Content uploaded by Milan Ivanović
Author content
All content in this area was uploaded by Milan Ivanović on Oct 21, 2018
Content may be subject to copyright.
MILAN IVANOVIC i RAJKO SUBASlC
PIK »BELJE« NA RANG-LISTAMA NAJVEĆIH PRIVREDNIH ORGANIZACIJA
U JUGOSLAVIJI
UVODNE NAPOMENE
Kombinat »Belje« je u svom razvoju uvijek pred
stavljao značajnu proizvodnu snagu kao izraz kon
centracije proizvodnih činilaca (sredstava za rad,
predmeta rada, radne snage, kapitala i si.). Koncen
tracija u smislu prikupljanja, grupiranja i uvećanja
proizvodnih činilaca ima svoj cilj u povećanju eko
nomije poslovanja, konkurentnosti na tržištu i ostva
rivanja većeg dohotka (u zemljama kapitalističke
privrede — većeg profita). Koncentracija omogućava
veću proizvodnju (kroz specijalizaciju i automatiza
ciju), bolje iskorištavanje kapaciteta, povećanje pro
duktivnosti i ekonomičnosti poslovanja, povećanje
akumulacione sposobnosti, veći ulog u istraživanju i
razvoj, a time i stvaranja novih vrijednosti. Može se
jednostavno kazati da koncentracija u ekonomskom
smislu ima svoj izraz u rastu i razvoju poslovnog sis
tema, bilo organizacije udruženog rada, bilo velikog
proizvodnog sistema, bilo nacionalne privrede. Kako
to ističe Galbraith: »Ni jedan društveni cilj ne pro
klamira se tako odlučno kao ekonomski rast, ni jed
no mjerilo društvenog uspjeha ne priznaje se tako
jednodušno kao godišnje povećanje bruto nacional
nog proizvoda. To važi u svim zemljama bez obzira
na to jesu li razvijene ili su u razvoju, jesu li ko
munističke, socijalističke ili kapitalističke.«1
Rast, kao i razvoj, privredne organizacije mjeri se
u odnosu na prethodna razdoblja vlastitog poslova
nja, ali i u odnosu na slične poslovne sisteme i na
ukupnu narodnu privredu. U ovom radu razmatrat
će se položaj PIK-a »Belje« na rang-listama najve
ćih privrednih organizacija u Jugoslaviji — kako u
ukupnom poslovanju na domaćem tržištu, tako i u
vanjsko-trgovinskom poslovanju — na rang-listama
najvećih izvoznika u našoj zemlji.
RANG JE VAŽAN INDIKATOR RAZVOJA
Rangiranje poslovnih sistema na godišnjim listama
je veoma značajan indikator uspješnosti poslovanja
najvećih tvrtki. Koliko su važna globalna kretanja
unutar jedne privrede ili ekonomske unije više ze
malja (to je značajan parametar za ekonomsku poli
tiku vlade), toliko su ova rangiranja i važan poda
tak za svaku od velikih firmi, jer se na tablici — u
jednom broju, koji pokazuje mjesto redoslijeda —
ogleda uspješnost ukupne poslovne politike poduze
ća. Tvrtke se rangiraju prema ukupnom prihodu,
prema ostvarenoj profitnoj stopi, po ulaganjima u
znanstveno-istraživački rad i po drugim — za poslo
vanje i razvoj — važnim pokazateljima. Takve se
rang-liste najvećih firmi sačinjavaju već nekoliko
1 John Kenneth Galbraith »Nova industrijska država«, str. 181.
desetljeća u SAD, Japanu i zemljama zapadne Evro
pe.
U Jugoslaviji je prva takva lista načinjena 1968. go
dine »100 najvećih radnih organizacija u Jugoslavi
ji« — koju je za 1968. godinu načinila »Ekonomska
politika«, Beograd, uz pomoć Glavne centrale SDK u
Beogradu. Pokretanje ove značajne privredne (i po
litičke) akcije nije samo stanoviti eho masovne po
jave rangiranja privrednih organizacija u razvijenim
zemljama — već svakako i rezultat uvođenja na
glašenijih tržišnih odnosa u našu privredu- i signal
jednog ostvarenja prema inozemnom tržištu.:i
Za formiranje rang-liste najvećih privrednih orga
nizacija u SFRJ koristi se dokumentacija o završnim
računima koju privredne organizacije predaju Službi
društvenog knjigovodstva. Obradom ovih podataka
sačinjavaju se liste: »140 najvećih proizvodnih orga
nizacija u oblasti industrije, rudarstva, poljopriv
rede, vodoprivrede, šumarstva i građevinarstva;
»60 najvećih organizacija udruženog rada u oblasti
trgovine i ugostiteljstva«; »20 najvećih OUR-a iz
saobraćaja«. Privredne organizacije se rangiraju pre
ma visini ostvarenog ukupnog prihoda, a svrstane
su prema djelatnosti koju obavljaju, odnosno — ako
posluju u više privrednih oblasti — u onoj oblasti u
kojoj ostvaruju najveći dio ukupnog prihoda (prin
cip pretežne djelatnosti).
