Content uploaded by Ali Gökhan Gölçek
Author content
All content in this area was uploaded by Ali Gökhan Gölçek on Jan 15, 2019
Content may be subject to copyright.
ISBN
978-605-344-822-8
Bask!
Ekim 2018
Sayfa Diizeni / Kapak Tasarmu
Sevda KIRDAR
©
Gazi Kitabevi Tic. Ltd.
su
Bu kitabin Tiirkiye'deki her tiirlii yayin hakki Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Sti'ne
aittir, turn haklan sakhdir. Kitabm tarnarm veya bir kisrm 5846 say
til
yasamn
hukumlerine gore,
kitabi
yaymlayan firmarun ve yazarlanrnn onceden izni
olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir
kayit
sistemiyle
cogalulamaz, yaymlanamaz, depolanamaz.
Merkez
Dogol Caddesi No: 49/B
Besevler
I
ANKARA
Tel: (0312) 213 32 82 - 213 5637
Faks: (0312) 213 91 83
53. Sok. No: 29
Bahcelievler
I
ANKARA
Tel: (0312) 223 77 73- 223 77 17
Faks: (0312) 215 1450
info@gazikitabevi.com.tr •www.gazikitabevi.com.tr
Bask!
Ilksan Matbaasi Ltd. Sti.
Ivedik Org. San. Bolgesi Aga9 Isleri San. Sit.
521. Sok. No: 35 Ivedik / ANKARA
Tel: (0312) 394 39 55
18. BOLUM
BiR KAMU POLiTiKASI ARACI OLARAK
TURK VERGi SiSTEMi
Altug
Kijkta~*
Ali Gijkhan
GOl~ek**
ctnts
Vergi kavranu, toplumsal hayata gecis ile birlikte ortaya cikan kamusal
ihtiyaclann karsilanmasi ve devlet olgusunun ortaya
cikisryla
yakindan ilgilidir.
Devletler, ustlendigi gorevleri yerine getirebilmek amaciyla kamu harcamasi
yapmakta ve bunu da yogun olarak vergi gelirleriyle finanse etmektedir. ilk
onceleri yoneticiye bir hediye olarak ortaya
cikan
vergi, daha sonralan olagan
gelirler arasma girmis ve zamanla kamu finansmaru icindeki aglrhgl da artrmstrr.
Maliyenin fiskal amaci olarak isimlendirilen soz konusu amaca gore vergi bir
finansman aracrdir. Bununla birlikte ekstra fiskal amaclar kapsammda verginin
bir mudahale araci olarak da kullarulabileceginin teorik alanda tartisilmaya
acrlrnasi
sonucu hukurnetler, vergiyi ulasrnak istedikleri amaclar kapsammda bir
arac olarak kullanmaya baslarmslardir. Dolaytsiyla gelir dagilum adaletinden,
sigara tiiketiminin azaltilmasma kadar gunumuzde hemen hemen bircok alanda
vergi uygularnalannm, finansman amact disinda kullamldrgi gorulmektedir. Bu
baglamda cahsma, Ttirkiye'de Osman
It
Imparatorlugu sonrasmda uygulanan
vergi
politikalarrm
ve bu kapsamda vergi sisteminin gelisimini konu
edinmektedir. Birinci ve ikinci bolumde verginin tarihsel gelisimi ile literaturde
bir politika
aracr
olarak
kullamlmast
konu edinilmis iictlncil bolumde ise
Ttirkiye'de bir kamu politikasi olarak vergi uygulamalan incelenmistir,
• Doc. Dr., Nigde Orner Halisdemir Universitesi, lktisadi ve ldari Bilimler Fakultesi, Maliye
BaIOmO,
altugrnkoktas@grnail.com
.. Ars. Gor., Nigde Orner Halisdemir Universitesi, Iktisadi ve ldari Bilimler Fakultesi, Maliye
Bal Om
0, aligokhangolcek@ohu.edu.tr
490
Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
1. VERGiLEMENiN TARiHSEL
GELi~iMi
Toplumlann ihtiyaclaruu karsilama noktasmda, siyasal bir kurulus olan
devlet orgutunun ustlendigi rol ve
uyguladtgi
politikalar, yonetimi altindaki
bireylerin yasarnlan ve refahlanrn dogrudan etkilemektedir. Bu baglarnda
devletlerin vatandaslanna sundugu veya sunmayi vaat ettigi her turlu hizmet,
karsilikh bir baghlik icinde gerceklesrnektedir. Bu niyetle yapilan hizmetlerin ve
harcamalann, finansrnaru hususunda bir gelir kalemine ihtiyac
duyulmasi
bir
zorunluluk olarak gorulrnektedir. Nitekim devletin belirli yasa ve kurallar ile
suunm cizdigi ve egemenlik gucunu kullanarak topladigi bir gelir kalemi olan
vergi, bu noktada devreye girmektedir.
Devlet dolayisiyla maliye kavrarrurun ortaya cikrsmdan bu yana bireyler,
kendilerinden kamu harcarnalannin finansmaru icin alman vergiler ile karst
karsiya kalmaktadir. Dolayisiyla vergi, bireylerden kamu harcamalanm
karsilamak amaciyla zorunlu, nihai ve karsihksiz olarak istenen parasal bir mali
ytlktlmlii
Iii
ktiir. Bilindigi uzere, vergiler cagdas devlet gelirlerinin en onemlisi
olarak gosterilrnektedir.
Tarihsel olarak devlet mefhumunun ortaya
cikrsiyla
paralellik gosteren
vergi, devletler icin onemli bir finansman kaynagi olarak gorulmektedir. Ilkcag
medeniyetlerindeki merkezi yonetimler olsun, Roma Imparatorlugu olsun, vergi
onernli bir gelir kaynagi olarak toplanmrsttr. Ancak modern anlamda bir
vergilemeden bahsedilebilmesi 1215 "Magna Carta Libertatum" olarak bilinen
Buyuk Ozgurluk Fermam ile murnkun olmustur. Zira soz konusu ferman ile
kraltn vergilendirmeye dair yetkileri
srmrlandmlmrs
ve "temsilsiz vergi olmaz"
ilkesi kanunlastmlrmstir. Ancak bilinmesi gerekir ki, soz konusu
vergilendirmenin snurlandumasi tabandan gelen bir istek veya isyan ile degil,
donemin feodal beyleri ve din adamlanrnn istegi ve baskist ile gerceklesmistir.
Krahn vergilendirme yetkisinin halk hareketi ile suurlandmlmasi ise Magna
Carta'dan yaklasik dort am sonra, 1628 yihnda, "Petition of Rights" (Halklar
Dilekcesi) ve 1689 tarihli "Bill of Rights" (Haklar Demeci) ile mumkim olrnustur
(Oncel vd., 1985: 9). Bu gelismeler sonrasi zorunlu hailer dismda halkin nzast
almmadan vergi
konulmasi
tercih edilrnemis, aksi durumlarda ise halkm tepkisi
ve isyani ile
karsilasrlrmstir.
Nitekim maliye ve daha ozelinde vergi tarihi,
savaslar ve isyanlar tarihi olarak da bilinmektedir. Bununla birlikte klasik iktisat
gortlsunun onculerinden olan Adam Smith 1776 yilmda yayunladtgi Uluslann
Zenginligi adh eserinde vergiye iliskin birtakun tarumlamalarda bulunmustur.
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 491
Tarih boyunca devlet-birey catismasma sahit olunan bir alan olan vergi salmrnasi
ve
toplanrnasi,
bircok kez
tartisilrrustir.
Ozellikle verginin konusu,
rnuhatabi
ve
oraru
noktalannda ciddi isyanlar,
baskaldrrilar
ve hatta
savaslar crkmtstrr.
ilk cagdan gunumuze dek verginin adilligi de tarnsilan bir diger konu
olmustur,
Vergi
yukunun
kimlerin
iizerinde oldugu,
kimlere
yansitrlmasi
gerektigi gibi konular gunumuzde oldugu gibi 18.
yiizyrlda
da cokca
tarnsilmrsur.
1774-1776 yillan arasinda Fransa'rnn Maliye Bakaru olan ekonomist Anne
Robert Jaques Turgot, kimler vergi odemelidir sorusunun ozunde basit bir soru
olmadigmt; fiyat, kar, tuketim ve gelire kadar pek cok farkli degiskenin vergiyi
etkiledigini soylemistir.
Bununla birlikte Turgot, zengin arazi sahiplerini vergiye
tabi tutarak, Fransa'da vergi sisteminde reform hareketi
baslatrrustir
(Kishtainy
vd., 2016: 64-65). Benzer donernde yasayan Ingiliz ahlak bilimci Adam Smith de
vergilemeye
iliskin
tespitlerde
bulunmustur.
Literatiirde Adam Smith' in
vergilendirme ilkeleri olarak bilinen; iktisadilik, adalet, belirlilik ve uygunluk
ilkeleri genel kabul gormektedir (Smith, 2006: 928-929). Bu ilkeler
dogrultusunda
Adam Smith,
yasadrgi donemi
analiz
etmis
ve vergilemeye
iliskin
birtakim
onerilerde
bulunrnustur.
Klasik liberal
anlayisa
gore, devletin vergilemeye
iliskin
tek
amaci
kamu
giderlerini karsilama ve mali kaynak saglama olarak bilinmektedir. Bunlann
drsinda bir amac
gudulmesi,
devletin piyasaya
miidahalesi
olarak
anlasilacaguidan tercih edilmemektedir (Edizdogan, 2007: 161). Bununla beraber
klasiklere gore devlet butcesi her
yil
denk olmah ve tarafsiz maliye politikasi
uygulanmahdir (Atac, 2002: 6). Bu baglarnda butce buyuklugu onem arz
ettiginden, toplanan vergilerin minimum duzeyde
olmasi amaclanrmstir
(Yereli,
2003: 61).
Degisen diinya duzeni ve ekonomik sistem neticesinde, vergileme
anlayismda da degisimler/donusumler yasanmisur. Ozellikle 1929 Buyuk
Buhran': ile birlikte, devletin varhguu soyutlamaya cahsan ve ona sadece ulusal
gtivenlik, diplomasi ve adalet hizmetleri noktasmda gerek duyan Klasik Liberal
Teori, gecerliligini kaybetmis ve ekonomideki devlet olgusu agirhk kazanmaya
baslarmstir. Sonrasmda devlet mudahalesini ongoren Keynesyen dusunce, klasik
iktisadm temel
varsaytrm
olan Say Kanunu'nun gecersiz
oldugunu
ileri siirerek,
ekonomik buhram talep yetersizligine
baglarmstrr.
