Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası

Full text

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 53
TÜRKİYE’DE SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM POLİTİKASI
Yrd.Doç.Dr. İbrahim ÇETİNTÜRK*
GİRİŞ
Geçmişte ekonomik, askeri ve dini amaçlarla gerçekleşen seyahatler
günümüzde müşteri tercihlerinin farklılaşması, teknoloji ve kitle iletişim
araçlarında yaşanan gelişmeler ile birlikte büyük oranda zevk, eğlence, dinlenme
amacıyla gerçekleşmektedir. Yılda bir milyardan fazla insanın katıldığı bu yer
değiştirme hareketi destinasyon merkezlerinin gelişimine önemli katkı
sağlamaktadır. Bu katma değerden turist kabul eden ülke ve bölgenin yanısıra,
turizm sektörüne doğrudan ve dolaylı katkı sağlayan işletmeler, tedarikçiler ve
paydaşlar faydalanmaktadır.
Turizm, her yıl milyonlarca insanın ulusal ve uluslararası ölçekte seyahat
ettiği (Mason, 2008:4) ekonomik, sosyal, kültürel ve politik alanlarda kazanım
sağlayan, telekomünikasyon ve enformasyondan sonra dünyanın üçüncü büyük
hizmet sektörü olarak kabul edilmektedir (Bahar ve Kozak, 2012; Çetintaş ve
Bektaş, 2008:37). Turizmin yarattığı etkiler, özellikle uluslararası ekonomik ve
politik ilişkilerde oynadığı rol giderek önem kazanmaktadır. Bu durum, yalnız
uluslararası turizm hareketinden büyük pay alan gelişmiş ülkelerde değil, aynı
zamanda gelişmekte olan ülkelerde de turizme verilen önemi artırmaktadır
(Emekli, 2005:100; Yıldız, 2011:54). Aynı zamanda turizm gelişmekte olan
ülkeler için ekonomik kalkınmanın bir aracı olarak görülmektedir (Yavuz,
2006:162). Turizmin yarattığı dinamik ekonomik etkiler, ekonomik sorunların ve
darboğazların aşılmasını ve turizme daha fazla oranda önem verilmesini
sağlamaktadır (Emekli, 2005:102,103).
Dinamik ve büyüyen bir endüstri olan turizm sadece insanların
seyahatlerini değil aynı zamanda seyahatin gerçekleştirildiği destinasyonların
planlanması ve korunmasını içermektedir (Edgell ve Swanson, 2013:1). Turizm
ve politika arasındaki ilişki, üzerinde fazla çalışılmamış bir konudur. Turizmin
uluslararası alanda faaliyet gösteren bir endüstri olması ve ülkeler için bir rekabet
üstünlüğü unsuru olarak öne çıkması, politika ile arasındaki ilişkiyi
güçlendirmektedir (Coşkun, 2010:104).
* Çankırı Karatekin Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası Ticaret Bölümü,
Uluslararası Yönetim, Çankırı, Türkiye, ibrahimcetinturk@karatekin.edu.tr

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 54
Çalışmanın ilk bölümünde, dünyada ve Türkiye’de turizm sektöründe
yaşanan gelişmeler değerlendirilmiştir. İkinci bölümde; turizm ve turizm
politikası kavramları, turizm politikasının önemi, hedefleri, devletin (kamu)
turizm sektörüne müdahalesi ve sürdürülebilir turizm politikası ele alınmıştır.
Son bölümde ise, Türkiye’nin turizm politikası; turizmde uygulanan beş yıllık
kalkınma planları ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013 yer
almaktadır.
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE TURİZM SEKTÖRÜNDE YAŞANAN
GELİŞMELER
Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün istatistik verilerine göre
2014 yılında uluslararası turizm hareketleri, 2013 yılına göre %4,3’lük artışla
1133 milyon turiste, uluslararası turizm gelirleri ise %3,7’lik artışla 1245 milyar
dolara ulaşmıştır. Amerika kıtası %8'lik bir artışla uluslararası turist varışlarında
en fazla büyüme kaydeden kıtalar içerisinde yer almaktadır. Amerika kıtasını
%5’lik büyüme ile Asya ve Pasifik bölgeleri izlemektedir (Unwto, 2015, Erişim
Tarihi: 01.01.2016).
2014 yılı turizm istatistik verilerine göre (Tablo 1) ülkelere göre en fazla
turist çeken ülke sırlamasında Fransa 83.7 milyon turist ile ilk sırada yer
almaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, İspanya ve Çin Halk Cumhuriyeti
uluslararası ziyaretçi sıralamasında üst sıralarda yer alan diğer ülkeler arasında yer
almaktadır.
Tablo 1: En Fazla Ziyaret Edilen Ülkelere Göre Uluslararası Turist Varışları
Sıra
Ülke
Milyon
Değişim %
2013
2014
2013/2012
2014/2013
1
Fransa
83.7
83.6
2.0
0.1
2
A.B.D.
74.8
70.0
5.0
6.8
3
İspanya
65.0
60.7
5.6
7.1
4
Çin Halk Cumhuriyeti
55.6
55.7
3.5
0.1
5
İtalya
48.6
47.7
2.9
1.8
6
Türkiye
39.8
37.8
5.9
5.3
7
Almanya
33.0
31.5
3.7
4.6
8
Birleşik Krallık
32.6
31.1
6.1
5.0
9
Rusya
29.8
28.4
10.2
5.3
10
Meksika
29.1
24.2
3.2
20.5
Kaynak: Unwto Tourism Highlights 2015 Edition, Erişim Tarihi:13.01.2016
2014 yılı istatistik verilerine göre en fazla turizm geliri elde eden ülkeler
sırlamasında (Tablo 2), ilk sırada 177.2 milyar dolar gelir ile Amerika Birleşik

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 55
Devletleri yer almaktadır. İspanya, Çin Halk Cumhuriyeti ve Fransa uluslararası
gelirler sıralamasında üst sıralarda yer alan ülkeler arasında yer almaktadır.
Tablo 2: En Fazla Ziyaret Edilen Ülkelere Göre Uluslararası Turist Gelirleri
Sıra
Milyar $
Değişim %
Ülke
2013
2014
2013/2012
2014/2013
1
A.B.D.
172.9
177.2
7.0
2.5
2
İspanya
62.6
65.2
7.6
4.2
3
Çin Halk Cumhuriyeti
51.7
56.9
3.3
10.2
4
Fransa
56.7
55.4
5.6
2.3
5
Macao (Çin)
51.8
50.8
18.1
1.9
6
İtalya
43.9
45.5
6.6
3.7
7
Birleşik Krallık
41.0
45.3
12.1
10.3
8
Almanya
41.3
43.3
8.2
5.0
9
Tayland
41.8
38.4
23.4
8.0
10
Hon Kong
38.9
38.4
17.7
1.4
Kaynak: Unwto Tourism Highlights 2015 Edition, Erişim Tarihi:13.01.2016
Tablo 3’de 2001-2014 yılları arasında Türkiye’nin turizm gelirleri ve
ziyaretçi sayıları yer almaktadır. Türkiye’nin 2014 yılında turizm geliri bir önceki
yıla göre ortalama %6,2 oranında artarak 34 milyar 305 milyon 904 bin dolara
yükselmiştir. Türkiye’nin 2014 yılında ziyaretçi sayısı ortalama %5,5 oranında
artarak 41.415.070 kişiye ulaşmıştır.
Tablo 3: Türkiye’nin Turizm Geliri Ve Ziyaretçi Sayısı (2001-2014)
Yıl
Turizm geliri (1000 dolar)
Ziyaretçi sayısı
2001
10.450.728
13.450.127
2002
12.420.519
15.214.514
2003
13.854.868
16.302.053
2004
17.076.609
20.262.640
2005
20.322.111
24.124.501
2006
18.593.950
23.148.669
2007
20.942.501
27.214.988
2008
25.415.067
30.979.979
2009
25.064.481
32.006.149
2010
24.930.996
33.027.943
2011
28.115.694
36.151.328
2012
29.007.003
36.463.921
2013
32.308.991
39.226.226
2014
34.305.904
41.415.070
Kaynak:TUIK (2015) Erişim Tarihi:15.01.2016
2014 yılında Türkiye’ye en fazla turist gönderen ülke sıralamasında;
birinci sırada %14,3 ile Almanya, ikinci sırada %12,2 ile Rusya Federasyonu,
üçüncü sırada ise %7,1 ile İngiltere yer almaktadır. Ülke grupları sıralamasında
ise; ilk sırada %44,5 ile OECD ülkeleri (Avrupa), ikinci sırada %24 ile Bağımsız

