ArticlePDF Available

The Usage Opportunities of Geographical Indications on Rural Tourism

Authors:
  • Kırşehir Ahi Evran University, Agricultural Faculty

Abstract

Özet Coğrafi işaretler belirli bir bölgeden kaynaklanan bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya diğer karakteristik özellikleri bakımından coğrafi kaynağına atfedilen, bir bölgeyi temsil eden sınaî mülkiyet hakkıdır. Kullandıkları ürünlerin kökenini belirtme fonksiyonu dolayısıyla markaların ilk hali olarak karşımıza çıkmaktadır ve coğrafi kökeninden dolayı önem kazanan ürünleri ayırt etmek için kullanılmışlardır. Ürünlerin ayırt edici özelliklerinden yararlanılarak elde edilen hak özellikle yerel ekonomilerin canlanmasında potansiyel oluşturmaktadır. Bu canlanmada coğrafi işaretler özellikle kırsal turizm açısından değerlendirildiğinde gastronomi turizmi, eko-turizm, kültür turizmi gibi kavramlar ile birlikte kırsal alanlar için yeni fırsatları ortaya çıkarmaktadır. Türkiye'nin sosyal ve ekonomik yapısı içerisinde kırsal alanlar önemli bir ağırlığa sahiptir. Avrupa Birliği'nde kırsal alanların yaşam kalitesinin arttırılması ve bu sayede kırsal alanlarda dönüşümün sağlanmasında yöresel ürünler etkili bir araç olmuştur. Türkiye yöresel ürünler bakımından zengin bir ülkedir. Yerel bir kalkınma dinamiği olarak yöresel ürünlerin harekete geçirilmesi kırsal kalkınma için bir strateji oluşturmakta ve bu stratejide kırsal turizm önemli bir araç olmaktadır. Bu çalışmada Türkiye'de coğrafi işaretlerin kırsal turizm açısından nasıl değerlendirilmesi gerektiği ulusal ve uluslararası alanda yapılan çalışmalar ve örnekler ile değerlendirilmeye çalışılmış ve coğrafi işaretlere dayalı kırsal turizm modeli için önerilerde bulunulmuştur. Abstract Geographical Indication is an industrial law property right and marks a product with a distinctive quality, fame or other features and identified with a district, area, region or country of its origin. It is coming upon as the first state of the marks because of pointing of the products origin and it has been used to distinguish products by geographical origins. This property right is a potential to be enlivened of local economy. When geographical indication are evaluated in terms of rural tourism in this recovery, geographical indication reveals new opportunities for the rural areas with the concepts of gastronomy tourism, eco-tourism, cultural tourism. The rural areas have significant weight on Turkey's social and economic structure. The local foods have been an effective tool that increasing the quality of rural life and thus rural transformation of the European Union. Turkey is a rich country in respect of local foods. The activation of local foods as a local development dynamic is forming a rural development strategy and rural tourism is an important tool for this strategy. In this study, we evaluated the geographical indications how to use in rural tourism with national and international studies and cases, and made recommendations rural tourism model based to the geographical indications. GİRİŞ Hizmetler sektörü içerisinde dünyada gelir getiren en önemli alt sektörün "Turizm Sektörü" olduğunu söylemek yanlış olmaz. Turizm sektörünün ülkelerin ekonomik anlamda büyümelerinde ve gelişmelerinde önemli bir potansiyele sahip olması gelişmekte olan ve hatta az gelişmiş ülkelerin bile kaynaklarını bu sektöre aktarmasında önemli bir etkendir. Turizm sektörünün diğer bir etkisi ülke imajına olan katkısıdır. Sağlanan imaj ile ülke mallarına olan talep artacaktır. Diğer bir ifade ile uluslararası turizm hareketliliği sonrasında ortaya çıkan ülke imajı, önemli bir hizmet ve mal pazarlama unsuru olacaktır (Bozkurt ve Çağlı 1991). Turizm sektöründeki gelişmeler ve dinamik yapı turizm faaliyetlerinin de çeşitlenmesinde de etkili olmuştur. Özellikle son yıllardaki kırsal turizm, agro-turizm, eko-turizm, çiftlik turizm gibi kavramların küreselleşme ve hızlı şehirleşmenin yaşandığı dünyamızda daha da ön plana çıkması, insanların doğa ile daha iç içe yaşamak isteği ve kırsal alanlardaki rekreasyon alanlarına olan ilginin artışı, organik ürünlerin ön plana çıması ve çiftlik turlarının artışı bu çeşitlenmede ve insanların tercihlerini ortaya koymada etkili olmuştur. Son dönemlerde ülkelerin ekonomilerine çok fazla katkı yapan turizm sektörü, kültürel ve geleneksel değerlerin tanıtımına doğru yönelmeye başlamıştır (Orhan 2010). Bu tanıtım içerisinde yerel ürünler ve gastronomi turizmi önemli bir pay almaktadır. İşte bu bağlamda Avrupa'da Fransa gibi ülkelerin şarap gibi bazı ürünlerde uyguladıkları koruma modülü ilk olarak 1992 yılında AB ülkeleri daha sonrada uluslararası arenada "Coğrafi İşaret" sistemi içerisinde şekillenmeye başlamıştır.
Özet
Coğra işaretler belirli bir bölgeden kaynaklanan bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya diğer karakteristik özellikleri bakımından
coğra kaynağına atfedilen, bir bölgeyi temsil eden sınaî mülkiyet hakkıdır. Kullandıkları ürünlerin kökenini belirtme fonksiyonu dolayısıyla
markaların ilk hali olarak karşımıza çıkmaktadır ve coğra kökeninden dolayı önem kazanan ürünleri ayırt etmek için kullanılmışlardır. Ürünlerin
ayırt edici özelliklerinden yararlanılarak elde edilen hak özellikle yerel ekonomilerin canlanmasında potansiyel oluşturmaktadır. Bu canlanmada
coğra işaretler özellikle kırsal turizm açısından değerlendirildiğinde gastronomi turizmi, eko-turizm, kültür turizmi gibi kavramlar ile birlikte
kırsal alanlar için yeni fırsatları ortaya çıkarmaktadır. Türkiye’nin sosyal ve ekonomik yapısı içerisinde kırsal alanlar önemli bir ağırlığa sahiptir.
Avrupa Birliği’nde kırsal alanların yaşam kalitesinin arttırılması ve bu sayede kırsal alanlarda dönüşümün sağlanmasında yöresel ürünler etkili bir
araç olmuştur. Türkiye yöresel ürünler bakımından zengin bir ülkedir. Yerel bir kalkınma dinamiği olarak yöresel ürünlerin harekete geçirilmesi
kırsal kalkınma için bir strateji oluşturmakta ve bu stratejide kırsal turizm önemli bir araç olmaktadır.
Bu çalışmada Türkiye’de coğra işaretlerin kırsal turizm açısından nasıl değerlendirilmesi gerektiği ulusal ve uluslararası alanda yapılan
çalışmalar ve örnekler ile değerlendirilmeye çalışılmış ve coğra işaretlere dayalı kırsal turizm modeli için önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Coğra işaret, yerel ürün, kırsal turizm, kırsal kalkınma
The Usage Opportunities of Geographical Indications on Rural Tourism
Abstract
Geographical Indication is an industrial law property right and marks a product with a distinctive quality, fame or other features and identied
with a district, area, region or country of its origin. It is coming upon as the rst state of the marks because of pointing of the products origin
and it has been used to distinguish products by geographical origins. This property right is a potential to be enlivened of local economy. When
geographical indication are evaluated in terms of rural tourism in this recovery, geographical indication reveals new opportunities for the rural areas
with the concepts of gastronomy tourism, eco-tourism, cultural tourism. The rural areas have signicant weight on Turkey’s social and economic
structure. The local foods have been an effective tool that increasing the quality of rural life and thus rural transformation of the European Union.
Turkey is a rich country in respect of local foods. The activation of local foods as a local development dynamic is forming a rural development
strategy and rural tourism is an important tool for this strategy.
In this study, we evaluated the geographical indications how to use in rural tourism with national and international studies and cases, and made
recommendations rural tourism model based to the geographical indications.
Keywords: Geographical indication, local foods, rural tourism, rural development
Coğra İşaretlerin Kırsal Turizmde Kullanılma Olanakları
Mustafa KAN 1 Bülent GÜLÇUBUK2 Murat KÜÇÜKÇONGAR3
1 Orta Anadolu Bahri Dağdaş Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, KONYA
2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, ANKARA
3 Orta Anadolu Bahri Dağdaş Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, KONYA


si 14 (22): 93-101, 2012

GİRİŞ
Hizmetler sektörü içerisinde dünyada gelir getiren
en önemli alt sektörün “Turizm Sektörü” olduğunu
söylemek yanlış olmaz. Turizm sektörünün ülkelerin
ekonomik anlamda büyümelerinde ve gelişmelerinde
önemli bir potansiyele sahip olması gelişmekte olan ve
hatta az gelişmiş ülkelerin bile kaynaklarını bu sektöre
aktarmasında önemli bir etkendir. Turizm sektörünün
diğer bir etkisi ülke imajına olan katkısıdır. Sağlanan imaj
ile ülke mallarına olan talep artacaktır. Diğer bir ifade ile
uluslararası turizm hareketliliği sonrasında ortaya çıkan
ülke imajı, önemli bir hizmet ve mal pazarlama unsuru
olacaktır (Bozkurt ve Çağlı 1991).
