Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego - refleksja na podstawie nauczania Prymasa Stefana Wyszyńskiego

Abstract

THE MARIAN PIETY AND THE CAPABILITY TO PUT UP SOCIAL RESISTANCE – A REFLECTION ON THE BASIS OF THE TEACHINGS OF THE PRIMATE OF POLAND STEFAN WYSZYŃSKI;

In the teachings of Cardinal Stefan Wyszyński we may observe a link between the Marian piety and the capability to put up social resistance. The Marian piety favours love for the Homeland – a love capable of sacrifice. Virgin Mary teaches us and makes us able to stand up valiantly for the threatened independence of our Homeland. She strengthens those who suffer at the time of a national defeat, in the absence of any political prospect for the improvement of the situation. She preserves us from discouragement, the loss of hope and despair. She allows us to maintain peace and joy even amid prolonged persecutions. In Her name the Poles defend their faith and religious freedom. In Her name they endeavour to improve their lives in the individual and social dimension. They fight against the wave of atheism and demoralization. Thanks to Her they learn to discover their great dignity of the children of God and the treasure of internal freedom.
It seems that an important reference point for the reflection of Primate Wyszyński on the social resistance is the human being. A human being aware of its dignity, loving its Homeland with devoted love, entrusting its life to Virgin Mary cannot relinquish the resistance against the totalitarian power, which attempts to enslave an individual and the nation. Therefore, the task of educating a human being seems to have priority over the direct encouragement to resistance.

Full text

Pobożność maryjna a zdolność do oporu
społecznego – refleksja na podstawie
nauczania prymasa Stefana Wyszyńskiego
k s . dr h ab . gr z e go r z ba c h a ne k
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Wpowojennej Polsce próbom wprowadzania władzy komunistycznej ijej koncepcji
ideologicznych towarzyszy długotrwały idość szeroki opór społeczny1. Przejawy
tego oporu możemy dostrzec m.in. wpróbach walki zbrojnej, strajkach robotni-
czych idemonstracjach, sprzeciwie wsi wobec kolektywizacji, walce oniezależność
organizacji społecznych, obronie wolności Kościoła, pomocy uwięzionym
2
. Postawy
oporu społecznego obserwuje się uwielu osób tak świeckich, jak iduchownych3.
Jedno zistotnych źródeł tego oporu tkwi, moim zdaniem, wreligijności Polaków.
Wswoim artykule chciałbym skupić się szczególnie na wybranym aspekcie tej
1 Andrzej Friszke określa opór społeczny jako „spontaniczny, nie zorganizowany inie
kierowany sprzeciw wobec narzuconego porządku politycznego, ideologicznego, często
połączony zobroną tradycyjnych wartości”. Por. A. Friszke, Opozycja polityczna wPRL
1945–1980, Londyn 1994, s.5. Wswoim art ykule używam tego określenia wznaczeniu nieco
szerszym. Sam Friszke uważa zresztą, że wodniesieniu do Kościoła katolickiego stosowanie
ostrej dychotomii opozycji ioporu byłoby nieporozumieniem. Por. Opozycja iopór społeczny
wPolsce po 1956 roku, red. T. Kozłowski, J. Olaszek, t.1, Warszawa 2011, s.17. Wyszyński
opisując rzeczywistość „oporu społecznego”, nie używa wprost tego terminu.
2
Por. Ł. Kamiński, A. Małkiewicz, K. Ruchniewicz, Opór społeczny wEuropie Środkowej
wlatach 1948–1953 na przykładzie Polski, NRD iCzechosłowacji, Wrocław 2004, s.398–400.
3 Szczególnie zasłużoną wtej dziedzinie postacią wydaje się abp Ignacy Tokarczuk. Por.
Arcybiskup Ignacy Tokarczuk. Kościół , władza, opór społeczny, R zeszów–K ijów–Stalowa Wola
2008.

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
238
religijności iukazać związek polskiej pobożności maryjnej ze zdolnością Polaków
do oporu społecznego. Chcę pokazać, że związek ten wyraźnie występuje wosobie,
działalności inauczaniu Stefana Wyszyńskiego.
Związek polskiego patriotyzmu z pobożnością maryjną
Stefan Wyszyński rozważa zawarte wformularzu mszalnym oMatce Bożej Jasno-
górskiej określenie Maryi jako „obrony narodu polskiego”. Widzi tutaj związek
miłości ojczyzny zpobożnością maryjną. Wskazuje kontekst zagrożenia, jakiego
doświadczały liczne pokolenia Polaków4.
Kardynał podkreśla, że Maryja stoi na progu dziejów katolickiej Polski.
