Content uploaded by Mehmet Alkan
Author content
All content in this area was uploaded by Mehmet Alkan on Sep 21, 2019
Content may be subject to copyright.
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
TARİHİ ESERLERİN DÖKÜMANTASYONUNDA GEOİNFORMASYON
TEKNİKLERİNİN UYGULANMASI; SAFRANBOLU ÖRNEĞİ
D. KAYABAŞI1, Ç. BAYIK1, H. ACAR1, M. ALKAN1, D. Z. ŞEKER2,
Ş. H. KUTOĞLU1, H. AKÇIN1
1 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği
Bölümü, 67100, Zonguldak
2 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, 34469,
İstanbul
Özet
Türkiye, geçmişten günümüze üzerinde barındırdığı medeniyetlerin izleri ve kalıntılarını barındıran
ülkelerden biridir. Tarih öncesi çağlardan günümüze kadar uzanan, Anadolu toprakları üzerinde var olan
zengin uygarlıkların ve dolayısıyla değişik kültürlerden kalan birçok eser, tarihi miras olarak
değerlendirilmektedir. Sadece söz konusu tarihi miraslara sahip olmak değil bunları korumak ve
yaşatmak da oldukça önemlidir. UNESCO farklı ülkelerde yer alan tarihi yapıların koruması amacı ile bu
eserlerden bazılarını dünya tarih mirası listesine almaktadır. Ülkemizde dokuz tarihi yerleşke UNESCO
tarafından dünya mirası listesine alınmıştır ve bunlardan bir tanesi de Safranbolu tarihi kentidir.
Safranbolu, bugün kent ölçeğinde en iyi korunan yer olarak anılmaktadır. Bu başarısı kente korumanın
başkenti unvanını kazandırmıştır. Tarihi eserlerin dokümantasyonunun çıkarılması ve kayıt altına
alınması bu eserlerin yaşatılmasında ve gerekse restorasyonunda oldukça önemlidir. Safranbolu tarihi
kentinde detaylı bir dokümantasyon çalışması daha önce gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışmada, TUBİTAK
tarafından desteklenen 106Y157 nolu “Kültürel Mirasın Kaydı, Analizi, Korunması Ve Yaşatılmasına
Yönelik Bir Bilgi Ve Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi, Örnek Uygulama: Safranbolu Tarihi Kenti”
araştırma projesi kapsamında gerçekleştirilen ve Safranbolu'da bulunan tescilli tarihi binaların
bilgilerinin çıkarılması, harita bilgilerinin oluşturulması, resimlerinin çekilerek veritabanında temsil
edilmesi ve 3B modelleme gerçekleştirilmesi çalışmaları irdelenmiştir..
Anahtar Kelimeler: Dokümantasyon, Safranbolu, CBS, 3B Modelleme, Görselleştirme
APPLICATION OF GEOINFORMATION TECNHIQUES FOR HISTORICAL BUILDINGS
DOCUMENTATION : A CASE STUDY OF SAFRANBOLU
Abstract
Turkey is one of the country which has many historical monuments extends from past to present. Lots of
historical heritage from different cultures has been left out from prehistorically ages to the present,
leaving rich traces of civilizations in Anatolia. Although having historical heritage is important, it is also
very important to protect and revitalize these sites. UNESCO takes historical areas in to world historical
heritage list to protect historical heritage. In our country, nine historical areas are under protection of
UNESCO and one of these is Safranbolu historical city. Today Safranbolu is known as the best-preserved
places on the scale of the city. Safranbolu get a capital city for these success. Keeping historical artifacts
and documentation of these works is of great importance both living and protecting of these heritage. A
detailed documentation study has not been done before in historical town of Safranbolu. The aim of this
study was to obtain information of the proprietary historical buildings, creation of map information,
taking photos of buildings and representation of these photographs on database to perform 3D modeling
which is supported by TUBİTAK as a research project. This project is " Development Of An Information
And Management System For Recording, Analysis, Protection And Revitalization Of Cultural Heritage,
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Case Study : Historic Cıty Of Sanranbolu". As a result, historical Safranbolu information, documentation
and information system created and 3D modeling constitutes the subject of this study.