Turizm sektöründeki gelişmeler ve dinamik yapı turizm
faaliyetlerinin de çeşitlenmesinde de etkili olmuştur.
Özellikle son yıllardaki kırsal turizm, agro-turizm, eko-
turizm, çiftlik turizm gibi kavramların küreselleşme ve
hızlı şehirleşmenin yaşandığı dünyamızda daha da ön
plana çıkması, insanların doğa ile daha iç içe yaşamak
isteği ve kırsal alanlardaki rekreasyon alanlarına olan
ilginin artışı, organik ürünlerin ön plana çıması ve çiftlik
turlarının artışı bu çeşitlenmede ve insanların tercihlerini
ortaya koymada etkili olmuştur. Son dönemlerde
ülkelerin ekonomilerine çok fazla katkı yapan turizm
sektörü, kültürel ve geleneksel değerlerin tanıtımına
doğru yönelmeye başlamıştır (Orhan 2010). Bu tanıtım
içerisinde yerel ürünler ve gastronomi turizmi önemli bir
pay almaktadır. İşte bu bağlamda Avrupa’da Fransa gibi
ülkelerin şarap gibi bazı ürünlerde uyguladıkları koruma
modülü ilk olarak 1992 yılında AB ülkeleri daha sonrada
uluslararası arenada “Coğra İşaret” sistemi içerisinde
şekillenmeye başlamıştır.
94 
Coğra işaretler, belirli bir alandan kaynaklanan
bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya diğer
karakteristik özellikleri bakımından coğra kaynağına
atfedilen, bir bölgeyi temsil eden sınaî mülkiyet hakkıdır
(Ilıcalı 2005). Kullandıkları ürünlerin kökenini belirtme
fonksiyonu dolayısıyla markaların ilk hali olarak
karşımıza çıkmaktadır ve coğra kökeninden dolayı
önem kazanan ürünleri ayırt etmek için kullanılmışlardır.
Coğra işaretleri önemli kılan özellik ise yerel ürün ve
tatların bu sistem içerisinde koruma altına alınabileceği
ve bunun yerel ekonomik kalkınmada bir kalkınma aracı
olarak kullanılabileceği olgusudur. Bu nedenle coğra
işaretler başta Avrupa ülkeleri olmak üzere bir çok ülkede
gelişen bir trend olarak karşımıza çıkmakta, kültürel ve
yerel mirasın hem korunması hem de sürdürülebilirliğini
sağlaması açısından da gündemden düşmemektedir.
Coğra işaretler ile ilgili yapılan çalışmalarda coğra
işaretlerin turizmde kullanımı ve turizm gelirlerine olan
pozitif katkıları, yeni imkanlarının ortaya çıkarılması
ve bölgesel tanıtıma olan olumlu etkileri ile ilgili birçok
çalışma bulunmaktadır (Bojnec 2006, Gönenç 2007,
Orhan 2010, Kan 2011, Nanayakkara 2011).
Kültürel ve tarihsel açılardan bakıldığında tüm
dünyada ve ülkemizde yöresel ürünlerin hiçbir dönemde
etkinliğini kaybetmediği gözlemlenebilmektedir.
Türkiye’de son yıllarda daha da önem kazanan ve gelişen
bir olgu olan kırsal turizm, agro-turizm, eko-turizm,
gastronomi turizm gibi kavramlar ile coğra işaret
kavramının birbiri ile ilişki içerisinde olduğu görülebilir.
Bu çalışmanın ana amacı coğra işaretlerin kırsal turizm
kavramı içerisinde yerel ekonomik kalkınma aracı olarak
dünyada ve Türkiye’de kullanım olanakları üzerine
yapılan çalışmaları ve potansiyeli üzerinde örneklere
dayalı olarak incelemeler yapmaktır. Çalışmanın ilk
bölümünde kırsal turizm kavramı ve coğra işaretlerin bu
kavram içerisindeki yeri, ikinci bölümünde Türkiye’de
ve dünyada coğra işaret sistemi ve etkileri ve üçüncü
bölümde ise coğra işaretlerin kırsal turizmde kullanımı
ile ilgili öneriler sunulmuştur.
Kırsal Turizm Kavramı ve Coğra İşaretler
Turizm endüstrisi, küresel ekonominin en hızlı
büyüyen ekonomilerinden birisidir. İnsanların tatil
yapmak için boş zamana sahip olmasını sağlayan imalatta
yeni üretim yöntemlerini ortaya çıkaran, temel deniz ve
demiryolu ulaşımına güç kazandıran buhar teknolojisini
sağlayan, 19. yüzyıldaki sanayi devrimi turizm için
bir dönüm noktası olmuştur. 20. yüzyılda hava ve yol
araçlarındaki teknolojik gelişmeler, kitle turizminin daha
geniş coğrafyadaki destinasyonları da içerecek şekilde
genişlemesini sağlamıştır (Bull 1995).
Turizmin gelişmesi bir bakıma turizm arzının
çeşitliliğine bağlıdır. Özelikle son yıllarda uluslararası
turizm hareketlerine katılanların farklı taleplerinin ortaya
çıkması turizm arzının büyük bir çeşitlilik arz etmesinden
kaynaklanmaktadır. Son zamanlarda turistlerin ilgisi
deniz, kum, güneş odaklı turizmden ziyade alternatif
turizm türleri üzerine yoğunlaşmaya başlamıştır.
Bunlardan bir tanesi de kırsal turizmdir (Çeken ve ark.
2007).
Aslında kırsal turizm yeni bir olgu değildir. 19.
yy.da İngiltere’de doğaya dönüş yaşanması ile başlamış
ve daha sonra Avrupa’nın sanayileşmiş ülkelerinde
yayılmaya başlamıştır. Bu olgunun hızlı bir şekilde
yayılmasında başta şehirlerde yaşayanların sosyo-
ekonomik durumunun yükselmesi, büyük şehirlerde
hayat tıkanıklığı, hava kirliliği, gürültü ve stresten
kaçmak etkili olmuş ve bir çıkış yolu olarak kırlarda
dinlenmeye karşı bir ilgi doğmuştur (Halloway and
Taylor 2006).
Özellikle kontrolsüz ve hızlı bir biçimde gelişen
kentleşme ve sanayileşme süreci ile birlikte doğa
tahribatı ve ziksel çevre koşullarındaki bozulma
günümüz insanını olumsuz yönde etkilemekte ve neslinin
başlangıcından itibaren doğanın içinde ve doğayla
bütünleşik durumda olan insanın doğa ile olan karşılıklı
bağını zayıatmakta ve hatta koparmaktadır. Bu nedenle
artık doğaya dönüş gibi kavramlardan söz edilir ve bu
durum sorgulanır durumdadır. Bu süreç insanların kent
yaşamının getirdiği olumsuzluklardan kaçışında ve
değişiklik amacıyla sakinlik-sessizlik ve doğaya yönelik
olarak turizm istem ve tercihlerinin değişmesinde önemli
bir rol oynamaktadır. Kırsal turizm de turistlerin, doğal
ortamlarda tatillerini geçirmek ve değişik kültürlerle bir
arada olmak amacıyla kırsal bir yerleşmeye giderek,
konaklamaları ve o kırsal yerleşmeye özgü etkinlikleri
izlemeleri ya da katılmalarıyla gerçeklesen bir turizm
türüdür (Özkan 2007).
Kırsal turizm; kırsal kültür, doğal çevre ve tarımla
bütünlesen, ayrıca diğer turizm türleriyle de son derece
kolay entegre olabilen bir turizm türüdür (Soykan 1999).
