Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową

Abstract

Mazur-Kajta K., Janosik E., Marzec S., Kułagowska E., Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową, [in:] Organizacja i Zarządzanie, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej, Nr 65, Poznań 2016, ISSN: 1506-2635.

https://zn.mwse.edu.pl/index.php/zn/article/view/24

Influence Of Physical Factors in Work Environment On Loads By Repetitive Work

Workstations of repetitive work are often found in industrial plants and other workplaces. Both just performing work and also factors of work environment are sources of human body overloading, which may produce: stress, a decrease of work efficiency, fatigue and also musculoskeletal disorders or even diseases (MSDs). In this article, the significance and as well complexity of occupational risk evaluation (mainly risk of MSDs) were presented, including the participation of physical factors in load generation.

Keywords: monotypicality, work load, occupational risk factors, fatigue, stress, musculoskeletal disorders

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową

Stanowiska pracy monotypowej spotyka się w wielu zakładach przemysłowych oraz w innych miejscach pracy. Zarówno wykonywanie samych czynności monotypowych, jak i czynniki występujące w środowisku pracy są źródłami obciążającymi organizm pracownika, co może skutkować stresem, spadkiem wydajności pracy oraz pojawieniem się zmęczenia, a także dolegliwości, a nawet schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego (tzw. MSDs). W artykule przedstawiono zagadnienie istotności, a zarazem złożoności kompleksowej oceny ryzyka zawodowego (głównie wystąpienia MSDs) na stanowiskach pracy monotypowej, uwzględniającej m.in. udział fizycznych czynników środowiska pracy w generowaniu obciążeń.

Słowa kluczowe: monotypowość, obciążenie pracą, czynniki ryzyka zawodowego, zmęczenie, stres, dolegliwości mięśniowo-szkieletowe

Full text

© 2018 MWSE Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 38, nr 2, czerwiec 2018
DOI: 10.25944/znmwse.2018.02.121137
Wpływ zycznych czynników środowiska pracy na
obciążenia pracą monotypową
Elżbieta Janosik,
Ewa Kułagowska,
Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
Instytut Medycyny Pracy
i Zdrowia Środowiskowego
w Sosnowcu
Katarzyna
Mazur-Kajta
Politechnika Opolska
Wydział Ekonomii i Zarządzania
Korespondencja:
Elżbieta Janosik
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia
Środowiskowego w Sosnowcu
Zakład Szkodliwości Fizycznych,
Fizjologii Pracy i Ergonomii
ul. Kościelna 13
41-200 Sosnowiec, Poland
Tel.: +48322660886 w. 144
E-mail: e.janosik@imp.sosnowiec.pl
Abstrakt: Stanowiska pracy monotypowej spotyka się w wielu zakładach
przemysłowych oraz w innych miejscach pracy. Zarówno wykonywanie sa-
mych czynności monotypowych, jak i czynniki występujące w środowisku
pracy są źródłami obciążającymi organizm pracownika, co może skutko-
wać stresem, spadkiem wydajności pracy oraz pojawieniem się zmęczenia,
a także wielu dolegliwości, w tym schorzeń układu mięśniowo-szkieleto-
wego (tzw. MSDs). W artykule przedstawiono istniejące denicje pracy
monotypowej, skutki zdrowotne, które może ona wywoływać, istniejące
metody oceny stopnia obciążenia wynikającego z monotypowości ruchów
roboczych, a także możliwe sposoby oddziaływania zycznych czynników
środowiska pracy na pracownika wykonującego pracę monotypową. Doko-
nano również analizy czterech wybranych stanowisk pracy monotypowej,
na których oprócz charakterystyki procesu pracy przeprowadzono badania
ankietowe pozwalające poznać subiektywną ocenę pracowników na temat
warunków pracy. W podsumowaniu podkreślono zagadnienie istotności,
a zarazem złożoności kompleksowej oceny ryzyka zawodowego (głównie
wystąpienia MSDs) na stanowiskach pracy monotypowej, uwzględniającej
m.in. udział zycznych czynników środowiska pracy w generowaniu ob-
ciążeń, ponieważ od prawidłowo rozpoznanych źródeł obciążeń zależy sku-
teczny dobór działań prolaktycznych.
Słowa kluczowe: monotypowość, obciążenie pracą, czynniki ryzyka zawo-
dowego, zmęczenie, stres, dolegliwości mięśniowo-szkieletowe
1. Wprowadzenie – istota pracy monotypowej
Każda praca zawodowa ma swoją specykę i uwarunkowa-
nia. Charakteryzuje się treścią, sposobem wykonywania, or-
ganizacją oraz czynnikami występującymi w otoczeniu. Sta-
nowiska pracy, na których praca wykonywana jest w sposób
specyczny, to stanowiska pracy monotypowej, polegającej
na wykonywaniu przez pracownika identycznych ruchów,
powtarzanych z dużą częstotliwością.
Analizę pracy monotypowej prowadzi się pod kątem za-
grożeń, jakie może ona powodować dla pracownika, ponie-
waż w trakcie jej wykonywania dochodzi do przeciążenia
człowieka tymi samymi czynnościami roboczymi oraz do

