„Rosja-wyspa i Wielki Limitrof”. Myśl geopolityczna Wadima Cymburskiego

Full text

PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ
EUROPY –
UJĘCIE INTERDYSCYPLINARNE
Redakcja
Roman Fedan
Beata Petrecka
Sylwia Dyrda-Maciałek
Jarosław 2014

Recenzenci
Prof. nzw. Dr hab. Bogusław L. Ślusarczyk
Prof. nzw. Dr hab. Waldemar Martyn
ISBN 978-83-63909-37-6
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły
Techniczno-Ekonomicznej
im. ks. Bronisława Markiewicza w Jarosławiu
Druk i oprawa
Agencja Reklamowa TOP – www.agencjatop.pl
Jarosław 2014

Leszek Sykulski
ROSJA – WYSPA I WIELKI LIMITROF.
MYŚL GEOPOLITYCZNA WADIMA CYMBURSKIEGO
ISLAND RUSSIA AND GRAND LIMITROF.
GEOPOLITICAL THOUGHT OF VADIM TSYMBURSKY
Streszczenie: Po upadku ZSRR w rosyjskich kręgach intelektualnych modne stały
się odwołania do przestrzeni geograficznej i jej wpływu na bieżącą politykę
państw. Odrodzenie się geopolityki jako dziedziny wiedzy i formy refleksji o
sprawach międzynarodowych przyniosło gwałtowny przyrost publikacji o tej
tematyce wśród rosyjskich badaczy, polityków i publicystów. Wśród nich osobne
miejsce zajmował Wadim Cymburski (1957-2009), filolog, filozof i badacz
geopolityki. Stworzył oryginalną myśl geopolityczną, m.in. koncepcję Rosji-wyspy
oraz Wielkiego Limitrofu, które weszły do kanonu współczesnej rosyjskiej
geopolityki. Cymburski wychodził z założenia, iż Rosja jest osobną cywilizacją,
„wyspą” oddzieloną od świata Wielkim Limitrofem – pograniczem, ciągnącym się
od Zatoki Fińskiej przez Europę Środkowo-Wschodnią, Azję Centralną, Mongolię
aż do wybrzeży Pacyfiku. Artykuł koncentruje się na znaczeniu i na wpływie myśli
Cymburskiego na współczesną politykę rosyjską, w tym stosunki z tzw. bliską
zagranicą.
Summary: After the collapse of the Soviet Union in Russian intellectual societies
became fashionable to appeal to the geographic space and its influence on
current policy. The resurgence of geopolitics as a field of knowledge and forms of
reflection on international affairs resulted in a sharp increase in publications on
the subject of Russian researchers, politicians and journalists. Among them a
special place occupied Vadim Tsymbursky (1957-2009), academic scholar,
philosopher and geopolitician. He created an original geopolitical thought,
including Island Russia concept and the Grand Limitrof (in Russian: Velyky
Limitrof) that entered the canon of modern Russian geopolitics. Tsymbursky came
out from the assumption that Russia is a separate civilization, “island” separated
from the world by the Grand Limitrof – frontiers stretching from the Gulf of
Finland by Central and Eastern Europe, Central Asia, Mongolia to the Pacific’s
shores. Article focuses on the importance and the impact of Tsymbursky’s thought
on contemporary Russian policy, including relations with the so-called near
abroad.

356
Wstęp
Po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 r. nastąpiło odrodzenie
się badań i refleksji geopolitycznej w Rosji. W dużej mierze podyktowane to
było chęcią nowego określenia miejsca Federacji Rosyjskiej w zmienionym
układzie geopolitycznym. Upadek komunizmu oznaczał także odejście do
historii traktowania geopolityki jako „nauki burżuazyjnej”. Należy jednak
zwrócić uwagę, że myślenie geopolityczne, ściśle wiążące analizę wpływu
przestrzeni na prowadzenie polityki, ma długą tradycję w Rosji, znacznie
wykraczając poza XX wiek. Powiązanie myślenia przestrzennego z refleksją
o polityce państwowej znajdziemy już u Michała Łomonosowa, Mikołaja
Bierdiajewa czy Fiodora Dostojewskiego
1
.