Literatürler incelendiğinde kırsal turizm, agro-turizm
ve çiftlik turizmi ile ilgili hem tanımsal olarak, hem
ilişki olarak ve hem de farklılıklar bakımından birçok
farklı kavramlar ortaya konulmuştur. Bu farklılıkların
oluşmasında kırsal alan tanımlaması konusundaki farklı
yaklaşımlar, turizm kalkınmasında farklı unsurlar etkili
olmuştur. Tanımlara bakıldığında çiftlik turizmi ya agro-
turizmin alt dalı ya da agro-turizm olarak tanımlanmakta,
Şekil 1. Kırsal turizm, agro-turizm, çiftlik turizmi (Bojnec 2006)
95

agro-turizm ise çoğunlukla kırsal alanda ana faaliyet
dalının tarım olması nedeni ile bir çeşit kırsal turizm
faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. Çiftlik turizmi ve
agro-turizm genellikle kırsal turizmin küçük bir parçasını
temsil etmektedir (Şekil 1)
Kırsal turizmin tanım ve içeriklerine bakıldığında
kavramsal olarak birçok olguyu beraberinde taşıdığı
görülmektedir. Bu nedenle kırsal turizmin içerdiği
kavramları tanımlamak ve özelliklerini bilmek
yararlı olacaktır. Şekil 2’de kırsal turizmin bileşenleri
gösterilmiştir. Kırsal turizm bileşenleri incelendiğinde
bileşenlerinden birinin kırsal yaşam bileşeni olduğu
ve bu bileşen içerisinde önemli unsurlardan birinin ise
beslenmenin olduğu görülebilir. Özellikle kırsal alanda
yerel ürünler kırsal yaşamda beslenme alışkanlığının
turizme dönüşmesinde önemli bir paya sahiptir.
Dünyada gerek nüfus artışı ve kentleşme ve gerekse
küreselleşme gibi olguların meydana getirdiği yeni yaşam
şekilleri, beslenme alışkanlıklarında ve kültürel alanlarda
meydana gelen yozlaşma ve bunun sosyal ve çevresel
alanda oluşturduğu olumsuzluklar, genetiği değiştirilmiş
ürünlerin piyasaya sunulması ve gıda ürünlerine dayalı
ciddi hastalıklar insanları tükettikleri ürün hakkında daha
çok bilgi edinmeye, doğal, taze, organik ve geleneksel
ürün gibi kavramların hayatımıza daha çok girmesine
neden olmuştur. Tüketicilerin daha çok yerel ve küçük
ölçekli üretimlere olan ilgisinin artması niş marketlerin
daha çok gündeme gelmesini sağlamış ve bu olgu yerel
ürünlerin üretimi ve pazarlanması yeni stratejilerin
oluşmasını gerekli kılmıştır. İşte bu stratejilerden biride
Coğra İşaretlerdir.
Yerel ürün ve tatların turizm aracı olarak
kullanılmasının yanı sıra korunması ve taklitlerine
karşıda yasal zeminde mücadele etmesinde coğra
işaret sistemi devreye girmektedir. Coğra işaretler hem
kültürel mirasın korunması hem de tanıtılması konusunda
önemli araçlardan biridir. Bu nedenle coğra işaretlerin,
yerel ve dolayısıyla yerel kalkınmada sağladığı avantajlar
“Koruma Aracı, Pazarlama Aracı, Kırsal Kalkınma Aracı,
Ekonomik Denge Oluşturma Aracı, Bilgi Aracı” şeklinde
olmak üzere 5 ana başlık altında toplanabilir (Pacciani
and at all. 2001, Treager and et all. 2007, Réquillart 2007
ve Rangnekar 2004, Kan ve Gülçubuk 2007).
Şekil 2. Kırsal turizmin bileşenleri (Halloway and Taylor 2006)
Dünyada küreselleşmenin önem kazandığı bir
dönemde yerel mirasın korunması ve tanıtımının
sağlanarak bunun bir turizm potansiyeli haline
çevrilmesi son yıllarda hiç de yabancı olmadığımız bir
konudur. Özellikle Fransa, İspanya, İtalya gibi ülkelerin
şarap, peynir ve et ürünlerini kültürel turizm, kırsal
turizm, gastronomi turizmi, eko turizm gibi faaliyetler
ile tanıtmaları ve turist çekerek yerel ekonomide
canlanma oluşturmaları dünyada gösterilebilecek
başarı örneklerden bazılarıdır. Turizme konu olan bu
tür ürünlerin birçoğunun şu an coğra işaret sistemi
içersinde korunuyor olması coğra işaretlerin kırsal
turizmde ne denli büyük bir rol oynayabileceğinin bir
göstergesidir. Bu nedenle coğra işaretleri kırsal alanda
turizmi destekleyen ve buna bağlı olarak ta bulunduğu
alana ekonomik avantajlar sağlayan bir unsur olduğunu
söylemek mümkündür.
Dünya da Türkiye’de Coğra İşaretler Potansiyel
ve Gelişimi
Söz konusu coğra değerler, ün ve kalitelerini
bulundukları coğrafyanın kendine özgü doğal koşulları
veya beşeri faktörlere ilişkin, bilgi, beceri, deneyim ve
geleneklerden almaktadırlar. Yöresel ürünler sahtelerine
karşı korunmak ve ticarette haksız rekabete uğramamak
için ulusal ve uluslar arası düzeyde yasal olarak coğra
işaretlerle koruma altına alınmıştır. Fikri mülkiyet
hakları arasında değerlendirilen coğra işaretler, ürünün
meydana geldiği coğrafyayı betimlemektedir. Coğra
işaretler Avrupa’da 13. yüzyıla kadar uzanan bir sürece
dayanmaktadır. Avrupa’da bu anlamda oldukça gelişmiş
bir sistem vardır. Coğra işaretlemede en gelişmiş
ülkeler, Fransa ve İtalya’dır (Rangnekar 2004, Tekelioğlu
ve Demirer 2008).
AB ülkelerinde ilk olarak Birlik düzeyinde isim olarak
“Coğra İşaretler” kullanılmasa da ülke düzeyinde farklı
uygulamalar ile kendine has özellikleri olan nitelikli
ürünler korunmaya çalışılmıştır. 2003 yılında Avrupa
Birliği bölge isimlerin gıda ve içeceklerde bir ticari marka
olarak kullanımını kısıtlama olanaklarını araştırmıştır. Bu
kısıtlamaların Avrupa dışındaki yerlere yayılması bazen
problemler oluşturmuştur. Çünkü Avrupa içerisinde ticari
marka olan bölge isimleri diğer ülkelerde genellikle
jenerik isim olarak bilinmekteydi. Hatta bölge isimlerin
Avrupa dışında ticari marka olarak nitelendirilmesi
de zor yapılmaktaydı. Buna örnek olarak Parma Ham
gösterilebilir. Kanadalı üreticiler tarafından Kanada’da
ticari marka olarak alınması, Parmalı üreticilerin kendi
isimlerini kullanmasını engellemektedir. Bunun dışında
Champagne, Bordeux, Roquefort, Parmesan cheese, Feta
ceheese ve Scotch whiskey aynı sorunu yaşayan diğer
ürünlerdir.
PDO (Protected Designation of Origin, meneşi
işaretlerin korunması), PGI (Protected Geographical
Indication, mahreç işaretlerin korunması) ve TSG
(Traditionally Speciality Guaranteed, Geleneksel
96 
Ürünler) Avrupa Birliği Yasalarında tanımlanmış olan
bir sınıandırmadır ve şarap, peynir, sosis, ekmek,
sebze, meyve isimlerini içerir. Sonuç olarak Gorgonzola,
Roquefort and Champagne ancak ismini taşıdığı yerden
geliyorsa bu isim etiketlendirilmektedir.
Avrupa Birliği’nin coğra işaret sistemi ile
oluşturduğu bu hareketinin ardında 3 ana sebep
bulunmaktadır (http://ec.europe.eu. 2010);
a. Farklı özellikte tarımsal üretimin teşviki,
b. Ürün isimlerinin yanlış ve haksız yere kullanımının
önlenmesi,
c. Ürünün özellikleri ile ilgili tüketicilerin
bilgilendirilmesine yardımcı olmaktır.
AB içerisinde bu konu ile ilgili ilk düzenlemeler
EEC 2081/92 ve 2082/92 no’lu düzenlemelerdir. Bu
düzenlemeler 31 Mart 2006 tarihinde yayınlanan 510/06
sayılı Coğra İşaretlerin ve Menşei İşaretlerin Korunması
ile ilgili Düzenleme ve 509/06 sayılı Geleneksel
Özelliklere Sahip Ürünlerin Korunması ile ilgili
düzenlemeler ile yenilenmiştir. Bu yeni düzenlemeler
kapsamında ürünler farklı kategorilere ayrılmaktadır.
Bunlar; (http://ec.europa.eu 2010)
AB Düzenlemesi (EEC) No 510/06 ve Düzenleme
(EEC) No 509/06 kapsamında bulunan ürünler;
Taze et (ve sakatat)
Et ürünleri (pişirilmiş, tuzlanmış- tütsülenmiş vb.)
Peynirler
Diğer hayvansal ürünler ( yumurta, bal, tereyağı
hariç süt ürünleri vb.)
Bitkisel ve hayvansal yağlar (tereyağı, margarin
vb.)