Rang-liste najvećih izvoznika i najznačajnijih priv
rednih organizacija u vanjsko-trgovinskom poslova
nju novijeg su datuma/* a načinjene su na temelju
carinskih deklaracija; time je obuhvaćen samo izvoz
roba što znači da nije obuhvaćen izvoz usluga, teh
nologije i znanja.
GLOBALNA KRETANJA I TRANSFORMACIJA
STRUKTURE PRIVREDE JUGOSLAVIJE PUTEM
VELIKIH POSLOVNIH SISTEMA U RAZDOBLJU
1968—1984.
U promatranom razdoblju izvršene su krupne struk
turne promjene u oblasti privrede. Od ranijih podu
zeća osnivaju se osnovne organizacije udruženog ra
da koje se udružuju u radne organizacije, a ove u
složene organizacije udruženog rada. U isto vrijeme
izvršene su promjene u definiciji kategorija kojima
se mjeri efikasnost poslovanja (najznačajnije su bi
le mnogobrojne promjene u kategoriji ukupnog pri
2 Privredna reforma iz 1965. godine.
3 Pojava ove rang-liste je izazvala veliki interes međunarodnih
privrednih rukovodstava.
4 Časopis -Direktor«. Beograd uz pomoć Instituta za spoljnu
trgovinu Beograd od 1982. godine sačinjava liste najvećih
izvoznika.
752
hoda i dohotka).5 Sve to utjecalo je umnogome na
tokove organizacije privrede, obim i intenzitet trans-
formacionih procesa kao i na dinamiku koncentraci
je i veličinu pojedinih indikatora — koji su temelj
ove analize.
U tablici 1 prikazani su podaci o učešću 130, odnosno
140 najvećih privrednih organizacija u SFRJ u pro
izvodnoj sferi privrede (industrija i rudarstvo, poljo
privrede, vodoprivreda, šumarstvo i građevinarstvo).
Iz ovih podataka — uočavamo samo globalna kreta
nja — vidi se da 130 najvećih proizvodnih organiza
cija u SFRJ najviše učestvuju u ostvarenom ukup
nom prihodu, manje u prosječno korištenim poslov
nim (osnovnim i obrtnim) sredstvima, još manje u
ostvarenom dohotku, a najmanje u prosječnom bro
ju zaposlenih radnika. To važi za sve godine pro
matranog razdoblja, a u Tablici 1 dali smo samo ka
rakteristične godine. Ovakvo je stanje — u osnovi
— logično, s obzirom da najveći poslovni sistemi
mnogo ulažu u suvremenu tehnologiju i proizvode
ra suvremenoj opremi, velikim jediničnim tehnič
kim kapacitetima — gdje je koncentracija sredsta
va uvjet efikasnosti.
Druga ocjena koja proizlazi iz analize globalnih kre
tanja u privredi SFRJ glasi: u promatranom razdob-
1. u provedena je vrlo značajna koncentracija u pro
izvodnom dijelu privrede SFRJ; 130 najvećih pro
izvodnih organizacija ostvarilo je 1970. godine 45,1
posto ukupnog prihoda, a 1975. već 66,3 posto (51,9
posto dohotka uvećanog za amortizaciju — što je
vrlo blisko kategoriji društvenog proizvoda). Godine
1980. je 140 najvećih proizvodnih tvrtki u nas ostva
rio 75,6 posto ukupnog prihoda (56,1 posto dohotka
s amortizacijom), a 1984. godine čak 82,0 posto ukup
nog prihoda (i 66,3 posto dohotka uvećanog za amor
tizaciju). Isto tako — promatrano po oblastima i gra
nama privrede — izvršena su značajna pomjeranja
u strukturi velikih poslovnih sistema (no to, za sa
da, nije predmet našeg razmatranja).
Tablica 1
UCESCE NAJVEĆIH PRIVREDNIH ORGANIZACIJA
U PROIZVODNOJ OBLASTI PRIVREDE SFRJ
Godina Broj
na rang-
-listi
OUR-a
Učešće najvećih OUR-
proizvodnoj oblasti a u
U ukup
nom
prihodu
U do
hotku
+
amorti
zacija
U ko
rištenim
sred
stvima
U broju
zapo
slenih
1970, 130 45,1 48,9 33,7
1975. 130 66,3 51,9 58,6 44,5
1980. 140 75,6 56,1 67,6 49,1
1984. 140 82,0 66,3 72,6 51,6
Izvor: Izračunato iz podatka izvora kao u Tablici 2.
