Προς μία νέα προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης σε συνθήκες κρίσης – Μία εφαρμογή πολιτικής επιχειρηματικών οικοσυστημάτων στην τοπική ανάπτυξη (η περίπτωση της Ελλάδας)

Abstract

Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας μεταβάλλεται, στο πλαίσιο των δυναμικών μετασχηματισμών που συμβαίνουν στο συνολικό εθνικό και παγκόσμιο περιβάλλον. Η έκβαση της εξέλιξης αυτής εξαρτάται σημαντικά από την ικανότητα των ίδιων των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) –των κυττάρων του οικονομικού συστήματος- στο να προσαρμοστούν στις διαρκείς και εντεινόμενες ανταγωνιστικές αλλαγές. Σε αυτό το πλαίσιο, η δομή και η δυναμική μετεξέλιξης των επιμέρους τοπικών αναπτυξιακών περιβαλλόντων καθίστανται διαστάσεις ζωτικής σημασίας για την συνολική προοπτική του εθνικού παραγωγικού συστήματος. Η παρούσα μελέτη αποπειράται να προσεγγίσει και να θεμελιώσει ένα νέο πλαίσιο ανάλυσης, προτείνοντας μία συστηματική κοινωνικοοικονομική προσέγγιση, ενταγμένη στην οπτική των επιχειρηματικών οικοσυστημάτων και με εστίαση στην εφαρμογή μίας μεθόδου ενίσχυσης της επιχειρηματικής φυσιολογίας της τοπικά λειτουργούσας ΜΜΕ. Η εν λόγω μέθοδος προτείνει την δόμηση ενός εστιασμένου μηχανισμού ανάπτυξης και διάχυσης της γνώσης και της καινοτομίας, σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα: τα Ινστιτούτα Τοπικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΙΤΑΚ). Στην συνέχεια αναλύει τα διαθέσιμα περιφερειακά δεδομένα ώστε να προκρίνει την περιφέρεια της χώρας όπου η σοβαρότητα των συνεπειών της κρίσης δικαιολογεί την πειραματική εφαρμογή και υλοποίηση των ΙΤΑΚ στην Ελλάδα.

Full text

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 1
Προς μία νέα προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης σε συνθήκες κρίσης –
Μία εφαρμογή πολιτικής επιχειρηματικών οικοσυστημάτων στην
τοπική ανάπτυξη (η περίπτωση της Ελλάδας)
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΒΛΑΔΟΣ, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ― Τμήμα
Οικονομικών Επιστημών, vlad.coop@gmail.com
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΕΝΙΟΖΟΣ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ― Τμήμα
Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, deniozos@gmail.com
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ― Τμήμα
Νομικής, dimos.chatzinikolaou@gmail.com
Περίληψη
Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας μεταβάλλεται, στο πλαίσιο των δυναμικών
μετασχηματισμών που συμβαίνουν στο συνολικό εθνικό και παγκόσμιο περιβάλλον. Η
έκβαση της εξέλιξης αυτής εξαρτάται σημαντικά από την ικανότητα των ίδιων των
ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) –των κυττάρων του οικονομικού
συστήματος- στο να προσαρμοστούν στις διαρκείς και εντεινόμενες ανταγωνιστικές
αλλαγές. Σε αυτό το πλαίσιο, η δομή και η δυναμική μετεξέλιξης των επιμέρους τοπικών
αναπτυξιακών περιβαλλόντων καθίστανται διαστάσεις ζωτικής σημασίας για την συνολική
προοπτική του εθνικού παραγωγικού συστήματος. Η παρούσα μελέτη αποπειράται να
προσεγγίσει και να θεμελιώσει ένα νέο πλαίσιο ανάλυσης, προτείνοντας μία συστηματική
κοινωνικοοικονομική προσέγγιση, ενταγμένη στην οπτική των επιχειρηματικών
οικοσυστημάτων και με εστίαση στην εφαρμογή μίας μεθόδου ενίσχυσης της
επιχειρηματικής φυσιολογίας της τοπικά λειτουργούσας ΜΜΕ. Η εν λόγω μέθοδος
προτείνει την δόμηση ενός εστιασμένου μηχανισμού ανάπτυξης και διάχυσης της γνώσης
και της καινοτομίας, σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα: τα Ινστιτούτα Τοπικής Ανάπτυξης
και Καινοτομίας (ΙΤΑΚ). Στην συνέχεια αναλύει τα διαθέσιμα περιφερειακά δεδομένα ώστε
να προκρίνει την περιφέρεια της χώρας όπου η σοβαρότητα των συνεπειών της κρίσης
δικαιολογεί την πειραματική εφαρμογή και υλοποίηση των ΙΤΑΚ στην Ελλάδα.
Λέξεις κλειδιά: ΙΤΑΚ, Επιχειρηματικά Οικοσυστήματα, ΜΜΕ, Κρίση, Ανταγωνιστικότητα
Εισαγωγή
Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τα πρώτα και σημαντικότερα θύματα μιας
παρατεταμένης οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων, στην Ελλάδα.
Ειδικότερα με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας του 2015 από τον ΙΟΒΕ (Ίδρυμα
Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών, 2015), στο πλαίσιο του GEM (Global
Entrepreneurship Monitor program), το επιχειρηματικό περιβάλλον και το
περιβάλλον καινοτομίας στη χώρα παραμένει δυσμενέστερο σε σύγκριση με τις
περισσότερες αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Τα βασικά εμπόδια επιχειρηματικής
δραστηριοποίησης στην Ελλάδα σε σημαντικό βαθμό δημιουργούνται από την

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 2
έλλειψη ενός συστηματικού πλαισίου πολιτικής για την επιχειρηματικότητα.
Σημαντικά προσκόμματα στην επιχειρηματικότητα τίθενται ακόμα από τη δυσκολία
πρόσβασης σε χρηματοδότηση, τα υψηλά εμπόδια εισόδου στην αγορά, αλλά και
την επικρατούσα νοοτροπία (culture) επιχειρηματικότητας. Το πρόβλημα της
ανταγωνιστικότητας των ελληνικών ΜΜΕ και του ελληνικού επιχειρηματικού
περιβάλλοντος γενικότερα, δεν είναι συγκυριακό αλλά δομικό. Επομένως οι
περισσότερες επιχειρήσεις στην Ελλάδα έρχονται αντιμέτωπες με τις χρόνιες
αδυναμίες τους, αλλά και την ανεπάρκεια του επιχειρηματικού περιβάλλοντος τους,
πράγμα που αναπαράγει τις δομές έλλειψης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.
Στην πράξη, όμως, από την επιτυχή προσαρμογή των επιχειρήσεων στα νέα
δεδομένα θα κριθεί τελικά η συνολική διεθνής ανταγωνιστικότητα της εθνικής
οικονομίας όπως και οι δυνατότητες εξόδου της από την τρέχουσα κρίση.
Μία επισκόπηση της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, διεθνώς
Εικόνα 1: Pillars Performance για την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα (Ács et al., 2016)
Από το παραπάνω γράφημα σε σχέση με την συγκριτική εικόνα των διαφορετικών
πυλώνων ανάπτυξης, αναφορικά με την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα,
διαπιστώνεται ότι οι «start-up» δεξιότητες αποτελούν την σχετικά ισχυρότερη
περιοχή (0,73), ενώ η «υψηλή ανάπτυξη» αποτελεί την σχετικά πιο αδύναμη
περιοχή (0,13). Επίσης, σύμφωνα με την κατάταξη του Global Entrepreneurial Index
(βλέπε: Ács et al., 2016, σ. 56) GEI για την επιχειρηματικότητα στις χώρες της
Ευρώπης, η χώρα μας κατέχει την 29η θέση με δείκτη 34,6, ενώ η Ευρώπη στο
σύνολό της έχει δείκτη 46,3. Αναφορικά με τους επιμέρους δείκτες, η Ελλάδα έχει
επίδοση 32,1 στον ΑΤΤ (Entrepreneurial Attitudes), στον ΑΒΤ (Entrepreneurial
Abilities) 35,8, στον ASP (Entrepreneurial Aspirations) 36, ενώ οι αντίστοιχοι επί
μέρους δείκτες στην Ευρώπη είναι: 44, 47,3 και 47,6.