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 56
Devletler Topluluğu, üçüncü sırada ise %9,2 ile Batı Asya ülkeleri yer almaktadır.
Gelen ziyaretçilerin geliş amacına bakıldığında; %74,6’sı gezi, eğlence, sportif ve
kültürel amaçlı, %9,9’u akraba ve arkadaş ziyareti amaçlı, %6,7’si ise iş
(konferans, toplantı, görev vb.) amaçlı ziyaret gerçekleştirmiştir.
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Turizm faaliyetlerinin yerine getirilmesinde en önemli koşullardan biri boş
zamandır ve turizm yeterli boş zamanı olan kişilerin katıldıkları bir faaliyet
türüdür. Dolayısıyla, kişilerin işleri dışında kullanabilecekleri serbest zamana
sahip olmaları ve bunu değerlendirmeyi düşünmeleri turizm faaliyetlerinin
temelini oluşturmaktadır (Kozak, 2012:13).
Turizm kavramı farklı disiplinlerin kendi alanlarına özgü özellikleri
dikkate alınarak tanımlanmaktadır. Ekonomistler turizmi bir endüstri ya da
ekonomik bir faaliyet olarak, pazarlamacılar ise, pazar olarak
değerlendirmektedirler. Çevre bilimciler turizmin çevresel etkilerini,
toplumbilimciler de insan davranışları yönünü ana faktör olarak ele almaktadırlar
(İçöz ve Kozak, 2002:1).
Sandeep ve Vinod’e göre (2014:40) turizm insanların sürekli olarak
çalıştıkları ve ikamet ettikleri yerlerden başka bir yere, birincil amaç olarak
eğlence, dinlenme, iş vb. nedenlerle kısa süreli ve geçici seyahatlerini ifade
etmektedir. Turizm kavramı; “insanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve
her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına seyahatleri ve
buralardaki, genellikle turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep
ederek, geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü” olarak ifade
edilmektedir (Kozak, 2012:13). Tanımın dayandığı ölçütler zaman, mekân ve
ekonomik ölçütlerdir (Kozak vd. 2008:5). Zaman ölçütü, kişinin turist kabul eden
bölgede geçici süre konaklaması; mekân ölçütü, turist kabul eden bölgenin kişinin
ikameti dışında bir yer olması; ekonomik ölçüt ise, kişinin turist gönderen bölgede
kazandığı parayı turist kabul eden bölgede harcaması olarak ifade edilmektedir.
Türk Dil Kurumu’na göre politika farklı anlamlarda kullanılmaktadır:
a. Devletin etkinliklerini amaç, yöntem ve içerik olarak düzenleme ve
gerçekleştirme esaslarının bütünü, b. Davranış biçimi, düşünce yapısı. c. Bir
hedefe varmak için karşısındakilerin duygularını okşama, zayıf noktalarından
veya aralarındaki uyuşmazlıklardan yararlanma vb. yollarla işini yürütme.
Politika farklı fikirler, değerler ve çıkarlar arasındaki rekabetten
kaynaklanan ve hükümet tarafından benimsenen bir pozisyon, strateji, eylem

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 57
olarak tanımlanır (Dredge ve Jenkins, 2007:22). Diğer bir tanımda ise politika,
kararların alınmasında ve alınan kararlara ilişkin faaliyetlerin yerine
getirilmesinde yol gösteren bir düşünce tarzı, rehber, pusula olarak ifade
edilmektedir. Yol gösteren bilgiler dizini olması nedeniyle genellikle tekrar
edebilen, sık sık değişmeyen yönetim uygulamalarıdır (Ülgen ve Mirze, 2010:37).
Levin (1997), Bridgman ve Davis (2004) ve Colebatch’a göre (2002)
politika yedi önemli karakteristik özelliğe sahiptir (Dredge ve Jenkins, 2007:7,8):
 Politika hükümet tarafından yapılmasına rağmen politikanın
oluşturulmasında hükümetin dâhil olma durumu ve boyutu (büyük ölçekli
altyapı bütçesinden küçük yapıların izlenmesine veya durumlarının takip
edilmesine kadar) önemli ölçüde farklılık gösterir.
 Politika, belirli bir aksiyonu üstlenmek ya da değişiklik meydana getirmek
için belirtilen bir niyet ya da taahhüttür.
 Politika gelecekte olası durumlarda hangi şartların belirli bir sonuca
ulaşmak için en iyisi olabileceği hipotezini içerir.
 Politika bir etki veya sonuca neden olan kaynakların tahsisi veya yeniden
dağıtılması ve bir tür müdahaleyi içeren eylemdir.
 Politika örgütsel bir uygulama veya bir konu/duruma müdahale etmektir.
 Politika temelde hükümetler ve onlarla işbiliği yapan kuruluşlar
tarafından, politika dosyaları ve eylemleri kanalıyla yapılan bir tercihtir.
 Politika paydaşların geniş bir yelpazede değerlerinin ve çıkarlarının
aracılık rolünü içerir.
Dye (2014) kamu politikasını, hükümetlerin yapmayı ya da yapmamayı
tercih ettikleri şeyler olarak tanımlamıştır. Turizm politikası da herhangi bir devlet
eylemidir. Yasama, yürütme veya yargı kararları turizm faaliyetlerini
etkilemektedir (Edgell ve Swanson, 2013:10). Turizm politikası; Turizm ve
Tanıtma Bakanlığı tarafından “turizmden sağlanan ekonomik, sosyal ve kültürel
kazançları en yüksek seviyeye çıkarmayı ve maliyetleri minimum seviyeye
indirmeyi amaçlayan dinamik bir politika” olarak tanımlanmıştır (Olalı, 1990:30).
Olalı’ya (1990) göre turizm politikası; “bir ülkenin tüm insanlarına, turizme
katılarak maddi ve manevi dinlenme olanakları sağlamak, çevreyi koruyarak
turizm ihtiyaçlarının karşılanması için gereken en uygun alt ve üstyapıyı kurmak
amacı ile kamu yönetiminin turizm alanına dolaylı ve dolaysız her türlü
müdahalesini” ifade etmektedir.
Turizm politikası; turizmin tanıtılmasını, turizm konularında işbirliğini,
turizm sektörünün gelişimi ile ilgili düzenleyici ve koruyucu önlemleri ve turistik
hareketi teşvik edici tedbirleri kapsamaktadır. Turizm politikası bir ülkenin iç ve

