Content uploaded by Sandra Kobajica
Author content
All content in this area was uploaded by Sandra Kobajica on Oct 16, 2019
Content may be subject to copyright.
746
Sandra Kobajica
EKOLOŠKA KRIMINOLOGIJA U BOSNI I HERCEGOVINI:
REFLEKSIJA I HORIZONTI
Pregledni rad
UDK 343.9:504(497.6)
Sandra Kobajica
Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerziteta u Sarajevu
Sažetak
U uslovima globalnih društvenih promjena, zaštita životne sredine i njeno unapređenje nameću
se kao jedan od osnovnih te ujedno i najkompleksnijih sigurnosnih izazova modernog društva.
Sve djelatnosti koje su usmjerene protiv osnovnih prirodnih resursa živog svijeta i čovjeka,
nalaze se u osnovi ekološkog, zelenog ili kriminaliteta protiv okoline. Naučni cilj ovog rada
ogledat će se u deskripciji i klasifikaciji fenomena zaštite životne sredine unutar okvira
relativno nove grane kriminologije – tzv. „ekološke kriminologije“. Na temelju pregleda i
analize relevantnih literaturnih izvora, u radu će se teorijski elaborirati osnovne odrednice
ekološke kriminologije, smještene u kontekst Bosne i Hercegovine. Svrha rada je ukazivanje
na nužnost prepoznavanja i etabliranja ekološke kriminologije kao fenomenološke i kauzalno-
genetičke grane kriminologije u Bosni i Hercegovini. Empirijski utemeljene spoznaje na ovu
temu mogu doprinijeti sigurnijem životu zajednice kroz očuvanje i zaštitu životne sredine.
Ključne riječi: ekološka kriminologija, ekološki kriminalitet, Bosna i Hercegovina,
savremeni sigurnosni izazovi
747
UVOD
U uslovima globalnih društvenih promjena, podjednako naučno-tehnoloških, privredno-
industrijskih, političkih i kulturnih zaštita životne sredine nameće se kao jedno od osnovnih
pitanja te ujedno i najkompleksnijih sigurnosnih izazova moderne civilizacije. Sve djelatnosti
koje su usmjerene protiv prirode i čovjeka, tačnije streme povredi i/ili ugrožavanju osnovnih
prirodnih resursa živog svijeta nalaze se u osnovi ekološkog kriminaliteta. Kao izuzetno
specifičan i kompleksan fenomen, ekološki kriminalitet predmet je rasprava različitih nauka,
od kojih su ekologija, sociologija te naročito kriminologija prve ukazale na njegovu opstojnost
te na nužnost suprotstavljanja zagađenju životne sredine
1
. Kako bi se razumio kontekst u kojem
se ekološki kriminalitet javlja, odnosno jasno izdvojili elementi njegove inkriminacije,
razjasnili uzroci, obznanili pojavni oblici, te u konačnici formulisale politike njegovog
suprotstavljanja, neophodno je konsultovati temeljna saznanja specifične grane kriminologije,
tzv. ekološke kriminologije, koja, kako navode Eman i Meško (2013), opravdano može dati
odgovore na pitanja ko, kako i zašto čini krivična djela protiv životne sredine.
Mišljenja o nastanku i definisanju ekološke kriminologije su podijeljena, ali je generalno
prihvaćen stav da su prve kriminološke rasprave o ovoj problematici započeli radikalni ili
kritički kriminolozi 60-ih i 70-ih godina XX vijeka. Od tada pa do danas, ekološki kriminalitet
i sa njim povezane pojave postaju predmetom javnog, naučnog i političkog diskursa. Između
kriminologa od početka 90-ih godina XX vijeka (Lynch, 1990, Clifford i Edwards, 1998,
Groobridge, 1998, Lana, 1998, South, 1998, Kanduč, 1999), teku rasprave o nazivu grane
kriminologije koja proučava devijacije protiv životne sredine, gdje je diskusija o primjerenosti
naziva pored već postojećih nejasnoća uvela i nove suprotnosti, koje otežavaju normalan razvoj
ove relativno nove grane kriminologije (Eman i Meško, 2013).