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 3
Τα ίδια κεφάλαια και ο προσανατολισμός στο εξωτερικό χαρακτηρίζουν τις
ελληνικές start-ups επιχειρήσεις. Αυτά είναι δύο μόλις από τα βασικότερα
συμπεράσματα που προκύπτουν από έρευνα της Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας
(ΓΓΒ) του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης (Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας,
2016). Σε μία προσπάθεια χαρτογράφησης των αναγκών των υφισταμένων και υπό
σύσταση ελληνικών start-ups, με στόχο την αξιοποίηση των ευρημάτων στον
σχεδιασμό-εφαρμογή πολιτικών για την ενίσχυσή τους, η ΓΓΒ διαπιστώνει πως το
60,2% αυτών στοχεύει στη διεθνή αγορά και λιγότερες (47,7%) εστιάζουν
αποκλειστικά στην Ελλάδα. Εντυπωσιακά υψηλό (83,5%) είναι το ποσοστό των
επιχειρήσεων που δηλώνουν ως πηγή της εξασφαλισμένης τους χρηματοδότησης τα
ίδια κεφάλαια. Ακολουθεί η επιλογή της ενίσχυσης από συγγενείς και φίλους
(23,5%). Το 9,4% επισημαίνει πως αξιοποιεί χορηγίες και βραβεία, ενώ
αξιοσημείωτο είναι πως μόλις το 7,1% επωφελείται από κρατικές επιχορηγήσεις και
4,7% από τραπεζικό δανεισμό.
Εικόνα 2: Περισσότερο προβληματικοί παράγοντες για το «επιχειρείν» στην Ελλάδα (βλέπε
Schwab et al., 2016)
Τέλος, από το παραπάνω διάγραμμα το οποίο αναφέρεται στους παράγοντες που
δυσχεραίνουν το «επιχειρείν», προκύπτει ότι παράγοντες όπως το ασταθές πολιτικό
περιβάλλον, η υψηλή φορολογία, η κρατική γραφειοκρατία, η ανεπαρκής πρόσβαση
σε χρηματοδότηση και η ευμετάβλητη φορολογική νομοθεσία αποτελούν τα
μεγαλύτερα εμπόδια στην άσκηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα,
ενώ σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα αποτελεί και η κυβερνητική αστάθεια.
Επιχειρηματικά Οικοσυστήματα
Ο βιολογικός όρος «οικοσύστημα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην εργασία
του βοτανολόγου Arthur Tansley (Tansley, 1935). Τα οικοσυστήματα είναι φυσικοί
χώροι που περιέχουν πόρους και δομές. Τα διάφορα είδη στο εσωτερικό τους
μοιράζονται πόρους και δημιουργούν πόρους, ανταγωνίζονται για πόρους,

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 4
συμπλέκονται εξελικτικά και διαρκώς συμπροσαρμόζονται μέσα στο περιβάλλον το
οποίο συνδημιουργούν.
Σήμερα –και έπειτα από την θεμελιακή συνεισφορά του James Moore (Moore,
1993)– έχει αναδυθεί και η έννοια των «Επιχειρηματικών Οικοσυστημάτων» ως μία
μέθοδος ανάλυσης της «οικολογίας» και των επιχειρήσεων. Το πεδίο μελέτης και η
έκταση των επιχειρηματικών οικοσυστημάτων καλύπτει την συμπεριφορά και την
ανάπτυξη ενός πληθυσμού επιχειρήσεων –ζωντανών οργανισμών– οι οποίες
συνεξελίσσονται και δρουν με εξαιρετικά πολύπλοκους τρόπους (Peltoniemi, 2005).
Πίνακας 1: Μία συνοπτική επισκόπηση των ορισμών για τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα
No.
Συγγραφέας & Έτος
Πως περιγράφουν το επιχειρηματικό οικοσύστημα
1.
(Moore, 1993)
Όπως και το αντίστοιχο βιολογικό, κινείται προοδευτικά από μία
τυχαία συλλογή στοιχείων προς μία δομημένη κοινότητα.
2.
(Moore, 1996)
Μία οικονομική κοινότητα υποστηριζόμενη από ένα θεμελιώδες
πλαίσιο αλληλεπιδρώντων οργανισμών και ατόμων –οι οργανισμοί
του επιχειρηματικού κόσμου. Αυτή η οικονομική κοινότητα παράγει
αγαθά και υπηρεσίες που έχουν αξία για τους πελάτες, οι οποίοι
είναι με τη σειρά τους μέλη του οικοσυστήματος. Οι οργανισμοί-
μέλη περιλαμβάνουν επίσης προμηθευτές, κύριους παραγωγούς,
ανταγωνιστές, και άλλους μετόχους. Με την πάροδο του χρόνου,
συνεξελίσσουν τις ικανότητες και τους ρόλους τους, και τείνουν να
ευθυγραμμίζουν τις κατευθύνσεις που τίθενται από μία ή
περισσότερες κεντρικές εταιρίες. Αυτές οι εταιρείες διακρατούν
ηγετικούς ρόλους οι οποίοι μπορούν να αλλάζουν σταδιακά, αλλά η
λειτουργία του οικοσυστημικού ηγέτη προσδίδει αξία στην
κοινότητα καθώς επιτρέπει τα μέλη να οδηγούνται προς κοινά
οράματα ευθυγράμμισης των επενδύσεων τους και να εντοπίζουν
κοινούς υποστηρικτικούς ρόλους.
3.
(Iansiti & Levien,
2004)
Ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα είναι ένα δίκτυο επιχειρήσεων, το
οποίο διαμορφώνεται από μεγάλα και χαλαρά συνδεδεμένα δίκτυα
οντοτήτων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με περίπλοκους
τρόπους, ενώ η υγεία και απόδοση μίας φίρμας εξαρτάται από την
υγεία και απόδοση του συνόλου.
4.
(Peltoniemi &
Vuori, 2004)
Μία δυναμική δομή που αποτελείται από έναν διασυνδεδεμένο
πληθυσμό οργανισμών. Αυτοί οι οργανισμοί μπορεί να είναι μικρές
φίρμες, μεγάλες εταιρείες, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα,
δημόσιοι οργανισμοί, και άλλα συμβαλλόμενα μέρη που
επηρεάζουν το σύστημα.
5.
(Fragidis et al.,
2007)
Τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα συγκεντρώνουν μεγάλους
πληθυσμούς διαφορετικών ειδών επιχειρηματικών οντοτήτων.
Υπερβαίνουν τα σύνορα των κλαδικών και εφοδιαστικών αλυσίδων
και σχηματίζουν μία ποικιλία οργανισμών συμπληρωματικών μεταξύ
τους και παράγουν ―σε συνέργεια― σύνθετα προϊόντα. Η
αλληλεξάρτηση και οι συμβιωτικές σχέσεις είναι εγγενείς ιδιότητες
στα επιχειρηματικά οικοσυστήματα· ως αποτέλεσμα, οι
συμμετέχοντες αντιμετωπίζουν μία κοινή μοίρα και συνεξελίσσονται
ο ένας με τον άλλον. Παράλληλα, ωστόσο, τα μέλη ανταγωνίζονται
μεταξύ τους για την απόκτηση πόρων και την προσέλκυση πελατών.
6.
(Marín et al., 2007)
Για να ανθίσουν σε τέτοια περιβάλλοντα, οι επιχειρήσεις πρέπει να
προσαρμόζονται και να εξελίσσονται συνεχώς. Αυτό απαιτεί από μία
επιχείρηση να εμπλέκεται σε έναν εν εξελίξει διάλογο με το

