Content uploaded by Karolina Palimąka
Author content
All content in this area was uploaded by Karolina Palimąka on Jun 01, 2019
Content may be subject to copyright.
W Y D A W N I C T W O P O L I T E C H N I K I Ś L Ą S K I E J W G L I W I C A C H
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2018
Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 131
O PRZEDSIĘBIORCZOŚCI – CZY WSZYSCY MOŻEMY BYĆ
PRZEDSIĘBIORCZY?
Mateusz MIERZEJEWSKI1*, Karolina PALIMĄKA2
1 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji;
mateusz.mierzejewski@uek.krakow.pl
2 Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie, Katedra Zarządzania;
kpalimaka@wsiz.rzeszow.pl
* Korespondencja
Streszczenie: W artykule podjęto próbę zdefiniowania pojęcia przedsiębiorczości jako cechy
osobowości. Praca została podzielona na dwie części: teoretyczną - stanowiącą opis dostępnych
informacji na temat zagadnienia oraz empiryczną, która przedstawia wyniki badania w obszarze
postaw przedsiębiorczych. Rezultaty ukazały, iż badana cecha jest społecznie silnie kojarzona
z cechami takimi jak kreatywność, zorganizowanie czy wytrwałość. Ponadto, wskazano,
iż przedsiębiorczość jako cecha, mimo iż jest zdolnością, która może zostać nabyta, w opinii
społecznej jest kojarzona jako zdolność wrodzona.
Słowa kluczowe: przedsiębiorczość, działalność gospodarcza, społeczeństwo.
ABOUT ENTREPRENEURSHIP – CAN WE ALL BE
ENTREPRENEURIAL?
Abstract: The article attempts to define the concept of entrepreneurship as a personality trait.
The work was divided into two parts: the first one, describing the available information on the
subject and the second one, which presents the results of the research on entrepreneurial
attitudes. The results showed that the studied trait is socially strongly associated with features
such as creativity, organization and perseverance. In addition, it has been indicated that
entrepreneurship as a trait, although it is a capability that can be acquired, is considered in the
public opinion as an innate ability.
Keywords: entrepreneurship, business, society.
332 M. Mierzejewski, K. Palimąka
1. Wstęp
Przedsiębiorczość tłumaczona jest, jako wykazywanie cech przedsiębiorczych (tj. posia-
danie ducha inicjatywy, zaradność, konieczność podejmowania decyzji w niepewnym
środowisku), a także zdolność do bycia przedsiębiorczym, czyli umiejętność zapewnienia
zysku przedsiębiorcy poprzez dobór i zaangażowanie czynników wytwórczych w działalności
gospodarczej (Encyklopedia PWN, 21.02.2017). Przedsiębiorczy, czyli taki, który przejawia
własne inicjatywy, chętnie podejmuje różne sprawy i potrafi je pomyślnie załatwić (Słownik
Języka Polskiego PWN, 21.02.2017). Dzieje się tak między innymi dlatego, że w naukach
społecznych przedsiębiorczość postrzegana jest, jako zjawisko złożone, które jest wynikiem
współzależności i wzajemnego oddziaływania na siebie czynników rynkowych i społecznych,
ale i indywidualnych predyspozycji oraz możliwości jednostki. Ponadto wskazuje się również
na silne podejście do pojęcia od strony osobowości i charakteru człowieka (Białek, 2015).
Artykuł stanowi próbę charakterystyki pojęcia przedsiębiorczości we współczesnej
rzeczywistości. Praca została podzielona na dwie części: pierwszą teoretyczną, która omawia
dostępne w literaturze przedmiotu informacje na temat postaw przedsiębiorczych i motywów
zakładania działalności gospodarczej oraz drugą – empiryczną, która opisuje wyniki
przeprowadzonego badania na temat postaw przedsiębiorczych.
2. Cel i metody badań
Głównym celem pracy jest próba identyfikacji postaw wobec przedsiębiorczości oraz
zakładania działalności gospodarczej w oparciu o wyniki badania przeprowadzonego wśród
studentów Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie. Na podstawie
przeglądu literatury odnoszącej się do zagadnienia, jakimi są postawy przedsiębiorcze,
opracowano kwestionariusz ankietowy. Kwestionariusz ten posłużył do zebrania niezbędnych
danych, które kolejno zostały poddane analizie (w tym analizom krzyżowym), której wyniki
zostały zaprezentowane i omówione w niniejszej pracy.
3. Przedsiębiorczość jako cecha osobowości
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że prekursorem rozważań na temat przedsię-
biorczości był francuski ekonomista, żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku – J.B. Say,
który „przedsiębiorczości” przypisał znaczenie, jakie przybiera ona do dziś. J.B. Say
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 333
przedsiębiorczość rozumiał, jako kontrolę przedsiębiorstwa, dostrzeganie okazji, wykorzysty-
wanie ich i tworzenie siły ekonomicznych zmian. Przedstawiciel nurtu ekonomii klasycznej –
ekonomista a równocześnie przedsiębiorca – jako jeden z pierwszych dokonał klasyfikacji
rodzajów przedsiębiorców, jak również określił główny cel przyświecający działaniom
przedsiębiorczym (Huczek, 2009). Według Saya przedsiębiorca przenosi kapitał „z obszaru
o niższej zyskowności do obszaru o wyższej wydajności i zysku” (Czemiel-Grzybowska,
2012). Inne podejście, tzw. szkoły austriackiej, opierające się na poglądach Misesa L.
czy Kirznera I.M., postrzega przedsiębiorcę, jako osobę dostrzegającą i wykorzystującą
możliwość osiągnięcia zysku, jako indywidualną zdolność do odkrywania okazji (Rogala,
2011). Z kolei Schumpeter J. przedsiębiorcę określił, jako osobę charakteryzującą się twórczą
aktywnością, która polega na tworzeniu i realizowaniu nowych koncepcji, ukierunkowaniu na
zmiany (Drozdowski, 2006).