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 58
dış ekonomi politikasına uygun olarak turizmin geliştirilmesi, turizmden sağlanan
gelirin artırılması amacıyla kamu tarafından alınan tedbir ve yapılan
müdahalelerin tümüdür. (Sezgin, 2001:147).
TURİZM POLİTİKASI
Turizm politikası dünya genelinde seyahatin başlangıç tarihi ile birlikte
yaklaşık 6000 yıldır destinasyon merkezlerinin gelişiminde önemli bir rol
oynamaktadır. Turizm politikasının tarihi gelişiminde özellikle gemi imalatında
yapılan yeniliklerin ve haritanın icadının önemli bir yeri bulunmaktadır. Marco
Polo (1254-1324) “Marco Polo’nun Seyahatnamesi” isimli eserinde farklı
kültürlere ait yaşam biçimleri, değerleri, kültürleri, gelenek ve göreneklerinden
bahsetmiş, ziyaret ettiği ülkelerden farklı kültürlere ait yeni icatları, farklı
kostümleri, ilginç ürünleri ve yenilikleri beraberinde getirmiştir. Marco Polo’nun
yaşadığı dönemden yaklaşık 700 yıl sonra modern turizm politikası ile ilgili
çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Avrupa II. Dünya Savaşı’ndan sonra içerisinde
bulunduğu ekonomik krizden kurtulmak için turizm konusunda bir takım
düzenlemelere gitmiş (Edgell ve Swanson, 2013:33-39), ekonomik sorunlarının
üstesinden gelmek için turizm politikalarını yeniden gözden geçirmiş, beş yıllık
kalkınma planları ile turizm endüstrisine yön vermiştir.
Turizm sektörünün en etkin ve verimli bir şekilde belirlenen politikalarla
desteklenmesi gerekmektedir (Yeğen vd. 2011:238). Turizm sektörüne yönelik
politikaların gerçekleştirilmesinde şu hususlara önem verilmelidir (Altınay vd.,
1995):
 Turizme yönelik politikaların oluşturulmasında halkın çıkarları
gözetilmelidir.
 Planlamanın dinamik, ileriye yönelik ve sürdürülebilir olmasına dikkat
edilmelidir.
 Turizmin olumlu etkilerinin yanısıra olumsuz etkileri de dikkate
alınmalıdır.
 Planlama yapılırken ülkenin kaynakları göz önünde bulundurulmalıdır.
 Gerekli hallerde politika ve planlar revize edilebilmelidir.
 Politika ve planların başarısı için halkın turizm konusundaki eğitimine
önem verilmelidir.
 Politika ve planların başarısı için altyapı yatırımlarının tamamlanmasına
özen gösterilmelidir.
Jenkins (2015:151) turizm politikalarının gerçekleştirilmesinde turizm
sektörünün tek başına bağımsız bir sektör olmadığını ve çok sayıda sektörün

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 59
turizm politikalarından etkilendiğini ifade etmektedir. Turizm birçok sektörle ve
sosyal olaylarla ilgili bir faaliyet alanı olduğu için turizm politikası; ulaştırma,
telekomünikasyon, enformasyon, inşaat, iç ve dış ticaret, eğitim, tarım gibi birçok
sektörün davranışları, tutumları ve politikaları dikkate alınmadan ve
değerlendirilmeden saptanamaz, uygulanamaz ve başarıya ulaşma şansına sahip
değildir (Olalı, 1990:30).
Turizm Politikasının Hedefleri
Edgell ve Swanson’a göre (2013:65) turizm politikasının oluşturulmasının
en büyük nedeni; maliyetlerin azaltılması, kalitenin ve yerel halkın yaşam
standartlarının artırılmasıdır. Jenkins’e göre (2015:151) turizm sektörüne yönelik
politika ve planlama yapılmasının temel hedefi, sınırlı olan kaynakların verimli
bir şekilde değerlendirilmesidir. Olalı ve Timur (1988:317) turizm politikasının
temel hedeflerini şu şekilde ifade etmektedir (aktaran: Mercan, 2015:2):
 Turizmin arz ve talep yönündeki durumunu ve mevcut koşullarının
iyileştirilmesini gerektiren nedenlerini belirler.
 Turizmde uygulanan ve uygulanması önerilen müdahalelerin, alınacak
önlemlerin yapacağı etkileri araştırır ve inceler.
 Turizmin gelişimi için yeni hedefler, araçlar ve olanaklar belirler.
Olalı (1990:39-46) turizm politikasının hedeflerinin ve başarı koşullarının;
genel ekonomi ve sosyal politikanın hedefleri ve başarı koşulları çerçevesinde
incelenmesi gerektiğini ifade etmektedir. Bu doğrultuda turizm politikasının
hedefleri şu şekilde özetlenebilir:
 Ülkenin ekonomik büyümesine katkıda bulunmak
 Ülkenin ekonomik kalkınmasına yardımcı olmak
 Ülkede tam istihdamın gerçekleştirilmesine yardımcı olmak
 Fiyat istikrarının gerçekleşmesine yardımcı olmak
 Dış ödemeler dengesine olumlu katkıda bulunmak
 Uluslararası turistik amaçlı insan hareketlerine etki etmek
 Turizmin sosyal fonksiyonlarından toplumun bireylerini yararlandırmak
 Ekonominin üretim çeşitliliğini artırmak
 Gelir dağılımındaki eşitsizliklerin azalmasına katkıda bulunmak
 Bölgeler arasındaki gelişme ayrıcalıklarını gidermeye ve dengeli kalkınma
hedefine katkıda bulunmak
 Doğal ve tarihsel kaynakları korumak
 Turizmin sağlık ve politik fonksiyonlarından daha fazla sayıda insanın
yararlanmasını sağlamak

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 60
Devletin (Kamu) Turizme Müdahalesi
Devlet (kamu), turizm politikalarının oluşturulmasında belirleyici ve
turizm sektörünü destekleyici bir rol üstlenmektedir. Aynı zamanda turizme
yönelik ekonomik, politik, sosyo-kültürel, toplumsal ve çevresel unsurlara ilişkin
yol haritasının oluşturulmasında turizm sektörüne lider bir pozisyonda yer
almaktadır.
Mill ve Morrison (2012) devletin turizme yönelik müdahalesini üç
aşamada ele almaktadır. İlk olarak, politik nedenlerden dolayı devletin turizme
müdahalesi gerekmektedir. Devletin yabancı turistler ve vatandaşlarının giriş ve
çıkış politikaları ve prosedürleri ile ilgili müdahil olması zorunludur. İkinci
olarak, çevresel sebepler devletin müdahalesi için gereklidir. Turizm bir
destinasyonun doğal güzelliği, tarihi ve kültürel mirası gibi unsurlara
dayanmaktadır. Çekim merkezlerinin dış pazarlara açılması ile doğal, tarihi ve
kültürel yapısı ciddi anlamda erozyona uğrayabilir. Son olarak, ekonomik
sebeplerden dolayı devletin turizme müdahalesi gerekmektedir. Turizm; gelir
üreten, istihdam yaratan, ekonomik çeşitlendirmeye yardımcı olan, bazı yerel
endüstrileri tamamlayan döviz ve ihracat sağlayan bir sektördür.
Turizmin olumlu yönlerini maksimum seviyeye çıkarmak ve olumsuz
yönlerini de minimum seviyeye indirmek amacı ile devlet turizm sektörüne
müdahalede bulunmaktadır (İçöz vd. 2009:28). Devletin turizm sektörüne olumlu
müdahalesi, belirli amaçlar doğrultusunda turizm sektörünün yönlendirilmesini,
aynı zamanda turizm faaliyetlerinin planlı olarak gelişiminin sağlanmasını ifade
etmektedir. Bu müdahalenin temel hedefleri şöyle özetlenebilir (Olalı, 1990:30):
 Turizm politikası turizmin arz ve talep yönündeki durumunu ve mevcut
koşulların iyileştirilmesini gerektiren nedenleri belirler.
 Turizm politikası turizm alanında önerilen müdahalelerin ve alınacak
önlemlerin geri dönüşünü araştırır.
 Turizm politikası turizmin gelişmesine yönelik yeni hedefler, araçlar ve
olanaklar ortaya koyar.
Ekonomik gelişme düzeyi devletin turizme olan desteğinin seviyesini
belirleyen önemli bir faktördür. Bir ülkenin ekonomik gelişmişliği ne kadar
yüksekse, devlete olan ihtiyacı o kadar azdır. Bu konuda özel sektörün finansal
yetenekleri önemli bir faktördür. A.B.D.’ndeki işletmeler son derece gelişmiş,
kompleks ve yetenekli işletmelerdir. Turizmin gelişimi ve pazarlanması
konusunda çok az düzeyde federal hükümetin desteğine ihtiyaç duyulmaktadır.
(Mill ve Morrison, 2012). Ekonomik gelişme düzeyi yüksek olmayan ve büyük