»BELJE« NA RANG-LISTAMA NAJVEĆIH
Od kada se u Jugoslaviji sačinjavaju rang-liste naj
većih privrednih organizacija — PIK »Belje« se sva
ke godine nalazio u grupi najvećih proizvodnih orga
nizacija u nas. Svih tih godina SOUR »Belje« je uvi
jek — prema kategoriji ukupnog prihoda — bila
treća slavonsko-baranjska tvrtka na rang-listama
5 Godine 1968. ukupni prihod obračunavao se na osnovu na
plaćene realizacije, u razdoblju 1969—1976. na osnovu fak
turirane realizacije, a od 1977. na temelju naplative realiza
cije. Pored toga, izvršeno je i niz izmjena i dopuna u osta
lim elementima obračuna.
(iza SOUR-a »Borovo« i IPK Osijek). U Tablicama
2, 3, 4 i 5 daje se pregled ranga PIK-a »Belje« na
listama najvećih proizvodnih organizacija u Jugo
slaviji, i to prema: ukupnom prihodu, dohotku uve
ćanom za amortizaciju, prosječno korištenim poslov
nim sredstvima i prosječnom broju zaposlenih.
Rang prema ukupnom prihodu. Bez obzira kako se
mijenjala kategorija ukupnog prihoda u obračun-
sko-financijskom smislu, možemo — s tržišnog aspek
ta — ukupni prihod označiti kao opću kategoriju
učešća na tržištu. To znači da ovim raspolo
živim podatkom s rang-liste uspoređujemo konkret
ne efekte rasta proizvodnje — koji je na dugu stazu
i indikator razvoja, jer optimalnim razvojem tvrtka
osvaja proizvodnje u koje se ugrađuje nova tehno
logija i nova znanja da bi se povećalo učešće u rea
lizaciji roba, odnosno učešće na tržištu. Istina, u ne
kim vremenskim razdobljima (u našoj privreda), zbog
poremećaja u primarnoj raspodjeli (administrativnim
reguliranjem), može se dogoditi da optimalna raz
vojna politika u nekim granama industrije, ili čak
oblastima privrede, ne rezultira odgovarajućim po
rastom učešća na tržištu. U tom slučaju mogu se
mjeriti i uspoređivati samo privredni subjekti iz iste
oblasti privređivanja, gdje administrativno regulira
nje ima iste efekte.
U Tablici 2 daju se podaci o mjestu PIK-a »Belje«
na rang-listi najvećih prema ukupnom prihodu u
razdoblju 1968—1984. godine, ukupni prihod »Belja«
u tekućim cijenama, učešće »Belja« u ostvarenom
ukupnom prihodu proizvodnog dijela jugoslavenske
privrede i učešće »Belja« u ostvarenom ukupnom pri
hodu 130, odnosno 140 najvećih proizvodnih orga
nizacija u zemlji.
Sto pokazuju ovi podaci?
PIK »Belje« je u prve tri godine rangiranja najve
ćih proizvodnih tvrtki u Jugoslaviji zauzimao mjesto
među tridesetak najvećih privrednih organizacija. Od
1970. godine do 1975. pozicija »Belja« je varirala iz
među prvih četrdeset i pedeset najvećih tvrtki da bi
nakon 1975. godine pozicija »Belja« bila gotovo svih
godina oko 57-og mjesta. Promatrajući učešće u os
tvarenom ukupnom prihodu proizvodnog dijela ju
goslavenske privrede, uočavamo da to učešće »Belja«
opada od 1969. godine s 0,460 posto na 0,323 posto
u 1975. godini. Nakon 1975. godine učešće »Belja«
u ukupnom prihodu proizvodnih organizacija SFRJ
ponovo raste do 0,471 posto u 1982. godini od koje
godine, izgleda, ponovo slijedi pad u učešću u ukup
nom prihodu proizvodnog dijela privrede Jugosla
vije. Učešće »Belja« u ukupnom prihodu 130 (140)
najvećih proizvodnih organizacija u zemlji bilježi
slična kretanja. S 0,853 posto učešća u ukupnom pri
hodu 130 najvećih firmi u 1970. godini »Belje« pa
da u učešću na 0,486 posto u 1975. godini. Od 1977.
godine lista najvećih broji 140 — pa je »startno«
učešće od 0,558 iz 1977. godine; ovdje »Belje« ima
sve manje učešće do 1980. godine od kada postotak
raste na 0,609 posto da bi u kasnijim godinama po
novo padao na 0,519 posto u 1984. godini.