Keywords: Documentation, Safranbolu, GIS, 3D Modelling, Visualization
1. Giriş
Günümüzde bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de tarihi ve kültürel mirasın korunması ve
belgelenmesi önemli bir konudur. Bu miraslar insanlığın geçmişi ve geleceği arasında bir köprüdür.
Birçok tarihi ve kültürel miras ilgisizlik ve doğal etkenlerden kaynaklanan nedenlerle zarar görmektedir.
Bu tarihi eserlerin gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Bu nedenle bu eserlere ait bilgilerin
elde edilmesi ve korunması ve gelecekte yapılabilecek yenileme çalışmaları için gereklidir.
Binlerce yıllık uygarlık tarihi içinde insanın doğrudan veya doğa ile birlikte yarattığı ve bugün ”Kültür
Mirası” diye adlandırılan belgeleri korunması, çağımızda insanlığın ortak çabası olarak kabul edilen ve
üzerinde önemle durulan bir olgudur. Bir kültürel mirasın belgelenmesi; tarihi veya kültürel bir yapının
belirlenen mekansal anlamda mevcut durumunun yani boyutunun, şeklinin ve konumunun belirlenmesi
için gerekli olan ölçme, değerlendirme, kayıt ve sunum işlemleridir (Georgopulos ve loannidis, 2004).
Çağımızda bilgisayar teknolojilerinde olan hızlı gelişmelere paralel olarak gelişen birçok modern
teknoloji arasında yer alan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) pek çok alandaki veriyi bütünleştirebilme
özelliği ile kültürel mirasın korunması amacıyla etkin olarak kullanılabilecek bilgisayar destekli bir bilgi
yönetim aracı olarak ortaya çıkmaktadır (Alparslan vd., 2006). CBS; herhangi bir planlama, yönetim,
depolama vb. bilgilerle ilgili problemleri çözmek için, yazılım ve donanım bileşenleri ve veri elde etme,
depolama, editleme, yöneltme, analiz, modelleme ve sunma gibi işlemleri içermektedir.
Tarihi ve Kültürel varlıklarının belgelenmesi için Bilgi Sistemleri oluşturulmaktadır. Bilgi sisteminde yer
alacak dokümanları oluşturabilmek için en modern yöntem ve teknikleri kullanmak gerekir. Bilgi
sisteminde yer alacak verileri sağlamanın en hızlı, doğru ve kolay yöntemlerinden biri de fotogrametri
olarak değerlendirilmektedir. Sayısal yersel fotogrametri, yapıların tarihi ve arkeolojik değerlerinin
belirlenmesinde, yapı cephelerinin ölçekli çizimlerinin yapılmasında, kentsel koruma planlarının
hazırlanması ve uygulanmasında, çatlaklıklar, anormallikler, bozulma analizleri, zarar değerlendirmesi ve
deformasyon belirleme çalışmalarında, restorasyon öncesi ve sonrasında yapıların durum kontrolünde ve
mimari çalışmalarda belirlenen koordinatlar yardımıyla bir yapının sayısal olarak elde edilmesinde yoğun
olarak kullanılmaktadır (Yılmaz vd., 2000; Sienz vd., 2000). Yersel fotogrametri ve Coğrafi Bilgi
Sistemlerinin (CBS) birlikte kullanılması ile oluşturulacak bir bilgi sistemi, tarihi eser veya alanların
korunması konusunda çalışan ve ilgilenen tüm kişilerin ulaşabilecekleri bir ortam sağlamaktadır (Sanjuan
vd., 1999).
Kültürel mirasın bir parçası olan, geçmişten günümüze ulaşmış ve bu çalışma için uygulama alanı olarak
seçilmiş tarihi mekânlardan biri de Safranbolu’dur. Safranbolu, ülkemizde ve dünyada günümüz öncesi
yerleşimleri yansıtan ve kent bazında korumanın başarılabildiği bir yerdir. Safranbolu’nun sahip olduğu
yoğun kültürel dokusu nedeniyle bu çalışmanın amacına uygun örnek bir çalışma alanı olduğu
görülmektedir. Bu çalışmada, tarihi eserlerin fotogrametrik ve diğer geoinformasyon tekniklerinin
kullanılması ile belgelenmesi, görselleştirilmesi ve bu belgelemenin CBS ile en uygun kullanım
olanaklarına ulaştırılması amaçlanmıştır.