Kada je riječ o Bosni i Hercegovini (u daljem tekstu BiH), kako navode Muratbegović i Petrović
(2013), kriminološka misao u ovoj zemlji je jako mlada čak i za analizu konvencionalnih
krivičnih djela, tako da je unaprijed jasno kako se zaštita životne sredine ili ekološki kriminal
nisu u dovoljnoj mjeri proučavali, ukoliko se kao referentni sistemi uzmu razvijene zemlje
Evropske unije. Naime, ekološku problematiku potrebno je posmatrati u kontekstu razvoja
bosanskohercegovačkog društva i države u postdejtonskom dobu koje su obilježile posljedice
ratnih dešavanja, socijalne, materijalne i ekološke štete, proces tranzicije te početak uvođenja
evropskih standarda nužnih za proces pridruživanja Evropskoj uniji. Ako se prihvati stav
teoretičara da je briga o zaštiti životne sredine u tijesnoj zavisnosti od stepena ozbiljnosti
ekološkog problema, stepena ekološke svijesti i obrazovanja stanovništva i njihovih političkih
predstavnika, razvoja demokratije i stabilnosti političkog sistema, onda se otvara niz pitanja
koja je u BiH, duboko podijeljenoj, tranzicionoj i nedovoljno demokratskoj, teško kvalitetno
riješiti (Pejičić, 2014). Socio-ekonomska transformacija bh. društva značajno se odrazila i na
razvoj kriminologije te dovela do zaokreta u provođenju naučno-istraživačkih projekata,
primarno pod uticajem nove „zapadno orijentisane kriminologije“ (Petrović i Muratbegović,
2008), ali koji nije u dovoljnoj mjeri zaintrigirao istraživačku radoznalost po pitanju ekološkog
kriminaliteta i zaštite životne sredine.
Na temelju pregleda i analize relevantnih literaturnih izvora, u radu su teorijski elaborirane
osnovne odrednice ekološke kriminologije i njenog razvoja, s posebnim fokusom na razvoj
kriminološke misli i istraživanja u BiH. Naučni cilj ovog rada ogleda se u deskripciji i
1
Pojam (životna ili čovjekova) sredina u širem smislu se odnosi na prirodnu, kulturnu i socijalnu sredinu, a u užem
značenju samo na prirodnu sredinu (Mihailić, 1993, prema Eman i Meško, 2013).
748
klasifikaciji spoznaja o devijacijama protiv životne sredine unutar okvira ekološke
kriminologije, kako bi se doprinijelo otklanjanju terminoloških nedoumica i čestih sporenja
naučnika po ovim pitanjima. S druge strane, uzevši u obzir progres globalnog razvoja društva i
sve intenzivnije ugrožavanje resursa živog svijeta, indikativno i u BiH, ovaj rad bi trebao da
doprinese ukazivanju naučnoj i stručnoj javnosti na nužnost prepoznavanja i etabliranja
ekološke kriminologije kao fenomenološke i kauzalno-genetičke grane kriminologije. Njene
empirijski utemeljene spoznaje mogu doprinijeti sigurnijem životu zajednice kroz očuvanje i
zaštitu životne sredine.
RAZVOJ KRIMINOLOŠKE MISLI U BOSNI I HERCEGOVINI
Definisanje svake nauke, i pored svih rizika koje sobom nosi, nužno je naročito kod onih
disciplina koje, poput kriminologije, zbog nepostojanja opšteusvojenog sistematičnog pristupa
karakterišu fragmentarnost i neodređenost (Ignjatović, 2005). Dugo godina kriminologija je
bila osporavana kao nauka, primarno zbog svojih metodoloških postavki i predmeta izučavanja.
