Content uploaded by Marijke Naezer
Author content
All content in this area was uploaded by Marijke Naezer on Aug 06, 2019
Content may be subject to copyright.
nr 1 2015 Rafa 3
Liefde, lust & leren
Jongeren
en seksualiteit
op social media
Seksuele activiteiten van jongeren op social media worden door volwassenen bovenal ge-
zien als gevaarlijk: wat als jongeren in contact komen met iemand die kwade bedoelingen
heeft, of als ze een naaktfoto van zichzelf versturen? Er wordt veel tijd en geld gestoken in
onderzoek naar en voorlichting over mogelijke (seksuele) risico’s.
Marijke Naezer
Gevaar is maar één aspect van de verschillende
betekenissen die seksualiteit op social media kan
krijgen, zo bleek tijdens mijn promotieonderzoek.
Voor dit onderzoek deed ik in 2013 en 2014 etno-
grasch veldwerk onder Nederlandse jongeren
van twaalf tot achien jaar. Aan de hand van het
verhaal van Kyra (15) en Mark (17), aangevuld
met ervaringen van andere jongeren, laat ik in dit
artikel zien welke betekenissen van seksualiteit ik
nog meer tegenkwam.
Ik ontmoet Kyra en Mark op de dag dat ze een
half jaar verkering hebben. In een interview ver-
tellen ze over hun eerste ontmoeting op Chatlo-
kaal, een chatbox waar je willekeurig met andere
mensen verbonden wordt en kunt chaen. Als je
klaar bent met zo’n gesprek, druk je op ‘volgende’
en krijg je een nieuwe gesprekspartner. Op een
saaie avond in de zomervakantie besluiten Kyra
en Mark hier beiden tegelijk eens een kijkje te
nemen. Kyra: “Het was twaalf uur s nachts en ik
kon door de hie niet slapen, ik ging me vervelen.
Dus ik dacht: ik ga iets op mijn mobiel doen. Toen
kwam ik op Twier, en Twier gaf me een link
naar Chatlokaal.”
Plezier en avontuur
Op sites als Chatlokaal, of het vergelijkbare Chat-
roulee, valt altijd wel wat te beleven, alleen of
met een groepje vrienden. Een jongen legt in een
interview uit: “We deden Chatroulee met een
groepje jongens. We gingen met meisjes praten,
uit Polen bijvoorbeeld. Het was niet serieus be-
doeld; we deden het gewoon voor de grap.” In
een groepsinterview met meiden begint een van
hen over Chatroulee, wat meteen resulteert in
hilariteit. Al snel vliegen de verhalen over blote en
masturberende mannen me om de oren. De mei-
den praten met duidelijk plezier over deze “vieze
mannen” en lachen om elkaars verhalen over hoe
ze hebben gereageerd; meestal door de man weg
te klikken of uit te schelden. Een van de meiden
4 Rafa nr 1 2015
licht toe: “Chatroulee, dat zijn jongeren die lol
willen hebben. Die gaan ouwehoeren en zo, beet-
je met mensen praten, en dat is gewoon lol, gaan
we lachen.”
Volwassenen schrikken vaak als ik dit verhaal
vertel en vragen me hoe we jongeren, vooral mei-
den, kunnen beschermen tegen het seksuele con-
tact met mannen op Chatroulee. Maar de jonge-
ren blijken geen bescherming te zoeken omdat ze
zich helemaal niet bedreigd voelen. Sterker nog:
ze vinden het leuk. Ze kennen het imago van
sites als Chatlokaal en Chatroulee en gaan er
expres heen. Het contact met de “vieze mannen”
is voor hen een onderdeel van experimenteren
met seksualiteit, het avontuur opzoeken en sa-
men met vrienden plezier maken. Bovendien kun
je anoniem blijven en je gesprekspartner ‘weg-
klikken’ als je geen zin meer hebt, wat een gevoel
van veiligheid en controle geeft. Daardoor staat
niet gevaar voorop, maar plezier en avontuur
met vrienden.