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 61
ölçüde turizm hizmetlerine dayanan bir pazar ekonomisine sahip olan Bahama
örneğinde ise, devletin turizme olan desteği daha fazladır. Ziyaretçi harcamaları
ve turizm ile ilgili inşaat yatırımları, gayri safi yurtiçi hasılanın %60'ını temsil
etmektedir (Mill ve Morrison, 2012, Alıntı: CIA World Tourism Factbook, 2011).
Sürdürülebilir Turizm Politikası
Sürdürülebilir turizm, 1980’li yıllardan itibaren giderek daha fazla sayıda
yapılan araştırmalar ile popüler hale gelmiştir (Liu, 2003). Günümüzde ise, ilgi
gören araştırma konuları içerisinde yer almaktadır.
Turizmin gelişiminin sürdürülebilir olması; kaynakların etkin ve verimli
kullanılması, bölgesel ekonomik faydaların sağlanması ve yerel halkın yaşam
standartlarının geliştirilmesi ile mümkündür (Demirkol ve Çetin, 2014). Aynı
zamanda, doğal kaynakların korunmasını, kültürel, biyolojik, ekolojik, çevresel,
estetik tüm kaynakların gelecek nesillere aktarılmasını gerektirir (Sonuç,
2014:17).
Sürdürülebilir turizm politikası; ülkelerin/bölgelerin refahı için bir temel
oluşturmaktadır (Edgell ve Swanson, 2013). Ülkelerin/bölgelerin gelişmesinin
planlı, kontrollü ve sürdürülebilir olması gerekmektedir. Plansız ve kontrolsüz bir
ekonomik gelişme, doğal ve kültürel kaynakların tahrip olmasına sebep
olmaktadır (Bardakoğlu, 2014). Sürdürülebilir turizm politikasının oluşturulması
(Şekil 1); turizmin kaynağı olan ekonomik, çevresel ve kültürel faktörlere
bağlıdır.
Şekil 1: Sürdürülebilir Turizm Politikası
Kaynak:Edgell ve Swanson (2013)
Sürdürülebilir Turizm Politikası
Ekonomik Faktörler
Çevresel Faktörler
Kültürel Faktörler

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 62
Ekonomik faktörler, üzerinde en fazla çalışılan turizm konuları içerisinde
yer almaktadır. Turizmin ulusal ve uluslararası düzeyde yatırımları ve iş hacmini
geliştiren, gelir yaratan, döviz girdisi sağlayan yönleri, ülkelerin dikkatinin bu
ekonomik olay üzerinde yoğunlaşmasına neden olmaktadır (Emekli,
2005:102,103). Aynı zamanda turizmden elde edilen gelirler ülkenin ödemeler
bilançosu açığının kapatılmasında da etkin rol oynamaktadır.
Turizmin olumlu ekonomik etkileri (Şekil 2), ülke ekonomisine katma
değer sağlayan önemli bir unsurdur. Aktif dış turizm1 (incoming) ile elde edilen
turizm gelirleri görünmeyen ihracat etkisi yaratmakta, aynı zamanda ülkenin
ödemeler dengesi açığının kapatılmasında önemli bir rol üstlenmektedir.
Otomasyonun sınırlı ölçülerde gerçekleştiği, emek-yoğun bir sektör olan turizm
sektöründe istihdam, ülkenin işgücü açığının kapanmasında önemli bir unsurdur.
Turizm sektöründe istihdam edilen personel sayısı diğer endüstrilere göre daha
yüksek oradadır ve personel giderleri en önemli gider kalemlerinden birisini
oluşturmaktadır. Konaklama işletmeleri, seyahat acenteleri, ulaştırma işletmeleri
hediyelik eşya işletmeleri vd. turizm sektörüne doğrudan katkı sağlayan işletmeler
sınıfında yer almaktadır. Bunun yanısıra, çok sayıda sektör (inşaat, tarım, sanayi
vd.) turizm sektörüne dolaylı katkı sağlamaktadır.
Şekil 2: Turizmin Olumlu Ekonomik Etkileri
1 Bir ülke sınırları içerisine giren ve ülke sınırları içerisinde harcama yapan turistlerin oluşturduğu
turizm çeşidine aktif dış turizm adı verilmektedir. Aktif dış turizm ile yurt dışından ülke sınırları
içerisine doğrudan döviz girdisi sağlanmaktadır.
Turizmin
Olumlu
Ekonomik
Etkileri
Gelir
yaratıcı
etkici
İstihdam
yaratıcı
etkisi
Bölgelerar
ası dengeli
kalkınma
etkisi
Altyapı ve
üstyapı
yatırımları
na atkisi
Diğer
ekonomik
sektörlere
katkısı
Ödemeler
dengesi
üzerindeki
etkisi

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 63
Kaynak: Kozak vd.( 2008:79)
Turizmin çarpan etkisi, ülke ekonomisinde değer oluşturan diğer bir
unsurdur. Opermann and Chon’a göre (1997) turizmde çarpan etkisi, turistler
tarafından doğrudan işletmelere (konaklama işletmesi, seyahat acentesi, ulaştırma
işletmesi, hediyelik eşya işletmesi vd.) bırakılan gelirin, tedarikçiler, hizmet
sağlayıcılar, çalışanlar vd. tarafından yeniden harcanması ve elde edilen gelirin
ekonomi içinde sürekli el değiştirmesi olarak ifade edilmektedir (Swarbrooke,
2005:67).
Turizmin ekonomik etkilerinin değerlendirilmesinde ülkenin ekonomik
gelişme düzeyi göz önünde bulundurulması gereken önemli bir unsurdur (Ryan,
1991:66; alıntı: İçöz vd. 2009:42). Turizmin yarattığı dinamik ekonomik etkiler,
gelişmekte olan ülkelerin karşılaştıkları ekonomik sorunların ve darboğazların
aşılmasında önem kazanmaktadır (Emekli, 2005:102,103). Gelişmiş ülkeler
turizm sektörünün gelir yaratıcı etkisinden yararlanmak istemekte iken, az
gelişmiş ülkeler daha fazla döviz kazandırma etkisinden ve yeni istihdam
olanakları yaratabilme gücünden yararlanmak istemektedirler (Gunn ve Var,
2002:105; Yıldız, 2011:54).
Turizm politikalarının gelişimi, ekonomi politikalarının gelişimden
etkilenmiştir. Ekonomi politikaları üretimin ve gelirlerin artırılmasına yönelik
olarak hazırlanmış, turizm politikaları da talebin ve dolayısıyla döviz gelirlerinin
artırılması üzerinde yoğunlaşmıştır (Coşkun, 2004:9). Türkiye’de ekonomik
gelişmenin sağlanmasında, beş yıllık kalkınma planları ile özellikle aktif dış
turizmin (incoming) canlandırılmasına yönelik politikalar izlenmiştir. Bunun
sonucu olarak ulusal gelirlerin artırılmasına yönelik kitle turizmine2 önem
verilmiştir. Özelikle 1982 yılında çıkarılan 2634 sayılı Turizmi Teşvik Yasası ve
Kamu Arazilerinin Turizm Yatırımlarına Tahsisi Yönetmeliği ile özel sektör,
Akdeniz ve Ege kıyı şeridinde yeni turizm işletmelerini ülkeye kazandırmıştır.
Çevresel faktörleri, insanların doğal çevresi oluşturmaktadır. Doğal çevre,
doğada var olan hava, kara, toprak, topoğrafya, jeoloji, su özellikleri, flora, fauna
ve ekolojik sistemlerde bulunmaktadır. Turizm ve çevre ilişkisinin üç yönü
bulunmaktadır (Inskeep, 1991:339):
 Fiziksel çevrenin birçok özelliği turistler için çekicidir.
 Turistik tesisler ve altyapı çevrenin inşasının bir yönünü oluşturmaktadır.
2 Kitle turizmi (mass tourism) turist gruplarına daha ekonomik turistik ürün sunularak, turizme
katılımın artırılmasını hedefleyen turizm türünü ifade etmektedir (Husseın ve Saç, 2008:31).