Wśród rozważań u większości ekonomistów, którzy w historii podjęli się prób
zdefiniowania pojęcia przedsiębiorczości – dużą rolę odgrywa jednostka, która charakteryzuje
się szczególnymi cechami, jakie są przypisywane do tzw. zachowań przedsiębiorczych.
Współcześnie w literaturze o tematyce zarządzania kapitałem ludzkim, wyróżnia się trzy
ścieżki definiowania przedsiębiorczości: (1) w aspekcie funkcjonalnego opisu działań
przedsiębiorczych pracowników, (2) indywidualnych cech przedsiębiorczego personelu oraz
(3) w aspekcie behawioralnym – koncentracja na sposobach zachowania u poszczególnych
pracowników. Na podstawie wyników badań empirycznych można wyróżnić zestaw cech
i umiejętności, jakimi dysponuje skuteczny przedsiębiorca, jednakże naukowcom nie udało się
do tej pory opracować rozważań teoretycznych, według których można byłoby określić wagę
i znaczenie poszczególnych czynników, a to warunkuje również niejednoznaczność
w określaniu, który z czynników, cech osobowości czy sposobów zachowań wpływa
pozytywnie na sukces przedsięwzięcia, a które z nich nie mają tak wielkiego znaczenia (Cieślik,
2010).
4. Determinanty rozwoju przedsiębiorczości
Można wyróżnić wiele czynników warunkujących rozwój przedsiębiorczości na każdym
z istniejących poziomów (m. in. kraju, lokalnym) i obszarów (tj. ekonomiczne, poza-
ekonomiczne). Wśród czynników pozytywnie wpływających na rozwój przedsiębiorczości,
rozumianej jako cecha osobowości, wyróżnia się przede wszystkim otwartość społeczeństwa
na podejmowanie aktywności i postaw przedsiębiorczych. Ponadto wskazać można, że równie
istotny wpływ co uwarunkowania prawne czy inwestycje w rozwoju przedsiębiorczości ma
kontekst społeczno-kulturowy. Dodatkowo, przyczyną zmian w obszarze przedsiębiorczości są
wydarzenia nie tylko o charakterze ekonomicznym, ale również zmiany, które zachodzą
334 M. Mierzejewski, K. Palimąka
w postrzeganiu i postawach społeczeństwa, w obszarze demografii czy systemie edukacji.
Można więc stwierdzić, iż sposób postrzegania zjawiska przedsiębiorczości przez lokalną
społeczność istotnie wpływa na zachowania w tym obszarze. Podłoże kulturowe warunkuje
zachowania przedsiębiorcze, tj. może inspirować do ciężkiej pracy, bycia otwartym na okazje,
promować odpowiedzialność czy bycie innowacyjnym. W osiągnięciu takich postaw
niezmiernie ważną rolę pełni edukacja – tam gdzie jest wyższy poziom wykształcenia,
tam w społeczeństwie udaje się zauważyć zdecydowanie większą otwartość i chęć podjęcia
prób założenia własnej działalności gospodarczej (Rogala, 2011).
Cechy charakteryzujące osoby przedsiębiorcze to nie tylko wrodzone umiejętności,
ale również cechy nabyte. Do działań w obszarze edukacji, które wpływają na uwarunkowania
danej osoby zalicza się organizację szkoleń, warsztatów dla aktywnych, jak również
potencjalnych przedsiębiorców, zachęcanie właścicieli funkcjonujących firm do zwiększania
skali swojej działalności, jak również, co bardzo istotne przy wzbudzaniu zachowań i postaw
przedsiębiorczych, wspomaganie systemu edukacji, w taki sposób, aby stymulował wśród
młodzieży umiejętności, cechy oraz motywacje do prób podejmowania pracy na własny
rachunek. Poza tym, duże znaczenie wywierają także takie czynniki jak: świadomość wagi
relacji z klientami oraz kontrahentami, czy umiejętność nawiązywania kontaktów
z kluczowymi dla prowadzonej działalności interesariuszami. Działania w tej sferze nie dają
bezpośrednich rezultatów widocznych w zwiększającej się liczbie nowoutworzonych
przedsiębiorstw, niemniej realnie przekładają się na kształtowanie postaw przedsiębiorczych
w społeczeństwie (Sagan, 2009). Sprzyjające warunki często mogą być impulsem do
intensywniejszego wykazywania cech przedsiębiorczych, bądź odkrycia tych nieujawnionych
jeszcze do tego momentu.
5. Badania prowadzone wśród studentów w obszarze postaw wobec
przedsiębiorczości
Obecnie podejmowanie aktywności przez założenie i prowadzenie własnej działalności
gospodarczej staje się coraz bardziej powszechne społecznie. Z tego też względu wzrasta nacisk
na potrzebę kształtowania zachowań przedsiębiorczych wśród każdej z grup wiekowych,
ze szczególnym uwzględnieniem ludzi młodych, którzy często wskazują rozpoczęcie własnej
działalności jako alternatywną ścieżkę rozwoju zawodowego (Kosała, Pichur, 2008).
Wśród studentów przeprowadzano niejednokrotnie badania z tematów dotyczących postaw
przedsiębiorczych czy czynników decydujących o samozatrudnieniu lub rozpoczęciu
działalności gospodarczej, równocześnie interpretując je ze względu na różne kryteria
i formułując różne wnioski. Jest to grupa badawcza, która reprezentuje pokolenie, od którego
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 335
najbardziej zależy dalszy rozwój gospodarczy kraju, głównie za pomocą innowacyjnych
rozwiązań oraz aktywności gospodarczej.