Rosyjska geopolityka nawiązuje współcześnie szeroko do tradycji
klasycznej geopolityki, jaka narodziła się pod koniec XIX wieku.
Szczególnie popularne są koncepcje niemieckiej geopolityki, na czele z
koncepcjami Karla Haushofera. Odżyły tradycyjne rosyjskie kody
geopolityczne, czyli wyobrażenia przestrzenne miejsca Rosji na arenie
międzynarodowej. Popularne są zatem nawiązania do koncepcji Moskwy-
Trzeciego Rzymu, Rosji-Biznacjum czy idei panslawistycznych
2
Autor stawia tezę badawczą, według której koncepcja „Rosji-wyspy”
zaprezentowana i propagowana w latach dziewięćdziesiątych przez Wadima
Cymburskiego stanowi wyodrębniony nurt rozważań w ramach współczesnej
rosyjskiej myśli geopolitycznej. Nurt ten nazywać będziemy izolacjonizmem.
Stanowi on jedno z trzech głównych ujęć dotyczących miejsca Rosji we
współczesnym świecie (obok atlantyzmu i eurazjanizmu). Ujęcia te możemy
nazwać nawet odrębnymi szkołami myślenia geopolitycznego.
Atlantyzm propaguje związek Rosji z cywilizacyjnym Zachodem
(głównie Unia Europejska i USA). Nurt ten w rozważaniach politycznych we
współczesnej Rosji nawiązuje do tradycji liberalizmu i okcydentalizmu
czasów carskich. Propaguje przede wszystkim zachodni model modernizacji.
Eurazjanizm z kolei upatruje w Rosji odrębną cywilizację, przy czym
nastawiony jest ekspansywnie i antyokcydentalistycznie. Szkoła
eurazjatycka sięga korzeniami pierwszej połowy XX wieku i twórczości
takich myślicieli jak Mikołaj Danilewski (1822-1885), Piotr Sawicki (1895-
1968), Mikołaj Trubieckoj (1890-1938), czy Lew Gumilow (1912-1992). Jej
przedstawiciele propagują pogląd, iż istnieje osobna cywilizacja rosyjska
mająca swoje korzenie geograficzne w stepach środkowoazjatyckich, będąc
niezależną od cywilizacji zachodniej i cywilizacji azjatyckich
3
.
Izolacjonizm zakłada ograniczenie relacji z państwami ościennymi, a
nawet częściowy autarkizm, mający na celu obronę politycznych,
1 J. Potulski, Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej. Między nauką,
ideologicznym dyskursem, a praktyką, Gdańsk 2010, s. 12-15.
2 Ibidem, s. 35-37.
3 Н. Ашенкампф, С. Погорелская, Геополитическая мысль в ретроспективе //
Геополитика. Антология, Москва 2006, с. 23-28.

357
gospodarczych i cywilizacyjnych interesów swojego kraju. Z uwagi na
zasoby naturalne Rosji i rozległość jej terytorium nurt ten ma bardzo długą
tradycję w tym kraju. Do czasów panowania Piotra I, Rosja była krajem w
znacznej mierze odizolowanym od reszty Europy
4
.
Terminologia
Zanim przejdziemy do przedstawienie koncepcji Wadima
Cymburskiego, warto przedstawić pokrótce rozumienie głównych terminów
geopolitycznych, do których autor odwoływał się będzie w dalszej części
tekstu. Zaczniemy od samej geopolityki, która jest pojęciem szerokim,
odnoszącym się do kilku typów aktywności intelektualnej i politycznej.
