Content uploaded by Dariusz Jemielniak
Author content
All content in this area was uploaded by Dariusz Jemielniak on May 24, 2019
Content may be subject to copyright.
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Wiślana 8 (róg Browarnej), 00-317 Warszawa
tel./faks 22 692 41 18; 22 826 59 21; 22 828 93 91
dział handlowy: jak wyżej, w. 108
e-mail: info@scholar.com.pl
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski)
Druk i oprawa: Fabryka Druku, Warszawa
Recenzje: prof. dr Krzysztof Konecki,
dr hab. Kazimierz Krzysztofek
Redakcja i korekta: Ewdokia Cydejko
Projekt okładki: Katarzyna Juras
Na okładce wykorzystano zdjęcie z Wikimedia Commons
autorstwa Matta Britta (licencja CC-BY 2.5),
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Internet_map_1024.jpg
Zdjęcie autora na skrzydełku wykonałVGrigas, WMF
(licencja: CC-BY-SA 3.0), https://commons.wikimedia.org/wiki/
File:Dr._Dariusz_Jemielniak-2.jpg
Publikacja dofinansowana ze środków
Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji
DEC-2012/05/E/HS4/01498
Copyright © 2019 for the Polish edition
by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
ISBN 978-83-65390-07-3
Spis treści
Od autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Rewolucja internetowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.1. Relacje on-line . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2. Koniec wiedzy eksperckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.3. Gospodarka dzielenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3. Metody badania społeczności internetowych . . . . . . . . . . . 38
3.1. Badania ilościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.1.1. Big Data. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3.1.2. Analiza sieciowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.1.3. Sondaże on-line . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.1.4. Kulturomika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.1.5. Scraping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
3.1.6. Inne przydatne narzędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.2. Badania jakościowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
3.2.1. Etnograa cyfrowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.2.2. Analiza przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
3.2.3. Wywiady on-line . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.2.4. Analiza narracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3.3. Badanie wytworów kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
3.3.1. Kultura remiksu a polityka . . . . . . . . . . . . . . . . 128
3.3.2. Badanie humoru. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
3.3.3. Memy internetowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4. Etyka badawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4.1. Internet jako źródło infamii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
4.2. Anonimowość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
4.3. Prywatność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
4.4. Świadoma zgoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
4.5. Własność danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.6. Poufność danych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Bibliograa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Od autora
Zdecydowałem się napisać tę książkę, bo podobnej pozycji po prostu
jeszcze nie ma, a także dlatego, że mam dość nietypowe doświadcze-
nie zawodowe; przynajmniej potencjalnie pozwala mi ono napisać
monografię, którą trudno byłoby napisać komuś innemu.
Po pierwsze, jestem naukowcem. Wszystkie stopnie i tytuł profe-
sorski formalnie mam z zarządzania, ale ponieważ jest to dyscyplina
mocno czerpiąca z innych ( Koźmiński, 2007, s.7‒10), od kilkunastu
lat zajmuję się badaniami, które wprawdzie znajdują w niej swoje miej-
sce, ale można zaklasyfikować je jako socjologię Internetu1, względ-
nie okazjonalnie– antropologię cyfrową2. W ramach prowadzonych
przeze mnie badań udało mi się zrealizować kilka dużych projektów
jakościowych. Pierwszy, z zakresu socjologii pracy i zawodu, a tak-
że teorii organizacji, miał jeszcze tradycyjny charakter: podejmował
temat pracy opartej na wiedzy i dotyczył programistów w Polsce
i w USA, w Dolinie Krzemowej i rejonie tzw.Route 128 ( Jemielniak,
2008a; Jemielniak, Kociatkiewicz, 2008, 2009). Realizowałem go naj-
pierw na Wydziale Antropologii Cornell University na zaproszenie
Davydda J. Greenwooda, a następnie na Uniwersytecie Kalifornijskim
w Berkeley na zaproszenie Neila Fligsteina, akademika z tamtejsze-
go Wydziału Socjologii. Zaowocował on monografią habilitacyj-
ną (Jemielniak, 2008c), którą następnie po zmianach i adaptacjach
opublikowałem także po angielsku (Jemielniak, 2012c). Mam zatem
1 Internetu rozumianego jako sieć, nie medium. Por. http://www.rjp.pan.pl/index.
php?option=com_content&view=article&id=1032:internet-.
2 Tak przynajmniej klasyfikują to, co piszę, zachodni wydawcy, inną natomiast jest
sprawą, na ile ostre podziały interdyscyplinarne mają w ogóle sens: badanie społeczności
internetowych można przypisać także do takich dyscyplin, jak kulturoznawstwo, nauki
o mediach czy nauki o komunikacji społecznej. Stąd decydujące znaczenie ma pewne
rozłożenie drugorzędnych akcentów czy tradycji literaturowych.
8Od autora
doświadczenie praktyczne w badaniach organizacji i zawodów. W po-
dobny sposób, dzięki wykorzystaniu obserwacji, analizy przypadków,
wywiadów pogłębionych i kwestionariuszy, realizowałem także projekt
poświęcony socjologii zawodów prawniczych, badając m.in.prawni-
ków z harvardzkiego programu LL.M.( Jemielniak, 2014b, 2014c,
2014d), na zaproszenie Richarda B. Freemana z centrum badawczego
Labor and Worklife tej uczelni. Kolejny duży projekt, jaki podjąłem
w latach 2006‒2014, koncentrował się już na społecznościach inter-
netowych i przyniósł rezultat w postaci pierwszej na świecie etno-
grafii społeczności Wikipedii ( Jemielniak, 2014a); Media Ecology
Association nagrodziło ją w roku 2015nagrodą Dorothy Lee Award
za wybitną pracę naukową z dziedziny ekologii kultury, rok póź-
niej książka została wyróżniona Nagrodą Naukową Prezesa Polskiej
Akademii Nauk. To dzięki tym badaniom miałem szansę pracować
w latach 2015‒2018najpierw jako fellow, a później jako faculty associate
w Berkman-KleinCenter for Internet and Society na Uniwersytecie
Harvarda, a także przez dwa lata w Center for Collective Intelligence
w Massachusetts Institute ofTechnology. Osiągnięcia te utorowały
mi drogę do Visiting International Fellowship na Wydziale Socjologii
University ofSurrey w 2019roku. Badania Wikipedii prowadzę do
dziś, poznawszy dobrze tę społeczność, ale od jakiegoś czasu zajmuję
się także badaniami ilościowymi zjawisk internetowych, nie porzuca-
jąc wszakże innych prac jakościowych i teoretycznych. Wszystko to
razem sprawia, że mam interdyscyplinarne doświadczenie naukowe
w dziedzinie socjologii technologii, a zwłaszcza socjologii Internetu,
które może być użyteczne dla innych.
Po drugie, jestem także aktywnym działaczem społecznym i prak-
tykiem. Od kilkunastu lat angażuję się w przeróżne inicjatywy po-
zarządowe, takie jak np.Collegium Invisibile, któremu przewod-
niczyłem trzy kadencje, program English Teaching Fundacji Nida,
w którego grupie doradczej się udzielam, czy Centrum Nauki Ko -
pernik, którego rady naukowej jestem członkiem. Ze społecznoś-
ciami internetowymi łączy mnie jednak przede wszystkim działal-
ność w Fundacji Wikimedia, w której dwukrotnie wszedłem w skład
kilkuosobowej Rady Powierniczej. To doświadczenie sprawowania
kilkuletniego nadzoru nad zarządem i kształtowania strategii piątego
9Od autora
najpopularniejszego serwisu internetowego na świecie, jak i bodaj
największej aktywnej społeczności otwartej współpracy w historii, dało
mi ciekawy wgląd w to, jak w ogóle działa świat Internetu od kuchni.
Oprócz działalności społecznej miałem też okazję uczestniczyć w pro-
jektach komercyjnych: m.in.stworzyłem i rozwinąłem największy
polski słownik internetowy: ling.pl, a także platformę e-learningową
langoland.com największej polskiej szkoły językowej, British School.
Obecnie (w grudniu 2018r.) pomagam, jako współtwórca, rozwijać
Insta.Ling (instaling.pl), darmowy, innowacyjny system uczenia słow-
nictwa obcego oraz ortografii, wspierający kadrę pedagogiczną pol-
skich szkół, z którego regularnie korzysta ponad 140tysięcy uczennic
i uczniów. Byłem też zaangażowany jako mentor i juror w rozmaitych
polskich i międzynarodowych konkursach startu powych. Dlatego,
choć nie jestem ekspertem od technologii, dość dobrze rozumiem,
co technologia umożliwia, a także, jak od środka wyglądają projekty
informatyczne i internetowe.
Piszę to wszystko nie po to, by się chwalić, lecz by pokazać swoje
zaplecze i zwłaszcza punkt wyjścia. Ten bagaż pod pewnym względem
ułatwia mi opisywanie metod badawczych, czasem jednak stanowi
utrudnienie. W niniejszej monografii pokażę, jak można badać spo-
łeczne zjawiska internetowe. Nie zaprezentuję oczywiście wszystkich
możliwych narzędzi, bo nie na wszystkich się znam, ale postaram się
przedstawić główne podejścia, opierając się również na przeglądzie
literatury i badaniach innych autorów i autorek. Opiszę ‒ na podstawie
własnego i cudzego doświadczenia ‒ w jak różnorodny sposób można
uprawiać socjologię Internetu. Nie roszczę pretensji do najlepszego
sposobu badań, a omawiane autorskie podejście z pewnością zawiera
wiele ułomności i wad, wynikających po prostu z moich własnych
niedociągnięć i braków. Jest to jednakże podejście, które znam i które
pozwoliło mi przejść dość ciekawą ścieżkę w sferze tak badań, jak
i praktyki.
Niniejsza książka stanowi rozwinięcie tez z artykułu opubliko-
wanego w Studiach Socjologicznych ( Jemielniak, 2018, s.8‒29), po
którym otrzymałem nieco zachęt, pytań i próśb o ciąg dalszy– za
które jestem bardzo wdzięczny, bo ostatecznie zdopingowały mnie
one do pracy. Ponieważ konspekt, propozycja wydawnicza i wybrane
10 Od autora
rozdziały zostały też pozytywnie zrecenzowane i zaaprobowane przez
kolegium redakcyjne Oxford University Press, rozszerzona wersja
niniejszej książki ukaże się również nakładem tego wydawnictwa po
angielsku ( Jemielniak, 2020, w druku).
Mam wielką nadzieję, że nawet jeżeli nie uda mi się przekonać
czytelników do mojego podejścia, to okaże się ono choć częściowo
użyteczne dla czytających tę książkę badaczy i badaczek.
Witajcie w Internecie, będę waszym przewodnikiem3.
3 „Welcome to theInternet. Please, follow me” albo „Welcome to theInternet. I will
be your guide” to popularny mem internetowy, funkcjonujący w kulturze cyfrowej od
1998roku. O memach jako fenomenie badawczym piszę więcej w dalszej części tej książki,
a o tym konkretnym więcej można dowiedzieć się tutaj: http://knowyourmeme.com/
memes/welcome-to-the-internet.
1. Wprowadzenie
Badanie społecznych zjawisk internetowych jeszcze do niedawna
mogło uchodzić za pewną nowinkę i ekstrawagancję. Współcześnie
można już jednak powiedzieć, że w zasadzie każdy projekt badawczy
z zakresu nauk społecznych musi uwzględniać także badania on-line.
Jak zauważa Zygmunt Bauman (2007), bardzo ważna część interakcji
międzyludzkich i życia społecznego jako takiego przeniosła się do
Internetu. Można więc przypuszczać, że nawet dla samego podtrzy-
mania dotychczasowego poziomu zainteresowania i szczegółowości
analizy socjologicznej konieczne staje się także podjęcie badań in-
ternetowych. Jak już w 1999roku ostrzegał William S. Bainbridge
z National Science Foundation: „Błędem jest branie «cyberprzestrze-
ni» za egzotyczne, peryferyjne królestwo, które zasługuje na jedynie
okazjonalny wzgląd socjologii, ponieważ niedługo Internet stanie się
głównym środowiskiem, w którym osoby zajmujące się socjologią
będą prowadzić badania społeczne […]. Socjologia stoi przed wy-
borem: albo dokona innowacji w zakresie wykorzystania nowych,
skomputeryzowanych mediów na potrzeby badań, albo wycofa się do
wąskiej niszy uniwersyteckiej, podczas gdy inne dyscypliny staną się
naukami społecznymi przyszłości”
1
(Bainbridge, 1999, s.664). Żyjemy
w „świecie, w którym dominują siły rynkowe, świecie, w którym my,
jako socjologowie, tracimy prymat, jaki kiedyś mieliśmy, w badaniu
tego, co «społeczne», bo wytwarzanie, wykorzystanie i analiza danych
społecznych stają się powszechne” ( Savage, Burrows, 2009, s.763).
Facebook, Tesco, Google czy MasterCard wiedzą już o swoich użyt-
kownikach i użytkowniczkach2 o wiele więcej i dowiadują się o nich
1 Ten i dalsze cytaty– o ile nie zaznaczam inaczej– podaję we własnym przekładzie.
2 Oficjalne stanowisko Rady Języka Polskiego z 19marca 2012roku, dotyczące żeń-
skich form nazw zawodów i tytułów, zwraca uwagę, że używanie żeńskich form nazw
12 1. Wprowadzenie
szybciej niż badacze posługujący się tradycyjnymi metodami o cha-
rakterze socjologicznym. Socjologia, aby przetrwać, musi w znacznie
większym stopniu włączyć się w tworzenie, rozwój i badanie zmian
technologicznych i z wykorzystaniem technologii ( Hynes, 2018).
W ramach socjologii Internetu można jednak badać bardzo różne
rzeczy i warto je w jakiś sposób usystematyzować. Moim zdaniem da
się wyróżnić trzy podstawowe, odmienne podejścia do zagadnienia
badań społecznych on-line (ryc.1.1) ( Hine, 2000; Jeran, 2004; Miller,
Slater, 2001).
Ryc. 1.1. Różne przedmioty badań w socjologii Internetu
Źródło: opracowanie własne.
Przede wszystkim możemy mieć do czynienia ze względnie tra-
dycyjnymi badaniami ludzi podczas ich korzystania z Internetu;
przyj mują one czasem formę rozmowy z użytkownikami sieci o tym
doświadczeniu. Tego rodzaju analizy przydają się zwłaszcza wte-
dy, gdy z róż nych względów uczestnictwo w społeczności on-line
lub jej obserwacja mogłyby być dla badacza czy badaczki trudne.
Przykładowo, ciekawe badania można przeprowadzić w społeczności
internetowej świata finansów ( Campbell, Fletcher, Greenhill, 2009).
zawodów „będzie świadczyć o równouprawnieniu kobiet w zakresie wykonywania zawo-
dów i piastowania funkcji”. W języku angielskim dyskusja na temat unikania określania
ogólnie wszystkich osób za pomocą form męskich zaczęła się dobre pół wieku temu.
Współcześnie w języku prac naukowych powszechne jest już użycie form neutralnych lub
jednocześnie męskich i żeńskich, a także okazjonalnie samych żeńskich, ponieważ autorzy
i autorki zauważają, że inkluzyjność języka wpływa istotnie także na eliminację nierów-
ności, stereotypówitp.Uznając te argumenty, w niniejszej książce także staram się, mimo
trudności wynikających ze specyfiki języka polskiego, unikać stosowania wyłącznie form
męskich w sytuacjach, gdy w oczywisty sposób chodzi o osoby obojga płci. Zob. Bendix,
1979; Mallinson, 2017; Rorty, 1996; Zuber, Reed, 1993.
131. Wprowadzenie
Jednak bez dogłębnego poznania tej dziedziny wiedzy i rynku trudno
byłoby prowadzić badania obserwacyjne po prostu on-line ( Preda,
2017). Co więcej, może się okazać, że np.o wiele więcej dowiemy
się o kulturze maklerów czy finansistek on-line dzięki przebywaniu
z nimi fizycznie w jednym pokoju, bo będziemy mogli wówczas, po
pierwsze ‒ lepiej zrozumieć kontekst zachowań internetowych, a po
drugie ‒ w razie potrzeby poprosić o pomoc w odpowiednim nadaniu
znaczeń. Tego rodzaju badania, w zasadniczej metodologicznej czę-
ści, często wpisują się w klasyczne badania etnograficzne lub w nurt
badań nad nauką i technologią (Science and Technology Studies, STS).
Badania etnograficzne ludzi w czasie, gdy korzystają z Internetu,
to zagadnienie bardzo ciekawe, jednakże niewymagające osobnego
omówienia; na temat badań obserwacyjnych powstało już mnóstwo
książek (chociażby: Baker, 2006; Emerson, Fretz, Shaw, 2001; Kempny,
Nowicka, 2004; Sokolewicz, 1974; Whyte, Whyte, 1984). Podobnie
dorobek STS jest bardzo duży i dobrze opisany ( Jasanoff, Markle,
Peterson, Pinch, 2001; Latour, 1987; Sismondo, 2010; Woolgar, 1991;),
a także z powodzeniem stosowany przez badaczy i badaczki w Polsce
( Stankiewicz, 2011; Afeltowicz, 2012; Bińczyk, Derra, 2014; Stasik,
2015, 2017; Zaród 2015). Żadna z tych metod nie była też przeze
mnie stosowana ‒ w książce skoncentruję się zatem na innych ujęciach
socjologii Internetu.
Drugim możliwym rozumieniem socjologii Internetu jest badanie
społeczności w Internecie– ich relacji, zachowań, dynamiki. Przez
spo łe cz noś ć in te r net ow ą można rozumieć, wedle klasycznej
definicji Howarda Rheingolda, „społeczne zbiorowości, które wy-
łaniają się z sieci, gdy wystarczająco dużo osób prowadzi publiczne
dyskusje, wystarczająco długo i z wystarczająco dużym ludzkim zaan-
gażowaniem, aby powstały sieci osobistych relacji w cyberprzestrzeni”
(Rheingold, 1993, s.4). W ramach badań czysto wirtualnych jest to
oczywiście także obserwacja person, czyli awatarów internetowych
( Przegalińska, Jemielniak, 2015; Williams, 2007), a nie ludzi, o czym
niektórym zdarza się zapominać. To pozornie drobna różnica, lecz
w niektórych kontekstach mająca duże znaczenie. Badając zachowania
awatarów, musimy brać pod uwagę zarówno to, że pozornie różne po-
staci mogą być wytworami tej samej osoby, jak i to, że ten sam awatar
14 1. Wprowadzenie
mogą kontrolować różne osoby. Ponadto wreszcie, w interakcjach
mogą uczestniczyć także nieludzie, czyli boty (Przegalińska, 2016), co
samo w sobie także jest ciekawym tematem badawczym dla socjologii
Internetu, ale ma wartość przede wszystkim wtedy, gdy zdajemy sobie
sprawę, że autorami wypowiedzi są maszyny.
Dlatego badania samych awatarów często uzupełnia się badaniami
ludzi– poprzez tradycyjne wywiady i obserwacje, choć badanie awata-
rów może być również wartościowe samo w sobie ( Przegalińska, 2015).
To podstawowa różnica między czystą socjologią wirtualną (polegającą
wyłącznie na badaniu on-line) a socjologią cyfrową (uwzględniającą
także kontekst ludzki, czyli np.uzupełnianą wywiadami, choćby za
pośrednictwem internetowych komunikatorów). Badania społeczności
w Internecie mają oczywiście bardzo ważny wymiar ilościowy– można
wręcz powiedzieć, że socjologia nieodwracalnie zmieniła się, od kiedy
dostępne są Big Data, a także nowoczesne internetowe narzędzia
analizy społecznej. W tej książce postaram się opisać, w jaki sposób
można wykorzystać te różne podejścia, począwszy od ilościowych,
także z dziedziny Big Data, po podejścia zdecydowanie jakościowe,
z zakresu etnografii wirtualnej i cyfrowej, oraz zachęcać do ich moż-
liwego, choć niekoniecznego, triangulacyjnego połączenia– odnosząc
się zarówno do ilościowych i jakościowych metod zbierania danych,
jak i do ich analizy3.
Ostatnim możliwym rozumieniem socjologii Internetu jest ba-
danie wytworów kultury internetowej. Podobnie jak dawniej ważną
gałęzią socjologii była socjologia kultury ( Filipiak, 2000; Golka, 2007;
Kłoskowska, 1981), tak obecnie równie ważna staje się jej internetowa
siostra. Badanie tego typu ‒ jako element socjologii Internetu ‒ jest
o tyle istotne, że rewolucja cyfrowa doprowadziła do sytuacji, w której
większość konsumentów kultury może być jednocześnie jej produ-
centami i dystrybutorami– i często, choć w ograniczonym zakresie,
3 To jest o tyle istotne rozróżnienie, że zebrane dane ilościowe można analizować
zarów no jakościowo, jak i ilościowo– można np.na przeprowadzonych wywiadach etno -
graficznych stosować pewne operacje ilościowe, np.badać częstość występowania słów.
W ni niejszej książce opisuję zarówno wybrane metody zbierania danych, jak i ich ana-
lizy– ponieważ jednak pozycja ta nie dotyczy metodologii ogólnej, nie przeprowadzam
w tekście każdorazowo szczegółowego rozróżnienia, zakładając, że czytelnicy i czytel-
niczki mają ba zowe rozumienie tych zagadnień.
151. Wprowadzenie
rzeczywiście się nimi staje. Do aktywnego uczestnictwa w tworzeniu
artefaktów kulturowych wystarcza obecnie choćby aparat fotogra-
ficzny w telefonie komórkowym albo generator memów. W związku
z tym, o ile w tradycyjnym, przedcyfrowym społeczeństwie badanie
twórczości kulturowej mogło być traktowane jako mniej istotny spo-
sób poznawania norm, wartości i założeń społecznych, o tyle w do-
bie Internetu gra ono o wiele większą rolę. W niniejszej monografii
spróbuję pokazać, jak istotne dla badań socjologicznych może być
wykorzystanie aparatu badawczego, dotychczas stosowanego przede
wszystkim w badaniach narracyjnych i antropologicznych.
W moim ujęciu analiza ilościowa i jakościowa społeczności inter-
netowych może płynnie przeplatać się z badaniem produktów kultury
cyfrowej i łącznie stanowić spójny system, oparty na różnorodnych
narzędziach badawczych i perspektywach. Zastosowanie go w całości
lub wybranej części powinno umożliwiać solidną analizę socjologiczną,
dającą podstawy do budowania teorii na temat zachowań ludzi on-line.
W ostatniej części monografii koncentruję się na kwestiach etyki
badawczej. Co prawda większość osób sięgających po tę książkę ma
świadomość wyzwań z nią związanych w badaniach społecznych jako
takich, ale badania internetowe otworzyły pole dla wielu nowych
kwestii etycznych, które trzeba brać pod uwagę. Postarałem się je
zwięźle opisać, prezentując interpretację aktualnego stanu wiedzy,
przefiltrowaną przez moje własne doświadczenie.
953.2. Badania jakościowe
3.2.1. Etnografia cyfrowa
W literaturze przedmiotu można zaobserwować wiele bardzo po-
dobnych nazw na badania antropologiczne prowadzone w sieci ( Je -
mielniak, 2013a). Niektóre mogą oznaczać to samo, niektóre coś
innego– warto zatem zwrócić uwagę na pewne niuanse znaczeniowe.
Różne podejścia na różny sposób radzą sobie z nawiązywaniem do
tradycji etnograficznej ( Domínguez Figaredo
i in., 2007). Po pierwsze,
sporą karierę zrobiła bardzo zręczna gra słów, określająca badania „net-
nograficzne” ( Kozinets, 2002, 2010). Choć nazwa ta świetnie pasowała-
by do etnografii Internetu, została zagospodarowana na potrzeby badań
marketingowych, które z etnografią mają niewiele wspólnego, bo nie
opierają się na zanurzeniu w badanej kulturze w stopniu, który umoż-
liwia dogłębne zrozumienie jej logiki. Na drugim biegunie znajduje
się „etnografia sieciowa” (connective ethnography) ( Leander, McKim,
2003). Jest to metoda badania społeczności poprzez połączenie analizy
on-line i off-line, stosowana w długotrwałych badaniach terenowych,
także za pomocą analizy sieciowej ( Dirksen, Huizing, Smit, 2010).
Mówi się w podobnym kontekście o cyberetnografii ( Rybas, Gajjala,
2007) jako o podejściu podkreślającym fakt, że za wypowiedziami
w Internecie stoją zazwyczaj ludzie, którzy żyją także w świecie off-
-line, w opozycji do etnografii wirtualnej, która może koncentrować
się na samych społecznościach on-line, przez co, według krytyków,
może umykać jej istotny kontekst społeczny. Jak zauważają Daniel
Miller i Don Slater (2001), „etnografia oznacza długoterminowe za-
angażowanie w zbiorowość, z zastosowaniem różnorodnych metod,
za pomocą którego każdy aspekt ich życia może być prawidłowo
skontekstualizowany w pozostałych” (s. 21‒22)– sugerowałoby to, że
badanie wyłącznie wirtualne nie ma racji bytu. Choć podejście to ma
swoje racje, trzeba pamiętać, że badanie etnograficzne samych spo-
łeczności on-line także jest możliwe i zasadne. Zresztą, przecież także
i przekonanie o tym, że poprzez fizyczną obecność zawsze jesteśmy
w stanie dotrzeć do „każdego aspektu” życia, wydaje się po prostu fikcją.
Przede wszystkim jednak nie jest do końca oczywiste, że ter-
min„etnografia wirtualna” koniecznie wyklucza uwzględnienie także
badań w świecie realnym czy uzupełnianie wywiadami ( Hine, 2000;
96 3. Metody badania społeczności internetowych
Hancock, Crain-Dorough, Parton, Oescher, 2010). Wobec mnogości
terminów, do których dochodzi także np.„etnografia internetowa”
( Sade-Beck, 2008), „etnografia przestrzeni wirtualnych” ( Guitton,
2012) czy „etnografia on-line” ( Markham, 2008), warto chyba trzymać
się tych, które z jakiegoś względu stały się bardziej rozpoznawalne.