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 5
περιβάλλον της και με άλλους με τους οποίους μοιράζεται αυτό το
περιβάλλον.
7.
(Desai et al., 2007)
Δυναμικές και επεξεργάσιμες ομάδες υπηρεσιών που παρέχονται
και χρησιμοποιούνται από τα μέλη κοινωνικών και επιχειρηματικών
δικτύων που χαρακτηρίζονται από ποικιλία στην κλίμακα και την
διάρκεια ζωής τους.
8.
(Anggraeni et al.,
2007)
Η οπτική του επιχειρηματικού οικοσυστήματος προσφέρει έναν νέο
τρόπο στην ολιστική οπτική του επιχειρηματικού δικτύου και των
σχέσεων και μηχανισμών που το διαμορφώνουν, ενώ
περιλαμβάνουν τους ρόλους και τις στρατηγικές των ατομικών
δρώντων που είναι κομμάτι αυτών των δικτύων.
9.
(Chang & Uden,
2008)
Ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα είναι ένα δίκτυο αγοραστών,
προμηθευτών και κατασκευαστών σχετικών προϊόντων και
υπηρεσιών και του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος που
περιλαμβάνει το θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο.
10
(Li, 2009)
Ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα παρέχει μία νέα οπτική για την
ανατοποθέτηση μία εταιρικής στρατηγικής με στόχο την επιθετική
επέκταση των ιδίων συμφερόντων της και την προώθηση της
συνολικής υγείας του οικοσυστήματος.
11.
(Williamson & De
Meyer, 2012)
Ένα δίκτυο οργανισμών και ατόμων που συνεξελίσσουν τις
ικανότητες και τους ρόλους τους και ευθυγραμμίζουν τις επενδύσεις
τους ώστε να δημιουργήσουν επιπρόσθετη αξία και/ή να
βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα τους.
12.
(Rong & Shi, 2015)
Ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα είναι μία κοινότητα που
αποτελείται από διαφορετικά επίπεδα αλληλεξαρτώμενων
οργανισμών κάτι το οποίο δημιουργεί συνεξελικτικές σχέσεις μεταξύ
των εταίρων και του επιχειρηματικού τους περιβάλλοντος.
Επεξεργασμένο από Rong & Shi (2015)
Κάθε επιχειρηματικό οικοσύστημα ανακύπτει μέσα από τις αρχικές επενδύσεις σε
κεφάλαιο, έλκοντας το ενδιαφέρον των πελατών, αξιοποιώντας την νέα αξία και το
ταλέντο που παράγεται από μία καινοτομία, ακριβώς όπως τα έμβια είδη στη φύση
γεννιούνται και αναπτύσσονται από τους φυσικούς πόρους που τα περιβάλλουν. Ο
ρόλος ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος είναι η εξασφάλιση της δυναμικής
σύγκλιση πολλών διαφορετικών ανθρώπων, ομάδων και οργανισμών, η διατήρηση
της συμβίωσης και της δημιουργικότητας τους, ούτως ώστε να επιτύχουν κάτι πολύ
σημαντικότερο σε σχέση με εκείνο που θα κατάφερναν στηριζόμενοι αποκλειστικά
στην μεμονωμένη και αποσπασματική δράση τους. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, ένα
επιχειρηματικό οικοσύστημα, παρά την «άγρια φύση» που περικλείει, προσπαθεί να
αξιοποιήσει την συνεργατική παραγωγικότητα ενός πληθυσμού φορέων δράσης
(Moore, 2014).
Σε συνολικούς όρους, υπάρχουν τέσσερα στάδια ανάπτυξης ενός επιχειρηματικού
οικοσυστήματος: γέννηση, επέκταση, ηγεσία, και αυτό-ανανέωση ή ―αν όχι αυτό―
θάνατος. Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα εν λόγω εξελικτικά στάδια-φάσεις είναι
κάπως «θολά» και πολύ συχνά δείχνουν πως επικαλύπτονται μεταξύ τους. Εκείνο
που παραμένει σταθερό χαρακτηριστικό κάθε επιχειρηματικού οικοσυστήματος
είναι η διαδικασία της διαρκούς συνεξέλιξης: η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 6
ανταγωνιστικών και συνεργατικών επιχειρηματικών στρατηγικών (Moore, 1993, σ.
76).
Πίνακας 2: Τα εξελικτικά στάδια ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος
Προκλήσεις Συνεργασίας
Προκλήσεις Ανταγωνισμού
Φάση 1:
Γέννηση
Εργαστείτε με πελάτες και προμηθευτές
για να προσδιορίσετε την νέα πρόταση
αξίας γύρω από μία πηγαία καινοτομία.
Προστατέψτε τις ιδέες σας από άλλους
που μπορεί να εργάζονται στον
προσδιορισμό παρόμοιων προσφορών.
Προσδεθείτε σε κρίσιμους πελάτες-
ηγέτες, βασικούς προμηθευτές, και
σημαντικά δίκτυα.
Φάση 2:
Επέκταση
Φέρτε την νέα προσφορά σας σε μία
μεγάλη αγορά δουλεύοντας μαζί με
προμηθευτές και συνεργάτες, με σκοπό
την αύξηση της κλίμακας της προσφοράς
και την επίτευξη της μέγιστης δυνατής
κάλυψης της αγοράς.
Επικρατήστε εναλλακτικών εφαρμογών
παρόμοιων ιδεών. Διασφαλίστε ότι η
προσέγγιση σας είναι το πρότυπο της
αγοράς στο είδος της κυριαρχώντας σε
τμήματα-κλειδιά της αγοράς.
Φάση 3:
Ηγεσία
Παρέχετε ένα
συναρπαστικό/«εξαναγκαστικό» όραμα
για το μέλλον το οποίο να ενθαρρύνει
τους προμηθευτές και τους πελάτες να
εργαστούν μαζί για να συνεχίσουν στην
βελτίωση της ολοκληρωμένης
προσφοράς.
Διατηρήστε ισχυρή διαπραγματευτική
δύναμη σε σχέση με άλλους δρώντες στο
οικοσύστημα, συμπεριλαμβανομένων
των βασικών πελατών και των
αξιοποιηθέντων προμηθευτών.
Φάση 4:
Αυτό-
Ανανέωση
Εργαστείτε με καινοτόμους ώστε να
φέρετε νέες ιδέες στο υπάρχων
οικοσύστημα.
Διατηρήστε υψηλά εμπόδια εισόδου για
να παρεμποδίσετε καινοτόμους να
χτίσουν εναλλακτικά οικοσυστήματα.
Διατηρήστε υψηλά κόστη αλλαγής
πελατών ώστε να αγοράσετε χρόνο και
να ενσωματώσετε νέες ιδέες στα δικά
σας προϊόντα και υπηρεσίες.
Επεξεργασμένο από Moore (Moore, 1993, σ. 77)
Ινστιτούτα Τοπικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας
Η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων διεθνώς είναι μικρές και μεσαίες
επιχειρήσεις (Eurostat, 2011). Υπάρχει, πράγματι, σαφής διάκριση μεταξύ των
μεγάλων και των μικρών επιχειρήσεων. Ωστόσο, μερικές ΜΜΕ, παρόμοιου μεγέθους,
έχουν συγκριτικά πολύ καλύτερες επιδόσεις από άλλες (και αντιστρόφως) και πίσω
από παρόμοιες ποσότητες (εισροές, μεγέθη μετασχηματισμού ή εκροές) κρύβονται
συνήθως τεράστιες ποιοτικές διαφοροποιήσεις: τα συγκρινόμενα μεγέθη δεν
μπορούν πάντοτε να διακρίνουν τις διαφορετικές ποιότητες και τα «είδη» των
επιχειρήσεων (Βλάδος, 2016). Πως, όμως, μπορούμε να ενισχύσουμε τις
ανταγωνιστικές ικανότητες αυτών των διαφορετικών «ειδών», διαφοροποιημένα
και ανά περίπτωση, και σε ποιες συγκεκριμένες περιοχές;
Θεμελιώνουμε την υπόθεση πως ένας βιώσιμος δρόμος, ο οποίος οδηγεί μακριά
από την τρέχουσα επίμονη ελληνική οικονομική κρίση, βρίσκεται στην δόμηση

