Czynniki motywujące studentów do podjęcia studiów zagranicznych w ramach programu Erasmus+ oraz czynniki stanowiące dla nich bariery podczas pobytu za granicą na przykładzie studentów z Polski i Republiki Czeskiej

Abstract

W artykule podjęto rozważania dotyczące czynników, które motywują studentów przy podjęciu decyzji o wyjeździe zagranicznym w ramach programu wymiany Unii Europejskiej Erasmus+. Omówiono teoretycznie czynniki zarówno o podłożu poznawczym, takie jak: chęć poznawania kultury kraju przyjmującego, doskonalenie kompetencji językowych uczestników, możliwość podniesienia kompetencji zawodowych, czy też te o podłożu ekonomicznym, dotyczy to na przykład czynników związanych z kosztem utrzymania się w kraju wyjazdu. Grupę badaną stanowili polscy studenci wyjeżdżający w ramach programu Erasmus+ do czeskich uczelni oraz czescy studenci przyjeżdżający do uczelni znajdujących się w Polsce. Badaniami zostali objęci studenci kierunków pedagogicznych i filologicznych, studiujący w uczelniach czeskich oraz polskich. Przedmiotem przeprowadzonych badań były czynniki motywujące studentów do wyjazdu zagranicznego w ramach programu Erasmus+ oraz takie, które mogą stwarzać bariery i trudności podczas pobytu za granicą. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają zauważyć, że przy wyborze kraju goszczącego przez studentów największy udział mają nie czynniki motywacyjne o podłożu poznawczym, lecz czynniki ekonomiczne, takie jak, np. koszty utrzymania – ten aspekt wskazało najwięcej osób, jako najbardziej istotny przy wyborze miejsca wyjazdu. Można stwierdzić, że studenci wyjeżdżający na częściowe studia zagraniczne w ramach programu Erasmus+ kierują się najczęściej czynnikami o podłożu ekonomicznym, a więc sam wyjazd jest dla nich przede wszystkim czasem pewnej niezależności finansowej, a czynniki o podłożu poznawczym stanowią wartość dodaną mobilności. Optymizmem napawa fakt, że studenci w grupie badanej okazali się otwarci na poznawanie kultury kraju goszczącego.

Full text

anton dragoMiLetsKii
Czynniki motywujące studentów do podjęcia
studiów zagranicznych w ramach programu
Erasmus+ oraz czynniki stanowiące
dla nich bariery podczas pobytu za granicą
na przykładzie studentów z Polski
i Republiki Czeskiej
Streszczenie: W artykule podjęto rozważania dotyczące czynników, które mo-
tywują studentów przy podjęciu decyzji o wyjeździe zagranicznym w ramach
programu wymiany Unii Europejskiej Erasmus+. Omówiono teoretycznie czyn-
niki zarówno o podłożu poznawczym, takie jak: chęć poznawania kultury kraju
przyjmującego, doskonalenie kompetencji językowych uczestników, możliwość
podniesienia kompetencji zawodowych, czy też te o podłożu ekonomicznym, do-
tyczy to na przykład czynników związanych z kosztem utrzymania się w kraju
wyjazdu. Grupę badaną stanowili polscy studenci wyjeżdżający w ramach progra-
mu Erasmus+ do czeskich uczelni oraz czescy studenci przyjeżdżający do uczelni
znajdujących się w Polsce. Badaniami zostali objęci studenci kierunków pedago-
gicznych i lologicznych, studiujący w uczelniach czeskich oraz polskich. Przed-
miotem przeprowadzonych badań były czynniki motywujące studentów do wyjaz-
du zagranicznego w ramach programu Erasmus+ oraz takie, które mogą stwarzać
bariery i trudności podczas pobytu za granicą. Wyniki przeprowadzonych badań
pozwalają zauważyć, że przy wyborze kraju goszczącego przez studentów najwięk-
szy udział mają nie czynniki motywacyjne o podłożu poznawczym, lecz czynniki
ekonomiczne, takie jak, np. koszty utrzymania – ten aspekt wskazało najwięcej
osób, jako najbardziej istotny przy wyborze miejsca wyjazdu. Można stwierdzić,
że studenci wyjeżdżający na częściowe studia zagraniczne w ramach programu
Erasmus+ kierują się najczęściej czynnikami o podłożu ekonomicznym, a więc
sam wyjazd jest dla nich przede wszystkim czasem pewnej niezależności nan-
sowej, a czynniki o podłożu poznawczym stanowią wartość dodaną mobilności.
Optymizmem napawa fakt, że studenci w grupie badanej okazali się otwarci na
poznawanie kultury kraju goszczącego.
Słowa kluczowe: motywy, bariery, Erasmus+, Polska, Republika Czeska, kompe-
tencje międzykulturowe, studenci pedagogiki, studenci lologii
EDUKACJA MIĘDZYKULTUROWA
2018, nr 2 (9) ISSN 2299-4106
DOI: 10.15804/em.2018.02.14