Na koniec 2018roku „etnografia wirtualna” przynosi ponad 8tysięcy
rezultatów w Google Scholar w języku angielskim, „etnografia cyfro-
wa” ponad 4tysiące, podczas gdy „etnografia sieciowa” zaledwie nieco
ponad 500, „etnografia internetowa” niecały tysiąc, a „cyberetnografia”
niewiele ponad 700. Biorąc pod uwagę, że coraz popularniejsze stają
się programy z zakresu humanistyki cyfrowej, sądzę, że stosowanie
terminu „etnografia cyfrowa” (digital ethnography) ( Murthy, 2008;
Underberg, Zorn, 2013) jest bezpieczne dla określenia badań etnogra-
ficznych on-line, uwzględniających także kontekst off-line (wywiady,
spotkania, badania terenowe poza Internetem), a „etnografia wirtu-
alna” dla badań przede wszystkim za pośrednictwem sieci. Podobne
kategoryzacje dotyczą oczywiście także socjologii cyfrowej i wirtual-
nej– ponieważ ta książka ich właśnie dotyczy, zestawienie pojęć w od-
niesieniu do socjologii przedstawiam w tabeli 3.2. Trzeba przy tym
zauważyć, że istotny jest nadto sposób wykorzystania analizy: można
wszak wyobrazić sobie badania, które przeprowadzane są z użyciem
zarówno tradycyjnych metod, jak i analizy on-line, ale które nie będą
miały charakteru socjologii cyfrowej po prostu dlatego, że punktem
wyjścia i celem badań będzie zrozumienie specyfiki społeczności ze
świata rzeczywistego, których obecność w Internecie będzie jedynie
pewnym dodatkowym aspektem ( Szlendak, Olechnicki, 2017).
Tak w przypadku etnografii cyfrowej, jak i w przypadku etnogra-
fii wirtualnej celem jest stworzenie dobrej opowieści, wyjaśniającej
rzeczywistość społeczną i wciągającej odbiorców w codzienny świat
i sposób rozumienia badanych dzięki oparciu się na długotrwałych
badaniach terenowych– tak samo jak w przypadku tradycyjnej etno-
grafii ( Whyte, 2012).
Co prawda, niektórzy uważają, że szukanie podobieństw mię-
dzy etnografią cyfrową a etnografią klasyczną jest nieuprawnione
( Buchanan, 2004). Jest to jednak pogląd trudny do obrony. Społeczności
inter netowe nie są wszak uboższe, gdy chodzi o interakcje, niż te
973.2. Badania jakościowe
„prawdziwe”– trudno zresztą chyba byłoby zgodzić się, co mogłoby
być taką prototypową prawdziwą społecznością ( Paccagnella, 1997).
Wiara, że mamy do czynienia z czymś całkowicie nowym meto-
dologicznie i przedmiotowo, to nic innego jak uprzywilejowywanie
starszych metod badawczych, wynikające choćby z tego, że ma się
w nich większą biegłość i doświadczenie obcowania z inną kulturą.
To ostatnie jednakże jest jak najbardziej typowe także dla etnografii
cyfrowej, pod warunkiem odpowiednio intensywnego zanurzenia
w owej kulturze, choć podobnie jak w etnografii klasycznej wymaga
zazwyczaj długotrwałego uczestnictwa.
Tab. 3.2. Zestawienie terminów związanych z badaniami on-line
Termin Opis
Socjologia
Internetu Pojęcie odnoszące się zarówno do badań społeczności internetowych,
jak i do badań ludzi podczas używania Internetu, a także produktów
kultury internetowej czy interakcji ludzi z botami
(patrz wprowadzenie).
Socjologia
sieciowa Pojęcie określające badania społeczności zarówno on-line, jak i off-line,
z możliwym wykorzystaniem narzędzi ilościowych.
Socjologia
cyfrowa Pojęcie określające badania społeczności internetowych, ale z możliwym
wykorzystaniem tradycyjnych metod badawczych ich uczestników (jak
np. wywiady, obserwacje itp.).
Cybersocjologia Starsze pojęcie, zastąpione „socjologią cyfrową” ( Lupton, 2012; Rybas,
Gajjala, 2007), także zalecające badania on-line uzupełniane analizą
off-line.
Socjologia
wirtualna Pojęcie określające badanie społeczności internetowych wyłącznie
on-line, a zatem badanie awatarów (w tym botów).
Netnografia Marketingowa metoda badawcza oparta na czysto wirtualnej,
uproszczonej analizie jakościowej, nie związana z etnograficzną tradycją
badawczą.
Źródło: opracowanie własne.
Podobne zarzuty stawiano w latach pięćdziesiątych badaniom
etnograficznym w krajach uprzemysłowionych, jako nie dość ob-
cych, nie dość bogatych pod względem egzotycznych odkryć czy nie
dość pasujących do sztampowego obrazu antropologii ( Gaggiotti,
Kostera, Krzyworzeka, 2016; Warner, Low, 1947). Etnografie świata
wirtualnego to po prostu etnografie ( Randall, Harper, Rouncefield,
2007). Cyfrowych form aktywności ludzkiej nie ma sensu arbitralnie
98 3. Metody badania społeczności internetowych
oddzielać od niecyfrowych jako radykalnie odmiennych ( Ruhleder,
2000). Jak zauważa Christine Hine (2000):
Wszystkie formy interakcji są etnograficznie prawdziwe, nie
tylko twarzą w twarz. Kształtowanie się przedmiotu zainte-
resowania etnografii, poprzez dostępne technologie, jest także
tym, na co składa się etnografia. To etnografia w św ie ci e
wi rt ua ln y m, ś wi ata w ir tu al ne go, i p op rz ez ni e-
go [wyróżnienie D.J.] (s. 65).
Oczywiście, nie oznacza to, że etnografia cyfrowa nie wymaga
pewnej adaptacji narzędzi badawczych ( Nocera, 2002), ale co do
zasady można przyjąć, że wykorzystuje się dotychczasowe ramy
teoretyczne i metodyczne na potrzeby specyficznego nowego pola
badawczego. „Osoby zajmujące się badaniami jakościowymi, które
przemyślały uważnie kwestię etnografii internetowej, godzą się z tym,
że powinna być wykorzystywana i rozumiana jako część istniejących
tradycji teoretycznych” ( Travers, 2009, s.172). Na potrzeby niniejszej
książki skoncentruję się na głównych odmiennościach w badaniach
on-line. Podstawowe kwestie związane z badaniami etnograficznymi
jako takimi omówię zatem bardzo krótko, jednocześnie zachęcając
do zgłębienia innych, znacznie lepszych i dogłębniejszych ujęć tego
zagadnienia ( Atkinson, Coffey, Delamont, Lofland, Lofland, 2001;
Clifford, Marcus, 1986; Hammersley, Atkinson, 2000).
Jeden z najbardziej znanych etnografów, Clifford Geertz (1973),
tak pisze o etnografii:
W antropologii, a przynajmniej w antropologii społecznej,
osoby ją praktykujące zajmują się etnografią. I to poprzez
zrozumienie tego, czym jest etnografia, a raczej czym jest
up ra wia ni e et no gr af ii, można zacząć rozumieć, do cze-
go sprowadza się analiza antropologiczna jako forma wiedzy.
Z jednego, podręcznikowego punktu widzenia uprawianie
etnografii polega na nawiązaniu dobrego kontaktu, wyborze
badanych, transkrybowaniu tekstu, spisywaniu rodowodów,
mapowaniu terenu, prowadzeniu dziennika badawczego i tak
dalej. Ale nie jest tymi rzeczami, bo techniki i uzyskane pro-
cedury nie definiują tego przedsięwzięcia. To, co je definiuje,
993.2. Badania jakościowe
to rodzaj wysiłku intelektualnego: intensywna praca nad, by
zapożyczyć termin Gilberta Ryle’a, stworzeniem „gęstego
opisu” (s. 6).
Istotą etnografii jest zatem nie tyle zbiór narzędzi, co pewna per-
spektywa, „antropologiczne nastawienie umysłu” ( Czarniawska-Joer ges,
1992), dzięki któremu jesteśmy w stanie wykorzystać własną refleksyj-
ność, bycie „profesjonalnym obcym” ( Agar, 1980) do tego, aby stwo-
rzyć opis, który będzie umożliwiał zrozumienie perspektywy lokalnej.
Staramy się przedstawić opis badanej kultury w sposób, który daje
czytającym poczucie współuczestnictwa w jej odkrywaniu i pojmowa-
niu, włączający ich w proces interpretacji, oraz wrażenie samodzielnego
zanurzenia w opisywanej rzeczywistości ( Clifford, 1983). Warto przy
tym zauważyć, że celem etnografii jest nie obiektywny opis rzeczywi-
stości, lecz jego interpretacja, osadzona w rzetelnym odzwierciedleniu
tego, co uważamy za istotne we wpływających na nią hierarchiach do-
minacji, relacjach władzy, interesów czy uprzedzeń ( Lichterman, 2017).
Kiedyś w antropologii dominowało podejście typowe dla nauk
ścisłych: celem było zachowanie całkowitej bezstronności, brak jakie-
gokolwiek zaangażowania, bo miało to prowadzić do obiektywnego
odzwierciedlenia świata. Wierzono, że da się po prostu widzieć świat
społeczny bez nieustannego narzucania mu znaczeń ( Clifford, Marcus,
1986; Weick, 1979).
Obecnie tego rodzaju funkcjonalne spojrzenie jest już anachronicz-
ne– jest dość jasne, że badacz i badaczka stanowią niejako „soczewkę
interpretacyjną”: poprzez swoje doświadczenia, wiedzę, historię, wraż-
liwość, gust, uprzedzenia i preferencje filtrują i interpretują obser-
wowaną rzeczywistość społeczną, nieustannie ją negocjując i nadając
jej sens ( Gerstl-Pepin, Gunzenhauser, 2002). Usiłują dotrzeć pod
podszewkę społecznej konstrukcji rzeczywistości ( Berger, Luckman,
1983), ale nie udają, że nie biorą w niej udziału. Przekonanie o moż-
liwości uzyskania obiektywnego oglądu to szkodliwa iluzja, mająca
na celu większą perswazję, jednak zaciemniająca obraz i utrudniająca
przeprowadzenie rzetelnych badań ( Golden-Biddle, Locke, 1997).
Celem etnografii jest zatem raczej takie przedstawienie subiektyw-
nej interpretacji, która będzie poprawiała nasze rozumienie świata,
100 3. Metody badania społeczności internetowych
poszerzy je. Tworzymy wiarygodną, autentyczną opowieść z pełnym
naukowym rygorem. Interpretacja ta oczywiście musi być wiarygod-
na przede wszystkim dla badacza czy badaczki, ale zamiast zawsze
nieskutecznych prób silenia się na obiektywizm, uczciwym rozwią-
zaniem jest przedstawienie własnej pozycji wyjściowej, przywilejów
i perspektyw, a także podejmowanie wysiłku, aby z nich sobie zdawać
sprawę podczas badań ( Haraway, 1988). Nie oznacza to całkowitego
relatywizmu, raczej świadomość intersubiektywizmu ( Feinberg, 2007;
Madden, 2017) i poleganie na nim jako na podstawowym założeniu
etnograficznym ( Gillespie, Cornish, 2010).
Osoby tworzące etnografię stają się instrumentem naukowym– po
odpowiednim nasyceniu rozumieniem logiki lokalnej kultury i przy
zachowaniu należytej ostrożności i staranności w rzetelnym przedsta-
wianiu perspektywy badanych, tworzą interpretacje, których główną
wartością jest właśnie lepsze rozumienie owej kultury ( Gerstl-Pepin,
Patrizio, 2009). Ta sama badaczka może interpretować swoje badania
na różne sposoby– ciekawie pisze o tym Margaret Wolf, trzykrotnie
różnorako podchodząc do tych samych obserwacji, oferując spojrzenia
odległe koncepcyjnie i czasowo i tworząc w rezultacie czwartą narrację
o roli etnografki (Wolf, 1992). Właśnie dlatego próby odgrywania bez-
stronności i prowadzenia przezroczystej narracji, z pominięciem autora
czy autorki, szkodzą de facto ostatecznemu rezultatowi ( Charmaz,
Mitchell, 1996), zubażając go i pozbawiając najważniejszych zalet
etnografii. Trzeba pamiętać, że badacz czy badaczka są nieusuwalnym
elementem praktyki etnograficznej, próby niezauważania i maskowa-
nia ich wpływu na proces niszczą wynik.
W niektórych nurtach antropologii zauważa się także, że badacz
czy badaczka nie powinni nawet we własnej narracji zajmować po-
zycji uprzywilejowanej, a ponadto, że proces powstawania etnografii
zyskuje, jeżeli różnice władzy i dostępu do głosu są redukowane
( Lassiter, 2001). Przekonania te są szczególnie silne w tych obsza-
rach antropologii, które wiążą się z badaniami w działaniu (action
research) ( Chrostows ki, Jemielniak, 2008; Greenwood, González
Santos, Can tón, 1991), gdzie odrzuca się przekonanie o roli na-
uki jako mającej jedynie bez stronnie i bez zaangażowania opisywać
rzeczywistość ( Strumińska-Kutra, 2016). Są też charakterystyczne
1013.2. Badania jakościowe
dla tzw.etnografii opartej na współpracy (collaborative ethnography)
( Pietrowiak, 2014).
Ponieważ w etnografii istotne jest minimalizowanie wpływu włas -
nych założeń i stereotypów, rozpoczyna się ją z jak najmniejszą liczbą
prekonceptualizacji. Kultura traktowana jest często w sposób perfor-
matywny– zakłada się wtedy, że niekoniecznie da się ją wpasować
do jakiegoś standardowego modelu teoretycznego, lecz raczej, że mo-
del kultury wyłoni się w procesie badań ( Jemielniak, 2002; Latour,
1986). Stąd dla etnografii charakterystyczne jest także niestawianie
wyjściowych hipotez, a jedynie pytań badawczych. Podczas badań
akceptujemy to, co widzimy, choć staramy się dziwić wszystkiemu
i próbować od zera zrozumieć nawet pozornie oczywiste kwestie
( Fetterman, 2009). To element wspomnianego „antropologicznego
nastawienia umysłu”.
Kwestia narzędzi w badaniach etnograficznych jest w dużym
stop niu wtórna. Co prawda istnieje pewien kanon, ale nic nie stoi
na przeszkodzie, aby robić badania etnograficzne z wykorzystaniem
metod mniej standardowych– a nawet włączać do nich okazjonal-
nie elementy badań ilościowych chociażby po to, by przeprowadzać
sensowny pilotaż do zadania właściwych pytań badawczych. Cechą
wyróżniającą badania etnograficzne jest zatem przede wszystkim dłu-
gotrwały proces badawczy, mający na celu zrozumienie logiki lokalnej.
Najczęściej stosowanymi metodami i technikami badawczymi są:
• obserwacje (uczestniczące i nieuczestniczące),
• prowadzenie dziennika badawczego,
• przeprowadzanie wywiadów,
• analiza narracyjna i dyskursu ( Denzin, Lincoln, 1994),
•
analiza materiałów zdjęciowych, video czy artefaktów kulturowych.
Zwłaszcza obserwacja uczestnicząca jest znakiem rozpoznaw-
czym zdecydowanej większości badań etnograficznych ( Ingold, 2014).
Obserwacje mogą być wykorzystywane do przeprowadzenia anali-
zy przypadku, czyli próby zrozumienia danego zdarzenia, albo po
prostu do szerszej analizy tego, jak funkcjonuje dana zbiorowość.
Obserwacjom towarzyszy prowadzenie dziennika badawczego, czyli
notatek terenowych (fieldnotes)– jest to o tyle istotny i nieodzowny
element pracy etnograficznej, że umożliwia większą refleksyjność,
102 3. Metody badania społeczności internetowych
powracanie do interpretacji i eksternalizację swoich wątpliwości
( Emer son, Fretz, Shaw, 2011; Sanjek, 1990), a także lepsze zrozu-
mienie własnych ograniczeń i pozycji wyjściowej, włącznie ze statusem
władzy czy prywatnych uprzedzeń ( Alvesson, Sköldberg, 2017). Bez
notatek terenowych osoba uważająca, że uprawia etnografię, może ła-
two się okazać po prostu turystą opowiadającym anegdoty z wycieczki.
Badania etnograficzne często opierają się też na wywiadach jakoś-
ciowych jako dobrym sposobie uzupełnienia danych obserwacyjnych,
pozwalającym na dotarcie do interpretacji podzielanej przez lokalnych
uczestników i uczestniczki kultury. Przydatnym sposobem uzupełnia-
jącym może być w nich analiza narracyjna. W niniejszym rozdziale
skupię się na etnografii, w kolejnych dopisując pewne uwagi szczegóło-
we na temat analizy przypadku, badań narracyjnych i przeprowadzania
wywiadów w kontekście badania społeczności internetowych.
Postaram się teraz omówić podstawowe różnice etnografii cyfro-
wej względem etnografii tradycyjnej. Przede wszystkim, w świecie
wirtualnym ob s er wuj e si ę aw a tar y, nie lu dz i ( Schroeder,
Axelsson, 2006). Co prawda duża część ruchu internetowego w ciągu
ostatniej dekady przeniosła się na Facebooka, Instagram czy LinkedIn,
czyli platformy, w których często występuje się pod imieniem i na-
zwiskiem, ale nadal wiele serwisów pozwala na tworzenie „person”,
czyli właśnie awatarów, które działają pod własnym pseudonimem
i z własnym stylem– jest to charakterystyczne chociażby częściowo
dla Twittera, Wikipedii czy różnorakich forów. Badając zachowania
awatarów, musimy brać pod uwagę, że za różnymi postaciami może
kryć się ta sama fizyczna osoba, a także, że tym samym awatarem
może zarządzać kilka różnych osób. Ponadto rosnąca liczba awatarów
to boty– konta obsługiwane przez algorytmy, często w ogóle bez
udziału człowieka ( Lokot, Diakopoulos, 2016). O postaciach stojących
za awatarami często wiemy jednocześnie dużo i mało ( Golder, Macy,
2014). Dużo w tym sensie, że możemy badać ich wypowiedzi, gust,
zainteresowania. Mało, bo na ogół brakuje nam podstawowych danych
demograficznych i geograficznych. Wcale nie jest rzadkością posługi-
wanie się inną płcią społeczną w świecie wirtualnym i rzeczywistym
( Pearce, Artemesia, 2009). Co prawda, można choćby estymować
geolokalizację użytkowników i użytkowniczek na podstawie analizy
1033.2. Badania jakościowe
sieci ich znajomych ( Compton, Jurgens, Allen, 2014), ale zarazem
odróżnianie wpisów ludzi od botów wcale nie jest proste ( Clark,
Williams, Jones, Galbraith, Danforth, Dodds, 2016), a pozyskiwanie
danych potencjalnie identyfikujących daną osobę może być proble-
matyczne etycznie samo w sobie.
Jakie to powoduje problemy praktyczne? Rozliczne. Choćby pod-
czas moich badań na Wikipedii wielokrotnie spotkałem się z prob-
lemem tzw.pacynkarstwa11. Jest to praktyka zakładania wielu kont
po to, by stwarzać iluzję szerokiego poparcia dla jakichś pomysłów.
Robią tak np.osoby, którym bardzo zależy, aby jakieś hasło pojawiło
się na Wikipedii albo aby zmienić jakąś regułę edycyjną. W rezulta-
cie możemy śledzić pozorną dyskusję kilkunastu awatarów, za którą
stoi jedna osoba. Problem jest na tyle powszechny, że zorganizo-
wano na Wikipedii specjalną, bardzo wąską grupę funkcjonariuszy
i funkcjonariuszek wysokiego zaufania, tzw.checkuserów, mających
do dyspozycji narzędzia ułatwiające wykrywanie podobnych oszustw
i dostęp do danych prywatnych, jak np.dotyczących adresu IP, danych
przeglądarkiitp.poszczególnych ludzi– choć dostęp ten jest ściśle
reglamentowany i nie da się sprawdzać tego typu informacji wedle
własnego widzimisię. Ponieważ pełniłem tę funkcję, wiem doskonale,
że pacynkowanie jest dość częste– a i tak miałem z nim styczność
jedynie w przypadkach zgłoszonych, a zatem takich, które wzbu-
dziły podejrzenia innych edytujących. Mam zatem świadomość, że
naprawdę kompetentni pacynkarze mogą umykać kontroli. Jaki jest
z tego wniosek? Trzeba cały czas rozgraniczać, czy badamy awatary,
czy rozmawiamy z żywymi osobami, jednocześnie pamiętając o tym,
że w wielu społecznościach wirtualnych ludzie bardzo przywiązują się
do swoich awatarów ( Wolfendale, 2007). Dobrą praktyką jest więc
analizowanie najpierw danych czysto wirtualnych, a następnie kontakt
z wybranymi kontami i prośba o rozmowę video– wówczas dopiero
przechodzimy do badań ludzi.
Etnografię cyfrową odróżnia też to, jak się zo sta je t uby lc em
12
.
W socjologii cyfrowej w ogóle bardzo charakterystyczne jest to, że
11 https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Sock_puppetry
12 „Tubylec” to termin, który nie jest zbyt fortunny i może mieć pewną konotację ko-
lonialną. Niestety, o ile w formie przymiotnikowej mogłem go zastąpić sformułowaniami
104 3. Metody badania społeczności internetowych
możemy realizować projekty w sposób typowy dla badań w działaniu
( Jemielniak, 2015), czyli z silnym zaangażowaniem w życie badanej
społeczności, także z możliwą rolą doradczą ( Chrostowski, Jemielniak,
2011). Jak wspominałem, klasyczne badania antropologiczne raczej
zalecają rolę „marginalnych tubylców” ( Lobo, 1990; Walsh, 2004)
i „profesjonalnych obcych” (Agar, 1980) i dystansowanie się wobec
własnej kultury ( Leach, 1982; Narayan, 1993). Nie jest to jednak za-
sada bezwzględna ( Maanen van, 2011; Sperschneider, Bagger, 2003)
i zasadniczo ostrzega się przed tak dalekim utożsamieniem z badany-
mi, które zatraciłoby perspektywę badawczą ( Robson, 2002), lecz ze
względów czysto praktycznych badaczom i badaczkom trudno jest na-
prawdę stać się tubylcami. O ile jednak marzenie o byciu „kameleonem
w terenie badawczym, doskonale dostosowanym do swojego otoczenia”
( Geertz, 1983, s.56)w przypadku tradycyjnych badań antropologicz-
nych jest złudne, o tyle w przypadku badań internetowych staje się
całkiem realne. Nikt w końcu nie jest cyfrowym tubylcem od urodze-
nia, wszyscy uczestniczący w danej społeczności przystąpili kiedyś do
niej jako obcy. Natomiast samo doświadczenie stawania się tubylcem,
umożliwiające bardzo dobre zrozumienie społeczności od środka,
jest niezwykle cenne ( Gatson, Zweerink, 2004). Owszem, prowadzi
zwykle do akceptacji logiki badanej zbiorowości– ale może to być
godziwa cena za pozyskanie inaczej hermetycznej wiedzy. Powoduje
to, że w przeciwieństwie do typowych badań etnograficznych, et-
nografie cyfrowe mogą mieć charakter autoetnograficzny ( Denzin,
2006; Kamińska, 2014; Rheingold, 1994). Badania autoetnograficzne
w socjologii wiążą się z socjologią humanistyczną i w dużym stopniu
opierają się na wrażliwości i refleksji osoby przeprowadzającej badania
( Kacperczyk, 2014). Badania obserwacyjne tego typu mogą rodzić po-
kusę, aby nie informować badanych o naszej roli ani celu uczestnictwa.
Jest to typowy problem także dla badań przeprowadzanych w świecie
realnym ( Konecki, 1992) i rzutuje bezpośrednio na możliwość wy-
rażenia świadomej zgody na udział w badaniu, o której będzie mowa
takimi, jak „lokalny”, „rodzimy” czy anglicyzmem „natywny”, o tyle nie mam dobrego po-
mysłu, czego użyć jako rzeczownika. Zaznaczam jednak tę wątpliwość, usprawiedliwiając
się także tym, że jest to terminużywany i ugruntowany w polskiej tradycji etnograficznej,
por.: Kuligowski (2016), także Burszta (2017).
1053.2. Badania jakościowe
w części poświęconej etyce badawczej. W określonych okolicznościach
badania z ukrycia także są zrozumiałe, z mojego doświadczenia jednak
oceniam, że co do zasady i przynajmniej w typowych przypadkach naj-
lepszą polityką dla mnie było rzetelne informowanie o tym, że jestem
naukowcem na swoim profilu, i nieukrywanie chęci realizowania badań
etnograficznych. Warto dodać, że podział na „cyfrowych tubylców”
i „cyfrowych imigrantów”, zaproponowany przez Marca Prensky’ego
(Prensky, 2001), jest krytykowany jako nieadekwatny i zastępowany
np.pojęciami „gości” i „stale mieszkających” ( White, le Cornu, 2011).