Można ją uprawiać zarówno jako naukę, paradygmat, doktrynę, jedno z
podejść badawczych, jako doktrynę, formę praktyki politycznej czy wreszcie
jako luźną formę refleksji o sprawach polityki globalnej
5
.
Dla potrzeb niniejszego tekstu przyjmiemy definicję geopolityki
autorstwa współczesnego rosyjskiego badacza, geografa, profesora
Rosyjskiej Akademii Nauk, Władimira Kołosowa, według którego
„geopolityka bada zależność zewnętrznej i wewnętrznej polityki państw oraz
stosunków międzynarodowych od systemu powiązań politycznych,
wojskowych i ekonomicznych, uwarunkowanych geograficznym położeniem
państwa i jego regionów oraz innymi czynnikami fizyczno-ekonomiczno-
geograficznymi. Tradycyjnie geopolitykę można rozpatrywać jako naukę o
wpływie geoprzestrzeni na polityczne cele i interesy państwa”
6
.
Poprzez myśl geopolityczną można rozumieć – za Tomaszem Klinem
– „całokształt idei, poglądów i postulatów, które w istotnym stopniu
nawiązywały do geograficznych podstaw działalności państwowej i pewnych
rozważań zawierających momentami naukowy sposób przedstawiania
rzeczywistości, zasadniczo jednak mieszczących się w nurcie swego rodzaju
pisarstwa politycznego”
7
.
Tomasz Klin twierdzi także, że „nie ma żadnej sprzeczności
pomiędzy równoczesnym uznawaniem paradygmatu geopolitycznego i myśli
geopolitycznej. Wielość znaczeń geopolityki wpisała się na trwałe w
rozważania naukowe i publicystykę. Tam, gdzie mamy do czynienia z
4 J. Potulski, op. cit., s. 208.
5 Obszerne omówienie różnych znaczeń pojęcia „geopolityka” – zob. np. S. Chazbijewicz,
Geopolityka, [w:] S. Opara, D. Radziszewska-Szczepaniak, A. Żukowski, Podstawowe
kategorie polityki, Olsztyn 2005, s. 108; Z. Lach, J. Skrzyp, Geopolityka i geostrategia,
Warszawa 2007, s. 194-196; T. Klin, Geopolityka. Spór definicyjny we współczesnej Polsce,
„Geopolityka” 2008, nr 1, s. 5-12; L. Sykulski, Wybrane problemy współczesnej ontologii i
epistemologii geopolityki, [w:] Z. Lach, J. Wendt, Geopolityka. Elementy teorii, metody i
badania, Częstochowa 2010, s. 24.
6 B.A. Колосов, Российская геополитика: традиционные концепции и современные
вызовы, „Общественные науки и современность” 1996, nr 3, s. 86.
7 T. Klin, Wizje ładu międzynarodowego w niemieckiej i anglosaskiej myśli geopolitycznej w
okresie II wojny światowej, Toruń 2008, s. 7-8.

358
badaniem naukowym, z zachowaniem podstawowych zasad – jak:
obiektywność, weryfikacja, odnoszenie się faktów, które nie pasują do
wcześniej przyjętych tez – to jest geopolityka jako paradygmat badawczy.
Jeśli natomiast dominują subiektywne postulaty polityczne, mamy do
czynienia z rozważaniami, które mieszczą się w ramach myśli
geopolitycznej. Takie dualistyczne stanowisko wydaje się być najbardziej
uzasadnione”
8
.
Wadim Cymburski – życie i pogląd na Rosję
Wadim Cymburski urodził się 17 lutego 1957 r. we Lwowie. Z
wykształcenia był filologiem klasycznym. Po ukończeniu w 1981 r.
Wydziału Filologicznego Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im.