257
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Wprowadzenie
Podróż zagraniczna to zawsze stres dla jednostki, a długoterminowy wyjazd
w celu podjęcia studiów (a w przypadku studentów uczestniczących w pro-
gramie Erasmus+ może to być okres od jednego do dwóch semestrów) wiąże
się z podwyższonym poziomem stresu oraz ryzykiem pojawienia się proble-
mów o różnej etiologii, które mogą stać się poważnymi barierami zagrażają-
cymi lub utrudniającymi funkcjonowanie jednostki w środowisku goszczą-
cym. Dlaczego więc studenci decydują się na studia zagraniczne?
Nie budzi wątpliwości fakt, że w podjęciu decyzji o wyjeździe zagranicz-
nym bardzo istotne są motywy, którymi kierowali się studenci aplikujący do
programu Erasmus+. Joanna Wawrzyniak i Mariola Świderska (2011, s. 53–
–66) wskazują, że właśnie od siły i trwałości motywów w dużym stopniu za-
leży stosunek dorosłego ucznia do nauki oraz jego wytrwałość w uczeniu się,
cierpliwość w pokonywaniu niepowodzeń i poziom poświęcenia się nauce.
Psychologowie wyróżniają obecnie następne podstawowe typy motywacji,
istniejące w modelach teoretycznych wielu autorów (Doliński i Łukaszewski,
2002, s. 469–491), ale często występujących pod różnymi nazwami:
−motywacja hedonistyczna (przyjemnościowa), która charakteryzuje
się dążeniem do przyjemności i eliminacji nieprzyjemności;
−motywacja epistemiczna (poznawcza), skierowana na poszukiwanie
i zdobywanie informacji i wiedzy;
−motywacja do wywierania wpływu na to, co się wokół nas dzieje, spo-
tykana również pod nazwą motywacji kompetencji lub własnej sku-
teczności).
Motywy, którymi kierują się kandydaci w programie Erasmus+, mają bez-
pośredni wpływ na dokonywany przez nich wybór kraju pobytu, a następnie
uczelni zagranicznej. W taki sposób mogą one determinować przyszłe korzy-
ści ze studiów za granicą. W pewnym stopniu motywy te studenci ujawniają
w listach motywacyjnych, dołączanych do wniosku aplikacyjnego podczas
procedury rekrutacyjnej. List ma celu przekonanie komisji, że to właśnie jego
autor jest najlepszym kandydatem do otrzymania stypendium w danym kra-
ju i w danej uczelni. Stanowi on jednocześnie jedyną i osobistą wypowiedź
kandydata (z wyjątkiem, niekiedy, rozmów kwalikacyjnych, które jednak nie
są w żaden sposób utrwalane). Magdalena Sasin (2014, s. 80) na podstawie
analizy kilkudziesięciu listów motywacyjnych kandydatów oraz źródeł inter-

258 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
netowych (forów i blogów) w następujący sposób dostosowuje trzy powyższe
typy motywacji do sytuacji studentów wyjeżdżających na studia zagraniczne:
a) hedonistyczną, która jest związana z chęcią rozrywki, zabawy, przeży-
cia przygody, nawiązywania niezobowiązujących kontaktów towarzy-
skich, a nawet seksualnych;
b) motywację wywierania wpływu, charakteryzującą się chęcią usamo-
dzielnienia się, ucieczki spod skrzydeł rodziców, zasmakowania życia na
własny rachunek, ale także z chęcią promowania polskiej kultury wśród
rówieśników z innych krajów i funkcjonowania w roli jej przedstawiciela;
c) epistemiczną, która jest związana z chęcią poznania i z kolei dzieli się
na cztery typy:
−motywacja epistemiczna wzakresie kierunku studiów, związana
z chęcią doskonalenia wiedzy i umiejętności z zakresu studiów, po-
znania literatury naukowej niedostępnej w Polsce, zbierania materia-
łów lub przeprowadzenia badań do pracy dyplomowej (licencjackiej
czy magisterskiej);
−motywacja epistemiczna wzakresie nauki języka obcego, czyli
chęć doskonalenia umiejętności posługiwania się językiem obcym
w naturalnym środowisku;
−motywacja epistemiczna wzakresie przyszłej pracy zawodowej,
charakteryzująca się chęcią zdobycia doświadczenia, które w przy-
szłości pozwoli ułatwić znalezienie satysfakcjonującej pracy;
−motywacja epistemiczna wzakresie innej kultury, związana z chę-
cią poznania obcego kraju zarówno od strony kulturowej (zwyczaje,
mentalność mieszkańców), geograczno-historycznej (przyroda, za-
bytki), jak i edukacyjnej (warunki studiowania, system edukacyjny).
Autorka zauważa współwystępowanie poszczególnych typów motywacji,
ale podkreśla, że jeden z nich zawsze jest dominujący. Zgodnie założenia-
mi Programu, którego jednym z głównych celów jest podniesienie poziomu
edukacji w UE, wydaje się, że osoby zarządzające programem Erasmus z góry
zakładają, że jego uczestnicy powinni kierować się motywacją poznawczą,
jednak doświadczenia wskazują, że niektórymi „erasmusami” kieruje mo-
tywacja hedonistyczna, a czasami także, w mniejszym stopniu, motywacja
wywierania wpływu (na przykład uniezależnienie się od rodziców, samodecy-
dowanie o sobie, radzenie sobie w obcym środowisku). Natomiast motywacja
poznawcza najczęściej dotyczy poznawania obcej kultury i jej specyki, po-
szerzania wiedzy z zakresu kierunku studiów zaś – znacznie rzadziej (Sasin,
2014, s. 80–81).