Z teoretyczną łatwością zostawania tubylcem wiąże się pewne
niebezpieczeństwo: złudy tego, że każdą społeczność da się prze-
niknąć. Owszem, w pewnym sensie tak jest, bo nie zawsze trzeba
być osobą urodzoną w danym miejscu, danej rasy, władającą danym
językiem. Ponadto elastyczność autoprezentacji dotyczy w końcu
także osób przeprowadzających badanie, które także mają większą
swobodę zarządzania swoją tożsamością i sposobem jej przedstawia-
nia ( Miller, 2012). Nadal jednak trzeba biegle władać określonym
kodem kulturowym. Sytuacja jest stosunkowo podobna choćby do
prób przenikania do fandomu. Osoba, która chciałaby uchodzić za
natywną w społeczności Bronies13, czyli dorosłych fanów kreskówki
Little Pony (Miller, 2012), czy w społeczności Trekkies, czyli fanów
Star Treka, aby mieć jakiekolwiek szanse, musiałaby w praktyce na-
prawdę porządnie opanować wiedzę o tych serialach. Podobnie trudno
wyobrazić sobie łatwe przeniknięcie do gangu motocyklowego, choć
teoretycznie także jest możliwe i daje szansę na fantastyczne badania
jakościowe ( Wolf, 1991). W gruncie rzeczy w ogóle zrozumienie
kultury dowolnej organizacji wymaga głębokiego wniknięcia w nią
( Koźmiński, Jemielniak, Latusek, 2009). Nie inaczej jest ze społecz-
nościami internetowymi, które w dodatku charakteryzuje „głęboka
różnorodność” kulturowa i kontekstowa ( English-Lueck, 2011). Aby
zostać w pełni biegłym wikipedystą, musiałem dokonać kilkunastu
tysięcy edycji, nauczyć się, gdzie przebiegają ważne dyskusje, poznać
specyficzny slang tej społeczności, niezbędny choćby po to, aby wie-
13
https://en.wikipedia.org/wiki/Bronies:_The_Extremely_Unexpected_Adult_
Fans_of_My_Little_Pony
106 3. Metody badania społeczności internetowych
dzieć, co znaczy komunikat „nieency, ale DNU, nie EK” (sugerujący
po prostu konieczność dyskusji nad encyklopedycznością artykułu
z powodu niewyczerpania znamion ekspresowego kasowania). Co
prawda dzięki temu, że w wielu społecznościach zapis wszystkich dys-
kusji jest łatwo dostępny, wydawać się może, że enkulturacja to strata
czasu. Zdecydowanie jednak tak nie jest– to właśnie ona umożliwia
nadanie sensu analizie wydarzeń. Dopiero bycie insiderem można
uznać za „klucz do zrozumienia ukrytych zakamarków organizacji”
( Labaree, 2002, s.98). Łatwo można sobie wyobrazić badania para-
etnograficzne po prostu na podstawie dostępnych danych– jednakże
w morzu informacji osoba bez naprawdę dogłębnego zrozumienia
społeczności, względnie przynajmniej bez zaufanego przewodnika
czy przewodniczki, nie będzie w stanie prawidłowo rozumieć tego,
co zobaczy. Przykładowo, postronni badacze i badaczki, a także oso-
by nowe na Wikipedii często mają wrażenie, że jest to społeczność
wyjątkowo skonfliktowana. Tymczasem w praktyce mogą mieć takie
wrażenie także dlatego, że kultura Wikipedii opiera się na radykalnym
odrzuceniu hierarchii i braku lęku przed przełożonymi, skutkującym
zachęcaniem do wyrażania sprzeciwu i wątpliwości, gdy tylko ma się
inny punkt widzenia ( Jemielniak, 2016b). Powoduje to oczywiście, że
wiele osób ze społeczności Wikipedii i innych projektów Wikimedia
bardzo chętnie wyraża swoje zdanie, radykalne opinie czy zadaje pub-
licznie pytania, oczekując odpowiedzi niezależnie od tego, jaką rolę
w hierarchii Fundacji Wikimedia czy w ruchu społecznym odgrywa.
Świadomość tego może istotnie wpływać na interpretację badań.
Nieco pokrewnym do tubylczości problemem jest b r ak ba ri er y
mię dz y t er en em a d o me m. W tradycyjnych badaniach etnogra-
ficznych wypracowywana jest ona przez „pójście w teren”, oddzielony
przestrzennie i czasowo. W przypadku badań internetowych bardzo
trudno rozgraniczyć sferę badań (tworzenia notatek terenowych, roz-
ważań nad materiałem) i sferę korzystania z Internetu na potrzeby
prywatne lub pozostałe zawodowe. Problem ten jest dość podobny
do tych tradycyjnych etnografii, w których następuje przenikanie
życia z terenem ( McLean, Leibing, 2007). Tymczasem ma on dość
poważne skutki, bo utrudnia refleksyjność badawczą, która jest ważną
częścią samej metody etnograficznej ( Davies, 2008) ‒ choć, co warto
1073.2. Badania jakościowe
zaznaczyć, w dużym stopniu zrytualizowaną, gdyż w etnografiach
sposób mówienia o swoich wątpliwościach, niepowodzeniach czy
nieśmiałości jest dość konwencjonalny ( Jemielniak, Kostera, 2010;
Scott, Hinton-Smith, Härmä, Broome, 2012). Dobrych rozwiązań
brak– choć oczywiście można sobie wyobrazić pewne symboliczne
zabiegi, np.używanie tylko konkretnego, osobnego komputera do
badań, a innego do pozostałych zastosowań. Kluczowe jest na pewno
stałe uświadamianie sobie swej roli.
Jednocześnie nie sposób nie zauważyć, że w etnografii cyfrowej
znacząco inaczej wygląda kwestia o b ec no ś ci w ter en ie ( Rutter,
Smith, 2005). „Bycie na miejscu” to jeden z podstawowych wyróżników
klasycznych etnograficznych badań terenowych. Antropologia opiera
się zresztą na doświadczaniu badanych kultur wszystkimi zmysłami
( Bendix, 2005). Także fizyczne oddalenie od domu, podróż, długo-
trwałe przenosiny w inne środowisko i całodobowy w nim pobyt bez
wątpienia silnie wpływają na stan umysłu badacza czy badaczki. Jest
on, jak wspominałem, kluczowym elementem etnograficznej maszyny
interpretacyjnej, zatem tak istotną zmianę trzeba mieć zdecydowanie
na uwadze. Skoro podczas badań wirtualnych nie można być na miej-
scu w sposób podobny, jak w przypadku etnografii tradycyjnej, czy
nawet organizacyjnej, niezbędne jest zastępowanie względnie stałej
fizycznej współobecności długimi godzinami współuczestnictwa wir-
tualnego – rozwojem kompetencji przekazu i odbioru komunikatów
tekstowych i wizualnych ( Garcia, Standlee, Bechkoff, Cui, 2009).
Podobnie jak w przypadku nowoczesnych etnografii organizacyjnych,
wydaje się jednak jasne, że prowadzenie badań terenowych bez zacho-
wania fizycznej współobecności i przestrzennego wspólnego doświad-
czenia jest możliwe– zwłaszcza że osoby uczestniczące w badanych
zbiorowościach także robią to w podobny sposób ( Burrell, 2009).
Kolejną odmiennością etnografii cyfrowej jest ch a r ak te r in -
ter ak c ji. W społecznościach wirtualnych bardzo często są one asyn-
chroniczne, czyli udział w dyskusji jest niejednoczesny. W zależno-
ści od społeczności i tematu awatary uczestniczące w dialogu mogą
wymieniać się komentarzami niemalże synchronicznie. To typowe
dla zaciekłych dyskusji na forach, grupach Facebooka, Twitterze, ale
także okazjonalnie na Wikipedii, jeżeli obie strony dyskusji są mocno
108 3. Metody badania społeczności internetowych
zaangażowane. Z kolei w niektórych społecznościach, jak np.na nie-
których forach czy innych dyskusjach na Wikipedii, nie jest niczym
nietypowym, że na daną wypowiedź ktoś odpowiada po tygodniach,
miesiącach, a nawet latach. Trzeba mieć tego świadomość– bo całkiem
istotnie wpływa to na dynamikę dyskusji. Choć wypowiedzi mogą
czasami przypominać rozmowę ustną, w praktyce są bardzo odmienne
( Ong, 2002). Wynika to z tego, że interlokutorzy i interlokutorki mają
na ogół świadomość, że nie do końca rozmawiają ze sobą– a raczej
że poza rozmową uczestniczą także w pewnym zbiorowym procesie
tworzenia publicznego dialogu czy budowania bazy wiedzy. W tym
sensie można mówić o pewnej specyficznej, nowej formie interak-
cji międzyludzkiej, „monodialogu”– uczestnictwie w rozmowie, ale
z założeniem, że odbiorcą nie jest przede wszystkim osoba, której
odpowiadamy, a nawet, że może ona w ogóle się o naszej odpowiedzi
nie dowiedzieć.
Wpływa to bezpośrednio na kolejną różnicę, jaką jest o dm ie n-
noś ć w p ro wa dze ni u o bs er wa cj i ( Garcia, Standlee, Bechkoff,
Cui, 2009). Jak już wspominałem, obserwujemy awatary, a nie ludzi
( Schroeder, Axelsson, 2006; Williams, 2007). Drugą wszakże istotną
różnicą jest to, że ponieważ w wielu społecznościach mamy dostęp
do ogromnych archiwów dawnych dyskusji, pozornie można mieć
wrażenie, że nie ma różnicy między obserwacjami w czasie teraź-
niejszym a badaniami historycznymi. Tak jednak zdecydowanie nie
jest. Jeżeli obserwujemy interakcje awatarów w czasie rzeczywistym,
pozyskujemy wiedzę o dynamice rozmowy. Nie da się jej równie łatwo
zdobyć przez suchą analizę zarejestrowanego czasu każdej wypowiedzi
(choć, rzecz jasna, samo to, że możemy sprawdzić dokładną chwilę
danej wypowiedzi, jest bardzo wygodne). Przy analizie historycznej
umyka nam też kontekst bieżących reakcji społeczności– a waż-
niejsze dyskusje, kontrowersje czy konflikty zazwyczaj odbijają się
szerokim echem także w innych kanałach komunikacji typowych dla
społeczności. Przykładowo, nietypowe dyskusje na Wikipedii skutkują
komentarzami w grupach wikipedycznych na Facebooku, na liście
dyskusyjnej e-mail, na kanałach IRC, a także w prywatnych rozmo-
wach. Odtworzenie części tych komentarzy po czasie jest niemożliwe,
a części po prostu trudne. Ponadto akurat technologia wiki pozwala na
1093.2. Badania jakościowe
wstawianie wypowiedzi bez zachowania linearnego przepływu tekstu,
tj.można wstawić swą wypowiedź później, a wyżej na stronie, aby móc
odnieść się konkretnie do danego wcześniejszego fragmentu wypo-
wiedzi. W związku z tym odtworzenie dynamiki dyskusji jest o wiele
bardziej żmudne, choć dokładne informacje o czasie wypowiedzi,
a także łatwy dostęp do wszystkich kolejnych wersji dowolnej strony
umożliwia śledzenie chronologii, w przeciwieństwie do niektórych
innych społeczności. Wreszcie to, że wszystkie interakcje są spisane,
jest ogromnym ułatwieniem. Nie oznacza to jednak zwolnienia z po-
trzeby prowadzenia dziennika badawczego. Pisanie notatek i refleksji
to narzędzie, które pozwala uruchomić aparat interpretacyjny w głowie
badacza czy badaczki. Poleganie jedynie na cytatach z archiwów po-
zbawia badania etnograficzne jednej z ważniejszych zalet– iteracyj-
nego wracania do tych samych obserwacji i zdarzeń oraz nadawania
im sensu ( Weick, 1979). Dziennik badawczy pozwala też na większą
szczerość– o ile etnografia, w sensie ostatecznego tekstu, jest pewną
narracją, którą tworzymy z jakiejś perspektywy ( Wolf, 1992), o tyle
dziennik pozwala na stworzenie sobie pewnego wentylu bezpieczeń-
stwa, ujścia wątpliwościom, zarysowania myśli, którymi niekoniecznie
będziemy się dzielić w tekście ostatecznym.
Istotną odmiennością w procesie przeprowadzania obserwacji jest
także to, że w niektórych społecznościach można dokonywać ich bez
zakładania konta i w sposób niezauważalny dla samych obserwowa-
nych, choć w niektórych z kolei niezbędne jest wejście w świat wir-
tualny na jego zasadach i „ucieleśnienie” wewnątrz poprzez własnego
awatara ( Pearce, Artemesia, 2009). Z kolei inaczej niż w tradycyjnej
etnografii, podczas obserwacji wirtualnych znacznie trudniej nam
śledzić komunikację pomiędzy obserwowanymi osobami– powszech-
ną praktyką w społecznościach wirtualnych jest wykorzystywanie
różnych kanałów i dyskutowanie równolegle do „życia społecznego”
w głównym wątku ( Ducheneaut, Yee, Bellotti, 2010).
Etnografia cyfrowa w o wiele większym stopniu niż tradycyjna
opiera się na tzw.e tn og raf ii wi elo st a now is ko wej (multi-
-sited ethnography) ( Marcus, 1995). Oznacza ona w tym kontekście
badanie jednocześnie więcej niż jednej społeczności on-line albo łą-
czenie badań wirtualnych i badań w świecie realnym. Wynika to ze
110 3. Metody badania społeczności internetowych
wspominanej już wcześniej specyfiki społeczności internetowych:
często przenikają się one i nakładają zarówno z innymi zbiorowościami
on-line, jak i ze sferą off-line.
Istotną różnicą jest także to, że etnograf cyfrowy ma pozycję mniej
uprzywilejowaną niż w etnografii tradycyjnej. Władza nad narracją
i kontrola nad sposobem przekazu to kwestie, na które od dawna
zwraca się uwagę w antropologii ( Fine, 1993). W tradycyjnej etnogra-
fii jednak zazwyczaj przebywamy w terenie samotnie lub w zespole,
który później będzie publikował uzgodnione obserwacje– co, nawia-
sem mówiąc, jest strategią, którą należy wybierać świadomie, zdając
sobie sprawę z wad i zalet etnograficznej pracy zespołowej ( Clerke,
Hopwood, 2014). Natomiast w etnografii cyfrowej nigdy nie wiemy,
czy nie stykamy się z innymi badaczami i badaczkami, którzy dokład-
nie w tym samym czasie analizują te same zdarzenia i wypowiedzi,
a nawet traktują nas jak przedmiot swych badań. W skrajnej, czysto
hipotetycznej sytuacji można sobie wyobrazić, że w jakiejś społeczności
chwilowo mogłoby nie być nikogo poza przeprowadzającymi projekty
badawcze i badającymi się nawzajem, w przeświadczeniu obcowania
z lokalną kulturą. Ponadto zweryfikowanie naszych obserwacji i prze-
myśleń przez innych jest znacznie prostsze. W przeciwieństwie do et-
nografii tradycyjnej, w której można zakładać, że badacz czy badaczka
tworzą obraz społeczności w danej chwili, do którego nikt inny nie
ma dostępu, to w etnografii cyfrowej konfrontacja z danymi nawet
po wielu latach jest możliwa. Nie mamy zatem nawet tymczasowego
monopolu na interpretację. Wiele społeczności internetowych (być
może z uwagi na stałe obracanie się w sferze słowa pisanego) two-
rzy własne metaanalizy swojej kultury, mitologie, historie– których
monopolu zazdrośnie strzeże. Włączenie tego rodzaju tubylczych
etnografii w jakiejś formie do obiegu naukowego pozostaje wciąż
kwestią otwartą.
Wreszcie, w etnografii cyfrowej charakterystyczne jest to, że mamy
zwykle do czynienia z wysoką międzykulturowością i zarazem niską
homogenicznością badanych zbiorowości, w porównaniu ze zbio-
rowościami tradycyjnymi. Zazwyczaj osią organizującą ją może być
nawet tylko jeden element wspólny– zainteresowania, wspólny projekt
czy znajomość tego samego narzędzia. W związku z tym procesy
1113.2. Badania jakościowe
enkulturacji i ujednolicania norm społecznych mają charakter o wiele
mniej totalny.
W etnografii cyfrowej występują też inne s ty gm y s p oł ec zn e.
Wiele z typowych sposobów stygmatyzacji w społecznościach nie-
internetowych opiera się na rasie, wieku, ograniczeniach sprawności
fizycznej– a te są łatwiejsze do zamaskowania w Internecie, choć warto
zauważyć, że np.płeć, choć pozornie równie trudno identyfikowalna,
jest istotną kategorią klasyfikacji awatarów. Wiele społeczności inter-
netowych jest zdominowanych przez mężczyzn i utrwalone normy
powodują, że kobiety są tam dyskryminowane lub zniechęcane do
równego uczestnictwa. Niemniej Internet jest pod wieloma względami
egalitarny– jak głosi popularny obrazek, „w Internecie nikt nie wie,
że jesteś psem”. Każdy, kto ma dostęp do sieci, może prezentować się
znacznie swobodniej i bardziej wedle swojego gustu niż w świecie
realnym, przynajmniej teoretycznie bez ograniczeń demograficz-
nych czy majątkowych. Z drugiej strony społeczności internetowe są
podatne na zupełnie inne rodzaje społecznych stratyfikacji. O ile na
spotkaniu w głośnej dyskotece znaczenie może mieć przede wszystkim
wygląd, ubiór i mowa ciała, o tyle w społecznościach internetowych na
pierwszy plan wychodzą kompetencje językowe. Zasób słownictwa,
opanowanie specyficznego slangu danej społeczności, częstość i ade-
kwatność wykorzystania emotikonów, a nawet sama szybkość pisania
mogą prowadzić do silnych ocen awatara.
Wreszcie, choć nie jest to cecha szczególna dla społeczności inter-
netowych, może być w nich trudniejsza do praktycznego zaadresowa-
nia: strategie budowania statusu w społeczności mogą być odmienne
od naszych wyobrażeń. O ile w tradycyjnych biznesowych organiza-
cjach są dosyć utrwalone i względnie podobne sposoby odgrywania
wartości i poświęcenia, uwzględniające hierarchię, dostęp do zasobów,
pieniądze, choć także i czas
14
, o tyle w społecznościach internetowych
może być trudniej o jednoznaczne ich wskazanie bez zagłębienia się
w teren. W tradycyjnych badaniach antropologicznych też tak jest,
14
Przykładowo w badaniach programistów zaobserwowałem, że czas spędzony
w pracy często jest postrzegany przez przełożonych jako silniej sygnalizujący wartość
pra cownika niż jakość wykonanej pracy– czas miał zatem funkcję symboliczną w okazy-
waniu lojalności i poświęcenia organizacji ( Jemielniak, 2009).
112 3. Metody badania społeczności internetowych
ale w przypadku badań internetowych możemy mieć większą ułu-
dę swojskości: tego, że różnice względem naszych przyzwyczajeń są
nieistotne i pomijalne, co potencjalnie sprawia, że trudniej rozeznać
się w sytuacji. Przykładowo w społeczności Wikipedii w narracjach
na temat tego, kto jest szczególnie wartościowy, a kto nie, wielokrot-
nie przewija się kwestia pisania rozbudowanych, dobrych artykułów
encyklopedycznych, a nie uczestniczenia jedynie w dyskusjach o pro-
cedurach i biurokracji. Jednak analiza osób, które są wybierane do
pełnienia funkcji administracyjnych, pokazuje, że prawie zawsze są one
zdecydowanie zaangażowane w sprawy organizacyjne, a nie jedynie
w tworzenie artykułów. Struktury paraorganizacyjne mają charakter
mocno biurokratyczny i utrwalają status quo ( Konieczny, 2009; Shaw,
Hill, 2014). Ponadto jakość artykułów jest często realnie mniej ważna
niż liczba edycji– osoby uzyskujące status administratorski na polskiej
Wikipedii mają zazwyczaj ponad 2000edycji, a na angielskiej nawet
przeszło 10tysięcy, a sama obsesja liczbą edycji jest uważana przez
społeczność za poważny problem i nazywana editcountitis ( Jemielniak,
2014a). W społeczności Wikipedii „liczba edycji to waluta tego kró-
lestwa” ( Reagle, 2010, s. 157).
3.2.2. Analiza przypadku
Analiza przypadku jest dość standardową metodą badań jakościowych,
typową choćby w badaniach zmian organizacyjnych, kiedy możemy
skoncentrować się nie tyle na konkretnej społeczności, co właśnie na
przebiegu jakiegoś istotnego wydarzenia. Często stanowi element
badań etnograficznych, dotyczą jej więc uwagi i zastrzeżenia z po-
przedniego rozdziału. O ile jednak etnografia ma na celu zrozumienie
kontekstu kulturowego i logiki lokalnej danej społeczności jako ta-
kiej, o tyle analiza przypadku koncentruje się na opisie i wyjaśnieniu
pewnego określonego zdarzenia. To zapewne jeden z powodów, dla
których analiza przypadku postrzegana jest jako metoda łatwiejsza
od etnografii, bo nie wymaga tak długiej akulturacji środowiskowej.
Bywa niestety traktowana po macoszemu, jako „łatwy” sposób robienia
badań jakościowych i pseudojakościowych– nie pozwalając na pełne
Zakończenie
W niniejszej monografii starałem się przedstawić różnorodność
możliwych podejść i narzędzi do prowadzenia badań społecznych
w Internecie i za jego pośrednictwem. Wskazałem, dlaczego Internet
powinien być przedmiotem badań socjologicznych, a także dlaczego
nawet tradycyjne projekty badawcze powinny uwzględniać elementy
badań internetowych. Pokazałem trzy trendy silnie powiązane z roz-
wojem technologii komunikacyjnej i sieci, tj.transformację relacji
międzyludzkich on-line, kryzys wiedzy eksperckiej (w tym także fake
news, filtry informacyjne, propagację antynauki, komory rezonansowe),
a także gospodarkę dzielenia się. Zwróciłem uwagę na ich istotność
w bardzo wielu obszarach życia oraz konieczność pogłębionych i po-
wracających analiz socjologicznych, wobec dużej zmienności zjawisk.
Następnie opisałem podstawowe podejścia ilościowe, koncentru-
jąc się w szczególności na tych, które nie wymagają wieloletniego,
specjalistycznego treningu. Postarałem się także przybliżyć metody
badań jakościowych, które mogą posłużyć zarówno do interpretacji
tych pierwszych, jak i stanowić punkt wyjścia do analiz ilościowych.
Zaznaczyłem możliwości badań kulturowych on-line, czyli produktów
kultury internetowej, jako uprawnionej metody badań społecznych.
Wreszcie wyodrębniłem zbiór zagadnień etycznych, nad którymi po-
winna się pochylić każda osoba, która przygotowuje projekt jakościowy.
Moim celem było napisanie monografii metodologicznej, stano-
wiącej reference book, a zatem uwzględniającej także rzetelny przegląd
literatury, umożliwiający dalsze pogłębianie wiedzy w zaznaczonych
obszarach i prześledzenie toku rozumowania. Choć monografia nie ma
charakteru podręcznika, starałem się przybliżać również podstawowe
kwestie techniczne, wychodząc z założenia, że jest to niezbędne, aby
zachęcić do samodzielnego prowadzenia badań.
167Zakończenie
Dziękuję, Czytelniku lub Czytelniczko, za dotarcie tak daleko.
Mam nadzieję, że mimo swoich niedociągnięć i ułomności książka
okazała się przydatna. Na pożegnanie zostawiam mem– „ostatnia
strona w Internecie”1.
1 Zob. https://knowyourmeme.com/memes/the-last-page-of-the-internet.
Uwaga:
Dotarłeś/aś do ostatniej strony w internecie.
Mamy nadzieję, że miło Ci się przeglądało.
Wyłącz komputer i idź się przewietrzyć.
Podziękowania
Jestem bardzo wdzięczny całemu zespołowi mojej katedry MINDS
(Management inNetworked and Digital Societies) w Akademii Le -
ona Koźmińskiego za wsparcie i konstruktywne uwagi w pracy nad
niniejszą książką.
Bardzo pomocne były dla mnie szczegółowe sugestie od Tadeusza
Chełkowskiego, Magdaleny Kamińskiej, Pawła Krzyworzeki, Alek-
sandry Przegalińskiej, Agaty Stasik oraz Heleny Chmielewskiej-
Szlajfer. Mój doktorant, Yaroslav Krempovych, pomógł mi opracować
fragment książki dotyczący przykładu użycia scrapingu danych, za co
jestem mu ogromnie zobowiązany.
Dużo cennych uwag i wskazówek przekazali mi także współpra-
cownicy i współpracowniczki ze społeczności Berkman-KleinCenter
for Internet and Society na Harvardzie, a szczególności Francine
Berman, Erhardt Graeff, oraz MominM. Malik.
Jestem szczególnie zobowiązany wobec Recenzentów wydawni-
czych monografii, tj.prof. dr. hab. Krzysztofa Koneckiego i dr. hab.
Kazimierza Krzysztofka. Ich wyrazy uznania i docenienie niniejszej
pracy dały mi wiarę w to, że faktycznie stanowi ona wartościowy
wkład w naukę, a jednocześnie ich precyzyjne, konstruktywne i mądre
wskazówki pomogły ją poprawić. Oczywiście żadnej z wymienionych
osób nie można winić za pozostałe wady i niedostatki książki.
Bez cierpliwości i nieustającego wsparcia mojej kochanej żony
Natalii ta książka również zapewne by nie powstała i jestem za nie
bardzo wdzięczny. Z kolei moja córka Alicja cierpliwie uczyła mnie,
że są rzeczy ważniejsze niż praca naukowa. Bez tych lekcji co prawda
ta książka może powstałaby nieco szybciej, ale nie dowiedziałbym się
z kolei ani o losach świnki Peppy, ani o podstępnym księciu Hansie,
oraz prawdopodobnie zbudowałbym znacznie mniej zamków z klo-
cków Lego.
Bibliografia
W bibliografii podaję te wersje książek i wydań, z których korzystałem,
często anglojęzycznych, nie starając się odnaleźć ich polskich przekładów
(z wyjątkiem pewnych ważnych moim zdaniem pozycji). Mam świadomość,
że jest to niezgodne z polską tradycją bibliograficzną. Jednocześnie jestem
zdania, że nadrzędnym obowiązkiem naukowym jest przywoływanie tych
prac, na których się polegało. Przekłady i różne wydania mogą zawierać
błędy, zarówno zawinione przez osoby tłumaczące, jak i przez wydawnictwa
i w szczególnym przypadku mogłoby dojść do sytuacji, w której przywoły-
wałbym wydanie, w którym np.nie ma fragmentu, do którego się odnoszę.
Zdecydowałem się również nie wykonywać benedyktyńskiej pracy polegającej
na ponownym przeczytaniu pozycji, które ukazały się po polsku tylko po to,
aby utrwalić na moment wydania niniejszej monografii tego, które już zostały
przełożone, a które jeszcze czekają na swoją kolej. Przepraszam Czytelników
i Czytelniczki, jeżeli jest to powodem rozczarowania.
Adamic, E.A.L., Lento, T., Ng, P.(2014). The Evolution ofMemes on
Face book.Facebook Data Science. Pobrane z: https://www.facebook.
com/notes/facebook-data-science/the-evolution-of-memes-on-face-
book/ 10151988334203859.
Adamic, L.A., Huberman, B.A.(2000). The nature ofmarkets intheWorld
Wide Web. Quarterly Journal ofElectronic Commerce, 1(1), 5‒12.
Adams, J., Brückner, H.(2015). Wikipedia, sociology, and thepromise
and pitfalls ofBig Data. Big Data Society, 2(2). DOI: 10.1177/
2053951715614332.
Adams, J.M.(2013). Occupy Time. Technoculture, Immediacy, and Resistance
After Occupy Wall Street. New York: Palgrave ‒ Macmillan.
Adler, P.A., Adler, P.(2012). Keynote address tales from thefield: Reflections
on four decades ofethnography. Qualitative Sociology Review, 8(1), 10‒32.