Przynosi narodowi spokój iufność5. Polska religijność jest wybitnie maryjna. Od
chrztu Mieszka idziemy do Chrystusa przez Maryję. Pierwsze polskie katedry
ikościoły powstawały pod Jej wezwaniem. Jednym zwyrazów maryjności, sięga-
jącej początków chrześcijańskiej Polski, jest pieśń Bogurodzica śpiewana zarówno
wchatach, jak ina polach bitew. Prymas odwołuje się do polskich doświadczeń
historycznych, naznaczonych obroną chrześcijaństwa, izachęca, by wXX w. rów-
nież nie zabrakło poświęcenia wbudowaniu chrześcijańskiej wspólnoty6.
Andrzej Anusz pisze oroli Kościoła wokresie PRL wodnawianiu pamięci
narodu szczególnie poprzez uroczyste obchodzenie rocznic ważnych polskich
wydarzeń dziejowych. Wtej działalności widzi przygotowawczą fazę niezależnej
aktywności
7
. Jedną zpostaci, która szczególnie angażowała się wodnawianie
pamięci narodu, był Stefan Wyszyński. Jego głęboka miłość ojczyzny wyrażała
się wosobistej modlitwie, działaniu ipublicznym nauczaniu. Był jednym ztych,
którzy starali się budzić patriotyzm uśpionego społeczeństwa.
4 Por. S. Wyszyński, Abyła tam Matka…, Warszawa 2001, s.76.
5 Por. idem, Pro memoria. Zapiski zlat 1948–1949 i1952–1953, Warszawa 2007, s.191.
6
Por. idem, Maryjność Wielkiej Nowenny. Do Duszpasterzy Sanktuariów Maryjnych, 11maja
1959, [w:] idem, Głos zJasnej Góry, Warszawa 1984, s.106–107.
7 Por. A. Anusz, Przytulisko. Kościół Katolicki wobec opozycji politycznej wPolsce wlatach
1976–1980, Warszawa 2001, s.70–77.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
239
Obrona niepodległości ojczyzny
a wstawiennictwo Królowej Polski
Biskup lubelski zwraca uwagę na wielkie narodowe zwycięstwa, takie jak Grun-
wald, Orsza, Kircholm, Kłuszyn, Beresteczko, Jasna Góra, Trembowla, Wiedeń
czy Parkany. Dostrzega tutaj wstawiennictwo Królowej Korony Polskiej. Dzięki
Niej Polska powstrzymała najazd mongolski, turecki czy szwedzki. Wielcy polscy
dowódcy, jak Jan Karol Chodkiewicz, Stanisław Koniecpolski, Stefan Batory,
JanIII Sobieski, Stanisław Żółkiewski, Stefan Czarniecki, Augustyn Kordecki,
byli ludźmi pełnymi czci wobec Maryi
8
. Pisząc ozwycięstwach odnoszonych mocą
Boga, autor wydaje się nawiązywać do słynnego sformułowania zwycięzcy spod
Wiednia: Venimus, vidimus, Deus vicit.
Maryja w chwilach klęsk narodowych
Według Stefana Wyszyńskiego Maryja chroniła naród przed zwątpieniem wlatach
niewoli. ZJej wizerunkiem na sztandarach ginęli tak rycerze barscy, jak ipowstańcy
wczasach zaborów. Wswojej duszy ina swoich piersiach nieśli Jej obraz sybiracy
pracujący wlochach kopalń, przykuci do taczek, apóźniej umierający na zesła-
niu, tysiące kilometrów od ojczyzny, często pozbawieni kapłana isakramentów9.
Wspominając powstańców warszawskich, którzy pełni wiary walczyli owolność
narodu, pragnie prymas oddać Matce Bożej cierpienia iprzelaną krew mieszkańców
stolicy, by dołączone do zbawczego cierpienia Jezusa Chrystusa oarowała Ojcu
Niebieskiemu10. Pobożność maryjna ma wielkie znaczenie wsytuacji militarnej
klęski ibraku politycznych perspektyw. Pomaga zachować narodową ireligijną
tożsamość. Widoczne jest głębokie zainteresowanie autora polską historią, dostrze-
ganie jej znaczenia iaktualności.
8 Por. S. Wyszyński, List pasterski biskupa lubelskiego na dzień poświęcenia się narodu pol-
skiego Niepokalanemu Sercu Maryi, Lublin 8 września 1946, [w:] idem, Wszystko postawiłem
na Maryję, Paryż 1980, s.51.
9 Por. ibidem, s.52 nn.
10 Por. S. Wyszyński, Apel, Jasna Góra, 14 sierpnia 1964, [w:] idem, Dzieła zebrane, t.13:
Czerwiec–grudzień 1964, Warszawa 2014, s.237–238.