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
122
obciążenia wynikającego z oddziaływania warunków środowiska, w którym proces pracy
zachodzi. Ocena zagrożeń występujących na stanowiskach prac monotypowych jest prze-
prowadzana najczęściej pod kątem tego pierwszego komponentu (obciążeń czynnościami
roboczymi). W celu opisania danej pracy monotypowej i stopnia możliwego jej oddziaływa-
nia na pracownika powstały bardziej szczegółowe, różniące się między sobą denicje pracy
monotypowej, w których z kolei stosuje się takie pojęcia, jak: element pracy (operacja),
podstawowy cykl pracy/roboczy, podczas którego wykonywanych jest k operacji, cykl pracy
składający się z n cykli podstawowych.
Według Kilbom (2000), przytaczającej denicje różnych autorów, o pracy monotypowej,
która stanowi znaczne obciążenie dla organizmu pracownika, można mówić wtedy, gdy:
– jeden podstawowy cykl roboczy trwa krócej niż 30 sekund lub
– elementy pracy w trakcie podstawowego cyklu roboczego wykonywane są częściej niż
15 razy na 1 minutę i angażują mniej niż 1/7 masy mięśniowej człowieka lub
– cykle pracy trwające krócej niż 2 minuty powtarzane są przez całą zmianę roboczą.
Aby pracę można było zakwalikować jako monotypową, następujące po sobie cykle ro-
bocze powinny być do siebie podobne pod względem czasowym, przestrzennym i siłowym
oraz powinny być wykonywane co najmniej przez 1 godzinę w trakcie zmiany, chociaż we-
dług Kilbom (2000) dolegliwości mięśniowo-szkieletowe są wyraźnie odczuwalne dopiero
po pracy monotypowej wykonywanej prawie całą zmianę roboczą. Inni autorzy (Petreanu,
Seran, 2015) twierdzą, że istotne są ruchy powtarzalne trwające mniej niż 30 sekund lub
wykonywane przez 50% ogólnego czasu pracy. Z kolei, zgodnie ze stanowiskiem Wągrow-
skiej-Koski (Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski, 2011), o pracy monotypowej mówi się
wtedy, gdy takie same czynności powtarzają się w odstępach krótszych niż 5 minut.
Podczas wykonywania czynności monotypowych dochodzi do jednostronnego obciążania
wybranych grup mięśniowych, co powoduje powstawanie zjawiska miejscowego zmęcze-
nia (mięśnie tracą możliwość odnowy swojej zdolności do skurczu), powiększającego zmę-
czenie ogólne pracownika, dającego w pierwszej kolejności efekt odczuwania uciążliwości
pracy (spowolnienie i spadek dokładności ruchów, dyskomfort pracownika, spadek moty-
wacji i wydajności pracy), a następnie, przy systematycznym obciążeniu pracą monotypową
– powstawanie schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego (określanych jako tzw. MSDs –
musculoskeletal disorders, WRMSDs – work-related musculoskeletal disorders lub RMI –
repetitive motion injuries).
Od charakteru obciążenia zależy charakter powstających dolegliwości mięśniowo-szkiele-
towych (określony typ czynności powoduje różne obciążenia układu mięśniowo-szkieleto-
wego, a w konsekwencji – określone dolegliwości) (Bugajska, Łastowiecka, 2002). Obciąże-
nia dotyczą zazwyczaj barku, ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców (Kilbom,
2000). Dolegliwościami powstałymi w wyniku obciążeń mięśniowo-szkieletowych są bóle
mięśni, zwyrodnienia stawów kręgosłupa oraz stany zapalne stawów, torebek ścięgnistych,
ścięgien, nerwów. W literaturze opisywane są przede wszystkim (Kilbom, 2000): tendinitis,
czyli stan zapalny ścięgna, peritendinitis – stan zapalny okołościęgnowy, tenosynovitis – stan
zapalny pochewek ścięgnistych, myalgias – bóle mięśniowe, distal nerve entrapment – uci-
ski nerwów dystalnych (np. CTS – carpal tunnel syndrome, czyli zespół cieśni nadgarstka).

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 123
Podatność na dysfunkcje układu mięśniowo-szkieletowego w pewnym stopniu zależy też od
czynników genetycznych i morfologicznych człowieka.
Do chorób zawodowych wywołanych sposobem wykonywania pracy, którym najczęściej
ulegają pracownicy narażeni na obciążenie monotypowe, należą (Bugajska, Łastowiecka,
2002; Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski, 2011):
a) choroby układu ruchu:
– przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki – zespół de Quervaina, czyli zapale-
nie wspólnej pochewki ścięgna odwodziciela i prostownika kciuka (stwierdza się to
schorzenie u stolarzy, cieśli, pakowaczek, malarzy, szwaczek), oraz tzw. palec trza-
skający, czyli zapalenie ścięgien mięśni zginających palce (u pracowników biuro-
wych, osób zszywających materiały, muzyków);
– przewlekłe zapalenie nadkłykcia kości ramiennej – „łokieć tenisisty”, czyli zapale-
nie nadkłykcia bocznego kości ramiennej (u stomatologów, szlierzy, praczek, te-
nisistów), i „łokieć golsty”, czyli zapalenie nadkłykcia przyśrodkowego kości ra-
miennej (u szlierzy, mechaników, rzeźników);
b) przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego:
– zespół cieśni w obrębie nadgarstka: spowodowany uciskiem nerwu pośrodkowego
w kanale nadgarstka przez np. obrzęknięte tkanki (u pracowników linii montażo-
wych, rzeźników, dekoratorek ciast, stomatologów, pakowaczek, sprzątaczek, kasje-
rów, pracownic biurowych i banków, muzyków);
– zespół rowka nerwu łokciowego: spowodowany uciskiem nerwu w obrębie bruzdy
na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej (u szlierzy, dmuchaczy szkła);
– zespół kanału de Guyona: spowodowany uszkodzeniem nerwu łokciowego w kanale
łokciowym nadgarstka (u stolarzy, murarzy).
Obciążenie wybranej grupy mięśni jest tym większe, im wymagane jest zastosowanie
większej siły oraz większej precyzji ruchów. Na wzrost obciążenia wpływają także: przyj-
mowana postawa podczas pracy, zakres i częstotliwość wykonywania ruchów, czas trwania/
ekspozycji w ciągu dnia i przez lata (Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski, 2011).
Na stanowiskach pracy monotypowej, w celu zapobiegania negatywnym skutkom zdro-
wotnym dokonuje się oceny obciążenia pracą oraz wdraża działania naprawcze i prolak-
tyczne. Wiedząc, jakie czynniki składają się na obciążenia pracownika, wykonuje się ocenę
wydatku energetycznego, ocenę obciążenia statycznego, a także ocenę obciążenia wynikają-
cego z samej monotypowości ruchów roboczych, biorąc pod uwagę (Brylska, Janczewska,
Skałecka, 1993; Bugajska, Łastowiecka, 2002; Makowiec-Dąbrowska i in., 1994; Wykow-
ska, 1994): wielkość stosowanych sił, złożoność cykli roboczych, czas trwania i liczbę ich
powtórzeń w czasie zmiany roboczej lub w wybranej jednostce czasowej. Stopień obciążenia
monotypią na określonym stanowisku pracy można przeprowadzić np. według metod oceny
opisanych w tabelach 1 i 2.

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
124
Tabela 1. Trójstopniowy schemat oceny obciążenia monotypowością ruchów
(Table 1. A three-step scheme of evaluating the load with motion monotypicity)
Obciążenie
(Load)
Liczba powtórzeń stereotypowej operacji w ciągu zmiany roboczej
(The number of repetitions in a stereotypical operation over the working shift)
ruchy precyzyjne
(precise movements)
siła zewnętrzna do 100 N
(external force up to 100 N)
siła zewnętrzna powyżej 100 N
(external force above 100 N)
Małe
(Small)do 1500 do 800 do 300
Średnie
(Medium)1500–3000 800–1600 300–800
Duże
(Heavy)powyżej 3000 powyżej 1600 powyżej 800
Ź r ó d ło: Makowiec-Dąbrowska i in., 1994.
Tabela 2. Ocena uciążliwości monotypowości ruchów precyzyjnych
(Table 2. Assessment of the load deriving from the monotypicality of precise movements)
Parametry pracy
(Work parameters)
Stopień uciążliwości
(Degree of nuisance)
Mały
(Small)
Średni
(Averege)
Duży
(High)
Bardzo duży
(Very high)
Liczba czynności w jednej operacji
(The number of actions within one operation)ponad 10 10–6 6–3 3–2
Czas trwania operacji [s]
(Duration of operation [s])ponad 100 100–20 20–5 poniżej 5
Liczba operacji [na 1 h]
(The number of operations [per 1 h])do 20 20–90 90–600 ponad 600
Ź r ó d ło: Makowiec-Dąbrowska i in., 1994.
Istnieją jeszcze inne metody, które w pewnym zakresie można wykorzystywać do oceny
obciążeń powstających w wyniku wykonywania pracy monotypowej (tabela 4), przy czym
przy wyborze metody należałoby brać pod uwagę specykę danej pracy (Horst, Biela, 2007;
Horst, Horst, 2007; Roman-Liu, 2007). Obecnie do celów orzeczniczych (orzekania chorób
zawodowych wywołanych sposobem wykonywania pracy) wypracowano już bardziej szcze-
gółowe wymagania co do specyki i parametrów pracy monotypowej, które faktycznie mogą
prowadzić do rozwoju danego schorzenia. Na przykład duże prawdopodobieństwo wygene-
rowania zapalenia nadkłykcia bocznego lub przyśrodkowego ramienia występuje w sytuacji,
gdy ruchy monotypowe wykonywane są przez przynajmniej połowę 8-godzinnej zmiany
roboczej, z częstotliwością przynajmniej 350 ruchów na godzinę pracy bez użycia siły, przy
czym łączny czas pracy powinien wynosić co najmniej 2 lata (Krawczyk-Szulc i in., 2015).
W przypadku powstawania zespołu cieśni nadgarstka szczególnie niebezpieczna jest praca
cechująca się dużą powtarzalnością, o czasie trwania najkrótszej operacji krótszym niż 10 se-