Afeltowicz, Ł.(2012) Modele, artefakty, kolektywy: praktyka badawcza w per-
spektywie współczesnych studiów nad nauką. Toruń: Wydawnictwo Nau-
kowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
170 Bibliografia
Afeltowicz, Ł., Pietrowicz, K.(2008). Koniec socjologii, jaką znamy, czyli
o maszynach społecznych i inżynierii socjologicznej. Studia Socjologiczne,
3(190), 43‒73.
Agamben, G.(1999). Potentialities: Collected Essays inPhilosophy. Stanford:
Stanford University Press.
Agar, M.(1980). The Professional Stranger: An Informal Introduction to Ethno-
graphy. New York: Academic Press.
Agar, M.(2006). Culture: Can you take it anywhere? International Journal
ofQualitative Methods, 5(2), 1‒16.
Aigrain, P.(2012). Sharing. Culture and theEconomy intheInternet Age.
Amsterdam: Amsterdam University Press.
Al-Saggaf, Y., Williamson, K.(2004). On-line communities inSaudi Arabia:
Evaluating theimpact on culture through on-line semi-structured in -
ter views. Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social
Research, 5(3). DOI: 10.17169/fqs-5.3.564.
Albert, R., Jeong, H., Barabási, A.L.(1999). Internet: Diameter oftheworld-
-wide web. Nature, 401(6749), 130‒131.
Alderson, P., Morrow, V.(2006). Multidisciplinary research ethics review:
Is it feasible? International Journal ofSocial Research Methodology, 9(5),
405‒417.
Alles, M.(2014). Thick data: Adding context to big data to enhance audita-
bility. International Journal ofAuditing Technology, 2(2), 95‒108.
Aloisi, A. (2015). Commoditized workers: Case study research on labor
law issues arising from a set ofon-demand/gig economy platforms.
Comparative Labor Law Policy Journal, 37, 653‒690.
Alvesson, M., Sköldberg, K.(2017). Reflexive Methodology: New Vistas for
Qualitative Research. London ‒ Thousand Oaks ‒ New Delhi: Sage.
Anderson, K.V., Sheeler, K.H. (2014). Texts (and tweets) from Hillary:
Meta-meming and postfeminist political culture. Presidential Studies
Quarterly, 44(2), 224‒243.
Andriani, P., McKelvey, B.(2009). Perspective ‒ from gaussian to pare-
tian thinking: Causes and implications ofpower laws inorganizations.
Organization Science, 20(6), 1053‒1071.
Anthony, D., Campos-Castillo, C., Horne, C.(2017). Toward a sociology
ofprivacy. Annual Review ofSociology, 43(1), 249‒269.
Aragona, B., Zindato, D.(2016). Counting people inthedata revolution
era: Challenges and opportunities for population censuses. International
Review ofSociology, 26(3), 367‒385.
Aro, J.(2016). The cyberspace war: Propaganda and trolling as warfare tools.
European View, 15(1), 121‒132.
171Bibliografia
Arvidsson, A., Colleoni, E.(2012). Value ininformational capitalism and
on theinternet. The Information Society, 28(3), 135‒150.
Asongu, S.A.(2018). Conditional determinants ofmobile phones penetration
and mobile banking inSub-Saharan Africa. Journal oftheKnowledge
Economy, 9(1), 81‒135.
Atkinson, P., Coffey, A., Delamont, S., Lofland, J., Lofland, L.(ed.). (2001).
Handbook ofEthnography. Thousand Oaks: Sage.
Atkinson, P., Delamont, S.(2006). Rescuing narrative from qualitative rese-
arch. Narrative Inquiry, 16(1), 164‒172.
Atkinson, P.A.(2013). Ethnography and craft knowledge. Qualitative So -
ciology Review, 9(2), 56‒63.
Augé, M.(2010). Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesno-
ści (tłum. R.Chymkowski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Aupers, S., Schaap, J., Wildt, L. de(2018). Qualitative in-depth interviews:
Studying religious meaning-making inMMOs.W: V.Sisler, K.Radde-
-Antweiler, X.Zeiler (eds.), Methods for Studying Video Games and Re -
ligion. New York ‒ London: Routledge.
Austen, K.(2015). The trouble with wearables. Nature, 525(7567), 22‒24.
Azzellini, D.(2018). Labour as a Commons: The Example ofworker-recu-
perated companies. Critical Sociology, 44(4-5), 763‒776.
Babones, S.(2016). Interpretive quantitative methods for thesocial sciences.
Sociology, 50(3), 453‒469.
Bachtin, M.(1982). Problemy literatury i estetyki (tłum. W.Cesluk-Grajew-
s ki). Warszawa: Czytelnik.
Baćak, V., Kennedy, E.H.(2018). Principled machine learning using the
super learner: An application to predicting prison violence. Sociological
Methods Research. DOI: 0049124117747301.
Bainbridge, W.S.(1999). Cyberspace: Sociology’s natural domain. Contem-
porary Sociology, 28(6), 664‒667.
Baker, L.M.(2006). Observation: A complex research method. Library
trends, 55(1), 171‒189.
Banasik, N., Podsiadło, K.(2016). Comprehension ofIronic Utterances by
Bilingual Children. Psychology ofLanguage and Communication, 20(3),
316‒335.
Band, J., Gerafi, J.(2013). Wikipedia’s Economic Value. SSRN working paper,
DOI: 10.2139/ssrn.2338563.
Banet-Weiser, S., Miltner, K.M.(2016). #MasculinitySoFragile: Culture,
struc ture, and networked misogyny. Feminist Media Studies, 16(1),
171‒174.
172 Bibliografia
Barabási, A.L., Jeong, H., Néda, Z., Ravasz, E., Schubert, A., Vicsek, T.
(2002). Evolution ofthesocial network ofscientific collaborations. Phy-
sicaA: Statistical Mechanics and its Applications, 311(3), 590‒614.
Barcellini, F., Détienne, F., Burkhardt, J.M.(2008). User and developer
mediation inan Open Source Software community: Boundary spanning
through cross participation inon-line discussions. International Journal
ofHuman-Computer Studies, 66(7), 558‒570.
Bar-Lev, S.(2008). ‘We are here to give you emotional support’: Performing
emotions inan on-line HIV/AIDS support group.Qualitative Health
Research, 18(4), 509‒521.
Barratt, M.J., Maddox, A.(2016). Active engagement with stigmatised
communities through digital ethnography. Qualitative Research, 16(6),
701–719.
Barthes, R.(1977). Introduction to thestructural analysis ofnarratives. Image,
music, text. New York: Hill and Wang.
Bassett, E.H., O’Riordan, K.(2002). Ethics ofInternet research: Contesting
thehuman subjects research model. Ethics and Information Technology,
4(3), 233‒247.
Batorski, D.(2005). Internet a nierówności społeczne. Studia Socjologiczne,
2(177), 107‒132.
Batorski, D.(2013). Kapitał społeczny i otwartość jako podstawa innowa-
cyjności. W: P. Zadura-Lichota (red.). Świt innowacyjnego społeczeń-
stwa. Trendy na najbliższe lata. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości.
Batorski, D., Zdziarski, M.(2009). Analiza sieciowa i jej zastosowania w bada-
niach organizacji i zarządzania. Problemy Zarządzania, 7(4), 157‒184.
Bauman, Z.(2003). Liquid love: On thefrailty ofhuman bonds. Cambridge:
Polity Press.
Bauman, Z.(2007). Consuming Life. Cambridge, UK– Malden, MA: Polity.
Bauwens, M.(2006). The Political Economy ofPeer Production. Post-autistic
Economics Review, 37, 33‒44.
Bauwens, M.(2009). Class and capital inpeer production. Capital Class,
33(1), 121‒141.
Bauwens, M.(2012). Thesis on digital labor inan emerging P2P economy.
W: T.Scholz, (ed.). Digital Labor: The Internet as Playground and Factory.
London ‒ New York: Routledge.
Bauwens, M., Kostakis, V.(2014). From thecommunism ofcapital to capi-
tal for thecommons: Towards an open co-operativism. tripleC: Com-
munication, Capitalism Critique. Open Access Journal for a Global Sustain-
able Information Society, 12(1), 356‒361.
173Bibliografia
Baym, N., Markham, A.(2009). Internet Inquiry: Conversations about Method.
London ‒ New Delhi ‒ Thousand Oaks: Sage.
Beck, U.(2002). Individualization: Institutionalized Individualism and Its
Social and Political Consequences. London ‒ New York: Sage.
Beigel, F.(2014a). Introduction: Current tensions and trends intheWorld
Scientific System. Current Sociology, 62(5), 617‒625.
Beigel, F.(2014b). Publishing from theperiphery: Structural heterogeneity
and segmented circuits. The evaluation of scientific publications for
tenure inArgentina’s CONICET.Current Sociology, 62(5), 743‒765.
Bellotti, E., Mora, E.(2016). Networks ofpractices incritical consumption.
Journal ofConsumer Culture, 16(3), 718‒760.
Bendix, E.H.(1979). Linguistic models as political symbols: Gender and
thegeneric ‘he’ English. Annals oftheNew York Academy ofSciences, 327(1),
23‒39.
Bendix, R.(2005). Introduction: Ear to ear, nose to nose, skinto skin#x2014;
The senses incomparative ethnographic perspective. Etnofoor, 18(1),
3‒14.
Benkler, Y.(1999). Free as theair to common use: First amendment con-
straints on enclosure ofthepublic domain. NYU Law Review, 74, 354.
Benkler, Y.(2002). Coase’s penguin, or, linux and ‘The Nature oftheFirm’.
Yale Law Journal, 112(3), 369‒446.
Benkler, Y.(2003). Freedom inthecommons: Towards a political economy
ofinformation. Duke Law Journal, 1245‒1276.
Benkler, Y.(2004). Sharing nicely: On shareable goods and theemergence
ofsharing as a modality ofeconomic production. Yale Law Journal,
273‒358.
Benkler, Y.(2011). The Penguinand theLeviathan: How Cooperation Triumphs
Over Self-Interest. New York: Crown Business.
Benkler, Y.(2013). Practical anarchism peer mutualism, market power, and
thefallible state. Politics Society, 41(2), 213‒251.
Benkler, Y., Nissenbaum, H.(2006). Commons-based peer production and
virtue. Journal ofPolitical Philosophy, 14(4), 394‒419.
Bennett, A.(2018). Conceptualising therelationship between youth, music
and DIY careers: A critical overview. Cultural Sociology, 12(2), 140‒155.
Benton, G.(1988). The originofthepolitical joke. W: C.Powell, C.Patton
(ed.). Humor inSociety: Resistance and Control. New York: St.Martin’s Press.
Berg, M., Seeber, B.(2016). The Slow Professor: Challenging theCulture
ofSpeed intheAcademy. Toronto: University ofToronto Press.
Berger, P.L., Luckman, T.(1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości (tłum.
J.Niżnik). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
174 Bibliografia
Berger, R.J., Quinney, R. (2005). Storytelling Sociology: Narrative as Social
Inquiry. Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Berghel, H.(2017). The new science wars. Computer, 50(11), 72‒76.
Bergquist, M., Ljungberg, J.(2001). The power ofgifts: Organizing social
relationships inopen source communities. Information Systems Journal,
11(4), 305‒320.
Bethlehem, J.(2010). Selection bias inweb surveys. International Statistical
Review, 78(2), 161‒188.
Beverungen, A., Lange, A.C.(2018). Cognition inhigh-frequency trading:
The costs ofconsciousness and thelimits ofautomation. Theory, Culture
Society, 35(6), 75‒95.
Biddle, S.(2014). Justine Sacco is good at her job, and how I came to peace
with her. Gawker. Pobrane z: http://gawker.com/justine-sacco-is-good-
-at-her-job-and-how-i-came-to-pea-1653022326.
Bielecka-Prus, J.(2014). Po co nam autoetnografia? Krytyczna analiza auto-
etnografii jako metody badawczej. Przegląd Socjologii Jakościowej, 10(3),
76‒95.
Bierówka, J.(2007). Internet jako źródło postaw prospołecznych. Studia
Socjologiczne, 3(186), 15‒36.
Biggs, M.(2005). Strikes as Forest Fires: Chicago and Paris intheLate
Nineteenth Century. American Journal ofSociology, 110(6), 1684‒1714.
Bijker, W.E., Bal, R. Hendriks, R.(2009). The Paradox of Scientific
Authority: The Role ofScientific Advice inDemocracies. Cambridge, MA:
MIT Press.
Bińczyk, E., Derra, A.(ed.). (2014). Studia nad nauką i technologią. Wybór teks-
tów. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Blok, A., Carlsen, H.B., Jørgensen, T.B., Madsen, M.M., Ralund, S., Peder -
sen, M.A. (2017). Stitching together theheterogeneous party: A com-
plementary social data science experiment. Big Data Society, 4(2),
2053951717736337.
Blok, A., Pedersen, M.A.(2014). Complementary social science? Quali-
quantitative experiments ina Big Data world. Big Data Society, 1(2),
DOI: 10.1177/2053951714543908.
Bode, L., Jones, M.L.(2018). Do Americans want a right to be forgotten?
Estimating public support for digital erasure legislation. Policy Internet,
10(3), 244‒263.
Boellstorff, T.(2008). Coming ofAge inSecond Life: An Anthropologist Explores
theVirtually Human. Princeton: Princeton University Press.
Bohdanova, T.(2014). Unexpected revolution: Therole ofsocial media in
Ukraine’s Euromaidan uprising. European View, 13(1), 133‒142.
175Bibliografia
Boje, D.M.(2001). Narrative Methods for Organizational and Communication
Research. London ‒ Thousand Oaks: Sage.
Boje, D.M.(2008). Storytelling Organizations. London ‒ Thousand Oaks
‒ New Delhi: Sage.
Boje, D.M.(2014). Storytelling Organizational Practices: Managing in the
Quantum Age. New York: Routledge.
Bok, D.C.(2009). Beyond theIvory Tower: Social Responsibilities oftheModern
University. Boston: Harvard University Press.
Bond, R.M., Fariss, C.J., Jones, J.J., Kramer, A.D., Marlow, C., Settle, J.E.,
Fowler, J.H.(2012). A 61-million-person experiment insocial influence
and political mobilization. Nature, 489(7415), 295‒298.
Borgatti, S.P., Halgin, D.S.(2011). On network theory. Organization Science,
22(5), 1168‒1181.
Bornakke, T., Due, B.L.(2018). Big-Thick Blending: A method for mixing
analytical insights from big and thick data sources. Big Data Society,
(1). DOI: 10.1177/2053951718765026.
Botsman, R., Rogers, R.(2010). What’s Mine is Yours: The Rise ofCollaborative
Consumption. New York: HarperBusiness.
Bouwman, M.G., Teunissen, Q.G., Wijburg, F.A., Linthorst, G.E.(2010).
‘Doctor Google’ ending thediagnostic odyssey inlysosomal storage
disorders: Parents using internet search engines as an efficient diagnostic
strategy inrare diseases. Archives ofDisease inChildhood, 95, 642–644.
Bowman, D.M., Woodbury, N., Fisher, E.(2016). Decoupling knowledge
and expertise inpersonalized medicine: Who will fill thegap? Expert
Review ofPrecision Medicine and Drug Development, 1(4), 345‒347.
boyd, d. (2005). Blogging outloud: Shifts inpublic voice. LITA conference.
Pobrane z: http://www.danah.org/ppers/LITA.html.
boyd, d. (2008). Facebook’s privacy trainwreck. Convergence: The International
Journal ofResearch into New Media Technologies, 14(1), 13‒20.
boyd, d., Crawford, K.(2012). Critical questions for big data: Provocations
for a cultural, technological, and scholarly phenomenon. Information,
Communication Society, 15(5), 662‒679.
Brabham, D.C.(2012). The myth ofamateur crowds. Information, Commu-
nication Society, 15(3), 394‒410.
Brake, D.R.(2014). Are we all on-line content creators now? Web 2.0and
digital divides. Journal of Computer-Mediated Communication, 19(3),
591‒609.
Brannen, J.(2005). Mixing methods: The entry ofqualitative and quantita-
tive approaches into theresearch process. International Journal ofSocial
Research Methodology, 8(3), 173‒184.
176 Bibliografia
Bratich, J.(2014). Occupy all thedispositifs: Memes, media ecologies, and
emergent bodies politic. Communication and Critical/Cultural Studies,
11(1), 64‒73.
Brickell, C.(2012). Sexuality, power and thesociology oftheinternet. Cur-
rent Sociology, 60(1), 28‒44.
Brickhouse, N.W., Dagher, Z.R., Letts IV, W.J., Shipman, H.L.(2000).
Diversity ofstudents’ views about evidence, theory, and theinterface
between science and religion inan astronomy course. Journal ofResearch
inScience Teaching, 37(4), 340‒362.
British Society ofCriminology (2015). Statement ofEthics. Pobrane z:
http://www.britsoccrim.org/ethics/.
Brooker, P., Barnett, J., Cribbin, T.(2016). Doing social media analytics. Big
Data Society, 3(2), 2053951716658060.
Brosnan, C., Kirby, E.(2016). Sociological perspectives on thepolitics ofkno-
wledge inhealth care: Introduction to themed issue. Health Sociology
Review, 25(2), 139‒141.
Bruns, A.(2008). Blogs, Wikipedia, Second Life, and Beyond: From Production
to Produsage. New York ‒ Frankfurt: Peter Lang.
Bruns, A., Highfield, T., Burgess, J.E.(2013). The Arab Spring and social
media audiences English and Arabic Twitter users and their networks.
American Behavioral Scientist, 57(7), 971‒898.
Bryda, G., Martini, N.(2016). W stronę ontologii pola badań jakościowych.
Przegląd Socjologii Jakościowej, 12(4), 24‒40.
Bryman, A.(2007). Barriers to integrating quantitative and qualitative rese-
arch. Journal ofMixed Methods Research, 1(1), 8‒22.
Buchanan, D.R.(1992). An uneasy alliance: Combining qualitative and quan-
titative research methods. Health Education Quarterly, 19(1), 117‒135.
Buchanan, E.A.(ed.) (2004). Readings inVirtual Research Ethics: Issues and
Controversies. Hershey ‒ London ‒ Melbourne ‒ Singapore: Information
Science Publishing.
Buckels, E.E., Trapnell, P.D., Paulhus, D.L.(2014). Trolls just want to have
fun. Personality and Individual Differences, 67, 97‒102.
Burke, M., Kraut, R.(2008). Taking up themop: Identifying future wikipedia
administrators. CHI.Florence: ACM, 3441‒3446.
Burrell, J.(2009). The field site as a network: A strategy for locating ethno-
graphic research. Field Methods, 21(2), 181‒199.
Burroughs, B.(2013). FCJ-165Obama trolling: Memes, salutes and an ago-
nistic politics inthe2012presidential election. The Fibreculture Journal,
22, 258‒277.
177Bibliografia
Burrows, R., Savage, M.(2014). After thecrisis? Big Data and themetho-
dological challenges ofempirical sociology. Big Data Society, 1(1),
2053951714540280.
Burszta, W.J.(2017). Uciszanie przeszłości– niewolnictwo– antropologia.
Filo-Sofija, 17(36), 199‒211.
Callegaro, M., Baker, R., Bethlehem, J.A.G., Krosnick, J.A., Lavrakas, P.J.
(ed.). (2014). On-line Panel Research: A Data Quality Perspective. New
York: Wiley.
Camargo Jr, K., Grant, R.(2015). Public health, science, and policy debate:
Being right is not enough. American Journal ofPublic Health, 105(2),
232‒235.
Campbell, J., Fletcher, G., Greenhill, A.(2009). Conflict and identity shape
shifting inan on-line financial community. Information Systems Journal,
19(5), 461‒478.
Carroll, M.W.(2006). Creative commons and the new intermediaries.
Mi chigan State Law Review, 45, 45‒66.
Carter Olson, C., LaPoe, V.(2018). Combating thedigital spiral ofsilence:
Academic activists versus social media trolls. W: J.R.Vickery, T.Everbach
(ed.). Mediating Misogyny: Gender, Technology, and Harassment. Cham:
Springer International Publishing.
Carvalho Nascimento, E.C., Silva da, E., Siqueira-Batista, R.(2018). The
‘use’ ofsex robots: A bioethical issue. Asian Bioethics Review. Pobrane z:
https://doi.org/10.1007/s41649-018-0061-0.
Castells, M.(2000). Toward a sociology ofthenetwork society. Contemporary
Sociology, 29(5), 693‒699.
Castells, M.(2013a). Communication Power. Oxford: Oxford University Press.
Castells, M. (2013b). Networks ofOutrage and Hope: Social Movements in
theInternet Age. New York: John Wiley Sons.
Cavallo, A.(2018). Scraped data and sticky prices. The Review ofEconomics
and Statistics, 100(1), 105‒119.
Chambers, D.(2013). Social Media and Personal Relationships: On-line Inti-
macies and Networked Friendship.London: Palgrave ‒ Macmillan.
Charmaz, K., Komorowska, B., Konecki, K.(2013). Teoria ugruntowana:
praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Charmaz, K., Mitchell, R.G.(1996). The myth ofsilent authorship: Self,
substance, and style inethnographic writing. Symbolic Interaction, 19(4),
285‒302.
Chaudhry, I.(2016). ‘Not So Black and White’ discussions ofrace on Twitter
intheaftermath of# Ferguson and theshooting death ofMike Brown.
Cultural Studies? Critical Methodologies, 16(3), 296‒304.
178 Bibliografia
Chayko, M.(2014). Techno-social life: The internet, digital technology, and
social connectedness. Sociology Compass, 8(7), 976‒991.
Cheal, D.(2015). The Gift Economy. London ‒ New York: Routledge.
Cheliotis, G.(2009). From open source to open content: Organization,
licensing and decision processes inopen cultural production. Decision
Support Systems, 47(3), 229‒244.
Chełkowski, T.(2015). Czy wolne i otwarte oprogramowanie może przy-
czyniać się do wzrostu gospodarczego? e-mentor, 2(59), 69‒76.
Chełkowski, T., Gloor, P., Jemielniak, D.(2016). Inequalities inopen source
software development: Analysis of contributor’s commits inApache
Software Foundation Projects. PLoS ONE, 11(4), e0152976.
Cheok, A.D., Levy, D., Karunanayaka, K.(2016). Lovotics: Love and sex
with robots. W: K.Karpouzis, G.N.Yannakakis (ed.). Emotion inGames.
London ‒ New York: Springer.
Chess, S., Newsrom, E.(2015). Folklore, Horror Stories, and theSlender Man:
The Development ofan Internet Mythology. London ‒ New York: Palgrave.
Cheung, C.C., Krahn, A.D., Andrade, J.G.(2018). The emerging role of
wearable technologies inarrhythmia detection. Canadian Journal of Car-
diology, 34(8), 1083‒1087.
Chisholm, J.F.(2014). Review ofthestatus ofcyberbullying and cyberbul-
lying prevention. Journal ofInformation Systems Education, 25(1), 77‒87.
Chmielewska-Szlajfer, H.(2018). Opinion dailies versus Facebook fan pages:
Thecase ofPoland’s surprising 2015presidential elections. Media, Culture
Society, 40(6), 938‒950.
Chmielewska-Szlajfer, H.(2019). National internet pro-voting campaigns
and local watchdog websites: Practicing civil society on-line. Reshaping
Poland’s Community after Communism: Ordinary Celebrations. Cham:
Springer International Publishing.
Cho, H., LaRose, R.(1999). Privacy issues inInternet surveys. Social Science
Computer Review, 17(4), 421‒434.
Christensen, C.(2011). Twitter revolutions? Addressing social media and
dissent. The Communication Review, 14(3), 155‒157.
Chrostowski, A., Jemielniak, D.(2008). Action Research w teorii organizacji
i zarządzania. Organizacja i Kierowanie, 1(131), 41‒56.
Chrostowski, A., Jemielniak, D.(2011). Skuteczne doradztwo strategiczne:
metoda Action Research w praktyce. Warszawa: Poltext.
Chused, R.H.(2014). The legal culture ofappropriation art: The future
ofcopyright intheremix age. Tulane Journal ofTechnology and Intellectual
Property, 17, 163‒216.
179Bibliografia
Ciambrone, D., Phua, V., Avery, E.N.(2017). Gendered synthetic love: Real
dolls and theconstruction ofintimacy. International Review ofModern
Sociology, 43(1), 59‒78.
Ciesielska, M.(2010). Hybrid Organisations. A Study oftheOpen Source–
Business Setting. Copenhagen: Copenhagen Business School.
Ciesielska, M., Jemielniak, D.(ed.). (2018). Qualitative Methodologies inOrga-
nization Studies: Theories and New Approaches. London ‒ New York:
Palgrave.
Clark, E.M., Williams, J.R., Jones, C.A., Galbraith, R.A., Danforth, C.M.,
Dodds, P.S.(2016). Sifting robotic from organic text: A natural language
approach for detecting automation on Twitter. Journal ofComputational
Science, 16, 1‒7.
Cleary, A., Kearney, B., Solan-Schuppers, N., Watson, I.(2014). Research
ina time offinancial constraints: Carrying out representative postal
surveys. Irish Journal ofSociology, 22(1), 102‒106.
Clerke, T., Hopwood, N.(2014). Doing Ethnography inTeams: A Case Study
ofAsymmetries inCollaborative Research. New York: Springer.
Clifford, J.(1983). On ethnographic authority. Representations, (2), 118‒146.
Clifford, J., Marcus, G.E.(ed.). (1986). Writing Culture: ThePoetics and Politics
ofEthnography. Berkeley: University ofCalifornia Press.
Cockayne, D., Leszczynski, A., Zook, M.(2017). # HotForBots: Sex, the non-
-human and digitally mediated spaces ofintimate encounter. Environment
and Planning D: Society and Space, 35(6), 1115‒1133.
Coleman, E.G.(2011). Hacker Politics and Publics. Public Culture, 23(3),
511‒516.
Coleman, E.G.(2013). Coding Freedom. Princeton ‒ Oxford: Princeton
University Press.
Coleman, G.(2014). Hacker, Hoaxer, Whistleblower, Spy: The Many Faces
ofAnonymous. New York: Verso Books.
Coles, B.A., West, M.(2016). Trolling thetrolls: On-line forum users con-
structions ofthenature and properties oftrolling. Computers inHuman
Behavior, 60, 233‒244.