259
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Chcąc potwierdzić powyższe wnioski, jeden z uczestników Programu – pol-
ski student, wypowiada się następująco: „Nie uczyliśmy się. Całe dnie leżeliśmy
na plaży. Pieniądze z Unii Europejskiej wydawaliśmy na alkohol i marihuanę”
(Machowski, 2013). Kontynuuje: „Międzynarodowe towarzystwo na Reunion
zgrało się wyjątkowo szybko. [...] Nikomu z nas nie zdarzyło się jeszcze poznać
tylu nowych ludzi, z tylu różnych miejsc, w tak krótkim czasie. Czuliśmy się,
jak na niekończącej się wycieczce szkolnej” (Machowski, 2013). A czy nie po-
trzeba rozwoju kompetencji miękkich młodzieży i szerzej – obywateli UE, była
podstawową przyczyną założenia Programu w latach 80. ubiegłego wieku? „Ce-
lem Unii – podkreśla Anne van Gemert z Biura Informacyjnego Parlamentu
Europejskiego we Francji – jest promowanie wśród Europejczyków pewnych
wartości, takich jak: solidarność, wolność, mobilność... w latach 80. XX wieku
spostrzegliśmy się, że to, co sprawdziło się w gospodarce czy w rolnictwie, nie
przyniosło rezultatów w obszarze cnót obywatelskich. Dlatego ruszył Erasmus”
(Floc’h, 2009). Rozwijając tę myśl, Sara Pini z Fundacji na rzecz Innowacji Po-
litycznej (Fondation pour l’innovation politique – Fondapol), była studentka
Erasmusa stwierdza: „...wielokulturowe wspólnoty stają się „czymś w rodzaju
domu, nadzwyczajną okazją praktycznego uczenia się Europy” (Floc’h, 2009).
Powyższe rozważania to cytaty ze sprawozdań końcowych, autorstwa
studentów zagranicznych przebywających na czeskich uczelniach w ramach
programu Erasmus z lat 1998–2007. Ich analiza wskazuje, że najsilniejszym
czynnikiem motywującym studentów do studiowania za granicą jest „zdoby-
wanie doświadczenia”. Wskazało na to ponad 70% studentów. Również częsty-
mi motywami do podjęcia nauki za granicą była możliwość poznania środo-
wiska społecznego i kulturowego kraju goszczącego – ten czynnik motywuje
około 40% studentów, więcej niż jedna trzecia wszystkich studentów wskazała
również jako motyw, możliwość zwiększenia swojej atrakcyjności na rynku
pracy. Naukę języka obcego – jako motyw wyjazdu – wskazało 14% studentów
zagranicznych (Národní agentura pro evropské vzdělávací programy, 2007).
Pomimo tych pozytywnie nacechowanych motywów, które są katalizatora-
mi zachęcającymi studentów do realizacji wyjazdu zagranicznego, towarzyszyć
im mogą również różnorodne bariery (psychiczno-społeczne, formalnopraw-
ne, językowe etc.) i to zarówno przed wyjazdem, jak i w trakcie pobytu za
granicą.
K. Patricia Cross w 1981 roku wydzieliła trzy rodzaje barier (Smith, 1998),
towarzyszących osobie dorosłej przy podjęciu decyzji o kontynuowaniu ucze-
nia się, które można przeformułować i zastosować także do potrzeb określe-
nia barier, z którymi zmagają się osoby wyjeżdżające na studia zagraniczne:

260 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
1. bariery sytuacyjne (ang. situational barriers), które wynikają z bieżącej
sytuacji jednostki w danym okresie, na przykład:
− niewystarczające zabezpieczenie nansowe,
− zatrudnienie w kraju pobytu,
−stan zdrowia,
− niekorzystna sytuacja rodzinna;
2. bariery instytucjonalne (ang. institutional barriers) – takie praktyki
i procedury, które wykluczają lub zniechęcają dorosłych do uczestni-
czenia w działaniach, na przykład:
− niewystarczająca ilość informacji na temat możliwości studiowania
za granicą,
−niezadowalająca oferta pobytów studyjnych (na przykład niska atrak-
cyjność oferowanych pobytów),
−problemy z uznawaniem zagranicznych studiów na uczelni macierzy-
stej;
3. bariery osobowościowe (ang. dispositional barriers), dotyczące postaw
i samopostrzegania siebie jako osoby uczącej się, na przykład:
− strach przed niepowodzeniem przy zakwalikowaniu,
− strach przed brakiem umiejętności językowych,
− strach przed obcym środowiskiem i kulturą,
−zaniepokojenie trudnościami związanymi ze studiowaniem za gra-
nicą,
− strach przed przedłużeniem okresu studiów,
−strach przed przerwaniem więzi społecznych z krajem pochodzenia.
Przedstawiony model teoretyczny rozpatruje w etiologii barier oddziaływa-
nie czynników sytuacyjnych, instytucjonalnych i dyspozycyjnych, które w do-
wolny sposób wzajemnie nakładają się na siebie i łączą się. Do tego dochodzi
brak informacji. Jak zauważyła Veronica McGivney (1993, s. 17), powszechnym
wnioskiem z badań uczestnictwa osób dorosłych w edukacji jest to, że osoby
niebędące uczestnikami programów wymian edukacyjnych mają ograniczoną
wiedzę lub w ogóle nie wiedzą o dostępnych możliwościach edukacyjnych.
Metodologiczne podstawy badań własnych
Przedmiotem przeprowadzonych badań (Dragomiletskii, 2018) były czyn-
niki motywujące studentów do wyjazdu zagranicznego w ramach programu
Erasmus+ oraz te, które mogą stwarzać bariery i trudności podczas pobytu
za granicą.