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 125
kund, z łączną przerwą w pracy zajmującą mniej niż 15% dziennego czasu pracy (Lewczuk,
Affelska-Jercha, 2002).
Aby zapobiec znacznym obciążeniom oraz wypadkowości na stanowiskach pracy mono-
typowej, na podstawie m.in. obserwacji i oceny obciążenia pracą planuje się działania pro-
laktyczne i naprawcze. Oprócz opieki lekarskiej nad pracownikami wprowadza się różne
sposoby zapobiegania skutkom monotypowości, w tym (Wykowska, 1994): rotację pracow-
ników na takich stanowiskach, ograniczenie liczby powtórzeń czynności lub czasu ich trwa-
nia w trakcie zmiany roboczej, przerwy w pracy, zaplanowanie podczas przerw czynności
wymagających od pracownika działań innych niż te rutynowe wykonywane w czasie pracy.
Jak można zauważyć, podczas analiz przeprowadzanych na stanowiskach pracy mono-
typowej zazwyczaj nie uwzględnia się innych jakościowo komponentów obciążających
pracownika, jakimi są np. zyczne czynniki środowiska pracy, mogące dodatkowo obcią-
żać pracownika i negatywnie wpływać na jego kondycję psychozyczną, zdrowie, bezpie-
czeństwo. Wydaje się to szczególnie istotne w przypadku stanowisk o dużym stopniu odpo-
wiedzialności (np. w laboratoriach analitycznych) lub pracy przeprowadzanej w kontakcie
z gorącymi powierzchniami albo ostrymi elementami. Prace takie wymagają dużej czujno-
ści, koncentracji uwagi, koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaangażowania narządu wzroku.
Funkcje te mogą ulec pogorszeniu w sytuacjach występowania niewłaściwego oświetlenia,
mikroklimatu, hałasu, wibracji. Ważny jest również aspekt psychologiczny: przy nadmier-
nym stresie wywołanym np. tempem pracy, presją czasu, małym wpływem pracownika na
proces pracy, brakiem doświadczenia w wykonywaniu danej pracy może dojść do zaburzeń
koordynacji ruchowo-wzrokowej, utraty czujności, mniejszej wytrzymałości na obciążenia
pracą monotypową (Kilbom, 2000).
Według Bugajskiej i współautorów (2007) w przypadku zespołów przeciążeniowych po-
winno się rozpatrywać wieloczynnikowe tło przyczynowe. Horst i Horst (2007) stwier-
dzają, że czynnikami modykującymi końcowy efekt strat ponoszonych przez pracownika,
pracodawcę i klienta są czynniki środowiskowe. Także inne doniesienia literaturowe (Bort-
kiewicz, 2012; Jędruszczak, Romanowska-Słomka, 2011; Krawczyk-Szulc, Wągrowska-
-Koski, 2011; Zradziński, Roman-Liu, 2009) dowodzą, że przy higienicznej analizie stano-
wisk prac monotypowych należałoby zwracać większą uwagę na możliwość dodatkowego
oddziaływania na pracowników czynników zycznych występujących w środowisku pracy,
tj. hałasu, wibracji, oświetlenia, mikroklimatu, promieniowania optycznego, pól elektroma-
gnetycznych. W niektórych zakładach pracy, pomimo przeprowadzania ocen ryzyka zawo-
dowego, korekt w orga nizacji stanowisk pracy, stosowania środków ochrony indywidualnej,
u pracowników wykonujących prace monotypowe często dochodzi m.in. do urazów dłoni.
Można podejrzewać, że wypadki te wynikają nie tylko ze specyki wykonywania pracy mo-
notypowej, ale również dodatkowo z oddziaływania na pracownika czynników zycznych,
mogących działać stresogennie, dekoncentrować, zaburzać percepcję, przyczyniać się do
powstawania lub pogłębiania przeciążeń m.in. układu mięśniowo-szkieletowego.
Różnorodność stanowisk pracy monotypowej tworzonych w zakładach pracy oraz zróżni-
cowanie występujących tam czynników oddziałujących na pracownika sprawiają, że ocena
rzeczywistego ryzyka zdrowotnego na stanowiskach pracy monotypowej nie jest prosta, co
potwierdziły pilotażowe badania własne.