Łomonosowa przez kolejne cztery lata pracował jako asystent w Katedrze
Filologii Klasycznej MGU, a następnie – po obronie doktoratu z filologii –
przeniósł się do Akademii Nauk ZSRR, gdzie zatrudniono go w Instytucie
Stanów Zjednoczonych i Kanady. Po upadku ZSRR pracował w Instytucie
Wschodoznawstwa Rosyjskiej Akademii Nauk, a następnie – aż do śmierci –
w Instytucie Filozofii RAN. W swojej pracy badawczej oprócz zagadnień
filologicznych (głównie twórczość Homera), zajmował się przede wszystkim
filozofią, a także myślą geopolityczną. Szczególnie upodobał sobie obszar
badawczy nazywany z literaturze nauką o cywilizacji oraz geokulturą, czyli
badaniem odrębności przestrzeni kulturowych. Zmarł 23 marca 2009 r. w
Moskwie
9
.
Zdaniem rosyjskiego filozofa Rosja stanowi osobną cywilizację, którą
– jako osobny podmiot geopolityczny – można zdefiniować na trzy sposoby.
Po pierwsze, kraj ten stanowi „geopolityczną niszę etniczną”, która położona
jest na wschód od „rzymsko-germańskiej platformy etnocywilizacyjnej”.
Rosyjska „nisza etniczna” stanowi zatem odrębną platformę wypełniającą
przestrzeń między Rosją a Chinami. Należy tutaj zastrzec, że w rozumieniu
Cymburskiego „niszy etnicznej” nie należy utożsamiać z nacjonalizmem
etnicznym. Mamy tutaj do czynienia raczej z nawiązaniem do koncepcji
etnosów Lwa Gumilowa. Twórca koncepcji Rosji-Wyspy poprzez rosyjską
niszę etniczną rozumiał ludy żyjące od wieków w Nadwołżu, na Uralu i
Syberii, a tym czynnikiem, która nadawała im formę osobnej „platformy
etnocywilizacyjnej” było państwo rosyjskie (rosyjski ośrodek siły)
10
.
Drugim czynnikiem definiującym odrębność Rosji jako
geopolitycznego ośrodka siły jest rozległość jej terytoriów na wschód od
Uralu. Rosyjski filozof wskazywał, że przez ponad czterysta lat historii Rosja
nie zaznała poważanych zagrożeń ze strony Chin czy Mongolii, które
8 T. Klin, Geopolityka: spór definicyjny we współczesnej Polsce, „Geopolityka” 2008, nr 1, s.
16.
9 http://iph.ras.ru/tsymbursky.htm [12.11.2010]
10 В.Л. Цымбурский, Остров Россия. Перспективы российской геополитики, «Полис»
1993, № 5, c. 7-8.

359
zagroziłyby jej panowaniu nad Syberią. Stąd „niebezpieczeństwo” zagrożenia
azjatyckiego dla Rosji, podnoszone przez np. Władimira Sołowiowa, uważał
za mało realne i traktował je jako bardzo odległą historię (najazd i panowanie
Mongołów w okresie średniowiecza). Różnił się tutaj w sposób zasadniczy
od teoretyków szkoły eurazjańskiej, którzy okres okupacji mongolskiej w
rosyjskiej historii podnosili do rangi jednego z głównych paradygmatów
wpływających na tożsamość rosyjską i czynnik determinujący świadomość
geopolityczną elit rosyjskich
11
.
Trzecim czynnikiem determinującym rosyjską odrębność
geopolityczną była – zdaniem Cymburskiego – separacja od romano-
germańskiej Europy, którą traktował jako kolebkę „cywilizacji liberalnej”.
Co bardzo istotne, rosyjski geopolityk, wydzielał odrębną przestrzeń między
cywilizacja zachodnio-europejską (będącą w jego opinii „pierwszym centrum
modernizacji”), a „platformą rosyjską”. Obszar ten nazwał pierwotnie
terytoriami-cieśninami (terytoriami strumieniowymi) (w oryg. «территории
проливы»; Cymburski używa także anglojęzycznego określenia – „stream
territories”). Koncepcja ta legnie później u podstaw wyodrębnienia obszaru
„Wielkiego Limitrofu”. Rosyjski geopolityk wyraźnie odrzucał tezę o
jedności cywilizacyjnej obszaru Europy Centralnej i Europy Zachodniej.