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 7
αποτελεσματικών πολιτικών τόνωσης της ανάπτυξης του περιβάλλοντος των ΜΜΕ –
την πλειοψηφία, δηλαδή, των οικονομικών δρώντων υποκειμένων στην οικονομία
μας. Τα Ινστιτούτα Τοπικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΙΤΑΚ) είναι μηχανισμοί
προώθησης, συντονισμού, διάχυσης πληροφορίας και τεχνογνωσίας (know-how). Η
θεμελιώδης αξία τους εκτιμούμε πως βρίσκεται στην ικανότητα δημιουργίας,
αναπαραγωγής και διάχυσης των συνολικών κοινωνικοοικονομικών οφελών εκ της
παραγόμενης καινοτομίας σε τοπική κλίμακα ενώ ο παράλληλος σκοπός τους είναι η
ενίσχυση της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων μας.
Το κέντρο βάρους, όπως επίσης η κινητήριος δύναμη, αυτών των μηχανισμών
παρέμβασης είναι η άμεση υποστήριξη της επιχείρησης, ως μέλος του
επιχειρηματικού οικοσυστήματος της σε τοπικό επίπεδο. Για την επίτευξη αυτού του
σκοπού απαιτούνται, φυσικά, επαρκείς πόροι, υλικοί και άυλοι, κατάλληλες
υποδομές και εξειδικευμένοι επιστήμονες. Πολύ συχνά, όλοι αυτοί βρίσκονται και
λειτουργούν στο πεδίο, αλλά παραμένουν ασυντόνιστοι σε διάφορους κρατικούς
οργανισμούς. Η κεντρική ιδέα συνίσταται, επομένως, στο να ανατοποθετηθούν σε
μία διαδραστική αλυσίδα δημιουργίας και αναπαραγωγής καινοτομικής αξίας
(βλέπε Εικόνα 4).
Εικόνα 4: Η αλυσίδα αξίας των 6 κρίκων στον μηχανισμό Τοπικών Ινστιτούτων Ανάπτυξης και
Καινοτομίας

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 8
Εικόνα 5: Η συνολική δόμηση των ΙΤΑΚ
Στην πράξη, τα ΙΤΑΚ μπορεί να εννοηθούν ως αναπτυξιακά «Κέντρα Εξυπηρέτησης
Επιχειρήσεων» των τοπικών παραγωγικών επιχειρηματικών οικοσυστημάτων.
Δηλαδή, προτείνουν έναν μηχανισμό με περιφερειακή και τοπική εστίαση ο οποίος
θα καταφέρνει να δίνει ένα «σημείο μιας επαφής» και συντονισμού όλων των
φορέων, οργανισμών και υπηρεσιών που σχετίζονται με την καινοτομική και
αναπτυξιακή πραγματικότητα των διάφορων περιφερειών της πατρίδας μας (βλέπε
Εικόνα 5).
Πρόκειται, δηλαδή, στην πράξη για ένα νέο πλαίσιο σύνθεσης (και διαρκούς
ανασύνθεσης) των κινήσεων και των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στην κοιτίδα
τους, στην βάση υλοποίησης τους. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, το ΙΤΑΚ φιλοδοξεί να
λειτουργεί ως ένας ευέλικτος μηχανισμός, μέσα στο «πεδίο της μάχης» ―στα ίδια
τοπικώς χωροθετημένα επιχειρηματικά οικοσυστήματα (βλέπε Βλάδος, 2006).
Εμπειρική Έρευνα – Ποσοτική Ανάλυση
Η περιφέρεια-στόχος που επιλέγει να εστιάσει η έρευνα μας (βλέπε: Κόνσολας,
1984· Λαμπριανίδης, 2002· Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, 2015· Πολύζος, 2011·
Blakely, 1989) τίθεται η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, καθώς όλοι οι νομοί της,
εκτός του νομού Καβάλας, είναι παραμεθόριοι. Εστιάζουμε στον φαινομενικά ποιο
«αδύναμο κρίκο» του εθνικού παραγωγικού μας ιστού, λοιπόν. Οι παραμεθόριες
περιοχές αντανακλούν μια ακραία έκφραση του συνδρόμου της περιφερειακότητας

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 9
και συνεπώς ο συνδυασμός προβλημάτων (οικονομικά, κοινωνικά, δημογραφικά κ.
ά.), που χαρακτηρίζουν αυτές τις περιοχές, συντελεί στο ότι αυτές γεωγραφικές
ενότητες αποτυγχάνουν τις περισσότερες φορές να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις σε
άλλες περιφέρειες που καταλαμβάνουν κεντρικότερη γεωγραφική θέση. Αυτό
προσδίδει ένα σαφές ανταγωνιστικό μειονέκτημα στα επιχειρηματικά
οικοσυστήματα των συγκεκριμένων τόπων.
Πίνακας 3: ΑΕΠ κατά κεφαλή
Ανά Περιφέρεια, 2008 & 2014* (Σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές)
2008
2014
% ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΛΛΑΔΑ
21845
16336
−25,2%
ΑΤΤΙΚΗ
29215
23377
−23,4%
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
17647
12919
−26,8%
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
24747
17899
−27,7%
ΚΡΗΤΗ
19176
13773
−28,2%
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
15568
11366
−27%
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
17437
12500
−28,3%
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
16748
15624
−6,7%
ΗΠΕΙΡΟΣ
14960
11606
−22,4%
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
16363
12237
−25,21%
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
21759
14826
−31,8%
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
16393
12214
−25,5%
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
19552
13917
−28,8%
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
17224
13134
−23,8%
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ
ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ (CV)
21,5
45,81646
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων
1
*Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Πίνακας 4: ΑΕΠ κατά κεφαλή
Νομοί Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, 2008 & 2014* (Σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές)
2008
2014
% ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ
15568
11366
−27%
1
Όλα τα στοιχεία αντλήθηκαν και υπολογίστηκαν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ),
2017).