Liefde
Kyra en Mark hebben het gevoel dat het klikt en de
twee willen daarom verder praten via een stabieler
medium. Immers, als op Chatlokaal je telefoon of
internet uitvalt, ben je je gesprekspartner kwijt en
kun je diegene niet meer terugvinden. Toch zijn ze
voorzichtig met het uitwisselen van persoonlijke
gegevens. Kyra: “Als je meteen je nummer geeft,
en stel dan is diegene iemand anders...” Daarom
besluit het stel om eerst via Kik met elkaar te gaan
praten; een soort MSN, waarbij je met elkaar kunt
chaen zonder je telefoonnummer te geven. Daar-
na gebruiken ze Viber (bellen via internet) en nog
weer later WhatsApp en Skype.
Gedurende dit hele proces controleert Kyra op
verschillende manieren of Mark wel echt Mark
is: ze analyseert bijvoorbeeld zijn online proelen
en ze vraagt hem foto’s van zichzelf te sturen via
WhatsApp, die ze checkt met behulp van Google.
Skype levert de denitieve bevestiging dat Mark
inderdaad de jongen is die hij zegt te zijn. Het
is overigens opvallend dat Mark geen van deze
maatregelen treft. Dit heeft wellicht te maken met
het gegeven dat volwassenen vooral meiden als
kwetsbaar zien; uit mijn enquête bleek dat meiden
vaker dan jongens gewaarschuwd worden voor
mogelijke gevaren van social media.
Kyra en Mark gaan elkaar steeds leuker vinden en
willen ook oine afspreken. Helaas wonen ze ver
uit elkaar: hij in het westen van Nederland, zij in
het oosten. Gelukkig bieden social media ook hier
uitkomst. Mark: “Ze stuurde foto’s van Nando, de
hond. En van haar huis en de omgeving. En dat
wordt dan in één keer allemaal echt. Het wordt
realiteit.” Over hun Skypecontact zegt Kyra: “Als
het internet goed is, dan heb je echt het idee: ik
praat met hem.” Mark vult aan: “Een kwartier ben
je aan het praten en dan merk je er vrij weinig van
dat het op afstand is.” Zo helpen social media hun
beginnende relatie vorm te geven.
Mark en Kyra hebben elkaar bovendien opgeno-
men in hun online proelen. Mark heeft bijvoor-
beeld een foto van Kyra en hemzelf als proelfoto
op Twier, en ook in zijn Twiernaam en bio wordt
ze genoemd. Hij vindt dit belangrijk: “Anders lijkt
het net alsof de ander niet belangrijk is.” Het la-
ten zien van de relatie aan de buitenwereld is voor
hem een manier om duidelijk te maken hoeveel
de relatie met Kyra voor hem betekent en social
media bieden hier goede mogelijkheden voor.
Een ander meisje vertelt dat ze social media han-
dig vond om het seksleven met haar ex-vriend
leuker te maken: “Je bent niet bij elkaar, maar je
kunt wel opgewonden zijn. En plagen is dan leuk.
Dat de een bijvoorbeeld zegt: ‘ik mis je’, of ‘ik
denk aan je’, of ‘ik word een beetje opgewonden’,
en dat je dan een foto stuurt of zo, van: ‘ik kan niet
bij je zijn, maar hier heb je een foto, daar moet je
het mee doen’.” Daarnaast bespraken ze wel eens
via social media welke standjes ze wilden uitpro-
beren. Ook Kyra en Mark praten makkelijker via
WhatsApp dan oine over seks. Mark: “Je ziet
elkaar niet, je hoort elkaar niet, je kan helemaal
jezelf zijn.” In tegenstelling tot wat vaak over
social media gezegd wordt, kunnen ze jongeren
helpen vorm te geven aan hun romantische en
seksuele leven.
nr 1 2015 Rafa 5
Leerproces
Toen Kyra aan de pil wilde beginnen, ging ze in
eerste instantie voor informatie naar haar huis-
arts. Dat hielp haar niet echt, vertelt ze: “Hij gaf
niet echt duidelijke uitleg. Hij gaf uitleg, maar dat
was kort.” Ze vond het “awkward” om verder te
vragen omdat ook haar moeder en een assistente
bij het gesprek zaten. Ze vroeg het later via Sense.
info, waar je anoniem met professionals kunt chat-
ten over seks. Ook Mark gebruikte de chat van
Sense.info om informatie te krijgen. “Ik begreep
dat met de pil ook allemaal niet”, vertelt hij, “en
die mensen van Sense die zijn deskundig, dus die
moeten dat weten. Anders moet je het aan je zus
gaan vragen. Dat is ook niet heel erg, maar dat
doe je minder snel. En je gaat ook niet snel naar de
huisarts om dingen te vragen.” Zo vormen inter-
net en social media een laagdrempelige plek om
informatie over seksualiteit te vinden.