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
126
2. Opis badań własnych na różnego rodzaju stanowiskach pracy
monotypowej
W celu rozpoznania złożoności oceny ryzyka zawodowego i zdrowotnego na stanowi-
skach pracy monotypowej przeprowadzono identykację tego typu stanowisk w środowisku
przemysłowym i pozaprzemysłowym na podstawie przeglądu literatury, obserwacji proce-
sów pracy oraz badań ankietowych wśród pracowników wykonujących prace powtarzalne
na czterech wybranych stanowiskach.
Z przeglądu literatury wynika, że monotypowość ruchów spotyka się przede wszystkim
na stanowiskach pracy: przy taśmie produkcyjnej podczas montażu lub demontażu (prze-
mysł metalowy, maszynowy, precyzyjny, środków transportu, elektrotechniczny, meblowy),
w laboratoriach analitycznych (służba zdrowia, pracownie naukowe, przemysł chemiczny,
spożywczy, farmaceutyczny), podczas pakowania, oznaczania asortymentu, kontroli jakości
(m.in. przemysł spożywczy, farmaceutyczny, kosmetyczny, elektrotechniczny), podczas szy-
cia (przemysł tekstylny [Horst, Biela, 2007], przemysł skórzany, obuwniczy), podczas ob-
róbki płaszczyzn lub przedmiotów (m.in. przemysł drzewny – cieśla [Dąbrowski i in., 2007],
metalowy, maszynowy, środków transportu), w pracy przy automatach i innych urządzeniach
(przemysł metalowy, maszynowy, precyzyjny, środków transportu, elektrotechniczny, wyso-
kiej technologii, meblowy), podczas sprzątania, polerowania powierzchni, w trakcie ręcz-
nego malowania płaszczyzn i detali, w czasie wykonywania pracy biurowej (praca z kompu-
terem, stemplowanie) (Zejda i in., 2009), na stanowiskach kasjerów (Mulicka, Sadło, 2007),
podczas obsługi kelnerskiej (Jędruszczak, Romanowska-Słomka, 2011), wykonywania prac
fryzjerskich (Szewczyńska i in., 2010), przeprowadzania zabiegów stomatologicznych (Lew-
czuk, Affelska-Jercha, Tomczyk, 2002), przeprowadzania zabiegów masażu, w trakcie gry na
instrumencie, uprawiania sportów (m.in. gra w tenisa).
Wszystkie przytoczone powyżej czynności powtarzane codziennie, przez określony czas
podczas zmiany roboczej (dnia pracy), pod presją czasu lub wymagań jakościowych, stano-
wią źródło obciążeń psychozycznych pracownika. Wyznaczenie stopnia powstającego ob-
ciążenia umożliwiają: wnikliwa obserwacja danej pracy, analiza parametrów ją charaktery-
zujących, poznanie subiektywnych ocen pracowników.
Obserwację pracy monotypowej przeprowadzono na stanowiskach: szlierza elementów
metalowych, odlewnika, pracownika taśmy produkcyjnej (pakowacza), laboranta-analityka.
Szlifierz elementów metalowych
Stanowisko szlierza znajduje się w zakładzie produkującym klamki. Wyprodukowana
klamka zostaje poddana procesowi wygładzenia na szlierce. Pracownik siedzi na krześle
przed szlierką, pobiera klamkę z kosza po prawej stronie, wykonuje 11 ruchów przyłożenia
do ruchomej taśmy szlierki (z prawej do lewej strony), a następnie odkłada klamkę do kosza
z lewej strony. Czas trwania jednego cyklu podstawowego to 11–16 sekund. W ciągu zmiany
roboczej pracownik musi wypolerować 1400 klamek. W czasie dniówki pracownik wyko-
rzystuje pół godziny na przerwę śniadaniową, pozostałe pół godziny przeznacza na prace
adaptacyjne (przyniesienie i odniesienie koszy z klamkami, sprawdzenie i uruchomienie szli-

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 127
erki, prace porządkowe). Według informacji przedstawiciela zakładu w hali stwierdza się
hałas oraz zapylenie na poziomach nieprzekraczających NDN oraz NDS.
Rysunek 1. Stanowisko pracy szlierza elementów metalowych (fot. własna)
(Figure 1. The workstation of metal elements polisher [own photography])
Odlewnik
Stanowisko odlewnika również znajduje się w zakładzie produkującym klamki. Klamka
wykonana jest ze stopu aluminium, które topi się w piecu odlewniczym. Pracownik, stojąc
blisko pieca, pobiera łyżką odlewniczą porcję metalu, którą następnie wlewa do formy. Gdy
porcja metalu zakrzepnie w formie, pracownik po otwarciu formy zsuwa do kosza powstałą
klamkę. Pobranie ciekłego metalu i zalewanie formy trwa około 10 sekund, a cały proces (aż
do zsunięcia klamki do kosza) – 20 sekund. W ciągu 6 godzin pracownik odlewa około 1000
klamek. Roztopiony metal i piec emitują promieniowanie podczerwone.
Pracownik taśmy produkcyjnej (pakowacz)
Stanowisko pakowacza znajduje się w zakładzie produkującym odżywki. Pracownik, sto-
jąc przy podajniku, po którym przemieszczają się kartony zmierzające do magazynu, doko-
nuje ich oznakowania nalepką odrywaną od zwoju. Czas trwania jednego podstawowego
cyklu pracy wynosi około 4 sekund. Oszacowano, że pracownik wykonuje 900–1000 ozna-
kowań na godzinę. Łączny dzienny czas pracy przy podajniku to 6 godzin.
Laborant-analityk
Stanowisko pracy laboranta-analityka znajduje się w pracowni badań genetycznych
i mikrobiologicznych. Pracownik dokonuje pipetowania materiału (pożywki) z rynienki na
płytkę z 384 dołkami. Podstawowy cykl pracy składa się z dziewięciu elementów pracy, tzn.:
umieszczenia pipety w dłoni, nałożenia końcówek, zanurzenia pipety w rynience, pobrania
substancji przez uruchomienie pipety, przeniesienia pipety nad płytkę, traenia do dołka/doł-
ków, wypuszczenia substancji poprzez zwolnienie pipety, zrzucenia końcówek do pojemnika

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
128
na odpady, odłożenia pipety. Cykl podstawowy trwa, w zależności od rodzaju stosowanej
pipety, od 10 do 30 sekund. W trakcie dnia pracy pracownik musi przygotować nawet do
12 płytek 384-dołkowych. Przygotowanie jednej płytki zajmuje doświadczonemu pracow-
nikowi około 30 minut. Pracownik z krótkim stażem pracy potrzebuje około 50–60 minut
na jedną płytkę. Liczba cykli (ruchów przenoszących materiał w pipecie) zależy od rodzaju
pipety. Stosując pipetę 8-kanałową, liczba powtórzeń/przemieszczeń pipetą jest 8-krotnie
mniejsza niż przy stosowaniu pipety 1-kanałowej (dla pipet 8-kanałowych: 12 × 48 = 576,
dla pipet 1-kanałowych: 12 × 384 = 4608). Obciążenia występujące podczas opisywanych
prac są zależne również od masy pipety (masa pipety 1-kanałowej manualnej „eppendorf”
to 83,2 g, pipety 1-kanałowej elektronicznej „eppendorf” – 153 g, pipety 8-kanałowej elek-
tronicznej „eppendorf” – 155 g, pipety 8-kanałowej manualnej „HTL” – 197 g), sposobu jej
użycia (w przypadku pipety manualnej pracownik kciukiem naciska na sprężynę tłoczka,
a przy pipecie elektronicznej dotyka przycisku inicjującego zassanie lub spust substancji),
widoczności materiału/pożywki (od koloru, a zatem widoczności substancji zależy, jaką po-
zycję pracy przyjmuje pracownik – stojącą czy siedzącą).
Rysunek 2. Stanowisko pracy laboranta-analityka (fot. własna)
(Figure 2. The workstation of laboratory analyst assistant [own photography])
Na powyższych stanowiskach pracy przeprowadzono badania ankietowe, których celem
było krótkie scharakteryzowanie pracy monotypowej oraz subiektywna ocena pracowni-
ków na temat warunków pracy. W sumie w badaniach wzięło udział 31 osób, w tym 9 ko-
biet (29% ankietowanych) i 22 mężczyzn (71%). Najwięcej osób należało do przedziału
wiekowego 25–44 lata (83%), pozostali: do 24 lat (10%) i 45–64 lata (7%). Wśród an-
kietowanych: 12 osób było zatrudnionych na stanowisku szlierza (39%), 7 osób – jako
odlewnicy (22,5%), 7 osób – jako pakowacze (22,5%), 5 osób jako laboranci-analitycy
(16%). Większość (60%) ankietowanych zatrudnionych było w danym zakładzie pracy od
pół roku do 5 lat, pozostali deklarowali staż zatrudnienia dłuższy niż 5 lat. Najważniejsze
wyniki badań zawarto w tabeli 3.