Meyveler, sebzeler, hububat (işlenmiş veya
işlenmemiş)
Balık, yumuşakçalar, kabuklular ve ürünleri
Bira
Bitki ekstraktlarından elde edilen içecekler
Ekmek, bisküvi, unlu mamuller
Diğer tarımsal ürünler
AB Düzenlemesi (EEC) No 510/06 kapsamında
bulunan ürünler;
Doğal mineral sular ve memba suları
Doğal sakız ve reçineler
Temel yağlar
Saman
Mantar
Cochineal (Hayvansal orijinli ham ürün)
AB Düzenlemesi (EEC) No 509/06 kapsamında
bulunan ürünler;
Çikolata ve diğer kakao ürünleri
Pasta
Hazır yemekler
Hazır soslar
Çorbalar
Dondurma ve şerbet
Avrupa Birliği düzeyinde koruma altında olan
coğra işaretler konusunda İtalya %23,33 oranla ilk
sırada gelmektedir. Fransa %19,03 gibi bir oranla ikinci
ve İspanya %14,73, Portekiz %12,47 ve Yunanistan
%9,35’er oranla bu ülkeleri takip etmektedir. Almanya
%7,63 ve İngiltere ise %3,66 oranla daha aşağı
sıralardadır. AB ülkeleri içerisinde 10 ülkenin coğra
işaret sayısının %1’in altında olduğu görülebilir. Koruma
altında olan coğra işaretlerin hemen %80’i 5 Güney
Avrupa ülkesi olan Fransa, İspanya, İtalya, Yunanistan ve
Portekiz’de bulunmaktadır.
Coğra işaretlerin kapsamı Türkiye açısından
değerlendirildiğinde; kırsal alanın geniş olduğu, kültürel
ve yerel zenginliklerin var olduğu Türkiye için bu
olgunun önem taşıdığını söylemek mümkündür. Devlet
Planlama Teşkilatı (DPT) Ulusal Kırsal Kalkınma
Stratejisi belirlenirken yerel potansiyellerin pazarlanma
açısından geliştirilmesi Stratejik Amaç 1: Ekonominin
Geliştirilmesi ve İş İmkânlarının Artırılması” başlığı
altında değerlendirilmiştir. Buna göre; Tarım ve
tarım dışı sektörlerde, gelişen pazar koşullarına ve
eğilimlerine uygun yöresel ürünlerin pazar araştırmaları
da yapılmak suretiyle tespit edilmesi, üretilmesi, tanıtımı
ve pazarlanmasına özel önem verilecektir. Söz konusu
ürünlerden gerekli koşulları sağlayanların coğra
işaretler kapsamında kayıt altına alınması konusunda
çalışmalar yapılacak, bu yöndeki girişimler ile tarımsal
ürünlerin işlenmesi ve pazarlanmasına yönelik,
sözleşmeli üretim modeli gibi tarım-sanayi ilişkilerini
güçlendirici ve sektörler arası bilgi ve teknoloji transferini
etkinleştirici, yenilikçi girişimler desteklenecektir. Kendi
ürünlerini değerlendirmeye yönelik olarak tarımsal
amaçlı kooperatif ve üretici örgütlenmeleri tarafından
gerçekleştirilecek üretim ve pazarlama projelerine,
yerel ürünlerin coğra işaretler kapsamında tesciline
ve değerlendirilmesine öncelik verilecektir. Söz konusu
destekler, Tarım Stratejisinde belirtilen “kırsal kalkınma
destekleri” ile uyumlu bir şekilde sağlanacaktır (http://
ekutup.dpt.gov.tr .2008).
DPT’nin Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi
belirlenirken coğra işaretler sadece iki yönden dikkate
alınmıştır. Birincisi, coğra işaretlerin bir kırsal kalkınma
aracı olarak sadece ekonomik yönü, ikincisi ise, bunun
sağlanabilmesi için örgütlenme yönüdür. Coğra
işaretlerin ekonomik yönü yanında sayısallaştırılamayan
diğer olumlu ve olumsuz yönlerini değerlendirecek
unsurlarda bir arada göz önüne alınmalıdır. Bunlar
arasında çevre, kültür, sosyal yapı, geleneksellik vb.
gösterilebilir. Türkiye, coğra işarete konu olabilecek
çok sayıda ürün çeşidine sahiptir. Bu çeşitlilik, insan
faktörü de eklenince ülkedeki kültürel değerleri de
ortaya koymaktadır. Söz konusu değerlerin özelliğini
kaybettirmeden devam etmesini sağlamak ise yasal
koruma ile mümkündür. Coğra işarete konu değerlerin
korunması için gerekli yasal ortam mevcuttur.
Coğra işaret tescili 544 sayılı Kanun Hükmünde
Kararname (KHK) gereğince Türk Patent Enstitüsünün
görevleri arasında yer almaktadır. 555 sayılı Coğra
97

İşaretlerin Korunması Hakkında KHK 27.6.1995
tarihinde, kararnamenin uygulama şeklini gösterir
yönetmelik 5.11.1995 tarihinde, kararnamenin bazı
maddelerinde düzenlemeler yapan ve cezai hükümleri
getiren 4128 sayılı kanun 7.11.1995 tarihinde yürürlüğe
girmiştir. Tescil için gerekli olan yasal alt yapı ise
uluslararası normlara uyumlu şekilde oluşturulmuştur.
Türkiye’de uygulanan coğra işaret sisteminin AB
ülkelerinden farklı olan bazı özellikleri bulunmaktadır.
AB içerisinde tarımsal olmayan coğra işaret sistemi
içerisinde bulunmaz iken Türkiye’de halı, kilim,
battaniye, taş gibi ürünlerde coğra işaret kapsamında
yer almaktadır. Bu durumu kırsal turizm açısından
değerlendirecek olursak Türkiye’de coğra işaret sistemi
sadece gastronomi turizmine değil ayrıca, kültür turizmi
ve eko-turizmine de hizmet ettiğini göstermektedir.
Çünkü tarımsal olmayan bu ürünler hem toplumun
kültürünü yansıtmaktadır. Ayrıca doğanın o bölgeye
sunduğu bu avantajın coğra işaret sistemi içerisine
alınması bölgenin hem tanıtımı hem de bu değerlerin
korunması açısından önemlidir.
555 sayılı KHK’ye göre coğra işaret, “belirgin bir
niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin
bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş
bir ürünü gösteren işaretlerdir”. Bu Kanun Hükmünde
Kararname anlamında coğra işaretler, menşe adı ve
mahreç işareti olarak ikiye ayrılmıştır. Bir ürünün menşei
olan yöre, alan veya bölge adı, aşağıdaki şartların birlikte
karşılanması durumunda “menşei adını” belirtir:
1. Coğra sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge
veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürün
olması;
2. Tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre,
alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan
kaynaklanan bir ürün olması;
3. Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle
bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün
olması.
Üçüncü fıkrada belirtilen koşulları karşılayan ve
belirli bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan bir
ürünü belirtmek için geleneksel olarak kullanılan güncel
dilde yerleşmiş coğra veya coğra olmayan adlar da
menşe adları olarak kullanılabilir. Bu tür ürünlere örnek
olarak Eskişehir Lületaşı, Çelikhan Tütünü, Ege Pamuğu
verilebilir. Ürünler ait oldukları coğra bölgenin dışında
üretilemezler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu
yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir
Bir ürünün menşei olan yöre, alan veya bölge adı,
aşağıdaki şartların karşılanması durumunda “mahreç
işareti” göstergesini belirtir:
1. Coğra sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya
bölgeden kaynaklanan bir ürün olması;
2. Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri
itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş bir
ürün olması;
3. Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az
birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde
yapılan bir ürün olması.
Türkiye’de coğra işaretlerin tescili ile ilgili
sorumlu mercii Türk Patent Enstitüsü’dür. Yurt içinden
veya yurt dışından yapılacak tüm başvurular Türk
Patent Enstitüsüne veya onun yetkili kıldığı makama
yapılır. 2011 yılı Haziran ayı itibari ile Türkiye’de 145
adet tescilli coğra işaret olup, 137 adet başvuruda
değerlendirilmektedir. İşaretlerin ürün bazında dağılımı
incelendiğinde Türkiye’de daha çok halı, kilim, battaniye
gibi mallar ilk sırada yer almakta, bunu işlenmemiş
tarımsal ürünler ve gıdalar takip etmektedir (http://www.
turkpatent.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=435).
Coğra İşaretlerin Kırsal Turizmdeki Rolü ve
Türkiye Açısından Değerlendirilmesi
Coğra işaretler içerisinde barındırdığı anlamlar
ve işlevleri yönünden koruma aracının yanı sıra yerel
anlamda kalkınmada da rol sahibi olduğu söylenebilir.
Coğra işaretlerin en önemli özelliklerinden biri yerel
ekonomik kalkınmada bir araç olarak kullanılabilmesidir.
Özellikle Fransa, İtalya gibi Avrupa ülkeleri başta
olmak üzere coğra işaretlerin alındığı bölgeye olan
katkıları, kırsal kalkınma aracı olarak kullanılma ve
kalkınmaya olan olumlu katkıları ile ilgili birçok
literatürler bulunmaktadır (Bessie`re 1998; Ilbery and
Kneafsey 1999, Marsden et al. 2000, Murdoch et al.