2. Kültürel Mirasın Kayıt Altına Almanın Önem ve Gerekliliği
Tarihi eserlere ve kültürel varlıklara sahip çıkmak, korumak ve gelecek nesillere aktarmak önemli bir
görevdir. Kültürel varlıklar tüm insanlığın mirası ve gelecek nesillere devredilmesi gereken son derece
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
önemli yapılardır. Bu varlıkların gelecek nesillere aktarılması ve korunması için ise dökümantasyon
çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Çünkü doğal veya doğal olmayan nedenlerle kültürel mirasın
zarar görmesinden sonra onun aslına benzer şekilde yeniden onarılması yani restore edilebilmesi için
dokümantasyonunun var olması yani en azından röleve planlarının yapılmış olması gerekir. Röleve,
kültürel bir nesnenin herhangi bir nedenle zarar görmesi veya yıkılması durumunda yeniden yapılmasını
sağlayan yapının en ince ayrıntısına kadar yapılan ölçmeler, plan ve kesitlerinin çıkarılması işlemidir.
Tarihi eserlerin tespit ve tescil aşamalarında mülkiyet, tarihi, coğrafi, mimari vb. birçok bilginin birlikte
ele alınması gerekmektedir. Bu nedenle bu bilgilerin ortak bir bilgi sistemi altında toplanması ve
değerlendirilmesi, sorgulanması, sunulması ve yaşatılması önem taşımaktadır. Envanter çalışmasının asıl
önemi kayıt dışı olan ve henüz tescillenmemiş eserler üzerinde yapılması ve onların belgelenmesidir.
Daha önceden kayıt altına alınmış olan eserlerin ise güncel durumlarının işlenmesi gerekmektedir.
(Yerlikhan, 2009)
Safranbolu, geleneksel Türk toplum yaşamının özelliklerini yaşatan, tarihi ve kültürel eserlerini tüm
insanlara sunan örnek bir kenttir. Sahip olduğu zengin kültürel miras ve bu mirasın korumadaki başarısı
Safranbolu’yu bir dünya kenti ününe kavuşturmuş ve UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi’ne
alınmasını sağlamıştır. 1200’ü koruma altında olan sayısız kültürel eseri bulunan Safranbolu, bugün kent
ölçeğinde en iyi korunan yer olarak anılmaktadır. Bu başarısı kente “Korumanın Başkenti” unvanını
kazandırmıştır. Son dönemde yapılan çalışmalarla yeni tesciller verilmeye başlanmış olup bu sayının
yakın gelecekte 1300 olması beklenmektedir.
Şehir çok eskilere dayanan bir tarih ve kültür birikiminin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun en güçlü
dönemlerinde elde edilen ekonomik zenginliğin ürünüdür. Bugünkü haliyle Safranbolu, geleneksel Türk
toplum yaşantısının tüm özelliklerini taşıyan, onun tarihi ve kültürel ürünlerini orijinal çevresi içinde
dünya insanına sunan nadide bir kent olma özelliğindedir. Safranbolu’yu ülkemizde ve dünyada ön plana
çıkaran en önemli unsur geleneksel Türk mimarisi tarzındaki Safranbolu evleridir. Safranbolu evleri,
yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı
taşlarıdır. İlçe merkezinde 18, 19 yy. ile 20. yy.’nın başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi
bulunmaktadır. Bu tarihi evlerin şu an için 1200 kadarı koruma altındadır. Şekil 1’de örnek bir evin iç ve
dış görünümleri görüntülenmiştir.
Şekil 1. Safranbolu evinin iç ve dış görünümü
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
UNESCO’nun 17 Aralık 1994’de Dünya Miras Listesi’ne aldığı Safranbolu, Türkiye’de bulunan yaklaşık
50000 korunması gerekli kültür ve tabiat varlığının binden fazla eserini barındırır. Bu nedenle müze kent
durumundadır. Dünya Kültür Mirasına dahil olup sit alanı ilan edilen eski şehir merkezinde 1 özel müze,
25 cami, 5 türbe, 8 tarihi çeşme, 5 hamam, 3 han, 1 tarihi saat kulesi, 1 güneş saati ile yüzlerce ev ve
konak koruma altına alınmıştır. Bunların dışında höyükler, tarihi köprüler ve kaya mezarları da
bulunmaktadır.
