Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego

Abstract

Abstrakt
W artykule zanalizowano temat kryzysu migracyjnego, który pojawił się w Europie w 2015 roku. Autorka omawia reakcję czterech państw tworzących Grupę Wyszehradzką – Czech, Polski, Słowacji i Węgier - na napływ uchodźców i sprzeciw tych państw wobec mechanizmu kwotowego relokacji uchodźców. Kryzys migracyjny zjednoczył państwa Grupy Wyszehradzkiej we wspólnym stanowisku na forum Unii Europejskiej.

Abstract
The author of this article analyzes the topic of migration crisis which appeared in Europe in 2015. She discousses the reaction of four countries creating Visegrad Group – the Czech Republic, Poland, Slovakia and Hungary - on the flow of refugees and the opposition of these countries towards a quota mechanism to relocate refugees. Migration crisis united countries of Visegrad Group in their common position on the forum of the European Union.

Full text

Państwa Grupy Wyszehradzkiej
wobec kryzysu migracyjnego
Visegrad countries towards migration crisis
Anna Czyż*
Abstrakt
W artykule zanalizowano temat kryzysu
migracyjnego, który pojawił się w Europie
w 2015 roku. Autorka omawia reakcję czte-
rech państw tworzących Grupę Wyszeh-
radzką — Czech, Polski, Słowacji i Węgier
— na napływ uchodźców i sprzeciw tych
państw wobec mechanizmu kwotowego
relokacji uchodźców. Kryzys migracyjny
zjednoczył państwa Grupy Wyszehradz-
kiej we wspólnym stanowisku na forum
Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: Grupa Wyszehradzka,
kryzys migracyjny, Unia Europejska
W 2015 roku Unia Europejska stanęła w obliczu poważnego kryzysu we-
wnętrznego, związanego z dużym napływem uchodźców z różnych stron świa-
ta, który to kryzys wywołał istotne różnice stanowisk poszczególnych państw
Studia Politicae Universitatis Silesiensis 2017, T. 18, s. 143—161
ISSN 1895 -3492 (wersja drukowana)
ISSN 2353 -9747 (wersja elektroniczna)
www.studiapoliticae.us.edu.pl
* Zakład Systemów Politycznych Polski i Państw Europy Środkowej i Wschodniej,
w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
(anna.czyz@us.edu.pl)
Abstract
The author of this article analyzes the
topic of migration crisis which appeared in
Europe in 2015. She discousses the reac-
tion of four countries creating Visegrad
Group — the Czech Republic, Poland, Slo-
vakia and Hungary — on the ow of refu-
gees and the opposition of these countries
towards a quota mechanism to relocate ref-
ugees. Migration crisis united countries of
Visegrad Group in their common position
on the forum of the European Union.
Key words: Visegrad Group, migration
crisis, European Union