Wśród takich badań można wskazać badania Dąbrowskiej K. i Skowrona M., którzy podjęli
się próby porównania postaw przedsiębiorczych na podstawie grupy liczącej 300 studentów
Uniwersytetu Łódzkiego. Studentom studiów ekonomicznych, społecznych oraz humani-
stycznych zadano pytania dotyczące ich doświadczeń zawodowych oraz postaw przedsię-
biorczych, jak również inne pytania związane z planami budowania własnej ścieżki kariery.
Wyniki badania wykazały, że osoby przedsiębiorcze wyróżnia pomysłowość, kreatywność oraz
umiejętność podejmowania ryzyka. Warto dodać, iż około 40% ankietowanych wskazało,
iż nie posiada doświadczenia wg swojego profilu kształcenia. Ankietowani wyrażali również
chęć rozpoczęcia własnej działalności. Jako główne problemy z jej podjęciem wskazywali brak
pomysłu oraz niedostrzeganie szans w otoczeniu gospodarczym. Warto podkreślić, iż autorzy
badań dostrzegli w tym obszarze rolę uniwersytetu jako ośrodka umożliwiającego pomoc przy
zakładaniu działalności gospodarczej oraz miejsca, które zachęci młodych do wykorzystywania
szans rynkowych i podejmowania ryzyka gospodarczego poprzez założenie przedsiębiorstwa
(Dąbrowska, Skowron, 2015).
Kolejnym przykładem badań z omawianego obszaru są badania sondażowe postaw
przedsiębiorczych wśród studentów trzeciego roku kierunku ekonomia (uczestników
wykładów z przedmiotu „Podstawy przedsiębiorczości”) przeprowadzone przez Kosała M.,
Pichur A., oraz Targalski J. na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie (Targalski, 2006).
Badanie miało za zadanie zweryfikować motywacje, które kierują studentami kierunku
ekonomia do podejmowania własnej działalności gospodarczej. Ponadto, zbadano
doświadczenia i plany co do przyszłej kariery zawodowej studentów, jak również
wyodrębniono grupę, która planuje rozpoczęcie działalności gospodarczej. Studenci raczej
pozytywnie oceniali swoją postawę przedsiębiorczą, gdyż z grupy 216 ankietowanych blisko
2/3 wskazywało na wysoką skłonność do prowadzenia przedsiębiorstwa, a niewiele mniej niż
10% deklarowała, że nie zamierza podejmować się tego wyzwania (Kosała, Pichur, 2008).
Eider J., Stępień-Skłodowska M. oraz Sieńko-Awieranów E. przeprowadzili badania,
których celem było dokonanie oceny cech osobowości, które wpływają na postawę
przedsiębiorczą studentów studiów stacjonarnych. Swoje badania skierowali do blisko 50 osób
studiujących na Wydziale Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia Uniwersytetu Szczecińskiego.
Ankietowani studenci mieli wypowiedzieć się na pytania dotyczące zagadnień związanych
z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, jak również pomocnych w osiąganiu
sukcesu cech osobowości. Wyniki badań ukazały, ze ponad połowa ankietowanych studentów
planuje rozpocząć własną działalność po, a nawet w trakcie trwania studiów. Osoby te, jako
główny powód takiej decyzji określały wynikającą z tego niezależność, możliwość realizacji
własnych zainteresowań oraz korzyści finansowe. Połowa studentów stwierdziła, że posiada
cechy dobrego przedsiębiorcy, do których najczęściej zaliczali umiejętność pracy w grupie,
336 M. Mierzejewski, K. Palimąka
dostosowania się do otoczenia, pomysłowość oraz otwartość na sugestie i krytykę (Eider,
2012).
Rachwał T. i Wach K. przeprowadzili badania na 66 studentach Uniwersytetu Pedago-
gicznego w Krakowie na Wydziale Geograficzno-Biologicznym oraz Wydziale Filologicznym.
W badaniach założono weryfikację zależności między intencjami przedsiębiorczymi jednostki
a indywidualną postawą względem prywatnej przedsiębiorczości, skłonnością do podejmo-
wania ryzyka, poczucia własnej skuteczności przedsiębiorczej oraz pochodzenie studenta
z rodziny o tradycjach biznesu rodzinnego. Wyniki badań ukazały, że wszystkie zmienne
istotnie wpływają na intencje przedsiębiorcze młodych (Rachwał, Wach, 2016).
Powyższe przykłady wskazują na różnorodność wniosków płynących z analiz badań
prowadzonych wśród różnych grup studentów w obszarze przedsiębiorczości oraz zakładania
działalności gospodarczej. Pozwala to twierdzić, że badania, które zostały przeprowadzone na
grupie studentów Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
charakteryzują grupę badanych studentów pod względem postaw wobec przedsiębiorczości
oraz ukazują szersze spojrzenie na zawarte w celu pracy zagadnienia.
6. Charakterystyka badanej grupy
Ankieta została przeprowadzona w grupie 447 studentów, w której 60% stanowią kobiety,
zaś 40% mężczyźni, podobnie rozkładają się proporcje na studentów studiów stacjonarnych
(59%) i niestacjonarnych (41%). Blisko ¾ ankietowanych to studenci studiów pierwszego
stopnia, zaś pozostała część to studenci studiów magisterskich. Wielkość grup według
kierunków była stosunkowo równomierna, można jednak wyróżnić najliczniejsze grupy, które
stanowili studenci kierunków: Zarządzanie (14% ankietowanych), Ekonomia (13% ankieto-
wanych), Grafika komputerowa (13% ankietowanych) oraz Logistyka (12% ankietowanych),
pozostali studenci reprezentują kierunki: Psychologia w zarządzaniu (9%), Finanse i rachun-
kowość (9%), Fizjoterapia (8%), Kosmetologia (8%), Informatyka (7%), Administracja (4%)
oraz Dziennikarstwo (3%) (strukturę osobową przedstawia rys. 1).