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 64
 Turizmin gelişmesi ve bölgenin turizmde kullanımı, turizmin çevresel
etkilerini oluşturmaktadır.
Ekolojik çevre, eko-sistem olarak da adlandırılan doğal çevre ve turizm
arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Turistik faaliyetlerin büyük bir
bölümü, turistik çekiciliklerin önemli bir kısmını oluşturan doğal çevrede
gerçekleşmektedir (Husseın ve Saç, 2008:82). Doğal çevre, turistik ürünü
oluşturan unsurlar içerisinde destinasyon merkezinin çekiciliğini sağlayan en
önemli unsurdur. Türkiye doğal çekiciliği ile yabancı ziyaretçiler tarafından tercih
edilen ülkeler içerisinde yer almaktadır.
Doğal çevre ile ilgili düzenlemelerin bir kısmı devlet tarafından yapılan ve
uyulması zorunlu olan yasal düzenlemelerden oluşmaktadır. Devlet, doğal
çevrenin gelişmesinde ve koordinasyonun sağlanmasında liderlik görevini
üstlenmektedir. Kırsal ya da doğal alanların korunması ve geliştirilmesi, bu
alanlara yönelik faaliyetlerin belirli kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmesi ve
sürekli kontrolü ile sağlanabilir. Turizmin çevreye zarar vermeden kontrollü
olarak gelişmesi için bu alanda gerekli düzenlemelerin yapılması ve standartların
belirlenmesi gerekmektedir (Demir ve Çevingen, 2006:177,178). Doğal çevre
aynı zamanda turizmin yaratabileceği olumsuz etkiler nedeni ile korunması
gereken en önemli kaynaktır. Turizmin çevre üzerindeki olumsuz etkileri kontrol
edilmeli ve turizmin gelişiminin çevreye zararları önlenmelidir (İçöz vd.
2009:52).
Kültürel faktörleri; insanların demografik ve kültürel özellikleri, gelenek
ve görenekleri, yaşam biçimleri, değer yargıları içerisinde incelemek mümkündür
(Husseın ve Saç, 2008:81). Turizmin kültürel etkileri; kültür ağırlıklı olarak
idealler, normlar ve hayata dair varsayımlardan oluşmaktadır. Aynı zamanda halk
arasında paylaşılan ve toplumun yaşam ve davranış biçimine yol gösteren
değerlerden oluşmaktadır (Sandeep ve Vinod, 2014:40,41). Ayrıca dil, din, sanat
gibi kültürün değişik boyutları turistleri bölgeye çeken önemli kültürel faktörler
içerisinde yer almaktadır (İçöz vd. 2009).
Kültür, bir toplumun yaşayışını, tavırlarını, yargılarını, geleneklerini
kısacası, toplumun özelliklerini yansıtan değerlerden oluşmaktadır. Kültürel
özellikler, turistleri bölgeye çeken önemli unsurlar içerisinde yer almaktadır.
Turistler yerli halkın yaşayış biçimini, örflerini, adetlerini, gelenek ve
göreneklerini öğrenmek istemektedirler. Destinasyon merkezleri veya konaklama
işletmeleri tarafından organize edilen kültürel faaliyetler, ülke kültürünün
tanıtılmasında önemli bir etkinlik olarak dikkat çekmektedir. Ayrıca seyahat

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 65
acenteleri tarafından ören yerlerine düzenlenen gezi programları (Pamukkale,
Kapodokya, Doğu Karadeniz, Göller Bölgesi vd.) ile turistler farklı kültürleri
tanıma imkânına sahip olmaktadırlar.
Turizm bir destinasyonun eşsiz çevresel, kültürel ve tarihsel varlıklarını
korumak için teşvik sağlar ve gelirinin bir kısmını sürekli restorasyon ve bakım
amaçlı tahsis edilebilir. Dünyanın ikonik miras alanları içerisinde yer alan Çin
Seddi ve Mısır Piramitlerini koruma amaçlı yapılan çalışmalar konuya örnek
olarak verilebilir (Weaver, 2006). 1990’lı yıllarda Türkiye’de kültür mirasının
korunması görevi ağırlıklı olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından
yürütülmekteydi. Sonraki yıllarda kültür mirasının bir bölümünün (milli park ve
özel çevre koruma bölgelerinde yer alan) korunmasında Orman ve Çevre
Bakanlığı görevli ve yetkili kılınmıştır. Ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğü
vakıflara ait kültürel mirastan sorumlu olan kurumdur (Özdemir, 2005).
Sürdürülebilir kalkınma politikaları: Turizm ve turizmin sürdürülebilir
kalkınmadaki rolü günümüzde çok ilgi gören araştırma konuları içerisinde yer
almaktadır (Inskeep, 1991:460). Dünya turizm örgütünün (WTO) 13. dönem genel
toplantısında “turizmin çevre ve kültürel miras üzerindeki negatif etkilerinin
minimize edilmesi, turizmin faydalarının (sürdürülebilir gelişme) maksimize
edilmesi amaçlanmıştır (Edgell ve Swanson, 2013:65). Turizmin gelişiminin
olumsuz yönlerini en alt seviyeye indirmek ve olumlu yönlerini en üst seviyeye
çıkarmak amacıyla turizm faaliyetlerinin tüm paydaşların katılımıyla
yönlendirilmesi sağlanmalıdır (Sonuç, 2014:15).
Şekil 2’de yer alan turizmde sürdürülebilir kalkınma politikalarının
oluşturulmasında ekonomik, çevresel ve sosyo-kültürel faktörler birbirine bağımlı
ve birbiriyle uyum içerisinde olan unsurlardır (De Kruijf ve Van Vuuren, 1998).
Turizmde sürdürülebilir kalkınma politikalarının çevresel boyutu; mevcut çevresel
kaynakların dengeli şekilde kullanılarak gelecek nesillere aktarılmasını
içermektedir. Turizmde sürdürülebilir kalkınma politikalarının sosyo-kültürel
boyutu; yöre halkına ve halkın yaşam tarzına saygı duyulması, geleneklerin ve
kültürel yapının korunması, bölgedeki yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve
geliştirilmesidir. Turizmde sürdürülebilir kalkınma politikalarının ekonomik
boyutu ise; bölgedeki işgücü ihtiyacının karşılanması, yerel halkın ve
yatırımcıların kalkınmasını içermektedir (Bardakoğlu, 2014: 127-129).