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 129
Tabela 3. Subiektywne oceny pracowników na temat warunków ich pracy
(% pracowników, którzy udzielili danej odpowiedzi)
(Table 3. Subjective evaluation of workers about the conditions of their work
[% of workers who have given the answer])
Stanowisko
pracy
(Workstation)
Tempo pracy
(Rate of work)
Uciążliwe czynniki na
stanowisku pracy, w tym
zyczne
(Onerous factors at the
workstation, including
physical)
Najczęstsze skargi
pracowników
(The most frequent workers’
complaints)
Szlierz ele-
mentów metalo-
wych
(Metal elements
polisher)
– wymuszone ze względu
na normy produkcyjne
(100%)
– wymuszone ze względów
technologicznych (16%)
– zbyt szybkie (83%)
– wymuszona pozycja
pracy – siedząca (100%)
– możliwość kontaktu
z ostrą powierzchnią
(50%)
– możliwość kontaktu z go-
rącą powierzchnią (75%)
–hałas (100%)
–wibracje (83%)
–oświetlenie (50%)
–olśnienia i odblaski
(33%)
– urazy ręki – przecięcia,
otarcia (33%)
– konieczność spieszenia
się (100%)
– ból dłoni i przedramion
(100%)
– ból kręgosłupa (100%)
– drętwienie rąk (83%)
– zmęczenie psychiczne
(67%)
Odlewnik
(Foundryman)
– wymuszone ze względu
na normy produkcyjne
(100%)
– wymuszone ze względów
technologicznych (28%)
– zbyt szybkie (28%)
– wymuszona pozycja
pracy – stojąca (43%)
– pozycja stojąca – swo-
bodna, ale na ograniczo-
nej przestrzeni (71%)
– możliwość kontaktu
z gorącą powierzchnią
(100%)
–hałas (100%)
–wibracje (43%)
–podczerwień (14%)
–oświetlenie (14%)
– oparzenia (100%)
– konieczność spieszenia
się (100%)
– ból nóg (100%)
– ból przedramion (86%)
– ból dłoni (71%)
– ból i pieczenie oczu
(57%)
– ból kręgosłupa (57%)
Pakowacz
(Packer)
– wymuszone ze względu
na normy produkcyjne
(100%)
– zbyt szybkie (43%)
– wymuszona pozycja
pracy – stojąca (43%)
– pozycja stojąca – swo-
bodna, ale na ograniczo-
nej przestrzeni (100%)
– możliwość kontaktu
z ostrą powierzchnią
(100%)
–hałas (43%)
–oświetlenie (86%)
–olśnienia i odblaski
(43%)
– zależność od współpra-
cowników (86%)
– ból kręgosłupa (100%)
– ból nóg (57%)
– ból głowy (43%)
– ból i pieczenie oczu
(43%)
– bóle dłoni i mięśni
przedramion (43%)

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
130
Stanowisko
pracy
(Workstation)
Tempo pracy
(Rate of work)
Uciążliwe czynniki na
stanowisku pracy, w tym
zyczne
(Onerous factors at the
workstation, including
physical)
Najczęstsze skargi
pracowników
(The most frequent workers’
complaints)
Laborant-
-analityk
(Laboratory
analyst assi-
stant)
– wymuszone ze względu
na normy produkcyjne
(80%)
– dowolne (40%)
– zbyt szybkie (20%)
– wymuszona pozycja
pracy – siedząca lub sto-
jąca (100%)
– możliwość kontaktu
z ostrym elementem
(60%)
–oświetlenie (60%)
–olśnienia i odblaski
(20%)
– bóle dłoni i przedramion
(100%)
– ból kręgosłupa (100%)
– ból i pieczenie oczu
(80%)
– bóle głowy (60%)
– bóle barków (60%)
– drętwienie rąk (40%)
Ź r ó d ło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
3. Dyskusja
Stanowiska pracy monotypowej można spotkać w wielu zakładach przemysłowych,
branży usługowej, służbie zdrowia. W każdym z tych miejsc praca monotypowa wykony-
wana jest w zależności od treści pracy i możliwości jej wykonywania w swój specyczny
sposób. Przykładowo, obserwacja stanowiska pracy szlierza wykazała, że zajmuje on pozy-
cję siedzącą i przez 6 godzin na zmianę roboczą przesuwa powierzchniami klamki po pasie
ściernym szlierki. Czynności te wykonuje dłużej niż 50% dziennego czasu pracy, czas pod-
stawowego cyklu pracy trwa 16 sekund, liczba powtórzeń – 42 szlify na minutę. Pracownik
pracuje w wymuszonym tempie, narzuconym normami produkcyjnymi. Z kolei np. laborant-
-analityk swoją pracę wykonuje, w zależności od celu badania/rodzaju materiału, w pozy-
cji siedzącej lub stojącej, przy użyciu pipety. Czynności te realizuje przez średnio 6 godzin
dziennie, czas podstawowego cyklu pracy trwa 10–30 sekund, liczba powtórzeń – 2 nanie-
sienia materiału na minutę przy pipecie 8-kanałowej. W przypadku stosowania pipety 8-ka-
nałowej pracownik wykonuje mniejszą liczbę powtórzeń, ale musi używać wtedy większych
sił, aby cięższą pipetę 8-kanałową podnosić, przemieszczać i traać precyzyjnie do dołków
płytki. Zaletą jest możliwość regulowania sobie we własnym zakresie tempa pracy.
Już tylko te dwa przykłady ujawniają, jak różnorodne potraą być wykonywane prace
monotypowe. Nawet na jednym stanowisku pracy mogą się różnić co do częstotliwości po-
wtórzeń, stosowanych sił, pozycji ciała – w zależności od wymogów produkcji czy potrzeby
stosowania danego narzędzia. Niemniej jednak zatrudnione tam osoby wyrażają w badaniach
ankietowych podobne opinie na temat warunków swojej pracy.
Większość pracowników stwierdziła, że wykonywana przez nich praca wymaga spraw-
nego spostrzegania (93% ogółu ankietowanych), wyjątkowej koncentracji uwagi (83%), wy-
siłku zycznego (77%), precyzji ruchów (73%) oraz śpieszenia się (70%).
Proszeni o wskazanie głównych uciążliwości w środowisku pracy, pracownicy najczęściej
wymieniali: hałas (70%), wymuszoną pozycję ciała (67%), szybkie tempo pracy (63%), wi-

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 131
bracje (50%), zależność od współpracowników (37%) oraz olśnienia i odblaski (27%). Na
nieodpowiednie oświetlenie na stanowisku pracy monotypowej wskazało tylko 3% ogółu
ankietowanych, niemniej jednak osoby zatrudnione w laboratorium analitycznym skarżyły
się na zbyt mocne światło, natomiast osoby zatrudnione w halach produkcyjnych – na oświe-
tlenie zbyt słabe.
Co oczywiste, na jeszcze innych stanowiskach pracy monotypowej mogą wystąpić pozo-
stałe czynniki zyczne, takie jak np.: zimny mikroklimat (na stanowiskach cieśli, pakowaczy
w chłodniach), pola elektromagnetyczne (na stanowiskach operatorów zgrzewarek, pracow-
ników biurowych), promieniowanie UV i rentgenowskie (na stanowiskach kontroli jakości,
stomatologów).