261
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Grupę badaną stanowili polscy studenci wyjeżdżający w ramach programu
Erasmus+ do czeskich uczelni oraz czescy studenci przyjeżdżający do uczelni
polskich. Badaniami zostali objęci studenci kierunków pedagogicznych i lolo-
gicznych na uczelniach polskich (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersy-
tet Jagielloński) oraz czeskich (Uniwersytet Ostrawski, Uniwersytet Palackiego
w Ołomuńcu).
W badaniach zastosowano metodę ankiety, której kwestionariusz składał
się z pięciu części, w każdej części przedstawiono od 6 do 11 pytań, zarówno
zamkniętych i otwartych. Dobór próby badanej wartościowy celowy. Badania
przeprowadzono w maju 2018 roku;uzyskano odpowiedzi od 107 responden-
tów, z których 69 to studenci z polskich uczelni, a 38 z czeskich. Spośród re-
spondentów przeważającą grupę stanowiły osoby w wieku 20–24 lata (71%),
natomiast około 25% to osoby w wieku 25–27 oraz pojedyncze osoby w wieku
od 28 do 38 lat. Większość osób, które wypełniły ankietę internetową, stanowią
kobiety (73%), a 27% mężczyźni.
Jako metodę wspomagającą zastosowano obserwację etnograficzną
(uczestniczącą)1 ukrytą, ponieważ zakłada ona zbieranie danych poprzez
bezpośredni udział badacza w naturalnym środowisku społecznym (Rubacha,
2011, s. 151), a jako student przebywałem w ramach Programu Erasmus+
na uczelniach w Republice Czeskiej (Uniwersytet Ostrawski i Uniwersytet
Palackiego w Ołomuńcu) i miałem okazję do bezpośredniej obserwacji życia
zagranicznego studentów polskich uczelni.
Czynniki motywujące studentów do wyjazdu zagranicz-
nego oraz czynniki tworzące bariery studentom podczas
pobytu w kraju goszczącym – wyniki badań
Pierwsza część badań dotyczyła czynników charakteryzujących zagraniczny
wyjazd studentów. Były to między innymi koszty utrzymania w kraju gosz-
czącym w porównaniu do kosztów utrzymania w kraju ojczystym, odległość
uczelni przyjmującej od miejsca zamieszkania studenta, oferta dydaktyczna
uczelni przyjmującej oraz oferta rozrywkowa w miejscu pobytu, a także moż-
liwość uczestniczenia w kursach językowych w trakcie pobytu zagranicznego,
1 Nazwy te są stosowane zamiennie w zależności od badacza. Na przykład
Krzysztof Rubacha (Rubacha, 2011, s. 151) używa pojęcia „obserwacja etnograczna”,
a w pracach Mieczysława Łobockiego (Łobocki, 2011, s. 50) i Earla R. Babbie’go (Bab-
bie, 2004, s. 331) spotkamy się z terminem „obserwacji uczestniczącej”.

262 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
bezpośredniego kontaktu z językiem i kulturą kraju goszczącego oraz możli-
wość podniesienia atrakcyjności zawodowej na rynku pracy. Respondentów
poproszono o wskazanie tych czynników, które odgrywały decydującą rolę
przy wyborze kraju wyjazdu.
Ankietowanych poproszono o ocenę kosztów utrzymania w kraju wyjaz-
du i porównanie ich z kosztami w kraju zamieszkania. Połowa respondentów
(z Polski i Czech razem) wskazała, że koszty utrzymania w kraju goszczącym
są podobne do kosztów w ich kraju ojczystym, 27% uważało, że są one wyższe,
a 23%, że niższe. Natomiast w odniesieniu do poszczególnych grup narodowo-
ściowych wyniki badań wyglądają następująco. Tylko 6% respondentów z Polski
uważa, że koszty utrzymania w kraju pobytu były niższe, 55% wskazało na po-
dobne koszty utrzymania, a 39%, że były one wyższe. Zupełnie inaczej wyglądają
odpowiedzi studentów z Czech – 54% respondentów uważało, że koszty utrzy-
mania w Polsce są zdecydowanie niższe, 41% ocenia je jako podobne i tylko 5%
uważa, że życie w Polsce jest bardziej kosztowne niż w kraju rodzinnym. Wyniki
te w pewnym stopniu potwierdzają powszechną opinię o „drogich Czechach”
w świadomości Polaków, oraz o znacznie niższych cenach i kosztach utrzyma-
nia w Polsce. Potwierdzeniem tego są również przysłowiowe „tłumy” obywateli
czeskich w supermarketach i centrach handlowych po stronie polskiej – zjawi-
sko, które możemy obserwować na co dzień w miastach położonych w pobliżu
granicy polsko-czeskiej, jak na przykład Cieszyn czy Bielsko-Biała.
Ważnym jest fakt, że większość badanych studentów razem (93%) uważa,
że bezpośredni kontakt z językiem i kulturą kraju goszczącego stanowi dla nich
wartość samą w sobie. Zgadza się z tym 96% Polaków i 89% Czechów. Tylko
11% czeskich studentów i 3% polskich (6% z ogółu) miało wątpliwości co do
takiego stwierdzenia, natomiast jeden student z Polski, zdecydowanie z nim się
nie zgodził. Nieznaczne odchylenie w odpowiedziach w grupach narodowo-
ściowych może wskazywać na bardziej przychylne nastawienie Polaków wobec
kultury czeskiej i większe zainteresowanie tą kulturą, i chociaż różnice nie są
na tyle duże, aby móc wyciągnąć z tego jednoznaczne wnioski, tworzą jednak
przyczynek do rozważań nad obrazem wzajemnych relacji polsko-czeskich.
93% badanych studentów (91% z Polski i 87% z Czech) uczęszczało w kur-
sach języka kraju przyjmującego w trakcie trwania wymiany zagranicznej, 66%
ankietowanych (64% z Polski i 74% z Czech) wskazało również na uczestnictwo
w zajęciach z języka angielskiego, 30% studentów z Polski i Czech (28% z Polski
i 34% z Czech) skorzystało także z okazji uczenia się innych języków obcych.
Natomiast jedna polska studentka wskazała, że nie miała żadnej z powyższych
możliwości.