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
240
Maryjne źródła polskiej postawy męstwa
Prymas ukazuje Maryję jako Tę, która uzdalnia do oporu Polaków przeżywających
najtrudniejsze chwile. Uczy męstwa wobronie niepodległości ojczyzny iwwalce
owolność od grzechu: „Matka Jasnogórska krzepiła wnas ducha rycerskiego.
Tarycerska Pani ze śladami walki na twarzy uczyła nas przedziwnego męstwa.
Uczyła go nie tylko Kordeckiego, nie tylko powstańców konfederacji barskiej, nie
tylko zesłańców wtajgi Sybiru, ale uczyła nas wszystkich. Wymagała czegoś trud-
niejszego, męstwa wcodziennej walce, wzwyciężaniu najokropniejszego wroga:
niewoli ducha, grzechu iupadku obyczajów”11. Słowa te, odwołujące się do śladu
szabli na jasnogórskim wizerunku, nabierają tym większego znaczenia, że prymas
wypowiedział jena miesiąc przed swoim uwięzieniem.
Biskup Warszawy zwracając się do kapłanów, zachęca ich do odwagi wobli-
czu prześladowań, przypominając freski Jana Rosena zpapieskiej kaplicy wCastel
Gandolfo. Jeden znich ukazuje obronę Warszawy wsierpniu 1920r., gdy młodzi
żołnierze bronili kraju umocnieni przykładem ks. Ignacego Skorupki. Drugi
przedstawia obronę Częstochowy wlatach potopu szwedzkiego12.
Sanktuaria maryjne jako miejsca umacniania sił narodu
Stefan Wyszyński dostrzega wMaryi Tę, która współkształtuje naród polski po-
przez swoje sanktuaria, miejsca uzdrowienia, pociechy iumocnienia. Porównuje
polskie miejsca kultu maryjnego do kresowych stanic. Wśród licznych sanktuariów,
takich jak Ostra Brama, Jazłowiec, Kalwaria Zebrzydowska, Piekary, Swarzewo,
szczególne miejsce zajmuje Jasna Góra, miejsce pokuty, jednoczenia się narodu,
umacniania sił do pracy, do walki zbrojnej ido walki duchowej: „Asercem serc–
Jasna Góra! Stąd płynęła moc, która szła zkrólami ihetmanami na pola bitew!
Tuwięź jedności narodu wchwilach niedoli! Tu naród w pokucie korzył się
pielgrzymią pieśnią: «Serdeczna Matko»! Tubratały się stany izawody, składając
11
Idem, [Stoimy na opoczystym kraju naszego], Jasna Góra, 26 sierpnia 1953, [w:] idem,
Dzieła…, t.1: 1949–1953, Warszawa 1991, s.233.
12
Por. idem, Komu ufa papież Jan XXIII (Wyjątki zkazania do drugiej pielgrzymki kapłanów
Archidiecezji Warszawskiej), Jasna Góra, 24 sierpnia 1961, [w:] idem, Gody wKanie, Paryż
1962, s.41–48.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
241
swe śluby uroczyste! Tuczerpano siły do pracy, ostrzono miecze ducha! Stąd roz-
dzielano światło!”13
Pobożność maryjna w obliczu narzucanej ateizacji14
Wobliczu prób narzucania narodowi więzów ateizacji, laicyzacji idemoralizacji
prymas przyzywa pomocy Matki Jasnogórskiej. Błaga ouratowanie wiary na-
rodu, ozwycięstwo prawdy idobra, sprawiedliwości imiłości wżyciu publicznym
ispołecznym. Odwołuje się do aktu oddania Polski wszczególną opiekę Maryi,
jakiego dokonali biskupi 27 lipca 1920r. wobliczu zagrożenia ze strony bolsze-
wickiej Rosji15.
Kardynał dostrzega zjawisko przymusowej ateizacji, świadomego niszczenia
wiary dzieci imłodzieży, łamania ludzkich sumień wwielu krajach świata. Wob-
liczu tej sytuacji potrzeba mężnej postawy osobistego sprzeciwu. Dla nas Polaków,
szczególnie wrażliwych na kwestię wolności, tak ważna jest wolność modlitwy
wcałej naszej Ojczyźnie. Dlatego oddaliśmy się Maryi wmacierzyńską niewolę16.
Według prymasa ci, którzy dążą do ateizacji Polski, osłabienia wiary Polaków,
chcą zniszczyć przede wszystkim pobożność maryjną. Wtym kontekście wspomina
opaszkwilu rozrzucanym na auli soborowej, wktórym próbowano zdyskredytować
polską religijność jako zbyt dewocyjną imaryjną17.