Uważał, że czynniki religijne (wpływ katolicyzmu i protestantyzmu) w
Polsce, Czechach, na Węgrze czy w krajach bałtyckich nie były czynnikami
decydującymi. Twierdził, że kluczowe były procesy społeczno-gospodarcze,
które doprowadziły do wyodrębnienia się Europy Centralnej, odróżniającej
się zarówno od części zachodniej, jak i wschodniej kontynentu. Centralna
cześć Europy w wiekach XVI-XVII, które zdaniem Cymburskiego wpłynęły
w sposób decydujący na wytworzenie się terytoriów strumieniowych, nie
należała ani do „świata-gospodarki Zachodu”, ani nie przyjęła wschodniego
modelu państwowości na czele z silna centralizacją władzy. Rosyjski
teoretyk geopolityki podkreślał, że od początku czasów nowożytnych
„system europejski” i „system bałtycko-czarnomorski” rozwijały się
osobno
12
.
Koncepcja Rosji-wyspy i „Wielkiego Limitrofu”
Swoją koncepcję geopolityczną Wadim Cymburski wyłożył po raz
pierwszy najpełniej w artykule pt. Rosja-Wyspa: perspektywy rosyjskiej
geopolityki, opublikowanym w 1993 r. w czasopiśmie „Polis”. Swoje
poglądy na miejsce Rosji we współczesnym świecie przeciwstawiał
koncepcjom nastawionym na politykę prozachodnią, jak i tym skierowanym
ekspansjonistycznie. Uważał, że obie nie odpowiadają realnym
uwarunkowaniom geopolitycznym i możliwościom politycznym Rosji.
11 Ibidem, c. 8. Por. I. Massaka, Eurazjatyzm. Z dziejów rosyjskiego misjonizmu, Wrocław
2001.
12 В.Л. Цымбурский, Остров Россия…, c. 8-9.

360
Sprzeciwiał się także ideologizacji rosyjskiej myśli geopolitycznej. Był
zwolennikiem chłodnej kalkulacji stosunku sił w środowisku
międzynarodowym
13
.
Wadim Cymburski wychodząc z założenia odrębności cywilizacyjnej
Rosji, nie poszedł w ślady eurazjanistów, utożsamiających Rosję z Eurazją,
lecz stworzył koncepcję „wyspiarskości” Rosji (ros. островитянство).
Cecha ta (wyspowość) miała być, jego zdaniem, determinowana m.in. przez
rodzaj konfliktów zbrojnych, jakie ten kraj prowadził w swojej historii.
Rosyjski filozof wskazywał, że większość wojen Rosja prowadziła na
peryferiach swojego imperium. Niezmiernie rzadko zdarzało się, aby
przeciwnik zagroził bezpośrednio centrum państwa. Jeśli jednak miało to
miejsce, agresja przebiegała na całej długość „cieśnin terytorialnych”,
usytuowanych na granicach państwa. Owe terytoria pograniczne miały,
zdaniem Cymburskiego, decydujące znaczenie w rozwoju imperium
rosyjskiego i powodowały „izolowanie” centrum imperium i kanalizowanie
przebiegu konfliktów zbrojnych. Co istotne podkreślał na odmienne drogi
rozwoju cywilizacyjnego Europy Zachodnie i Rosji, stąd jakiekolwiek
koncepcje lansujące ideę „powrotu Rosji do Europy” uważał za bezzasadne
14
.