2000, Kneafsey et al. 2001, Parrott et al. 2002). Kırsal
kalkınmanın en önemli ayaklarından biri ekonomik
kalkınmadır. Ekonomik kalkınmada ise turizm etkili
faktörlerden biridir. Turizm hem bölgede imkanları
oluşturmada hem de bölgede sosyal yapıda değişikliklerin
oluşmasında önemli bir araçtır. Coğra işarete konu olan
yerel ürünlerde özellikle bölgenin turizm potansiyelini
geliştirmede ve turist çekmede etkili olmaktadır.
Turizmin diğer dallarında olduğu gibi önemli bir
potansiyele sahip olan kırsal turizm ülkemizde son
yıllarda dünyada olduğu gibi artış trendi içerisindedir.
Ülkemize gelen turistlerin sadece deniz turizmi için
gelmedikleri bunun yanında kültür turları ve kırsal
alanların büyük ilgi çektiği görülmektedir. Çünkü
turistler her ne kadar zamanlarını sahil alanlarda
geçirmek isteseler de bu anlayış yavaş yavaş yerini kırsal
alanlarda doğa ile içe olunan ve bulunduğu bölgenin
doğa ve kültürünün sunduğu farklı lezzetleri tatmayı
amaçlayan ve hatta bölgedeki kültürel dokuyu anlatan
el işçiliği ürünlere sahip olma arzusu ile çıkılan turlara
bırakmaya başlamıştır. İşte bu noktada yerel mirasın ve
ürünlerin tanıtımı turistlerin destinasyon merkezlerinin
belirlemede önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde
gastronomi, turistlerin tatil yerini seçme sebeplerinin
en önemlilerinden biri haline gelmiştir. Örnek olarak
İtalya, turizm tanıtım politikasını yaparken sadece
kültürel mirasını değil aynı zamanda mutfağında yer
alan “pasta” dediği makarnaya, farklı çeşitlendirmelerle
hazırladıkları pizzayı pazarlamaktadır. Toskana bölgesi
98 
şarap sayesinde dünyanın en tanınmış bölgelerinden biri
haline gelmiştir. Yine Fransa’da Bordeaux, Bourgogne
şaraplarıyla meşhur olan bölgelerdir. Şarap Fransa’da
ile anılır, Şaraba ait her şey Fransa ile özdeşleştirilmiştir.
Ülke kendi mutfak sanatının üstünlüğünü duymak ve
duyurmak istemektedir. İspanyol mutfağı dendiğinde de
aklımıza “paella” gelmektedir. Valencia yöresinin bu çok
meşhur yemeği neredeyse İspanyol mutfağına damgasını
vurmuştur. Ayrıca günün belli saatlerinde atıştırılan
“tapas” adlı meze ve kanepeleri çok bilinmektedir.
İtalya’da Parma denilince akla “Parma Ham” gelmektedir
(Küçükaltan 2009). Fransa şarabı kadar Roqueford
bölgesinde üretilen Roqueford peynirleri ile de ünlüdür.
Coğra işarete sahip Roqueford peynirinin bölgesinde
meydana getirdiği değişiklikler konusunda yapılan
çalışmada coğra işaretin bölgede imkanlarının
%50’sini oluşturmada etkili olduğu, coğra işaretin
turizm kanalıyla olumlu yönlerinin olduğu belirtilmiştir
(Arni and et al. 2011).
Fransa’da coğra işaretlerin tarımsal verimlilikte
marjinal alanlar olarak gözüken alanların
sürdürülebilirliğine yardımcı olduğu için önemli bir
kırsal kalkınma aracı olarak görülmektedir. Bu zamana
kadar kendi başlarına bırakılmaları durumunda yok
olabilecek birçok geleneksel ve tarihi değere sahip
ürünlerin varlığının devam etmesi ve pazarda rekabet
edebilecek pozisyonda kalmasına yardımcı olmuştur.
Coğra işaretler kırsal alanda hem dolaylı hem de
doğrudan kırsal istihdam olanaklarının oluşturulmasına
(kırsal turizm gibi) yardımcı olmaktadır (Bessière 1998).
Dünya turizm pastasından payını artırmak isteyen
ülkeler: turizmin çeşitlendirilmesi ve 12 aya yayılması
için ülkelerin turistik ürün bileşenlerinde cazibe- çekicilik
unsurunu yeterli bulmayıp kültürel öğeleri, özellikle de
gastronomi kültürünü ön plana çıkarmak istemektedirler.
Böylece gastronomi turizmle bütünleşerek gerek iç,
gerekse dış turizmde önemini artırarak, ülke ekonomisine
de artı gelir olarak katkıda bulunmaktadır. Gastronomi
ve yerel mutfaklar turistlerin destinasyon seçiminde de
etkili olabilmektedir. Çünkü ülke mutfaklarını tanımaya,
mutfak kültürlerini araştırmaya yönelik seyahatler
günümüzde gittikçe artmaktadır. Turizm olayına katılan
her turist gittiği ülkenin yemeğini, bir başka şekille
mutfağını da merak eder. Bu nedenle seyahat acentelerinin
paket programları incelendiğinde, gastronominin tur
programları içerisinde ağırlık oluşturduğu görülmektedir.
Uluslararası turizmin gelişim trendi incelendiğinde
Avrupa’nın özellikle de Akdeniz’in önemli bir yere sahip
olduğu görülür (Özçil 2010).
Ancak uluslararası turizm talebinin de artık
Akdeniz’de İspanya, Fransa ve İtalya gibi ülkeler yerine,
alternatif ülkelere; Türkiye, Yunanistan, Tunus, Mısır
yönelme eğilimi içerisinde bulunduğu gözlenmektedir.
Bunun en başta gelen etkilerden biri Akdeniz ülkelerinden
çoğunun kültürel potansiyel açısından elverişliliğidir.
Turizm sektörü büyümek ve çeşitliliğini arttırmak için
gastronominin çekiciliğinden yararlanmak ve mutfak
kültürü olarak nitelendirilmektedir. Turizm açısından,
yiyecek ve içecek kültürü olarak tanımlanabilecek
olan gastronomi, gerek ve gerekse dış turizm için
vazgeçilmez bir unsurdur. Mutfak ve mutfak kültürü,
turist için destinasyon tercihinde en çok ilgi duyulan
çekicilik unsuru olmaktadır (Küçükaltan 2009, Özçil
2010). Gastronomi turizmini coğra işaretler ile
birleştirildiğinde yerel ekonomik kalkınma için yerel
dinamiklerin harekete geçirilmesi açısından önemli bir
adım atılmış olunacaktır
Yerel destinasyonlara olan ilgi, kuşkusuz lokal
gastronomik değerlerin de ortaya çıkarılarak,
değerlendirilmesine olanak yaratabilecektir. Ülkeler artık
yöre mutfaklarıyla olduğu kadar kültürel özellikleri ve
bunları yansıttıkları ürünler ile de tanınmaya başlamıştır.
Mutfak ağırlıklı etkinlikler, fuarlar, yemek yarışmaları,
tanıtım ve organizasyonlar da bu tanıtımı tetiklemede
önemli rol oynamaktadır. Yöresel kültürünün tanıtılıp,
ürünlerin ulusal veya uluslararası boyutta pazarlanabilmesi
kuşkusuz yöresel ekonomiyi canlandıracaktır. Bununla
birlikte yörede artan turizm talebi hem gastronomi
açısından hem de kültürlerin tanıtılması açısından olumlu
değişikliği hızlandıracaktır. İşte bu noktada coğra işaret
sistemi bu tanıtımda büyük rol oynayabilir. Coğra
işaretlerin özellikle yiyecek üreticileri doğal ürünler
üretme gayreti içerisine girerek sebze meyve ve özel
bazı bitkiler, yenilebilir çiçek de bunlardan biri olarak
yetiştirilmesine katkıda bulunacaklardır. Gelişmekte olan
ülkelerde sıklıkla rastlanan, kırsal kesimden kente göç
olgusu da büyük ölçüde yavaşlayacaktır. Günümüzde
gastronomi bir destinasyon için önemli bir çekim unsuru
olarak görülmeye başlamıştır. Bu durum gastronominin
bölge ekonomisine katkılarını ortaya koymaktadır.
Sadece gastronomi turizmi değil ayrıca kültür turizmi
de ülkelerin milli değerlerini tanıtmada önemli bir araçtır.