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 10
ΕΒΡΟΣ
15438
12019
−22%
ΞΑΝΘΗ
14537
9805
−32,55%
ΡΟΔΟΠΗ
15148
9954
−34,3%
ΔΡΑΜΑ
13377
10601
−20,75%
ΚΑΒΑΛΑ
18388
13651
−25,8%
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Πίνακας 5: Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου
Ανά Περιφέρεια, 2008 & 2014* (Σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές)
2008
2014
% ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΛΛΑΔΑ
57627
20625
−64,2%
ΑΤΤΙΚΗ
22505
7984
−64,5%
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
934
342
−63,4%
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
2130
647
−69,6%
ΚΡΗΤΗ
3695
1184
−68%
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
2746
938
−65,8%
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
8064
3555
−56%
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
2248
918
−59%
ΗΠΕΙΡΟΣ
1725
500
−71%
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
3199
1162
−63,7%
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
1069
312
−70,8%
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
3010
983
−67,3%
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
3345
1349
−59,7%
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
2956
951
−67,8%
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Πίνακας 6: Απασχόληση
Ανά Περιφέρεια, 2008 & 2014*
2008
2014
% ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΛΛΑΔΑ
4856333
3999296
−17,6%
ΑΤΤΙΚΗ
1876689
1527414
−18,6%

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 11
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
76732
68643
−10,5%
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
150811
133612
−11,4%
ΚΡΗΤΗ
283873
237780
−16,2%
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
243252
210804
−13,3%
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
802478
635846
−20,8%
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
108445
89845
−17,1%
ΗΠΕΙΡΟΣ
139872
116567
−16,7%
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
317032
262754
−17,1%
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
96728
81725
−15,5%
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
283627
227232
−19,9%
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
232488
193936
−16,6%
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
244325
213139
−12,8%
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
 Από τα δεδομένα των παραπάνω πινάκων (3 & 4) προκύπτει ότι η περιφέρεια
Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρουσιάζει μια μεγάλη μείωση του κατά
κεφαλή ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2014 (−27%), μεγαλύτερη μείωση σε σύγκριση με
αυτή του συνόλου της χώρας στην οποία παρουσιάσθηκε κατά το εν λόγω
χρονικό διάστημα μεταβολή −25,2% (Πίνακας 3). Επίσης, σε επίπεδο νομών της
συγκεκριμένης περιφέρειας, έχει σημειωθεί μεγάλη πτώση του κατά κεφαλή
ΑΕΠ, ειδικότερα στους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης (−32,5% και −34,3%
αντίστοιχα) μεταξύ των ετών 2008 και 2014 (Πίνακας 4).
 Από τα στοιχεία του «Πίνακα 5» προκύπτει ότι επήλθε πολύ σημαντική μείωση
των επενδύσεων μεταξύ 2008-2014 στην εξεταζόμενη περιφέρεια, κατά 65,8%,
ενώ από τον «Πίνακα 6», η μείωση της απασχόλησης κατά το εν λόγω χρονικό
διάστημα ήταν της τάξης του 13,3%.
 Επίσης, από τον υπολογισμό του συντελεστή μεταβλητότητας για τα έτη 2008
και 2014 (
2008 21,5CV 
και
2014 45,81646CV 
), προκύπτει ότι υπάρχει
σαφής αύξηση της ανισοκατανομής του κατά κεφαλή ΑΕΠ στις περιφέρειες.
Πίνακας 7: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία
Ανά Κλάδο, 2008 & 2014* (Σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές, σε εκατομμύρια)
Επιλεγμένοι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας: AFF: Agriculture-Forestry-Fishing, MEG: Mining-
Electricity-Gas, M: Manufacturing, C: Construction, TTAFS: Trade-Transportation-Accommodation-Food
Services, FIA: Financial and Insurance Activities, PSTA: Professional, Scientific and Technical Activities

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 12
2008
AFF
MEG
M
C
TTAFS
FIA
PSTA
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
ΕΒΡΟΣ
121
39
145
86
462
47
52
993
ΞΑΝΘΗ
79
32
195
96
246
31
72
751
ΡΟΔΟΠΗ
91
102
190
78
258
35
69
823
ΔΡΑΜΑ
98
51
167
44
256
33
66
715
ΚΑΒΑΛΑ
110
74
250
134
872
59
64
1563
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
499
298
947
439
2094
205
323
4805
2014
EVROS
103
38
114
17
245
39
26
581
XANTHI
69
18
126
28
163
25
25
453
RODOPE
85
54
117
19
157
22
22
475
DRAMA
87
64
120
45
155
30
11
513
KAVALA
89
74
212
71
542
47
41
1075
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
433
248
689
180
1261
162
125
3098
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Από τον παραπάνω Πίνακα προκύπτει ότι η μεταβολή στην ακαθάριστη
προστιθέμενη αξία στους επιλεγμένους παραγωγικούς κλάδους μεταξύ 2008 και
2014, στο σύνολο της περιφέρειας μειώθηκε κατά 35,5%, ενώ σε επίπεδο νομών
έχουν σημειωθεί οι εξής ποσοστιαίες μειώσεις: Νομός Έβρου −39%, Νομός Ξάνθης
−39,7%, Νομός Ροδόπης −73,26%, Νομός Δράμας −28,25%, Νομός Καβάλας −31,22%.
Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στο νομό Ροδόπης.
Πίνακας 8: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία
Ανά Περιφέρεια και Παραγωγικό Τομέα, 2014* (Σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές, σε εκατομμύρια)
I= Πρωτογενής, II= Δευτερογενής, III= Τριτογενής
I
II
III
ΣΥΝΟΛΟ
ΕΛΛΑΔΑ
5843
25047
126297
157187
ΑΤΤΙΚΗ
307
9155
66509
75971
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
110
233
1918
2261
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
132
584
4578
5294

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 13
ΚΡΗΤΗ
461
957
6261
7679
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
433
1117
4548
6098
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1163
3681
16120
20964
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
238
1908
1685
3831
ΗΠΕΙΡΟΣ
281
573
2633
3487
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
825
1514
5614
7953
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
95
204
2417
2716
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
660
1058
5570
7288
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
566
2450
3850
6866
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
572
1613
4594
6779
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Πίνακας 9: Συντελεστής συμμετοχής (LQ), Συντελεστής Εξειδίκευσης (CS)
Ανά Περιφέρεια και Παραγωγικό Τομέα, 2014 (Με βάση τον Πίνακα 8)
I= Πρωτογενής, II= Δευτερογενής, III= Τριτογενής
LQ (I)
LQ (II)
LQ (III)
CS
ΑΤΤΙΚΗ
0,10759
0,75623
1,08952
0,06
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
1,25139
0,64676
1,07143
0,053
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
0,65321
0,69228
1,07601
0,058
ΚΡΗΤΗ
0,15966
0,7821
1,01476
0,031
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
1,90746
1,14953
0,92821
0,06
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
1,48841
1,10193
0,95701
0,037
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
0,16414
3,12559
0,54743
0,36
ΗΠΕΙΡΟΣ
2,16372
1,03124
0,93978
0,05
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
2,78678
1,19468
0,87855
0,1
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
0,92598
0,47138
1,10753
0,08
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
2,41562
0,91105
0,95119
0,047
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
2,1978
2,23938
0,69789
0,24
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
2,24917
1,48399
0,84344
0,12
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 14
Από τον «Πίνακα 9» και λαμβάνοντας υπόψη τη βιβλιογραφία, όταν
1LQ 
η
δραστηριότητα θεωρείται βασική ή εξαγωγική, όταν
1LQ 
η δραστηριότητα
θεωρείται μη βασική και όταν
1LQ 
η δραστηριότητα θεωρείται εξισορροπημένη,
τότε στην περιφέρεια Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης οι παραγωγικοί τομείς Ι και ΙΙ
θεωρούνται βασικοί ή ειδικεύονται στους εν λόγω παραγωγικούς τομείς ενώ ο
τριτογενής τομέας θεωρείται μη βασικός.
Πίνακας 10: Απασχόληση
Ανά Περιφέρεια και Παραγωγικό Τομέα, 2014*
I= Πρωτογενής, II= Δευτερογενής, III= Τριτογενής
I
II
III
ΣΥΝΟΛΟ
ΕΛΛΑΔΑ
488413
579473
2931410
3999296
ΑΤΤΙΚΗ
13705
210338
1303370
1527413
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
8546
7809
52288
68643
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
10460
19111
104041
133612
ΚΡΗΤΗ
41097
32908
163775
237780
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ
60086
26631
124086
210803
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
87749
94586
453511
635846
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
15693
21706
52446
89845
ΗΠΕΙΡΟΣ
23081
17503
75983
116567
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
62642
40684
159428
262754
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
12471
9608
59646
81725
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
50926
27927
148379
227232
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
39826
42907
111202
193935
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
62130
27754
123255
213139
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή – Επεξεργασία στοιχείων *Προσωρινά στοιχεία. Update
17/01/2017
Πίνακας 11: Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής & Συνολικός Πολλαπλασιαστής ανά
περιφέρεια
Ανά Περιφέρεια και Παραγωγικό Τομέα, 2014 (Με βάση τον Πίνακα 10)
I= Πρωτογενής, II= Δευτερογενής, III= Τριτογενής