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 66
Şekil 2: Turizmde Sürdürülebilir Kalkınma İçin Kavramsal Bir Model
Kaynak: Price C.,ve Dube P.’nin (1997) yaptıkları araştırmadan uyarlanmıştır.
Ekonomi politikaları ekonomik değişkenler ile birlikte insanların sosyal
refahını da dikkate almaya başlamıştır. Sosyal, kültürel ve doğal kaynakların
korunmasını kapsayan “sürdürülebilir kalkınma” devletin en önemli
sorumluluklarından birisi haline gelmiş ve bu yeni yaklaşımla birlikte turizm
politikaları da sürdürülebilir kalkınma temeline uygun bir gelişme göstermiştir
(Coşkun, 2004:9). Maalesef geçmişte birçok karar verici turizm sektörüne imalat
ve diğer hizmet endüstrilerinde olduğu gibi gereken önemi göstermemiştir.
Turizmin gelecekte sürdürülebilir olabilmesi için günümüzde gerçekleştirilecek
etkin politika ve planlama çalışmaları hayati önem taşımaktadır (Edgell ve
Swanson, 2013:9).
Türkiye’de Turizm Politikası
Cumhuriyet Dönemi Turizm Hukuku gelişmelerini planlı dönem öncesi ve
planlı dönem sonrası olmak üzere iki bölümde incelemek mümkündür (Andaç,
2006:7). 1923 ile 1963 yılları arasında turizmde yaşanan gelişmeler planlı dönem
öncesi turizm politikası, 1963’den günümüze kadar turizmde yaşanan gelişmeler
ise planlı dönem sonrası turizm politikası olarak ele alınmaktadır.
Turizm
Sürdürülebilir Kalkınma

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 67
Türkiye’de planlı dönem öncesi turizm politikaları Tablo 4’de yer
almaktadır. Türkiye yasalarla çerçevesi çizilmiş ilk turizm olgusu ile 1934 yılında
tanışmıştır. “Türk Ofis” 2450 Sayılı Kanun ile turizm faaliyetlerinden sorumlu
olan kurum olarak belirlenmiştir (Yağcı, 2003:17). 1950’li yıllardan itibaren
turizmin iktisadi alanına önem verilmiş ve turistik yatırımlar hızla artış
göstermiştir. Turizm yatırımlarını teşvik etmek amacıyla turizm kredilerine ilk kez
24.03.1950 tarih ve 5647 sayılı Turizm Müesseselerini Teşvik Kanunu ile yer
verilmiştir (Ünlüönen ve Tayfun, 2009:3). Turizm politikası kapsamında ilk
önemli adım ise, 22 Mayıs 1953 tarih ve 6086 sayılı “Turizm Endüstrisini Teşvik
Kanunu”nun yayınlanması olmuştur (Yağcı, 2003:17).
Tablo 4: Planlı Dönem Öncesi Turizm Politikası Uygulamaları
Yıl
Kanun-Yönetmelik
1934
“Türk Ofis”in kurulması
1950
Turizm Müesseselerini Teşvik Kanunu
1953
6086 sayılı Turizm Endüstrisi Teşvik Kanunu
1955
Turizm İşbirliği Nizamnamesi
1956
Türkiye Turizm Bankası Kanunu
1960
7470 sayılı T.C. Turizm Bankası Kanunu
Türkiye’de planlı kalkınma döneminin başladığı yıllarda Turizm ve
Tanıtma Bakanlığı kurulmuştur. Bakanlık iç ve dış pazarda turizmin geliştirilmesi,
turizm sektörünün ulusal ekonominin verimli bir sektörü haline getirilmesi,
ülkenin turizme elverişli tüm olanaklarının değerlendirilmesi, bu alanda ilgili
çalışmalar yapılması ve yaptırılması için kurulmuştur. Ayrıca Türkiye’nin tanıtım
hizmetlerini yürütme görevi ilgili Bakanlığa verilmiştir. (Barutçugil, 1986:70)
1963 yılı itibariyle Devlet Planlama Teşkilatı tarafından her beş yılda bir
kalkınma planları hazırlanmıştır. Planlı kalkınma dönemine geçildiğinde,
Türkiye’de turizm faaliyetleri Beş Yıllık Kalkınma Planları içinde önemli bir yer
edinmiştir. Türk turizm politikasının yeni hedef ve ilkeleri beş yıllık kalkınma
planları ile belirlenmiştir (Andaç, 2006:12). Beş yıllık kalkınma planlaması,
turizmle ilgili organizasyonlara ve destinasyonlara turizmin şu anki durumu ile
gelecek beş yıl içerisinde veya farklı gelecek bir tarihte turizmin nerede olmak
istediği konusunda bir yol haritası oluşturmakta ve rehberlik etmektedir. Beş yıllık
kalkınma planlaması, organizasyonun nerede olduğunu, nereye gitmek istediğini,
oraya nasıl gideceğini, hangi kaynaklara ihtiyacı olacağını ve sürecin ne zaman
başlayacağını belirler (Edgell ve Swanson, 2013). Beş yıllık kalkınma planlarında

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 68
turizm başlığı altında; turizm talebi (yerli ve yabancı turist sayısı), üretim hedef ve
tahminleri, turizm yatırımları (gerekli kapasite, yatırım programı) ve politika
tedbirleri yer almaktadır. Türkiye’de turizm sektöründe turist sayısı, turistlerin
konaklama gün sayısı ve harcamalarında ve turizm gelirlerinde belirgin artış
özellikle beş yıllık kalkınma planları ile gerçekleşmiştir.
İlk oluşturulan kalkınma planlarında turizmin ülke ekonomisine katma
değer sağlamasına yönelik ekonomik unsurlar yer almaktadır. Özellikle
ziyaretçilerin konaklama gün sayısının ve harcama miktarlarının artırılmasına ve
Türkiye’nin ödemeler bilançosu açığının kapatılmasına yönelik hedeflere öncelik
verilmiştir (DPT, 1963). Ülkenin dış turizm gelirlerinin artırılması ve iç turizm
hareketlerinin geliştirilmesine yönelik kitle turizmine öncelik verilmesi, kitle
turizmine uygun konaklama ve ulaşım imkânlarının sağlanması bu dönemin
hedefleri içerisinde yer almaktadır (DPT, 1968).
İkinci beş yıllık kalkınma planında ülkedeki kültürel varlıkların
korunmasına yönelik; tabu, tarihi ve arkeolojik değerlerin, anıt ve eserlerin
korunması, değerlendirilmesi ve onarımı çalışmalarında planda öngörülen
bölgelere ve konaklama tesislerinin yoğunlukta olduğu bölgelere öncelik
verilmesi kararlaştırılmıştır (DPT, 1968). Bu dönemde kamu yatırımları, örnek
tesisler dışında genellikle altyapı ve tamamlayıcı yatırımlara yönelmiştir (DPT,
1973).
Özellikle 1980’li yıllardan itibaren uygulanan turizm politikaları ve özel
sektöre sağlanan teşvikler ülkemizin ziyaretçi sayısı ve turizm gelirlerinin
artışında etkin rol oynamıştır (Şahin vd. 2012:96). 2634 sayılı Turizmi Teşvik
Yasası ile yatırımcılara kredi desteği verilmesi ve devlet arazilerinin 49 yıllığına
kiralanması kıyı şeridinde yeni turizm tesislerinin inşa edilmesine olanak
sağlamıştır. Türkiye’deki turizm tesislerinin sayısının hızlı bir şekilde artış
göstermesi kitle turizminin gelişmesinde doğrudan etkili olan en önemli unsurdur.
Uluslararası turizmde yaşanan yeni gelişmeler ve kitle turizminden
alternatif ve özel ilgi turizmine yönelik turizm hareketleri ile (Soyak, 2013:16)
Beşinci Beş yıllık kalkınma planında (1985-1989) kitle turizminin yanısıra
bireysel turizmden de bahsedilmiştir. Ayrıca çalışmada; Türkiye’nin tabii, tarihi,
arkeolojik ve kültürel varlığı alternatif turizm türleri, ekolojik dengeyi koruma,
çevreyi temiz tutma ve güzelleştirme ilkeleri çerçevesinde ele alınmıştır (DPT,
1985).