Maar Kyra en Mark zochten niet alleen informa-
tie van professionals. Zij waren ook nieuwsgierig
naar de ervaringen en meningen van leeftijdsge-
noten. Kyra: “Als een huisarts het geeft, dan krijg
je informatie, en als een jongere het geeft, dan heb
je de mening van iemand. En dat vind ik jner. Ik
heb ook wel opgezocht: wat vind je van die en die
pil, en dat soort dingen.”
Dit zoeken gaat vaak via Google en jongeren ko-
men zo regelmatig terecht op forums, waar ze niet
alleen meningen en ervaringen van leeftijdsgeno-
ten vinden, maar soms ook steun. Dit is vooral een
belangrijk aspect voor jongeren die tot een min-
derheid behoren, bijvoorbeeld omdat ze zichzelf
als (mogelijk) “niet-hetero” zien. Zo vertelt een
lesbisch meisje hoe belangrijk Tumblr voor haar
is geweest: “Ik heb daar onder andere een meisje
uit Amerika leren kennen met wie ik veel mail-
de, op een gegeven moment wel vier keer per
dag. We hadden het over mijn twijfels over mijn
geaardheid, over mijn coming out en reacties
daarop. Door Tumblr wist ik: ik ben niet alleen.
Ik heb daar geleerd mezelf te accepteren.” Der-
gelijke verhalen laten zien dat seksualiteit ook
wordt gezien als een leerproces, waarbij internet
en social media een bron van informatie en steun
kunnen zijn.
Een ‘seksueel zelf’
Een laatste betekenis die seksualiteit kan hebben
voor jongeren is dat het een continu proces is van
vormgeven aan een ‘seksueel zelf’; van het con-
strueren van een bepaalde identiteit. Ook voor
Kyra en Mark speelt dit een rol, wat bijvoorbeeld
duidelijk wordt als we het hebben over hoe leuk
ze het vinden om elkaar foto’s te sturen. Kyra:
“Maar ik heb nooit domme foto’s van mezelf ge-
maakt of gestuurd.” Als ik haar vraag wat “dom-
me foto’s” zijn, zegt ze: “Uitkleden voor een foto,
dat doe ik niet. Zo achterlijk ben ik niet.” Hier
sluit Kyra zich niet alleen aan bij het dominante
vertoog dat het sturen van sexy foto’s dom zou
zijn, maar zet ze zichzelf tegelijkertijd neer als
verstandig door afstand te nemen van jongeren die
wel zulke foto’s sturen.
Het sturen van sexy foto’s wordt ook “sleerig” ge-
noemd; een oordeel dat alleen voor meiden geldt.
Meiden die een sexy foto sturen via social media,
bijvoorbeeld om er een complimentje over te krij-
gen, om hun seksleven leuker te maken, om de
aandacht van een potentiële partner te trekken of
omdat zij onder druk gezet zijn, lopen het risico
“hoer” of “slet” genoemd te worden als de ontvan-
ger hun foto onder een breder publiek verspreidt.
Mariëlle, een meisje met wie ik langere tijd con-
tact had, vertelde me over een schoolgenoot wier
sexy foto door de hele school verspreid werd.
Mariëlle was niet verbaasd dat dat juist dit meisje
overkwam: “Het was ook wel een beetje een slet.”
Ook op school werd dit meisje uitgemaakt voor
slet. Toen Mariëlle zelf werd overgehaald om via
WhatsApp een sexy foto te sturen naar een 21-
jarige vriend, store haar wereld even in. Niet al-
leen omdat ze bang was dat de foto verspreid zou
worden, maar ook omdat het sturen van de foto
niet paste bij hoe ze zichzelf zag; als iemand met
duidelijke grenzen die nooit zulke foto’s zou stu-
ren. Haar eigen veroordeling van meiden die sexy
foto’s sturen, kwam nu opeens heel erg dichtbij.