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 337
Rysunek 1. Reprezentowane kierunki studiów (w osobach). Źródło: opracowanie własne.
Jak prezentuje wykres poniżej (rys. 2) ponad połowa ankietowanych studentów rozważa
rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, w tym 48% deklaruje, iż chce rozpocząć
działalność gospodarczą bezpośrednio lub kilka lat po studiach a zaledwie 6% ankietowanych
prowadzi własną działalność gospodarczą już podczas studiów. Spośród tego grona osób około
1/3 stanowią kobiety. 47% ankietowanych studentów jest zatrudniona, z czego ponad połowa
w swojej specjalizacji. W grupie tej 6 na 10 osób stanowią kobiety. Jak wynika z danych, ponad
połowa ankietowanych studentów (53%) nie pracuje, jednakże można zaobserwować, że jest
to silnie związane z podjętą przez ankietowanych formą studiów (59% ankietowanych
studentów studiuje stacjonarnie).
Rysunek 2. Rozkład odpowiedzi na pytanie "Czy zamierzasz założyć działalność gospodarczą?" (w %).
Źródło: opracowanie własne.
7. Prezentacja wyników przeprowadzonych badań
Przeprowadzone badania dotyczyły postaw przedsiębiorczych oraz tego, jak studenci
postrzegają zjawisko przedsiębiorczości, jak również czy ich samych charakteryzują tego
rodzaju cechy. Blisko połowa studentów uważa się za osoby przedsiębiorcze, natomiast
1/3 ankietowanych trudno to ocenić. Wśród osób niezdecydowanych około 2/3 stanowią
kobiety. 51% kobiet zdecydowanie określało siebie jako osoby przedsiębiorcze, natomiast 14%
15
19
32
34
37
38
39
54
58
59
62
Dziennikarstwo
Administracja
Informatyka
Kosmetologia
Fizjoterapia
Finanse i rachunkowość
Psychologia w zarządzaniu
Logistyka
Grafika komputerowa
Ekonomia
Zarządzanie
6%
16%
32%
35%
6% 6% Już prowadzę
Tak, po studiach
Tak, po kilku latach
Jeszcze nie wiem
Na pewno nie chcę
Nie zastanawiałem się
338 M. Mierzejewski, K. Palimąka
twierdziło, że nie jest osobami przedsiębiorczymi. Analogicznie kształtowała się sytuacja
wśród mężczyzn – o 3 pp. więcej niż jest to w przypadku kobiet uważa się za osoby
przedsiębiorcze, i o 1 pp. więcej, że nie. Pośród odpowiedzi twierdzących najwięcej jest
ankietowanych z kierunku Zarządzanie (18% wśród ogółu odpowiadających tak samo),
zaś wśród osób, które nie uważają się za osoby przedsiębiorcze znajdują się osoby z kierunku
Grafika (co stanowiło 19% ogółu odpowiedzi na „nie”). Najbardziej pewni swojej przedsię-
biorczości byli studenci kierunków Zarządzanie (66% wśród studentów reprezentujących tenże
kierunek), Ekonomia (63%), Logistyka (59%), ale co również ważne studenci Fizjoterapii
(51%) oraz Dziennikarstwa (47%), natomiast najwięcej trudności w podjęciu decyzji
wykazywali studenci kierunków Administracja (58% studentów tego kierunku nie uważa siebie
za osobę przedsiębiorczą, ale też nie jest tego do końca pewnym), Informatyka (41%),
Psychologia w zarządzaniu (49%) oraz kierunku Finanse i Rachunkowość (47%) (por. tab. 1).
Tabela 1.
Struktura odpowiedzi wg kierunków na pytanie "Czy uważasz siebie za osobę przedsiębiorczą?"
(w %)
Tak
Nie
Trudno
powiedzieć
Ogółem
Administracja
26%
16%
58%
100%
Dziennikarstwo
47%
27%
27%
100%
Ekonomia
63%
15%
22%
100%
Finanse i rachunkowość
45%
8%
47%
100%
Fizjoterapia
51%
24%
24%
100%
Grafika
45%
21%
34%
100%
Informatyka
31%
28%
41%
100%
Kosmetologia
56%
15%
29%
100%
Logistyka
59%
7%
33%
100%
Psychologia w zarządzaniu
51%
0%
49%
100%
Zarządzanie
66%
10%
24%
100%
Ogółem
52%
14%
34%
100%
Źródło: opracowanie własne.
Ankietowani studenci zostali poproszeni o wyrażenie swojego zdania w odpowiedzi na
pytanie, gdzie wymagano, aby określić „czy każdy może być osobą przedsiębiorczą?”. Około
2/3 ankietowanych uważa, że nie każdy może być przedsiębiorczy. Wyniki te wskazują,
że studenci nie łączą pojęcia przedsiębiorczości z cechą, która może zostać wykształcona
poprzez aktywne działania oraz chęć zmiany wybranej jednostki.
Ankietowani studenci oceniali również, która z wymienionych osób – przedsiębiorca czy
pracownik – może być przedsiębiorcza. Wbrew pozorom, które można byłoby odnieść po
zestawieniu odpowiedzi z poprzedniego pytania, zdecydowana większość studentów uważa,
że przedsiębiorczy jest zarówno szef, jak i jego pracownik. Odpowiedzi na to pytanie wskazują,
że studenci (85% ankietowanych) mają świadomość, że określenie „przedsiębiorczy” można
utożsamiać zarówno z szefem, jako osobą prowadzącą biznes, jak i pracownikiem, który
poprzez postawę przedsiębiorczą pracuje efektywniej, wpływając pozytywnie na działalność
przedsiębiorstwa. Największy odsetek osób które utożsamiają pojęcie przedsiębiorcy z osobą,
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 339
jaką jest właściciel firmy stanowili studenci kierunków Grafika (prawie ¼ ankietowanych
ogółem studentów, którzy wskazali tę odpowiedź), Kosmetologia (12% ogółu) oraz Logistyka
(19% ogółu).