Compton, R., Jurgens, D., Allen, D.(2014). Geotagging one hundred million
twitter accounts with total variation minimization. IEEE International
Conference on Big Data. IEEE.Pobrane z: http://ieeexplore.ieee.org/
abstract/document/7004256/.
Cook, K.S.(2010). Trusting doctors: The decline ofmoral authority iname-
rican medicine. W: J.B.Imber (ed.). The British Journal ofSociology, 61(2),
391‒392.
180 Bibliografia
Couldry, N.(2012). Media, Society, World: Social Theory and Digital Media
Practice. Cambridge: Polity.
Couper, M.P.(2000). Web surveys: A review ofissues and approaches. Public
Opinion Quarterly, 64, 464‒494.
Couper, M.P.(2017). New developments insurvey data collection. Annual
Review ofSociology, 43, 121‒145.
Creswell, J.W., Poth, C.N.(2017). Qualitative Inquiry and Research Design:
Choosing among Five Approaches. London ‒ New Delhi ‒ Thousand
Oaks: Sage.
Curran, J.(2013). Big Data or ‘Big Ethnographic Data’? Positioning Big
Data withintheethnographic space. W: Ethnographic Praxis inIndustry
Conference Proceedings (62‒73). Wiley On-line Library.
Czarniawska-Joerges, B.(1992). Exploring Complex Organizations: A Cultural
Perspective. Newbury Park, Calif.: Sage.
Czarniawska-Joerges, B.(1994). Narratives ofindividual and organizational
identities. W: S.Deetz (ed.). Communication Yearbook.London: Sage.
Czarniawska-Joerges, B.(1998). Narrative Approach inOrganization Studies.
Thousand Oaks, Calif.: Sage.
Czarniawska, B.(2004). Narratives inSocial Science Research. London ‒ Thou-
sand Oaks ‒ New Delhi: Sage.
d’Ancona, M.(2017). Post-truth: The New War on Truth and How to Fight
Back. New York: Random House.
Da Silva, P.D., Garcia, J.L.(2012). YouTubers as satirists: Humour and remix
inon-line video. JeDEM-eJournal ofeDemocracy and Open Government,
4(1), 89‒114.
Dahlander, L., Frederiksen, L., Rullani, F.(2008). On-line communities and
open innovation. Industry and Innovation, 15(2), 115‒123.
Dahlberg, L.(2007). Rethinking thefragmentation ofthecyberpublic: From
consensus to contestation. New Media Society, 9(5), 827‒847.
Dale, J., Kyle, D.(2016). Smart humanitarianism: Re-imagining human
rights intheage ofenterprise. Critical Sociology, 42(6), 783‒797.
Davies, C.A.(2008). Reflexive Ethnography: A Guide to Researching Selves
and Others. London ‒ New York: Routledge.
Davies, H. (2015). Ted Cruz using firm that harvested data on millions
ofunwitting Facebook users. The Guardian, 11. Pobrane z: https://www.
theguardian.com/us-news/2015/dec/11/senator-ted-cruz-president-
-campaign-facebook-user-data.
Davis, M., Bolding, G., Hart, G., Sherr, L., Elford, J.(2004). Reflecting on
theexperience ofinterviewing on-line: Perspectives from theInternet
and HIV study inLondon. AIDS Care, 16(8), 944‒952.
181Bibliografia
Davis, T.(2010). Third spaces or heterotopias? Recreating and negotiating
migrant identity using on-line spaces. Sociology, 44(4), 661‒677.
Davison, P.(2012). The language ofinternet memes. W: M.Mandiberg (ed.).
The Social Media Reader. New York ‒ London: NYU Press.
Dawkins, R.(1976). The Selfish Gene. Oxford: Oxford University Press.
De Meo, P., Ferrara, E., Fiumara, G., Provetti, A.(2014). On Facebook, most
ties are weak. Communications oftheACM, 57(11), 78‒84.
Deakin, H., Wakefield, K.(2014). Skype interviewing: Reflections oftwo
PhD researchers. Qualitative Research, 14(5), 603‒616.
Delgado-López, P.D., Corrales-García, E.M.(2018). Influence ofInternet
and social media inthepromotion ofalternative oncology, cancer qua-
ckery, and thepredatory publishing phenomenon. Cureus, 10(5), e2617.
Denzin, N.K.(2006). Analytic autoethnography, or déjà vu all over again.
Journal ofContemporary Ethnography, 35(4), 419.
Denzin, N.K., Lincoln, Y.S.(ed.). (1994). Handbook ofQualitative Research.
Thousand Oaks, Calif.: Sage.
Derbyshire, S.(2008). The ethical dilemma ofethical committees. Sociology
Compass, 2(5), 1506‒1522.
DeSousa, M.A., Medhurst, M.J.(1982). Political cartoons and american
culture: Significant symbols ofcampaign 1980. Studies inVisual Com-
munication, 8(1), 84‒98.
Dew, K., Chamberlain, K., Hodgetts, D., Norris, P., Radley, A., Gabe, J.
(2014). Home as a hybrid centre ofmedication practice. Sociology of
Health Illness, 36(1), 28‒43.
Dickins, M., Browning, C., Feldman, S., Thomas, S.(2016). Social inclu-
sion and theFatosphere: Therole ofan on-line weblogging community
infostering social inclusion. Sociology ofHealth Illness, 38(5), 797‒811.
Diesner, J., Frantz, T.L., Carley, K.M.(2005). Communication networks
from theEnron email corpus “It’s always about thepeople. Enron is no
different”. Computational Mathematical Organization Theory, 11(3),
201‒228.
DiGrazia, J., McKelvey, K., Bollen, J., Rojas, F.(2013). More tweets, more
votes: Social media as a quantitative indicator ofpolitical behavior. PLoS
ONE, 8(11), e79449.
Dijck van, J.(2009). Users like you? Theorizing agency inuser-generated
content. Media, Culture, and Society, 31(1), 41‒58.
Dijck van, J., Nieborg, D.(2009). Wikinomics and its discontents: A critical
analysis ofWeb 2.0business manifestos. New Media Society, 11(5),
855‒874.
182 Bibliografia
Dijck van, J., Poell, T., Waal de, M.(2018). Platform Society. Oxford: Oxford
University Press.
Dirksen, V., Huizing, A., Smit, B.(2010). ‘Piling on layers ofunderstanding’:
Theuse ofconnective ethnography for thestudy of(on-line) work pra-
ctices. New Media Society, 12(7), 1045‒1063.
Domínguez Figaredo, D., Beaulieu, A., Estalella, A., Cruz, E.G., Schnettler,
B., Read, R.(2007). Virtual ethnography. Qualitative Social Research, 8(3).
Pobrane z: http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/
view/274/601.
Dougherty, B.K.(2002). Comic Relief: Using Political Cartoons in the
Classroom. International Studies Perspectives, 3(3), 258‒270.
Ducheneaut, N., Yee, N., Bellotti, V.(2010). The best ofboth (virtual) worlds:
Using ethnography and computational tools to study on-line behavior.
Ethnographic Praxis inIndustry Conference Proceedings, 1, 136‒148.
Dueñas, D., Pontón, P., Belzunegui, Á., Pastor, I.(2016). Discriminatory
Expressions, theYoung and Social Networks: The Effect ofGender
(Expresiones discriminatorias, jóvenes y redes sociales: la influencia del
género). Comunicar: Revista Científica de Educomunicación, 46(24), 67‒76.
Duhigg, C.(2012). How companies learn your secrets. The New York Times,
16. Pobrane z: http://www.nytimes.com/2012/02/19/magazine/shop-
ping-habits.html.
Dusi, D.(2017). Investigating theexploitative and empowering potential
oftheprosumption phenomenon. Sociology Compass, 11(6). Pobrane z:
doi.org/10.1111/soc4.12488.
Dutton, W.H., Pipler, T.(2010). The politics ofprivacy, confidentiality, and
ethics: Opening research methods. W: W.H.Dutton, P.W.Jeffreys (ed.).
World Wide Research: Reshaping theSciences and Humanities. Cambridge:
MIT Press.
Dutton, W.H., Reisdorf, B.C.(2017). Cultural divides and digital inequa-
lities: Attitudes shaping Internet and social media divides. Information,
Communication Society, 1‒21.
Dynel, M. (2016). ‘Trolling is not stupid’: Internet trolling as the art of
deception serving entertainment. Intercultural Pragmatics, 13(3), 353‒381.
Eagle, N., Macy, M., Claxton, R.(2010). Network diversity and economic
development. Science, 328(5981), 1029‒1031.
Eagle, N., Pentland, A.S., Lazer, D.(2009). Inferring friendship network
structure by using mobile phone data. Proceedings oftheNational Academy
ofSciences, 106(36), 15274‒15278.
183Bibliografia
Eastwood, H.(2000). Why are Australian GPs using alternative medicine?
Postmodernisation, consumerism and theshift towards holistic health.
Journal ofSociology, 36(2), 133‒156.
Edmans, A., Gabaix, X.(2011). The effect ofrisk on theCEO market.
Review ofFinancial Studies, 24(8), 2822‒2863.
Einwächter, S.G., Simon, F.M.(2017). How digital remix and fan culture hel-
ped theLego comeback. Transformative Works and Cultures, 25. Pobrano
z: https://doi.org/10.3983/twc.2017.01047.
Eisenhardt, K.M.(1989). Building theories from case study research. Aca-
demy ofManagement Review, 14(4), 532‒550.
Elliott, J.(2005). Using Narrative inSocial Research: Qualitative and Quan-
titative Approaches. London ‒ New Delhi ‒ Thousand Oaks: Sage.
Emerson, R.M., Fretz, R.I., Shaw, L.L.(2001). Participant observation and
fieldnotes. W: P.Atkinson, A.Coffey, S.Delamont, J.Lofland, L.Lofland
(ed.). Handbook ofEthnography. Thousand Oaks: Sage.
Emerson, R.M., Fretz, R.I., Shaw, L.L.(2011). Writing Ethnographic Field-
notes. Chicago: University ofChicago Press.
Emke, I.(1992). Medical authority and its discontents: A case oforganized
non-compliance. Critical Sociology, 19(3), 57‒80.
English-Lueck, J.(2011). Prototyping self inSilicon Valley: Deep diversity
as a framework for anthropological inquiry. Anthropological Theory, 11(1),
89‒106.
Erickson, T.(1999). Persistant conversation: An introduction. Journal of
Computer-Mediated Communication, 4(4), 10.1111/j.1083-6101.1999.
tb00105.x.
Erikson, E., Occhiuto, N.(2017). Social Networks and Macrosocial Change.
Annual Review ofSociology, 43(1), 229‒248.
Erjavec, K., Kovačič, M.P.(2012). ‘You Don’t Understand, This is a New
War!’ Analysis ofHate Speech inNews Web Sites’ Comments. Mass
Communication and Society, 15(6), 899‒920.
Evans, J.A., Aceves, P.(2016). Machine translation: Mining text for social
theory. Annual Review ofSociology, 42, 21‒50.
Faasse, K., Chatman, C.J., Martin, L.R.(2016). A comparison oflanguage
use inpro-and anti-vaccination comments inresponse to a high profile
Facebook post. Vaccine, 34(47), 5808‒5814.
Farrell, H.(2017). How Facebook stymies social science. The Chronicle of
Higher Education. Pobrane z: https://www.chronicle.com/article/How-
Facebook-Stymies-Social/242090.
Feinberg, R.(2007). Dialectics ofculture: Relativism inpopular and anthro-
pological discourse. Anthropological Quarterly, 80(3), 777‒790.
184 Bibliografia
Ferrara, E., Varol, O., Davis, C., Menczer, F., Flammini, A.(2016). The rise
ofsocial bots. Communications oftheACM, 59(7), 96‒104.
Fetterman, D.M.(2009). Ethnography: Step-by-step.Thousand Oaks ‒ Lon-
don ‒ New Delhi: Sage Publications.
Fiesler, C., Wisniewski, P., Pater, J., Andalibi, N.(2016). Exploring ethics
and obligations for studying digital communities. Proceedings ofthe19th
International Conference on Supporting Group Work. ACM, 457‒460.
Fiesler, C., Young, A., Peyton, T., Bruckman, A.S., Gray, M., Hancock, J.,
Lutters, W.(2015). Ethics for studying on-line sociotechnical systems
ina big data world. Proceedings ofthe18th ACM Conference Companion on
Computer Supported Cooperative Work Social Computing. ACM.289‒292
Filiciak, M. (2011). Inny wymiar otwartości. Internetowa reprodukcja
i re dystrybucja treści kulturowych. Przegląd Kulturoznawczy, 1(9), 65‒76.
Filiciak, M.(2016). Nie tylko ludzie. Kulturoznawstwo wobec posthumani-
zmu. W: M.Skrzeczkowski, A.Zeidler-Janiszewska (red.). Odsłony nowo-
czesności. Próby z kulturoznawstwa krytycznego. Gdańsk: Wydawnictwo
Naukowe Katedra.
Filipiak, M.(2000). Socjologia kultury: zarys zagadnień. Toruń: Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Fine, G.A.(1993). Ten lies ofethnography: Moral dilemmas offield research.
Journal ofContemporary Ethnography, 22(3), 267–294.
Finkel, E.J., Eastwick, P.W., Karney, B.R., Reis, H.T., Sprecher, S.(2012).
On-line Dating. Psychological Science inthePublic Interest, 13(1), 3–66.
Fischer, C.S.(2009a). The 2004GSS finding ofshrunken social networks:
An artifact? American Sociological Review, 74(4), 657‒669.
Fischer, F.(2009b). Democracy and expertise: Reorienting policy inquiry. Oxford:
Oxford University Press.
Fleming, P., Spicer, A.(2007). Contesting theCorporation: Struggle, Power
and Resistance inOrganizations. Cambridge, UK ‒ New York: Cambridge
Uni versity Press.
Flick, U.(2014). An Introduction to Qualitative Research. London ‒ New
Delhi ‒ Thousand Oaks, CA: Sage.
Flyvbjerg, B.(2006). Five misunderstandings about case-study research.
Qualitative Inquiry, 12(2), 219‒245.
Fotaki, M.(2014). Can consumer choice replace trust in theNational
Health Service inEngland? Towards developing an affective psychoso-
cial conception oftrust inhealth care. Sociology ofHealth Illness, 36(8),
1276‒1294.
Foucault, M.(1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings,
1972‒1977. New York: Pantheon Books.
185Bibliografia
Fownes, J.R., Yu, C., Margolin, D.B.(2018). Twitter and climate change.
Sociology Compass, 12(6). DOI: doi.org/10.1111/soc4.12587.
Frade, C.(2016). Social Theory and thePolitics ofBig Data and Method.
Sociology, 50(5), 863‒877.
Frank, R.(2011). Newslore: Contemporary Folklore on theInternet. Jackson:
University ofMissisipi Press.
Frenken, K., Schor, J.(2017). Putting thesharing economy into perspective.
Environmental Innovation and Societal Transitions, 23, 3‒10.
Freund, K.(2014). ‘Fair use is legal use’: Copyright negotiations and strategies
inthefan-vidding community. New Media Society. DOI: 10.1177/
1461444814555952.
Friedman, L.(2012). Wit as a political weapon: Satirists and censors. Social
Research, 79(1), 87‒112.
Frysztacki, K.(2009). Socjologia problemów społecznych. Warszawa: Wydaw-
nictwo Naukowe Scholar.
Fu, Q., Guo, X., Land, K.C.(2018). Optimizing count responses insur veys:
A machine-learning approach. Sociological Methods Research. DOI:
10.1177/0049124117747302.
Fuchs, C.(2010). Labor ininformational capitalism and on theInternet.
The Information Society, 26(3), 179‒196.
Gabaix, X., Gopikrishnan, P., Plerou, V., Stanley, H.E.(2003). A theory
ofpower-law distributions infinancial market fluctuations. Nature,
423(6937), 267‒270.
Gabriel, Y.(2004). Myths, Stories, and Organizations: Premodern Narratives
for Our Times. Oxford ‒ New York: Oxford University Press.
Gaggiotti, H., Kostera, M., Krzyworzeka, P.(2016). More than a method?
Organisational ethnography as a way ofimagining thesocial. Culture
and Organization, 23(5), 325‒340.
Gal, N., Shifman, L., Kampf, Z.(2015). “It Gets Better”: Internet memes
and theconstruction ofcollective identity. New Media Society, 18(8),
1698‒1714.
Gamson, W.A., Stuart, D.(1992). Media Discourse as a symbolic contest:
The bomb inpolitical cartoons. Sociological Forum. Springer. 55‒86.
Garcia, A.C., Standlee, A.I., Bechkoff, J., Cui, Y.(2009). Ethnographic
approaches to the internet and computer-mediated communication.
Journal ofContemporary Ethnography, 38(1), 52‒84.
Gatson, S.N., Zweerink, A.(2004). Ethnography on-line:‘natives’ practising
and inscribing community. Qualitative Research, 4(2), 179‒200.
Geertz, C.(1973). The Interpretation ofCultures. New York: Basic Books.
186 Bibliografia
Geertz, C.(1983). Local Knowledge: Further Essays inInterpretive Anthropo -
logy. New York: Basic Books.
Gerstl-Pepin, C., Patrizio, K.(2009). Learning from Dumbledore’s Pensieve:
Metaphor as an aid inteaching reflexivity inqualitative research. Quali-
tative Research, 9(3), 299‒308.
Gerstl-Pepin, C.I., Gunzenhauser, M.G.(2002). Collaborative team ethno-
graphy and theparadoxes ofinterpretation. International Journal ofQuali-
tative Studies inEducation, 15(2), 137‒154.
Giddens, A.(1991). Modernity and Self-identity: Self and Society intheLate
Modern Age. Cambridge: Polity Press.
Giles, J.(2010). Data sifted from Facebook wiped after legal threats. New
Scientist. Pobrane z: https://www.newscientist.com/article/dn18721-data-
-sifted-from-facebook-wiped-after-legal-threats/.
Gillespie, A., Cornish, F. (2010). Intersubjectivity: Towards a dialogical
analysis. Journal for theTheory ofSocial Behaviour, 40(1), 19‒46.
Gillespie, T.(2018). Custodians oftheInternet: Platforms, Content Moderation,
and theHidden Decisions that Shape Social Media. New Haven: Yale Uni-
versity Press.
Ginsberg, J., Mohebbi, M.H., Patel, R.S., Brammer, L., Smolinski, M.S.,
Brilliant, L.(2009). Detecting influenza epidemics using search engine
query data. Nature, 457(7232), 1012‒1014.
Giorgino, V.M.B.(2015). Contemplative methods meet social sciences: Back
to human experience as it is. Journal for theTheory ofSocial Behaviour,
45(4), 461‒483.
Giroux, H.A.(2015). Public intellectuals against theneoliberal university.
W: N.K.Denzin, M.D.Giardina (ed.). Qualitative inquiry-past, present,
and future: A critical reader. London ‒ New York: Routledge.
Given, J.(2006). Narrating thedigital turn: Data deluge, technomethodology,
and other likely tales. Qualitative Sociology Review, 2(1), 54‒65.
Giza-Poleszczuk, A., Marody, M.(2004). Przemiany więzi społecznych. Zarys
teorii zmiany społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Gloor, P.A.(2005). Swarm creativity: Competitive advantage through collabo-
rative innovation networks. Oxford: Oxford University Press.
Goffman, A.(2014). On theRun: Fugitive Life inan American City. Chicago:
University ofChicago Press.
Goffman, E.(1963). Behavior inPublic Places: Notes on theSocial Organization
ofGatherings. New York: Free Press.
Golden-Biddle, K., Locke, K.D.(1997). Composing Qualitative Research.
Thou sand Oaks, Calif.: Sage Publications.
187Bibliografia
Golder, S.A., Macy, M.W.(2011). Diurnal and seasonal mood vary with
work, sleep, and daylength across diverse cultures. Science, 333(6051),
1878‒1881.
Golder, S.A., Macy, M.W.(2014). Digital footprints: Opportunities and
challenges for on-line social research. Annual Review ofSociology, 40,
129‒152.
Golka, M.(2007). Socjologia kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Gorman, G.E.(2008). ‘They can’t read, but they sure can count’ Flawed
rules ofthejournal rankings game. On-line Information Review, 32(6),
705‒708.
Goulden, M., Greiffenhagen, C., Crowcroft, J., McAuley, D., Mortier,
R., Radenkovic, M., Sathiaseelan, A.(2017). Wild interdisciplinarity:
Ethnography and computer science. International Journal ofSocial Research
Methodology, 20(2), 137‒150.
Granger, B.I.(1960). Political Satire intheAmerican Revolution, 1763–1783.
Ithaca: Cornell University Press.
Granovetter, M.S.(1973). The strength ofweak ties. American Journal of
Sociology, 78(6), 1360‒1380.
Gray, G. (2007). Health policy and politics: Networks, ideas and power.
Health Sociology Review, 16(3/4), 348.
Greenwood, D.J., González Santos, J.L., Cantón, J.(1991). Industrial De -
mocracy as Process: Participatory Action Research in theFagor Cooperati-
ve Group ofMondragón. Assen/Maastricht ‒ Stockholm: Van Gorcum
Arbets livscentrum.
Gruber, T., Szmigin, I., Reppel, A.E., Voss, R.(2008). Designing and conduc-
ting on-line interviews to investigate interesting consumer phenomena.
Qualitative Market Research: An International Journal, 11(3), 256‒274.
Guitton, M.J.(2012). Living inthehutt space: Immersive process inthestar
wars role-play community ofsecond life. Computers inHuman Behavior,
28(5), 1681‒1691.
Gunraj, D.N., Drumm-Hewitt, A.M., Dashow, E.M., Upadhyay, S.S.N.,
Klin, C.M.(2016). Texting insincerely: The role oftheperiod intext
messaging. Computers inHuman Behavior, 55, 1067‒1075.
Hadley, G.(2014). English for Academic Purposes inNeoliberal Universities:
A Critical Grounded Theory. New York ‒ London: Springer.
Haggart, B., Jablonski, M.(2017). Internet freedom and copyright maxima-
lism: Contradictory hypocrisy or complementary policies? The Informa -
tion Society, 33(3), 103‒118.
188 Bibliografia
Halavais, A.(2015). Bigger sociological imaginations: Traming big social
data theory and methods. Information, Communication Society, 18(5),
583‒594.
Halford, S., Savage, M.(2017). Speaking sociologically with Big Data:
Symphonic social science and thefuture for Big Data research. Socio logy,
51(6), 1132‒1148.
Hammersley, M. (1990). What’s wrong with ethnography? The myth of
theoretical description. Sociology, 24(4), 597‒615.
Hammersley, M.(1992). Deconstructing thequalitative-quantitative divide.
W: J.Brannen (ed.). Mixing methods: Qualitative and quantitative research.
London: Avebury.
Hammersley, M., Atkinson, P.(1995). Ethnography: Principles inPractice,
2nd edition. New York: Routledge. Polskie wydanie (2000): Metody badań
terenowych (przeł. S. Dymczyk). Poznań: Zysk i Ska.
Hance, M.A., Blackhart, G., Dew, M.(2018). Free to be me: The relationship
between thetrue self, rejection sensitivity, and use ofon-line dating sites.
The Journal ofSocial Psychology, 158(4), 421‒429.
Hancock, R., Crain-Dorough, M., Parton, B., Oescher, J.(2010). Under-
standing and using virtual ethnography invirtual environments. W:
B.K.Daniel (red.). Handbook ofResearch on Methods and Techniques for
Studying Virtual Communities: Paradigms and Phenomena. Hershey: Infor-
mation Science Reference.
Haraway, D.(1988). Situated knowledges: The science question infeminism
and theprivilege ofpartial perspective. Feminist studies, 14(3), 575‒599.
Hargittai, E., Walejko, G.(2008). The participation divide: Content crea-
tion and sharing inthedigital age. Information, Community and Society,
11(2), 239‒256.
Hassard, J., Kelemen, M.(2010). Paradigm plurality incase study research.
W: A.J.Mills, G.Durepos, E.Wiebe (ed.). Encyclopedia ofCase Study
Research. London ‒ New Delhi ‒ Thousand Oaks: Sage.
Hawi, N.S., Samaha, M.(2017). The relations among social media addic-
tion, self-esteem, and life satisfaction inuniversity students. Social Science
Computer Review, 35(5), 576‒586.
Hayes, D., Wynyard, R.(2016). The McDonaldization ofhigher education
revisited. W: Cote, J.E., Furlong, A. (ed.). Routledge Handbook of the
Sociology ofHigher Education. London ‒ New York: Routledge.
Helberger, N., Leurdijk, A., Munck de, S.(2010). User generated diversity:
Some reflections on how to improve thequality ofamateur productions.
Communications Strategies, 77(1), 55‒77.
189Bibliografia
Henwood, F., Wyatt, S., Hart, A., Smith, J.(2003). ‘Ignorance is bliss someti-
mes’: Constraints on theemergence ofthe‘informed patient’inthechan-
ging landscapes ofhealth information. Sociology ofHealth Illness, 25(6),
589‒607.
Hergueux, J., Jacquemet, N.(2015). Social preferences intheon-line labora-
tory: A randomized experiment. Experimental Economics, 18(2), 251‒283.
Herring, S., Job-Sluder, K., Scheckler, R., Barab, S.(2002). Searching for
safety on-line: Managing ‘trolling’ ina feminist forum. The Information
Society, 18(5), 371‒384.
Herring, S.C.(1996). Linguistic and critical research on computer-media-
ted communication: Some ethical and scholarly considerations. The
Information Society, 12(2), 153–168.
Hetcher, S.A.(2009). Using social norms to regulate fan fiction and remix
culture. University ofPennsylvania Law Review, 157(6), 1869‒1935.
Hewson, C.(2016). Research design and tools for on-line research. W:
Fielding, N.G., Lee, R.M., Blank, G.(ed.). The SAGE Handbook of
On-line Research Methods. Thousand Oaks ‒ New Delhi ‒ London: Sage.
Hill, B.M., Monroy-Hernández, A.(2013). The remixing dilemma thetrade-
-off between generativity and originality. American Behavioral Scientist,
57(5), 643‒663.
Hill, K.(2012). How Target figured out a teen girl was pregnant before her
father did. Forbes, February, 16. Pobrane z: https://www.forbes.com/
sites/kashmirhill/2012/02/16/how-target-figured-out-a-teen-girl-was-
-pregnant-before-her-father-did/.
Hine, C.(2000). Virtual Ethnography. Thousand Oaks: Sage.