144 Stosunki międzynarodowe
członkowskich w podejściu do problemu oraz sposobów jego rozwiązania.
Jednym z pomysłów radzenia sobie z nadmierną liczbą migrantów stało się
wprowadzenie obowiązkowych kwot relokacji uchodźców pomiędzy państwa
członkowskie Unii Europejskiej. Wobec takiego rozwiązania swój sprzeciw po-
stanowiły wyrazić państwa tworzące ugrupowanie regionalne pod nazwą Grupa
Wyszehradzka, czyli Czechy, Polska, Słowacja i Węgry. Celem podjętym w ar-
tykule jest ukazanie znaczenia wspólnej koalicji stworzonej przez cztery pań-
stwa Europy Środkowej zarówno dla polityki wewnętrznej w tych państwach,
jak i dla ich pozycji na forum Unii Europejskiej. Jak się okazało, kryzys mi-
gracyjny stał się istotnym tematem łączącym państwa Grupy Wyszehradzkiej,
które do tej pory we wzajemnej współpracy nie zawsze prezentowały wspólny
front działania w stosunku do najważniejszych zagadnień zaznaczających się
w unijnej agendzie.
Wspólne podejście do mechanizmu obowiązkowych kwot relokacji uchodź-
ców, prezentowane przez państwa członkowskie Grupy stało się czynnikiem
wzmacniającym więzi pomiędzy partnerami z Grupy, miało bowiem znaczenie
dla jej spójności, perspektyw kontynuowania i rozwijania współpracy czterech
państw Europy Środkowej, które w 2016 roku obchodziły 25. rocznicę rozpo-
częcia współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej. W obliczu wspólnego wy-
zwania można było zaobserwować wzmożoną intensywność spotkań na różnym
szczeblu organizowanych przez przedstawicieli państw Grupy, zwiększoną liczbę
wydawanych wspólnych oświadczeń oraz przyjmowanych ustaleń, co wpłynęło
pozytywnie na wzajemne relacje wewnątrz Grupy. Jednocześnie na forum Unii
Europejskiej państwa Grupy były postrzegane jako koalicja niechętnych, której
zarzucano brak solidarności europejskiej i przedkładanie ochrony własnych te-
rytoriów i obywateli nad ochronę praw człowieka i ogólnoeuropejskich zasad.
25 lat istnienia Grupy Wyszehradzkiej
Grupa Wyszehradzka (ang. Visegrad Group, V41) obchodziła 15 lutego 2016
roku 25. rocznicę swego istnienia. Podczas szczytu w Pradze premierzy Czech
— Bohuslav Sobotka, Polski — Beata Szydło, Słowacji — Robert Fico oraz
Węgier — Viktor Orbán podkreślali znaczenie ugrupowania dla regionu Eu-
ropy Środkowej, wolę kontynuowania współpracy oraz koordynacji stanowisk
zwłaszcza w odniesieniu do kryzysu migracyjnego. Zostały wówczas przyję-
te dwa ważne oświadczenia. Pierwsze oświadczenie dotyczyło podsumowania
dwudziestu pięciu lat funkcjonowania Grupy Wyszehradzkiej. Jak czytamy
1
http://www.visegradgroup.eu/main.php (dostęp: 21.11.2016).

145
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
w oświadczeniu: „W ciągu ostatnich 25 lat Grupa Wyszehradzka rozwijała
ścisłą i intensywną współpracę opartą na wspólnych wartościach i interesach.
Swym członkostwem w Unii Europejskiej i NATO państwa Grupy Wyszeh-
radzkiej przyczyniły się do gospodarczej i politycznej integracji Europy oraz
umocniły stabilność i bezpieczeństwo kontynentu. UE i NATO nie są już tylko
naszym jedynym zabezpieczeniem i gwarantem naszego dobrobytu, są dziś po-
nadto wyraźną częścią składową wspólnej tożsamości, za którą nasze państwa
czują się odpowiedzialne. Mamy świadomość, że niebezpieczeństwo powstania
linii podziału w Europie nadal istnieje i jesteśmy również świadomi ewentual-
nych negatywnych następstw takiego podziału. Dlatego zamierzamy aktywnie
i zdecydowanie zapobiegać powstawaniu takich nowych granic oraz bronić się
przed tym. Jesteśmy przekonani, że wszyscy nasi europejscy partnerzy podzie-
lają ten pogląd i są gotowi wspólnie z nami w tym duchu pracować”2. Drugie
oświadczenie dotyczyło stanowiska państw Grupy Wyszehradzkiej wobec prob-
lemu migracji. Jak czytamy w oświadczeniu: „Premierzy państw Grupy Wy-
szehradzkiej wyrazili pełne poparcie dla środków przyjętych na szczeblu Unii
Europejskiej w celu bardziej skutecznej ochrony granic zewnętrznych, w tym
wzmocnioną współpracę z państwami trzecimi podczas powtarzania ich nega-
tywnego stanowiska w sprawie stałego mechanizmu automatycznej relokacji.
Omówili również ewentualne dalsze kroki i praktyczne działania zmierzające
do stabilizacji sytuacji na zachodniobałkańskim szlaku migracji, intensykację
komunikacji pomiędzy zainteresowanymi państwami, wzmocnienie bezpieczeń-
stwa oraz zapobieganie napięciom w regionie”3. W ocenie partnerów z Grupy
Wyszehradzkiej ważne jest poszukiwanie wspólnych rozwiązań, skupienie uwa-
gi na walce z przyczynami presji migracyjnej, w tym na zakończeniu wojny
w Syrii i odzyskaniu kontroli nad sytuacją. Państwa Grupy akcentowały zna-
czenie podjęcia skutecznych działań mających na celu ochronę granic zewnętrz-
nych Unii Europejskiej — konieczność podjęcia decyzji w sprawie Europejskiej
Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz wspólnych porozumień UE — Turcja4.
Do tej pory Grupa Wyszehradzka stanowiła w Unii Europejskiej z różnym
powodzeniem, natężeniem i skutkiem koalicję państw powołaną do reprezento-
wania interesów Europy Środkowej. Nierzadko na forum Unii Europejskiej czte-
rem państwom wyszehradzkim udawało się wypracować wspólne stanowisko
w ważnych kwestiach jako efekt rozwijającej się pomiędzy nimi współpracy.
Od momentu wejścia — w 2004 roku — Czech, Polski, Słowacji i Węgier do
Unii Europejskiej pojawiały się jednak także sprawy, wobec których państwa
2
JointStatementofthePrimeMinistersoftheVisegradGroupCountriesonthe25thV4
Anniversary, February 15, 2016 [http://www.visegradgroup.eu/calendar/2016/joint -statement-
-of -the (dostęp: 25.11.2016)].
3
Joint Statement on Migration, February 15, 2016 [http://www.visegradgroup.eu/calen-
dar/2016/joint -statement -on (dostęp: 25.11.2016)].
4
Ibidem.