263
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Odnosząc się do stwierdzenia, że uczestnictwo w programie może stanowić
wartość cenioną przez pracodawców, 79% respondentów (77% z Polski i 84%
z Czech) zgodziło się z tym, około 20% uczestników programu (22% z Polski
i 16% z Czech) ma co do tego wątpliwości, a jedna polska studentka zdecydo-
wanie nie zgodziła się z tą opinią.
Podczas pobytu zagranicznego w ramach studiów Erasmus+ ponad 77%
studentów miało możliwość uczęszczania na zajęcia z przedmiotów o pogłę-
bionych treściach nauczania w ramach kierunku studiów, prawie 42% ankie-
towanych ukończyło dodatkowe kursy specjalistyczne, 9,5% miało możliwość
uzyskania certykatu potwierdzającego znajomość języka obcego; studenci
mogli się także sprawdzić w działalności wolontariackiej (około 13%), odbyć
praktyki zawodowe (około 8%) lub ukończyć kursy z zakresu rozwoju osobi-
stego. Tylko około 14% respondentów odpowiedziało, że nie miało możliwo-
ści skorzystania z żadnej z tych ofert.
Wskazania studentów z badanych krajów dotyczące czasu oraz kosztów
dojazdu z miejsca zamieszkania do uczelni przyjmującej były zróżnicowane.
71% polskich studentów uważało, że czas dojazdu jest krótki, wśród czeskich
wskazało na to 36% badanych. Wynik dla grupy badanej wynosi 59%. Podob-
nie kształtowały się wyniki udzielonych odpowiedzi co do kosztów podróży.
Dla 78% studentów z Polski koszty te byłe stosunkowo niskie, ale zgodziło się
z tym tylko 37% studentów z kraju nad Wełtawą. Wynik dla grupy badanej
wynosi 64%. Można domniemywać, że różnice te mogą być spowodowane tym,
że studenci z Polski najczęściej decydują się na wyjazd do uczelni usytuowa-
nych w miastach w pobliżu granicy polsko-czeskiej i dobrze skomunikowa-
nych z miejscem zamieszkania lub siedzibą uczelni macierzystej, takich jak na
przykład Ostrawa lub Ołomuniec, a z kolei czescy studenci wybierają w Polsce
duże ośrodki akademickie – Warszawę, Kraków lub Wrocław, znajdujące się
w sporej odległości od granicy, jeśli nie geogracznie, to z pewnością o niezbyt
dobrym skomunikowaniu. Być może przyczyna zróżnicowań w odpowiedziach
tkwi również w tym, jak subiektywnie postrzegają odległość i czas podróży
studenci w poszczególnych grupach, na przykład dla Czecha przyzwyczajo-
nego do godzinnej podróży z Ostrawy do Ołomuńca siedmiogodzinna podróż
pociągiem z Ostrawy do Warszawy rzeczywiście krótką nie jest.
Podczas pobytu w uczelni zagranicznej 35% wszystkich badanych studentów
uczestniczyło jedynie w zajęciach z przedmiotów zgodnych z ich kierunkiem
studiów (30% polskich studentów i 42% czeskich), a 10% uczęszczało przedmio-
ty odpowiadające ich zainteresowaniom (10% polskich studentów i 11% cze-
skich), lecz niekoniecznie zgodnych z prolem studiów, natomiast większość

264 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
studentów (55% ogółem, 59% studentów z Polski i 47% z Czech) miała moż-
liwość uczęszczać zarówno na przedmioty bezpośrednio związane ze studio-
wanym kierunkiem, jak i na te, które dotyczyły ich osobistych zainteresowań.
88% wszystkich respondentów (88% w Polsce i 89% w Czechach) wskazało,
że aktywnie korzystało z oferty rozrywkowej w mieście pobytu, przy czym, je-
śli z ofert restauracji, kawiarni, barów i klubów korzystało ponad trzy czwarte
z nich, to takie atrakcje jak muzea, galerie sztuki, zabytki historii i architektu-
ry, miejskie festiwale i festyny czy nawet kino, interesowały tylko około dwóch
czwartych respondentów. Do takich instytucji kultury, jak teatr czy opera udała
się zaledwie jedna czwarta ankietowanych. 7% studentów wskazało, że w ogó-
le nie korzystało z oferty rozrywkowej w miejscu pobytu, a 5% nie udzieliło
odpowiedzi na to pytanie. Wyniki procentowe w poszczególnych grupach na-
rodowościowych są zgodne z wynikami ogólnymi. Dane szczegółowe zostały
przedstawione na wykresie 1.
Wykres 1. Rodzaje rozrywki wybierane najczęściej przez studentów podczas pobytu
zagranicznego w ramach studiów Erasmus+
Źródło: opracowanie własne.
Legenda: dane nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli wybrać więcej odpo-
wiedzi.
Respondenci byli poproszeni również o uszeregowanie wszystkich czyn-
ników z powyższych pytań zgodnie z tym, który odgrywał najważniejszą
rolę przy wyborze kraju wyjazdu, a który najmniej. Uzyskane wyniki zostały
przedstawione na wykresie 2.
Z odpowiedzi polskich i czeskich studentów wnioskuje się, że dla większości
z nich (34 osoby – 32% z ogółu) czynnikiem decydującym o wyborze miejsca
wyjazdu były koszty utrzymania w kraju goszczącym – tendencja ta zachowana