0 10 20 30 40 50 60 70 80
hałas
wibracje
nieodpowiednieoświetlenie
olśnieniaiodblaski
podczerwień
nadfiolet
pozycjaciała
szybkietempopracy
zależnośćodwspółpracowników
napięciepsychiczne
pracazmianowa
[%ankietowanych]
Rysunek 3. Uciążliwe czynniki środowiska pracy w ocenie ankietowanych pracowników
(Figure 3. The onerous factors of working environment according to the workers surveyed)
Ź r ó d ło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Odpowiedzi na pytanie o odczuwane dolegliwości podczas wykonywania pracy lub po jej
zakończeniu ujawniły, że pracownicy najczęściej odczuwają: ból kręgosłupa (87%), dłoni
i mięśni przedramion (77%), drętwienia rąk (57%), ból nóg (53%), ból głowy (50%), ból
oczu (47%), a także zmęczenie psychiczne (47%). Najczęściej skarżyły się osoby wykonu-
jące najwięcej powtórzeń czynności roboczych (liczba powtórzeń – 16 razy/minutę), ale też
osoby najmłodsze (z przedziału wiekowego do 24 lat).

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
132

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
bóldłoni
bólprzedramion
bólbarków
bólkręgosłupa
bólnóg
bólgłowy
bóloczu
problemyzesłuchem
problemyskórne
zmęczeniepsychiczne
bóleżołądka
problemykrążeniowe
drętwienierąk
[%ankietowanych]
Rysunek 4. Dolegliwości odczuwane przez ankietowanych pracowników
w wyniku wykonywania pracy monotypowej
(Figure 4. Ailments experienced by the surveyed employees as a result of performing a monotype job)
Ź r ó d ło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Jak wspomniano wcześniej, w celach ochrony zdrowia pracownika i wdrożenia działań
zapobiegawczych na każdym stanowisku pracy monotypowej ocenia się stopień obciążenia
układu mięśniowo-szkieletowego, dobierając najodpowiedniejszą dla danego rodzaju pracy
metodę oceny ryzyka (tabela 4).
Tabela 4. Metody oceny ryzyka wystąpienia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych
(Table 4. Methods of assessing the risk of musculoskeletal disorders)
Lp.
(No.)
Metoda
(Method)
Cel stosowania metody
(The purpose of the method usage)
Parametry uwzględniane w metodzie
(Parameters included in the method)
1 Metoda OWAS
(Ovako Working
Posture Analysis
System)
ocena obciążenia układu mięśniowo-
-szkieletowego pracownika oraz ry-
zyka powstawania dolegliwości wy-
nikających z pozycji podczas pracy
i obciążenia zewnętrznego
rodzaj pozycji, kod pozycji (położenie
pleców, kończyn górnych, kończyn
dolnych, obciążenie zewnętrzne), ka-
tegoria pozycji
2 Metoda RULA
(Rapid Upper
Limb Assessment)
ocena obciążenia układu mięśniowo-
-szkieletowego, w szczególności ob-
ciążenie szyi, tułowia i kończyn gór-
nych, dla pracy w pozycji siedzącej
pozycja ciała pracownika, stosowana
siła zewnętrzna, dynamika i powta-
rzalność ruchów

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 133
Lp.
(No.)
Metoda
(Method)
Cel stosowania metody
(The purpose of the method usage)
Parametry uwzględniane w metodzie
(Parameters included in the method)
3 Metoda REBA
(Rapid Entire
Body Assessment)
ocena obciążenia układu mięśniowo-
-szkieletowego, w szczególności ob-
ciążenia kończyn dolnych, przy pracy
w pozycji stojącej
pozycja ciała pracownika, stosowana
siła zewnętrzna, dynamika pracy
mięś ni, rodzaj i jakość uchwytu
4 Wskaźnik JSI
(Job Strain Index)
ocena obciążenia rąk, nadgarstków,
przedramion, łokci i wskazanie czyn-
ników ryzyka powstawania dolegli-
wości i schorzeń w ich obrębie
intensywność i czas trwania wysiłku,
częstotliwość wysiłków, pozycja ręki
– nadgarstka, szybkość wykonywa-
nych czynności, sumaryczny czas
trwania czynności w ciągu zmiany
5 Wskaźnik SI ocena ryzyka dolegliwości mięś-
niowo-szkieletowych w obrębie nad-
garstka
intensywność i czas wywieranej siły,
liczba czynności na minutę, pozycja
ręki w nadgarstku, szybkość pracy,
całkowity czas wykonywania czyn-
ności
6 Metoda OCRA
(Occupational
Repetitive Action)
ocena ryzyka rozwoju dolegliwości
mięśniowo-szkieletowych kończyn
górnych przy wykonywaniu prac po-
wtarzalnych na podstawie obliczonej
wartości indeksu OCRA
pozycja ciała, stosowana siła, czas
odpoczynku, całkowity czas trwa-
nia pracy powtarzalnej, dodatkowe
czynniki: narzędzia wibracyjne, wy-
maganie precyzji, nacisk na struktury
anatomiczne kończyny górnej przez
elementy stanowiska pracy, niska
temperatura, rękawice czy narzędzia
utrudniające wykonywanie czynności
manualnych
7 Listy kontrolne
NIOSH
(NIOSH
checklists)
identykacja czynników ryzyka wy-
stąpienia uszkodzeń układu mięś-
niowo-szkieletowego pracownika na
danym stanowisku pracy
ogólna analiza stanowiska w aspekcie
warunków pracy i obciążeń, a także
analiza szczegółowa w odniesieniu do
wykonywanych czynności, używa-
nych narzędzi, ręcznych prac trans-
portowych
Ź r ó d ło: opracowanie własne na podstawie: Brylska, Janczewska, Skałecka, 1993; Horst, Horst, 2007; Ję-
druszczak, Romanowska-Słomka, 2011; Makowiec-Dąbrowska i in., 1994; Roman-Liu, 2007; Wykowska,
1994.
Przedstawione powyżej metody oceny ryzyka w różnym stopniu uwzględniają aspekt
monotypowości ruchów, stosują nieco inne nazewnictwo, ponadto nie uwzględniają od-
działywań na pracownika zycznych czynników środowiska pracy, wskazanych przez an-
kietowanych pracowników jako uciążliwe na ich stanowiskach pracy. Istnieją przesłanki,
że czynniki te, oprócz oddziaływania stresogennego czy dekoncentrującego na pracow-
nika, mogą brać udział w generowaniu obciążeń mięśniowo-szkieletowych. Zgodnie z opra-
cowaniem (Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski, 2011) do zawodowych czynników ryzyka,
które mogą przyczyniać się do powstania chorób układu ruchu i obwodowego układu nerwo-
wego, zalicza się zmienne warunki mikroklimatyczne, wibrację, przewlekły stres. Szczegól-
nie praca w mikroklimacie zimnym zwiększa ryzyko dolegliwości ze strony układu ruchu,
ponieważ w związku z centralizacją krążenia kończyny są gorzej ukrwione i szybciej docho-