Ankara tarihi Beypazarı evleri, Eskişehir lüle taşı, Erzurum
oltu taşı, Devrek bölgesindeki el işçiliği bastonlar, İznik-
Kütahya çinileri ve ülkemizin değişmez tanıtım unsuru
halı ve kilimler kültürümüzün tanıtılmasında büyük paya
sahiptir. Bu ürünler şu an ülkemizde coğra işaret sistemi
içerisinde korunmaktadır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
İlk olarak AB ülkelerinde ortaya çıkan önce ulusal
sonra bölgesel ve şu anda da uluslararası alanda
gelişmesini sürdüren coğra işaret sistemi yerel değerlerin
sürdürülebilir korunmasında ve değerlendirilmesinde
önemli bir sistemdir. Bu sistem içerisinde yer alan
ürünlerin yasal zeminde haksız kullanımlara karşı
korunması ve coğra işarete sahip ürünün bulunduğu
bölgeye olan ekonomik, sosyal, örgütsel ve çevresel
katkıları konusunda ulusal ve uluslararası alanda birçok
çalışma mevcuttur. Özellikle uluslararası literatürler
incelendiğinde coğra işaretlerin kırsal turizmde olumlu
etkilerinin bulunduğu birçok araştırmacı tarafından
99

belirtilmiştir (Vandecandelaere and et all. 2009, Pacciari
and et all., 2001, Skuras 2004, Lopez and Martini 2005).
Kırsal alanda turizm alanındaki gelişmelerin bölgelerin
ekonomisi üzerinde olumlu katkılar yapmasının
beklenmesi yanlış olmaz. Bu nedenle coğra işaretlerin
bulunduğu bölgenin turizm potansiyelini geliştirmede ve
yerel ekonomik kalkınmada etkili bir araçtır.
Türkiye gerek yerel ürünler gerekse yerel değerler
bakımından önemli bir potansiyele sahip bir ülkedir.
Her ne kadar büyük bir potansiyele sahip olsa da
Türkiye elindeki değerleri yeterince kullanamamakta ve
değerlendirememektedir. Bunun en basit örneği coğra
işaretlerdir. Türkiye’de 1995 yılında KHK ile yerel
ürünlerin coğra işaret sistemi içerisinde korunması
sağlanmış olsa da bu konu ile halen yasal bir düzenleme
bulunmamaktadır. Türkiye’de şu an 143 coğra işaret
sahip ürün ve mal bulunmakta olup mevcut potansiyelinin
çok altında bir korunan ürün mevcuttur. Coğra işaretlerin
özellikle kırsal turizm ile olan bağlantısı ve bunun birçok
AB ülkesinde kırsal turizmde kullanımı ile ilgili güzel
örnekleri mevcuttur. Türkiye’de coğra işaretlerin kırsal
turizme ve yerel ekonomik kalkınmaya olan etkisi ile ilgili
yeterince veri bulunmamaktadır. Kan (2011)’in Akşehir
Kirazı ile ilgili yaptığı çalışmada coğra işaretlerin
yerel ekonomik kalkınma için önemli bir potansiyel
olduğu fakat Akşehir Kirazı’nın tescillendiği Konya-
Akşehir ve Afyonkarahisar-Sultandağı bölgesinde yerel
ekonomik kalkınmada önemli bir etkisinin olmadığı
belirlenmiştir. Ayrıca coğra işaretin bölgede en
önemli etkisinin bölgenin ve ürünün tanıtım ve reklam
konusunda olduğu belirtilmiştir. Görüleceği üzere her
ne kadar yerel ekonomik kalkınmada coğra işaretlerin
kısa dönemde önemli bir etkisi bulunmasa da tanıtım ve
reklamın bölgenin turizm potansiyelini uzun dönemde
arttırabileceği beklenebilir. Yine Köroğlu ve Köroğlu
(2006) Buldan yöresinin kırsal turizm potansiyeli ile ilgili
yapmış olduğu çalışmada Buldan yöresinde 2010 yılında
coğra işaret başvurusu yapılan Buldan Bezi’nin bölgenin
turizm potansiyeli için önemli bir araç olabileceği
belirtilmiştir. Orhan (2010)’un 2001 yılında coğra
işaret almış olan İzmit Pişmaniyesi hem turizm açısından
hem de bölgeye ekonomik değer kazandırması açısından
yapmış olduğu değerlendirme sonucunda bu ürünün
yerel ürün olarak bölgede ekonomik açıdan önemli bir
ürün olduğu belirtilmesine rağmen ekonomik katkısı ile
ilgili net verilere ulaşılamaması nedeni ile tartışmaya açık
olduğu belirtilmiştir. Özellikle coğra işaret konusundaki
bilgi yetersizliği ve uygulamadaki eksikliklerin coğra
işaretin bölgeye katkısını belirlemeye engellediği
tespit edilmiştir. Gönenç (2007) “Coğra işaretlerin
koruyucu mekanizmasını engelleyen faktörler” isimli
çalışmasında tescilli Mustafakemalpaşa tatlısı ve Gemlik
zeytini üzerine yapılan çalışmaların sonucunda, tüketici
ve üretici bilincinin son derece yetersiz olduğunu aynı
zamanda tescillerin de doğru yapılmadığını belirtmiştir.
Bu şartlarda coğra işaretler kendilerinden beklenen
koruyucu görevi yerine getiremeyeceği bildirilmektedir.
Çoğu yerel ürün birçok küçük ve orta ölçekli
işletmeler tarafından üretilmektedir (Barjolle et al 1999;
Barjolle and Sylvander 2000; Raynaud and Sauvée
2000). Bu tür işletmelerin ürettikleri ürünleri başarılı bir
şekilde pazarlayabilmeleri için ya tüketicilerin bölgeyle
ilgili düşüncelerinin ve hislerinin çok güçlü olması ya
da bölgeyi kültürü, imajı ve şöhreti ile tanımlamaları
gereklidir (Van de Kop and Sautier 2006). Küçük ve
orta ölçekli üreticilerin anında ürettikleri ürün için bir
ün yakalamaları mümkün değildir. Örneğin Fransa’da
şarabın geçmişine bakıldığında başlangıçta çok ta güçlü
ve ünlü bir tarihinin olmadığı görülebilir. Yerel şarap
üreticilerinin özellikle iklimsel koşullarla mücadele
etmeleri ve bunun sonucunda başarılı olup şarabı üretip
bu konuda uzmanlık kazanmaları bu başarılı süreç için
iyi bir örnektir (INAO 2005). Bölgesel şöhret tarihi ve
kültürel unsurları yansıtmaktadır. Bunun için birçok
aktörün bu sistemde aktif rol oynaması gerekmektedir.
Üreticiler, restoran işletmecileri, hizmet sağlayıcılar,
tüketiciler, eğitim ve araştırma enstitüleri ve yerel
yönetimler bunlar arasında sayılabilir. Yerel üreticiler
de kendi ürünleri için özellikle tarım-turizmi ve çiftlikte
satış gibi aktiviteler ile farkındalık yaratabilirler(Van de
Kop and Sautier 2006).
Görüleceği üzere coğra işaretler kırsal turizmde
kullanılma potansiyeline sahip olan önemli bir ekonomik
kalkınma aracıdır. Bu aracın kullanılması için sistemin
düzgün işlemesi ve kamuoyunda farkındalık oluşturulması
gereklidir. Türkiye’de coğra işaretler konusunda
yapılacak düzenlemelerin kırsal turizm konusunda
ilerlemelere ve yerel ürünlerin bulunduğu alanlarda ise
ekonomik anlamda olumlu gelişmelere yol açabileceği
söylenebilir. Fakat coğra işarete sahip ürünlerin yerel
ekonomik kalkınma aracı olabileceği ve kırsal turizmde
kullanılabileceği beklenilmemelidir. Coğra işarete sahip
ürünlerin yerel ekonomik kalkınmada kullanılabilmesi
ve bu mekanizmanın işleyebilmesi için (Kan 2011);
1. Üretim ve pazarlama aşamasında güçlü bir
“örgütlenme” yapısının oluşturulmuş olması,
2. Üretim ve pazarlama aşamasında bağımsız, güçlü
ve dinamik bir “denetim” mekanizmasının kurulmuş
olması,
3. Gerek üretici, gerek tüketici ve gerekse rmaların
coğra işaret konusunda “bilgilendirme” çalışmalarının
yapılmış olması,
4. Coğra işaretin alındığı bölgede paydaşlar arası
güçlü bir “network ve koordinasyon” sağlanmalı,
5. Coğra işaret tescili alınan ürünle ilgili güçlü bir
“veritabanı” gereklidir,
6. Ulusal ve gerektiğinde uluslararası düzeyde
profesyonelce “reklam ve tanıtım” yapılabilmelidir.
KAYNAKLAR
Arni, F., Albisu, L.M., and Giacomini, C., 2011.
Current Situation and Potential Development of
Gegraphical Undications in Europe, CAB İnternational
100 
2011, Labels of Origin for Food. (eds E. Barham and B.
Sylvander).
Barjolle, D., and Sylvander, B., 2000. Some factors
of success for ‘origin labelled products’ in agri-food
supply chains in Europe: Market, internal resources
and institutions. SRVA, Lausanne, Switzerland. INRA-
UREQUA, Le Mans, France.
Barjolle D., Chappuis JM., and Dufour M. 1999.