U najširem smislu, njen predmet proučavanja obuhvata kriminalitet, kao pojavu u životu
društva i pojedinca (Mlađenović-Kupčević, 1982, Bavcon i Šelih, 1996). Masters i Robertson
(1990), Adler, Mueller i Laufer, (2007) te Siegel (2001) smatraju da je kriminologija nauka
koja se bavi kriminalitetom i učiniteljima krivičnih djela u užem i širem smislu, i traži uzroke
za postojanje, rasprostranjenost i mijenjanje pojava. Ona je dakle, nauka koja proučavanju
određenih pojava pristupa interdisciplinarno, multidisciplinarno i multimetodološki. Ona je
takođe i fenomenološka i kauzalno-genetička nauka, jer prouča pojavne oblike svog predmeta
i istražuje uzroke za takve pojave i posmatra ih u njhovom razvoju. Ona nije pravna nauka nego
je nauka o iskustvima koja upotrebljava rezultate i saznanja empirijskih istraživanja i rezultate
iskustva (Petrović i Meško, 2004). Kako navode Petrović i Muratbegović (2008), većina
savremenih stručnjaka iz zemalja zapadnog Balkana smatraju kriminologiju vanpravnom
naukom (Horvatić, 1993; Petrović i Meško, 2004; Muratbegović, 2008), koja se oslanja na
kriminalnu politiku kako bi doprinijela smanjenju kriminaliteta, tačnije nalazi se izvan
tradicionalnih krivičnopravnih nauka koje su nekada polagale isključivo pravo na akademsko
izučavanje problema kriminaliteta.
Razvoj kriminologije u BiH veže se za razvoj naučno-istraživačkog rada i uspostavu sistema
visokog obrazovanja
2
, publikovanje udžbenika i naučnih djela, organizovanje naučnih skupova
i provedbu specifičnih naučno-istraživačkih projekata. Prvi institut za kriminologiju u BiH
osnovan je 1955. godine pod nazivom „Kriminološki institut Pravnog fakulteta Univerziteta u
Sarajevu“ (Petrović i Muratbegović, 2008). Aktivnosti Instituta uključivale su provođenje
naučno-istraživačkih projekata, uspostavu i rukovođnje bibliotekom sa opusom najznačajnijih
publikacija ne samo iz kriminologije već i iz drugih krivičnih nauka. Nakon 1991. godine bh.
istraživači mijenjaju fokus svojih istraživačkih interesa, koji se od dijalektičko-materijalnog
okreće ka savremenom pristupu nove „zapadno orijentisane kriminologije“ (Petrović i
Muratbegović, 2008). Faktori koji su tome doprinijeli povezani su sa političkom i društvenom
transformacijom zemlje, rastućim trendovima sociopatoloških pojava nakon ratnih dešavanja,
ali i neadekvatnom dinamikom razvoja kriminologije u BiH i prije 1991. godine (u odnosu na
2
Na Pravnom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, najstarijoj savremenoj visokoškolskoj instituciji u oblasti
društvenih nauka u BiH, od njegovog osnivanja 1946. godine kriminologija se izučava kao izborni ili redovni
predmet u različitim nastavnim planovima i programima. Kao samostalna naučna oblast, kriminologija se na
dodiplomskom, postdiplomskom i doktorskom studiju izučava na Fakultetu za kriminalistiku, kriminologiju i
sigurnosne studije Univerziteta u Sarajevu.
749
druge zemlje SFR Jugoslavije), koji su generisali potrebu za sistematičnijim pristupom
problemu analize, prognoze i prevencije asocijalnog i antisocijalnog ponašanja.
Perspektive razvoja bh. kriminologije naziru se u aspektu istraživanja etiologije i
fenomenologije pojava poput organizovanog kriminaliteta, ekološkog kriminaliteta, kiber
kriminaliteta, ksenofobije, zločina na štetu djece i svih drugih protivpravnih ponašanja
obuhvaćenih trećim stubom Europske unije. Kako navode Petrović i Muratbegović (2008), riječ
je o problemima koji usporavanje napredak BiH na putu ka evropskim integracijama. Takođe,
poboljšanje kvaliteta edukacije kriminologa na univerzitetskom nivou, punopravno etabliranje
profesije kriminologa u bh. društvu, intenzivnija međunarodna naučna i stručna saradnja
unaprijedili bi izdvajanja budžetskih sredstava za razvoj nauke te politika baziranih na
činjenicama.