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
134
dzi do zmęczenia oraz zmniejszenia precyzji ruchów (Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski,
2011). Także wibracja występująca na stanowisku pracy, mogąca powodować uszkodzenia
nerwów, naczyń krwionośnych, tkanek, może być dodatkową przyczyną zmian w obrębie
odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa czy w układzie kostno-stawowym i nerwowym
kończyn górnych (Krawczyk-Szulc, Wągrowska-Koski, 2011). Również w opracowaniach
(Bugajska i in., 2007; Jędruszczak, Romanowska-Słomka, 2011; Petreanu, Seran, 2015)
stwierdzono, że czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia MSDs są: temperatura, wil-
gotność powietrza (np. ciepłe i wilgotne powietrze zwiększa zmęczenie, a co za tym idzie –
pocenie się; pot utrudnia utrzymanie w ręku narzędzi i wymaga użycia większej siły, z kolei
zimne powietrze lub dotykanie zimnych przedmiotów pracy powoduje usztywnienie sylwetki
oraz grabienie rąk, co wymaga od pracownika większego wysiłku przy uchwycie przedmiotu
lub narzędzia), hałas (wywołując napięcie mięśni, wymusza przyjmowanie sztywnej pozycji
ciała i mniej swobodne wykonywanie pracy, ponadto słabsze bodźce akustyczne o pozio-
mach 55–75 dB mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę) (Errett i in., 2006;
Koradecka, 2008), wibracja (może wywoływać drętwienie rąk i utratę ich wrażliwości do-
tykowej, wymuszać użycie większej siły przy ich uchwycie i stosowaniu), warunki oświe-
tleniowe (mogą wymuszać u pracownika „obronne” odchylenie tułowia, aby unikać widoku
źródła olśnienia, lub pochylanie się do płaszczyzny pracy, aby przy zbyt niskich natężeniach
oświetlenia ułatwić sobie dostrzeżenie przedmiotu pracy).
Czynniki zyczne w środowisku pracy (Bortkiewicz, 2012) zalicza się także do grupy
czynników zawodowych, odpowiedzialnych za powstawanie i rozwój chorób układu ser-
cowo-naczyniowego (CVD – cardiovascular disease). Hałas wpływa na układ krążenia po-
przez zwężenie drobnych, obwodowych naczyń krwionośnych, zmniejszenie objętości wy-
rzutowej i minutowej serca, a przy częstej ekspozycji powoduje wzrost ciśnienia tętniczego
(Bortkiewicz, 2012). Stwierdza się też dodatnią korelację między temperaturą otoczenia
a poziomem ciśnienia tętniczego u pracowników eksponowanych na mikroklimat gorący
(Bortkiewicz, 2012). Coraz więcej obaw budzi również działanie na układ krążenia pól elek-
tromagnetycznych o różnych częstotliwościach (Bortkiewicz, 2012). Na wielu stanowiskach
występują urządzenia generujące pola elektromagnetyczne (PEM) o częstotliwości sieciowej
lub o częstotliwościach radio- i mikrofalowych, skutkujące przepływem w organizmie pra-
cownika indukowanego prądu elektrycznego lub wywołaniem procesów cieplnych w tkan-
kach, co może prowadzić do dysfunkcji układu nerwowego i sercowo-naczyniowego albo
uszkodzeń termicznych – zależnie od częstotliwości promieniowania. Według badań Wilen
i współautorów u pracowników eksponowanych na PEM częściej występują bóle głowy, ob-
jawy zmęczenia, odczucie pieczenia dłoni, ramion, stóp i zaburzenia snu (Karpowicz, Gryz,
2011). Z kolei poruszanie się w obszarze silnego pola magnetostatycznego może powodować
zawroty głowy, utratę równowagi, nudności, utrudnioną koordynację wzrokowo-ruchową
(Karpowicz, Gryz, 2011).
5. Podsumowanie
Przeprowadzone badania skłaniają do twierdzenia, że ocena ryzyka zawodowego na stano-
wiskach pracy monotypowej nie jest przedsięwzięciem prostym. Wymaga wnikliwej obser-

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 135
wacji danego procesu pracy, poprawnego określenia i ustalenia wartości parametrów czyn-
ności monotypowych oraz wybrania i zastosowania odpowiedniej metody lub kilku metod
oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Kolejnym niezbędnym krokiem jest
identykacja zycznych czynników środowiska pracy i określenie ich wpływu na pracę,
zdrowie i bezpieczeństwo pracownika. W praktyce nie można jednoznacznie stwierdzić, przy
jakich wartościach dany czynnik zyczny staje się czynnikiem ryzyka wypadkowego czy
zdrowotnego, natomiast na pewno jego identykacja na stanowisku pracy monotypowej wy-
musza zastosowanie określonych działań prolaktycznych, takich na przykład jak: informo-
wanie i szkolenia pracownika, ograniczanie poziomów natężeń, zastosowanie ochron zbioro-
wych i indywidualnych, skrócenie czasu ekspozycji, uwzględnianie cech pracownika (płeć,
wiek, ogólny stan zdrowia, wytrzymałość, doświadczenie), eliminowanie źródeł stresu.
Ocena wpływu czynników zycznych na pracę i zdrowie pracowników wykonujących pracę
monotypową wydaje się istotną składową działań podczas kompleksowej oceny ryzyka zdro-
wotnego na ich stanowiskach pracy, co wymaga jednak dalszych badań i opracowań, m.in.
z uwagi na konieczność ustalenia stopnia udziału danego czynnika zycznego w rozwoju
dodatkowego zmęczenia i schorzeń MSDs.
Bibliograa
Bortkiewicz, A. (2012). Środowisko pracy a choroby układu krążenia. Łódź: Ocyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera.
Brylska, B., Janczewska, B., Skałecka, L. (1993). Fizjologia pracy i ergonomia. Lublin: Wydawnictwo Uni-
wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN 8322705727.
Bugajska, J., Konarska, M., Tokarski, T., Jędryka-Góral, A. (2007). Występowanie objawów zespołów prze-
ciążeniowych kończyn górnych u pracowników różnych grup wiekowych. Reumatologia, 46(6), 355–361.
Bugajska, J., Łastowiecka, E. (2002). Zespoły przeciążeniowe kończyn górnych podczas pracy powtarzalnej
na przykładzie pakowaczek. Bezpieczeństwo Pracy, 12, 4–8.
Dąbrowski, M., Jankowska, E., Mikulski, W., Pośniak, M., Strawiński, T. (2007). Bezpieczeństwo pracy na
stanowiskach mechanicznej obróbki drewna. Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy
Instytut Badawczy. ISBN 9788373730281.
Errett, J., Bowden, E.E., Choiniere, M., Wang, L.M. (2006). Effects of noise on productivity: does perfor-
mance decrease over time? [online, dostęp: 2018-04-15]. Architectural Engineering, 3, 1–8. Dostępny
w Internecie: researchgate.net/publication/265575284.
Horst, W., Biela, M. (2007). Obciążenie sposobem wykonywania pracy na stanowiskach szwacza maszy-
nowego. W: J.S. Marcinkowski, W. Horst (red.). Aktualne problemy bezpieczeństwa pracy i ergonomii.
Edukacja i badania. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej.
ISBN 9788360906019.
Horst, N., Horst, W. (2007). Prosta metoda oceny obciążenia pracownika sposobem wykonywania pracy
na stanowiskach z ręcznym operowaniem obiektami o małej masie i wysokiej częstotliwości ruchów.
W: J.S. Marcinkowski, W. Horst (red.). Aktualne problemy bezpieczeństwa pracy i ergonomii. Eduka-
cja i badania. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej. ISBN
9788360906019.
Jędruszczak, J., Romanowska-Słomka, I. (2011). Ocena uciążliwości wysiłku zycznego na stanowisku kel-
nera metodą chronometrażowo-tabelaryczną Lehmana oraz metodą OWAS. Zeszyty Naukowe Wyższej
Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, 1(7), 135–157.
Karpowicz, J., Gryz, K. (2011). Wymagania nowej dyrektywy WE w sprawie ochrony pracowników przed
oddziaływaniem pól elektromagnetycznych [online, dostęp: 2018-04-15]. Warszawa: Centralny Insty-
tut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy. Dostępny w Internecie: docplayer.pl/5210997-
Wymagania-nowej-dyrektywy-we-w-sprawie-ochrony-pracownikow-przed-oddzialywaniem-pol-
elektromagnetycznych.html.