Competitive position of some PDO cheeses on their own
reference market identication of the key success factors.
http://www.aoc-igp.ch
Bessie`re, J., 1998. Local development and heritage:
traditional food and cuisine as tourist attractions in rural
areas. Sociologia Ruralis 38 (1) 21–34.
Bojnec, S., 2006. Tourism Development in Rural
Areas, http://oega.boku.ac.at/leadmin/user_upload/
Tagung/2006/06_Bojnec_tourism.pdf
Bozkurt, Y. ve Çağlı, U. 1991. Uluslararası Turizm
Piyasasında Ülkelerin Pazarlanması: Çok Boyutlu
Ölçekleme Yöntemi ile Ülke İmajı Saptanmasına Dayalı
Bir Yaklaşım, ODTÜ Gelişme Dergisi, 18: 1-2.
Bramwell, B., and Lane B. 1994. Rural Tourism and
Sustainable Development. Proceedings of the Second
International School on Rural Development, 28 June–9
July 1993, University Collage Galway, Ireland.
Bull, A. 1995. The Economics of Travel and Tourism.
Australia: Pitman
Çeken, H., Karadağ, L. ve Dalgın, T. 2007. Artvin
Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 8 (1), 1-14
(2007), Artvin.
Gönenç, S., 2007. Coğra İşaretlerin Koruyucu
Mekanizmasını Engelleyen Faktörler. Gıda Mühendisliği
Dergisi. TMMOB Yayını, Yıl:10 Sayı:25 Sayfa: 45-54
Halloway, C.J., and Taylor, N., 2006. The Business of
Tourism Seventh Edition. Prentice Hall s.199. England.
Ilbery, B., and Kneafsey, M., 1999. Niche markets
and regional speciality food products in Europe: towards
a research agenda. Environment and Planning A 31 (12),
2207–2222.
Ilıcalı, G., 2005. Coğra İşaretler, Coğra İşaretlerde
Denetim ve Denetimde Akreditasyonun Önemi, Ankara
Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma Uygulama
Merkezi (ATAUM), 36. Dönem Avrupa Birliği Temel
Eğitim Programı Semineri, Ankara.
INAO. 2005. Le gout de l’origine. Hachette/Institut
National des Appellations d’Origine, Paris. 256 p.
Kan, M., 2011. Yerel Düzeyde Ekonomik Kalkınmada
Coğra İşaretlerin Kullanımı ve Etkisi: Akşehir Kirazı
Araştırması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
(Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
Kan M. ve Gülçubuk B., 2008. Kırsal Ekonominin
Canlanmasında ve Yerel Sahiplenmede Coğra İşaretler.
VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Uludağ Üniversitesi,
Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü,25-27 Haziran
2008 Bursa.
Kneafsey, M., Ilbery, B., Jenkins, T., 2001. Exploring
the dimensions of culture economies in rural west Wales.
Sociologia Ruralis 41 (3), 296–310.
Köroğlu, A ve Köroğlu, Ö., 2006. Kırsal Turizmin
Yöre Kalkınmasındaki Rolü:Buldan Yöresi Kırsal
Turizm Potansiyeli, Buldan Sempozyumu 23-24 Kasım
2006, Bildiri Kitabı, Cilt 1, ss.233-242, Denizli.
Küçükaltan, G., 2009. Küreselleşme Sürecinde
Gastronomide Yöresel Tatların Turistlerin Destinasyon
Tercihlerine ve Ülke Ekonomilerine Etkileri, 3.
Gastronomi Sempozyumu, http://www.tgyd.net/bildiri.
htm.
Lopez XAA and Martin BG., 2005. Tourism and
Quality Agro-Food Products: An Opportunity For The
Spanish Countryside. Tijdschrift voor Economische en
Sociale Geograe – 2006, Vol. 97, No. 2, pp. 166–177.
Marsden, T., Banks, J.,and Bristow, G., 2000. Food
supply chain approaches: exploring their role in rural
development. Sociologia Ruralis 40 (4), 424–439.
Murdoch, J., Marsden, T., and Banks, J., 2000.
Quality, nature and embeddedness: some theoretical
considerations in the context of the food sector. Economic
Geography 76 (2), 107–125.
Nanayakkara, T., 2011. Role of Intellectual Property in
Enhancing the Competitiveness of the Tourism Industry.,
http://www.wipo.int/sme/en/documents/tourism_ip.html
Orhan, A., 2010. Yerel Değerlerin Turizm Ürününe
Dönüştürülmesinde “Coğra İşaretlerin” Kullanımı:
İzmit Pişmaniyesi Örneği, Anatolia: Turizm Araştırmaları
Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, Güz: 243-254,
Özçil, A., 2010. Gastronomi ve Turizm-1, http://www.
kibrisgazetesi.com/index.php/cat/2/col/146/art/15670/
PageName/Ic_Haberler.
Özkan, E., 2007. Türkiye’de Kırsal Kalkınma
Politikaları ve Kırsal Turizm. Ankara Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi
(Kent ve Çevre Bilimleri Anabilim Dalı), Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Pacciani A., Belletti G., Marescotti A., and Scaramuzzi
S.,2001. The Role of Typical Products in Fostering Rural
Development and The Effects of Regulation (EEC)
2081/92. 73rd Seminar of the European Association
of Agricultural Economists ANCONA, 28-30 JUNE
2001 Polıcy Experıences with Rural Development in a
Diversied Europe.
Parrott, N., Wilson, N., and Murdoch, J., 2002.
Spatializing quality : regional protection and the
alternative geography of food. European Urban and
Regional Studies 9 (3), 241–261.
Rangnekar, D., 2004. The Socio-Economics of
Geographical Indications. A review of Empirical
Evidennce from Europe. International Centre for Trade
and Sustainable Development (ICTSD), United Nations
Conference on Trade and Development (UNCTAD),
Issue paper no:8, France.
101

Raynaud, E. and Sauvée L., 2000. “Signes Collectifs
de Qualité et structures de Gouvernance” Economie
Rurale, no: 258, Juillet-Août.
Requillart V. 2007. On the Economics of Geographical
Indications in the EU. Geographical Indications, Country
of Origin and Collective Brands: Firm Strategies and
Public Policies workshop, Toulouse School of Economics
(GREMAQ-INRA & IDEI), Toulouse, June 14-15.
Skuras, D., 2004; Economic Situation in Rural Europe
in View of Rural Development Proposals; Department of
Economics, University of Patras, Greece
Soykan, F., 1999. Dogal çevre ve kırsal kültürle
bütünlesen bir turizm türü: Kırsal turizm’. Anatolia
Turizm Arastırmaları Dergisi (Türkçe). Yıl :10, Mart-
Haziran, 67-75.
Soykan, F., 2000. Kırsal turizm ve Avrupa’da
kazanılan deneyim’. Anatolia Turizm Arastırmaları
Dergisi (Türkçe). Yıl :11, Eylül-Aralık, 21-33.
Soykan, F., 2002. Kırsal Turizmin Sosyo-Ekonomik
Etkileri ve Türkiye’ . I. Türkiye Dağları Ulusal
Sempozyumu, 25-27 Haziran 2002, Ilgaz/Kastamonu.
Tekelioğlu, Y. ve Demirer, R. (2008). Küreşelleşme,
Demokratikleşme ve Türkiye; Uluslararası Sempozyumu
Bildiri Kitabı. Akdeniz Üniversitesi, İ.İ.B.F., Gazi
Kitabevi, Ankara
Treager A., Filippo A., Giovanni B. and Marescotti
A., 2007. Regional foods and rural development: The
role of product qualication. Journal of Rural Studies,
23(2007)12-22. www.elseiver.com
Vandecandelaere, E., Arni, F., Belletti, G., and
Marescotti, A., 2009. Linking People, Places and
Products, A guide for promoting quality linked to
geographical origin and sustainable Geographical
Indications, FAO, Italy.
Van de Kop, P., and Sautier, D., 2006. “Regional
identity: An overview.”Origin-Based Products, Lessons
for Pro-Poor Market Development, Royal Tropical
Institute (KIT), KIT Development, Policy and Practice,
French Agricultural Research Centre for International
Development (CIRAD), Bulletin:372, p:21-30, The
Netherlands.
World Tourism Organisation, 2004. Rural Tourism
in Europe: Experiences, Development and Perspectives,
s.13
http://ec.europa.eu 2010
http://ekutup.dpt.gov.tr .2008)
http://www.turkpatent.gov.tr/portal/default2.
jsp?sayfa=435
... Non Commercial Use characteristic of the product and its geographical origin (Kan et al., 2008). Turkish Patent and Trademark Authority (2019, p. 1) defines the concept of geographic indicating as "It refers to the name of a local product which is different from its counterparts and owes this difference to its region. ...
... Non Commercial Use dimensions, the protection of local products and sustainability, regulation in national and international law, and the impact on consumer preferences and tourism (Addor and Grazioli, 2002;Albayrak and Güneş, 2010;Arfini et al., 2011;Bowen and Zapata, 2009;Bozgeyik, 2009;Caenegem et al., 2015;Demirer, 2010;Doğan and Gökovalı, 2012;Ilbert and Petit, 2009;Kan et al., 2008Kan et al., , 2010Marzella, 2008;Polat, 2015;Suh and MacPherson, 2007;Treager, 2003). ...