TEORIJSKO ODREĐENJE EKOLOŠKE KRIMINOLOGIJE I NJENE
BITNE ODREDNICE
Kao i sva druga živa bića, čovjek je od početka svog postojanja pa do današnjeg dana kauzalno
povezan sa cjelokupnom neživom i živom prirodom koja ga okružuje. Upravo ta interakcija
čovjek - životno okruženje, tj. životna sredina predstavlja osnov čitavog savremenog prava
zaštite životne sredine (Lilić, 2005). Neki izvori pokazuju da se razvoj, odnosno počeci
ekološke ili zelene kriminologije ne podudaraju u cjelosti sa razvojem krivičnog zakonodavstva
životne sredine, nego počinju istovremeno ili malo kasnije (Eman i Meško, 2013).
Kako bi se izbjeglo nerazumijevanje i pogrešna interpretacija, neophodno je prije detaljne
elaboracije pojma ekološke kriminologije razjasniti značenja osnovnih pojmova. Naime, pojam
environmental criminology, eng. ima dva različita značenja. Prvo, označava ekološku
kriminologiju ili kriminologiju zaštite životne sredine, koja se bavi proučavanjem kriminaliteta
protiv životne sredine ili ekološkog kriminaliteta i sa njim povezanih pojava. Početkom 90-ih
godina XX vijeka britanski kriminolozi (Lynch, 1990, Groobridge, 1998, South, 1998) su iz
diskusija o kriminološkim studijama o ekološkom kriminalitetu, koji prouzrokuju uticajni ljudi,
razvili prijedlog o oblikovanju zelene kriminologije, čiji je predmet upravo ekološki
kriminalitet (Eman, 2013). U tom smislu, Eman (2013) smatra ključnim pravilno definisanje
pojma zelen. Ekološki kriminalitet ili zeleni zločini su socijalne konstrukcije koje nastaju pod
uticajem socijalne sredine i socijalnih odnosa u društvu, gdje su bitne dvije grupe: korporacijski
akteri i ekološki pravni aktivisti ili pokreti (Lynch i Stretskey, 2003, s. 2018). Biti zelen danas
u društvu znači više od same vrijednosti i odnosa prema zaštiti životne sredine jer označava i
politički stav, ekonomski tržišni slogan proizvoda ili imidž preduzeća (Eman i Meško, 2013).
S druge strane, kovanica environmental criminology, eng. označava i kriminologiju sredine,
koja u svoj fokus postavlja geoprostorne komponente kriminalne aktivnosti, odnosno nastoji da
objasni kako okruženje utiče na stvaranje prilike i donošenje odluke kod učinioca da izvrši
krivično djelo, te pokušava da utvrdi obrasce ponašanja učinioca i žrtve u odnosu na prostor
(okruženje) gdje se oni susreću i gde se izvršava krivično djelo (Boba, 2005, s. 56).
Oblikovanje i shvatanje ekološke kriminologije odredila su dva smjera ili pristupa. Prvi
proizilazi iz radova radikalnih ili kritičkih kriminologa
3
koji su još 60-ih godina XX vijeka
3
Radikalna kriminologija više je fokusirana na društvena i ekonomska stanja, manje na pojedinca i njegove
karakteristike (Reid, 2004, s. 211, prema Eman i Meško, 2013). Središnja tema radikalne kriminologije je
prestupničko ponašanje, kojeg je moguće objasniti pojmovima poput ekonomski uslovi i konflikt slojeva. Između
750
inkriminacije usmjerene protiv životne sredine označili pojmom ekološki kriminalitet.