Učešće u ostvarenom dohotku uvećanom za amorti
zaciju. Rang-lista najvećih proizvodnih organizacija
u Jugoslaviji prema ostvarenom dohotku sačinjava
se od 1975. godine U ovu kategoriju uključen je
ostvareni dohodak — uključujući i zajednički doho
dak — koji je uvećan za amortizaciju po propisanim
stopama; po svojoj sadržini ova kategorija je veoma
blizu kategorije društvenog proizvoda. U
Tablici 3 prikazani su: ostvareni dohodak PIK-a »Be
lje« uvećan za iznos amortizacije (u tekućim cijena-
48 * 753
EKONOMSKA POLITIKA
4ta & im & *w^%
-BELJE- POLJOPRIVREDNO INDUSTRIJSKI KOMBINAT
SLOŽENA ORGANIZACIJA UDRUŽENOG RADA N.SOL.O.
54326 DARDA
TELEFON: (054) 41-722 I 41-015
TELEX: 28120 YU BEUE
TELEGRAM: BELJE-DIREKCUA, 54000 OSIJEK
PREMA
UKUPNOM
PRIHODU
PREMA
DRUŠTVENOM
PROIZVODU
55
72
Kombinat -Belje- jedno je od najstarijih
poljoprivrednih dobara u Evropi, s tradici
jom od gotovo tri stoleća (poljoprivredno
dobro istog imena pominje se još 1697),
a u socijalističkoj Jugoslaviji pionir je
moderne poljoprivrede i industrijske pre
rade poljoprivrednih proizvoda i jedan od
prvih kombinata u zemlji.
Danas, u složenu organizaciju udruže
nog rada »Belje« udruženo je osamnaest
radnih organizacija, i radna zajednica,
međusobno povezanih procesom rada,
tehnologijom, oplemenjivanjem proizvo
da, zajedničkim korišćenjem kapaciteta i
drugim zajedničkim interesima
Cjelokupna proizvodnja -Belja- organizi
rana je i linijski povezana u šest proiz-
vodno-preradivačkih ciklusa: pšenica -
brašno - pekarski proizvodi: kukuruz
- stočna hrana - tov stoke; šećerna
repa — šećer; mlijeko — mliječni proiz
vodi: meso — mesne prerađevine; i
grožđe — vino.
Kombinat »Belje« raspolaže sa više od mesa i mesnih proizv'
38.000 ha poljoprivrednog zemljišta. Ima šećera
260 suvremenih traktora s velikim bro-
------------------------------
jem priključnih oruđa, kao i 140 kombaj- mliječnih proizvoda
na. Farme stočarstvs v^^eg kapaciteta i
suvremeno opremljene su u Dardi, Po-
Kombinat ima razvijenu prerađivačku in
dustriju - Tvornicu šećera. Mesnu in
dustriju, Tvornicu mliječnih proizvoda,
Mlinsko-pekarsku industriju, Vinariju,
Tvornicu stočne hrane i Tvornicu opreme
i strojeva.
U preradi poljoprivrednih sirovina, kao i u
poljoprivredi, primjenom suvremene teh
nike i tehnologije i organizacije rada, a i
uz suradnju s najpoznatijim institutima u
zemlji i inostranstvu, postižu se vrhunski
rezultati. U nekim poljoprivrednim proiz
vodnjama beleže se i rekordi u jugoslo-
venskim razmjerima.
pekarskih proizvoda
povcu, čemincu i Brestovcu.
»Belje- godišnje proizvodi:
pšenice i ječma 85.000 tona
kukuruza 55.000 tona
šećerne repe 250.000 tona
jljarica 8.500 tona
krmnog bilja 32.000 tona
grožđa 8.500 tona
Značajna je i razvijena i proizvodnja sto-
ke, koja godišnje iznosi
tovnih svinja 8.000 tona
tovnih junadi 2.500 tona
tovnih pilića 5.000 tona
ribe 650 tona
mlijaka 14 milijuna litara
-Belje« proizvodi i 50 tona konzumnih
gljiva, s tim što ova proizvodnja ima ten
denciju porasta. Vrednost izvoza dostiže
21 milijun dolara, a značajne količine po
ljoprivrednih proizvoda i sirovina za pre
radu i izvoz »Belje« dobiva suradnjom sa
zadrugama i individualnim poljoprivredni
cima u Baranji.
Kombinat zapošljava više od 8.000 radni
ka, a njegova proizvodnja po vrijednosti
je oko 700/0 ukupne proizvodnje u Bara
nji, tako da je na ovom području materi
jalno i proizvodno najjača i najdinamični
ja organizacija.
Mesna industrija godišnje prerađuje
300.000 komada svinja i 30.000 goveda.