Jednym z głównych celów badawczych pracy było określenie cech, które zdaniem
respondentów charakteryzują, bądź kojarzą się z pojęciem przedsiębiorczości. Z tego też
powodu studenci zostali poproszeni o podjęcie decyzji, które z wymienionych w kwestio-
nariuszu określeń przypisują definicji pojęcia „przedsiębiorczy”. Większość studentów
wskazywała pozytywnie na skojarzenie postaw przedsiębiorczych z takimi określeniami jak
ambitny i zmotywowany do osiągania swoich celów (91%), dobrze zorganizowany (89%),
kreatywny (89%), ale również potrafiący zarządzać ludźmi, łatwo nawiązujący kontakty,
odporny na stres. Blisko 2/3 ankietowanych wskazywało również na takie cechy jak
odpowiedzialność czy chęć podejmowania ryzyka. Najmniej pojęcie to kojarzy się studentom
z takimi wyrażeniami jak „nieuczciwy” (11% ankietowanych), „zainteresowany tylko
zyskiem” (18%) czy „szczęściarz” (29%).
Rysunek 3. Struktura odpowiedzi na pytanie dotyczące „Czy uważasz, że przedsiębiorczy znaczy…?”.
Źródło: opracowanie własne.
Studenci mieli również możliwość zaproponowania własnej definicji pojęcia „przedsię-
biorczy”, wskazując cechy, które kojarzą im się z tego rodzaju postawą. Wśród odpowiedzi
pojawiały się skojarzenia ze wskazanymi już wcześniej określeniami, jak również ukazujące
zupełnie odmienne, jednak niezmiernie ciekawe podejście do pojęcia. Zdaniem studentów
przedsiębiorczy znaczy „gotowy na wyzwania”, „mający wyjątkowy talent do osiągnięcia
swoich celów”. Ponadto często wskazywano na skojarzenie z pojęciem zaradności, w tym
również umiejętności radzenia sobie na rynku pracy, jak również w każdej innej sytuacji.
Pojawiły się określenia takie jak: „człowiek z realnym podejściem do pieniędzy”, potrafiący
nimi zarządzać. Aspekt zarządzania pojawiał się również w nawiązaniu do zarządzania czasem,
pieniędzmi i ludźmi. Dla innego studenta przedsiębiorczy to ten, który potrafi czerpać zyski
z prowadzonej działalności, chce zarabiać i wie jak to robić, dla jeszcze innych to osoba, która
„odkrywa to co potrzebne, a dzięki temu ułatwia ludzkości życie”. Warto zacytować jeszcze
jedną definicję, bardzo interesującą z punktu interpretacji pojęcia „przedsiębiorczy”, która
rzuca światło na rozpatrywanie tegoż pojęcia w zupełnie innych kategoriach niż tylko
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100%
Nieuczciwy
Zainteresowany tylko zyskiem
Szczęściarz
Odpowiedzialny za innych
Lubiący podejmować ryzyko
Odporny na stres
Łatwo nawiązujący kontakty
Potrafiący zarządzać ludźmi
Pewny siebie
Kreatywny
Dobrze zorganizowany
Ambitny i zmotywowany do osiągania celów
Tak Nie
340 M. Mierzejewski, K. Palimąka
prowadzenie biznesu – „Przedsiębiorczy to ten, który potrafi każdą sytuację wykorzystać na
swoją korzyść, widzi możliwości tam, gdzie inni widzą problem”. To bardzo trafne
sformułowanie, które wskazuje na cel niniejszej pracy, które określa istotę zachowań
przedsiębiorczych i samego zjawiska przedsiębiorczości, który łączy zachowanie przedsię-
biorcze z codziennymi zachowaniami każdego z nas.
Pozostając w tematyce przedsiębiorczości rozumianej jako cecha charakteru czy sposobu
postępowania postanowiono zapytać ankietowanych, które z cech wymienionych w kwestio-
nariuszu charakteryzują osobę respondenta (każdego indywidualnie), co miało na celu
w pierwszej kolejności weryfikację cech, które zdaniem studentów charakteryzują ich samych,
a następnie zweryfikowanie jakie cechy (z analogicznego zbioru cech) charakteryzują ich
zdaniem osobę przedsiębiorczą. Aby zminimalizować autosugestię oba pytania zostały
rozdzielone, i umieszczone na odwrotnych stronach arkusza ankiety. Tym sposobem można
wskazać, że ponad 2/3 studentów uważa się za osoby zorganizowane (67% ankietowanych),
wytrwałe (68%), pewne siebie (70%), kreatywne (72%), odporne na stres (74%), odpowiedzialne
(76%) oraz pracowite (86%). Na podstawie przeglądu literatury wskazano, że te same cechy
charakteryzują osoby przedsiębiorcze, dlatego postanowiono porównać czy osoby, które
wskazywały na powyższe cechy równocześnie uważały się za osoby przedsiębiorcze czy też
odwrotnie, nie były świadome, że właśnie posiadając między innymi ten zestaw cech są
posiadaczami cech przedsiębiorczych (co zostało omówione w dalszej części analiz).