146 Stosunki międzynarodowe
Grupy miały rozbieżne stanowiska. Istotne podziały w Grupie występowały
w szczególności w odniesieniu do koniktu na Ukrainie, aneksji Krymu przez
Rosję w 2014 roku oraz sankcji Unii Europejskiej wobec Rosji. W tym przy-
padku stanowisko Polski istotnie odbiegało od podejścia pozostałych partnerów
z Grupy, gdyż Polska w przeciwieństwie do Czech, Słowacji i Węgier popierała
nałożenie sankcji ekonomicznych na Rosję i potępiała jednoznacznie aneksję
Krymu. Inna postawa w patrzeniu na Rosję przez Czechy, Słowację i Węgry po-
dyktowana była przede wszystkim względami ekonomicznymi — Rosja jest dla
tych państw ważnym partnerem w stosunkach gospodarczych, odgrywa także
istotną rolę jako główny dostawca surowców energetycznych dla tych państw.
Grupa Wyszehradzka powstała w 1991 roku jako ugrupowanie regional-
ne początkowo pod nazwą Trójkąt Wyszehradzki, gdyż tworzyły ją wówczas
Czechosłowacja, Polska i Węgry, jednak po rozpadzie Czechosłowacji w użycie
weszła nazwa „Grupa Wyszehradzka”5. W pierwszym okresie swojego działa-
nia (w latach 1991—2004) Grupa Wyszehradzka dążyła przede wszystkim do
integracji z Unią Europejską oraz Sojuszem Północnoatlantyckim, a więc sta-
wiała sobie głównie cele polityczne współpracy. Współpraca pomiędzy tymi
czterema państwami przechodziła wówczas różne fazy — od bardzo aktywnego
początku współpracy (w latach 1991—1993), kiedy udało się zrealizować ważne
cele w polityce zagranicznej tych państw postkomunistycznych (m.in. doszło do
rozwiązania Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej
jako organizacji blokowych istniejących w okresie zimnej wojny oraz do pod-
pisania układów stowarzyszeniowych ze Wspólnotami Europejskimi), poprzez
okres uśpienia współpracy politycznej (w latach 1994—1998), kiedy państwa te
rekompensowały brak efektów we współpracy politycznej, rozwijaniem współ-
pracy gospodarczej w ramach powołanego w 1992 roku Środkowoeuropejskie-
go Porozumienia o Wolnym Handlu, aż po fazę reaktywacji (w latach 1999—
2004), kiedy odnowiono kontakty polityczne. Nabrały one tempa i w rezultacie
członkostwo tych państw w Unii Europejskiej i NATO stało się faktem (do Unii
Europejskiej wszystkie te państwa wchodziły razem z dniem 1 maja 2004 r., do
NATO 12 marca 1999 r. zostały przyjęte Czechy, Polska i Węgry, a Słowacja
dołączyła do nich z dniem 29 marca 2004 r.).
Drugi okres współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej rozpoczął się
z chwilą ich wejścia do Unii Europejskiej w 2004 roku i trwa do dziś. Po osiąg-
nięciu głównego celu współpracy państwa Grupy stanęły przed koniecznością
określenia swej roli w ramach Unii Europejskiej oraz wyznaczenia nowych
celów współpracy. Rządzący wówczas w Czechach, Polsce, na Słowacji i na
Węgrzech politycy podjęli decyzję o kontynuowaniu współpracy i przyjęli nową
5
Szerzej: P. Deszczyński, M. Szczepaniak: GrupaWyszehradzka:współpracapolityczna
i gospodarcza. Toruń 1995; B. Gór alczy k: Współpracawyszehradzka:geneza,doświadcze-
nia, perspektywy. Warszawa 1999; K. GaWron -TaBor: Współpraca pa ństw Grup y Wyszeh-
radzkiejwprocesieintegracjieuropejskiejwlatach1989—2009. Toruń 2014.