Chapter
GI, which is an intellectual property right, is perceived as quality product, differentiated product, and local product, identified with its production origin, produced with the contribution of human elements and at the same time a part of culture. GI, which is becoming more and more accepted in the international arena, adds a multi-dimensional value to it both as a local development tool and is being used for the protection and promotion of cultural values. At the same time, it can be used to have an important market segment in the trade of products in the international arena. GI, which provide competitive advantage for certain products with a perception of quality in trade, has started to find a place in the legal legislation of many countries. D-8 OEC, which dates back to 1996, is one of the important economic cooperation organizations formed by eight Muslim countries. Countries within this organization have the potential to make the most of the benefits of the GI system with their biodiversity and cultural diversity. One of these products is rice. D-8 countries, which have approximately 20% of the world production, also have 15 GI registered rice that they have registered in their national legislation. Bangladesh, Indonesia, Nigeria, and Pakistan are among the leading countries in the D-8 OEC, which are an important production center especially for aromatic rice. Among the D-8 countries, the GI system has been used for a long time in some countries (Turkey and Malaysia), while in others there is either no specific national legal basis or the system is in a new development state. With this study, the general situation of the GI system in D-8 countries has been presented and a general evaluation has been made on rice. As a result, it is revealed that the efforts of the D-8 countries to carry out joint studies in many fields should also be demonstrated on the issue of intellectual property rights and that the studies should turn into more action.
Article
Full-text available
[fre] Dans les secteurs agricole et agroalimentaire, les acteurs développent fréquemment des signes collectifs de qualité. L'objectif de cet article est de proposer un cadre d'analyse de ces signes collectifs vus comme actifs dont la propriété est partagée. À partir du cadre d'analyse proposé par l'économie des coûts de transaction, nous étudions les déterminants des choix d'organisation des producteurs qui utilisent un signe commun de qualité. Nous mettons en évidence l'importance des aléas contractuels dans le choix des structures de gouvernance. Nous étudions ensuite les différents mécanismes qui constituent la gouvernance des signaux communs de qualité en les illustrant par des exemples des secteurs agricole et agro-alimentaire. [eng] ENG: Common Labelling! Mechanisms of Gouvernance! Hybrid Forms! Contractual Hazards! Producess organization!
Chapter
In rural areas, tourism development dynamics are explained by classic locations factors such as amenity endowment or accessibility, but also by sociological features and stakeholder organization capacity. This chapter presents an analysis of the latter using social capital theory. The chapter has four separate sections. The first part presents an analytical framework. It starts with a summary of the reference work conducted on social capital, and of the work dealing with this concept while introducing a territorial aspect. It then goes on to propose transposing this analytical framework to tourism. The rest of the chapter illustrates the influence of individual social capital on tourism development and, in particular, on tourism entrepreneurship via an empirical analysis. The data and methods are presented in the second part of the chapter. The third section presents and discusses the empirical results. Lastly, the conclusion underscores both the benefits of this research and its limitations, before rounding off by opening up new avenues for research.
Article
Many rural areas in developed market economies are now responding to globalization by trying to encourage a relocalization of production and consumption through the establishment of niche markets based on locally embedded skills, resources and knowledges. Such strategies can be theorized as features of a territorially based culture economy. By introducing notions of vertical and horizontal networks into this broad idea, the aim in this paper is to interrogate the nature and extent of the culture economy as a force for rural development in West Wales. The discussion draws on empirical material from research into four different product sectors: speciality beef and lamb, organic fruit, vegetables and meat, speciality cheese and artisanal crafts. Overall, the intention is to demonstrate the importance of considering the specific socio-cultural and economic contexts within which networks of development are constructed and to suggest that multiple cultural economies operate within and across different localities and sectors.
Article
This paper describes the relationships between tourism and the agricultural production of traditional products, the latter having achieved new levels of appreciation in recent years as a result of quality designations. In this context, agro-food products can be considered as gastronomic tourism resources that enable tourism both to be developed and itself become a tool for promoting and commercialising quality agro-food products. These two circumstances merge around a single aim: the local development of areas traditionally regarded as marginal within the regional context. These facts are showed in the Catalan region of Priorat (Spain) where wines support the local development.
Article
In this paper we analyze a turn to “quality” in both food production and consumption. We argue that quality in the food sector, as it is being asserted at the present time, is closely linked to nature and the local embeddedness of supply chains. We thus outline the broad contours of this shift and discuss the most appropriate theoretical approaches. We consider political economy, actor-network theory, and conventions theory and argue that, whereas political economy has proved useful in the analysis of globalization, it may prove less so in the examination of quality. We concentrate, therefore, upon actor-network theory and conventions theory and show that the former allows nature to be brought to the center of analytical attention but provides few tools for the analysis of quality, especially in the context of the food sector. Conventions theory, on the other hand, links together a range of aspects found in food supply chains and allows us to consider the establishment of quality as a system of negotiation between specific qualities. We illustrate possible uses of the approach through a brief consideration of food supply chains in Wales.
Article
Set within the context of recent rural restructuring in developed market economies, the authors examine the potential of niche markets for speciality food products (SFPs) to contribute towards rural development in peripheral (lagging) regions. Drawing on elements of regulation theory, actor-network approaches, and consumption studies, niche markets for SFPs are conceptualised as the outcomes of the intersecting activities of networks of producers, consumers, and institutions. On the basis of this conceptualisation and preliminary empirical evidence from a European research project, it is suggested that unique configurations of networks at local and regional levels, and their relationships to extralocal networks, will contribute to the success or failure of regional SFPs in promoting endogenous development. It is also argued that a focus on particular products, markets, and regions is required to gain a holistic understanding of the complex and contested network relationships through which niche markets for SFPs are constructed.
The Economics of Travel and Tourism
  • Ireland
  • A Bull
  • H Pitman Çeken
  • L Karadağ
  • T Ve Dalgın
July 1993, University Collage Galway, Ireland. Bull, A. 1995. The Economics of Travel and Tourism. Australia: Pitman Çeken, H., Karadağ, L. ve Dalgın, T. 2007. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 8 (1), 1-14 (2007), Artvin. Gönenç, S., 2007. Coğrafi İşaretlerin Koruyucu Mekanizmasını Engelleyen Faktörler. Gıda Mühendisliği Dergisi. TMMOB Yayını, Yıl:10 Sayı:25 Sayfa: 45-54
Küreselleşme Sürecinde Gastronomide Yöresel Tatların Turistlerin Destinasyon Tercihlerine ve Ülke Ekonomilerine Etkileri
  • Köroğlu
  • Ö Köroğlu
Köroğlu, A ve Köroğlu, Ö., 2006. Kırsal Turizmin Yöre Kalkınmasındaki Rolü:Buldan Yöresi Kırsal Turizm Potansiyeli, Buldan Sempozyumu 23-24 Kasım 2006, Bildiri Kitabı, Cilt 1, ss.233-242, Denizli. Küçükaltan, G., 2009. Küreselleşme Sürecinde Gastronomide Yöresel Tatların Turistlerin Destinasyon Tercihlerine ve Ülke Ekonomilerine Etkileri, 3.
The Socio-Economics of Geographical Indications. A review of Empirical Evidennce from Europe. International Centre for Trade and Sustainable Development (ICTSD)
  • N Parrott
  • N Wilson
Parrott, N., Wilson, N., and Murdoch, J., 2002. Spatializing quality : regional protection and the alternative geography of food. European Urban and Regional Studies 9 (3), 241-261. Rangnekar, D., 2004. The Socio-Economics of Geographical Indications. A review of Empirical Evidennce from Europe. International Centre for Trade and Sustainable Development (ICTSD), United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Issue paper no:8, France.
On the Economics of Geographical Indications in the EU. Geographical Indications, Country of Origin and Collective Brands: Firm Strategies and Public Policies workshop
  • E Raynaud
  • L Sauvée
Raynaud, E. and Sauvée L., 2000. "Signes Collectifs de Qualité et structures de Gouvernance" Economie Rurale, no: 258, Juillet-Août. Requillart V. 2007. On the Economics of Geographical Indications in the EU. Geographical Indications, Country of Origin and Collective Brands: Firm Strategies and Public Policies workshop, Toulouse School of Economics (GREMAQ-INRA & IDEI), Toulouse, June 14-15. Skuras, D., 2004; Economic Situation in Rural Europe in View of Rural Development Proposals; Department of Economics, University of Patras, Greece Soykan, F., 1999. Dogal çevre ve kırsal kültürle bütünlesen bir turizm türü: Kırsal turizm'. Anatolia Turizm Arastırmaları Dergisi (Türkçe). Yıl :10, MartHaziran, 67-75.