Radikalni kriminolozi u prvi plan postavljaju osnovne ljudske vrijednosti koje uveliko zavise
od zdrave životne sredine. Eman i Meško (2013) navode da radikalna kriminologija postaje
kritička kada se te vrijednosti krše ili uskraćuju, pri čemu takve devijacije primarno vezuju za
kriminalitet bijelih ovratnika. Unutar kritičke kriminologije Commoner (1990), Erlich i Erlich
(1991) te Lynch i Stretesky (2007) oblikuju eko-kritičku kriminologiju ili pristup koji se u
svojim analizama usmjerava na političke i kulturne aspekte života (bogatog) pojedinca (Eman
i Meško, 2013). Drugi pristup razvija se 70-ih godina XX vijeka iz sociologije, koji u Americi
dovodi do stvaranja ekološke sociologije, a u Evropi do pojave ekoloških pokreta i aktivista. U
okviru sociološkog proučavanja društva i odnosa pojedinca prema životnoj sredini pojavilo se
proučavanje zakonodavstva za zaštitu životne sredine. Navedena dva pristupa, uključujući i
filozofsko poimanje odnosa čovjeka i životne sredine
4
, ujedinili su se i oblikovali ekološku
odnosno zelenu kriminologiju kao samostalnu naučnu disciplinu. Međutim, ono što i dalje
predstavlja izazov za kriminologe te neminovno usporava razvoj ove naučne discipline tiče se
unificiranja kategorijalno pojmovnog aparata, odnosno nepostojanje konsenzusa po pitanju
osnovnih elemenata njenog predmeta ali i neopravdano slabo interesovanje kriminologa za ovu
problematiku. White (2003, s. 484) ističe kako ekološka kriminologija predstavlja više nego
samo jednostavnu diskusiju o životnoj sredini uopšteno i o tome šta je potrebno uraditi za njenu
zaštitu i očuvanje. Dalje, navodi da je njen glavni cilj istraživanje karakteristika ugrožavanja i
nanošenja šteta okolini, što između sebe obuhvata različite perspektive. Za njega, kao predmet
neprekidnog istraživanja i obrazovanja ekološke kriminologije bitne su teorijske perspektive i
strateška isticanja jer se bave širokim područjem životne sredine (zrak, voda, zemlja) i sa njima
povezanim ljudskim djelima (ribolov zaštićenih vrsta, zagađivanje, ilegalno odlaganje otrovnog
otpada i dr.). Kod toga obuhvata i konceptualne analize, kao i pragmatične intervencije na
različitim područjima te uključuje multidisciplinarni strateški pristup (ekonomsko, pravno,
društveno i ekološko vrednovanje) (White, 2003, s. 484).
U konačnici, sumirajući stavove nekih od najuticajnijih kriminologa, Eman i Meško (2013)
ukazuju na sljedeće odrednice ekološke kriminologije: ona je fenomenološka i genetičko-
kauzalna grana kriminologije, čiji predmet i cilj uključuje proučavanje ugrožavanja okoline,
zakonodavstva za zaštitu okoline te mjera za zaštitu okoline od strane kriminologa. Ona ima
karakter naučnoistraživačke discipline sa zadatkom proučavanja prepoznatih pojava i oblika
devijantnog ponašanja protiv okoline, kao i uzroka tih pojava. U svom radu se koristi
rezultatima istraživanja i iskustvima o prouzrokovanim promjenama okoline i nastalim
posljedicama. Zanimaju je čovjek kao učinilac ekološkog kriminala, žrtve ekološkog kriminala
te mogućnosti i načini sprječavanja pojava ove vrste. Autori takođe naglašavaju da i dalje ostaje
otvoreno pitanje sveobuhvatnog definisanja tih ugrožavajućih ponašanja protiv okoline, kao i
da kriminološke rasprave o ekološkom kriminalu uglavnom nisu semantičke prirode, nego se
odnose na pitanja kako se taj kriminal ispoljava u praksi, kako se mjeri, pojašnjava, sprječava,
reguliše, sankcioniše i sl. (Eman, 2013). Zbog svoje specifičnosti i kompleksnosti, detaljna
elaboracija ekološkog kriminala bi zahtijevala posebnu raspravu, baziranu na naučnim
istraživanjima i spoznajama različitih disciplina, čemu će pažnja biti posvećena nekim budućim
radovima.
ostalog, radikalni kriminolozi su protivnici zagađivanja životne okoline, zbog čega više upozoravaju na
nezaustavljivi rast ekološkog kriminaliteta.
4
Prema Halsey i White (1998, s. 348), antropocentrični, biocentrični i ekocentrični odnos čovjeka prema životnoj
sredini.