Rysunek 4. Struktura odpowiedzi na pytanie dotyczące cech charakteryzujących osoby ankietowane
(% odpowiedzi). Źródło: opracowanie własne.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Chaotyczny
Samotnik
Lubiący zwracać na siebie uwagę
Empatia
Determinacja
Asertywność
Uczciwość
Urodzony lider
Skłonność do ryzyka
Umiejętność pracy w grupie
Upór w rozwiązywaniu problemów
Zdolność twórczego myślenia
Zaradność
Skuteczność
Odwaga
Samodyscyplina
Zorganizowany
Wytrwałość
Pewność siebie
Zdolności organizatorskie
Kreatywność
Odporność na stres
Odpowiedzialność
Pracowitość
Tak Nie
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 341
Następnie, na podstawie powielonego zestawu cech, studenci wskazywali na cechy
charakteryzujące osobę przedsiębiorczą. Wśród jednych z najczęściej wskazywanych cech
analogicznie do wcześniejszego przypadku pojawiły się takie cechy, jak odpowiedzialność
(74% ankietowanych) czy pracowitość (70% ankietowanych). W następnej kolejności
charakteryzowali osobę przedsiębiorczą wskazując na umiejętność pracy w grupie (63%),
uczciwość (63%), kreatywność (60%). Studenci biorący udział w ankiecie są zdania, że osoba
przedsiębiorcza dodatkowo powinna być zorganizowana (55%), wytrwała (55%) oraz posiadać
zdolności organizatorskie (blisko 3/4 ankietowanych). Pozostałe cechy zostały wybierane przez
mniej niż połowę ankietowanych studentów (szczegółowe wyniki prezentuje rys. 5).
Rysunek. 5. Struktura odpowiedzi na pytanie dotyczące cech charakteryzujących osoby przedsiębiorcze
(% odpowiedzi). Źródło: Opracowanie własne.
Wśród cech, na które wskazywało więcej niż 2/3 ankietowanych studentów, jako cechy
charakteryzujące ich samych znalazły się (od najczęściej wskazywanych): pracowitość,
odpowiedzialność, odporność na stres, kreatywność, zdolności organizatorskie, pewność siebie
oraz wytrwałość i dobra organizacja. Natomiast w zestawie cech, które charakteryzują osobę
przedsiębiorczą w opinii więcej niż 60% ankietowanych znalazły się podobnie, jak w pierwszej
grupie – odpowiedzialność, pracowitość i kreatywność, a poza nimi umiejętność pracy w grupie
oraz uczciwość – cechy, które zdaniem większości ankietowanych powinny posiadać osoby
przedsiębiorcze. W tabeli 2. zostały przedstawione wyniki poszczególnych wskazań – zostały
one uporządkowane od największych do najmniejszych.
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Chaotyczny
Lubiący zwracać na siebie uwagę
Urodzony lider
Samotnik
Determinacja
Asertywność
Skuteczność
Empatia
Pewność siebie
Odporność na stres
Skłonność do ryzyka
Odwaga
Zdolność twórczego myślenia
Zaradność
Upór w rozwiązywaniu problemów
Samodyscyplina
Zdolności organizatorskie
Wytrwałość
Zorganizowany
Kreatywność
Umiejętność pracy w grupie
Uczciwość
Pracowitość
Odpowiedzialność
Tak Nie
342 M. Mierzejewski, K. Palimąka
Tabela 2.
Rozkład wskazań cech charakteryzujących osoby przedsiębiorcze oraz ankietowanych
studentów uporządkowanych w stopniu częstotliwości wystąpień (w %)
Cechy osoby przedsiębiorczej wg ankietowanych
Cechy charakteryzujące ankietowanych
Odpowiedzialność
74%
86%
Pracowitość
Pracowitość
70%
76%
Odpowiedzialność
Umiejętność pracy w grupie
63%
74%
Odporność na stres
Uczciwość
63%
72%
Kreatywność
Kreatywność
60%
72%
Zdolności organizatorskie
Zorganizowany
55%
70%
Pewność siebie
Wytrwałość
55%
68%
Wytrwałość
Zdolności organizatorskie
54%
67%
Zorganizowany
Samodyscyplina
52%
65%
Samodyscyplina
Zaradność
50%
63%
Skuteczność
Upór w rozwiązywaniu problemów
50%
63%
Odwaga
Zdolność twórczego myślenia
48%
62%
Zaradność
Odwaga
41%
62%
Zdolność twórczego myślenia
Skłonność do ryzyka
38%
60%
Upór w rozwiązywaniu problemów
Pewność siebie
38%
59%
Umiejętność pracy w grupie
Empatia
37%
55%
Skłonność do ryzyka
Skuteczność
37%
52%
Urodzony lider
Odporność na stres
37%
50%
Uczciwość
Asertywność
32%
40%
Asertywność
Determinacja
28%
40%
Determinacja
Samotnik
23%
23%
Empatia
Urodzony lider
23%
18%
Lubiący zwracać na siebie uwagę
Lubiący zwracać na siebie uwagę
22%
6%
Samotnik
Chaotyczny
17%
6%
Chaotyczny
Źródło: opracowanie własne.
Dopełnieniem celu badań polegającego na identyfikacji cech charakteryzujących
ankietowanych studentów oraz według ich opinii osoby przedsiębiorcze było zestawienie
poszczególnych odpowiedzi studentów, i dokonanie analizy wskazań dotyczących tych samych
cech. Na podstawie tak otrzymanych wyników można powiedzieć, że ponad połowa
ankietowanych wskazała u siebie i u osób przedsiębiorczych na cechy takie jak pracowitość
i odpowiedzialność (odpowiednio 63% i 62%). Blisko połowa ankietowanych deklaruje swoją
kreatywność, co równocześnie uznaje za ważną cechę u osoby przedsiębiorczej. Trzech na
siedmiu ankietowanych wskazuje na zaradność, zorganizowanie oraz wytrwałość, jako te
cechy, które odzwierciedlają ich samych oraz osoby przedsiębiorcze. Wszystkie wymienione
powyżej cechy w literaturze i praktyce uważane są za charakterystyczne dla osób
przedsiębiorczych, stąd pozwala to wnioskować, iż (przynajmniej na poziomie deklaratywnym)
ponad połowa ankietowanych studentów jest w rzeczywistości przedsiębiorcza (por. tab. 3).
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 343
Tabela 3.