Keynes, soz konusu talep yetersizliginin kamu harcamalaruu artnrrnakla
giderilebilecegini, durgunluga
karst
cozumun para politikasi ile degil, maliye
492 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
politikasi ile murnkun oldugunu ileri surmustur. Bu noktada maliye politikalan,
ekonomik sistem icinde onernli bir enstruman olarak
kullanilmaya baslanmrstrr.
Oziinde maliye politikasi, belirli ekonomik amaclara ulasmak icin kamu
maliyesi araclannm kullarnlmasidir. Ornegin hukumetler, topladiklan vergilerle,
yapnklan harcamalarla, satm aldigi veya yapngi hizmet/mal ile maliye politikasi
uygulamis olacaktir (Pillar, 2011: 32). Diger bir deyisle kamu politikalannm
gerceklesebilmesi icin, kamu harcamalan ve bunlann finansmanuu saglayan
vergi politikalanrun es zaman It olarak birlikte, uyumlu bir sekilde yurutulrnesi
maliye politikasirun konusunu olusturmaktadir (Bruce, 2001: 4). Bir kamu
politikasi
turu olarak karsmuza
crkan
maliye
politikasrrun
bir enstrilmam olan
vergi politikalan, etkileri ve sonuclan itibariyle onemli bir alaru olusturrnaktadir.
2. BiR EKONOMi MUDAHALE ARACI OLARAK
VERGiLEME
Vergi en genel ifade ile kamu hizmetlerinin karsilanmasi amaciyla, devletin
egemenlik gucune dayanarak kanuni bir cercevede, halktan cebren ve karsihkstz
olarak topladigi paradir. Maliye yazuunda cok cesitli vergi tarumlarnalan
mevcuttur. F. Neumark (1939) "ekonomik bir degere sahip olanlartn, siyasi zor
alttnda devlete herhangi bir karstltk beklemeden yaptigi transfer", Schrnolders
(1976) "karstltk esastna dayanmayan zorunlu yukumluluk", Akalm (2006)
"kolektif mal ve hizmetleri uretmeyi ve piyasa basanstzliklannt cozmeyi
hedejleyen devletin, giderlerini karsilamasi icin kullanzlan ve kalkinmayt en az
olumsuz etkileyen mali deger", Nadaroglu (2000) "devlet hizmetlerinin yerine
getirilebilmesi amactyla, bireylerin kamu hizmetlerinden yararlanma imkanlan
ve olculeri dikkate altnmakstztn, odeme guclerine tek taraflt olarak, sartstz ve
cebren yaptlan odemeler" seklinde tarnmlarmslardir.
Vergi, devletin ekonomik alandaki enstriimanlanndan biri olmakla birlikte,
bir politika araci olarak da kullamlmaktadir. Ozellikle klasik liberal gorusun
aksine, Keynesyen bakis acisiyla birlikte devletin piyasadaki etkinliginin
belirginlesmesiyle onernli bir uygulama alam bulan maliye
politikasmrn
bir aract
olan vergileme, ekonominin yonlendirilmesi hususunda on em arz etmektedir. Bu
baglamda tarafsiz maliye gorusunden ziyade, fonksiyonel maliye
anlayrsi
devreye girmekte ve uygulanacak maliye politikalannm ekonomide etkin oldugu
ortaya konulmaya cahsilrrustrr. Ornegin, harcamalann yetersiz kaldrgi
durumlarda kamu harcamalan ile istihdam; toplam harcamalann yuksek oldugu
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 493
hailer de ise, vergilerin arttmlmasiyla entlasyon etkisinin azaltilmast politikalan
fonksiyonel maliyenin bir
yansimast
olarak bilinmektedir.
Fonksiyonel maliye yaklasum, devletin ekonomideki etkinliginin tam
istihdam ve iiretim noktasinda sorum luI uk almasnu ongormektedir. Bilindigi gibi
bir iilkede toplam harcamalar, top lam istihdam diizeyini asarsa entlasyon; altmda
kahrsa issizlik gorulmektedir. Tam bu noktada fonksiyonel maliye gorusu
devreye girerek, devletin ekonomiye maliye politikalan ile
rniidahale
etmesi soz
konusu olmustur. Bu bilgiler l~lgmda issizlik goruldugunde, devlet toplam
harcamalan arttirmak arnaciyla kamu harcarnalanru dusurme ya da vergileri
azaItma yoluna gidecek ve bu sayede dusen satm alma gticii yeniden
arttmlacaktir. Keza entlasyonist bir ekonomide de devlet toplam harcamalan
kisma veya vergileri arttirma yoluna gidecektir (Lerner, 1943: 39). Bu baglarnda
vergilerin, kamu politikasi olusturma noktasmda onemli bir arac oldugu
gorul mektedir.
Maliye politikasi araci olarak kullarulan vergilerin kisilerin ekonomik
davramslanna dogrudan ve dolayh olarak etki ettigi bilinmektedir. Bunun dismda
hukumetler vergileri sadece finansman kaynagi olarak gormekten ziyade,
ekonomik kararlan etkileme arnaciyla da cok fazla kullanma yoluna gitmektedir.
Hiikumetler vatandaslanndan aldiklan vergi ile onlann harcama kararlaruu
kontrol altmda tutabilmektedir. Toplam harcamalarda bir azalma arzu
edildiginde, yiiriirliikte olan vergilerin oranlan arttmhr veya yeni birtakun
vergiler konulabilmektedir (Aren, 1992: 233). Bununla birlikte, devlet vergileme
ile sadece tuketim ve harcama kararlanru degil, iiretim yaprsnu da
etkileyebilmektedir. Ozellikle vergi indirimleri, istisnalar ve muafiyetler ile
ilretici smrfa birtakim mali ayricahklar getirilerek iiretim diizeyinin ve
yatmmlann arttmlmasi mumkun olabilmektedir (Musgrave, 1989: 269).
Devletin egemenlik gucunu kullanarak, vatandaslanndan cebren
aldigi
vergiler, bazen kisilerden dogrudan, bazen de dolayh olarak tahsil edilmektedir.
Vergilerin sunflandinlmasmda dolayh ve dolaysiz ayruru cokca tartisilmasma
ragmen (Schmolders, 1976: 264; Uluatam, 1997:279), gunurnuzde hala
gecerliligini korumaktadrr. Soz konusu aynm ile vergiye tabi kisi veya
kurumlann subjektif ozellikleri de dikkate almabilmektedir, Oyle ki dolaysiz
vergilemede miikelletlerin bireysel ozellikleri dikkate almirken, dolayh
vergilerde boyle bir durum soz konusu degildir (Atkinson, 1977: 592). Ote
taraftan vergilerin oranlanmn ve kaynaginm ne oldugu da vergileme acisindan
onem arz etmektedir. Bu baglarnda literatiirde Haldun-Laffer Etkisi olarak bilinen
494 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
ve vergi hasrlan ile vergi oranlan arasmdaki
iliskiyi
aciklayan goruse gore
(Laffer, 2004), vergi oranlanmn bir duzeye kadar arttmlmasi sonucunda vergi
hasrlati yiikselecek; ancak optimum duzey
asildrgtnda
vergi hasilatlarmda radikal
bir sekilde azalma yasanacaktir. Dolayisiyla vergi politikalarmda dikkat edilmesi
gereken onemli hususlardan biri vergi oranlan ve miktarlandir. Bu niyetle tarihi
surec boyunca vergilemeye yonelik pek cok vergi tarifesi uygulamasi hayata
gecirilrnis
ve optimal vergilendirme yapilrnasi amaclanrmstir,
Kutu 1: Dolayh ve Dolaysiz Vergiler
Dolaylt vergiler, bir islern uzerinden alman vergilerdir. KDV veya OTV bun un tipik
ornekleridir. Her ikisi de ahm satim iizerinden ahmr, Damga vergisi ve harclar bir baska
ornektir. Ornegin tapu almak icin tapu harci odenir ya da vergi dairesine veri len beyannameye
resmiyet kazandtrmak icin belli miktarda damga vergisi odenir.
Dolaysiz vergiler gelir, kazanc ya da servet iizerinden ahrur. Burada bir islern yapilmasma gerek
yoktur. Gelir ya da kazanci elde etrnis olmak ya da servet sahibi olmak bu vergilerin alinma
gerekcesidir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi, veraset ve intikal vergisi, emlak vergisi dolaysiz
vergilerin ornekleridir. BaZI iilkelerde aynca servet vergisi ahrur.
Sosyal guvenlik primleri disanda tutar da yalmzca vergi gelirlerine bakarsak soyle bir denklem
yazabiliriz:
Vergi Gelirleri Toplarru
=
Dolayh Vergiler + Dolaysiz Vergiler
Buradan hareketle toplam icindeki pay Ian da hesaplayabiliriz. Bu konuda herhangi bir ideal dlyii
bulunmamakla birlikte dolayh vergiler ile dolaysiz vergilerin top lam vergi gelirleri icindeki
paylanrun birbirine yakm olmasi ve dolaysiz vergilerin biraz daha yuksek olmasi tercih
edilmektedir. Bunun temel nedeni dolaysrz vergilerin dolayh vergilere gore daha adil bir
vergilemeye irnkan saglarnalandir. Dolayh vergiler herkesten esit oranda ahmr. Ornegin
istisnasrz
butun mal ve hizmet sanslanna uygulanan
%
18 oranmdaki KDV bu mal ve
hizmetlerden yararlanan zengin ya da fakir herkesten bu orand a ahrur. Bazi zorunlu mallarda
KDV orarurun fakiri korumak icin
%
5'e indirildigini dusunelim. Bu durumda ayru malt alan
zenginler de dusuk oranh KDV odeyecek ve amaca yine ulasrlamamis olacaktir. Oysa dolaysiz
vergiler kademelendirilebilir. Ornegin gelir vergisi artan oranh uygulanabilir.