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 15
I
II
III
TOTAL
ΑΤΤΙΚΗ
7,09
8,31
ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
52,32
26,5
32,13
ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ
17
3,45
ΚΡΗΤΗ
3,4
19,71
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
& ΘΡΑΚΗ
1,75
6,14
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
79,8
38,6
179
ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
3,32
2,5
6,7
ΗΠΕΙΡΟΣ
2,6
28,6
12,32
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
2,05
15,58
46,36
ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ
5
32,81
ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
2,2
9,8
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
2,47
2,9
6,26
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
1,72
5,9
Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής:
Air
Kir Ain
Air Ar
An






Air 
Απασχόληση στον τομέα
i
και περιφέρεια
r
Ar 
Συνολική απασχόληση στην περιφέρεια
r
Ain 
Απασχόληση του κλάδου
i
στο σύνολο της χώρας
An 
Συνολική απασχόληση της χώρας
Με βάση τον υπολογισθέντα περιφερειακό πολλαπλασιαστή, συμπεραίνεται ότι
αναφορικά με την περιφέρεια-στόχο, αυτή παρουσιάζει πολλαπλασιαστικό
αποτέλεσμα και εξαγωγική δραστηριότητα μόνο στον πρωτογενή τομέα, αφού είναι
1
(1,75). Σημειώνεται ότι ο περιφερειακός πολλαπλασιαστής μετρά την αύξηση της
συνολικής απασχόλησης της περιφέρειας μετά από αύξηση της απασχόλησης του
εξαγωγικού τομέα ή, με άλλα λόγια, μετρά την επιρροή μιας μονάδας εξαγωγικής
δραστηριότητας στη συνολική δραστηριότητα της περιφέρειας.
Ανάλυση Απόκλισης – Συμμετοχής

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 16
Με βάση τον Πίνακα 7 (Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία ανά κλάδο) υπολογίζουμε
τις συνιστώσες απόκλισης συμμετοχής (Barff and Knight, 1988), σύμφωνα με τους
ακόλουθους τύπους (Πίνακας 12).
Πίνακας 12
o
Αρχική χρονιά ανάλυσης· 2008
t
Τελική χρονιά ανάλυσης· 2014
3098 0,644
4805
Ant
Ano 
433 0,86
499
AAFFnt
AFFno 
0,86 0,644 0,223
AAFFnt Ant
AFFno Ano
   
    
   
   
Εθνική Συνιστώσα
Ant
r Aro Aro
Ano

  


Ομολογική Συνιστώσα
intA Ant
O r Airo
Aino Ano


   
  


   
   



Διαφορική Συνιστώσα
intA
r Airt Airo Aino


   




Μεταβολή`
Mr Er Or r  
248 0,83
298
AMEGnt
AMEGno 
0,83 0,644 0,19
AMEGnt Ant
AMEGno Ano
   
   
   
   
689 0,73
947
AMnt
AMno 
0,73 0,644 0,09
AMnt Ant
AMno Ano
   
   
   
   
180 0,41
439
Acnt
ACno 
0,41 0,644 0,23
ACnt Ant
ACno Ano
   
    
   
   
1261 0,6
2094
ATTAFSnt
ATTAFSno 
0,6 0,644 0,04
ATTAFSnt Ant
ATTAFSno Ano
   
    
   
   
0,79
AFIAnt
AFIAno 
0,79 0,644 0,15
AFIAnt Ant
AFIAno Ano
   
   
   
   
0,39
APSTAnt
APSTAno 
0,39 0,644 0,25
APSTAnt Ant
APSTAno Ano
   
    
   
   
Οι μεταβλητές απόκλισης συμμετοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ανά
κλάδο
Πίνακας 13: AFF: Agriculture-Forestry-Fishing
ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
121*0,644 121 43,08  
0,223*121 26,98
103 121*0,5 42,5
18
ΞΑΝΘΗ
79*0,644 79 28,12
0,223*79 17,61
69 70*0,5 34
−5,49

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 17
ΡΟΔΟΠΗ
91*0,644 121 62,4  
0,223*91 20,3
85 91*0,5 39,5
−36
ΔΡΑΜΑ
98*0,644 98 34,9 
0,223*98 21,85
87 98*0,5 38
−11,01
ΚΑΒΑΛΑ
110*0,644 110 39,16 
0,223*110 24,53
89 110*0,5 34
−21
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−207,66
−111,27
188
−91,5
Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι για τον παραγωγικό κλάδο AFF, όλοι οι
νομοί της περιφέρειας ανήκουν στον τύπο περιοχής 4 κατά Boudeville (Boudeville,
1966), αφού
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
(σύμφωνα με τη βιβλιογραφία στην
ανισότητα μεταξύ
Or
και
r
λαμβάνεται υπόψη η απόλυτη τιμή τους). Προφανώς
σε σύνολο περιφέρειας ισχύει η προαναφερθείσα κατάταξη στον τύπο 2 για τον εν
λόγω παραγωγικό κλάδο. Αυτό σημαίνει ότι υφίσταται δυσμενής κλαδική
διάρθρωση (οι νομοί δηλαδή συγκεντρώνουν κλάδους που δεν παρουσιάζουν
υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο) ενώ υφίστανται θετικοί τοπικοί
παράγοντες ως επιπλέον χαρακτηριστικό της τοπικής ανάπτυξης, αναφορικά με τον
παραγωγικό κλάδο ΑFF. Προτεινόμενο μέτρο αποτελεί η βελτίωση της κλαδικής
διάρθρωσης.
Πίνακας 14: MEG: Mining-Electricity-Gas
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−13,9
7,41
5,63
−0,86
ΞΑΝΘΗ
−11,4
6,08
−8,56
−13,88
ΡΟΔΟΠΗ
−36,31
19,38
−30,66
−47,59
ΔΡΑΜΑ
−18,56
9,69
21,67
12,8
ΚΑΒΑΛΑ
−26,34
14,06
12,58
0,3
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−106,51
56,62
0,66
−49,23
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο MEG και από τα ευρήματα συμπεραίνονται τα
εξής:
A. Για το νομό Έβρου:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, άρα περιφερειακός τύπος 1
σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με θετικούς
τοπικούς παράγοντες.
B. Για το νομό Ξάνθης:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
περιφερειακός τύπος 6,
σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση, ενώ υφίστανται
παράλληλα αρνητικοί τοπικοί παράγοντες, με προτεινόμενο μέτρο την βελτίωση
υποδομής.