265
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
jest również w poszczególnych grupach narodowościowych – 32% (23 osoby)
dla studentów polskich i 31% (11 osób) dla studentów czeskich; bezpośredni
kontakt z językiem i kulturą kraju przyjmującego był najważniejszym czynni-
kiem przy wyborze kraju wyjazdu dla 23 osób ogółem (15 osób – 22% studenci
polscy; 8 osób – 21% studenci czescy), mniej ważna dla wszystkich studentów
okazała się odległość uczelni przyjmującej od miejsca zamieszkania oraz jej
oferta dydaktyczna wraz z ofertą rozrywkową w mieście pobytu.
Wykres 2. Czynniki decydujące o miejscu wyjazdu w opinii studentów
Źródło: opracowanie własne.
Możliwość uczęszczania na kursy językowe oraz podniesienie własnej
atrakcyjności zawodowej w oczach przyszłych pracodawców okazały się
najmniej ważnymi czynnikami ze wszystkich przy wyborze miejsca wyjazdu
zarówno dla studentów z Polski, jak i z Republiki Czeskiej. Cztery osoby nie
odpowiedziały na to pytanie.
Dane opisane powyżej pokazują, że o wybraniu przez studentów kraju wyjaz-
du zagranicznego nie decydują czynniki motywacyjne o podłożu poznawczym,
takie jak na przykład chęć poznawania nowej kultury oraz rozwoju w zakresie
kierunku studiów, ponieważ dla 32% badanych studentów (zarówno z Polski
i Czech) najważniejsze okazały się czynniki ekonomiczne, związane z kosztami
utrzymania (czyli niskie koszty utrzymania) oraz z odległością wybranej uczel-
ni od miejsca zamieszkania (czyli krótki czas i niski koszt dojazdu), chociaż
czynniki poznawcze stanowią priorytet dla dużej grupy uczestników programu.
Tendencja ta pozostaje zauważalna również w poszczególnych badanych gru-
pach narodowościowych (Polska i Czechy), ale zarówno studenci polscy i czescy

266 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
częściej wskazują jako czynnik motywujący możliwość poznania kultury kraju
przyjmującego niż możliwość rozwoju w zakresie kierunku studiów.
Czynniki stwarzające bariery dla studentów
podczas wyjazdu
Druga część badań dotyczyła czynników bezpośrednio związanych z proce-
sem wyjazdu oraz takich, które w pewnym stopniu mogą stwarzać bariery
dla studentów uczestniczących w wymianie zagranicznej.
Prawie połowa wszystkich studentów – 49% wskazała na wystarczające za-
bezpieczenie nansowe podczas wyjazdu, które pozwoliło im również zaosz-
czędzić pewną kwotę na przyszłość. Wskazało na to 54% polskich studentów
i 42% czeskich. 35% respondentów z ogółu wystarczyło na wszystkie potrzeb-
ne wydatki za granicą, lecz nie udało się niczego zaoszczędzić. Odpowie-
działo tak 29% studentów z Polski i 45% z Republiki Czeskiej, natomiast 16%
studentów z ogółu musiało posiłkować się innymi źródłami nansowania
(rodzina, praca, wcześniejsze oszczędności), ponieważ grant Erasmusa oka-
zał się dla nich zbyt mały. Spotkało to 17% polskich studentów i 13% czeskich.
Charakteryzując swój zasób wiedzy na temat kwestii formalnych, doty-
czących uczestnictwa w programie Erasmus+, 62% wszystkich studentów
oceniło go jako wysoki; dotyczy to 54% Polaków i 76% Czechów. 33% re-
spondentów z ogółu wskazało na luki w pewnych treściach (41% studentów
z Polski i 18% z Czech) i tylko 5% studentów oceniło swoją wiedzę jako niską
(6% Polaków i 5% Czechów). Zgodnie z powyższymi danymi można wnio-
skować, że studenci czescy podchodzą z większym zaangażowaniem do za-
poznania się z kwestiami formalnymi i regułami programu przed wyjazdem.
Najczęściej używanym językiem przez 49% (49%, 47%) studentów w trak-
cie wymiany był język angielski, 29% (33%, 22%) osób przeważnie używało
języka kraju przyjmującego, a 22% (16%, 34%) studentów podczas pobytu
najczęściej posługiwało się językiem ojczystym.
Osoby, które w trakcie pobytu posługiwały się najczęściej językiem angiel-
skim oceniły poziom swoich umiejętności językowych jako biegły. W przy-
padku 12% wszystkich badanych (15% polskich studentów i 6% czeskich)
zaawansowany poziom zadeklarowało 35% respondentów ogółem (39% pol-
skich studentów i 25% czeskich), a średniozaawansowany 51% ogółem
(42% polskich studentów i 69% czeskich), i tylko 2% ze wszystkich studentów
(3% polskich i 0% czeskich) oceniło swój poziom językowy jako początkujący.
W przypadku studentów więcej używających w czasie wymiany języka kraju