Značajan je kapacitet prerade i proizvod
nja prerađevina od mesa, uključujući i go
tova jela. Tvornica opreme i strojeva je
izdvojena iz proizvodno-prerađivačkih
ciklusa u kojima su sve ostale proizvod
nje, ali je usko povezana s poljoprivre
dom i prehrambenom industrijom, proiz
vodnjom suvremene opreme za poljopriv
redne farme, klaoničkom industrijom,
kao i korisnicima druge opreme za sličnu
namenu.
Uslužne, i ostale djelatnosti Kombinata
neposredno prate osnovne proizvodnje i
u funkciji su njihovog rada i poštovanja.
Te poslove vrše trgovinska radna organi
zacija -Beljekomerc«, transportna radna
organizacija -Beljetrans- i suvremeni in
dustrijski -Remont-.
-Beljekomerc- raspolaže razgranatom
mrežom prodajnih i skladišnih prostora u
cijeloj zemlji i poslovnih centara s prodaj
nim organizacijama u najznačajnijim sre
dištima Jugoslavije. -Beljetrans-, sa 200
vozila različite namjene, u potpunosti za
dovoljava prijevoz proizvoda poljoprivre
de i transport robe u Kombinatu. Vrši i
opskrbu poslovnih centara i prodavaoni
ca, a svoje prijevozničke kapacitete iz
najmljuje i drugim organizacijama u regiji
Slavonije i Baranje. Zajedno s radnom or
ganizacijom -Remont«, koja ima najsuv
remeniju opremu za održavanje poljopriv
redne mehanizacije i vozila, raspolaže
dobro izučenim kvalificiranim kadrom
mehaničara i drugim stručnim radnicima.
Ove dvije organizacije, čiji su interesi ne
posredno povezani samoupravnim spo
razumom o dohotku, skladno djeluju i ta
ko u potpunosti izvršavaju namijenjene
im obaveze. U -Remontu« se vrši i struč
na praktična obuka učenika Srednjoškol
skog centra - Beli Manastir i školuju
profili radnika potrebni Kombinatu.
U Radnoj zajednici Kombinata obavljaju
se zajednički poslovi. Postoji organizaci
ja Agroindustrijski razvoj za pitanje raz
voja, knjigovodstvo i automatsku obradu
podataka u vlastitom Elektronskom ra
čunskom centru, a cjelokupno financij
sko, kreditno i devizno poslovanje, udru
živanje sredstava, praćenje i raspoređiva
nje zajedničkog prihoda povereno je
Radnoj organizaciji Interna banka.
Više od dvije tisuće radnika -Belja- ima
kvalifikaciju i visoku kvalifikaciju, a oko
četiri stotine radnika višu i visoku spre
mu i znanstvene stupnjeve stručnosti do
magistra i doktora znanosti. Primjenom
stalnih obrazovnih postupaka, obrazova
njem na radu i uz rad, školovanjem i do
školovanjem, najveći broj radnika stekao
je i stiče obrazovanje i stručnost za
obavljanje radnih zadataka, a raznovrsne
Iz edicije »200 najvećih«
»Belje« u društvu »200 najvećih«
Tablica 2
PIK »BELJE« NA RANG-LISTI NAJVEĆIH
PROIZVODNIH ORGANIZACIJA SFRJ
(prema ukupnom prihodu)
— tekuće cijene —
Godina Ukupan
prihod Rang Učešće u
SFRJ*
%
Učešće u
140 naj
većih**
%
1968. 474.300 32 0,337
1969. 983.859 23 0,460
1970. 872.425 35 0,385 0,853
1971. 928.370 50 0,309 0,614
1972. 1.352.798 41 0,362 0,666
1973. 1.519.775 44 0,322 0,590
1974. 2.325.701 42 0,332 0,568
1975. 2.763.796 57 0,323 0,486
1976. 3.340.792 57 0,340 0,492
1977. 4.520.850 54 0,378 0,558
1978. 5.225.768 57 0,356 0,494
1979. 6.570.864 57 0,346 0,478
1980. 9.263.170 56 0,353 0,467
1981. 16.544.000 51 0,439 0,575
1982. 23.284.458 49 0,471 0,609
1983. 31.038.432 57 0,434 0,537
1984. 49.838.485 55 0,426 0,519
Izvor: »200 najvećih«, specijalna izdanja »Ekonomske
politike«, Beograd (po godinama od 1970. do 1985.).
* Učešće u cjelokupno proizvodnom dijelu jugoslaven
ske privrede.