6 Rafa nr 1 2015
Het verhaal van Mariëlle laat zien hoe schadelijk
de stigma’s rond sexy foto’s kunnen zijn voor het
zeleeld en zelfvertrouwen van meiden. Boven-
dien weerhouden ze meiden ervan sexy foto’s te
gebruiken als middel om plezier te hebben. Daar-
naast leidt het stigmatiseren van meiden de aan-
dacht af van het werkelijke probleem: dat er jon-
geren zijn die zo’n foto ongevraagd verspreiden.
Pas zodra de aandacht daarop gericht wordt en
meiden niet langer gestigmatiseerd worden, kun-
nen sexy foto’s in alle vrijheid gebruikt worden
voor het vormgeven aan een seksueel zelf.
Seksuele vrijheid
Seksualiteit op social media krijgt onder jongeren
duidelijk een rijkere betekenis dan in het publie-
ke en wetenschappelijke debat. Seksualiteit staat
voor hun bovenal voor plezier en avontuur, lief-
de, leerprocessen, en het vormgeven aan een sek-
sueel zelf. Dit alles wil niet zeggen dat jongeren
geen gevaren zien, maar de denitie van gevaar
doet ertoe en het is belangrijk dat we weten waar
de gevaren zien. Alleen door goed naar jonge-
ren te luisteren, ze serieus te nemen en kritisch
te blijven reecteren op het dominante vertoog,
kunnen we de deur openen naar meer seksuele
vrijheid en plezier.
Marijke Naezer is promovendus bij het Institute for
Gender Studies. Dit artikel is een bewerking van de
lezing die zij in maart 2015 verzorgt ter gelegenheid
van de viering van Internationale Vrouwendag op de
Radboud Universiteit. De personen op de foto’s heb-
ben niet noodzakelijkerwijs een relatie met het onder-
zoek van Naezer.
Speculaties
Sinds de middelbare school heb ik veel
meer jongens dan meisjes als vriend gehad.
Toch heb ik niet veel verstand van mannen
in het algemeen. Ik weet ook vrijwel zeker
dat de jongens door mijn vriendschap niet
per se veel wijzer zijn geworden van hoe de
gemiddelde vrouw in elkaar zit. Hoe komt
het toch dat ik zo bar weinig verstand heb
van het andere geslacht, of überhaupt van
mijn eigen sekse? Hoe vaak vraagt een
vriend op een feestje die net een blauwtje
heeft gelopen me niet “maar Ellen, wat wíl-
len vrouwen nu eigenlijk?” Ik moet ze het
antwoord altijd schuldig blijven. Ondertus-
sen blijven vrouwen en mannen onderling
speculeren over elkaar. De meest irritante
uitwassen hiervan zijn die buzzfeed-lijsten
die op facebook worden verspreid met
titels als ‘7 geheimen die vrouwen verzwij-
gen’ en ‘Tien eigenschappen waar mannen
op vallen’.
Er heerst naar mijn mening een gruwelijk
gebrek aan dialoog. Als ik met een groep-
je mannelijke vrienden zit te kletsen en er
wordt een opmerking gemaakt over vrou-
wen in het algemeen die ik helemaal niet
op mezelf kan betrekken, krijg ik hun maar
moeilijk aan hun verstand gepeuterd dat
het niet klopt. “Ja, maar jij bent in principe
gewoon een vent” wordt vaak tegengewor-
pen. Ben ik een vent omdat ik net als zij
een scheetgrap kan waarderen? Nee. Val ik
hiermee buiten hun notie van wat vrouwe-
lijkheid inhoudt? Misschien. Ik weet ook wel
dat de meeste mensen een uitgebreider
beeld hebben van hoe complex een mens
is en dat mannelijkheid en vrouwelijkheid
niet zo zwart-wit zijn als die clickbait-lijstjes
willen doen voorkomen. Met wat meer oog
voor persoonlijke kwaliteiten is generalise-
ring van de seksen niet meer nodig om een
ander beter te begrijpen.
Ellen
Column