267
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
przyjmującego uzyskane wyniki wyglądają podobnie: 16% ogółem (13% pol-
skich studentów i 25% czeskich) – poziom biegły, 26% ogółem (26% polskich
studentów i 25% czeskich) – poziom zaawansowany, 48% ogółem (52% pol-
skich studentów i 38% czeskich) – poziom średniozaawansowany i 10% ogó-
łem (9% polskich studentów i 13% czeskich) – poziom początkujący.
32% studentów ogółem (27% polskich studentów i 40% czeskich) przyznało
się do odczuwania strachu przed obcym środowiskiem i kulturą podczas poby-
tu zagranicznego, u 70% z nich (69% polskich studentów i 62% czeskich) strach
ten dotyczył kwestii nawiązywania relacji międzyludzkich zarówno w kontak-
tach formalnych, jak i nieformalnych, u 30% (31% polskich studentów i 38%
czeskich) odnosił się on do czynności codziennych, związanych z warunkami
życia w akademiku lub norm i obyczajów charakterystycznych dla kraju przyj-
mującego. U 68% respondentów podobne obawy nie występowały.
Wysoki poziom zadowolenia z wyników zaliczenia semestru (roku) wska-
zało 80% respondentów (76% polskich studentów i 86% czeskich), średni –
20% studentów (24% polskich i 14% czeskich), niski poziom zadowolenia nie
został wskazany przez żadnego ankietowanego, mimo że uczelnie macierzy-
ste w przypadku pięciu osób (czterech z Polski i jednej z Czech) w ogóle nie
uznały wyników uzyskanych podczas wyjazdu, u 10 osób (u siedmiu z Polski
i trzech z Czech) wyniki zostały uznane częściowo, a dla 13 osób (dla siedmiu
z Polski i sześciu z Czech) okres studiów został wydłużony o co najmniej
semestr. Natomiast 92 osoby (86% ogółem, 92% polskich studentów i 89%
czeskich) wskazały, że uzyskały pełne uznanie wyników z przedmiotów re-
alizowanych podczas wymiany.
Na koniec badania studenci zostali poproszeni o wskazanie, które z czyn-
ników opisanych powyżej stanowiły dla nich problem lub barierę w trakcie
pobytu za granicą. Uzyskane odpowiedzi zostały przedstawione na wykre-
sie 3.
Przedstawione wyniki wskazują, że czynnikiem, który sprawiał najwięcej
kłopotów studentom podczas pobytu za granicą, jest czynnik bezpośrednio
związany ze znajomością informacji formalnych dotyczących wymiany; ro-
zumie się pod tym zarówno kwestie dotyczące prawidłowego wypełnienia
niezbędnych dokumentów, jak i ogólnych zasad i wymogów uczestnictwa
w programie. Ciekawym wydaje się fakt, że więcej kłopotów dany czynnik
sprawiał studentom z Republiki Czeskiej (23%) niż studentom z Polski (13%),
mimo że wcześniejsze odpowiedzi czeskich studentów wskazywały na bar-
dziej zaawansowany poziom znajomości kwestii formalnych wyjazdu u nich
niż u polskich studentów.

268 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
Wykres 3. Czynniki stanowiące bariery dla studentów w trakcie pobytu zagranicznego
w ramach programu Erasmus+
Źródło: opracowanie własne.
Legenda: częstotliwość wskazania poszczególnych czynników przez studentów w %.
Każdy respondent mógł zaznaczyć od 1 do 6 odpowiedzi.
Zabezpieczenie nansowe – czynnik, który znalazł się na drugim miejscu
względem częstotliwości wyboru przez studentów. Nie wydaje się dziwnym
to, że 53% studentów spośród tych, którzy wybrali ten czynnik wcześniej,
wskazywało na niewystarczające środki nansowe podczas pobytu, natomiast
nie do końca jest zrozumiały fakt, że kolejne 37% studentów jest z grona tych,
którzy w poprzednim pytaniu dotyczącym kwestii nansowych pobytu de-
klarowali, że nie odczuwali braku pieniędzy w trakcie wymiany, a następnym
11% nawet udało się zaoszczędzić pewną kwotę.
Czynniki związane z kompetencjami językowymi oraz kwestiami zali-
czania semestru na uczelni przyjmującej znalazły się na trzecim miejscu.
Najczęściej wybierały czynnik językowy osoby na średniozaawansowanym
poziomie znajomości języka, który był używany przez nich za granicą. Cho-
ciaż znalazła się również jedna osoba, która ocenia swój poziom, jako biegły.
Jeśli chodzi o osoby, które miały obawy co do zaliczenia semestru na uczelni
goszczącej, to u żadnego z respondentów one się nie sprawdziły, a wszyscy
byli zadowoleni z wyników końcowych semestru.
Studenci, którym sprawiał kłopot czynnik związany z poczuciem strachu
przed obcym środowiskiem, wskazywali wcześniej na problemy z dostosowa-
niem się do realiów życiowych kraju przyjmującego lub na trudności w kon-
taktach międzyludzkich podczas pobytu.

269
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają zauważyć, że przy wyborze kra-
ju goszczącego przez studentów największy udział mają nie czynniki moty-
wacyjne o podłożu poznawczym, lecz czynniki ekonomiczne, takie jak, na
przykład koszty utrzymania – ten aspekt wskazało najwięcej osób, jako na
najbardziej istotny przy wyborze miejsca wyjazdu.
Na drugim miejscu – według częstotliwości odpowiedzi – znalazł się
czynnik wprost związany z chęcią bezpośredniego kontaktu z kulturą kraju
przyjmującego. Na trzecim miejscu znalazła się kwestia odległości od miejsca
zamieszkania. Oferta edukacyjna, na równi z ofertą rozrywkową, znalazła
się na przedostatnim miejscu w rankingu istotności, a możliwość rozwijania
kompetencji językowych okazały się najmniej ważna. Czynniki o podłożu
poznawczym razem stanowią mniej niż połowę wszystkich czynników wska-
zanych przez studentów, co pokazuje, że jednak to nie one są najbardziej
istotne w procesie podejmowania decyzji o wyborze miejsca (miasta) wymia-
ny zagranicznej, niezależnie czy są to studenci polscy, czy czescy.
Prawie jedna trzecia studentów podczas wyjazdu zagranicznego napoty-
kała bariery o charakterze osobowościowym, czyli związane z kompetencja-
mi językowymi, odnalezieniem się w nowej kulturze oraz instytucjonalnym,
związanym z brakiem informacji formalnoprawnych dotyczących wyjazdu
– trzecia część respondentów w trakcie wyjazdu odczuwała strach przed ob-
cym środowiskiem i kulturą, co prawda kłopoty z językiem miało niewiele
studentów, a do niewystarczającej wiedzy w kwestiach formalnych dotyczą-
cych wyjazdu przyznało się zaledwie kilka zapytanych studentów, chociaż
problemy w tym obszarze napotkała jedna czwarta wszystkich respondentów.
Można stwierdzić, że studenci wyjeżdżający na częściowe studia zagraniczne
w ramach programu Erasmus+ kierują się najczęściej czynnikami o podłożu
ekonomicznym, a więc sam wyjazd jest dla nich przede wszystkim czasem
pewnej niezależności nansowej, a czynniki o podłożu poznawczym stano-
wią wartość dodaną mobilności. Cieszy fakt, że czynnik związany z pozna-
waniem nowej kultury znalazł się na drugim miejscu – świadczy to o chęci
poznawania Innego, nawet tego bliskiego, a to bardzo ważna kompetencja,
szczególnie dla przyszłych nauczycieli.