Hippel von, E., Krogh von, G.(2003). Open source software and the “private-
-collective” innovation model: Issues for organization science. Orga-
nization Science, 14(2), 209‒223.
Hobbs, M., Owen, S., Gerber, L.(2017). Liquid love? Dating apps, sex, rela-
tionships and thedigital transformation ofintimacy. Journal ofSociology,
53(2), 271‒284.
Hogler, R., Gross, M.A.(2009). Journal rankings and academic research: Two
discourses about thequality offaculty work. Management Communication
Quarterly, 23(1), 107‒126.
Holmes, K.(2012). Perceived difficulty offriendship maintenance on-line:
Geographic factors. Advances inApplied Sociology, 2(04), 309.
Höpfl, H.(1995). Organizational rhetoric and thethreat ofambivalence.
Studies inCultures, Organizations and Societies, 1(2), 175‒187.
Hornsey, M.J., Harris, E.A., Fielding, K.S.(2018). The psychological roots
ofanti-vaccination attitudes: A 24-nation investigation. Health Psychology,
37(4), 307‒315.
190 Bibliografia
Horolets, A.(2016). Badacz jako gość. Przegląd Socjologii Jakościowej, 12(3),
54‒69.
Hsu, W.F.(2014). Digital ethnography toward augmented empiri cism: A new
methodological framework. Journal ofDigital Humanities, 3(1), http://
journalofdigitalhumanities.org/3-1/digital-ethnography-towardaugmen-
ted-empiricism-by-wendy-hsu/.
Huang, G.C., Unger, J.B., Soto, D., Fujimoto, K., Pentz, M.A., Jordan-
-Marsh,M., Valente, T.W.(2014). Peer influences: Theimpact ofon-line
and off-line friendship networks on adolescent smoking and alcohol use.
Journal ofAdolescent Health, 54(5), 508‒514.
Huc-Hepher, S.(2015). Big Web data, small focus: An ethnosemiotic appro-
ach to culturally themed selective Web archiving Big Data Society, 2(2),
DOI:10.1177/2053951715595823.
Humphreys, L.(2018). The Qualified Self: Social Media and The Accounting
ofEveryday Life, Cambridge, MA: MIT Press.
Hunter, C., Jemielniak, D., Postuła, A.(2010). Temporal and spatial shifts
withinplayful work. Journal ofOrganizational Change Management, 23(1),
87‒102.
Hupa, A.(2007). Badania orientacji politycznych w Internecie. Studia Socjo-
logiczne, 186(3), 115‒143.
Hynes, M.(2018). Shining a brighter light into thedigital ‘black box’:
A call for stronger sociological (re) engagement with digital technology
design, development and adoption debates. Irish Journal ofSociology,
26(1), 94‒126.
Ihm, J.(2018). Social implications ofchildren’s smartphone addiction: The
role ofsupport networks and social engagement. Journal ofBehavioral
Addictions, 7(2). Pobrane z: https://doi.org/10.1556/2006.7.2018.48.
Ingold, T.(2014). That’s enough about ethnography! HAU: Journal ofEthno-
graphic Theory, 4(1), 383‒395.
Ioannidis, J.P.A.(2005). Why most published research findings are false.
PLOS Med, 2(8), e124.
Jane, E.A.(2014). ‘Back to thekitchen, cunt’: Speaking the unspeakable
about on-line misogyny. Continuum, 28(4), 558‒570.
Janesick, V.J.(2016). Contemplative qualitative inquiry: Practicing theZen
ofresearch. London ‒ New York: Routledge.
Jarrett, K. (2003). Labour oflove: An archaeology ofaffect as power in
e-commerce. Journal ofSociology, 39(4), 335‒351.
Jasanoff, S., Markle, G.E., Peterson, J.C., Pinch, T.(ed.). (2001). Handbook
ofScience and Technology Studies. London ‒ New Delphi ‒ Thousand
Oaks, CA: Sage Publications.
191Bibliografia
Jean, N., Burke, M., Xie, M., Davis, W.M., Lobell, D.B., Ermon, S.(2016).
Combining satellite imagery and machine learning to predict poverty.
Science, 353(6301), 790‒794.
Jemielniak, D.(2002). Kultura– odkrywana czy konstruowana? Master
ofBusiness Administration, 2(55), 28‒30.
Jemielniak, D.(2005). Kultura– zawody i profesje. Prace i Materiały Instytutu
Studiów Międzynarodowych SGH, 32, 7‒22.
Jemielniak, D.(2007a). Managers as lazy, stupid careerists? Contestation and
stereotypes among software engineers. Journal ofOrganizational Change
Management, 20(4), 491‒508.
Jemielniak, D.(2007b). Menedżerowie w oczach informatyków. Prakseologia,
147, 189‒207.
Jemielniak, D.(2008a). Changes intemporal approaches at workplace. The
International Journal ofInterdisciplinary Social Sciences, 3(1), 59‒66.
Jemielniak, D.(2008b). Little Johnny and theWizard ofOS: The PC user
as a fool hero. W: M.Kostera (red.). Organizational Olympians: Heroes
and heroines oforganizational myths. London: Palgrave.
Jemielniak, D.(2008c). Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach
wiedzy na przykładzie organizacji high-tech. Warszawa: Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne.
Jemielniak, D.(2008d). Software engineers or artists– programmers’ identity
choices. Tamara Journal for Critical Organization Inquiry, 7(1), 20‒36.
Jemielniak, D.(2009). Time as symbolic currency inknowledge work. Infor-
mation and Organization, 19, 277‒293.
Jemielniak, D.(red.). (2012a). Badania jakościowe. Metody i narzędzia. War-
szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jemielniak, D.(red.). (2012b). Badania jakościowe. Podejścia i teorie. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jemielniak, D.(2012c). The New Knowledge Workers. Cheltenham‒Nort-
hampton: Edward Elgar.
Jemielniak, D.(2013a). Netnografia, czyli etnografia wirtualna– nowa forma
badań etnograficznych. Prakseologia, 154, 97‒116.
Jemielniak, D.(2013b). Życie wirtualnych dzikich. Warszawa: Poltext.
Jemielniak, D.(2014a). Common knowledge? An ethnography ofWikipedia.
Stanford, CA: Stanford University Press.
Jemielniak, D.(ed.). (2014b). The Laws oftheKnowledge Workplace: Changing
Roles and theMeaning ofWork inKnowledge-intensive Environments.
Furnham ‒ Burlington: Ashgate.
Jemielniak, D.(ed.). (2014c). Legal Professions at theCrossroads. New York
‒ Frankfurt: Peter Lang.
192 Bibliografia
Jemielniak, D.(2014d). Stu prawników na dnie morza: raport z badań tereno-
wych prawników na Harvardzie. Management and Business Administration.
Central Europe, 22(2), 111‒117.
Jemielniak, D.(2015). Naturally emerging regulation and thedanger ofdele-
gitimizing conventional leadership: Drawing on theexample ofWiki-
pedia. W: H.Bradbury (red.). The SAGE Handbook ofAction Research.
London ‒ New Delphi ‒ Thousand Oaks: Sage.
Jemielniak, D.(2016a). Breaking theglass ceiling on Wikipedia. Feminist
Review, 113(1), 103–108.
Jemielniak, D.(2016b). Wikimedia movement governance: Thelimits of
a-hierarchical organization. Journal ofOrganizational Change Manage -
ment, 29(3), 361‒378.
Jemielniak, D.(2018). Socjologia 2.0: O potrzebie łączenia big data z etno-
grafią cyfrową, wyzwaniach jakościowej socjologii cyfrowej i systematy-
zacji pojęć. Studia Socjologiczne, 2(229), 8‒29.
Jemielniak, D.(2020). Thick Big Data: Doing Digital Social Sciences. Oxford:
Oxford University Press.
Jemielniak, D., Aibar, E.(2016). Bridging thegap between Wikipedia and
Academia. Journal oftheAssociation for Information Science and Technology,
67(7), 1773‒1776.
Jemielniak, D., Greenwood, D.J.(2015). Wake up or perish: Neo-liberalism,
thesocial sciences, and salvaging thepublic university. Cultural Studies
ļ Critical Methodologies, 15(1), 72‒82.
Jemielniak, D., Jemielniak, J.(2002). Public and private space: The final
frontier. W: B.Czarniawska, R.Solli (ed.). Organizing Metropolitan Space
and Discourse. Malmö: Liber.
Jemielniak, D., Kociatkiewicz, J.(ed.). (2008). Management Practices inHigh-
Tech Environments. Hershey ‒ New York: Information Science Reference.
Jemielniak, D., Kociatkiewicz, J.(2009). Knowledge management: Fad or
enduring organizational concept? W: D.Jemielniak, J.Kociatkiewicz
(ed.). Handbook ofResearch on Knowledge-Intensive Organizations. Hershey
‒ New York: Information Science Reference.
Jemielniak, D., Kostera, M.(2010). Narratives of irony and failure in ethno-
graphic work. Canadian Journal ofAdministrative Sciences, 27(4), 335‒347.
Jemielniak, D., Przegalinska, A.(2019). Collaborative Society. Cambridge,
MA: MIT Press.
Jemielniak, D., Przegalińska, A., Stasik, A.(2018). Anecdotal evidence:
Understanding organizational reality through organizational humorous
tales. Humor: International Journal ofHumor Research, 31(3), 539‒561.
193Bibliografia
Jemielniak, D., Raburski, T.(2014). Liquid collaboration. W: J.Kociatkiewicz,
M.Kostera (ed.). Liquid Organization: Zygmunt Bauman and Organiza -
tion Theory. London ‒ New York: Palgrave.
Jemielniak, D., Wilamowski, M.(2017). Cultural diversity ofquality ofinfor-
mation on wikipedias. Journal oftheAssociation for Information Science and
Technology, 68(10), 2460–2470.
Jemielniak, K., Masukume, G., Wilamowski, M.(2019). The most influential
medical journals, according to Wikipedia: Quantitative Analysis. Journal
ofMedical Internet Researchl, 21(1), e11429.
Jeran, A.(2004). Internet jako narzędzie i przedmiot badań. Kultura i Społe-
czeństwo, 4, 179‒186.
Jiang, Y.(2016). Cybernationalism. W: G.Ritzer (ed.). The Blackwell Ency-
clopedia ofSociology. New York: John Wiley Sons.
Jick, T.D.(1979). Mixing qualitative and quantitative methods: Triangu lation
inaction. Administrative Science Quarterly, 24(4), 602‒611.
Jinasena, S.(2014). Social media impact on youth depression. Sociology and
Anthropology, 2(7), 291‒294.
John, N.A.(2017). The Age ofSharing. Cambridge, UK ‒ Malden, MA:
Polity.
Johnson, S.L., Faraj, S., Kudaravalli, S.(2014). Emergence ofpower laws
inon-line communities: The role ofsocial mechanisms and preferential
attachment. MIS Quarterly, 38(3), 795‒808.
Jordan, T., Taylor, P.A.(2004). Hacktivism and Cyberwars: Rebels with a Cause?
London ‒ New York: Routledge.
Joseph, K., Wei, W., Benigni, M., Carley, K.M.(2016). A social-event based
approach to sentiment analysis ofidentities and behaviors intext. The
Journal ofMathematical Sociology, 40(3), 137‒166.
Julien, C.(2015). Bourdieu, social capital and on-line interaction. Sociology,
49(2), 356‒373.
Jungherr, A., Schoen, H., Posegga, O., Jürgens, P.(2017). Digital trace data
inthestudy ofpublic opinion: An indicator ofattention toward poli-
tics rather than political support. Social Science Computer Review, 35(3),
336‒356.
Juza, M.(2016). Internet w życiu społecznym– nadzieje, obawy, krytyka.
Studia Socjologiczne, 1(220), 199‒221.
Kacperczyk, A.(2014). Autoetnografia– w stronę humanizacji nauki. Przeg-
ląd Socjologii Jakościowej, X(3), 6‒12.
Kacperczyk, A.(2016). Społeczne światy. Teoria– empiria– metody badań
na przykładzie świata wspinaczki, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego.
194 Bibliografia
Kahn, W.A.(1989). Toward a sense oforganizational humor: Implications
for organizational diagnosis and change. The Journal ofApplied Behavioral
Science, 25(1), 45‒63.
Kamińska, M.(2011). Niecne memy. Dwanaście wykładów o kulturze internetu.
Poznań: Galeria Miejska „Arsenał”.
Kamińska, M.(2013). Masz anoreksję? chcesz mieć anoreksję? to blog dla
Ciebie;). W: M.Sokołowski (red.). Nowe media i wyzwania współczesności.
Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kamińska, M.(2014). Autoetnografia jako technika badań etnograficznych
w Internecie. Przegląd Socjologii Jakościowej, 10(3), 170‒183.
Kamińska, M.(2018). Memosfera. Wprowadzenie do cyberkulturoznawstwa.
Poznań: Wydawnictwo Galerii Miejskiej Arsenał
Kata, A.(2012). Anti-vaccine activists, Web 2.0, and thepostmodern para-
digm– An overview oftactics and tropes used on-line by theanti-vac-
cination movement. Vaccine, 30(25), 3778‒3789.
Katz, Y., Shifman, L.(2017). Making sense? The structure and meanings
ofdigital memetic nonsense. Information, Communication Society, 20(6),
825‒842.
Kaufmann, K.(2018). Navigating a new life: Syrian refugees and their smart-
phones inVienna. Information, Communication Society, 21(6), 882‒898.
Kazmer, M.M., Xie, B.(2008). Qualitative interviewing inInternet stu-
dies: Playing with themedia, playing with themethod. Information,
Communication Society, 11(2), 257‒278.
Kaźmierska, K.(2004). Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach
biograficznych. Przegląd Socjologiczny, 53(1), 71‒96.
Keen, A.(2007). The Cult oftheAmateur: How Today’s Internet is Killing Our
Culture. New York: Broadway Business.
Kelty, C.M.(2004). Punt to culture. Anthropological Quarterly. 77(3), 547‒558.
Kempny, M., Nowicka, E.(ed.). (2004). Badanie kultury: elementy teorii
antropologicznej: kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Khondker, H.H.(2011). Role ofthenew media intheArab Spring. Globa-
lizations, 8(5), 675‒679.
Kidd, D., McIntosh, K.(2016). Social media and social movements. Sociology
Compass, 10(9), 785‒794.
Kim, A.Y., Escobedo-Land, A.(2015). OkCupid data for introductory stati-
stics and data science courses. Journal ofStatistics Education, 23(2), 1‒25.
Kimmerle, J., Gerbing, K.K., Cress, U., Thiel, A.(2012). Exchange ofcom-
plementary and alternative medical knowledge insport-related Internet
fora. Sociology ofSport Journal, 29(3), 348‒364.
195Bibliografia
Kirkegaard, E.O., Bjerrekær, J.D.(2016). The OKCupid dataset: A very large
public dataset ofdating site users. Open Differential Psychology, 46, 1‒10.
Klein, N.(2000). No Logo: No Space, no Choice, no Jobs: Taking Aim at theBrand
Bullies. Toronto: A.A.Knopf Canada.
Klumbytė, N.(2012). Soviet ethical citizenship: Morality, thestate, and lau-
ghter inLithuania, 1964–85. W: N.Klumbytė, G.Sharafutdinova (ed.).
Soviet Society intheEra ofLate Socialism. New York: Lexington Books.
Kłoskowska, A.(1981). Socjologia kultury. Warszawa: Państwowe Wydaw-
nictwo Naukowe.
Knobel, M., Lankshear, C.(2007). On-line memes, affinities, and cultural
production. W: C.Lankshear, M.Knobel, C.Bigum, M.A.Peters (ed.).
A New Literacies Sampler. New York ‒ Frankfurt: Peter Lang.
Knorr-Cetina, K.D.(2013). The manufacture ofknowledge: An essay on thecon-
structivist and contextual nature ofscience. Oxford ‒ New York ‒ Toronto:
Pergamon Press.
Knott, S.(2013). Design intheage ofprosumption: The craft ofdesign after
theobject. Design and Culture, 5(1), 45‒67.
Kobus, M., Jemielniak, D.(2014a). Ekonomia daru i społeczności otwartej
współpracy– nowe kierunki badań społecznych. e-mentor, 4(56), 4‒9.
Kobus, M., Jemielniak, D.(2014b). Komu bije dzwon? Czemu warto badać
prawa potęgowe. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, XV(11), 287‒296.
Konecki, K.(1992). Nowi pracownicy a kultura organizacyjna– studium folkloru
fabrycznego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Konecki, K.(2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Warsza wa:
Wy dawnictwo Naukowe PWN.
Konecki, K.(2005). Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze
w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej. Przegląd Socjo-
logii Jakościowej, 1(1), 42‒63.
Konecki, K., Chomczyński, P., Kacperczyk, A., Byczkowska, D.(2012).
Słownik socjologii jakościowej. Warszawa: Difin.
Konecki, K.T.(2008). Triangulation and dealing with therealness ofquali-
tative research. Qualitative Sociology Review, 4(3), 7‒28.
Konieczny, P. (2009). Governance, organization, and democracy on the
Internet: The Iron Law and theevolution ofWikipedia. Sociological
Forum, 24(1), 162‒192.
Konieczny, P. (2016). Teaching with Wikipedia ina 21st-century clas-
sroom: Perceptions ofWikipedia and its educational benefits. Journal
oftheAssociation for Information Science and Technology, 67(7), 1523‒1534.
Konstan, J.A., Simon Rosser, B.R., Ross, M.W., Stanton, J., Edwards, W.
(2005). The story ofsubject naught: A cautionary but optimistic tale
196 Bibliografia
ofInternet survey research. Journal ofComputer-Mediated Communication,
10(2), doi.org/10.1111/j.1083-6101.2005.tb00248.x.
Kosinski, M., Stillwell, D., Graepel, T.(2013). Private traits and attribu-
tes are predictable from digital records ofhuman behavior. Proceedings
oftheNational Academy ofSciences, 110(15), 5802‒5805.
Kosseff, J.(2016). The hazards ofcyber-vigilantism. Computer Law Security
Review, 32(4), 642‒649.
Kozinets, R.V.(2002). The field behind thescreen: Using netnography for
marketing research inon-line communities. Journal ofMarketing Research,
39(1), 61‒72.
Kozinets, R.V.(2010). Netnography: Doing Ethnographic Research On-line.
Los Angeles ‒ London: Sage.
Kozioł-Chrzanowska, E.(2014). Antyprzysłowia, memy, antyslogany. Kontr-
mówienie jako strategia komunikacji. Socjolingwistyka, (28), 49‒66.
Koźmiński, A.K.(2007). Tożsamość nauki o zarządzaniu. Master ofBusiness
Administration, 5(88), 7‒10.
Koźmiński, A.K., Jemielniak, D., Latusek, D.(2009). Współczesne spojrzenie
na kulturę organizacji. e-mentor, 3(30), 4‒13.
Krauze-Sikorska, H., Klichowski, M.(2013). Świat digital natives. Młodzież
w poszukiwaniu siebie i innych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kreiss, D.(2016). Seizing themoment: The presidential campaigns’ use
ofTwitter during the2012electoral cycle. New Media Society, 18(8),
1473‒1490.
Kreiss, D., Finn, M., Turner, F.(2011). The limits ofpeer production: Some
reminders from Max Weber for thenetwork society. New Media Society,
13(2), 243‒259.
Kristofferson, K., White, K., Peloza, J.(2014). The nature ofslacktivism: How
thesocial observability ofan initial act oftoken support affects subsequent
prosocial action. Journal ofConsumer Research, 40(6), 1149‒1166.
Krzysztofek, K.(2011). W stronę maszyn społecznych. Jaka będzie socjologia,
której nie znamy? Studia Socjologiczne, 2(201), 123‒145.
Krzysztofek, K.(2012a). Big Data society technologie samozapisu i samo-
pokazu: ku humanistyce cyfrowej. Transformacje, 1(4), 223‒257.
Krzysztofek, K.(2012b). Zmiana permanentna? Refleksje o zmianie społecz-
nej w epoce technologii cyfrowych. Studia Socjologiczne, 2012(4), 7‒39.
Kubiński, G. (2008). Narodziny podmiotu wirtualnego. Narracja. Dyskurs.
Deiksis. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Kuligowski, W.(2016). Defamiliaryzatorzy. Źródła i zróżnicowanie antropo-
logii współczesności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
197Bibliografia
Kunda, G.(1992). Engineering Culture: Control and Commitment ina High-
tech Corporation. Philadelphia, PA: Temple University Press.
Kuss, D.J., Griffiths, M.D.(2017). Social networking sites and addiction:
Ten lessons learned. International Journal ofEnvironmental Research and
Public Health, 14(311). DOI: 10.3390/ijerph14030311.
Kuwabara, K.(2015). Do reputation systems undermine trust? Divergent
effects ofenforcement type on generalized trust and trustworthiness.
American Journal ofSociology, 120(5), 1390‒1428.
Labaree, R.V.(2002). The risk of‘going observationalist’: Negotiating the
hidden dilemmas ofbeing an insider participant observer. Qualitative
Research, 2(1), 97‒122.
Lageson, S.E.(2016). Digital punishment’s tangled web. Contexts, 15(1),
22‒27.
Lageson, S.E., Maruna, S.(2018). Digital degradation: Stigma management
intheinternet age. Punishment Society, 20(1), 113‒133.
Laidlaw, E.B.(2017). On-line shaming and theright to privacy. Laws, 6(1).
DOI: 10.3390/laws6010003.
Lakhani, K., Wolf, R.(2003). Why hackers do what they do: Understanding
motivation and effort infree/open source software projects. W: J.Feller,
B.Fitzgerald, S.A.Hissam, K.R.Lakhani (ed.). Perspectives on Free and
Open Source Software. Cambridge, MA: MIT Press.
Langer, R., Beckman, S.C.(2005). Sensitive research topics: Netnography
revisited. Qualitative Market Research: An International Journal, 8(2),
189‒203.
Lantz, P.M., Viruell-Fuentes, E., Israel, B.A., Softley, D., Guzman, R. (2001).
Can communities and academia work together on public health research?
Evaluation results from a community-based participatory research part-
nership inDetroit. Journal ofUrban Health, 78(3), 495‒507.
LaRose, R., Tsai, H.S.(2014). Completion rates and non-response error
inon-line surveys: Comparing sweepstakes and pre-paid cash incentives
instudies ofon-line behavior. Computers inHuman Behavior, 34, 110‒119.
Lassiter, L.E.(2001). From ‘reading over theshoulders ofnatives’ to ‘reading
alongside natives,’ literally: Toward a collaborative and reciprocal ethno-
graphy. Journal ofAnthropological Research, 57(2), 137‒149.
Latour, B.(1986). The powers ofassociation. W: J.Law (ed.). Power, Action
and Belief ‒ A New Sociology ofKnowledge? London ‒ Boston ‒ Henley:
Routledge Kegan Paul.
Latour, B.(1987). Science inAction. Cambridge, Mass.: Harvard University
Press.
198 Bibliografia
Latour, B.(1993). We Have Never Been Modern. Cambridge, Mass.: Harvard
University Press.
Latusek, D., Cook, K.S.(2012). Trust intransitions. Kyklos, 65(4), 512‒525.
Latusek, D., Jemielniak, D.(2007). (Dis)trust insoftware projects: A thrice
told tale. On dynamic relationships between software engineers, IT
project managers, and customers. The International Journal ofTechnology,
Knowledge and Society, 3(10), 117‒125.
Latusek, D., Jemielniak, D.(2008). Sources ofuncertainty inproject manage-
ment: A ‘real life’ account. The International Journal ofTechnology, Know-
ledge and Society.
Latzko-Toth, G., Bonneau, C., Millette, M.(2017). Small data, thick data:
Thickening strategies for trace-based social media research. W: L.Sloan,
A.Quan-Haase (ed.). The SAGE Handbook ofSocial Media Research
Methods. Los Angeles ‒ London ‒ New Delhi: Sage.
Law, J.(2004). After Method: Mess inSocial Science Research. London ‒ New
York: Routledge.
Lazer, D., Kennedy, R., King, G., Vespignani, A.(2014). The parable of
Google Flu: Traps inbig data analysis. Science, 343(6176), 1203‒1205.
Lazer, D., Pentland, A.S., Adamic, L., Aral, S., Barabási, A.L., Brewer, D.,
Christakis, N., Contractor, N., Fowler, J., Gutmann, M.(2009). Life
inthenetwork: Thecoming age ofcomputational social science. Science,
323(5915), 721‒723.
Lazer, D., Radford, J.(2017). Data ex machina: Introduction to Big Data.
Annual Review ofSociology, 43(1), 19‒39.
Leach, E.(1982). Social Anthropology. Oxford: Oxford University Press.
Leadbeater, C. (2008). We-think: Mass Innovation. Not Mass Production.
London: Profile Books.
Leander, K.M., McKim, K.K.(2003). Tracing theeveryday’sitings’ ofadole-
scents on theinternet: A strategic adaptation ofethnography across
on-line and off-line spaces. Education, Communication Information,
3(2), 211‒240.
Leetaru, K.(2011). Culturomics 2.0: Forecasting large-scale human beha-
vior using global news media tone in time and space. First Monday,
16(9). Pobrane z: http://firstmonday.org/ojs/index.php/fm/article/view/
3663/3040.
Leshinsky, R., Schatz, L.(2018). ‘I don’t think my landlord will find out:’
Airbnb and thechallenges ofenforcement. Urban Policy and Research.
DOI: 10.1080/08111146.2018.1429260.
Lessig, L.(2004). Free Culture: How Big Media Uses Technology and theLaw
to Lock Down Culture and Control Creativity. New York: PenguinPress.
199Bibliografia
Lessig, L.(2008). Remix Making Art and Commerce Thrive intheHybrid
Economy. London: Bloomsbury Academic.
Lévy, P.(1997). Welcome to virtuality. Digital Creativity, 8(1), 3‒10.
Lewandowsky, S., Ecker, U.K.H., Cook, J.(2017). Beyond misinformation:
Understanding and coping with the‘Post-Truth’ Era. Journal ofApplied
Research inMemory and Cognition, 6(4), 353‒369.
Lichterman, P.(2017). Interpretive reflexivity inethnography. Ethnography,
18(1), 35‒45.
Light, D.W.(2007). Professional dominance inmedicine. W: G.Ritzer (ed.).
The Blackwell Encyclopedia ofSociology. New York: Blackwell.