Prymas dostrzega świadomy zamysł osłabienia narodu izniszczenia Kościoła,
przejawiający się wróżnych metodach prześladowania: „Zmieniają się tylko sposoby
13
Idem, List pasterski biskupa lubelskiego na dzień poświęcenia się narodu polskiego Niepoka-
lanemu Sercu Maryi, Lublin 8 września 1946, [w:] idem, Wszystko postawiłem na Maryję…,
s.51.
14 Na temat ateizmu jako ocjalnej doktryny ipraktycznego działania wkrajach komu-
nistycznych pisze zwięźle Jakub Karpiński. Por. J. Karpiński, Polska, komunizm, opozycja.
Słownik, Londyn 1985, s.23.
15 Por. S. Wyszyński, Biskupi polscy oddają siebie iPolskę wniewolę Matce Najświętszej
Dziewicy Wspomożycielce, Jasna Góra 4 września 1961, [w:] idem, Dzieła…, t.7: 1961, War-
szawa 2008, s.402–405.
16 Por. idem, „TeDeum” za Jasną Górę, 26 sierpnia 1966, [w:] idem, Głos zJasnej…, s.223.
17
Por. idem, Do wojciechowych następców na wybrzeżu gdańskim. Do duchowieństwa diecezji
gdańskiej, Gdańsk 12 kwietnia 1964, [w:] idem, Dzieła…, t.12: Styczeń–maj 1964, Warszawa
2013, s.334.

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
242
walki. Dziś ten, jutro inny. Wczoraj może policja iwięzienia […] dziś może ateizm
ipłatne posady ateistów, amoże pijaństwo, rozwiązłość, rozbicie rodziny…”18
Niekiedy opróbach odebrania wiary Polakom wypowiada się zironią. Mówi
do wiernych, że dowiaduje się ztakich pism, jak: „Argumenty” czy „Fakty iMyśli”,
że jest dewotem, bigotem, przesadnie kochającym Matkę Bożą izachęcającym
innych do taniej dewocji. Komentuje: „Ale muszę Wam powiedzieć, że jasię już
nie nawrócę iWas nie będę namawiał do nawrócenia!”19
Maryja wobec kryzysu moralnego narodu
Kardynał podkreśla, że towimię Maryi Polacy podejmowali wswoich dziejach
wysiłek poprawy życia inaprawy stosunków społecznych. Świadomi swoich win
chcieli odrzucić uczynki nieprawości. Dzięki Niej powstawały nowe dzieła. UJej
stóp umacniano serca wprzededniu wielkiej próby. Wyszyński wyraźnie nawiązuje
do ślubów lwowskich składanych przed obrazem Matki Bożej Łaskawej przez
wszystkie stany polskiego społeczeństwa20. Wzywa, by maryjny rys polskiej po-
bożności wykorzystać wpracy nad duchowym odrodzeniem narodu. Mamy nie
tylko oczekiwać od Maryi wsparcia dla siebie, ale stanąć Jej do pomocy. Najpierw
wdziele naszego osobistego odrodzenia, apóźniej wspomagając Jej misję wnarodzie
polskim iwKościele powszechnym21.
Stefan Wyszyński wskazuje na potrzebę oporu społecznego wobec dra-
matu zabijania poczętego życia ludzkiego. Ostrzega, że na niektórych oddziałach
ginekologicznych dzieci częściej są zabijane niż się rodzą. „Czyż tunie zaryso-
wują się początki jakiejś straszliwej tragedii narodowej, która– nie znajdując
oporu– jak lawina będzie spadać wdół, niszcząc iłamiąc po drodze młody polski
18 Idem, Nabierzcie odwagi, nie bójcie się. Kazanie zokazji 40-lecia Milicji Niepokalanej
i30-lecia Niepokalanowa, Niepokalanów 15 grudnia 1957, [w:] idem, Nie gaście ducha ojca
Maksymiliana. Wybór przemówień ilistów, Niepokalanów 1996, s.35.
19 Idem, Czyny zwiary. Zokazji uroczystości świętego Antoniego, Warszawa, 13 czerwca
1964, [w:] idem, Dzieła…, t.13, s.77.
20
Por. idem, List pasterski biskupa lubelskiego na dzień poświęcenia się narodu polskiego
Niepokalanemu Sercu Maryi, Lublin 8 września 1946, [w:] idem, Wszystko postawiłem na
Maryję…, s.52, 55.