** Učešće u 130 najvećih 1970—1976; i u 140 najvećih
1977—1984.
ma), rang »Belja« prema tom kriteriju na listi 130
(140) najvećih proizvodnih organizacija u zemlji,
učešće »Belja« u ostvarenom dohotku s amortizaci
jom cjelokupnog proizvodnog dijela privrede SFRJ i
učešće u dohotku s amortizacijom 130 (140) najve
ćih proizvodnih organizacija SFRJ. Prema ovom po
kazatelju »Belje« je, u promatranom razdoblju, za
uzimalo mjesto oko sedamdesete pozicije (s izuzet
kom 53-ćeg mjesta u 1976. godini i 92. mjesta u 1978.
godini). Prema učešću u SFRJ može se zaključiti da
u tom razdoblju PIK »Belje« ostvaruje oko 0,3 posto,
uvjetno rečeno, društvenog proizvoda proizvodnog
dijela jugoslavenske privrede. Učešće SOUR-a »Be
lje« u ostvarenom dohotku s amortizacijom 130 (od
1977. godine — 140) najvećih tvrtki u našoj zemlji
varira oko 0,45 posto.
Učešće u korištenim sredstvima i broju zaposlenih.
Prema metodologiji SDK u izradi rang-listi najve
ćih privrednih organizacija u SFRJ — prosječan broj
zaposlenih izračunavao se na bazi broja zaposlenih
krajem svakog mjeseca u toku godine. Na sličan na
čin su računata i prosječno korištena osnovna i obrt
na sredstva koja predstavljaju prosječno ukupno
angažirana poslovna sredstva. U Tablici 4 dat je pre
gled prosječno korištenih sredstava PIK-a »Belje«
u razdoblju 1969—1984. (u tekućim cijenama) te učeš
će »Belja« u ukupnim prosječno korištenim sredstvi
ma proizvodnog dijela privrede SFRJ i 130 (140) naj
većih proizvodnih organizacija u zemlji. U Tablici 5
analogno konstrukciji Tablice 4 — daju se podaci o
prosječnom broju zaposlenih na PIK-u »Belje« i učeš
ću Kombinata u proizvodnom dijelu privrede SFRJ
i 130 (140) najvećih proizvodnih tvrtki u Jugoslaviji.
754
Učešće »Belja« u prosječno korištenim poslovnim
sredstvima proizvodnog dijela privrede SFRJ pada
od 1969. do 1974. godine od kada varira oko 0,3 pos
to. U tom razdoblju u 13 godina ukupni prihod »Be
lja« je imao veće učešće u proizvodnom dijelu priv
rede SFRJ od učešća prosječno korištenih poslovnih
sredstava Kombinata u proizvodnom dijelu privrede
zemlje (a samo u tri godine je bio manji) — što go
vori o stanovitoj efikasnosti korištenja poslovnih
sredstava u poslovanju PIK-a »Belje«. Učešće »Be
lja« u prosječno korištenim sredstvima 130 najve
ćih proizvodnih organizacija je u značajnom padu s
0,814 (1969. godine) na 0,487 posto (u 1976. godini),
a u okviru liste 140 najvećih (od 1977. do 1984.) stal
no varira oko 0,440 posto.
Učešće »Belja« u prosječnom broju zaposlenih pro
izvodnog dijela privrede Jugoslavije je u kontinui
ranom padu od 1969. (0,331%) do 1984. godine
(0,243%), kao i u zaposlenosti 130 najvećih (s 0,845%
na 0,470%) u Jugoslaviji.
Tablica 3
PIK »BELJE« NA RANG-LISTI NAJVEĆIH
PROIZVODNIH ORGANIZACIJA SFRJ
(prema dohotku)
— tekuće cijene —
Godina Dohodak
s amorti
zacijom Rang Učešće u
SFRJ*
%
Učešće u
140 naj
većih**
%
1975. 542.841 76 0,237 0,456
1976. 838.192 53 0,306 0,568
1977. 909.026 65 0,272 0,499
1978. 1.119.677 92 0,234 0,405
1979. 1.623.999 72 0,262 0,465
1980. 2.116.226 76 0,349 0,444
1981. 3.291.000 67 0,300 0,475
1982. 4.689.341 65 0,299 0,497
1983. 6.721.792 68 0,309 0,492
1984. 11.016.474 72 0,311 0,468
Izvor: Isto kao u Tablici 2.
* Učešće u cjelokupnom proizvodnom dijelu jugoslaven
ske privrede.
** Učešće u 130 najvećih 1970—1976; i u 140 najvećih
1977—1984.
Učešće na rang-listama najvećih privrednih organi
zacija u zemlji. Od 1980. godine »Ekonomska politi
ka«, Beograd rangira i sve privredne organizacije
Vladimir Polić: Tvornica stočne hrane
iz svih oblasti na rang-listama po ukupnom prihodu
i dohotku uvećanom za amortizaciju. Kriterij za uva
žavanje veličine privrednih organizacija i stavljanje
na listu je veličina ukupnog prihoda; 1980. godine
na rang-listu su stavljene sve organizacije s ukup
nim prihodom većim od 3,5 milijarde dinara. U Tab
lici 6 prikazane su pozicije PIK-a »Belje« na ovoj
rang-listi.