Yilhk
gelirin ilke
10.000 TL'si icin
%
10, 10.000 - 20.000 TL arasi icin
%
15,20,000 - 30,000 TL arasi icin
%
20, 30.000 TL'nin iistii icin
%
25 gelir vergisi uygulandrgim dusunelim. YIIhk 10.000 TL
kazanan bir kisi 1.000 TL gelir vergisi odeyecek, buna karsihk
yillik
40.000 TL gelir elde eden
kisi (1.000 + 1.500 + 2.000 +2.500 =) 7.000 TL gelir vergisi odeyecektir. Yani geliri cok olan
daha yuksek oranh gelir vergisi odemis ve kamu hizmetine daha fazla katki yapmis olacakur.
Kaynak: Mahfi Egilmez, Kendime Yazrlar
http://www.mahfiegilrnez.coml2012/12/vergi-yuku-bir-ulkede-vergi-yuku-hesab.htrnl
Etkin bir vergileme,
mtikelleflerin
mali gucune gore dizayn edilmeli ve
optimal bir duzeyde gerceklesmelidir. Dolaylr-dolaysiz vergi aynmmda mali
guce gore vergilendirme yapma ilkesi,
dolaysiz
vergiler ile
mumkundur.
Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan 495
Ozellikle artan oranh bir vergileme ile hem odeme gticii dikkate almmakta hem
de verginin yeniden dagmci rolu (Neumark, 1975: 201) ile gelir esitsizligi en aza
indirilmeye cahsilmaktadrr.
Bilindigi iizere uygulanacak olan kamu politikalannm luzh ve etkin sonuclar
dogurmasi arzu edilen bir durumdur. Bu baglamda vergi politikalannda hizh
sonuclar ahnabilmesi ve etkin sonuclar dogurmasi amaciyla genellikle bazi
uygulamalar tercih edilmektedir. Maliye politikasi araci olarak kullarulan
vergileme ile hem sosyal hem de ekonomik hayata miidahale efektif olarak
yapilabilmektedir. Ornegin, artan oranh bir gelir vergisi ile iradi bir maliye
politikasi uygulamadan; otomatik olarak mali sistem dtizenlenebilir (Pillar, 2011:
57). Bu durum yazmda otomatik stabilizator (istikrarlandmci) olarak
bilinmektedir. Ekonominin biinyesinde bulunan konjonktur hareketlerini
hafifleten istikrar kuvvetleri olarak tarumlanan otomatik stabilizatorler, hicbir
yasama tasarrufuna, idari karara, mali teshise ve bu teshise uygun mali tedbirlere
gerek duymadan, herhangi bir zamana ihtiyac duymadan kendiliginden devreye
girmektedir (Turk, 1999:98). Bu baglamda otomatik olarak isleyen maliye
politikasi araclan genel olarak bazi kamu harcamalan ve vergiler aracthgi ile
murnkun olrnaktadrr.
Otomatik stabilizator ozelligi gosteren en uygun arac artan
oranh cari gelirleri vergilendiren gelir vergileridir (Arslan, 1968:29). Dolaysiz
vergilerden biri olan gelir vergisi, artan oranh bir tarife ile birlikte
uygulandiginda, otomatik stabilizator ozelligi gostererek; ekonominin genisleme
donernlerinde vergi hasilatr, vergi matrahmdan hizh artmakta, dolayisiyla
mtikelleflerin harcamalanm arttirmalanna engel olmaktadir (Turk, 1999: 99).
Netice itibariyle uygulanacak olan esnek bir vergi politikasi ile saghkh sonuclar
almrnasi mtimktin hale gelmektedir.
Diger taraftan sosyal devlet anlayismm bir yanstrnasi olarak vergi sistemi,
uretim faktorleri arasmda emek-sermaye seklinde aynlarak, her
iki
unsurun
ayirma prensibi geregi farkh vergilendirilmesini saglamaktadir. Bu sayede
oncelikle mukellefin odeme gucune ulasilrnakta ve emek gelirine gore daha
istikrarh ve surekli olan sermaye gelirleri farkh sekillerde vergilendirilmektedir.
Netice itibariyle emek gelirinin dusuk, sermaye gelirinin ise daha yuksek oranlar
uzerinden vergilendirilmesi hem sosyal hem de ekonomik hayati olumlu
etkileyecek ve ortaya ctkabilecek esitsizligi onlemeye calrsacaktir.
Sosyal devletin uyguladrgi bir diger vergi politikasi merit-demerit, diger bir
deyisle erdemli-erdemsiz mallarda gorulmektedir. Tuketimi topluma ek bir
sosyal maliyet yukleyen erdemsiz mallar, paternalist devlet anlayisuun acik bir
496 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
gostergesini olusturmaktadrr. Ozellikle bu ttlr devlet anlayisirun goruldugu
iilkelerde halk saghgml olumsuz etkileyen icki ve sigara gibi mallann tiiketiminin
minimize edilmesi arnaciyla, bu tiir mallann uretimine ve satisma yiiksek
oranlarda vergi uygulanabilmektedir. Dolayisiyla uygulanan kamu politikasi ile
halk sagliguu tehdit eden unsurlar bertaraf edilebilmektedir.
Vergi politikalan ile sadece bireylere yonelik kararlar degil, sirket ve
kurumlann da tercihlerini degistirebilecek kararlar almabilmektedir, Bu
baglamda yatmmlan tesvik yonunden vergi politikasi onemli bir politika aracidrr.
Sayle ki yatmrn geliri uzerinden ahnan vergi oranlanrun yuksek olmasi
sonucunda, iilkeye
yabanci yatmrncrrun
sermaye getirmesi olumsuz
etkilenecektir (Atac, 2002: 108;
Atrlgan,
2004: 127).
Dolayrsiyla
vergi nedeniyle
olusan sermaye maliyetindeki artis, hem yerli hem de yabanci yatinmcilar icin
daha yuksek getiri saglayacak yeni yerlere yonelrneye yol acacaktir.
3. TURK VERGi SiSTEMi VE KAMU POLiTiKASI
1215 Magna Carta'nm onemli sonuclanndan biri olan "temsilsiz vergi
olmaz" ilkesi geregi vergi yetkinin halk adma meclis tarafmdan kullamrm,
modem vergi teorisinin olmazsa olmazlan arasmda sayilmaktadir. 23 Nisan 1920
tarihinde acilan Turkiye Buyuk Millet Meclisi'nin kabul ettigi ilk kanunun
Agnam Resmi olmasimn en onemli nedeni ise egemenligin ilamdir. "Agnam
resminin sabtkt misillii dart misli olarak istifastna karar verildi" seklindeki tek
satrrhk
kanun ile egemenligin gostergeleri arasmda yer alan vergi koyma
gucunun TBMM'ye ait oldugu belirtilmis ve bu yolla her turlu mali yukumluluk
koyma yetkisinin kendisinde oldugunun alti cizilmistir, Arapca "ganem"
kelimesinin cogulu olan agnam; koyun ya da koyunlar anlamma gelmektedir.
Osmanh Irnparatorlugu'nda keci ve koyun gibi kucukbas hayvanlar uzerinden
ahnan soz konusu verginin tarihsel surec icerisinde farkli uygulamalanrun oldugu
gorulmektedir. Ornegin Fatih Kanunnamesi'ne gore ii~ koyundan bir akce olarak
alnurken sonralan iki koyundan bir akce hatta zamanla bir koyundan bir akce
almdigi cesitli kaynaklarda belirtilmistir (Cagatay, 1947: 485-87).
1924 Anayasasi'nda ise vergi yetkisi actk bir bicimde tammlanarak, bahse
konu modern vergileme tekniginin
kurgulandrgi
gorulmektedir. 84. Maddede yer
alan "Vergi, Devletin genel giderleri icin, halkin pay vermesi demektir"
cumlesiyle verginin genel kamu harcamalanrun finansman kaynagi oldugu
belirtilmistir. "Bu esaslara aykirt olarak gercek veya tiizel kisiler tarafindan veya
onlar adtna resimler, ondalzk altnmast ve baska yuklemeler yaptlmast yasakttr"
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 497
ifadesinin yam srra 85. Maddede yer alan "Vergiler ancak kanunla salirur ve
alinir" ifadesiyle birlikte verginin
yasallrg:
vurgulanarak
yasasrz
vergi
almamayacagi acik bir bicimde belirtilmistir.
Osmanh Imparatorlugu'nda uygulandigi donernde temel gelir
kaynaklanndan biri olan Asar vergisi, Arapca onda bir
anlamina
gelen "osur"
sozcugunun coguludur. Zirai iirunler uzerinden alman ve iiriiniin cesidi, topragin
verimliligi ve bolgesine gore onda bir ila yirmide bir oranlannda degisen, tarh ve
tahsili ayni olarak yapilan soz konusu vergi, genel olarak uygulamada
adaletsizliklere neden olmustur.
Iltizarn
sisteminde yasanan sorunlar nedeniyle
muhassillar
eliyle toplarulmaya
cahsilsa
da basanh
olunamamis
ve 1843 'te
yeniden iltizam usuliiyle toplamlmaya devam etmistir. Cumhuriyet'in ilaruyla
birlikte surdurulen reform cahsmalan kendisini bu verginin iizerinde de
gosterrnis ve Izmir Iktisat Kongresi'nde alman temel ekonomik kararlar geregi
17 Subat 1925 'te 552 sayih "A~ann Ilgasi Yerine Ikarne Edilecek Mahsulat-i
Arziyye Vergisi
Hakkindaki
Kanun"ile yururlukten kaldinlrmstir. Asar
vergisinin
kaldmldrgi
1925
yih
vergi gelirleri icinde %25'lik bir para sahip
oldugu dti~tiniildtigtinde, tanm kesimi uzerindeki vergi yukilniln boyutu daha iyi
anlasilmaktadir.
Verginin kaldmldrgi donemde elde edilen hasilat dikkate ahndiginda,
modern vergileme tekniginin benimsenmesi ve vergi adaleti bakunmdan oldukca
reformist bir dilsiincenin ortaya konuldugu ileri surulebilir. Diger yandan ilgili
kanun ile asar vergisinin yerine ikame edilen mali
yukurnluluklerde
de temel
olarak vergi adaletinin referans almdigi gorulmektedir, Buna gore kanunun
meclis gorusmelerindeki tartismalardan birisi asagida verilmistir:
"Sukru Bey
ayn
bir meseleye temas etti. Sivas'taki hububattan
almtyorsunuz, sahil veya simendifer kenartnda bulunan mahsulattan
simendiferlere tahmil ederken altyorsunuz buyurdular. Rica ederim Sukri:
Bey, Sivas'ta bulunan bir koylu ile Izmir 'de, Odemis 'te bulunan bir
koyiu
bir midir? Orada karyolada yatan bir koyli: vardir. Odemis 'te bir kaye
gittiginiz zaman karyolada yatarstntz ve orada koyli: karyolada yatar.