Rozkład wskazań tych samych cech w stosunku do osób przedsiębiorczych i samooceny
ankietowanych studentów (w osobach i %)
Cecha
Liczba osób
% odpowiedzi
Pracowitość
281
63%
Odpowiedzialność
276
62%
Kreatywność
211
47%
Zdolności organizatorskie
193
43%
Zaradność
192
43%
Zorganizowany
190
43%
Wytrwałość
187
42%
Umiejętność pracy w grupie
179
40%
Samodyscyplina
176
39%
Uczciwość
170
38%
Upór w rozwiązywaniu problemów
165
37%
Zdolność twórczego myślenia
144
32%
Odporność na stres
138
31%
Pewność siebie
137
31%
Skuteczność
135
30%
Odwaga
132
30%
Skłonność do ryzyka
112
25%
Determinacja
93
21%
Asertywność
84
19%
Urodzony lider
65
15%
Empatia
60
13%
Lubiący zwracać na siebie uwagę
18
4%
Samotnik
12
3%
Chaotyczny
11
2%
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie wskazań ankietowanych określono zbiór cech, które charakteryzują osoby
przedsiębiorcze. Wśród cech, na które wskazuje ponad połowa ankietowanych (≥50%)
wyróżnia się: Odpowiedzialność, Pracowitość, Umiejętność pracy w grupie, Uczciwość,
Kreatywność, Dobrą organizację, Wytrwałość, Zdolności organizatorskie, Samodyscyplinę,
Zaradność, Upór w rozwiązywaniu problemów. Na podstawie tak określonego zestawu cech
zweryfikowano, jaka część ankietowanych spośród osób, które oceniły siebie jako osobę
przedsiębiorczą wskazała u siebie właśnie cechy ze zbioru charakteryzującego osoby
przedsiębiorcze. Wyniki tej analizy zostały przedstawione w tab. 4.
344 M. Mierzejewski, K. Palimąka
Tabela 4.
Respondenci oceniający siebie jako osoby przedsiębiorcze i równoczesne wskazujący u siebie
samych cechy charakteryzujące osoby przedsiębiorcze
Liczba osób
przedsiębiorczych
równocześnie
wskazujących
u siebie na daną
cechę
% z osób które
uważają, że są
przedsiębiorcze
(z 233)
% osób które
wskazały na daną
cechę bez względu na
samoocenę co do bycia
przedsiębiorczym
%
ogółu
(z 447)
Odpowiedzialność
179
77%
54%
40%
Pracowitość
168
72%
54%
38%
Kreatywność
163
70%
61%
36%
Umiejętność pracy w grupie
157
67%
56%
35%
Zdolności organizatorskie
151
65%
63%
34%
Uczciwość
148
64%
53%
33%
Zorganizowany
146
63%
59%
33%
Wytrwałość
146
63%
59%
33%
Zaradność
138
59%
62%
31%
Samodyscyplina
134
58%
58%
30%
Upór w rozwiązywaniu problemów
123
53%
55%
28%
Źródło: opracowanie własne.
Wśród osób mówiących o sobie, jako o osobach przedsiębiorczych średnio 64% wykazuje
rzeczywiście cechy przedsiębiorcze. Blisko ¾ w danej grupie uważa siebie za osoby
odpowiedzialne i pracowite, trochę mniej również wskazuje na kreatywność. Prawie 2/3 ocenia
siebie jako umiejące pracować w grupie, posiadające zdolności organizatorskie oraz uczciwe.
Około 6 na 10 studentów deklarujących swoją przedsiębiorczość równocześnie deklaruje swoją
wytrwałość, zaradność, samodyscyplinę oraz fakt, że są zorganizowani. Niewiele ponad
połowa z „ankietowanych osób przedsiębiorczych” wykazuje upór w rozwiązywaniu
problemów. Pośród ogółu ankietowanych, nie więcej niż 4 na 10 to osoby, które rzeczywiście
wykazują cechy przedsiębiorcze z zestawu najczęściej wskazywanych w niniejszym badaniu.
Tabela 5.
Respondenci oceniający siebie jako osoby nie przedsiębiorcze bądź nie określili się i równo-
cześnie wskazujący (u siebie samych) cechy charakteryzujące osoby przedsiębiorcze
Liczba osób
„nieprzedsiębiorczych”
bądź nieokreślonych
równocześnie
wskazujących u siebie
na daną cechę
% z osób które
uważają, że nie
są przedsię-
biorcze (bądź
nie określili
się) (z 214)
% osób które
wskazały na daną
cechę bez
względu na
samoocenę co do
bycia przedsię-
biorczym
%
ogółu
(z 447)
Odpowiedzialność
154
72%
46%
34%
Pracowitość
143
67%
46%
32%
Uczciwość
133
62%
47%
30%
Umiejętność pracy w grupie
124
58%
44%
28%
Kreatywność
106
50%
39%
24%
Zorganizowany
102
48%
41%
23%
Wytrwałość
101
47%
41%
23%
Upór w rozwiązywaniu problemów
101
47%
45%
23%
Samodyscyplina
98
46%
42%
22%
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 345
cd. tabeli 5.
Zdolności organizatorskie
89
42%
37%
20%
Zaradność
86
40%
38%
19%
Źródło: opracowanie własne.
Wśród osób deklarujących swoją „nieprzedsiębiorczość” średnio 53% w rzeczywistości
wykazuje cechy przedsiębiorcze. Blisko 7 na 10 ankietowanych w danej grupie uważa siebie
za osoby odpowiedzialne i pracowite, trochę mniej również wskazuje na uczciwość.