Tablica 4
PIK »BELJE« NA RANG-LISTI NAJVEĆIH
PROIZVODNIH ORGANIZACIJA SFRJ
(prema korištenim sredstvima)
— tekuće cijene —
Godina Prosječno
korištena
sredstva
Učešće u
SFRJ*
%
Učešće u 140
najvećih**
%
1969. 578.945 0,384
1970. 625.313 0,398 0,814
1971. 694.059 0,352 0,738
1972. 849.123 0,310 0,622
1973. 1.195.040 0,304 0,615
1974. 1.359.446 0,279 0,508
1975. 1.939.328 0,309 0,527
1976. 2.686.981 0,301 0,487
1977. 3.242.018 0,285 0,433
1978. 4.078.615 0,290 0,433
1979. 5.543.673 0,301 0,449
1980. 7.222.831 0,286 0,424
1981. 10.489.000 0,308 0,435
1982. 15.037.758 0,318 0,445
1983. 21.856.711 0,327 0,462
1984. 31.484.930 0,318 0,438
Izvor: Isto kao u Tablici 2.
* Učešće u cjelokupnom proizvodnom dijelu jugoslaven
ske privrede.
** Učešće u 130 najvećih 1970—1976; i u 140 najvećih
1977—1984.
Tablica 5
PIK »BELJE« NA RANG-LISTI NAJVEĆIH
PROIZVODNIH ORGANIZACIJA SFRJ
(prema broju zaposlenih)
Godina Broj
zaposlenih
Učešće
SFRJ*
%
u Učešće u 140
najvećih**
%
1969. 6.901 0,331
1970. 5.980 0,284 0,845
1971. 5.128 0,227 0,632
1972. 5.662 0,243 0,643
1973. 5.692 0,238 0,633
1974. 5.449 0,218 0,552
1975. 6.586 0,261 0,586
1976. 6.502 0,251 0,526
1977. 6.727 0,239 0,495
1978. 7.248 0,248 0,499
1979. 7.201 0,237 0,483
1980. 7.167 0,229 0,466
1981. 7.482 0,233 0,452
1982. 7.781 0,237 0,466
1983. 8.022 0,240 0,468
1984. 8.266 0,243 0,470
Izvor: Isto kao u Tablici 2.
* Učešće u cjelokupnom proizvodnom dijelu jugoslaven
ske privrede.
** Učešće u 130 najvećih 1970—1976; i u 140 najvećih
1977—1984.
755
UKUPNI PRIHOD I PROSJEČNO KORIŠTENA
SREDSTVA SOUR-a PIK »BELJE« U RAZDOBLJU
1969—1984.
— učešće u ostvarenim veličinama proizvodnog dijela
privrede Jugoslavije —
-i
-----------------
1
---------------
1
-------
—i
70 75 80 84 Godino
Tablica 6
»BELJE« NA RANG-LISTI NAJVEĆIH PRIVREDNIH
ORGANIZACIJA U SFRJ U RAZDOBLJU 1980—1984.
Godina Kriterij za
rang-listu
Broj
OUR-a na
rang-listi
Rang »Belja« prema
Ukupnom
prihodu
Dohotku
-f- amorti
zacija
1980. 3,5 337 73 84
1981. 4,5 333 72 79
1982. 4,5 371 83 83
1984. 5,0 441 79 86
Izvor: »200 najvećih«, specijalno izdanje »Ekonomske
politike« po odgovarajućim godinama.
Tablica 7
ODNOS UKUPNOG PRIHODA I DOHOTKA UVEĆANOG
ZA AMORTIZACIJU U PROIZVODNOM DIJELU
PRIVREDE SFRJ U RAZDOBLJU 1970—1984.
Godina Proizvodni
dio priv
rede SFRJ
130/140
najvećih
IPK u
130/140
najvećih
PIK »Be
lje« Darda
1970.
1975. 3,729 4,776 5.091
1980. 3,088 4,162 4,740 4,377
1984. 3,301 4,084 4,524
Izvor: Izračunao autor na temelju podataka izvora iz
Tablice 2.
ODNOS UKUPNOG PRIHODA I PROSJEČNO KORIŠ
TENIH POSLOVNIH SREDSTAVA U PROIZVODNOM
DIJELU PRIVREDE SFRJ U RAZDOBLJU 1970—1984.