Beride de, koylunun daha alttna serecek hastrt bile yoktur (bravo sesleri}.
Biz burada her yerden tamamen bir alacagtz demedik. Demin de arzettigim
boyle bir iddiada dermeyan etmedik. Nisbet gozettik. Fakat hie;olmazsa,
simendiferi olmayan ve sahilde bulunmayan koylulerle, simendifer
kenartnda bulunan ve sahilde bulunan ahali arastndaki farki nazari itibara
almak lazimdir" (Kirkpmar, 1992: 120).
498 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
Vergi uygulamasmda bolgeler arasmda mevcut gelisrne farkirun demiryolu
olcutuyle dikkate
almdtgi
ve vergi adaleti
bakimmdan
verginin farkhlastmlmasi,
modern vergi ilkelerinden odeme gucu kriterine
srki sikiya baglanrldrgmm
en
onemli gostergesi olarak degerlendirilebilir. Bu baglamda
yiirtltillen
reform
cahsmalanrun adil bir vergi sisteminin hayata gecirilrnesi acisindan son derece
kiymetli oldugu gorulmektedir. Bununla birlikte asar vergisinin kaldmlrnasirun
bir diger onernli sonucu ise dolayh vergiler uzerinde meydana getirdigi etkidir.
1926
yihnda
muamele vergisi yururluge
girrnis,
1927
yrhnda
mal ve hizmetler
iizerinden ahnan yeni bir vergi ile degistirilmistir. Batt Avrupa medeniyetlerinde
en erken 1950'lerin sonlanna dogru uygulamaya konulan ve ozii itibariyle bir
cesit Katma Deger Vergisi ozellig!
tasryan
muamele vergisinin cok daha once
Tilrkiye'de
uygulanmasi
ise dikkate degerdir. Dolaylt vergilerin tanm kesimini
dogrudan vergilememesiyle birlikte tanmsal faaliyetlerin 1960
ythna
kadar
dolaysiz vergi kapsamma da almmamasi sonucu ayricahkh bir konum saglanrms
ve kamu finansmaninda yer almayarak, korunrnustur (Okcuoglu ve Onder, 1987:
268). Bunun en onemli nedeni olarak da tanm kesimi uzerindeki vergilerin
oldukca yiiksek
olmast
gosterilmektedir. Osman It Imparatorlugu'nun son
yillannda tanm sektorunun genel biitceye katkisi, top lam gelirin neredeyse yansi
civanndaydi. Bunun da %50'si asar, %6-7'si askeriye bedeli nakdisi, %15-16'sl
agnam ve %28-39'unu da arazi vergisi olusturmaktadir (Turk, 1981: 340).
Vergilerin kamu kesimi icin en onemli amacr, kamu harcamalanru finanse
edecek duzeyde gelir saglamasi bir diger ifade ile fiskalitedir. Cesitli nedenlerle
devletin ustlendigi ve yerine getirmek icin
yaptrgi
harcamalann karsihgunn
bulunmasi anlarrnna gelen fiskal amac, vergi uygulamasiyla
gerceklestirilmektedir. Bununla birlikte verginin soz konusu fiskal amacmm
disinda belirli hedeflere ulasabilmek icin bir rnudahale araci olarak da
kullanmurun maliye dusuncesi lizerindeki etkisi sonucunda, vergi uygulamasi
artik ekonomik hayata mudahalede kullarulmaya baslanusnr. Bu baglamda
Turkiye Cumhuriyeti Devleti'nin de liberal politikalann dismda hayata gecirdigi
devletci ekonomi modelinde bunun ornekleri gorulebilir. Ozellikle 1929 Dunya
Ekonomik Buhrarn'nm turn dunyada meydana getirdigi ekonomik yapl ile
milcadele edilebilmesi icin uygulanan vergilerin yam srra, Ikinci Diinya
Savasi'nm kamu maliyesi uzerinde neden oldugu finansman sorununun
asilabilrnesi
icin vergi sistemi bir arac olarak
kullamlrmstir.
Diger yandan Varhk
Vergisi ile Toprak Mahsulleri Vergisi gibi oldukca adaletsiz, suiistimale acik ve
modern vergi ilkeleriyle bagdasrnayan soz konusu uygulamalar, yasanan savas
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 499
ortarrunda meydana gelen kamu finansmamnm icinde
bulundugu
durumu
gostermesi
bakirnmdan
onemlidir.
Asar vergisinin kaldmlmasiyla birlikte ortaya cikan gelir kaybirun telafi
edilebilmesi amaciyla yeni bir vergi plant iizerinde cahsmalar baslarmsnr.
Getirilecek yeni verginin hem finansman saglamada verimli olmasi hem de vergi
adaletini saglayarak gelir
dagihmi
adaletini de saglamasi hedeflenerek adil bir
vergi sisteminin temellerinin
anlmasi
amaclansa da Osmanh Imparatorlugu'ndan
miras kalan temettti vergisinin kapsami genisletilerek Kazanc Vergisi'ne
donusturulmustur,
Imparatorlugun son doneminde %1,5-2 duzeyinde gelir
saglayan soz konusu vergi ticari ve smai faaliyetleri vergilendirirken, karine
usulu ve gottirti usulle
yapildigmdan
esneklikten uzak ve matrah yonunden
donmus bir vergi olarak degerlendirilebilir. 1926 yihnda kabul edilen kazanc
vergisinin uygulamada gorulen aksakhklanru telafi edebilmek icin yeni bir
kazanc vergisi kabul edilmistir (Tiirk, 1981: 340-341).
1940' lann sonlanna dogru vergi gelirlerinin fiskal amacr saglamakta yetersiz
kalrnasi ve kamu finansrnanmda yasanan bunahrrun sonucunda, vergi sisteminde
reform dusuncesi gelismeye baslarmstir. Ozellikle 1947 yihnda bir proje
hazirlanarak TBMM'ye verilmis ve Meclis bu konuda ozel komisyon kurarak
konuyla ilgilenmistir. Sanayi ve Ticaret Odalan ile Iktisat Cemiyetleri benzeri
bilimsel kurumlar konu ile ilgili cahsmalar yaprrus ve raporlar
hazirlarmslardrr.
istanbul Universitesi'nin diinyaca iinlii maliye profesoru F. Neumark, gelir
vergisi uzerine degerli yayinlar hazirlarms, Maliye Bakanhgi Musavir Heyet
Uzmaru Ali Alaybek, Gelir Vergisi Davarruz isimli cahsmasiyla konuya destek
olmustur,
1948
yilmda
Turk Iktisat Kongresi gelir vergisini konu edinrnis, leh ve
aleyhteki goruslerin tartrsilmasma olanak
saglamrstir
(Giirsoy, 1949: 263).
Nitekim Ali Alaybek tarafmdan 1948
yilmda
hazirlanan bir raporda, vergi
sisteminin durumu su sekilde
tanrmlanrmstrr:
"Memleketimizde ilmi manada bir vergi sisteminden bahsedilemez. Bizde
muayyen prensiplere dayanan mazbut bir vergi sistemi yerine, aralarznda
ahenk ve insicam bulunmayan eski veyeni bircok vergilerin yan yana tatbik
edildikleri gorulur. Bu cumleden olarak, hayvanlar vergisi ve yol vergisi
gibi bazt orta fag vergilerinin yantnda en ileri nazariyelerden mulhem olan
bir veraset ve intikal vergisi veyahut zamantmiztn enyeni vergilerinden bin
olan muamele vergisi tatbik edilir" (Alaybek, 1948: 3).
Yogun
calismalar
sonucunda 1949
yilmda
kabul edilen Gelir Vergisi, Esnaf
Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Vergi Usul Kanunu'ndan olusan vergi reformu
500 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
1950
yih
itibariyle yurtlrliige girrnistir. Yururluge giren soz konusu vergiler
toplulugu, icinde bulunulan donem itibariyle modern bir yapiya sahiptir. Reform
dusuncesi 1957
yilmda
uygulamaya konulan Gider Vergileri ile surdurulmustur.
Ali Alaybek bu durumu "vergi sistemimiz ileri ve muastr huviyetini, 1950 gelir
vergisi reformu ve 1957'de tahakkuk eden gider vergileri reformu ile iktisap
etmistir" ifadesiyle aciklamaktadir (Alaybek, 2017: 22). Bu baglarnda 1950-1960
donerni, Turk Vergi Sistemi'nin yeniden insaasi ve modern bir yapiya kavusmasi
bakmundan tecrube ve gozlern devresi olarak tarumlanabilir. Bununla birlikte
1960'lara gelindiginde yeni bir reform
ihtiyacirun
dillendirildigi gorulrnektedir
(Kapusuzoglu ve Koyunc, 2001: 2). Bu durum vergi reform un un miman olan Ali
Alaybek tarafindan su sekilde
aciklanmaktadrr:
"... zirai kazanc istisnast ile kucuk isletmeleri de icine alan esnaf muafltg:
... evvelce de isaret ettigimiz gibi, asltnda saglam bir yaptya malik olan
Turk gelir vergisi sisteminin en zaytf taraflartru, vergideki bu iki
buyuk
bosluk teskil eder....
buyuk
zirai isletmelerin ve bunlarin mahdut ellerde
toplanan kazanclartntn tamamen vergi dtst kalmasi, vergi sistemimizin
gerek ilmi gerek maddi bakimlardan en sakat taraflartndan birini teskil
eder. Bu itibarla ne yaptp yaptp, zirai kazanclarin, ilkin
buyuk
isletmelerden baslamak suretiyle, gelir vergisinin mevzuuna altnmastru
vergi sistemimizin biitiinliigii ve istikbali bakimtndan kactntlmaz bir
zaruret olarak mutalaa etmekteyiz" (Alaybek, 2017: 25).
Temel itibariyle Turk vergi sistemi, Tanzimat'tan 1950'lere kadar gecirdigi
surec dikkate ahndigmda temel olarak uc doneme
aynldrgi
soylenebilir.