Lis, A., Stasik, A.K.(2017). Hybrid forums, knowledge deficits and themul-
tiple uncertainties ofresource extraction: Negotiating thelocal governance
ofshale gas inPoland. Energy Research Social Science, 28, 29‒36.
Literat, I.(2017). The Power ofa pony: Youth literacies, participatory cul-
ture, and active meaning making. Journal ofAdolescent Adult Literacy,
61(1), 113‒116.
Llorente, A., Garcia-Herranz, M., Cebrian, M., Moro, E.(2015). Social
media fingerprints ofunemployment. PLoS ONE, 10(5), e0128692.
Lo Iacono, V., Symonds, P., Brown, D.H.(2016). Skype as a tool for qua-
litative research interviews. Sociological Research On-line, 21(2), 1‒15.
Lobo, L.(1990). Becoming a marginal native. Anthropos, 85, 125‒138.
Lockie, S.(2017). Post-truth politics and thesocial sciences. Environmental
Sociology, 3(1), 1‒5.
Lokot, T., Diakopoulos, N.(2016). News bots: Automating news and infor-
mation dissemination on Twitter. Digital Journalism, 4(6), 682‒699.
Lotan, G., Graeff, E., Ananny, M., Gaffney, D., Pearce, I.(2011). The Arab
Spring. The revolutions were tweeted: Information flows during the
2011Tunisian and Egyptian revolutions. International Journal ofCom-
munication, 5(31), 1375‒1405.
Lumsden, K., Morgan, H.(2017). Media framing oftrolling and on-line
abuse: Silencing strategies, symbolic violence, and victim blaming. Femi-
nist Media Studies, 17(6), 926‒940.
Lupton, D.(2012). Digital Sociology: An Introduction. Sydney: University
ofSydney.
Lupton, D.(2014). Critical perspectives on digital health technologies.
Sociology Compass, 8(12), 1344‒1359.
Lupton, D.(2016). The Quantified Self: A Sociology ofSelf-tracking Cultures.
Cambridge, UK ‒ Malden, MA: Polity.
Lyall, B., Robards, B.(2018). Tool, toy and tutor: Subjective experiences
ofdigital self-tracking. Journal ofSociology, 54(1), 108‒124.
200 Bibliografia
Lynch, O.H.(2009). Kitchen antics: The importance ofhumor and mai-
ntaining professionalism at work. Journal ofApplied Communication
Re search, 37(4), 444‒464.
Maanen van, J.(2011). Tales ofthe Field: On Writing Ethnography. Chicago:
University ofChicago Press.
MacIntyre, A.C.(1981). After Virtue: A Study inMoral Theory. Notre Dame,
Ind.: University ofNotre Dame Press.
Madden, R.(2017). Being Ethnographic: A Guide to The Theory and Practice
ofEthnography. New Delhi ‒ London ‒ Thousand Oaks: Sage.
Mallinson, C.(2017). Language and its everyday revolutionary potential.
W: H.J.McCammon, V.Taylor, J.Reger, R.L.Einwohner (ed.). The
Oxford Handbook ofUS Women’s Social Movement Activism. Oxford: Ox -
ford University Press.
Malta, S., Farquharson, K.(2014). The initiation and progression oflate-life
romantic relationships. Journal ofSociology, 50(3), 237‒251.
March, E., Grieve, R., Marrington, J., Jonason, P.K.(2017). Trolling on
Tinder® (and other dating apps): Examining therole ofthedark tetrad
and impulsivity. Personality and Individual Differences, 110, 139‒143.
Marcus, G.E.(1995). Ethnography in/oftheworld system: The emergence
ofmulti-sited ethnography. Annual Review ofAnthropology, 24, 95‒117.
Markham, A.(2008). The methods, politics, and ethics of representation
inon-line ethnography. W: N.K.Denzin, Y.S.Lincoln (ed.). Collecting
and Interpreting Qualitative Materials. Los Angeles ‒ London ‒ New
Delhi ‒ Singapore: Sage.
Marres, N., Weltevrede, E.(2013). Scraping thesocial? Issues inlive social
research. Journal ofCultural Economy, 6(3), 313‒335.
Marsh, J.(2016). The relationship between on-line and off-line play: Friend-
ship and exclusion. W: C.Richards, A.Burn (ed.). Children’s Games
intheNew Media Age. London ‒ New York: Routledge.
Marx, G.T.(2001). Murky conceptual waters: The public and private. Ethics
and Information Technology, 3, 157–169.
Mason, J.(2006). Mixing methods ina qualitatively driven way. Qualitative
Research, 6(1), 9‒25.
Mason, M.(2009). The Pirate’s Dilemma: How Youth Culture is Reinventing
Capitalism. New York: Free Press.
Massanari, A.L.(2015). Participatory Culture, Community, and Play. Learning
from Reddit. Frankfurt ‒ New York: Peter Lang.
Mastrandrea, R., Fournet, J., Barrat, A.(2015). Contact patterns ina high
school: A comparison between data collected using wearable sensors,
contact diaries and friendship surveys. PLoS ONE, 10(9), DOI: e0136497.
201Bibliografia
Mattson, G.(2015). The modern career of‘theoldest profession’ and the
social embeddedness ofmetaphors. American Journal ofCultural Sociology,
3(2), 191‒223.
Maturo, A., Mori, L., Moretti, V.(2016). An ambiguous health education:
The quantified self and themedicalization ofthemental sphere. Italian
Journal ofSociology ofEducation, 8(3), 248‒268.
Mauss, M.(2001). The gift: Form and Reason for Exchange inArchaic Societies.
London: Routledge.
McCarthy, M.T.(2016). The big data divide and its consequences. Sociology
Compass, 10(12), 1131‒1140.
McClean, S., Moore, R.(2016). Folk healing, authenticity and fraud. W:
A.van Eck Duymaer van Twist (ed.). Minority Religions and Fraud: In
Good Faith. London ‒ New York: Routledge.
McDonald, K.(2015). From indymedia to anonymous: Rethinking action
and identity indigital cultures. Information, Communication Society,
18(8), 968‒982.
McFarland, D.A., Lewis, K., Goldberg, A.(2016). Sociology in theera
ofBig Data: The ascent offorensic social science. The American Sociologist,
47(1), 12‒35.
McLean, A., Leibing, A.(ed.). (2007). The Shadow Side ofFieldwork: Explor-
ing theBlurred Borders Between Ethnography and Life. Oxford: Black well.
Meder, T.(2008). Internet. W: D.Haase (ed.). The Greenwood Encyclopedia
ofFolktales and Fairy Tales. Westport ‒ London: Greenwood Press.
Meho, L.I.(2006). E-mail interviewing inqualitative research: A methodo-
logical discussion. Journal oftheAmerican Society for Information Science
and Technology, 57(10), 1284‒1295.
Mejias, U.(2010). The Twitter revolution must die. International Journal
ofLearning and Media, 2(4), 3‒5.
Meyer, J.W., Rowan, B.(1977). Institutionalized organizations: Formal
structure as myth and ceremony. The American Journal ofSociology, 83(2),
340‒363.
Michel, J.B., Shen, Y.K., Aiden, A.P., Veres, A., Gray, M.K., Pickett, J.P.,
Hoiberg, D., Clancy, D., Norvig, P., Orwant, J.(2010). Quantitative
analysis ofculture using millions ofdigitized books. Science, 1199644.
Mikołajewska-Zając, K., Rodak, O.(2016). Platformy spółdzielcze jako próba
rewizji korporacyjnego modelu gospodarki współdzielonej. e-mentor,
4(66), 67‒73.
Milan, S.(2013). Social Movements and Their Technologies. Wiring Social
Change. London ‒ New York: Palgrave Macmillan.
202 Bibliografia
Miller, D., Slater, D.(2001). The Internet: An Ethnographic Approach. Oxford:
Berg Publishers.
Miller, P.(2012). Wprowadzenie do obserwacji on-line: warianty i ograni-
czenia techniki badawczej. Przegląd Socjologii Jakościowej, VIII(1), 76‒97.
Millington, B., Millington, R.(2015). ‘The Datafication of Everything’:
Toward a sociology ofsport and big data. Sociology ofSport Journal, 32(2),
140‒160.
Milner, R.M.(2013a). Media lingua franca: Fixity, novelty, and vernacular
creativity inInternet memes. AoIR Selected Papers ofInternet Research,
3(14). Pobrane z: https://spir.aoir.org/index.php/spir/article/view/806.
Milner, R.M.(2013b). Pop polyvocality: Internet memes, public partici-
pation, and theOccupy Wall Street movement. International Journal
ofCommunication Systems, 7(34).
Mizruchi, M.S., Stearns, L.B.(1988). A longitudinal study oftheformation
ofinterlocking directorates. Administrative Science Quarterly, 33, 194‒210.
Mod, G.B.(2010). Reading romance: The impact Facebook rituals can have
on a romantic relationship.Journal ofComparative Research inAnthro-
pology Sociology, 1(2), 61‒77.
Moloney, M.E., Love, T.P.(2018). Assessing on-line misogyny: Perspectives
from sociology and feminist media studies. Sociology Compass, 12(5). DOI:
10.1111/soc4.12577.
Monroy-Hernández, A., Hill, B.M., Gonzalez-Rivero, J., boyd, d. (2011).
Computers can’t give credit: How automatic attribution falls short inan
on-line remixing community. Proceedings oftheSIGCHI Conference on
Human Factors inComputing Systems. Vancouver, BC, Canada: ACM,
3421‒3430.
Montgomery, J.D.(1992). Job search and network composition: Implications
ofthestrength-of-weak-ties hypothesis. American Sociological Review,
57(5), 586‒596.
Morozov, E. (2009). Iran: Downside to the‘Twitter Revolution’. Dissent,
56(4), 10‒14.
Mouffe, C.(2008). Polityczność (tłum. J.Erbel). Warszawa: Wydawnictwo
Krytyki Politycznej.
Murthy, D.(2008). Digital ethnography an examination oftheuse ofnew
technologies for social research. Sociology, 42(5), 837‒855.
Nadai, E., Maeder, C.(2005). Fuzzy fields. Multi-sited ethnography insocio-
logical research. Forum: Qualitative Social Research, 6(3). Pobrane z: http://
www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/22/47.
Nagle, A.(2017). Kill all Normies: On-line Culture Wars from 4chan and Tumblr
to Trump and theAlt-right. Alresford: John Hunt Publishing.
203Bibliografia
Nakayama, T.K.(2017). What’s next for whiteness and theInternet. Critical
Studies inMedia Communication, 34(1), 68‒72.
Narayan, K.(1993). How native is a ‘native’ anthropologist? American Anthro-
pologist, 95(3), 671‒686.
Narli, N. (2018). Life, connectivity and integration of Syrian refugees in
Turkey: Surviving through a smartphone. Questions de Communication,
33(1), 269–286.
Nettleton, S., Burrows, R., O’Malley, L.(2005). The mundane realities
oftheeveryday lay use oftheinternet for health, and their consequen-
ces for media convergence. Sociology ofHealth Illness, 27(7), 972‒992.
Neville, S., Adams, J., Cook, C.(2016). Using internet-based approaches to
collect qualitative data from vulnerable groups: Reflections from thefield.
Contemporary Nurse, 52(6), 657‒668.
Newett, L., Churchill, B., Robards, B.(2018). Forming connections in the
digital era: Tinder, a new tool inyoung Australian intimate life. Journal
ofSociology, 54(3), 346‒361.
Newman, M., Barabási, A.L., Watts, D.J.(2011). The Structure and Dynamics
ofNetworks. Princeton: Princeton University Press.
Nicholl, H., Tracey, C., Begley, T., King, C., Lynch, A.M.(2017). Internet
use by parents ofchildren with rare conditions: Findings from a study
on parents’ Web information needs. Journal ofmedical Internet research,
19(2), e51.
Nicholson, B.(2012). Counting culture; or, how to read victorian newspapers
from a distance. Journal ofVictorian Culture, 17(2), 238‒246.
Nie, N.H., Hillygus, D.S.(2002). The impact ofInternet use on sociability:
Time-diary findings. It Society, 1(1), 1‒20.
Nkomo, S.M.(2009). The seductive power ofacademic journal rankings:
Challenges ofsearching for theotherwise. Academy ofManagement Learn-
ing Education, 8(1), 106‒121.
Nocera, J.L.A.(2002). Ethnography and hermeneutics incybercultural rese-
arch accessing IRC virtual communities. Journal ofComputer-Mediated
Communication, 7(2). DOI: 10.1111/j.1083-6101.2002.tb00146.x.
Norlock, K.J.(2017). On-line shaming. Social Philosophy Today, 33, 187‒197.
Nowak, A.W.(2013a). Demokratyzacja debaty publicznej nad medycyną
niekonwencjonalną. Studia Metodologiczne, 30, 239‒266.
Nowak, A.W.(2013b). Rozproszony ekspert a rozproszona baza danych–
blogi sceptyczne, naukowe a struktury wiedzy. Człowiek i Społeczeństwo,
36(2), 257‒275.
204 Bibliografia
O’Connor, B., Mackeogh, C.(2007). New media communities: Performing
identity inan on-line women’s magazine. Irish Journal ofSociology, 16(2),
97‒116.
O’Hara, K., Stevens, D.(2015). Echo chambers and on-line radicalism:
Assessing theInternet’s complicity inviolent extremism. Policy Internet,
7(4), 401‒422.
Olguín, D.O., Waber, B.N., Kim, T., Mohan, A., Ara, K., Pentland, A.(2009).
Sensible organizations: Technology and methodology for automatically
measuring organizational behavior. IEEE Transactions on Systems, Man,
and Cybernetics, Part B (Cybernetics), 39(1), 43‒55.
Olssen, M.(2016). Neoliberal competition inhigher education today:
Research, accountability and impact. British Journal ofSociology ofEduca-
tion, 37(1), 129‒148.
Ong, W.J.(2002). Orality and Literacy. London: Routledge.
Onuch, O.(2015). EuroMaidan protests inUkraine: Social media versus
social networks. Problems ofPost-Communism, 62(4), 217‒235.
Oring, E.(2004). Risky business: Political jokes under repressive regimes.
Western Folklore, 63(3), 209‒236.
Ostertag, S.F., Ortiz, D.G.(2017). Can social media use produce enduring
social ties? Affordances and thecase ofKatrina Bloggers. Qualitative
Sociology, 40(1), 59‒82.
Oxford English Dictionary (2018). Gay. https://en.oxforddictionaries.com/
definition/gay.
Özbilgin, M.F.(2009). From journal rankings to making sense oftheworld.
Academy ofManagement Learning Education, 8(1), 113‒121.
Paccagnella, L.(1997). Getting theseats ofyour pants dirty: Strategies for eth-
nographic research on virtual communities. Journal ofComputer-Mediated
Communication, 3(1). DOI: 10.1111/j.1083-6101.1997.tb00065.x.
Palla, G., Barabási, A.L., Vicsek, T.(2007). Quantifying social group evo-
lution. Nature, 446, 664.
Pantzar, M., Ruckenstein, M., Mustonen, V.(2017). Social rhythms of the
heart.Health Sociology Review, 26(1), 22‒37.
Pasquale, F.(2016). Two narratives ofplatform capitalism. Yale Law Policy
Review, 35, 309‒319.
Payne, G., Williams, M.(2005). Generalization inqualitative research.
Sociology, 39(2), 295‒314.
Pazaitis, A., Kostakis, V., Bauwens, M.(2017). Digital economy and therise
ofopen cooperativism: Thecase oftheEnspiral Network. Transfer: Euro-
pean Review ofLabour and Research, 23(2), 177‒192.
Pearce, C., Artemesia, C. (2009). Communities ofPlay: Emergent Cultures
inMultiplayer Games and Virtual Worlds. Cambridge, MA: MIT Press.
205Bibliografia
Pechenick, E.A., Danforth, C.M., Dodds, P.S.(2015). Characterizing the
google books corpus: Strong limits to inferences ofsocio-cultural and
linguistic evolution. PLoS ONE, 10(10), e0137041.
Pendry, L.F., Salvatore, J.(2015). Individual and social benefits ofon-line
discussion forums. Computers inHuman Behavior, 50, 211‒220.
Penner, L.(2015). ‘Dr Locock and his quack’: Professionalizing medicine,
textualizing identity inthe1840s– KevinA.Morrison. W: L.Penner,
T.Sparks (ed.). Victorian Medicine and Popular Culture. London ‒ New
York: Routledge.
Petracci, M., Schwarz, P.K.N., Sánchez Antelo, V.I.M., Mendes Diz, A.M.
(2017). Doctor-patient relationships amid changes incontemporary
society: A view from thehealth communication field. Health Sociology
Review, 26(3), 266‒279.
Pettigrew, A.M.(1990). Longitudinal field research on change: Theory and
practice. Organization Science, 1(3), 267‒292.
Pietrowiak, K.(2014). Etnografia oparta na współpracy. Założenia, możli-
wości, ograniczenia. Przegląd Socjologii Jakościowej, 10(4), 18‒36.
Ping, L.C., Chee, T.S.(2009). On-line discussion boards for focus group
interviews: An exploratory study. The Journal ofEducational Enquiry,
2(1), 50‒60.
Piwek, L., Ellis, D.A., Andrews, S., Joinson, A.(2016). The rise ofconsumer
health wearables: Promises and barriers. PLoS Medicine, 13(2), e1001953.
Possamai-Inesedy, A., Nixon, A.(2017). A place to stand: Digital sociology
and theArchimedean effect. Journal ofSociology, 53(4), 865‒884.
Pouwelse, J.A., Garbacki, P., Epema, D., Sips, H.(2008). Pirates and Sa -
maritans: A decade ofmeasurements on peer production and their impli-
cations for net neutrality and copyright. Telecommunications Policy, 32(11),
701‒712.
Pragnell, C., Gatzidis, C.(2011). Addiction inWorld ofWarcraft: A vir-
tual ethnography study. W: H.H.Yang, S.C.Y.Yuen (ed.). Handbook
ofResearch on Practices and Outcomes inVirtual Worlds and Environments.
Hershey: Information Science Reference.
Preda, A.(2017). Noise: Living and Trading inElectronic Finance. Chicago:
University ofChicago Press.
Prensky, M.(2001). Digital natives, digital immigrants. Part 1. On theHorizon,
9(5), 1‒6.
Priedhorsky, R., Chen, J., Lam, S.T.K., Panciera, K., Terveen, L., Riedl, J.
(2007). Creating, destroying, and restoring value inWikipedia. Procee dings
oftheInternational ACM Conference on Supporting Group Work, 259‒268.
206 Bibliografia
Prior, L.(2003). Belief, knowledge and expertise: Theemergence ofthelay
expert inmedical sociology. Sociology ofHealth Illness, 25(3), 41‒57.
Prus, R.C.(1996). Symbolic Interaction and Ethnographic Research: Inter sub-
jectivity and theStudy ofHuman Lived Experience. Albany, NY: SUNY
Ppress.
Przegalinska, A.(2015). Embodiment, engagement and the strength vir tual
communities: Avatars ofsecond life indecay. Tamara Journal for Critical
Organization Inquiry, 13(4), 48‒62.
Przegalinska, A., Ciechanowski, L., Magnuski, M., Gloor, P.(2018). Muse
headband: Measuring tool or a collaborative gadget? W: F.Grippa,
J.Leitão, J.Gluesing, K.Riopelle, P.Gloor (ed.). Collaborative Innovation
Networks: Building Adaptive and Resilient Organizations. Cham: Springer
International Publishing.
Przegalińska, A.(2015). The melon app, quantified self, and theInternet
ofthings. W: G.Mazurek (ed.). Management inVirtual Environments.
Warszawa: Koźmiński University.
Przegalińska, A.(2016). Istoty wirtualne. Jak fenomenologia zmieniała sztuczną
inteligencję. Kraków: Universitas.
Przegalińska, A., Jemielniak, D.(2015). Jakościowe metody badawcze inter-
akcji wirtualnych. M.Kostera (red.). Metody badawcze w zarządzaniu
humanistycznym. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Purdam, K.(2014). Citizen social science and citizen data? Methodological
and ethical challenges for social research. Current Sociology, 62(3), 374‒392.
Putnam, L.L.(2009). Symbolic capital and academic fields: An alternative
discourse on journal rankings. Management Communication Quarterly,
23(1), 127‒134.
Rainie, L., Wellman, B.(2012). Networked: The New Social Operating System.
Cambridge, MA: MIT Press.
Randall, D., Harper, R., Rouncefield, M.(2007). Fieldwork for Design: Theory
and Practice. London: Springer Verlag.
Raymond, E.S.(2004). The Cathedral and theBazaar. Beijing ‒ Cambridge:
O’Reilly.
Raza, S.A., Qazi, W., Umer, A.(2017). Facebook Is a Source ofSocial Capital
Building Among University Students: Evidence From a Developing
Country. Journal ofEducational Computing Research, 55(3), 295‒322.
Razaghpanah, A., Niaki, A.A., Vallina-Rodriguez, N., Sundaresan, S.,
Amann,J., Gill, P.(2017). Studying TLS usage inAndroid apps. Procee -
dings of the 13th International Conference on emerging Networking EX -
periments and Technologies. ACM.350‒362
207Bibliografia
Reagle, J.M. (2010). Good Faith Collaboration: The Culture ofWikipedia.
Cam bridge, MA: MIT Press.
Reed, W.J.(2001). The Pareto, Zipf and other power laws. Economics Letters,
74(1), 15‒19.
Reich, J.A.(2016). Calling theShots: Why Parents Reject Vaccines. New York:
NYU Press.
Rheingold, H.(1993). The Virtual Community: Homesteading on theElectronic
Frontier. Reading, MA.
Rheingold, H.(1994). The Virtual Community: Surfing theInternet, London:
Minerva.
Rich, E., Miah, A.(2017). Mobile, wearable and ingestible health tech-
nologies: Towards a critical research agenda. Health Sociology Review,
26(1), 84‒97.
Rieder, B.(2013). Studying Facebook via data extraction: TheNetvizz ap -
plication. Proceedings ofthe5th annual ACM web science conference. ACM.
346‒355.
Rijt van de, A., Shor, E., Ward, C., Skiena, S.(2013). Only 15minutes?
The social stratification offame inprinted media. American Sociological
Review, 78(2), 266‒289.
Rintel, S.(2011). Obama? Norway killings? London riots? You can has
a meme for that…. The Conversation: https://theconversation.com/obama-
-norway-killings-london-riots-you-can-has-a-meme-for-that-2328.
Riordan, M.A.(2017). Emojis as tools for emotion work: Communicating
affect intext messages. Journal ofLanguage and Social Psychology, 36(5),
549‒567.
Riordan, M.A., Kreuz, R.J., Blair, A.N.(2018). The digital divide: Conveying
subtlety inon-line communication. Journal ofComputers inEducation,
5(1), 49‒66.
Ritzer, G.(2006). Who’s a public intellectual? The British Journal ofSociology,
57(2), 209‒213.
Ritzer, G.(2015). Automating prosumption: The decline oftheprosumer
and therise oftheprosuming machines. Journal ofConsumer Culture,
15(3), 407‒424.
Ritzer, G., Jurgenson, N.(2010). Production, consumption, prosumption.
The nature ofcapitalism inthe age ofthedigital ‘prosumer’. Journal
ofConsumer Culture, 10(1), 13‒36.
Robnett, B., Feliciano, C.(2011). Patterns ofracial-ethnic exclusion by
internet daters. Social Forces, 89(3), 807‒828.
Robson, C.(2002). Real World Research: A Resource for Social Scientists and
Practitioner-researchers. Oxford ‒ New York: Blackwell.
208 Bibliografia
Rodak, O.(2017). Twitter jako przedmiot badań socjologicznych i źródło
danych społecznych: perspektywa konstruktywistyczna. Studia Socjo-
logiczne, 3(226), 209‒236.
Rodak, O., Mikołajewska-Zając, K.(2017). ‘Paradigm clash’ inthedigital
labor literature: Reconciling critical theory and interpretive approach
inempirical research. Proceedings ofthe8th International Conference on
Social Media Society, Article 55. Toronto, ON, Canada: ACM Digital
Library.
Rogers, R.(2017). Foundations of Digital Methods: Query Design. W:
M.T.Schäfer, K.van Es (ed.). The Datafied Society: Studying Culture
through Data. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Romer, P.M.(1990). Endogenous technological change. Journal ofPolitical
Economy, 98(5part 2), S71‒S102.
Ronson, J.(2015). How one stupid tweet blew up Justine Sacco’s life. New
York Times, 12. Pobrane z: https://www.nytimes.com/2015/02/15/maga-
zine/how-one-stupid-tweet-ruined-justine-saccos-life.html.
Ronson, J.(2016). So You’ve Been Publicly Shamed. New York: Riverhead
Books.
Rorty, R.(1989). Contingency, Irony and Solidarity. Cambridge: Cambridge
University Press. Polskie wydanie: (1996). Przygodność, ironia i solidarność
(tłum. W.J.Popowski). Warszawa: Spacja.
Rosenberg, A.(2010). Virtual world research ethics and theprivate/public
distinction. International Journal ofInternet Research Ethics, 3(1), 23‒37.
Ruhleder, K.(2000). The Virtual Ethnographer: Fieldwork inDistributed
Electronic Environments. Field Methods, 12(3), 3‒17.
Rusu, I.-A. (2016). Exchanging health advice in a virtual community:
A story oftribalization. Journal ofComparative Research inAnthropology
Sociology, 7(2), 57‒69.
Rutter, J., Smith, G.(2005). Ethnographic presence ina nebulous setting.
Virtual Methods: Issues insocial research on theinternet. W: C.Hine
(ed.). Virtual Methods. Issues inSocial Research on theInternet. Oxford:
Berg Publishers.
Rybas, N., Gajjala, R.(2007). Developing cyberethnographic research
methods for understanding digitally mediated identities. Qualitative
Social Research, 8(3). Pobrane z: http://www.qualitative-research.net/
index.php/fqs/article/view/282/620.
Sade-Beck, L.(2008) Internet ethnography: On-line and off-line. Inter-
national Journal ofQualitative Methods, 3(2), 45‒51.
Sadilek, A., Caty, S., DiPrete, L., Mansour, R., Schenk, T., Bergtholdt,
M., Jha, A., Ramaswami, P., Gabrilovich, E.(2018). Machine-learned
209Bibliografia
epidemiology: Real-time detection offoodborne illness at scale. npj
Digital Medicine, 1(1), 36.
Sakowski, Ł.(2018). Polski znachor i pseudonaukowiec zarabia miliony.