21 Por. idem, Na drogach zawierzenia, Warszawa 1996, s.78 nn.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
243
las?!”22 Prymas odwołuje się do Ślubów Jasnogórskich, wktórych naród obiecał
Świętej Bożej Rodzicielce stanie na straży budzącego się życia. Wzywa do codzien-
nej modlitwy różańcowej. Zachęca, byśmy zbliżali się do „Ucieczki grzesznych”
wpostawie szczerej pokuty, pokornie prosząc ją o pomoc wżyciu bez grzechu
śmiertelnego, zktórych najgroźniejszym jest zabicie nienarodzonego23.
Zwraca się do polskich kobiet, by wsytuacji zagrożenia kraju przez pijań-
stwo, rozwiązłość, plagę kradzieży iwandalizmu nie ulegały fali zła, ale pomagały
ku dobremu. Jest toważne szczególnie wchwili, gdy Ojczyzna skupia siły ducha
ustóp Jasnej Góry, umacniając się przez Śluby Jasnogórskie, jednocząc do oporu
przeciwko złu izepsuciu24.
Maryja szansą także dla ludzi walczących z Bogiem
Stefan Wyszyński wielokrotnie ukazuje Maryję jako „Ucieczkę grzeszników”, Tę,
która pomaga powrócić człowiekowi będącemu daleko od Boga. Prosi Ją dla siebie
iinnych opostawę troski ipokory wobec grzeszników: „Oddajemy Ciświat ludzi
pozbawionych miłości iłaski uświęcającej. Ucieczko grzesznych, one miłosierne
oczy Twoje ku nim obróć! Dołączamy się do tej rzeszy najbiedniejszych, boć sami
nie jesteśmy bez win isłabości […] Spraw, Matko, byśmy mieli ducha apostolskiego
wszukaniu tych, co odeszli, byśmy nikim nie gardzili, nikogo się nie wstydzili.
Chcemy umieć ztaką swobodą imiłością rozmawiać zgrzesznikami, zjaką Syn
Twój rozmawiał zSamarytanką. Chcemy mieć głębokie, wewnętrzne współczucie
dla niedoli ludzkiej, byśmy się nad nikogo nie wywyższali, nikogo odgórnie nie
sądzili inie pielęgnowali wsobie pychy ludzi obdarzonych łaską. Cisłabi igrzeszni
tosą pobite dzieci Twoje! Tym bardziej Twoje, że słabe. Tyś jest ich Matką! Tyich
miłujesz…”25 Od Maryi uczy się biskup Warszawy delikatności wobec tych, którzy
samych siebie poranili grzechami.
22
List pasterski Episkopatu Polski na Wielki Post 1960 roku, Warszawa, 6 marca 1960,
[w:]idem, Dzieła…, t.6: 1960, Warszawa 2007, s.531.
23 Por. ibidem, s.529–533.
24
Por. S. Wyszyńsk i, Boża pochwała kobiety. Do kobiet polskich, 15 września 1957, [w:]idem,
Głos zJasnej…, s.60–61.
25 Idem, Oddanie Polski Matce Najświętszej. Modlitwa Prymasa Polski przed Cudownym
Obrazem Matki Bożej Jasnogórskiej, Jasna Góra, 25 sierpnia 1960, [w:] idem, Dzieła…, t.6,
s.311.

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
244
Za Adamem Mickiewiczem kardynał ukazuje Maryję jako Matkę niewierzą-
cych. Pisze: „Wzmaganiu się duchów, wścieraniu światopoglądów […] niejeden
może istotnie stracić wiarę. […] Ajeszcze wtedy czuwa zawsze spokojna Matka
łaski Bożej, Ucieczka grzeszników, Panna wierna. Gdy zda się, że wszystko już
skończone iwiara opada wbłoto ziemi, jeszcze gdzieś wciszy wierzy Jej iwNią–
jak mówi tragiczny poeta– nawet taki, który wnic nie wierzy”26.
Prymas przypomina, że wielu ludzi walczących zBogiem dzięki Maryi od
-
nalazło łaskę27. Można dostrzec uautora postawę głębokiej troski ozbawienie także
wobec ludzi wprowadzających wPolsce siłą ateizm. Przykładem takiej postawy była
codzienna modlitwa wintencji dyrektor Departamentu V MBP Julii Brystigerowej,
oarowanie jej Pisma Świętego Nowego Testamentu czy spotkanie wWielki Piątek
1949r.28 Uwięziony wKomańczy modli się za Bolesława Bieruta, sprawuje za niego
mszę św., przebacza sprawcy krzywd, przyzywa Boże miłosierdzie. Aprzecież doskonale
orientuje się, ilu kapłanów izakonników zostało uwięzionych wczasie rządów Bieruta,
jak byli torturowani podczas śledztw, jak likwidowano klasztory idomy zakonne,
niszczono prasę katolicką, szkoły, szpitale, placówki wychowawcze iopiekuńcze
29
.