3. Uygulama
3.1 Çalışma Alanı; Safranbolu
Safranbolu Tarihi Kentine Yönelik Bilgi Sistemi’nin çalışma alanı olarak seçilen Eski Safranbolu bölgesi;
Çeşme, Çarşı, Kara Ali, İzzet Paşa, Musalla, Baba Sultan, Çavuş, Hacı Halil, Camii Kebir, Barış, İnönü,
Akçasu, Hüseyin Çelebi, İsmet Paşa, Bağlar, Cemal Caymaz mahallelerini kapsamaktadır. Çalışma
kapsamında mevcut halihazır harita ve kadastro parselleri Safranbolu Kadastro Müdürlüğü ve Safranbolu
Belediyesinden temin edilmiştir. Bölgeye ait 1/1000 ölçekli halihazır harita altlık olarak kullanılmıştır.
CBS yazılımı ile topolojil yapılarıda oluşturulan tüm bina ve kadastro parsellerinin görünümü Şekil 2’de
verilmiştir.
Şekil 2. Eski Safranbolu Merkez Bölgesinde Kadastro Parselleri ve Tescilli Binaların Görünümü
Topolojinin tamamlanmasıyla, grafik verilere ait öznitelik bilgileri için veri tabanı oluşturulmuştur.
Veritabanında kullanılan öznitelik bilgileri Safranbolu Belediyesinden elde edilen bilgilerden
oluşmaktadır. Tasarımda gereksinim analizinde kullanılan bazı bilgiler;
Bina_Id
Bina Adı
Adres
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Mahalle
Mevkii
Pafta_No
Ada_No
Parsel_No
Tescil_No
Röleve
İl
İlçe’den oluşmaktadır.
Gerçekleştirilen gereksinim analizi sonucunda VT tasarımı ve uygulaması gerçekleştirilmiştir. Kadastro
parselleri ve Tarihi Binalara ait öznitelik verilerinin bir parçası Şekil 3. ve Şekil 4. 'de verilmektedir.
Sorgulamalar için ise nesne tabanlı grafik ve öznitelik bilgisi sorgulamaları yapılabilmektedir. Şekil 5 ve
Şekil 6’da mevkii ve pafta numaralarına ait öznitelik verileri kullanılarak yapılan sorgulama sonuçları
verilmektedir.
Şekil 3. Kadastro parsellerinin öznitelik verilerinin görünümü
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Şekil 4. Binaların öznitelik verilerinin görünümü
Şekil 5. Mevkisi Çeşme olan taşınmazların sorgulaması
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Şekil 6. Pafta numarası 110-107-c-b olan taşınmazların sorgulaması
3.2. Fotogrametrik Çalışmalar
Safranbolu Belediyesi ile birlikte şehir merkezinde yer alan tescilli binalardan fotogrametrik yöntemle
rölevelerinin oluşturulması ve üç boyutlu modellerinin yapılması amacıyla hangi yapıların seçileceğine
karar verildikten sonra bu binaların fotogrametrik değerlendirmeleri için gerekli çalışmalar yürütülmüştür.
Fotogrametrik anlamda değerlendirmeleri tamamlanmış ve modeli oluşturulmuş yapılara ilişkin olarak
değerlendirme sonuçlarından bugün Kent Tarihi Müzesi olarak kullanılan Eski Hükümet Konağı örnek
olarak irdelenmiştir.