Rosyjski izolacjonista prowadzał konsekwentną krytykę eurazjanizmu
jako szkoły myślenia geopolitycznego. Był krytyczny wobec tej tradycji
intelektualnej. Swoje stanowisko chyba najbardziej lapidarnie streścił we
fragmencie tytułu jednego ze swoich artykułów: Od Rosji-Eurazji do Rosji w
Eurazji
15
. Pokazuje to dobitnie, że Cymburski postawił sobie za cel nie tylko
przedstawienie alternatywnej drogi rozwoju Rosji, ale też wprowadzenie do
debaty intelektualnej osobnego kodu geopolitycznego, czyli obrazu,
wyobrażenia przestrzennego, dotyczącego miejsca i roli Rosji w polityce
globalnej. Odrzucił zarówno przynależność Rosji do cywilizacji europejskiej,
którą jak wskazano wyżej utożsamiał z kolebką „cywilizacji liberalnej”, jak i
politykę wielkomocarstwową, nastawioną na ekspansję. Zdaniem rosyjskiego
teoretyka geopolityki, eurazjanizm jako ideologia opiera się na błędnym
założeniu, o możliwości dominacji Rosji nad całą Eurazją, wywodzącym się
z koncepcji Heartlandu Halforda Mackindera, która zakładała, iż ten kto
panuje nad centralną częścią Eurazji (sercem lądu – Heartlandem) dominuje
nad całym kontynentem
16
.
Rozwój idei eurazjańskiej był silnie determinowany przez
propagowanie opozycji między mocarstwami morskimi a lądowymi. Do
grona wybitniejszych prekursorów tego nurtu myśli geopolitycznej w Rosji
13 Ibidem, c. 6-23.
14 Ibidem, c. 9-11.
15 В. Л. Цымбурский, Земля за великим лимитрофом: от «России-Евразии» к «России
в Евразии», «Бизнес и политика» 1995, № 9.
Por. В. Л. Цымбурский, Тютчев как геополитик, «Общественные науки и
современность» 1995, № 6.
16 В.Л. Цымбурский, Остров Россия…, c. Por. L. Sykulski, Geopolityka. Słownik
terminologiczny, Warszawa 2009, s. 36.

361
wchodzili: Piotr Sawicki (1895-1968), Mikołaj Danielewski (1822-1885),
Mikołaj Trubieckoj (1890-1983), Włodzimierz Łamański (1833-1914) czy
Georgij Florowski(1893-1979)
17
. Silny wpływ geografii na rozwój państw i i
cywilizacji dostrzegał Lew Miecznikow (1838-1888), geograf, autor książki
pt. „Cywilizacja i wielkie historyczne rzeki”. Dzielił w niej dziej ludzkości
na okresy: rzeczny (starożytność i średniowiecze), morski (od upadku
Kartaginy) i oceaniczny (od odkrycia Ameryki)
18
. Cymburski odszedł od
opozycji między mocarstwami dyktowanej czynnikami geograficznymi na
rzecz koncepcji odrębności kulturowej.
Twórca koncepcji Rosji-wyspy oparł swoją teorię na podstawach
geokulturowych, czyli odnoszących się do określenia odrębności rosyjskiej
przestrzeni kulturowej. Starał się dowieść, iż wyobrażenie Rosji jako wyspy
jest jednym z najstarszych archetypów kulturowych w tradycji rosyjskiej.
Ukuł nawet określenie „eurazjatycka Atlantyda” na podkreślenie
autonomiczności rosyjskiej podmiotowości geopolitycznej i geokulturowej.
Źródeł tego archetypu rosyjski filozof dopatruje się w średniowiecznych
wyobrażeniach Rusi Kijowskiej, obszaru otoczonego gęstą siecią jezior i
bagien, tworzącą swego rodzaju „kontynentalną wyspę”
19
.