Bunlardan ilki; 1926 yihna kadar olan ve vergi yiiktinun neredeyse tamamen Turk
koylusunde oldugu, vergi sisteminin ise geriligin bir ifadesi olan asar ile
hayvanlar ve bas vergisi niteligindeki yol vergisinden olustugu birinci donemdir.
Ikinci donem ise 1926 yilmda asar vergisinin ilgasiyla baslayan ve gelir
vergisinin yururluge girmesine kadar uzanan yaklasik 25
yillik
bir siireci
kapsayan bir zaman arahgmi ifade etmektedir. Kazanc vergisiyle baslayan ve
daha sonra muamele ve istihlak vergileriyle desteklenen vergi sistemi, gerekli
hazrrlrklar yapilrnadan
ve iilke gercekleri iyi analiz edilmeden uygulamaya
konuldugundan, maliye acrsindan istenilen sonuclann elde edilemedigi ileri
siirulebilir. 1950 yihnda ise gelir vergisi, esnaf vergisi ve kurumlar vergisi ile
vergi usul kanunlanrun kabulii ile iicuncii doneme girilmis ve medeni bir vergi
sisteminin temelleri anlmtsur (Alaybek, 1951: 1).
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 501
Demokrat Parti iktidanyla uygulamada olan ve daha once siddetli elestirilere
maruz kalan vergiler yururlukten
kaldmlrrustir.
Yol vergisi ilga edilmis, esnaf
vergisi ise 1955
yilmda
kaldmlarak iist gelir grubundaki esnaf kesimi, gelir
vergisi kapsamma
almrrustir.
Gelir vergisi tarifesi 1958'e kadar degismemis,
kurumlar vergisinin oraru ise sabit kalnustir. Bu baglarnda vergi ile finansmandan
bore ile finansmana gecilmis ve vergi yuku dar ve sabit gelirliler uzerine
kayrmstir (Turk, 1981: 346). Bununla birlikte uygulama kaynakh cesitli sorunlar
nedeniyle yine arzu edilen basan tam olarak saglanamarmstir. 1950-1960
donemine iliskin genel butce toplam gelirleriyle birlikte vergi gelirlerinin
dagilmu
Tablo 1'de gosterilmektedir.
Tablo 1: Genel Butce Gelirleri ile Vergi Gelirlerinin
Ytllar
itibariyle
Dagrlmn
VII
I
Genel Biitce
i
Oran
(%)
I
Vergi Gelirleri Oran
(%)
TL
1950 1.419
L
100 1.242 88
1951 1.646 100 1.237 75
+
t-
1952 2.236 100 1.581 71
2.272 100 1.708
t-
1953 75
1954 2.391 100 1.941
~
81
1955 3.148 100 2.255 72
..
~
1956 3.305 100 2.587 78
..
t-
1957 3.967 100 3.024 76
..
t-
1958 4.822 100 3.564 74
1959 6.386 100 5.053 79
1960 6.933 100 5.177
~
75
1961 10.934 100 6.079 56
Kaynak: Gelir Idari Baskanhgi Butce Gelirleri Istatistikleri, www.gib.gov.tr.
Tablo l'den gorulecegi iizere 1950
yilmdan
1961
yilma
kadar gecen siire
zarfmda genel butce toplam gelirleri ile birlikte vergi gelirleri artrmstir. 1950
yihnda top lam butce gelirleri icerisinde vergi gelirlerinin agirhg: %88 olarak
gerceklesmisken 1961
yilmda
% 56'ya gerilemistir. Bununla birlikte
yillar
itibariyle top lam butce gelirleri icerisinde vergi gelirlerinin
dagilrmmm
da
dengesiz bir seyir izledigi gorulmektedir. Bu baglamda vergi sisteminin
1940'lann sonunda oldugu gibi kamu finansmam icin yeteri duzeyde gelir
saglayamamasmm yam sira, vergi yukunun adil
dagilmamast
olarak ileri siirillen
vergi reformu cahsmalan, DPT tarafindan Tiirkiye'ye getirilerek vergi sistemi
iizerinde bir rapor yazdirilan N. Kaldor'un onerileriyle devam etmistir. Tilrkiye
icin tanm urunlerinde potansiyel
hasrla
uzerinden artan oranh bir vergi
uygulamasim
savunan Kaldor'un onerisi, Tiirkiye'ye uygun
olrnadrgi
502 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
gerekcesiyle elestirilmistir, Ancak bu durum, vergi reformunun surdurulebilirligi
ve modern diinyadaki uygulamalann takip edilme isteginin gostergesi acismdan
onemlidir. Dolayisiyla Turkiye, ban medeniyetlerindeki gelismeleri gerek
yurtdisma ogrenci gondermek ve gerekse darusmanlar getirmek suretiyle
yakindan takip etrnistir (Kapusuzoglu ve Koyunc, 2001).
27 Mayis 1960 darbesi sonrasinda ise vergi sisteminin yeni bir reform
siirecine girdigi ileri surulebilir, Zirai kazanclar vergi kapsamina ahnmis, en az
gecirn indirimi artmlrrus, goturu gider uygulamasi vergi sistemine girrnis, vergi
tarifesinde degisiklige gidilmis, Kurumlar vergisi oranlan artmlrrus ve bu yolla
vergi sisteminden beklenen fiskal amaclar dismda ekstra fiskal amaclar da
gerceklestirilrneye cahsilrmstrr (Tiirk, 1981: 347). Bu baglamda 1961-1963
yillan arasmda vergi sisteminin tamamuu kapsayan boyle bir reform cahsmasuun
Bah medeniyetlerinin maliye tarihinde dahi rastlanarnayacagi iddia edilmektedir
(Alaybek, 1965: 2). 1960
yilmin
sonunda Gelir Vergisi Kanunu, Vergi Usul
Kanunu yeniden yazilrnaya baslanmis, Kurumlar Vergisi Kanunu'nda da onemli
degisiklikler gidilmistir. Bu yolla hem vergi gelirlerinin artmlrnasi ve hem de
vergi adaletinin saglanrnasi hedeflenrnistir. Asar vergisinin kaldmlmasi
sonucunda zirai faaliyetlerin vergi kapsarm dismda tutulmasma bu donernde son
verilerek tanm kesimi gelir vergisi kapsamma almrms ve
kacakcrlikla
miicadele
edilebilmesi icin servet beyam getirilmistir. Darbe sonrasmda boyle bir
uygularnarun, halk iizerinde korkuya neden oldugu ve vatandaslarin servetine el
konulacagi algisiru ortaya cikarrrustrr. Sonuc olarak vergi adaletinin saglanrnasi
gibi iyi niyetli bir cahsma, arastirmaya dayanmayan ve aceleyle yazilan
kanunlann hata sansim artirrms ve daha sonra yine cesitli degisikliklere maruz
kalmtstir (Kapusuzoglu ve Koyunc, 2001: 2).
Planh doneme gecisle birlikte, uygulanan borcla finansman yontemi,
ekonomide yiiksek enflasyonu da beraberinde getirmistir. Enflasyon, sonuc
itibariyle vergi gelirleri uzerinde sorunlara neden olmus ve vergi adaletini ortadan
kaldrrmrstir.
Bunun nedeni ise vergi gelirlerinin yogun olarak iicretliler uzerinden
saglanmasrdir. 1970 devaliiasyonuna kadar azimle surdurulen vergi politikalan
daha sonralan durmus ve vergi politikasmdan iktisadi ve sosyal arnaclarla
yararlanma dusuncesinden vazgecilrnistir. 1961
yilmda
soz konusu dusunceyle
kurulan ve kesintisiz 11
ytl
calrsmalanm surduren Vergi Reform Komisyonu'nun
1972
yilmda
cahsrnalanm sona erdirmesi de bunun bir
kamti
olarak gorulebilir.
Prof. Dr. Ismail Turk bu durumu "Cumhuriyet tarihinin herhangi bir doneminde
vergi gayretlerinin bu denli oldugu ve Gelir Vergisinin kabul edildigi tarihten bu
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 503
yana bu derece adaletsiz bir bicimde
uygulandigt
baska bir donem yoktur"
biciminde ozetlemektedir (Ttirk, 1981: 355). Diger yandan 1970'li
yillarda
yasanan siyasi
istikrarsrzlrklar,
kendisini ekonomi politikalannda da gostermis ve
koklu bir maliye
politikasi
uygularnasma izin vermemistir.
Siyasi istikrarsrzhgin, ekonomik istikrarsrzhgi da beraberinde getirmesi
nedeniyle 43. Hukumet tarafindan hazirlanan 24 Ocak kararlanmn, Turkiye
ekonomisi iizerinde meydana getirdigi etki, maliye
politikasi
uzerinde de
izlenebilmektedir. 24 Ocak 1980 tarihinde kamuoyuna aciklanan soz konusu
kararlar temel olarak soyledir;
1. Devletin ekonomideki payirun kuculmesi,
2. Gubre, enerji ve
ulastirma drsinda
stibvansiyonlann
kaldinlmasr,
3. DI~ ticaretin serbestlestirilmesi,
4. Devaliiasyon yapilarak, giinliik kur ilamna gidilmesi,
5.
Ithalatm asamali
olarak serbestlestirilmesi, ihracatm ise vergi politikalan
gibi araclarla tesvik edilmesi.
lthal ikameci sanayi politikasmm terk edilerek, liberalizasyon ve disa acik
dis
ticaret politikalanmn yururluge girmesine uygun olarak, kamunun
ekonomideki paymm dtisiirulrnesine iliskin maliye
politikasi
uygulamalan
kendisini harcama ve vergi uygulamalannda yogun olarak gostermistir. Bu
baglamda karma ekonomiden, serbest piyasa ekonomisine gecis siireci
baslamis
ve disa acik biiytime modeli hayata gecirilrnistir. Diger yandan 12
Eylill
1980
tarihinde yasanan askeri darbe ile demokrasi
askiya almmis,
hukumet gorevden
almmis, meclis lagvedilmis ve 1961 Anayasasi uygulamadan kaldmlnustir. 24
Kasim 1983 tarihine kadar yonetimi elinde bulunduran askeri cunta, ozellikle
yeni bir anayasa hazirlayarak gunumuze kadar surecek olan yonetim zihniyetini
ortaya koymustur.