Tablica 8
Godina Proizvodni
dio priv
rede SFRJ
130/140
najvećih
IPK u
130/140
najvećih
PIK »Be
lje« Darda
1970. 1,442 1,438 1,395
1975. 1,362 1,543 1,425
1980. 1,040 1,164 1,237 1,282
1984. 1,183 1,337 1,583
Izvor: Isto kao Tablica 7.
Tablica 9
UKUPNI PRIHOD PO ZAPOSLENOM U
PROIZVODNOM DIJELU PRIVREDE SFRJ
U RAZDOBLJU 1970—1984.
Godina Proizvodni dio
privrede SFRJ
130/140
najve
ćih
IPK u
130/140
najve
ćih
PIK
»Belje«
Darda
1970. 107,8 147,4 147,4 145,9
1975. 339,1 506,1 506,1 419,7
1980. 836,8 1.289,9 1.243,0 1.292,5
1984. 3.439,5 5.463,2 6.029
Izvor: Isto kao Tablica 7.
Tablica 10
DOHODAK U ODNOSU NA PROSJEČNO KORIŠTENA
POSLOVNA SREDSTVA U PROIZVODNOM DIJELU
PRIVREDE SFRJ U RAZDOBLJU 1975—1984.
Godina Proizvodni
dio priv
rede SFRJ
130/140
najvećih
IPK u
130/140
najvećih
PIK »Be
lje« Darda
1975. 0,365 0,323 0,280
1980. 0,337 0,280 0,261 0,293
1984. 0,358 0,327 0,350
Izvor: Isto kao Tablica 7.
Vladimir Polić: Naselje solidarnosti kraj Kneževih
Vinograda
756
Tablica 11 Tablica 12
DOHODAK PO RADNIKU U PROIZVODNOM DIJELU
PRIVREDE SFRJ U RAZDOBLJU 1975—1984.
— u 000 din —
Godina Proizvodni
dio priv
rede SFRJ
130/140
najvećih
IPK u
130/140
najvećih
PIK »Be
lje« Darda
1975. 90,9 105,9 82,4
1980. 271,0 309,9 1.262,2 295,3
1984. 1.041,9 1.337,7 1.333,0
Izvor: Isto kao Tablica 7.
PROSJEČNO KORIŠTENA POSLOVNA SREDSTVA PO
RADNIKU U PROIZVODNOM DIJELU PRIVREDE
SFRJ U RAZDOBLJU 1970—1984.
— u 000 din —
Godina Proizvodni
dio priv
rede SFRJ
130/140
najvećih
IPK u
130/140
najvećih
PIK »Be
lje« Darda
1970. 74,8 102,6 104,6
1975. 248,9 327,8 294,5
1980. 804,5 1.108,1 1.004,9 1.007,8
1984. 2.908 4.086 3.809
Izvor: Isto kao Tablica 7.
Tablica 13
OSNOVNI PARAMETRI EFIKASNOSTI POSLOVANJA PRVIH 14 INDUSTRIJSKO-
-POLJOPRIVREDNIH KOMBINATA NA LISTI NAJVEĆIH PRIVREDNIH
ORGANIZACIJA U SFRJ ZA 1984. GODINU
— u 000 din —
c £
a C 3 Privredna organizacija
Ukupni
prihod Dohodak -f
amortizacija Dohodak -f
amortizacija Korištena
i sredstva
tuO D, C
— 3 -G
^ -M 's_
P5 3 c, Dohodak -f
amortizacija Korištena
sredstva Broj zapo
slenih Broj zapo
slenih
6. P K B, Beograd 6,15 0,264 946 3.584
9. »AGROCOOP«, Novi Sad 40,321 1.379 4.294
11. »MAKEDONIJA«, Skoplje 5,43 0,235 578 2.459
14. »SIRMIUM«, Sr. Mitrovica 4,70 0,324 1.406 4.337
16. »S. MIHALJ«, Zrenjanin 4,66 0,314 1.393 4.443
28. »AGROS«, Subotica 6,69 0,342 1.222 3.576
29. »SOMBOR«, Sombor 6,26 0,358 1.503 4.422
31. »PODRAVKA«, Koprivnica 9,357 0,261 1.138 4.363
31. »TAMlS«, Pančevo 4.43 0,324 1.548 4.734
33. »IPK Osijek«, Osijek 4,35 0,252 1.202 4.111
40. »VRBAS«, Vrbas 3,62 0,357 1.299 3.649
43. »AGROKOMERC«, V. Kladuša 6,79 0,284 1.217 4.282
44. »HERCEGOVINA«, Mostar 6,70 0,288 606 2.102
55. »BELJE«, Darda 4,52 0,350 1.333 3.809
Izvor: »200 najvećih«, specijalno izdanje
izračunao autor. »Ekonomske politike«, Beograd za 1984. godinu; podatke
757