Zyski ukrywa w międzynarodowej sieci spółek. Newsweek Polska. Pobrane
z: http://www.newsweek.pl/wiedza/nauka/jerzy-zieba-znachor-i-pseu-
donaukowiec-zarabia-miliony,artykuly,430973,1.html.
Salmons, J.(2012). Cases inOn-line Interview Research, Thousand Oaks ‒
New Delhi ‒ London: Sage.
Salmons, J.(2014). Qualitative On-line Interviews: Strategies, Design, and
Skills. Thousand Oaks ‒ New Delhi ‒ London: Sage Publications.
Sangster, A.(2015). You cannot judge a book by its cover: The problems
with journal rankings. Accounting Education, 24(3), 175‒186.
Sanjek, R.(ed.). (1990). Fieldnotes: The Makings ofAnthropology. Ithaca:
Cor nell University Press.
Sarker, S., Xiao, X., Beaulieu, T.(2013). Qualitative studies ininformation
systems: A critical review and some guiding principles. Mis Quarterly,
37(4), iii‒xviii.
Savage, M., Burrows, R.(2009). Some further reflections on thecoming
crisis ofempirical sociology. Sociology, 43(4), 762‒772.
Sbaffi, L., Rowley, J.(2017). Trust and credibility inweb-based health
information: A review and agenda for future research. Journal ofMedical
Internet Research, 19(6), e218.
Schaffer, R., Kuczynski, K., Skinner, D.(2008). Producing genetic knowledge
and citizenship through theInternet: Mothers, pediatric genetics, and
cybermedicine. Sociology ofHealth Illness, 30(1), 145‒159.
Schonlau, M., Couper, M.P.(2017). Options for conducting web surveys.
Statistical Science, 32(2), 279‒292.
Schor, J.B., Attwood-Charles, W.(2017). The ‘sharing’ economy: Labor, ine-
quality, and social connection on for-profit platforms. Sociology Compass,
11(8), e12493.
Schroeder, R.(2014). Big Data and thebrave new world of social media
research. Big Data Society, 1(2), 1‒11.
Schroeder, R., Axelsson, A.S.(ed.). (2006). Avatars at Work and Play: Colla bo -
ration and Interaction inShared Virtual Environments. Dordrecht: Sprin ger.
Scott, J.W.(1991). The evidence ofexperience. Critical inquiry, 17(4), 773‒797.
Scott, S., Hinton-Smith, T., Härmä, V., Broome, K.(2012). The reluctant
researcher: Shyness inthefield. Qualitative Research, 12(6), 715‒734.
Segerberg, A., Bennett, W.L.(2011). Social media and theorganization
ofcollective action: Using Twitter to explore theecologies oftwo climate
change protests. The Communication Review, 14(3), 197‒215.
210 Bibliografia
Serrano, A., Arroyo, J., Hassan, S.(2018). Participation inequality inWikis:
A temporal analysis using WikiChron. Proceedings ofthe14th Inter national
Symposium on Open Collaboration. ACM.Pobrane z: http://www.open-
sym.org/wp-content/uploads/2018/07/OpenSym2018_paper_31.pdf.
Shalizi, C.R., Thomas, A.C.(2011). Homophily and contagion are gene-
rically confounded inobservational social network studies. Sociological
Methods Research, 40(2), 211‒239.
Shapka, J.D., Domene, J.F., Khan, S., Yang, L.M.(2016). On-line versus in-
-person interviews with adolescents: An exploration ofdata equivalence.
Computers inHuman Behavior, 58, 361‒367.
Sharabi, L.L., Caughlin, J.P.(2017). What predicts first date success?
A longitudinal study ofmodality switching inon-line dating. Personal
Relationships, 24(2), 370‒391.
Sharma, V., Holmes, J.H., Sarkar, I.N.(2016). Identifying Complementary
and Alternative Medicine Usage Information from Internet Resources.
Methods ofInformation inMedicine, 55(04), 322‒332.
Shaw, A., Hill, B.M.(2014). Laboratories ofOligarchy? How theIron Law
Extends to Peer Production. Journal ofCommunication, 64(2), 215‒238.
Shifman, L.(2014a). The cultural logic ofphoto-based meme genres. Journal
ofVisual Culture, 13(3), 340‒358.
Shifman, L.(2014b). Memes inDigital Culture. Cambridge, MA: MIT Press.
Shifman, L., Blondheim, M. (2010). The medium is thejoke: On-line
humor about and by networked computers. New Media Society, 12(8),
1348‒1367.
Shifman, L., Boxman Shabtai, L.(2014). Evasive targets: Deciphering poly-
semy inmediated humor. Journal ofCommunication, 64(5), 977‒998.
Shifman, L., Levy, H., Thelwall, M.(2014). Internet jokes: The secret agents
ofglobalization? Journal ofComputer-Mediated Communication, 19(4),
727‒743.
Shirky, C.(2009). Here Comes Everybody: The Power ofOrganizing Without
Organizations. New York: Penguin.
Sismondo, S.(2010). An Introduction to Science and Technology Studies. Malden
‒ Oxford: Wiley ‒ Blackwell Chichester.
Sixsmith, J., Murray, C.D.(2001). Ethical issues inthedocumentary data
analysis ofInternet posts and archives. Qualitative Health Research, 11(3),
423‒432.
Skoric, M.M.(2012). What is slack about slacktivism? Methodological and
Conceptual Issues inCyber Activism Research, 77, 77‒92.
211Bibliografia
Slane, A.(2018). Information brokers, fairness, and privacy inpublicly ac -
cessible information. Canadian Journal ofComparative Contemporary
Law, 4, 249‒192.
Slater, M., Antley, A., Davison, A., Swapp, D., Guger, C., Barker, C., Pis-
trang,N., Sanchez-Vives, M.V.(2006). A virtual reprise oftheStanley
Milgram obedience experiments. PLoS ONE, 1(1), e39.
Smahel, D., Brown, B.B., Blinka, L.(2012). Associations between on-line
friendship and Internet addiction among adolescents and emerging
adults. Developmental Psychology, 48(2), 381.
Smith, A., Anderson, M.(2016). 5facts about on-line dating. Pew Research
Center. Pobrane z: http://www.pewresearch.org/fact-tank/2016/02/29/5-
facts-about-on-line-dating/.
Smith, N., Wickes, R., Underwood, M.(2015). Managing a marginalised
identity inpro-anorexia and fat acceptance cybercommunities. Journal
ofSociology, 51(4), 950‒967.
Sokolewicz, Z.(1974). Wprowadzenie do etnologii. Warszawa: Państwowe
Wydawnictwo Naukowe.
Solove, D.J.(2004). The Digital Person: Technology and Privacy intheInforma-
tion Age. New York ‒ London: NYU Press.
Solove, D.J.(2007). The future ofreputation: Gossip, rumor, and privacy on
theInternet. New Haven: Yale University Press.
Song, H., Zmyslinski-Seelig, A., Kim, J., Drent, A., Victor, A., Omori, K.,
Allen, M.(2014). Does Facebook make you lonely?: A meta analysis.
Computers inHuman Behavior, 36, 446‒452.
Sparkes-Vian, C.(2018). Digital propaganda: The tyranny ofignorance.
Critical Sociology, (preprint), DOI: 10.1177/0896920517754241.
Spencer, R.W., Woods, T.J.(2010). The long tail ofidea generation. Inter-
national Journal ofInnovation Science, 2(2), 53‒63.
Sperschneider, W., Bagger, K.(2003). Ethnographic fieldwork under in -
dustrial constraints: Toward design-in-context. International Journal of
Human-computer Interaction, 15(1), 41‒50.
Spiller, K., Ball, K., Bandara, A., Meadows, M., McCormick, C., Nuseibeh,B.,
Price, B.A.(2018). Data privacy: Users’ thoughts on quantified self per-
sonal data. W: B.Ajana (ed.). Self-Tracking: Empirical and Philosophical
Investigations. Cham: Springer International Publishing.
Spillman, L.(2014). Mixed methods and thelogic ofqualitative inference.
Qualitative Sociology, 37(2), 189‒205.
Srnicek, N.(2017). Platform Capitalism. New York: John Wiley, Sons.
Stacey, J.(1999). Virtual truth with a vengeance. Contemporary Sociology,
28(1), 18‒23.
212 Bibliografia
Stake, R.E.(2005). Qualitative case studies. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln
(ed.). Handbook ofQualitative Research. Thousand Oaks: Sage.
Stallman, R.M., Gay, J.(2009). Free Software, Free Society: Selected Essays of
Richard M.Stallman. Paramount, CA: CreateSpace.
Stankiewicz, P.(2011). Od przekonywania do współdecydowania: zarządza-
nie konfliktami wokół ryzyka i technologii. Studia Socjologiczne, 4(203),
95‒119.
Stasik, A.(2015). Obywatel współbadacz, czyli o pożytkach z dzielenia labo-
ratorium– renegocjowanie umowy pomiędzy naukowcami a amatorami.
Studia Socjologiczne, 4(219), 101‒126.
Stasik, A.(2017). Global controversies inlocal settings: Anti-fracking acti vism
in the era of Web 2.0. Journal ofRisk Research. DOI: 10.1080/13669877.
2017.1313759.
Stasik, A.(2018). Zastosowanie crowdfundingu we wspieraniu innowacji
w dziedzinie zielonej energii. e-mentor, 1(73), 54‒62.
Stebbins, R.A.(2001). Exploratory Research intheSocial Sciences, London ‒
Thousand Oaks ‒ New Delhi: Sage.
Steinberger, B.Z.(2017). Redefining employee inthegig economy: Shielding
workers from theuber model. Fordham Journal ofCorporate Finance
Law, 23:577‒596.
Steinmetz, K.F.(2012). Message received: Virtual ethnography inon-line
message boards. International Journal ofQualitative Methods, 11(1), 26‒39.
Stephany, A.(2015). The Business ofSharing: Making it intheNew Sharing
Economy. London ‒ New York: Palgrave ‒ Macmillan.
Stroud, S.R., Cox, W.(2018). The varieties of feminist counterspeech in
themisogynistic on-line world. W: J.R.Vickery, T.Everbach (ed.). Me -
diating Misogyny: Gender, Technology, and Harassment. Cham: Springer
International Publishing.
Strumińska-Kutra, M.(2016). Engaged scholarship: Steering between the
risks ofpaternalism, opportunism, and paralysis. Organization, 23(6),
864‒883.
Sturges, P.(2015). Limits to freedom ofexpression? The problem ofblasp-
hemy. IFLA Journal, 41(2), 112‒119.
Sudweeks, F., Simoff, S.J.(1999). Complementary explorative data analysis:
The reconciliation ofquantitative and qualitative principles. W: S.Jones
(ed.). Doing Internet Research: Critical Issues and Methods for Examining
theNet. Thousand Oaks ‒ London ‒ New Delhi: Sage.
Sugihartati, R.(2017). Youth fans ofglobal popular culture: Between pro-
sumer and free digital labourer. Journal ofConsumer Culture. Pobrane z:
https://doi.org/10.1177/1469540517736522.
213Bibliografia
Sułek, A. (2001). Sondaż polski. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii
Polskiej Akademii Nauk.
Sułkowski, Ł.(2012). Globalization ofculture and contemporary manage-
ment models. Journal ofIntercultural Management, 4(4), 18‒28.
Surowiecki, J.(2004). The Wisdom ofCrowds. New York: Anchor Books.
Sutton, J.(2011). An ethnographic account ofdoing survey research inpri-
son: Descriptions, reflections, and suggestions from thefield. Qualitative
Sociology Review, 7(2), 45‒63.
Sveningsson Elm, M.(2009). How do various notions ofprivacy infl uence
decisions inqualitative internet research? W: A.Markham, N.Baym
(ed.). Internet inquiry: Conversations about method. London ‒ New Delhi
‒ Thousand Oaks: Sage.
Swan, M.(2013). The quantified self: Fundamental disruption inbig data
science and biological discovery. Big Data, 1(2), 85‒99.
Szlendak, T., Olechnicki, K.(2017). Nowe praktyki kulturowe Polaków. War-
szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szpunar, M.(2004). Społeczności wirtualne jako nowy typ społeczności–
eksplikacja socjologiczna. Studia Socjologiczne, 2(173), 95‒133.
Szpunar, M.(2010). Internet w procesie realizacji badań. Toruń: Wydawnictwo
Adam Marszałek.
Szpunar, M.(2016). Humanistyka cyfrowa a socjologia cyfrowa. Nowy para-
dygmat badań naukowych. Zarządzanie w Kulturze, 17(4), 355‒369.
Sztompka, P.(1991). Society inAction: The Theory ofSocial Becoming. Chicago:
University ofChicago Press.
Sztompka, P.(1993). Civilizational incompetence: The trap ofpost-com-
munist societies. Zeitschrift für Soziologie, 22(2), 85‒95.
Sztompka, P.(1999). Trust: A Sociological Theory. Cambridge, UK ‒ New
York, NY: Cambridge University Press.
Sztompka, P.(2005). Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sztompka, P.(2016). Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej.
Kraków: Wydawnictwo Otwarte.
Tay, L., Jebb, A.T., Woo, S.E.(2017). Video capture ofhuman behaviors:
Toward a Big Data approach. Current Opinion inBehavioral Sciences,
18, 17‒22.
Taycher, L. (2010). Books ofthe world, stand up and be counted! All
129,864,880 ofyou. Google Books Search Blog. Pobrane z: https://bookse-
arch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.
html.
214 Bibliografia
Terranova, T.(2004). Network Culture: Cultural Politics for theInformation
Age. New York: Pluto Press.
Thelwall, M.(2009). Introduction to Webometrics: Quantitative Web Research
for theSocial Sciences. San Rafael, CA: Morgan Claypool.
Thet, T.T., Na, J.C., Khoo, C.S.G.(2010). Aspect-based sentiment analysis
ofmovie reviews on discussion boards. Journal of Information Science,
36(6), 823‒848.
Thomas, D.R., Pastrana Portillo, S., Hutchings, A., Clayton, R.N., Beres-
ford,A.R. (2017). Ethical issues inresearch using datasets ofillicit origin.
Proceedings ofIMC ‘17. Pobrane z: https://www.repository.cam.ac.uk/
handle/1810/267728.
Thomas, J.(1996). When cyber-research goes wrong: The ethics oftheRimm
‘Cyberporn’ study. The Information Society, 12(2), 189–197.
Tourish, D.(2011). Leading questions: Journal rankings, academic freedom
and performativity: What is, or should be, thefuture ofLeadership?
Leadership, 7(3), 367‒381.
Tourish, D., Willmott, H.(2015). In defiance offolly: Journal rankings,
mindless measures and theABS guide. Critical Perspectives on Accounting,
26, 37‒46.
Tousijn, W.(2006). Beyond decline: Consumerism, managerialism and the
need for a new medical professionalism. Health Sociology Review, 15(5),
469‒480.
Travers, M.(2009). New methods, old problems: A sceptical view ofinno-
vation inqualitative research. Qualitative Research, 9(2), 161‒179.
Tsing, A.L.(2011). Friction: An Ethnography ofGlobal Connection. Princeton:
Princeton University Press.
Tsvetkova, M., García-Gavilanes, R., Floridi, L., Yasseri, T.(2017). Even
good bots fight: The case ofWikipedia. PLoS ONE, 12(2), e0171774.
Turner, J.H., Maryanski, A.(2004). Analiza sieciowa. W: J.H.Turner (ed.).
Struktura teorii socjologicznej (tłum. J.Szmatka). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Tushman, M.L., Scanlan, T.J.(1981). Boundary spanning individuals: Their
role ininformation transfer and their antecedents. Academy ofManagement
Journal, 24(2), 289‒305.
Underberg, N.M., Zorn, E.(2013). Digital Ethnography: Anthropology, Nar -
rative, and New Media. Austin: University ofTexas Press.
Urbańska, S.(2015). Matka Polka na odległość. Z doświadczeń migracyjnych
robotnic 1989–2010. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko-
łaja Kopernika.
215Bibliografia
Selm van, M., Jankowski, N.W.(2006). Conducting on-line surveys. Quality
and Quantity, 40(3), 435‒456.
Varnhagen, C.K., Gushta, M., Daniels, J., Peters, T.C., Parmar, N., Law, D.,
Hirsch, R., Sadler Takach, B., Johnson, T.(2005). How informed is on-
-line informed consent? Ethics and Behavior, 15(1), 37‒48.
Vergeer, M.(2015). Twitter and Political Campaigning. Sociology Compass,
9(9), 745‒760.
Vessuri, H., Guédon, J.-C., Cetto, A.M.(2014). Excellence or quality? Impact
ofthecurrent competition regime on science and scientific publishing
inLatinAmerica and its implications for development. Current Sociology,
62(5), 647‒665.
Vickery, J.R. (2014a). The curious case ofconfession bear. The reappro-
priation ofon-line macro-image memes. Information, Communication
Society, 17(3), 301‒325.
Vickery, J.R.(2014b). The curious case ofConfession Bear: Thereappro-
priation ofon-line macro-image memes. Information, Communication
Society, 17(3), 301‒325.
Vigen, T.(2015). Spurious Correlations. New York: Hachette Books.
Virno, P.(2008). Jokes and innovative action: For a logic ofchange. Artforum,
46(5), 251‒258.
Wakeford, N.(2003). The embedding oflocal culture inglobal commu-
nication: Independent internet cafes inLondon. New Media Society,
5(3), 379–399.
Walker, A., Panfil, V.R.(2017). Minor attraction: A queer criminological
issue. Critical Criminology, 25(1), 37‒53.
Walker, N.A.(1988). A Very Serious Thing: Women’s Humor and American
Culture. Minneapolis: University ofMinnesota Press.
Walsh, D.(2004). Doing ethnography. W: C.Seale (ed.). Researching society
and culture. Newbury Park– London– New Delhi: Sage.
Walzer, S., Oles, T.P.(2003). Accounting for divorce: Gender and uncoupling
narratives. Qualitative Sociology, 26(3), 331‒349.
Wang, D., Piazza, A., Soule, S.A.(2018). Boundary-spanning insocial move-
ments: Antecedents and outcomes. Annual Review ofSociology, 44(1),
167‒187.
Wang, T.(2013). Big data needs thick data. Ethnography Matters, 13. Pobrane
z: http://ethnographymatters.net/2013/05/13/big-data-needs-thick-
data/.
Wang, Y., Kosinski, M.(inpress). Deep neural networks are more accurate
than humans at detecting sexual orientation from facial images. Journal
ofPersonality and Social Psychology.
216 Bibliografia
Warner, W.L., Low, J.O.(1947). The Social System oftheModern Factory: The
Stike: A Social Analysis. New Haven: Yale University Press.
Washburn, J.(2006). University, Inc.: The Corporate Corruption ofHigher
Education. New York: Basic Books.
Weaver, S.(2010a). Liquid racism and theDanish Prophet Muhammad
cartoons. Current Sociology, 58(5), 675‒692.
Weaver, S.(2010b). The ‘Other’ laughs back: Humour and resistance inAnti-
-racist comedy. Sociology, 44(1), 31‒48.
Weber, S.(2004). The Success ofOpen Source. Cambridge: Harvard University
Press.
Weick, K.E.(1979). The Social Psychology ofOrganizing. Reading, MA:
Addison ‒ Wesley Publications.
Wellman, B.(2004). The three ages ofinternet studies: Ten, five and zero
years ago. New Media Society, 6(1), 123‒129.
Wellman, B., Berkowitz, S.D.(ed.). (1988). Social structures: A network appro-
ach. Cambridge: Cambridge University Press.
Werbner, P., Modood, T.(ed.). (2015). Debating Cultural Hybridity: Multicul-
tural Identities and thePolitics ofAnti-racism. London: Zed Books.
White, D.S., Le Cornu, A.(2011). Visitors and Residents: A new typology for
on-line engagement. First Monday, 16(9). DOI:10.5210/fm.v16i9.3171.
Whiteman, N.(2012). Undoing Ethics. Rethinking Practice inOn-line Research.
New York ‒ Dortrecht ‒ Heidelberg ‒ London: Springer.
Whyte, W.F.(2012). Street Corner Society; TheSocial Structure ofan Italian
Slum. Chicago: University ofChicago Press.
Whyte, W.F., Whyte, K.K.(1984). Learning from theField: A Guide from
Experience. Beverly Hills: Sage Publications.
Wiggins, B.E., Bowers, G.B.(2015). Memes as genre: A structurational
analysis ofthememescape. New Media Society, 17(11), 1886‒1906.
Williams, M.(2007). Avatar watching: Participant observation ingraphical
on-line environments. Qualitative Research, 7(1), 5‒24.
Williams, M.L., Burnap, P., Sloan, L.(2017). Towards an ethical frame-
work for publishing Twitter data insocial research: Taking into account
users’ views, on-line context and algorithmic estimation. Sociology, 51(6),
1149‒1168.
Willis, P. (2013). The Ethnographic Imagination. New York: John Wiley
Sons.
Wit, J.B. de, Das, E., Vet, R.(2008). What works best: Objective statistics
or a personal testimonial? An assessment ofthepersuasive effects ofdif-
ferent types ofmessage evidence on risk perception. Health Psychology,
27(1), 110‒115.
217Bibliografia
Wittel, A.(2013). Counter-commodification: The economy ofcontribution
inthedigital commons. Culture and Organization, 19(4), 314‒331.
Wojciechowski, A.(2004). Rozległość kontaktów i siła wzajemnej pomocy
w sieci powiązań społecznych. Studia Regionalne i Lokalne, 3(17), 75‒87.
Wojtala, M.(2018). Internet jako medium dla propagandy. Młoda Huma-
nistyka, 11(1). Pobrane z: http://www.humanistyka.com/index.php/MH/
article/view/138.
Wolf, D.R.(1991). The Rebels: A brotherhood ofOutlaw Bikers. Toronto: Uni-
versity ofToronto Press.
Wolf, M.(1992). A Thrice-told Tale: Feminism, Postmodernism, and Ethno-
graphic Responsibility. Stanford: Stanford University Press.
Wolfendale, J.(2007). My avatar, my self: Virtual harm and attachment.
Ethics and Information Technology, 9, 111–119.
Wood, M. (1994). Radical Satire and Print Culture, 1790–1822. Oxford:
Oxford University Press.
Wooldridge, T.(2014). The enigma ofAna: A psychoanalytic exploration
ofpro-anorexia Internet forums. Journal ofInfant, Child, and Adolescent
Psychotherapy, 13(3), 202‒216.
Woolgar, S.(1991). The turn to technology insocial studies ofscience. Science,
Technology, Human Values, 16(1), 20‒50.
Woźniak, A.(2016). Dyskurs wegański i wegetariański a szowinizm gatun-
kowy w memach internetowych. Zoophilogica. Polish Journal ofAnimal
Studies, 14(2), 151‒164.
Wójcik, S.(2013). Korzystanie z internetu przez polską młodzież– studium
metodą teorii ugruntowanej. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, prak-
tyka, 12(1), 13‒33.
Wu, S., Ward, J.(2018). The mediation ofgay men’s lives: A review on gay
dating app studies. Sociology Compass, 12(2), e12560.
Yang, Y.T., Delamater, P.L., Leslie, T.F., Mello, M.M. (2016). Socio-
demographic predictors ofvaccination exemptions on thebasis ofperso-
nal belief inCalifornia. American Journal ofPublic Health, 106(1), 172‒177.
Yeritsian, G.(2017). ‘Capitalism 2.0’: Web 2.0manifestoes and thenew
spirit ofcapitalism. Critical Sociology, 44(4-5), 703‒717.
Youyou, W., Kosinski, M., Stillwell, D.(2015). Computer-based personality
judgments are more accurate than those made by humans. Proceedings
oftheNational Academy ofSciences, 112(4), 1036‒1040.
Zannettou, S., Caulfield, T., Blackburn, J., De Cristofaro, E., Sirivianos, M.,
Stringhini, G., Suarez-Tangil, G.(2018). On theOrigins ofMemes by
Means ofFringe Web Communities. arXiv preprint, (arXiv:1805.12512).
218 Bibliografia
Zaród, M.(2015). Działanie, doświadczenie, wiedza. Wokół prac Harry’ego
Collinsa. Przegląd Socjologii Jakościowej, 11(4), 192‒206.
Zaród, M.(2017). Hakerzy i kolektywy hakerskie w Polsce. Od operacjo-
nalizacji do laboratoriów i stref wymiany. Studia Socjologiczne, 334(1),
225‒253.
Zarycki, T.(2006). Społeczne konsekwencje rozwoju internetu ‒ rewolu-
cja czy reprodukcja struktur społecznych? W: D.Batorski, M.Marody,
A.W.Nowak (ed.). Społeczna przestrzeń Internetu. Warszawa: Wydaw-
nictwo Academica.
Zhang, P., Li, M., Gao, L., Fan, Y., Di, Z.(2014). Characterizing and mode-
ling thedynamics ofactivity and popularity. PLoS ONE, 9(2), e89192.
Zimmer, M.(2010). ‘But thedata is already public’: On theethics ofresearch
inFacebook.Ethics and Information Technology, 12, 313‒325.
Zimmer, M.(2018). Addressing conceptual gaps inbig data research ethics:
An application ofcontextual integrity. Social Media+ Society, 4(2). DOI:
org/10.1177/2056305118768300.
Zittrain, J.(2008). The Future oftheInternet And How to Stop It.New Haven:
Yale University Press.
Zook, M., Barocas, S., Crawford, K., Keller, E., Gangadharan, S.P., Good -
man, A., Hollander, R., Koenig, B.A., Metcalf, J., Narayanan, A.(2017).
Ten simple rules for responsible big data research. PLoS computational
biology, 13(3), e1005399.
Zuber, S., Reed, A.M.(1993). The politics ofgrammar handbooks: Generic
he and singular they. College English, 55(5), 515‒530.
Zukerfeld, M.(2017). The tale ofthesnake and theelephant: Intellectual
property expansion under informational capitalism. The Information
Society, 33(5), 243‒260.
Zukin, S., Papadantonakis, M.(2017). Hackathons as co-optation ritual:
Socializing workers and institutionalizing innovation inthe‘new’ eco-
nomy. W: A.L.Kalleberg, S.P. Vallas (ed.). Precarious Work. Bingley:
Emerald Publishing Limited.
Żulicki, R.(2017). Potencjał Big Data w badaniach społecznych. Studia
Socjologiczne, 3(226)), 175‒207.