Elżbieta Janosik, Ewa Kułagowska, Stanisław Marzec, Katarzyna Mazur-Kajta
136
Kilbom, A. (2000). Repetitive work of the upper extremity. Part II: The scientic basis (knowledge base)
for the guide. International Journal of Industrial Ergonomics, 14(1–2), 59–86. DOI: 10.1016/0169-
8141(94)90006-X.
Koradecka, D. (red.). (2008). Bezpieczeństwo i higiena pracy. Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy. ISBN 9788373730458.
Krawczyk-Szulc, P., Wągrowska-Koski, E. (2011). Jak zapobiegać chorobom układu ruchu i obwodowego
układu nerwowego wywołanym sposobem wykonywania pracy. Łódź: Ocyna Wydawnicza Instytutu
Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera. ISBN 9788363253028.
Krawczyk-Szulc, P., Wągrowska-Koski, E., Puzder, A., Markowski, P., Walusia-Skorupa, J. (2015). Przewle-
kłe zapalenie nadkłykci kości ramiennej wywołane sposobem wykonywania pracy – wytyczne diagno-
styczno-orzecznicze. Medycyna Pracy, 66(3), 443–450.
Lewczuk, E., Affelska-Jercha, A. (2002). Zawodowe i pozazawodowe aspekty zespołu kanału nadgarstka.
Medycyna Pracy, 5, 417–422.
Lewczuk, E., Affelska-Jercha, A., Tomczyk, J. (2002). Zawodowe zagrożenia zdrowotne w gabinetach sto-
matologicznych. Medycyna Pracy, 53(2), 161–165.
Makowiec-Dąbrowska, T., Iżycki, J., Radwan-Włodarczyk, Z., Koszada-Włodarczyk, W. (1994). Porad-
nik metodyczny oceny obciążenia zycznego oraz stosowania przerw w pracy. Warszawa: Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej.
Mulicka, I., Sadło, T. (2007). Subiektywna ocena ergonomii stanowiska pracy kasjera – sprzedawcy w hand lu
wielkopowierzchniowym. W: J.S. Marcinkowski, W. Horst (red.). Aktualne problemy bezpieczeństwa
pracy i ergonomii. Edukacja i badania. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Inżynierii Zarządzania Politech-
niki Poznańskiej. ISBN 9788360906019.
Petreanu, V., Seran, A.M. (2015). Risk factors for musculoskeletal disorders development: hand-arm tasks
repetitive work [online, dostęp: 2018-04-15]. OSH Wiki Networking Knowledge. Dostępny w Internecie:
https://oshwiki.eu/wiki/risk-factors-for-musculoskeletal-disorders-development.
Roman-Liu, D. (2007). Metoda oceny ryzyka związanego z pracą powtarzalną wg EN 1005-5. Bezpieczeń-
stwo Pracy, 7/8, 28–31.
Szewczyńska, M., Gołota-Szymczak, M., Roman-Liu, D., Mikulski, W. (2010). Zagrożenia czynnikami
chemicznymi, biologicznymi i hałasem w małych zakładach fryzjerskich. Warszawa: Centralny Instytut
Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.
Wykowska, M. (1994). Ergonomia. Kraków: Wydawnictwo AGH.
Wyrok WSA w Kielcach [online, dostęp: 2018-04-15]. Dostępny w Internecie: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/
doc/DE2FDBF4FA.
Zejda, J.E., Bugajska, J., Kowalik, M., Krzych, L., Mieszkowska, M., Brożek, G., Braczkowska, B. (2009).
Dolegliwości ze strony kończyn górnych, szyi i pleców u osób wykonujących pracę biurową z użyciem
komputera. Medycyna Pracy, 60(5), 359–367.
Zradziński, P., Roman-Liu, D. (2009). Metodyka oceny jednoczesnego oddziaływania czynników elektro-
magnetycznych i biomechanicznych na pracowników obsługujących podwieszane zgrzewarki rezystan-
cyjne. Acta Bio-Optica et Informatica Medica, 4(15), 399–403.
The inuence of physical work environment factors on monotype
workload
Abstract: The workstations of monotype work are
commonly met in industrial plants and other work
places. Both repetitive work itself and the working en-
vironment factors make human body overloaded, which
may affect in stress, a decrease of work efciency, fa-
tigue and the numerous ailments including musculo-
skeletal disorders (MSDs). In this article, the denition
of repetitive work has been given. Health disorders due
to this kind of work, the existing methods for evaluating
the degree of nuisance resulting from repetitiveness of

Wpływ fizycznych czynników środowiska pracy na obciążenia pracą monotypową 137
movements at work as well as well as the possible im-
pact the physical factors of the work environment may
have on the employee performing a monotype job have
been discussed. Four repetitive work stations have been
characterized and analyzed. Workers’ subjective opin-
ions about their working conditions have been collected
by the means of survey study. In the summary, the sig-
nicance and the complexity of the proper evaluation
of occupational risk at repetitive workstations (mainly
MSDs risk) have been mentioned. The working envi-
ronment factors that generate the workload have been
taken into consideration as it is crucial to identify those
factors properly in order to take the effective health pre-
vention actions.
Key words: monotypicality, workload, occupational risk factors, fatigue, stress, musculoskeletal disorders