147
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
deklarację współpracy, w której nakreślono najważniejsze cele współpracy oraz
dziedziny, w jakich ma ona się rozwijać. W ramach Grupy Wyszehradzkiej
współpraca obejmuje sferę kultury, edukacji, nauki, infrastruktury, środowiska,
obrony, współpracy transgranicznej oraz rozwój tzw. wymiaru obywatelskiego
— z aktywnym udziałem Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego jako
jedynej struktury organizacyjnej Grupy. Fundusz, który w 2015 roku obchodził
15. rocznicę powstania, odgrywa istotną rolę w szerzeniu idei Wyszehradu, roz-
wijaniu wzajemnych kontaktów pomiędzy obywatelami państw wyszehradzkich
w dziedzinie badań naukowych, edukacji, kultury czy sportu. Współpraca wy-
szehradzka dokonuje się na podstawie wyznaczonych mechanizmów: roczne,
rotacyjne przewodnictwo w Grupie, corocznie organizowane szczyty z udzia-
łem premierów państw członkowskich, regularne spotkania prezydentów, przed-
stawicieli parlamentów, poszczególnych ministerstw z czterech państw wyszeh-
radzkich, grupy robocze.
Do najważniejszych obszarów współpracy wyszehradzkiej należy współpra-
ca w ramach Unii Europejskiej, w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz
współpraca w formule Wyszehrad Plus, czyli z innymi partnerami zaintereso-
wanymi podejmowaniem i rozwijaniem współpracy z państwami Grupy6. Do
trzech podstawowych wymiarów współpracy wyszehradzkiej należy zaliczyć
współpracę polityczną, sektorową oraz zewnętrzną. W przypadku współpracy
politycznej obejmuje ona sferę działań wewnątrz obszaru V4 oraz na zewnątrz,
w formacie stosunków dwustronnych lub wielostronnych. Warunkiem koniecz-
nym dla dowolnej inicjatywy wyszehradzkiej jest udział w niej wszystkich czte-
rech państw członkowskich — w wyszehradzkim modus operandi zakłada się
trzy możliwe efekty: wszystkie państwa wyszehradzkie od samego początku
przyjmują wspólne stanowisko, stanowiska państw wyszehradzkich różnią się
nieznacznie, ale osiągają one kompromis, lub ich stanowiska różnią się w takim
stopniu, iż nie jest możliwe zawarcie kompromisu w danej sprawie. Współpraca
w ramach Grupy Wyszehradzkiej osiągnęła także istotny wymiar sektorowy —
pewne postępy zostały osiągnięte w dziedzinie energetyki, infrastruktury (plany
budowy korytarza energetycznego Północ -Południe), bezpieczeństwa i obrony.
Wymiar zewnętrzny współpracy wyszehradzkiej z kolei oznacza zaangażowanie
państw Grupy w Europejską Politykę Sąsiedztwa, program Partnerstwo Wschod-
nie, popieranie polityki rozszerzeniowej w odniesieniu do regionu Bałkanów Za-
chodnich oraz współpraca w formule Wyszehrad Plus, w myśl której zakłada się
rozwój współpracy z państwami europejskimi i pozaeuropejskimi zainteresowa-
nymi wzajemnymi kontaktami w różnych dziedzinach z państwami obszaru V47.
6
Guidelines on the Future Areas of Visegrad Cooperation [http://www.visegradgroup.
eu/cooperation/guidelines -on -the -future -110412 (dostęp: 18.11.2016)].
7
T. Strážay: ExploringPossibilitiesofDeepeningtheInternalCohesionoftheV4:Polish
andSlovakPerspectives [http://www.sfpa.sk/wp -content/uploads/2015/09/Internal-Cohesion-
of -the -V4_SK -and -PL -perspectives.pdf (dostęp: 20.11.2016)].