W swojej koncepcji geopolitycznej Wadim Cymburski sformułował
ważne określenie „Wielki Limitrof”, które odniósł do wielkiego obszaru
granicznego, który obejmuje Europę Środkowo-Wschodnią, Naddniestrze,
Zakaukazie, Azję Środkową, a następnie pas zasiedlony przez ludy ałtajskie i
turecko-mongolskie aż do granicy rosyjsko-chińskiej. Jako element tego
obszaru wymienia także Sinciang oraz niepodległą Mongolię, Mongolię
Wewnętrzną (część Chin) i szereg rosyjskich obszarów autonomicznych,
takich jak Buriacja czy Tuwa. Ten pas graniczny, ciągnący się od Morza
Bałtyckiego po Pacyfik miał, jego zdaniem w sposób naturalny warunkować
nie tylko odrębność cywilizacyjną Rosji, ale także wpływać na jej
„wyspiarskość” i powodować konieczność prowadzenie polityki „do
wewnątrz”. Miała ona być nakierowana na rozwój centrum oraz Dalekiego
Wschodu, zwłaszcza zaś modernizację Syberii
20
.
Warto zauważyć, że samo pojęcie limitrofu ma znacznie dłuższą
historię. Wywodzi się z języka łacińskiego (łac. limitrophus – pograniczny) i
17 J. Potulski, op. cit., s. 104-118.
18 L. Sykulski, Rola paradygmatu geopolitycznego w rozwoju neoeurazjanizmu we
współczesnej Rosji, [w:] T. Nodzyński (red.), Między historią, literaturą a polityką,
Częstochowa 2009, s. 147-166. Por. Np. Л.И. Мечников, Цивилизация и великие
исторические реки, Москва1995.
19 В.Л. Цымбурский, От великого острова Русии (к прасимволу цивилизации), «Полис»
1997, № 6.
20 В.Л. Цымбурский, Земля за Великим Лимитрофом: от России-Евразии к России в
Евразии // В.Л. Цымбурский, «Россия – Земля за Великим Лимитрофом: цивилизация и
ее геополитика», Москва 2009, с. 6-7, 16-17. Por. С.В. Хатунцев, Новый взгляд на
развитие цивилизаций и таксономию культурно-исторических общностей [w:]
Цивилизационный подход к истории: проблемы и перспективы развития. Ч.1.
Воронеж, 1994.

362
oznacza obszar graniczny. W tradycji rosyjskiej geopolityki można się
doszukać jego stosowania już w latach dwudziestych XX wieku. Radziecka
nauka co prawda odrzucała w oficjalnym przekazie geopolitykę jako odrębną
nauką czy metodę badawczą („nauka burżuazyjna”), co nie oznacza, że
badacze w Rosji Radzieckiej, a później w ZSRR nie czerpali z dorobku
klasycznej geopolityki. Należy pamiętać, że myślenie przestrzenne o polityce
jest nierozerwalne z rosyjską tradycją polityczną. W radzieckiej encyklopedii
z 1929 r. znajdziemy określenie limitrofu w odniesieniu do krajów
bałtyckich, Polski i Finlandii
21
W koncepcji Wadima Cymburskiego obszar „Wielkiego Limitrofu”
niejako determinuje historyczną odrębność Rosji. Rosyjski badacz zwracał
przy tym uwagę na fakt, że zachodnia część tego obszaru może stać się
wygodnym instrumentem do próby izolowania Rosji przez zachodnie ośrodki
siły, stąd postuluje utrzymywanie wpływów rosyjskich na osi Kaliningrad-
Krym. Postulat koncentracji energii politycznej i gospodarczo-społecznej na
rozwoju centrum państwa oraz wzmacnianiu Dalekiego Wschodu (rozwój
„Rosji-Wyspy”), nie powinien jego zdaniem oznaczać wycofywania
rosyjskich wpływów z terytoriów-cieśnin. Nie wykluczał także w przyszłości
próby rozciągnięcia bezpośredniej władzy Moskwy na tych obszarach
22
.