Pobożność maryjna a obrona godności i wolności człowieka
Kardynał podkreśla wielką godność człowieka, znaczenie obrony tej godności,
obrony wolności osobistej ispołecznej. Wskazuje, że właściwie nie ma potrzeby
organizowania człowieka do oporu, bo jeśli jest świadomy swojej godności, mo-
bilizuje się wjej obronie30.
Celem posłannictwa Maryi, nakierowanego na danie ludziom Boga-Czło-
wieka, jest pomoc człowiekowi wodkryciu wielkiej godności dziecka Bożego31.
26
Idem, Królowa Jasnogórska, Dziewica Wspomożycielka Kościoła iNarodu, 15 sierpnia 1960,
[w:] idem, Głos zJasnej…, s.119.
27 Por. idem, Brama niebieska. Konferencja XI, Laski, 1 sierpnia 1958, [w:] idem, Dzieła…,
t.4: 1958, Warszawa 2002, s.256.
28 Por. E. Czaczkowska, Kardynał Wyszyński, Warszawa 2009, s.117.
29 Por. S. Wyszyński, Zapiski więzienne, Paryż 1982, s.222–224.
30 Por. idem, „TeDeum” Tysiąclecia Młodzieży Akademickiej. Podczas Ogólnopolskiej Mile-
nijnej Pielgrzymki Akademickiej, 15 maja 1966, [w:] idem, Głos zJasnej…, s.209–210.
31 Por. idem, Do przedstawicieli stoczniowców zGdańska, 7 września 1980, [w:] idem, Do
Solidarności. Rady iwskazania, Warszawa 1996, s.7.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
245
Wsetną rocznicę wybuchu powstania styczniowego prymas przypomina
oprawie narodu do wolności, opowołaniu człowieka do wolności myślenia, prag-
nienia, miłowania idziałania. Walka owolność ojczyzny, nawet pozbawiona szans,
jest prawem człowieka. „Któż może się dziwić, że oklatkę wPolsce ustawioną rozbi-
jały się piersi «polskich ptaków», aż pióra leciały, rany pozostawiając?! Wytłumaczcie
ptakowi, aby się niepotrzebnie nie obijał odruty, bo ich nie przezwycięży…!”32
Rozważając modlitwę Magnicat, prymas podkreśla wolność duszy ludzkiej.
Maryja mówi owolnej duszy, która uwielbia Boga. Wolność Jej ducha, którą za-
wdzięcza wierze, wysławia św. Elżbieta. Oile ciało człowieka może wolność stracić,
towolności duszy nie jest wstanie pozbawić człowieka bez jego zgody nawet naj-
bardziej totalitarna władza. „Nie można zniewolić duszy, nie można jej wsadzić do
więzienia! Nie można jej sponiewierać. Jeżeli sami tego nie uczynimy, nikt tego bez
nas uczynić nie zdoła! Człowiek jest absolutnie ibezwzględnie wolny duchem”33.
Stefan Wyszyński odwołuje się do słów papieża Piusa X, który oarowu-
jąc w1910r. nowe korony dla obrazu Matki Bożej Częstochowskiej na miejsce
skradzionych przez świętokradców, pisze oPolsce rozdartej przez zaborców jako
okraju wolności34.
Matka broniąca przed rozpaczą
Prymas uwięziony przez władze komunistyczne modlił się, by wjego cierpieniu
okazała się moc Matki Bożej, by jego ewentualne uwolnienie przyczyniło się do
Jej chwały. Modlił się wzaskakujący sposób: „Ojedno prosiłem, aby wolność, jeśli
ma dla mnie przyjść, przyszła wmiesiącu Maryi, albo wdniu sobotnim. Inaczej
nie chciałbym wyjść; wolę nawet poczekać dłużej wwięzieniu, byleby tylko tosię
spełniło. Otosię często modliłem itak się stało: zostałem zwolniony wpaździer-
niku!… iwsobotę!…”35 Miłość do Matki Najświętszej ipragnienie Jej chwały
sprawiają, że własne cierpienia iupokorzenia schodzą na dalszy plan.
32 Idem, Jedna jest Polska. Wybór zprzemówień ikazań, Warszawa 2000, s.18.
33 Idem, Magnicat [Konferencja I do Instytutu Prymasowskiego], Warszawa, 25 stycznia
1961, [w:] idem, Dzieła…, t.7, s.29.