148 Stosunki międzynarodowe
W okresie członkostwa w Unii Europejskiej państwa Grupy Wyszehradz-
kiej podejmowały wspólne inicjatywy na forum UE, traktując format V4 jako
możliwość tworzenia koalicji tematycznych w przypadku zbieżnych interesów
dla całej czwórki wyszehradzkiej i koordynacji stanowisk państw środkowo-
europejskich w UE. Państwa Grupy wypracowały mechanizm koordynacji sta-
nowisk w ramach Unii Europejskiej, który polega na organizowaniu spotkań
przedstawicieli Grupy poprzedzających bezpośrednio szczyty Unii Europej-
skiej. Przynosiło to efekty i wpływało na wzrost znaczenia Grupy Wyszehradz-
kiej na forum Unii Europejskiej, co było widoczne na przykład podczas debaty
nad nową perspektywą budżetową UE na lata 2014—2020, nad polityką spój-
ności czy w przypadku pakietu klimatyczno -energetycznego8. Na przestrzeni
ostatnich lat w wielu kwestiach państwa Grupy zajmowały zbieżne lub podobne
stanowiska, pojawiały się też tematy, wobec których cztery państwa środko-
woeuropejskie prezentowały odmienne poglądy. Do najważniejszych zagadnień
obecnych w wyszehradzkiej agendzie należą: polityka energetyczna, przyszłość
Bałkanów Zachodnich oraz program Partnerstwo Wschodnie jako część Euro-
pejskiej Polityki Sąsiedztwa, współpraca obronna, która przyniosła efekt w po-
staci powołania wyszehradzkiej grupy bojowej w 2016 roku, a także polityka
wobec Ukrainy. Państwa Grupy Wyszehradzkiej dążą do rozwijania polityki
rozwojowej i transformacyjnej w stosunku do państw Europy Wschodniej oraz
państw Bałkanów Zachodnich. Rola Grupy Wyszehradzkiej ma polegać na dzie-
leniu się doświadczeniem w zakresie procesu przemian politycznych, gospodar-
czych, społecznych, który stanowi wyzwanie dla państw z obszaru pojugosło-
wiańskiego oraz poradzieckiego. Jednym z instrumentów służącym realizacji
tego celu stało się uruchomienie nowego programu grantowego wspierającego
Partnerstwo Wschodnie w ramach Międzynarodowego Funduszu Wyszehradz-
kiego9. Sam Fundusz Wyszehradzki, który stanowi jedyną wspólną instytucję
państw Grupy Wyszehradzkiej, posłużył za przykład dla państw bałkańskich.
Podjęły one decyzję o powołaniu do życia podobnej instytucji pod nazwą „Fun-
dusz Zachodnich Bałkanów” z siedzibą w Tiranie. Celem tejże instytucji ma być
wspieranie nansowe różnych inicjatyw i projektów służących rozwojowi regio-
nu i jego obywateli. Państwa tego regionu kontynuują ponadto podobny model
współpracy gospodarczej CEFTA 2006, przetestowany wcześniej przez państwa
Grypy Wyszehradzkiej, które w 1992 roku utworzyły Środkowoeuropejskie Po-
rozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) jako strukturę służącą przygotowaniu
do współpracy ekonomicznej w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej.
8
Ibidem.
9
J. GroszkoWski: Grupa Wyszehradzka wspiera Partnerstwo Wschodnie. Analizy OSW,
29.06.2011 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011 -06 -29/grupa -wyszehradzka-
wspiera -partnerstwo -wschodnie (dostęp: 19.11.2016)].