751
Stanje i perspektive razvoja ekološke kriminologije u Bosni i Hercegovini
BiH se ne može pohvaliti brojnim naučnoistraživačkim naporima u oblasti ekološke
kriminologije. Po uzoru na Zielney i sar. (2006) provedeno je istraživanje o učestalosti
pojavljivanja građe koja uključuje ekološku problematiku, s primarnim fokusom na ekološkoj
kriminologiji u BiH. Istraživanje se temeljilo na pretraživanju bibliotečke građe Virtuelnih
biblioteka BiH i Republike Srpske u sklopu COBISS platforme (Kooperativni online
bibliografski sistem i servisi) tokom februara mjeseca 2017. godine. Izvršen je pregled
bibliografije 67 biblioteka sa područja cijele BiH (547 446 zapisa), obuhvatajući vremenski
period od 80-ih godina XX vijeka od kada se počela razvijati COBISS platforma do današnjih
dana. Primaran kriterij pretraživanja bile su četiri ključne riječi (ekološka kriminologija,
ekološki kriminal/itet, ekološko pravo, ekološka sigurnost/bezbjednost). Pretraživanjem
ključnih riječi došlo se do 17 objavljenih jedinica, od kojih su 10 bile monografske publikacije
i 7 članci u sastavu časopisa, bh. izdavaštva. Naknadnim filtriranjem rezultata po ključnim
riječima ekološka kriminologija i ekološki kriminal/itet došlo se do rezultata da je, u periodu
dužem od 30 godina, objavljeno 8 jedinica, od kojih su 3 monografske publikacije i 5 članaka
u sastavu časopisa. Prvi rad na predmetnu problematiku objavljen je 2002. godine. Rezultati
istraživanja prikazani su na grafikonima u nastavku rada.
Grafikon 1. Pregled publikacija prema zadatim kriterijima pretraživanja bibliotečke građe
0
1
2
3
4
5
6
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Broj objava
Publikacije prema kriterijima pretraživanja
752
Grafikon 2. Pregled publikacija prema zadatim kriterijima sa područja ekološke kriminologije
Iako Modly (1998) ističe kako je problem ekološkog kriminaliteta postao aktuelan u BiH usljed
naglog razvoja nauke i tehnike i uvođenja novih tehnologija, korišćenja novih i moćnih izvora
energije te izgradnje velikog broja industrijskih postrojenja i razvoja velikih urbanih sredina,
rezultati istraživanja indikativno ukazuju na relativnu nezainteresovanost bh. kriminologa za
provođenjem naučnih istraživanja sa područja zaštite životne sredine, prvenstveno
problematike ekološkog kriminaliteta. Ona ostaje u ograničenom obimu i dalje predmetom
izučavanja pravnih studija u oblasti pravne regulative i studija sigurnosti u oblasti nacionalne
sigurnosti i kriznog menadžmenta. Jasno je kako upravljanje životnom sredinom nije bilo
prioritet u procesu poslijeratnog ekonomskog oporavka BIH, što se prema izvještaju
Ekonomske komisije Ujedinjenih naroda za Evropu (2011) posljedično odrazilo u
neoptimalnom institucionalnom, strateškom i pravnom okviru za njegovu zaštitu. Da se
pretpostaviti da se aktualizacija istraživanja ekološke problematike s početka 21. vijeka
vezivala za početak pregovora za članstvo BiH u Evropskoj uniji, koji su bili važan pokretač
reformskih napora u sektoru zaštite životne sredine. Od tada, većina provedenih istraživanja
upravljanja životnom sredinom biva finansirana od stranih međunarodnih organizacija, a
njihovi ključni akteri postaju organizacije civilnog društva i te nadležne institucije na državnom
i entitetskom nivou, kantonalni i lokalni akteri.