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 18
C. Για το νομό Ροδόπης ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, περιφερειακός τύπος
6, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση, ενώ
παράλληλα υφίστανται αρνητικοί τοπικοί παράγοντες, με προτεινόμενο μέτρο
την βελτίωση υποδομής.
D. Οι νομοί Δράμας και Καβάλας ανήκουν στους περιφερειακούς τύπους (2) και (1)
αντίστοιχα, σύμφωνα με τους οποίους υφίστανται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση
και θετικοί τοπικοί παράγοντες.
E. Το σύνολο της περιφέρειας ανήκει στον περιφερειακό τύπο 1,
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική
διάρθρωση με θετικούς τοπικούς παράγοντες.
Πίνακας 15: M: Manufacturing
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−51,62
13,05
8,15
−30,42
ΞΑΝΘΗ
−69,42
17,55
16,35
−35,52
ΡΟΔΟΠΗ
−67,64
17,1
−21,7
−72,24
ΔΡΑΜΑ
−59,45
15,03
−1,91
−46,33
ΚΑΒΑΛΑ
-89
22,5
29,5
−37
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−337,13
85,23
30,39
−221,51
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο M και από τα ευρήματα συμπεραίνονται τα
εξής:
A. Για το νομό Έβρου:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, άρα περιφερειακός τύπος 1
σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με θετικούς
τοπικούς παράγοντες.
B. Για τους νομούς Ξάνθης και Δράμας ισχύουν
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
,
περιφερειακός τύπος 3, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική
διάρθρωση, ενώ υφίστανται παράλληλα αρνητικοί τοπικοί παράγοντες, με
προτεινόμενο μέτρο την βελτίωση υποδομής.
C. Για το νομό Ροδόπης ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, περιφερειακός
τύπος 6, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση, ενώ
παράλληλα υφίστανται αρνητικοί τοπικοί παράγοντες, με προτεινόμενο μέτρο
την βελτίωση υποδομής.
D. Ο νομός Καβάλας ανήκει στον περιφερειακό τύπο 2 (
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
) σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με
θετικούς τοπικούς παράγοντες.

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 19
E. Το σύνολο της περιφέρειας ανήκει στον περιφερειακό τύπο 1,
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με
θετικούς τοπικούς παράγοντες.
Πίνακας 16: C: Construction
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−30,61
−17,2
−18,26
−66,07
ΞΑΝΘΗ
−34,18
−19,2
−11,36
−64,74
ΡΟΔΟΠΗ
−27,77
−17,94
−12,98
−58,69
ΔΡΑΜΑ
−15,67
−10,12
25,2
−0,59
ΚΑΒΑΛΑ
−47,7
−30,82
16,06
−62,46
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−155,93
−95,28
−1,34
−252,55
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο C και από τα ευρήματα συμπεραίνονται τα
εξής:
A. Για το νομό Έβρου ισχύει ότι
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 8 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί τοπικοί
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
B. Για τους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης ισχύουν
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
,
δηλαδή περιφερειακός τύπος 7 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί
τοπικοί παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση υποδομής.
C. Για το νομό Δράμας ισχύει
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 4 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες
και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη
βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
D. Για το νομό Καβάλας ισχύει
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 5 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες
και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη
βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
E. Για το σύνολο της περιφέρειας ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 7 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί τοπικοί
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση υποδομής.
Πίνακας 17: TTAFS: Trade-Transportation-Accommodation-Food Services

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 20
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−164,5
−18,48
−32,2
−215,18
ΞΑΝΘΗ
−87,6
−9,84
15,4
−82,04
ΡΟΔΟΠΗ
−91,85
−10,32
2,2
−99,97
ΔΡΑΜΑ
−91,14
−10,24
1,4
−99,98
ΚΑΒΑΛΑ
−310,43
−34,88
18,8
−326,51
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−745,52
−83,76
5,6
−823,68
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο TTAFS και από τα ευρήματα συμπεραίνονται
τα εξής:
A. Για το νομό Έβρου ισχύει ότι
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 8 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί τοπικοί
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
B. Για το νομό Ξάνθης ισχύει
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή περιφερειακός
τύπος 4 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες και δυσμενής
κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής
διάρθρωσης.
C. Για το νομό Ροδόπης, Δράμας και Καβάλας ισχύουν
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή περιφερειακός τύπος 5 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται
θετικοί παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
D. Για το σύνολο της περιφέρειας ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 5 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί τοπικοί
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
Πίνακας 18: FIA: Financial and Insurance Activities
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−16,73
7,05
1,87
−7,81
ΞΑΝΘΗ
−11,03
4,65
0,51
−5,87
ΡΟΔΟΠΗ
−12,46
5,25
−5,65
−12,86
ΔΡΑΜΑ
−11,75
4,95
3,93
−2,87
ΚΑΒΑΛΑ
−21
8,85
0,39
−11,76

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 21
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−72,97
30,75
1,05
−41,17
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο FIA και από τα ευρήματα συμπεραίνονται τα
εξής:
A. Για τους νομούς Έβρου, Ξάνθης, Δράμας και Καβάλας ισχύουν:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, άρα περιφερειακός τύπος 1 σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται
ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με θετικούς τοπικούς παράγοντες.
B. Για το νομό Ροδόπης ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, περιφερειακός
τύπος 6, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση, ενώ
παράλληλα υφίστανται αρνητικοί τοπικοί παράγοντες, με προτεινόμενο μέτρο
την βελτίωση υποδομής.
C. Το σύνολο της περιφέρειας ανήκει στον περιφερειακό τύπο 1,
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, σύμφωνα με τον οποίο υφίσταται ευνοϊκή κλαδική διάρθρωση με
θετικούς τοπικούς παράγοντες.
Πίνακας 19: PSTA: Professional, Scientific and Technical Activities
ΕΘΝΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΟΜΟΛΟΓΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ
ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ
ΜΕΤΑΒΟΛΗ
ΕΒΡΟΣ
−18,52
−13
5,72
−25,8
ΞΑΝΘΗ
−25,63
−18
4,72
−38,91
ΡΟΔΟΠΗ
−24,56
−17,25
-4,91
−46,72
ΔΡΑΜΑ
−23,5
−16,5
−14,74
−54,74
ΚΑΒΑΛΑ
−22,8
−16
16,04
−22,76
ΑΘΡΟΙΣΜΑ
−115,01
−80,75
6,83
−188,93
Αναφορικά με τον παραγωγικό κλάδο PSTA και από τα ευρήματα συμπεραίνονται τα
εξής:
A. Για τους νομούς Έβρου, Ξάνθης, ισχύουν:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, άρα
περιφερειακός τύπος 5 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες
και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη
βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
B. Για το νομό Ροδόπης ισχύει:
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 7 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί τοπικοί
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση υποδομής.
C. Για το νομό Δράμας ισχύει ότι
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 8 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται αρνητικοί τοπικοί