1981 Anayasasinda vergi ile ilgili en onemli hiikiim 73. Maddede yer
almaktadir. Vergi odevi bashgim tasiyan bu madde su sekildedir:
"Herkes, kamu giderlerini karsilamak iizere, mali gucune gore, vergi
odemekle yukumludur. Vergi yukunun adaletli ve dengeli dagilimi, maliye
politikastrun sosyal amacidtr. Vergi, resim, hare; ve benzeri mall
yukumlulukler kanunla konulur, degistirilir veya kaldtnhr. Vergi, resim,
hare;ve benzeri mali yukumluluklerin muaflik; istisnalar ve indirimleriyle
504 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
oranlartna iliskin hukumlerinde kanunun belirttigi yukan ve asag) strurlar
icinde degisiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna'i! verilebilir".
Maddenin ilk fikrasmdan anlasrlacagi uzere anayasa, odeme gucu olan
herkesi, vergi odemekle yukumlu kilrrustir. Dolayisiyla vergi mukellefiyetinin
temel krstasi oderne gtlcu ya da bir diger deyisle "mali gti~"tiir. Anayasanm
"herkes" ifadesiyle fiil ehliyetini dikkate almayarak modern vergi ilkelerinden
genelligi referans aldrg: gorulmektedir. Benzer bicimde ikinci fikrada ise vergi
uygulamasirun bir maliye politikasi araci olarak kullarnlacagi belirtilmekte ve
vergi yukunun adil ve dengeli dagilunuun gelir dagihmi adaletini saglayacak bir
bicimde kurgulanmasi gerekliligi ifade edilmektedir. Bu baglarnda vergi yukunun
toplumda ode me gucu referans almarak daginlmasr, maliye politikasunn sosyal
amacim yerine getirecektir. Ucuncti fikrada ise vergi ve benzeri mali
yukumluluklerin ancak kanunla konulup, degistirilip, kaldmlabilecegi
vurgulanmakta ve verginin yasalhgi ilkesine anf yapilmaktadir. Daha once
bahsedildigi iizere 1215'ten bu yana yasasiz vergi olmaz ilkesi geregi, vergi ve
benzeri mali yukumlulukler ancak yasa ile getirilebildiginden, bu ilkeye riayet
edildigi gorulmektedir. Sonuc olarak 1981 Anayasasi'run modern vergi ilkelerini
banndirdrgi soylenebilir.
18516 Nisan 2017 tarihinde yapilan referandum sonrasi cikanlan 6771 sayih Turkiye Cumhuriyeti
Anayasasmda Degisiklik
Yapilmasma
Dair Kanun'un 16. maddesine gore, bu ifade
degistirilerek "Vergi, resim, hare ve benzeri mall yukumluluklerin muafltk. istisnalar ve
indirimleriyle oranlartna iliskin hukumlerinde kanunun belirttigi yukan ve a~agl sintrlar icinde
deglsiklik yapmak yetkisi Cumhurbaskanina'P verilebilir"
seklinde duzenlenmistir.
Kamu Politikasi Analizi
Turkiye Uygulamalan
Kutu 2: Tiirk Vergi Sistemi ve Gelir Dagillmmm Bozuklugu
Ocak - Kasun 2011 arasmda butce gelirlerinin dokumune bakugumzda toplam 234 milyar
TL'lIk vergi gelirinin 78 milyar TL'lik bolurnunun gelir ve kurumlar vergisi gibi dolaysiz
vergilerden, yaklasik 156 milyar TL'lik bolumunun ise KDV, OTV, damga vergisi gibi dolayli
vergilerden olustugunu goruyoruz.
Buna gore Turkiyenin toplam vergi gelirlerinin yuzde 33'ii dolaysiz, yiizde 6Tsi dolayh
vergilerden olusuyor. Dolayh vergilerin yiizde 84'ii harcamalar iizerinden alman KDV ve OTV
gibi vergilere geri kalan yuzde 16'SI ise islernler iizerinden ahnan damga vergisi gibi vergilere
dayaruyor. Yani Turk vergi sistemi
asil
olarak harcamalar ve islernler iizerine yuklenen
vergilerle ayakta duran bir sistem gorunurnunde.
Dolayli vergilere yiiklenrnenin vergiye direnci dusurrne ve toplanma kolayhgi gibi ustunlukleri
var. Kisi harcamayi yaptigmda fiyatin icinde bulunan KDV ve OTV gibi vergileri
saticrya
oduyor. Saner, devlet adma topladigi bu vergileri belirli tarihlerde vergi idaresine yatmyor.
Boylece Devlet bir tasla iki kus vurrnus oluyor: (1) Vergiyi, sanlan maim fiyatmm icine
gizleyerek vergiye direnci engelliyor. (2) Maim
sancismt
vergi tahsildan olarak ucret
odemeksizin istihdam ediyor. Bu isten vergiyi devlet adma toplayan sanci da kazanch cikiyor.
Cunku saner, bu hizmetine karsilrk ucret alrnarms olsa da satislardan topladigr vergiyi devlete
yatiracagi tarihe kadar nezdinde tutarak bir cesit isletrne sermayesi olarak kullanma imkaru elde
ediyor.
Butun bu ustunluklerine karsin dolayli vergiler gelirin kazarulmasi uzerine degil de harcanmasi
iizerine dayandrgi icin cok kazanaru degil cok harcayam vergilendirmek gibi bir adaletsizlige
yol aYIYOr.Gelir yukseldikce harcama azalip, tasarruf artug: icin dusuk gelirlinin harcamasmm,
gelirine orarn yuksek gelirliye gore daha fazla
crkiyor.
Bu da on un nispi olarak daha fazla dolayh
vergi odemesine neden oluyor. Ozetle dolayh vergiler nispi olarak dusuk gelirliden daha cok
vergi almmasma yol
actigr
icin adaletsiz bir sonuc yaratiyor.
Gectigimiz gunlerde
rutx,
2010 yilma iliskin gelir dagrhrm anketi sonuclanru acikladi. Gelir
dagilmunda esitligi olcmekte kullarnlan Gini, katsayisr, Tiirkiye icin 2010 yilmda 0,40 olarak
hesaplannus. 0 ile I arasmda degisen Gini katsayisr, sifira yaklastikca gelir dagihrmmn
duzeldigini, bire yaklastikca da bozuldugunu gosteriyor. Uc ornekleri bir kenara birakirsak gelir
dagihrru
duzgun olan iilkelerde bu oran 0,30 dolaymdayken gelir
dagrhrru
bozuk iilkelerde 0,40
dolayinda yogunlasiyor. Bu cercevede Tiirkiye gelir dagihrm bozuk iilkeler arasmda yer ahyor.
Gelir dagihmmda adaletsizligi gidermek toplumun tansiyonunu dusurmenin temel
tedavilerinden birisi. Bunu yapabilmenin en cok bilinen yontemi dolaysiz vergilerin yaygm
bicimde,
kayrp
ve kacaga meydan birakmadan
uygulanmasindan
geciyor. Gercekten de gelir
dagrhmmm
daha adil oldugu iilkelerde dolayh ve
dolaysiz
vergilerin oram yiizde 60 - 40
dolaysiz vergiler lehine gorunuyor.
Tiirkiye'de gelir
dagrlmu
bozuklugunu diizeltmenin yolu
dolayli
ve
dolaysiz
vergiler arasmdaki
bu carprkhgi diizeltmek olarak karsirmza cikryor. Onu diizeltmenin yolu da kayit dl~llIgl
kaldirmaktan geciyor. Ve Tiirkiye cok uzun bir siiredir yapisal reformlann belki de en onemlisi
olan vergi reformunu yapiyormus gibi davranarak erteliyor.
Konu bugiinlerde basma yanstdtgi gibi gelir vergisi yasasnu diizeltmek degil. 0 yasa defalarca
diizeltildi. Konu dolayli ve dolaysiz vergiler arasrndaki carpiklrgi diizeltmek ve vergi drs:
kalarak rekabeti bozan kisi ve kurumlan vergilendirebilmek. Bunu becerebildigirnizde gelir
dagihmmda krizlerin yaratugi diizelmeler dismda bir diizelme yasayabilecegiz.
Kaynak: Mahfi Egilmez, Kendime Yazilar
http://www.mahfiegilrnez.coml20
11/12/turk
-vergi-sistemi-ve-gelir-dag1mnn.htrnl
505
506 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
Bu donernde gorulen onemli vergi olaylanndan bir digeri ise Katma Deger
Vergisi uygularnasidir. 25 Ekim 1984 tarihinde kabul edilen ve 1.1.1985 'te
uygulamaya konulan KDV, dolayh vergiler uzerine gerceklestirilen onemli bir
reform olarak degerlendirilebilir. Cesitli mal ve hizmetlerin ithalat, iiretim ve
tiiketimiyle ilgili olan vergilerin
kaldirilarak
yerine mal veya hizmetin ttiketiciye
teslimine kadar olan her asamarun vergilendirilmesi biciminde cahsan KDV'nin
yasal oraru % 1O'dur. Bununla birlikte gelisen ekonomik ve sosyal olaylar
nedeniyle vergi oranlanrnn %O'dan %40'a kadar farkh duzeylerde
uygulandrgi
gorulmektedir. Bunun nedeni ise harcama vergilerinin adaletsizlige ned en
olmalan nedeniyle soz konusu adaletsizligin azaltilrnasidir. Ozellikle temel gida
maddeleri uzerinde nispeten dusuk oranlann uygulanmasi, gelir dagihrru
uzerinde olumlu etkiye ned en oldugundan, oran farklrlastumasi bu amacla
kullarulmaktadir.
1990'h yillar Turkiye'de siyasi ve ekonomik istikrarsizhklann yasandigi ve
beraberinde ekonomik krizlerin goruldugt; bir surec olarak karsmuza
cikmaktadir. Yasanan ekonomik krizler sonucunda IMF stand-by anlasmalan
uygulamaya konulmus ve bu yolla bagimsiz bir ekonomi politikasirun hayata
gecirilmesi de irnkansiz hale gelmistir. Ozellikle butce aylgl ve cari acikta gorulen
sorun, arttk borclann faizleri icin de borclanmaya baslayan kamu kesiminin, bunu
daha fazla surdurememesi nedeniyle, kamu kesiminde reform cahsrnalan IMF
politikalanyla gundeme gelmistir. Ornegin 5 Nisan 1994'te aciklanan progranun
amact "enflasyonu hizla dusurmek, Turk Lirasina istikrar saglamak, ihracat
arttstnt hizlandtrmak, ekonomik ve sosyal kalktnmayi siirdurebilir bir temele
oturtmakttr" biciminde
aciklanmrstir.