34 Por. idem, [Stoimy na opoczystym kraju naszego]…, s.233, 235.
35
Idem, „Niech będzie pokój wmocy Twojej Królowo…” Do wiernego Ludu Podlaskiego wdniu
zakończenia Nawiedzenia diecezji siedleckiej iprzekazania obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
246
Wypowiadając na Jasnej Górze pierwsze słowa po uwolnieniu zwięzie-
nia, prymas dziękował Maryi, która wtak trudnym czasie była dla niego mocą
iwytrwaniem, światłem ioparciem, pociechą inadzieją. Pomogła przetrwać
wszystko36.
Wobliczu dramatycznego zagrożenia złem warto zachować spokój, nie tracić
radości, nie poddać się zwątpieniu ismutkowi. Uciekamy się do Niewiasty dep-
czącej głowę węża (Rdz 3,15), zwracamy się ku Maryi– zwycięskiemu Rycerzowi
Boga Żywego. Ona zwycięży37. Ten spokój, płynący zzaufania do Matki Bożej,
jest widoczny wposłudze kardynała wnajtrudniejszym okresie nocy stalinizmu,
gdy wielu księży zostało uwięzionych, kiedy usuwano religię ze szkół, anarzucano
propagandę bolszewicką, gdy prymasowi Polski zabraniało się nawet odwiedzenia
chorych wszpitalu na terenie jego diecezji38.
Ksiądz Jerzy Lewandowski podkreśla obecne wmyśli prymasa spojrze-
nie na Maryję jako Zwyciężczynię złych losów historii. Maryja jest Tą, która
pomaga narodowi wwytrwaniu wnajtrudniejszych chwilach cierpienia. Jest
Matką pocieszenia nawet dla tych, uktórych zagasła wiara we własne dziecięctwo
Boże39.
Prymas ukazuje Maryję jako Matkę nieustępliwą wcierpieniu, wytrwałą
pod krzyżem Chrystusa. Wtym Jej rysie wydaje się dostrzegać pewną analogię
zpolskim doświadczeniem historycznym. Wspólnota doświadczeń czyni Ma-
ryję szczególnie nam bliską idrogą
40
. Ale chyba można zauważyć tutaj także
przekonanie, że pobożność maryjna jest szczególnie istotna wsytuacji długo-
trwałego prześladowania, gdy wielu początkowo dzielnie walczących wkońcu się
załamuje.
diecezji łomżyńskiej, Siedlce, 28 kwietnia 1959, [w:] idem, Dzieła…, t.5: 1959, Warszawa
2006, s.178.
36
Por. idem, Spotkanie z Panią Jasnogórską po latach doświadczeń. Pierwsze słowa Pry-
masa Polski po wyjściu zwięzienia, Jasna Góra, 2 listopada 1956, [w:] idem, Dzieła…, t.3:
1956–1957, Warszawa 1999, s.7.
37 Por. idem, Nabierzcie odwagi, nie bójcie się. Kazanie zokazji 40-lecia Milicji Niepokalanej
i30-lecia Niepokalanowa, Niepokalanów 15 grudnia 1957, [w:] idem, Nie gaście ducha…,
s.35–36.
38 Por. idem, Pro memoria. Zapiski zlat 1948…, s.91–93, 170.
39 Por. J. Lewandowski, Naród wnauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa
1982, s.175–176.
40 Por. S. Wyszyński, Abyła tam…, s.131.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
247
Złożoność rzeczywistości oporu społecznego
Analizując wypowiedzi Stefana Wyszyńskiego dotyczące oporu społecznego, do-
strzegamy, że autor widzi wtej rzeczywistości nie tylko opór wobec totalitarnego
systemu władzy, ale także opór wobec własnego moralnego zła igrzechu czy na-
znaczonych niesprawiedliwością stosunków społecznych. Dostrzegając działanie
przychodzącego ze wschodu przeciwnika narodu, przypomina, że najgroźniejszy
wróg– grzech atakuje nas od wewnątrz, niszcząc naszą wolność igodność.
Prymas dostrzega, że wiele czynników współkształtuje siłę oporu społecznego
Polaków wokresie powojennym. Wspomina ocharakterystycznym dla polskiej
psychiki duchu sprzeciwu, oniezręczności ciasnych propagandystów, oodstrę-
czającej swoim antyhumanizmem doktrynie komunistycznej, ohistorycznych
doświadczeniach, które nauczyły Polaków nieufności do Rosji, onarzucaniu siłą
określonej wizji świata i określonego sposobu postępowania
41
. Niemniej jednak
polska religijność, awszczególności pobożność maryjna, odgrywa istotną rolę
wuzdolnieniu człowieka do stawiania długotrwałego, pełnego spokoju igodności,
ale stanowczego oporu ido płacenia zań nawet najwyższej ceny.