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 22
παράγοντες και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο
στρατηγικής τη βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
D. Για το νομό Καβάλας ισχύει
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, δηλαδή
περιφερειακός τύπος 4 σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες
και δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη
βελτίωση κλαδικής διάρθρωσης.
E. Το σύνολο της περιφέρειας ανήκει στον περιφερειακό τύπο 5,
0Or 
,
0r
και
| | | |Or r
, σύμφωνα με τον οποίο υφίστανται θετικοί παράγοντες και
δυσμενής κλαδική διάρθρωση με προτεινόμενο μέτρο στρατηγικής τη βελτίωση
κλαδικής διάρθρωσης.
Κατακλείδα
Συμπερασματικά, η ανάλυση των δεδομένων μας οδηγεί στην εξειδίκευση της
πρότασης μας για την δημιουργία του πρώτου ΙΤΑΚ, ως μηχανισμού ενίσχυσης των
επιμέρους τοπικών επιχειρηματικών οικοσυστημάτων της Ελλάδας της κρίσης, στην
περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, στην λογική μίας παροχής
προνομιακής αναπτυξιακής «θεραπείας» στην «πλέον ασθενή» τοπικότητα της
Ελλάδας, σήμερα.
Βιβλιογραφικές Παραπομπές
Στα αγγλικά
Ács, Z. J., Szerb, L., Autio, E., & Lloyd, A. (2017). The Global Entrepreneurship Index
2017. Washington, D.C: Global Entrepreneurship Development Institute.
https://doi.org/10.1007/978-3-319-65903-9_3
Anggraeni, E., den Hartigh, E., & Zegveld, M. (2007). Business ecosystem as a
perspective for studying the relations between firms and their business
networks. ECCON 2007.
Barff, R. A., & Knight, P. L. (1988). Dynamic Shift-Share Analysis. A Journal of
Urban and Regional Policy, 19(2), pp. 1-10. https://doi.org/10.1111/j.1468-
2257.1988.tb00465.x
Blakely, E. (1989). Planning Local Economic Development. SAGE.
Boudeville, J. (1966). Problems of Economic Regional Planning. Edinburg University
Press.
Chang, V., & Uden, L. (2008). Governance for E-learning ecosystem. (IEEE, Ed.)
Digital Ecosystems and Technologies, 2008. DEST 2008. 2nd IEEE
International Conference on. https://doi.org/10.1109/DEST.2008.4635164

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 23
Desai, N., Mazzoleni, P., & Tai, S. (2007). Service Communities: A Structuring
Mechanism for Service-Oriented Business Ecosystems. Digital EcoSystems
and Technologies Conference, 2007. DEST '07. Inaugural IEEE-IES.
https://doi.org/10.1109/DEST.2007.371957
Eurostat. (2011). Key figures on European business with a special feature on SMEs.
European union. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Fragidis, G., Koumpis, A., & Tarabanis, K. (2007). The Impact of Customer
Participation on Business Ecosystems. In L. M. Camarinha-Matos, H.
Afsarmanesh, P. Novais, & C. Analide, Establishing the Foundation of
Collaborative Networks. IFIP — The International Federation for Information
Processing (Vol. 243, pp. 399-406). Springer, Boston, MA.
https://doi.org/10.1007/978-0-387-73798-0_42
Iansiti, M., & Levien, R. (2004, March). Strategy as Ecology. Harvard business
review, pp. 68-81.
Li, Y.-R. (2009, May). The technological roadmap of Cisco's business ecosystem.
Technovation, 29(5), pp. 379-386.
https://doi.org/10.1016/j.technovation.2009.01.007
Marín, C. A., Stalker, I., & Mehandjiev, N. (2007). Business Ecosystem Modelling:
Combining Natural Ecosystems and Multi-Agent Systems. In M. Klusch, K. V.
Hindriks, M. P. Papazoglou, & L. Sterling, Cooperative Information Agents XI.
CIA 2007. Lecture Notes in Computer Science (Vol. 4676, pp. 181-195).
Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-540-75119-9_13
Moore, J. F. (1993). Predators and prey: A new ecology of competition. Harvard
Business Review, 71(3), pp. 75-86.
Moore, J. F. (1996). The death of competition: leadership and strategy in the age of
business ecosystems. New York: Harper Business.
Moore, J. F. (2014). Shared Purpose: A thousand business ecosystems, a connected
community, and the future (3rd ed.). First Ecosystem.
Peltoniemi, M. (2005). Business Ecosystem: A conceptual model of an organisation
population from the perspectives of complexity and evolution. e-Business
Research Center, Research Reports 18.
Peltoniemi, M., & Vuori, E. (2004). Business ecosystem as the new approach to
complex adaptive business environments. Proceedings of eBusiness research
forum, 18, pp. 267-281.
Rong, K., & Shi, Y. (2015). Business Ecosystems: Constructs, Configurations, and the
Nurturing Process. Palgrave Macmillan UK.
https://doi.org/10.1057/9781137405920
Schwab, K., Sala i Martin, X., & World Economic Forum. (2016). The Global
Competitiveness Report 2016-2017. World Economic Forum.

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 24
Tansley, A. (1935, July). The Use and Abuse of Vegetational Concepts and Terms.
Ecology, 16(3), pp. 284-307. https://doi.org/10.2307/1930070
Vlados, Ch. (1996). International restructuring dynamics of competitive advantage.
Middle East Forum, Issue 1, pp. 233-252.
Vlados, Ch. (2005, October). The Insertion of Greek Firms into Globalization: The
Dynamics of the Triangle of Strategy, Technology and Management. Tome of
proceedings of International Conference: “Managing Global Trends and
Challenges in a Turbulent Economy”. University of the Aegean, Department of
Business Administration.
Vlados, Ch. (2012). The Search of Competitiveness and the Entrepreneurial Evolution
in a Global Environment: Toward a new approach of Development Dynamics
based on the case of Greek Productive System. Journal of Management
Sciences and Regional Development. Issue 8, January 2012.
Vlados, Ch., Katimertzopoulos, F. (2017). Local Support Mechanisms for
Entrepreneurship: The Approach of Local Development and Innovation
Institutions. International Journal of Business and Economic Sciences Applied
Research. Vol 10:1.
Williamson, P. J., & De Meyer, A. (2012). Ecosystem Advantage: How to
Successfully Harness the Power of Partners. California management review,
55(1), pp. 24-46. https://doi.org/10.1525/cmr.2012.55.1.24
Ελληνόγλωσσες
Βλάδος, Χ. Μ. (2006). Η Δυναμική της Παγκοσμιοποίησης και οι Επιχειρήσεις στην
Ελλάδα. Αθήνα: Κριτική.
Βλάδος, Χ. Μ. (2007). Η Δυναμική της Παγκοσμιοποίησης και η Νέα Προβληματική
της Τοπικής Ανάπτυξης: Στοιχεία για την σύσταση Μηχανισμών Ενίσχυσης
του Καινοτομικού Δυναμικού των Τοπικών Παραγωγικών Συστημάτων. Στο
Συλλογικό Έργο Ειδικά Θέματα Ανάπτυξης σε Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές
(ΛΕΠ). Gutenberg.
Βλάδος, Χ. Μ. (2016). Στρατηγική Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων σε συνθήκες κρίσης:
Η προσέγγιση STRA.TECH.MAN. Αθήνα: Κριτική.
Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας. (2016). Χαρτογράφηση των Επιχειρηματικών
Αναγκών των Ελληνικών υφιστάμενων & υπό σύσταση Start-up Επιχειρήσεων.
Retrieved April 19, 2017, from
http://startupgreece.gov.gr/sites/default/files/hartografisi_anagkon_20.12.2016
_0.pdf
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. (2015). Έρευνα, Ανάπτυξη και Καινοτομία στις
Ελληνικές Περιφέρειες.

2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
«Παραγωγική Ανασυγκρότηση της Ελλάδας: Οικονομική Κρίση και Προοπτικές Ανάπτυξης»
Σέρρες, 5-6 Μαΐου 2017 25
Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ). (2017). Περιφερειακοί Λογαριασμοί.
Πειραιάς.
Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών. (2015). Απολογισμός 2015. ΙΟΒΕ.
Retrieved April 19, 2017, from http://iobe.gr/docs/IOBE_Report_2015.pdf
Κόνσολας, Ν. (1984). Σύγχρονη περιφερειακή οικονομική πολιτική. Αθήνα: Παπαζήση.
Λαμπριανίδης, Λ. (2002). Στοιχεία Οικονομικής Γεωγραφίας. Αθήνα: Πατάκη.
Παπαδασκαλόπουλος, Α. (1990). Βασικές μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης. Αθήνα:
Παπαζήση.
Πολύζος, Σ. (2011). Περιφερειακή Ανάπτυξη. Αθήνα: Κριτική.