58% ocenia siebie jako umiejące pracować w grupie, blisko połowa jako kreatywne i zorganizo-
wane. Pośród ogółu ankietowanych, nie więcej niż 3 na 10 to osoby, które rzeczywiście
wykazują cechy przedsiębiorcze z zestawu najczęściej wskazywanych w niniejszym badaniu,
oznacza to, że mniej niż połowa studentów, którzy wskazywali, że nie są osobami
przedsiębiorczymi jednak częściowo wykazuje cechy z zestawu charakteryzujących osoby
przedsiębiorcze (por. tab. 5).
8. Wnioski końcowe
Przeprowadzone badania pozwalają określić zbiór cech, które zdaniem badanej grupy
charakteryzują osoby przedsiębiorcze. Do takich cech zaliczają się odpowiedzialność,
pracowitość, umiejętność pracy w grupie czy uczciwość, ale również kreatywność, wytrwałość,
samodyscyplina. Dodatkowo zdaniem studentów przedsiębiorca powinien być zaradny
i zorganizowany, posiadać zdolności organizatorskie, a także upór w rozwiązywaniu
problemów.
Reasumując rezultaty przeprowadzonych badań należy wskazać, że ponad połowa ankieto-
wanych studentów rozważa rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Jak wskazano
w pracy, 6% ankietowany prowadzi własną firmę jeszcze podczas studiów, a 48% chce założyć
ją bezpośrednio lub kilka lat po studiach. Studenci są świadomi znaczenia słowa
„przedsiębiorczy”, zdecydowana większość z nich uważa, że przedsiębiorczy jest zarówno szef,
jak i jego pracownik. Ponadto, studenci wskazują na pozytywne skojarzenia postaw
przedsiębiorczych z takimi określeniami jak ambitny i zmotywowany do osiągania swoich
celów, dobrze zorganizowany, kreatywny, ale również potrafiący zarządzać ludźmi czy łatwo
nawiązujący kontakty.
Co bardzo ważne w aspekcie prowadzonych badań, blisko połowa studentów uważa się za
osoby przedsiębiorcze, natomiast 1/3 ankietowanych trudno to ocenić, w rzeczywistości
większość badanych studentów wykazuje pewne postawy i cechy przedsiębiorcze, deklaruje
swoją kreatywność, zaradność, jak również wytrwałość, równocześnie wskazując, że dane
cechy charakteryzują także osoby przedsiębiorcze. Pozwala to wnioskować, że przynajmniej
na poziomie deklaratywnym, ponad połowa ankietowanych studentów jest w rzeczywistości
przedsiębiorcza, co więcej, blisko połowa osób nieuważających siebie za przedsiębiorczych
również wykazuje cechy będące wśród zbioru cech osób przedsiębiorczych.
346 M. Mierzejewski, K. Palimąka
Bibliografia
1. Białek, K. (2015). Przedsiębiorczość kobiet i mężczyzn w Polsce. Streszczenie pracy
doktorskiej. Warszawa: Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego,
https://depotuw.ceon.pl/handle/item/1304, 21.02.2017.
2. Cieślik, J. (2010). Przedsiębiorczość dla ambitnych. Jak uruchomić własny biznes.
Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
3. Czemiel-Grzybowska, W. (2012). Młodzi przedsiębiorcy – wyniki badań sukcesów ich
działalności. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. Finanse, Rynki finansowe,
Ubezpieczenia, 50(689). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
4. Dąbrowska, K., Skowron, M. (2015). Porównanie postaw przedsiębiorczych studentów
studiów ekonomicznych, społecznych i humanistycznych, Annales. Etyka w Życiu
Gospodarczym, 18, 3. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
5. Drozdowski, G. (2006). Przedsiębiorczość w świetle współczesnych koncepcji zarządzania
kapitałem ludzkim. Studia Lubuskie – Prace Instytutu Prawa i Administracji PWSZ
w Sulechowie, 2. Sulechów: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
6. Eider, J., Stępień-Skłodowska, M., Sieńko-Awierianów, E. (2012). Postawy przedsię-
biorcze studentów. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. Ekonomiczne
Problemy Usług, 98(725). Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
7. Huczek, M. (2009). Zarządzanie jako czynnik rozwoju przedsiębiorczości. Przedsię-
biorczość-Edukacja, 5. Warszawa-Kraków: Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki
Przestrzennej, Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Wydaw-
nictwo Nowa Era.
8. Kosała, M., Pichur, A. (2008). Analiza działań przedsiębiorczych i postrzeganie
prowadzenia działalności gospodarczej przez młode pokolenie – wybrane aspekty.
Przedsiębiorczość-Edukacja, 4. Warszawa-Kraków: Zakład Przedsiębiorczości i Gospo-
darki Przestrzennej Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie,
Wydawnictwo Nowa Era.
9. Lichniak, I. (red.) (2011). Determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Warszawa:
Szkoła Główna Handlowa. Oficyna Wydawnicza.
10. Przedsiębiorczość. Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl, 21.02.2017.
11. Przedsiębiorczy. Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl, 21.02.2017.
12. Rachwał T., Wach K. (2016). Badanie intencji przedsiębiorczych młodego pokolenia:
wyniki ankietyzacji wśród studentów kierunków nieekonomicznych, Przedsiębiorczość –
Edukacja, 12, Kraków.
13. Rogala, K. (2011). Uwarunkowania przedsiębiorczości w obszarze mikroprzedsiębiorstw
na przykładzie miasta Leszno. Rozprawa doktorska. Poznań.
O przedsiębiorczości – czy wszyscy… 347
14. Sagan, I., Szmytkowska, M., Masik, G. (2009). Postawy przedsiębiorcze mieszkańców
Gdyni. Przedsiębiorczość – Edukacja, 5. Warszawa-Kraków: Zakład Przedsiębiorczości
i Gospodarki Przestrzennej, Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie,
Wydawnictwo Nowa Era.
15. Targalski, J. (2006). Innowacyjność – przyczyna i skutek przedsiębiorczości. Zeszyty
Naukowe Akademii Ekonomicznej, 730. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