Bibliografia
Źródła drukowane
Wyszyński S., Abyła tam Matka…, Warszawa 2001
Wyszyński S., Do Solidarności. Rady iwskazania, Warszawa 1996
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.1: 1949–1953, Warszawa 1991
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.3: 1956–1957, Warszawa 1999
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.4: 1958, Warszawa 2002
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.5: 1959, Warszawa 2006
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.6: 1960, Warszawa 2007
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.7: 1961, Warszawa 2008
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.12: Styczeń–maj 1964, Warszawa 2013
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t.13: Czerwiec–grudzień 1964, Warszawa 2014
Wyszyński S., Głos zJasnej Góry, Warszawa 1984
41 Por. idem, Pro memoria. Zapiski zlat 1948…, s.5, 62–63, 92–93.

ks. dr hab. Grzegorz Bachanek
248
Wyszyński S., Gody wKanie, Paryż 1962
Wyszyński S., Jedna jest Polska. Wybór zprzemówień ikazań, Warszawa 2000
Wyszyński S., Na drogach zawierzenia, Warszawa 1996
Wyszyński S., Nie gaście ducha ojca Maksymiliana. Wybór przemówień ilistów, Niepokalanów
1996
Wyszyński S., Pro memoria. Zapiski zlat 1948–1949 i1952–1953, Warszawa 2007
Wyszyński S., Wszystko postawiłem na Maryję, Paryż 1980
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paryż 1982
Opracowania
Anusz A., Przytulisko. Kościół Katolicki wobec opozycji politycznej wPolsce wlatach 1976–1980,
Warszawa 2001
Arcybiskup Ignacy Tokarczuk. Kościół, władza, opór społeczny, Rzeszów–Kijów–Stalowa Wola
2008
Czaczkowska E., Kardynał Wyszyński, Warszawa 2009
Friszke A., Opozycja polityczna wPRL 1945–1980, Londyn 1994
Kamiński Ł., Małkiewicz A., Ruchniewicz K., Opór społeczny wEuropie Środkowej wlatach
1948–1953 na przykładzie Polski, NRD iCzechosłowacji, Wrocław 2004
Karpiński J., Polska, komunizm, opozycja. Słownik, Londyn 1985
Lewandowski J., Naród wnauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 1982
Opozycja iopór społeczny wPolsce po 1956 roku, red. Kozłowski T., Olaszek J., Warszawa 2011
Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja
na podstawie nauczania prymasa Stefana Wyszyńskiego
Streszczenie
Wnauczaniu kardynała Stefana Wyszyńskiego można dostrzec związek pobożności
maryjnej ze zdolnością do oporu społecznego. Pobożność maryjna sprzyja miłości
ojczyzny zdolnej do poświęcenia. Maryja uczy iuzdalnia do postawy męstwa
wobronie zagrożonej niepodległości Ojczyzny. Umacnia cierpiących wchwili
klęski narodowej ibraku politycznej perspektywy poprawy sytuacji, chroniąc
przed zniechęceniem, utratą nadziei, rozpaczą. Pozwala zachować spokój iradość
nawet podczas długotrwałych prześladowań. WJej imię Polacy bronią swojej wiary
iwolności religijnej. WJej imię podejmują wysiłek poprawy życia wwymiarze in-
dywidualnym ispołecznym. Walczą zfalą ateizacji idemoralizacji. Dzięki Niej uczą
się odkrywać swoją wielką godność dzieci Bożych iskarb wewnętrznej wolności.

Pobożność maryjna a zdolność do oporu społecznego – refleksja na podstawie nauczania…
249
Wydaje się, że istotnym punktem reeksji prymasa na temat oporu społecz-
nego jest osoba ludzka. Człowiek świadomy swojej godności, kochający ojczyznę
oarną miłością, powierzający swoje życie Matce Bożej nie może zrezygnować
zoporu wobec totalitarnej władzy próbującej zniewolić jednostkę inaród. Stąd
dzieło wychowania człowieka zdaje się mieć pierwszeństwo przed bezpośrednią
zachętą do oporu.
Słowa kluczowe: Stefan Wyszyński, opór społeczny, pobożność maryjna, mario-
logia, Polska po II wojnie światowej.
Grzegorz Bachanek– kapłan archidiecezji warszawskiej, drhab. teologii dog-
matycznej, adiunkt na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana
Wyszyńskiego wWarszawie, autor książek: Josepha Ratzingera nauka o Kościele
(Warszawa 2005) oraz Teologiczna odpowiedź Zygmunta Szczęsnego Felińskiego na
zagrożenia Kościoła wczasach zaborów (Niepokalanów 2015).