Zahvaljujući rastućoj svijesti o ozbiljnosti problema degradacije i uništavanja životne sredine
te kauzalno prijetnji po čovjeka kao njenog integralnog dijela, zanimanje tradicionalne
kriminologije za ovu problematiku svakodnevno raste (White, 2008, Meško, Dimitrijević i
Fields, 2011, Eman, Meško, Dobovšak i Sotlar, 2013). Takav trend primjetan je i u Bosni i
Hercegovini, u kojoj generacije mladih kriminologa teorijski i praktično istražuju kriminološke,
kriminalističke, pravne, viktimološke, sociološke i druge aspekte zaštite životne sredine. Iako
se takvi napori još uvijek nalaze u početnoj fazi, sa adekvatnom naučnom, tehnološkom i
sistemskom podrškom, u perspektivi bi mogli da doprinesu unaprjeđenju sistema upravljanja
zaštitom životne sredine, te u konačnici razvoju sigurnosne politike BiH.
ZAKLJUČAK
U vrijeme progresivnog društvenog napretka i usavršavanja protivpravnih ponašanja, očuvanje
zdrave životne sredine nameće se i ostaje jedan od najkompleksnijih sigurnosnih izazova koji
se nalaze pred društvenom zajednicom. Pravovremena i adekvatna identifikacija prijetnji koje
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Broj objava
Publikacije sa područja ekološke
kriminologije
753
povrjeđuju (oštećuju ili ugrožavaju) životnu sredinu, preduslov su kreiranja efikasnih politika
suprotstavljanja takvim pojavama. U tom smislu, prvi problem na koji se nailazi tiče se
jedinstvenog definisanja tih prijetnji koje su obuhvaćene pojmom ekološkog kriminaliteta, a
zatim i njihove nedovoljne naučne istraženosti i naučno utemeljenih rasprava u okviru tzv.
ekološke kriminologije.
Kao relativno mlada naučna disciplina, ekološka kriminologija u svojim raspravama može da
ponudi odgovore na pitanja uzročnosti ekološkog kriminaliteta, njegove manifestacije, mjerenja
i praćenja, sprječavanja, regulisanja ili sankcionisanja. S druge strane, kao društvena disciplina
ne može u potpunosti da doprinese razvoju novih koncepata i analitičkih tehnika borbe protiv
ekološkog kriminaliteta bez saradnje sa drugim naukama i naučnim disciplinama. U prvom redu
nužno se ističe saradnja sa prirodnim naukama. Efikasnost takvog interdisciplinarnog pristupa
zasniva se na jasnoći misli i unificiranoj terminologiji. U tom kontekstu, kao potreba se nameće
redefinisanje postojećih odredbi ekološke, zelene ili kriminologije zaštite životne sredine i
njenih osnovnih kategorija, u prvom redu ekološkog kriminaliteta, ili u krajnjem smislu
usvajanje novih. Jedino adekvatnim definisanjem područja kriminološkog proučavanja
ekološkog kriminala stvaraju se pretpostavke svakog budućeg kriminološki usmjerenog
istraživanja.
Aktivnom međunarodnom saradnjom i razmjenom informacija na polju teorije i prakse, iako
mlada, klasična kriminološka misao u BiH počinje da slijedi promjene i sveopšti napredak
društva, što u perspektivi otvara mogućnosti razvoja ekološke kriminologije.
Literatura
Adler, F., Mueller, G. O., & Laufer, W. S. (2007). Criminology. Boston: McGraw.
Bavcon, L., & Šelih, A. (1996). Kazensko pravo, splošni del. Ljubljana: ČZ uradni list
Republike Slovenije.
Boba, R. (2005). Crime Analysis and Crime Mapping. Sage Publications.
Clifford, M., & Edwards, D. (1998). Defining "Environmental Crime". U M. Clifford,
Environmental Crime: enforcement, policy and social responsibility. Gaithersburg: Aspen
Publishers.
Ekonomska komisija Ujedinjenih naroda za Evropu. (2011). Pregled stanja okoliša u Bosni i
Hercegovini . United Nations Publication.
Eman, K. (2013). Uvod u fenomenološku analizu ekološkog kriminala. U B. Petrović, & G.
Meško, Eko kriminal i eko kriminologija (str. 79-104). Sarajevo: Pravni fakultet Univerzirteta
u Sarajevu.