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 69
1990’lı yıllardan itibaren hazırlanan beş yıllık kalkınma planlarında doğal
güzelliklerin ve kültürel değerlerin korunmasına öncelik verilmesi, belirli
sahaların korumaya alınarak turizme açılmasının teşvik edilmesi hedeflenmiştir.
Sürdürülebilir turizmden çok söz edilmese de, turizmin alternatif turizm türleri
(kış turizmi, termal turizm, yat turizmi, yayla turizmi vb.) ile çeşitlendirilerek
bütün yıla ve ülkeye yayılması hedeflenmiştir (Akış, 1999:44).
2000’li yıllardan sonra hazırlanan beş yıllık kalkınma planlarında
sürdürülebilir turizmden bahsedilmiştir. Sektörle ilgili tüm yatırımların doğal,
tarihi ve sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve geliştirici bir yaklaşım içinde
olması hedeflenmiştir (DPT, 2000). Onuncu beş yıllık kalkınma planında (2014-
2018) alternatif turizm türlerine ilişkin alt yapı eksikliklerinin tamamlanarak
pazarın çeşitlendirilmesinin sağlanması ve alternatif turizm türlerinin gelişiminin
desteklenmesi yer almaktadır. Çevreye duyarlı ve sorumlu turizm anlayışı
kapsamında sürdürülebilir turizm uygulamalarının geliştirilmesi, turizmin sosyo-
kültürel ve çevresel olumsuzluklarının azaltılması beş yıllık kalkınma planı
hedefleri içerisinde yer almaktadır (DPT, 2013).
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013, ülkenin doğal,
kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma-kullanma dengesi içinde kullanmayı
hedef almaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007). Eylem planı ülkenin
değerlerinin korunmasını ve sürdürülebilir turizm anlayışı çerçevesinde gelecek
nesillere aktarılmasını ele almaktadır.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2013 sürdürülebilir
kalkınma politikaları çerçevesinde ülkenin ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel
değerlerini birlikte ve uyum içerisinde değerlendirerek daha cazip ve daha güçlü
alternatif varış noktaları ve güzergâhlar oluşturulmasını hedef almaktadır. Güçlü
bir turizm güzergahı ve bölgesel varış noktası oluşturulması ile bu bölgeler içinde
zayıf kalan yerleşmelerin kültür, el-sanatları, yeme-içme tesisleri ve konaklama
imkanları ile güçlenmeleri de sağlanmış olacaktır. Sadece kıyı şeridi değil kıyı
gerisindeki alanların ve hatta yerleşmelerin bir bütün olarak planlanması, turizm
çeşitliliğinin arttırılması, mevcut yerleşmelerin iyileştirilmesi ve dönüşümlerinin
sağlanması da mümkün olabilecektir. Bu politikalar, turizm sektörünün
sürdürebilirliğinin sağlanması açısından önemlidir (Kültür ve Turizm Bakanlığı,
2007).
SONUÇ
Devlet (kamu) tarafından oluşturulan turizm politikası, turizmin kontrollü
bir şekilde gelişmesini sağlayan ve turizm sektörünün geleceğine yön veren hedef,

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 70
tahmin, tedbirlerden meydana gelen bir süreçtir. Devlet (kamu), beş yıllık
kalkınma planları ile ülkenin ulaşmak istediği hedeflere yönelik turizm sektörüne
liderlik etmektedir. Türkiye’de 1963 yılında planlı kalkınma dönemine geçilmiş
ve Devlet Planlama Teşkilatı tarafından her beş yılda bir kalkınma planları
oluşturulmuştur.
Dünyada 1960-1970’li yıllarda turizmin öncelikle ekonomik hedeflere
yönelik gelişmesine öncelik verilmiş, çevresel ve sosyal faktörlere daha az değer
atfedilmiştir (Inskeep, 1991:337). Dünyada turizm sektöründe yaşanan
gelişmelere paralel olarak Türkiye’de 1963 yılından sonra oluşturulan ilk
kalkınma planında, ülkenin ödemeler dengesi açığının kapatılması ve turizmden
daha fazla gelir elde edilmesi hedeflenmiş ve turizmin çevresel ve sosyo-kültürel
unsurlarına yeterince önem verilmemiştir. 1980’li yıllardan sonra oluşturulan beş
yıllık kalkınma planlarında, turizmin çevresel boyutu ele alınmış, ekolojik
dengenin korunmasına yönelik politikalar izlenmiştir. 1990’lı yılardan sonra
oluşturulan beş yıllık kalkınma planlarında, ülkenin alternatif turizm türleri ile
çeşitlendirilmesi ve turizmin tüm yıla yayılması hedeflenmiştir. 2000’li yıllardan
sonra oluşturulan beş yıllık kalkınma planlarında ise, sürdürülebilir turizme
yönelik politikalar izlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Sürdürülebilir kalkınma politikası, ülkenin turizm gelirlerinin
artırılmasının yanısıra doğal kaynakların ve kültürel mirasın korunmasını, gelecek
nesillere aktarılmasını içermektedir. Sürdürülebilir kalkınma politikası; turizmin
ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel unsurlarını uyum içerisinde
değerlendirmektedir. Bu çerçevede, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem
Planı 2013’ün sürdürülebilir kalkınma politikası ile uyum içerisinde hazırlandığı
dikkat çekmektedir.
Edgell ve Swanson’a göre (2013) gelecekte turistlerin temiz ve sağlıklı bir
çevre ile birlikte yüksek kaliteli turizm deneyimlerini, çeşitliliği ve esnekliği olan
turizm ürünlerini talep edecekleri tahmin edilmektedir. Doğal ve kültürel
kaynakları ile zengin bir ülke olan Türkiye’nin sahip olduğu kaynak çeşitliliğinin
korunmasına ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik politikaların izlenmesi
gerekmektedir.

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 71
KAYNAKÇA
Akış, S. (1999). Sürdürülebilir Turizm ve Türkiye. Anatolia Turizm Araştırmaları
Dergisi, 10, 36-46.
Altınay, M., Bıçak, H. A., Alipour, H. (1995). Turizmde Planlama - Politikalar ve
KKTC Turizm Sektörü. Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi. 6/3-4. 87-
91.
Andaç, F. (2006). Turizm Hukuku. Ankara:Detay Yayıncılık.
Bahar O. ve Kozak M. (2012). Turizm ve Rekabet, Ankara:Detay Yayıncılık.
Bardakoğlu Ö. (2014). Sürdürülebilir Turizm ve Planlama. Ed. Metin Kozak.
Sürdürülebilir Turizm Kavramlar-Uygulamalar. Ankara:Detay Yayıncılık.
Barutçugil İ. (1986) Turizm Ekonomisi, İstanbul:Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Bridgman, P., & Davis, G. (2004). The Australian Policy Handbook. Allen &
Unwin.
CIA World Fact Book, (2011). (Alınma Tarihi:02.01.2016).
https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/gl.html
Colebatch, H. K. (2002). Policy. 2th Edition, Buckingham:Open University Press.
Coşkun, İ. O. (2004). Turizm Politikası ve Planlaması İçin En Uygun Talep
Öngörü Yönteminin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Coşkun N. (2010) Türkiye’de Turizm Politikaları ve Turizm Sektörü Üzerindeki
Etkileri, Ankara:T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve
Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Çetintaş H., Bektaş, Ç. (2008). Türkiye’de Turizm ve Ekonomik Büyüme
Arasındaki Kısa ve Uzun Dönemli İlişkiler. Anatolia: Turizm
Araştırmaları Dergisi, Cilt:19, Sayı:1, 37-44.
De Kruijf H.A., Van Vuuren D.P. (1998) Following Sustainable Development in
Relation to the North-South Dialogue: Ecosystem Health and
Sustainability Indicators. Ecotoxicology and Environmental Safety,40, 4-
14.
Demir, C. ve Çevirgen, A. (2006). Ekoturizm yönetimi. Ankara:Nobel Yayınları.