Bununla birlikte yasanan 2001 kriziyle
birlikte 3 Kasun 2002 secimine kadar soz konusu dusunce basanya ulasamarms
ve ekonomik istikrarsizhk surrnustur. Tablo 2, 1980-2000 yillan arasinda
konsolide butce gider ve gelir gerceklesmelerini gostermektedir. Tabloda
gorulecegi uzere konsolide kamu kesimi gider ve gelir dengesi 2000'e
gelindiginde giderek bozulmus ve gelirlerin giderleri karsilarna oraru %70' lere
gerilernistir.
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 507
Tablo 2: Konsolide Butce Gider ve Gelir Gerceklesrneleri, 1980-2000
Gider Gelir elir-Cider
Oram
(0/,.)
~a~langll;
Odenegi Ivllsonu Odenegi Harcama Blltee Hedefi Tahsilat Apk
1980 770.040 1.384.546 1.147.552 720.040 988.227 ·159.325 86,1
1981 1.558.743 1.931.260 1.632.962 1.498.743 1.536.448 ·96.514 94,1
1982 1.804.708 2.159.452 1.764.895 1.739.708 1.622.165 ·142.730 91,9
1983 2.600.000 3.459.423 2.914.818 2.450.000 2.695.633 ·219.185 92,5
1984 3.285.000 4.981.621 4.278.255 3.535.500 3.769.963 ·508.292 88,1
1985 5.542.182 6.717.042 6.493.304 5.042.200 5.980.148 ·513.156 92,1
1986 6.686.364 9.082.541 8.311.421 6.750.000 7.153.603 ·1.157.818 86,1
1987 10.202.250 13.480.634 12.790.981 10.120.000 10.444.630 ·2.346.351 81,7
1988 19.693.000 23.133.000 21.446.000 18.429.000 17.587.000 ·3.859.000 82,0
1989 30.284.000 39.860.000 38.871.000 30.956.000 31.369.000 ·7.502.000 80,7
1990 59.672.000 68.781.000 68.355.000 53.860.000 56.573.000 ·11.782.000 82,8
1991 96.065.000 133.950.000 132.401.000 105.321.000 99.085.000 ·33.316.000 74,8
1992 207.867.000 221.796.000 225.398.000 175.880.000 178.070.000 -47.328.000 79,0
1993 397.181.000 507.888.000 490.438.000 366.400.000 357.333.000 ·133.105.000 72,9
1994 818.840.000 957.573.000 902.454.000 727.000.000 751.615.000 ·150.839.000 83,3
1995 1.330.921.000 1.808.465.000 1.724.194.000 1.409.000.000 1.409.250.000 ·314.944.000 81,7
1996 3.510.989.000 4.114.147.000 3.961.308.000 2.650.000.000 2.727.958.000 ·1.233.350.000 68,9
1997 6.254.921.000 8.364.230.000 8.050.252.000 6.254.921.000 5.815.099.000 ·2.235.153.000 72,2
1998 14.789.475.000 16.193.668.000 15.614.441.000 10.800.000.000 11.811.065.000 ·3.803.376.000 75,6
1999 27.143.467.000 28.667.598.000 28.084.685.000 18.030.000.000 18.933.065.000 ·9.151.620.000 67,4
2000 46.713.341.000 49.531.993.000 46.705.028.000 32.585.000.000 33.440.143.000 ·13.264.885.000 71,6
Kaynak: Muhasebat Genel Mudurlugu, Konsolide Butce istatistikleri.
3 Kasim 2002 secimleriyle birlikte Turkiye'de tek parti iktidan baslamis ve
siyasi istikrar tesis edilrnistir. Avrupa Birligi ile adayhk muzakerelerinin
hrzlanrnasi
ve kamu kesiminin
hrzlt
bir reform
cahsmasi
baslatmasr, kendisini
ekonomik gostergelerde de gostermis ve bir nevi toparlanma silrecine girmistir.
Bir yandan IMF ile siirdiirulen stand-by anlasmasmm devam ettirilmesi ve bir
yandan da kamu mali yonetirninde onernli olarak degerlendirilebilecek yasal
duzenlernelerin gerceklestirilmesi, ekonominin hem yurt ici hem de yurt
drsi
guvenilirligini arnrrms ve kamu mali dengeleri luzla
duzelrnistir,
2003 yilmda
yasalasarak 2006'da uygulamaya giren 5018 sayih "Kamu Mali Yonetimi ve
508 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
Kontrol Kanunu" ile yine 2006'da yasalasan 5520 sayih "Kurumlar Vergisi
Kanunu" bunlardan
bazrlandrr.
5018 say til kanun ile kamu kesimi yeniden
tarumlanrnrs,
butce ttirleri degismis, cok
yilh
butcelemeye gecilmis, stratejik
plana ve perform ansa dayah butcelerne sistemi getirilmistir. Kurumlar vergisi
kanunu ile de vergi mevzuati modern ekonomik yapiya uygun hale getirilrnis ve
vergi oraru %20'ye dusurulmustur. Diger yandan 2002yLlmda yururluge giren ve
daha once cesitli mal ve hizmetlerden almirken kaldinlarak tek bir can altmdan
toplanan Ozel Tuketim Vergisi ise yine IMF ve Avrupa Birligi taahhutleri
kapsarnmda gerceklestirilmis bir dolayh vergi reformu ornegidir. Bu baglarnda
soz konusu donern, kamu finansmaru ve vergi sistemi acrsmdan bir toparlanma
sureci olarak degerlendirilebilir.
Vergi teorisi Iiteratilriinde genel olarak "adil vergiler verimsiz, verimli
vergiler adaletsizdir" ciimlesiyle vergilemedeki celiski dile getirilmektedir. Buna
gore bireyin siibjektif ozelliklerini dikkate
almasi
nedeniyle vergi adaletini
saglayan gelir vergisinin verimli
olmadrgi,
buna karsihk bireysel ozellikleri
dikkate almadigindan objektif nitelige sahip harcama vergilerinin bu yonuyle
adaletsiz ancak verimli oldugu ileri surulmektedir. Bunun nedeni ise bireysel
vergi yiikiindeki dagilrrndrr. Harcama vergilerinin gelir ile iliskili olmamasi ve
objektif olarak almmasi nedeniyle zengin ile yoksulun aym vergi orarum odemesi
sonucunda ortalama vergi oram birey zenginlestikce azalmaktadir. Dolaytsiyla
zengin kesim, yoksul kesime gore ortalamada daha az vergi odernekte ve bu yolla
vergi adaleti bozulmaktadir. Gelismis ekonomilerin yogun olarak sahsi nitelik
gosteren gelir vergilerine agirhk vermesi de bu iliskiyle aciklanmaktadir.
Ulkeler arasi vergi sistemlerinin adaleti iizerine yapilan karsilastirmalar
genel olarak toplumun katlandrgi vergi yuku ile yapilmaktadrr. Buna gore
toplanan vergilerin tamamr, ulke milli hasilasi ile oranlanarak, bunun ne
kadarlrk
bir krsmmm kamu tarafindan vergi olarak toplandigma
bakrlmaktadir.
Buna gore
Tiirkiye'de soz konusu oran 2016
yihnda
%25,5 iken, Sili'de %20,4, Portekiz'de
%34,4, Meksika'da %17,2, Danimarka'da ise
yaklasrk
olarak %46'dlr (GiB,
2018). Bu baglamda Ttirkiye'nin, ozellikle gelismis ekonomilerle
kryaslandiginda toplam vergi
yiikti
acrsmdan dusuk bir seviyede oldugu
gorulrnektedir. Bununla birlikte Ttirkiye'de vergilerin dolayh ve dolaysiz
biciminde dagrhmina bakildrgmda, vergi adaleti kapsammda daha iyi bir fikir
sahibi olunabilir. Tablo 3, Turkiye'de yillar itibariyle vergi gelirlerinin dolayh ve
dolaysiz vergiler baglarnmda dagilunuu gosterrnektedir.
Kamu
Politikasi
Analizi Turkiye Uygulamalan 509
Tablo3: Toplam Vergi Geliri Icinde Dolayh ve Dolaysiz Vergilerin Yillar ltibariyle
Dagihrm (%)
1992 1995 2000 2005 2010 2017
Dolavsiz
Vergiier
50.4 40.75 32.5 32.7 31.6 33
Dolayh Verailer 49.6 59.25 67.5 67.3 68.4 67
Kaynak: GiB ve Muhasebat Genel Mudurlugu, Butce istatistikleri.
1990'h yillar boyunca yasanan siyasi ve ekonomik istikrarsizhklann
yasanmasma ragmen vergi sisteminin giiniimiize gore nispeten daha adil oldugu
gorulrnektedir, Bireyin sahsi ozelliklerini dikkate alan gelir vergisi
uygulamasirun toplam vergi gelirleri
icindeki
paymm yaklasik olarak %49,5
oldugu dusunuldugunde, Anayasa'da bahse konu "mali guc" kavraminm dikkate
almdrgi
ileri
surulebilir. Dolayh
ve
dolaysiz
vergi
dagrlurn
hemen hemen
esit
oldugu ve harcama vergilerine fazla agirhk
verilmedigi soylenebilir.
2000'li
yillarla
birlikte bu
yaklasim degisime ugrarms
ve mal ve hizmetler
uzerinden
alman dolayli
vergilerin
payr
artnustir. Nihayet 2017
yilt
vergi
gerceklesrnelerine
bakildrgmda dolayh
vergiler %67 gibi
yiiksek
bir diizeyde seyretmeye devam
etmektedir. Dolayisiyla kamu finansmamnda onemli bir yere sahip olan
vergilerin toplum
uzerindeki dagihrm,
herkesten objektif nitelikte toplanarak
adaletsizlige neden olarak harcama vergileri lehinedir.
SONUe;
Vergi, gunumuz devletlerinin en temel gelir kaynaklanndan birisidir.