Zakończenie
W rosyjskiej myśli geopolitycznej koncepcja Wadima Cymburskiego
znajduje swoje wydzielone miejsce. Po 1991 r. nie stała się ani dominującym
paradygmatem w rosyjskiej polityce zagranicznej, ani koncepcją nadającą ton
innym nurtom refleksji geopolitycznej. Warto jednak zauważyć, że jest stale
obecna w podręcznikach akademickich do geopolityki w Rosji. Niektóre zaś
wątki tej koncepcji („Wielki Limitrof”), są stale obecne w rosyjskiej tradycji
myślenia przestrzennego. Warto zastanowić się, dlaczego myśl Wadima
Cymburskiego nie znalazła szerszej grupy adherentów. Autor wychodzi tutaj
z założenia, iż rosyjska tradycja geopolityczna jest skierowana na
prowadzenie przez ten ośrodek siły polityki o charakterze globalnym, stąd
zawężenie polityki rosyjskiej do tzw. geopolityki wewnętrznej nie mogło
spotkać się z szerszym oddźwiękiem w kręgach politycznych i
intelektualnych.
Bibliografia
Ашенкампф Н., Погорелская С., Геополитическая мысль в
ретроспективе // Геополитика. Антология, Москва 2006, с. 23-
28.
21 Б. Волин, Лимитрофы, «Малая Советская энциклопедия», Москва 1929, т. 4, с. 641.
22 Por. J. Potulski, op. cit., s. 237.

363
Chazbijewicz S., Geopolityka, [w:] S. Opara, D. Radziszewska-Szczepaniak,
A. Żukowski, Podstawowe kategorie polityki, Olsztyn 2005.
Цымбурский В.Л., Остров Россия. Перспективы российской
геополитики, «Полис» 1993, № 5.
Цымбурский В.Л., От великого острова Русии (к прасимволу
цивилизации), «Полис» 1997, № 6.
Цымбурский В. Л., Тютчев как геополитик, «Общественные науки и
современность» 1995, № 6.
Цымбурский В. Л., Земля за великим лимитрофом: от «России-
Евразии» к «России в Евразии», «Бизнес и политика» 1995, № 9.
Цымбурский В.Л., Земля за Великим Лимитрофом: от России-Евразии
к России в Евразии // В.Л. Цымбурский, «Россия – Земля за
Великим Лимитрофом: цивилизация и ее геополитика», Москва
2009.
Хатунцев С.В., Новый взгляд на развитие цивилизаций и таксономию
культурно-исторических общностей // «Цивилизационный
подход к истории: проблемы и перспективы развития». Ч.1.
Воронеж 1994.
Klin T., Geopolityka. Spór definicyjny we współczesnej Polsce,
„Geopolityka” 2008, nr 1.
Klin T., Wizje ładu międzynarodowego w niemieckiej i anglosaskiej myśli
geopolitycznej w okresie II wojny światowej, Toruń 2008, s. 7-8.
Колосов B. A., Российская геополитика: традиционные концепции и
современные вызовы, «Общественные науки и современность»
1996, № 3.
Lach Z., Skrzyp J., Geopolityka i geostrategia, Warszawa 2007.
Massaka I., Eurazjatyzm. Z dziejów rosyjskiego misjonizmu, Wrocław 2001.
Мечников Л.И., Цивилизация и великие исторические реки, Москва1995.
Potulski J., Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej. Między
nauką, ideologicznym dyskursem, a praktyką, Gdańsk 2010.
Sykulski L., Geopolityka. Słownik terminologiczny, Warszawa 2009.
Sykulski L., Rola paradygmatu geopolitycznego w rozwoju neoeurazjanizmu
we współczesnej Rosji, [w:] T. Nodzyński (red.), Między historią,
literaturą a polityką, Częstochowa 2009.
Sykulski L., Wybrane problemy współczesnej ontologii i epistemologii
geopolityki, [w:] Z. Lach, J. Wendt, Geopolityka. Elementy teorii,
metody i badania, Częstochowa 2010, s. 24.
Волин Б., Лимитрофы, «Малая Советская энциклопедия», Москва 1929,
т. 4.