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 72
Demirkol Ş. ve Çetin G. (2014). Turizm Politikaları Ve Alternatif Yönetim
Yaklaşımları. İstanbul, Değişim Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı (1963) I. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan1.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1968) II. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan2.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1973) III. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan3.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1979) IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan4.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1985) V. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan5.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1989) VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan6.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (1996) VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan7.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (2000) VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan8.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (2006) IX. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf.
Devlet Planlama Teşkilatı (2013) X. Beş Yıllık Kalkınma Planı. (Alınma
Tarihi:02.01.2016). http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan10.pdf.
Dredge D., Jenkins J. (2007) Tourism Planning And Policy, Australia:Wiley
Australia Tourism Series.
Dye, T.,R., (2014) Understanding Public Policy, Fourteenth Edition,
USA:Pearson New International Edition.
Edgell, D., & Swanson, J. (2013). Tourism Policy and Planning: Yesterday,
Today, and Tomorrow. New York: Routledge.
Emekli G. (2005) Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları Ve Türkiye’de Kültürel
Turizm, Ege Coğrafya Dergisi, 14, 99-107.

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 73
Gunn, C. A., & Var, T. (2002). Tourism Planning: Basics, Concepts, Cases.
Fourth Edition, Psychology Press.
Hüssein, A. T., & Saç, F. (2008). Genel Turizm: Gelişimi-Geleceği.
Ankara:Siyasal Yayınevi.
Inskeep E. (1991). Tourism Planning An Integrated and Sustainable Development
Approach, Canada:John Wiley & Sons Inc.
İçöz, O., & Kozak, M. (2002). Turizm Ekonomisi: Turizmin Mikro Ve Makro
Ekonomik Etkileri. 2. Baskı, Ankara:Turhan Kitabevi.
İçöz O., Var T., İlhan İ. (2009) Turizm Planlaması ve Politikası Turizmde
Bölgesel Planlama, İkinci Baskı, Ankara:Turhan Kitabevi.
Jenkins, C. L. (2015). Tourism Policy and Planning for Developing Countries:
Some Critical Issues. Tourism Recreation Research, 40:2, 144-156.
Kozak, N., Kozak M. A., Kozak M. (2008). Genel Turizm: İlkeler ve Kavramlar.
Ankara:Detay Yayıncılık.
Kozak, N. (2012), Genel Turizm Bilgisi, Birinci Baskı, Eskişehir: Açıköğretim
Fakültesi Yayını.
Kültür ve Turizm Bakanlığı (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023.
Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Levin, P. (1997). Making Social Policy: The Mechanisms of Government and
Politics, and How to Investigate Them. Open Univ Pr.
Liu, Z. (2003). Sustainable Tourism Development: A Critique. Journal of
Sustainable Tourism, 11(6), 459-475.
Mason P. (2008). Tourism Impacts, Planning and Management, Second Edition,
Britain:Elsevier Ltd.
Mill, R.C., and Morrison A. M. (2012). The Tourism System, 7th ed. Dubuque,
Iowa: Kendall/Hunt Publishing.
Olalı, H. (1990). Turizm Politikası ve Planlaması. İstanbul: İşletme Fakültesi
Yayınları.
Olalı, H., & Timur, A. (1988). Turizm Ekonomisi. İzmir: Ofis Ticaret Matbaacılık.

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 74
Oppermann, M., and Chon, K. S., (1997). Convention Participation Decision-
Making Process. Annals of Tourism Research, 24(1),178–191.
Özdemir, M. Z. D. (2005). Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir
Bakış. Planlama, 31, 20-25.
Price C., Dube P. (1997) Sustainable Development and Health: Concepts,
Principles and Framework for Action for European Cities and Towns.
Published by the Who Regional Office for Europe, Copenhagen World
Health Organization, Regional Office for Europe.
Ryan, C. (1991). Recreational Tourism. London:Routledge.
Sandeep K. Vinod K. (2014) Perception of Socio-Culture Impacts of Tourism: A
Sociological Review. International Research Journal of Social Sciences
ISSN 2319–3565. Vol. 3(2). 40-43.
Sezgin O. M. (2001). Genel Turizm ve Turizm Mevzuatı, Ankara:Detay
Yayıncılık.
Sonuç N. (2014). Sürdürülebilir Turizm Tanımı ve İçeriği. Ed. Metin Kozak.
Sürdürülebilir Turizm Kavramlar-Uygulamalar. Ankara: Detay
Yayıncılık.
Soyak, M. (2013). Uluslararası Turizmde Son Eğilimler ve Türkiye’de Turizm
Politikalarının Evrimi. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi. Issn:2146-
6017, Sayı:4, 1-16.
Swarbrooke J. (2005). Sustainable Tourism Management. UK: CABI Publishing.
Şahin, M., Uysal, Ö., & Kuru, E. (2012) Türkiye Turizm Politikasının Shift-Share
Analizi. Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: XXXII, Sayı I, 95-
122.
Toker, B. (2007). Türkiye’de Turizm Sektörü Teşviklerinin Değerlendirilmesi.
Celal Bayar Ünv. İİBF Dergisi, 14(2), 81-92.
Türk İstatistik Kurumu (2015) Rakamlar Ne Diyor? (Erişim tarihi: 15.01.2016).
file:///C:/Users/PC/Downloads/4872836089397736845..pdf .

Türkiye'de Sürdürülebilir Turizm Politikası 75
Türk Dil Kurumu Erişim Tarihi (15.01.2016)
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid =
TDK.GTS.5698d7c9029512.03116660
Unwto. (2015). Tourism Highlights. (Erişim tarihi: 13.01.2016).
http://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284416899.
Ülgen, H. ve Mirze S. K. (2010). İşletmelerde Stratejik Yönetim, 5. Baskı,
İstanbul:Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Ünlüönen, K., & Tayfun, A. (2009). Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri.
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 27(27). 1-17.
Weaver D. (2006) Sustainable Tourism Theory and Practice. U.S.A: Elsevier Ltd.
Yağcı, Ö. (2003). Turizm Ekonomisi. Ankara: Detay Yayıncılık.
Yavuz, N. Ç. (2006). Türkiye'de Turizm Gelirlerinin Ekonomik Büyümeye
Etkisinin Testi: Yapısal Kırılma Ve Nedensellik Analizi. Doğuş
Üniversitesi Dergisi, 7 (2), 162-171.
Yeğen, İ., Aytar, O., & Erdemir, N. K. (2011). Avrupa Birliği Turizm Politikası
Bağlamında Türk Turizm Politikaları ve Karşılaştırması. I. Uluslararası,
IV. Ulusal Eğirdir Turizm Sempozyumu ve Göller Bölgesi Değerleri
Çalıştayı. Turizmde Yeni Ufuklar Bildiriler Kitabı, 237-248.
Yıldız, Z. (2011). Turizm Sektörünün Gelişimi ve İstihdam Üzerindeki Etkisi.
Visionary E-Journal/Vizyoner Dergisi, 3(5). 54-71.