Yurutulen
kamu hizmetlerinin
finansmam yogurt
olarak vergi gelirleriyle finanse
edilmektedir. Hangi kamu hizmetlerinin sunulacaguun yanmda bunlann hangi
vergilerle finanse edilecegi de
0
iilkenin siyasi karar alma mekanizmasi
cercevesinde gerceklesmekte ve ulkeden ulkeye farklihk gostermektedir.
Nitekim sosyal refah devletlerinde vergi hasilatuun ulke milli geliri icindeki
payrnm
daha yiiksek oldugu gorulmektedir.
Dolayrsiyla
saglanan vergi
gelirlerinin, toplum icindeki
dagilmu
vergi sisteminin adaletini gostermektedir.
Ozellikle gelir
dagilmu
adaletinin saglanabilmek
acismdan
vergi sisteminin de
adil bir yaprya sahip olmasi gerekmektedir. Bu baglamda cahsma Osmanh
lmparatorlugu sonrasi Tiirkiye'de vergi sisteminin gelisimini ve bir kamu
politikasi olarak vergi uygularnalanru konu edinmektedir.
Osmanli lmparatorlugu'nun ozellikle son doneminde gorulen finansman
sorunlan, vergi sistemi adaletini de bozmus ve halk uzerinde agtr vergi
uygulamalanrun ortaya
crkmasma
neden
olmustur,
Ozellikle vergi
hasilatmm
510 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
multezirnler eliyle toplanmasi ve genel itibariyle keyfiyete dayanmasi gibi
sorunlar nedeniyle vergi sisteminin adaletsiz bir yapiya sahip oldugu ileri
surulebilir. Fetihlerin durmasi ve kaybedilen savaslarm hazineye getirdigi yiik,
vergi gelirlerinin daha da adaletsizlesmesine neden olmus ve sonuc olarak kamu
maliyesi dinamikleri temelinden sarsilrrustrr.
Bahse konu sorunlar nedeniyle Cumhuriyet'in ilk yillannda ciftci uzerinde
agir vergi yukunun hafifletilmesi amaciyla once asar vergisi kaldmlnus daha
sonra ise tanm kesimi uzunca bir sure vergiden muaf tutulmustur. Bu yolla hem
vergi adaletinin saglanmasi amaclanmis hem de ekonominin temel lokomotifi
olan
tarim
kesimi vergi uygulamalanyla desteklenrnistir. Diger yandan vergi
reformu cahsmalan diger alanlarda da hrzla surdurulmus ve modem bir vergi
sisteminin insaasi amaciyla calismalarda bulunulmustur. Sonuc olarak
1950' lerde koklii vergi degisiklikleri gerceklestirilmis ve modern iilkelerde yer
alan gelir vergisi sisteminin temelleri atilrrustir. Bununla birlikte 1960 ve 2000
doneminde gorulen siyasi sorunlar kendisini ekonomik yapida da hissettirmistir.
Ozellikle liberal politikalann uygulamaya baslamasiyla birlikte yasanan finansal
krizler ekonomik sisteme zarar vermis ve sonuc olarak vergi sistemi bundan
olumsuz olarak etkilenmistir. Vergi gelirlerinin dogrudan hissedilernedigi dolayh
vergiler lehine gelismesi gelir
dagihmuu
da olumsuz etkilemekte ve vergi
sisteminin modern bir yapiya sahip olmasi onunde engel teskil etmektedir. Sonuc
olarak bu yonuyle Turk Vergi Sisteminin adil bir yaplya sahip olmadigi ve gelir
dagihrnuu bozdugu soylenebilir.
YAZILI-GORSEL ESER ONERiLERi
Mahfi Egilmez, Kendime Yazilar, http://www.mahfiegilmez.com
Mahfi Egilrnez, Mahfi Egilrnez'Ie Ekonomi Dersleri,
https:llwww.ntvradyo.com.trlPodcastDetay/34949/b4a6grkm/ekonomi-dersleri
-
TCMB, Herkes .!9in Ekonomi, http://herkesicin.tcmb.gov.tr/
Khan Akademi, Ekonomi ve Finans Dersleri, https:lltr.khanacademy.orgieconomics-
finance-domain
TARTISMA SORULARI
1. Vergi adaletinin adil
olmasi
ve gelir
dagihmmi
iyilestirmesi icin,
nasil
bir vergi
sistemi
kurgulanmalidir?
2.
Dolayh ve dolaysiz vergilerin hangisi daha adildir? Neden?
3. Gelismis ekonomilerde vergi yuku genel olarak hangi vergiler uzerindedir?
4. Dolayh vergiler neden adil degildir?
Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan 511
KAYNAKC;A
Akahn, Giineri (2006). Kamu Ekonomisi. Ankara: Hacettepe Universitesi Yaymlan.
Alaybek, Ali (1948). Muhtelif Konularda Etud ve Oneriler,
https:/
Ivergialgi.net/storagel catalogs/muhtelif-konularda-etud-ve-oneriler. pdf,
Erisim Tarihi: 12.06.2018.
Alaybek, Ali (1951). Muhtelif Konularda Etud ve Oneriler-Z,
https:llvergialgi.net/storage/catalogs/muhtelif-konularda-etud-ve-oneriler-
2.pdf,Eri~im Tarihi: 12.06.2018.
Alaybek, Ali (1965). Ban Vergi Politikasmda Yeni Egilirn ve Akunlar,
https:llvergialgi.net/storage/catalogs/bati-vergi-politikasinda-yeni-egilimler-ve-
akimlar.pdf, Erisim Tarihi: 16.09.2018.
Alaybek, Ali (2017). Organik Vergi Reformu,
https:llvergialgi.net/storage/catalogs/organik-vergi-reformu.pdf, Erisim Tarihi:
12.06.2018.
Aren, Sadun (1992). Istihdam, Para ve Iktlsadi Politikalar. Ankara: Savas Yaymlan.
Arslan, Uren (1968). "Otomatik Istikrarlandmcilar", Ankara Universitesi SBF
Dergisi,
23(3), s. 29-46.
Atac, Beyhan (2002). Maliye Politikasi. Eskisehir: Anadolu Oniversitesi Yaymlan.
Atilgan, Hasan (2004). Vergilemenin Ekonomik Buyume Uzerindeki Etkileri:
Turkiye'deki Durumun Analizi. Ankara: T.C. Maliye Bakanhgi Arastirma,
Planlama ve Koordinasyon Kurulu Baskanhgi.
Atkinson, Anthony (1977). "Optimal Taxation and the Direct versus Indirect Tax
Controversy", Canadian Journal of Economics, 10(4), s. 590-606.
Bruce, Neil (2001). Public Finance and the American Economy. New York: Addison
Wesley Longman.
Cagatay, Neset (1947). "Osmanh Imparatorlugunda Reayadan Alman Vergi ve
Resimler", Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Dergisi, s. 483-
51l.
Edizdogan, Nihat. (2007). Kamu Maliyesi. Bursa: Ekin Kitabevi.
Egilmez, Mahfi. (2018). Kendime Yaztlar, http://www.mahfiegilmez.coml20121l2/vergi-
yuku-bir-ulkede-vergi-yuku-hesab.html, Erisim Tarihi: 15.09.2018
Gelir ldaresi Baskanhgi (GiB). (2018). Butce istatistikleri.
Gursoy, Bedri (1949). "Turkiye'de Vergi Reformu ve Gelir Vergisi" Ankara Universitesi
SBF Dergisi, Cilt 4 SaYI: 1, s. 262-275.
Kapusuzoglu, Tuncay ve Koyuncu, Mesut (2001). "Vergi Reform Komisyonu ve Ali
Alaybek Uzerine Prof. Dr. Halil Nadaroglu ile Soylesi" Vergi Diinyasi,
http://huzv. org/icerik _detay-
2 3 3-47
9-ProfDr.Halil- Nadaroglu. html
512 Kamu Politikasi Analizi Turkiye Uygulamalan
Krrkpinar, Kenan (1992). "Asar Vergi Sisteminin Kaldinhsr", Cagdas Turkiye Tarihi
Arasurmalart Dergisi, 1 (2), 105-125. Retrieved from
http://dergiparkgov .tr/cttad/issue/25 523/269202
Kishtainy, Niall; Meadway, James; Abbot, George; Wallace, Christopher; Fardnon, John;
Weeks, Marcus ve Kennedy, Frank (2016). Ekonomi Kitabi, (Cev, Yosun
Akverdi ve S. Nejat Agirnasli). istanbul: Alfa Basim Yayrrn Dagitun.
Laffer, Arthur (2004). "The Laffer Curve: Past, Present, and Future", The Heritage
Foundation, Backgrounder 1765.
Lerner, Abba (1943). "Functional Finance and The Federal Debt", Social Research, 10,
s.38-52.
Muhasebat Genel Mudurlugu. (2018). Butce istatistikleri.
Musgrave, Richard Abel. (1989). Public Finance in Theory and Practice. New York:
McGraw Hill Book Company.
Nadaroglu, Halil (2000). Kamu Maliyesi Teorisi. istanbul: Beta Matbaasi.
Neumark, Fritz (1975). Vergi Politikasi, (Cev. Can Korel), istanbul: Filiz Kitabevi.
Neumark, Fritz (1939). "Verginin Tarifi ve Mahiyeti", (Cev. Sabri Ulgener), Istanbul
Universitesi lktisat Fakultesi Mecmuasi, 0(1), s. 371-396.
Okcuoglu, Gulsevin ve Onder, Izzettin (2011). "Asann Kaldmlrnasr", istanbul
Universitesi lktisat Fakultesi Mecrnuasi, 45 (1-4),
http://dergiparkgov.tr/iuifmlissue/835/9181, Erisim Tarihi: 11.06.2018.
Oncel, Mualla; Cagan, Nami ve Kumrulu, Ahmet (1985). Vergi Hukuku. Ankara: AU
SBF Yaymlan.
Pmar, Abuzer (2011). Maliye Politlkasi Teori ve Uygulama. Ankara: Turhan Kitabevi.
Schrnolders, Gunter (1976). Genel Vergi Teorisi, (Cev, Salih Turhan). istanbul: istanbul
Universitesi Yaymlan.
Smith, Adam (2006). Milletlerin Zenginligi, (Cev. Haldun Derin). istanbul: i~ Bankasi
Kultur Yaymlan.
Turk, ismail (1981). "Cumhuriyet Doneminde Vergi Sistemimizin Gelismesi" Ankara
19. BOLUM