3.2.1. Kent Tarihi Müzesi (Eski Hükümet Konağı)
Eski kalenin üzerinde bulunduğu tepenin üzerine yapılmış olan binanın kapısının üzerinde bulunan
kitabeden 1904 yılında devrin Kastamonu Valisi Enis Paşa ve kentin Kaymakamı Mir Ahmet Bey’in
gayretleri ve halkın da masraflarına katılımı ile yapıldığı anlaşılmaktadır. 1976 yılına kadar ilçenin
hükümet binası görevini yapan bu güzel eserde fevkalade bir taş işçiliği hakimdir. 1976 yılında talihsiz bir
yangın sonucu yanan bina Kültür Bakanlığınca 2000 yılında başlatılan restorasyon çalışmaları
tamamlanmış olup günümüzde Kent Tarihi Müzesi olarak hizmet vermektedir. Şekil 7’de yüzeyi resim
kaplanmış olan binanın modeli görüntüsü verilmiştir. İlgili binanın modellenmesi PhotoModeler yazılımı
kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Şekil 7. Fotogrametrik değerlendirmesi yapılan binanın yüzeyi resimle kaplanmış üçboyutlu modeli
4. Sonuçlar
Günümüzde tarihi ve kültürel mirasların korunması insanlık tarihi için önemli konulardan biridir.
Bunların korunması ve restore edilebilmeleri için belgeleme çalışmalarının yapılması ve sayısal bir
kültürel miras arşivinin oluşturulması gerekmektedir.
Dünyada tarihi miras olarak korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerektiği UNESCO tarafından
saptanmış bir mekan olarak Safranbolu; ahşap kültürü, etnografik yapısı, taş işçiliği ve sanatsal boyutu
yanı sıra üç bin yıllık tarihi ve doğasıyla bir dünya kentidir. Bu kente uygun olarak yapılan uygulamada
Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturulmuştur. Sisteme tarihi binalar, dini yapılar, çeşmeler adı altında değişik
katmanlarda nesnelere ilişkin öznitelik bilgileri ve grafik bilgiler aktarılmıştır. Öznitelik bilgilerinin grafik
bilgilerle ilişkilendirilmiş ve CBS tabanlı sorgulanmasına yönelik olarak nesneye yönelik veri tabanı
kurulmuştur.
Bu uygulamanın, ülke coğrafyamızın çok geniş bir bölümüne yayılmış olan tarihi mekanların
korunabilmesi, kayıt altına alınabilmesi ve sürdürülebilir bir anlayışla gelecek nesillere aktarılmasında bir
pencere oluşturabileceği düşünülmektedir.
Teşekkür
Yazarlar, 106Y157 nolu Kültürel Mirasın Kaydı, Analizi, Korunması Ve Yaşatılmasına Yönelik Bir Bilgi
Ve Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi, Örnek Uygulama: Safranbolu Tarihi Kenti projesine verdiği
katkılardan dolayı, TUBİTAK’a ve bu kurumun ÇAYDAG grubuna teşekkür ederler.
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak
Tarihi Eserlerin Dökümantasyonunda Geoinformasyon Tekniklerin Uygulanması; Safranbolu
Kaynaklar
Alparslan, E., Okyar, F., Yüce, H., (2006). Kültürel mirasın korunmasında CBS’nin rolü, Coğrafi Bilgi
Sistemleri Bilişim Günleri, 13-16 Eylül, Fatih Üniversitesi, İstanbul.
Georgopoulos, A., Ioannidis, G., (2004). Photogrammetric and surveying methods for the geometric
recording of archaeological monuments, archaeological surveys, FIG Working Week 2004, May 22–27,
Athens.
Sanjuan, A., Perez, H., Diego, T. M., Carreras, N. P., (1999). Digital Photogrammetry Integration
Possibilities to Heritage Record by an Architectural Information System, Proceedings of CIPA 1999
International Symposium, October 3-6, Olinda.
Sienz, J., Szarvasy, I., Hinton, E., Andrade, M.L., (2000). Computational modelling of 3D objects by
using fitting techniques and subsequent mesh generation, Computers and Structures 78 397–413.
Yerlikhan M., (2009). Kayseri Büyükşehir Belediyesi’nin Kültür Envanteri
http://www.gaxxi.com/muratyerlikhan.
Yilmaz, H.M., Karabork, H., Yakar, M., (2000). Yersel Fotogrametrinin Kullanım Alanları, Nigde
Universitesi Muhendislik Bilimleri Dergisi, 4 (1) 1828.
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri
5. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu
20-22 Ekim 2010, ZKÜ - Zonguldak