270 FORUM MŁODYCH PEDAGOGÓW MIĘDZYKULTUROWYCH
Bibliografia
Babbie, E. 2004. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN.
Doliński, D. i Łukaszewski, W. 2002. Typy motywacji. W: Strelau, J. red. Psy-
chologia. Podręcznik akademicki. T. II. Gdańsk: GWP.
Dragomiletskii, A. 2018. Strategie kulturalizacyjne studentów uczestniczących
w programie Erasmus+ – na przykładzie studentów z Polski i Czech. Praca
magisterska przygotowana pod kierunkiem dr hab. B. Grabowskiej, prof.
UŚ. Cieszyn: Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji.
Floc’h, B. 2009. Erasmus – fabryka Europejczyków. VoxEurop. http://www.
voxeurop.eu/pl/content/article/16171-erasmus-fabryka-europejczykow/
(17.04.2018). Wersja oryginalna artykułu: Floc’h, B. 2009. En vingt ans,
le programme d’échange Erasmus a créé un esprit européen. Le Monde.
http://www.lemonde.fr/europe/article/2009/06/01/en-vingt-ans-le-pro-
gramme-d-echange-erasmus-a-cree-un-esprit-europeen_1200736_3214.
html#xUYRaQ8vr33MjsA6.99/ (17.04.2018).
Łobocki, M. 2011. Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków: Ocyna
Wydawnicza „Impuls”.
Machowski, F. 2013. Na Erasmusie, czyli w raju. Gazeta Wyborcza. http://
wyborcza.pl/1,76842,13839852,Na_Erasmusie__czyli_w_raju.html/
(17.04.2018).
McGivney V. 1993. Women, Education and Training. Barriers to access, in-
formal starting points and progression routes. Leicester: National Institute
of Adult Continuing Education, Hillcroft College.
Národní agentura pro evropské vzdělávací programy. 2007. Erasmus v Česke
republice 1998–2007. http://www.dzs.cz/cz/erasmus-plus/ (22.03.2018).
Rubacha, K. 2011. Metodologia badań nad edukacją. Warszawa: Ocyna Wy-
dawnicza „Łośgraf ”.
Sasin, M. 2014. Polscy studenci w programie wymiany międzynarodowej
„Erasmus” – założenia, stan faktyczny i możliwości zmiany. Dyskursy
Młodych Andragogów. 15, ss. 75–84.
Smith, M.K. 1998. Participation in learning projects and programmes. The
encyclopaedia of informal education. http://infed.org/mobi/participation-
-in-lear ning-projects-and-programmes/ (19.03.2018).
Wawrzyniak, J.K. i Świderska, M.M. 2011. Motywacje edukacyjne uczniów
dorosłych. W: Przygońska, E. red. Motywacja w edukacji. Toruń: Wydaw-
nictwo Adam Marszałek.

271
A. DrAgomiletskii  Czynniki motywujące stuDentów
Factors motivating students to undertake studies abroad within
the Erasmus+ programme and the barriers for them during
their foreign visit – the case of students from Poland
and the Czech Republic
Abstract: The article refers to the factors that motivate students when making
a decision to travel abroad within the framework of the European Union exchange
Program Erasmus+. The article theoretically considers the factors some cognitive,
such as the desire to learn the culture of the host country, improving the language
competence of participants, improving professional competence, as well as those
related to economy, for example, factors related to the cost of living the coun-
try of departure. The study group consisted of Polish students travelling within
the Erasmus+ Program to Czech universities and Czech students coming to the
universities located in Poland. The research covered students of pedagogical and
philological specialties studying in Czech and Polish universities. The subject of
the research were the factors of motivation of students to travel abroad in the
framework of the Erasmus+ program, as well as those that can create barriers and
diculties during their stay abroad. The results of the research allow for noticing
that when choosing the country of the guest students the largest share does not
consist of cognitive factors, but economic factors, such as, for example, mainte-
nance costs – this aspect is indicated by the biggest groupe as the most signicant
when choosing the place of departure. It can be concluded that students who
travel for partial foreign studies under the Erasmus+ program are guided by the
most common factors of the economic basis, and therefore the stay is for them,
rst of all, a time of some nancial independence, and the factors of cognitive basis
represent the added value of mobility. It is encouraging that the students in the
group were open to study the culture of the host country.
Keywords: motives, barriers, students, Erasmus+, Poland, Czech Republic
Translated by Anton Dragomiletskii