Eman, K., & Meško, G. (2013). Ekološka kriminologija - pokušaj definisanja i rasprava. U B.
Petrović, & G. Meško, Eko kriminal i eko kriminologija - osnovna razmatranja (str. 43-76).
Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
Eman, K., Meško, G., Dobovšak, B., & Sotlar, A. (2013). Environmental crime and green
criminology in South Eastern Europe—practice and research. Crime, Law and Social Change,
59(3), 341-358.
754
Halsey, M., & White, R. (1998). Crime, Ecophilosophy and Environmental Harm. Theoretical
Criminology, 2(3), 345-371.
Ignjatović, Đ. (2005). Kriminologija: šesto izmijenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd: Službeni
glasnik.
Lilić, S. (2005). Zaštita životne sredine, lokalna samouprava i lokalna Agenda 21. Lex forum -
časopis za pitanja vladavine prava i demokratije, 5-8, 15-17.
Lynch, M. (1990). The greening of criminology: a perspective for the 1990s. The Critical
Criminologist, 2, 11-12.
Lynch, M., & Stretsky, P. (2003). The Meaning of Green: Contrasting Criminological
Perspectives. Theoretical Criminology, 7(2), 217-238.
Masters, R., & Robertson, C. (1990). Inside Criminology. New York: Prentice.
Meško, G., Dimitrijević, D., & Fields, C. B. (2011). Understanding and Managing Threats to
the Environment in South Eastern Europe. Dodrecht: Springer.
Mlađenović-Kupčević, R. (1982). Kriminologija. Sarajevo: <Svjetlost> OOUR Zavod za
udžbenike i nastavna sredstva.
Modly, D. (1998). Priručni kriminalistički leksikon. Sarajevo: Fakultet kriminalističkih nauka.
Muratbegović, E., & Petrović, B. (2013). Ekološka kriminologija i zaštita životne sredine u
Bosni i Hercegovini. U B. Petrović, & G. Meško, Eko kriminal i eko kriminologija - osnovna
razmatranja (str. 13-39). Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
Pejičić, Z. (2014). Ekološke politike u Bosni i Hercegovini limitirajući faktor tranzicionog i
podijeljenog društva. SVAROG, 122-138.
Petrović, B., & Meško, G. (2004). Kriminologija. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u
Sarajevu.
Petrović, B., & Muratbegović, E. (2008). Criminology in Bosnia and Herzegovina: history,
recent trends and research. Journal of Criminal Justice and Security, 10(2), 353-368.
Siegel, L. J. (2001). White-Collar and Organized Crime. U S. H. (Ed.), Criminology: Theories,
Patterns and Typologies (str. 123-146). Wadsworth: Thomson Learning.
White, R. (2003). Environmental Issues and the Criminological Imagination. Theoretical
Criminology, 7(4), 483-506.
White, R. D. (2008). Crimes Against Nature: Environmental Criminology and Ecological
Justice. Cullompton, Portland: Willan Publishing.
Zilney, L. A., McGurrin, D., & Zahran, S. (2006). Environmental Justice and the Role of
Criminology: an Analytical Review of 33 Years of Environmental Justice Research. Criminal
Justice Review,, 31(1), 47-62.
755
GREEN CRIMINOLOGY IN BOSNIA AND HERZEGOVINA:
REFLECTION AND HORIZONS
Abstract
In terms of global social changes, environmental protection is one of the main issues and the
most complex security challenge of contemporary society. Ecological, green or environmental
crime includes all activities directed against nature and human beings. The scientific goal of
this paper is to describe and classify this phenomenon within the framework of a relatively new
branch of criminology known as “green criminology”. Based on a review and analysis of
relevant literature, the paper theoretically elaborates the basics of green criminology in the
context of Bosnia and Herzegovina. In general terms, there is a requirement to recognise and
establish green criminology as a phenomenological and causal-genetic criminology branch in
Bosnia and Herzegovina. Its empirically based insights can contribute to a safer life in
communities through environmental protection.
Key words: green criminology, environmental crime, Bosnia and Herzegovina, contemporary
security challenges