149
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
Kryzys migracyjny — jego przyczyny iskutki
W ostatnich miesiącach kwestia uchodźców, a więc i kryzysu migracyjnego,
w Unii Europejskiej znalazła się w centrum zainteresowania partnerów z Grupy
Wyszehradzkiej, połączyło ich bowiem podobne spojrzenie na problem, który
zaczął się pojawiać w Europie już w 2013, 2014 roku, kiedy narastała presja
migracyjna na granicy turecko -bułgarskiej. Kryzys ten przybrał na sile w roku
2015. Unia Europejska stanęła w tamtym czasie w obliczu bardzo poważnego
impasu wewnętrznego, u którego podstaw leżała sytuacja w takich częściach
świata, jak Bliski Wschód (wojna domowa w Syrii, działalność tzw. Państwa
Islamskiego), Afganistan, Afryka Północna. Konikty, toczące się w tych re-
gionach, zmusiły znaczną część mieszkających tam ludzi do ucieczki i szukania
miejsca schronienia. Tym miejscem docelowym dla setek tysięcy uchodźców
i migrantów stały się bogate państwa Europy Zachodniej, które postrzegane są
jako dające nadzieję i szansę na lepszą przyszłość. Główne szlaki uchodźców
z Syrii, Iraku, Afganistanu czy Północnej Afryki prowadzą drogą lądową przez
Turcję do Grecji, Macedonii, Serbii i dalej na Węgry, do Austrii i do Niemiec
(tzw. szlak zachodniobałkański), drogą morską zaś z Libii czy Tunezji do Włoch
i Grecji (tzw. szlak środkowośródziemnomorski).
Wraz z masową migracją mieszkańców z Afryki czy Bliskiego Wschodu do
Unii Europejskiej w celach zarobkowych napływają także imigranci z innych
państw europejskich, na przykład z Kosowa, Albanii czy Ukrainy. Kryzys mi-
gracyjny doprowadził w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej
do trudności w prowadzeniu skutecznej kontroli na granicach zewnętrznych,
w przyjmowaniu przybywających uchodźców oraz w prowadzeniu procedur
azylowych. Ze względu na swoje położenie szczególnie dotkliwie skutki zwięk-
szonego napływu uchodźców odczuła Grecja, a Morze Egejskie stało się obsza-
rem najbardziej wzmożonej nielegalnej migracji. W ramach procedur stosowa-
nych w odniesieniu do osób starających się o azyl w państwach członkowskich
Unii Europejskiej obowiązywała konwencja dublińska, w myśl której stanowio-
no, iż wniosek o azyl ma być rozpatrywany przez państwo Unii Europejskiej,
do którego uchodźca dotarł w pierwszej kolejności. W obecnym kryzysie więk-
szość uchodźców nie starała się jednak o azyl we Włoszech czy w Grecji, lecz
podróżowała dalej do Niemiec, które zrezygnowały z odsyłania ich z powrotem
do tych państw. Dane statystyczne (dane Frontex10, UNHCR11) ukazują skalę
10
Frontex — ang. European Border and Coast Guard Agency — Europejska Agencja
Straży Granicznej i Przybrzeżnej [http://frontex.europa.eu/about -frontex/origin/ (dostęp:
21.11.2016)].
11
UNHCR — ang. United Nations High Commissioner for Refugees — Wysoki
Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców [http://www.unhcr.org/ (dostęp:
21.11.2016)].

150 Stosunki międzynarodowe
problemu, gdyż według różnych źródeł na koniec 2015 roku liczba uchodźców,
którzy dotarli do Europy, osiągnęła milion12.
Masowy napływ uchodźców do Unii Europejskiej postawił państwa członkow-
skie przed koniecznością podjęcia odpowiednich działań i decyzji w sprawie przy-
jęcia i rozmieszczenia uchodźców oraz radzenia sobie z ich gwałtownym i wzra-
stającym napływem, który generował wiele problemów społecznych i wyzwań dla
zwykłych obywateli, a także przynosił coraz to nowe informacje o tragicznych
wydarzeniach dotyczących zatonięcia łodzi z uchodźcami czy ich śmierci w trak-
cie podróży. W obliczu poważnego problemu i zagrożenia dla bezpieczeństwa
obywateli państwa członkowskie Unii Europejskiej musiały zająć stanowisko na
forum UE, biorąc pod uwagę opinię publiczną, która w wielu państwach otwarcie
wyrażała swoje obawy dotyczące napływu nielegalnych migrantów i uchodźców.
W miarę rozwoju sytuacji kryzys migracyjny w Unii Europejskiej doprowadził
do rozbieżności stanowisk pomiędzy państwami członkowskimi, jeśli chodzi
o politykę migracyjną, stosowanie obowiązkowych kwot, czyli liczby uchodźców,
jaką każdy kraj musi przyjąć w ramach solidarności europejskiej i redystrybucji
uchodźców, a także co do konieczności wzmocnienia granic zewnętrznych Unii
Europejskiej i co do przyszłości strefy Schengen, która oznaczała do tej pory znie-
sienie kontroli osób przekraczających granice pomiędzy państwami członkowski-
mi tej strefy, jak jednak pokazała rzeczywistość, w warunkach masowego napły-
wu uchodźców przyjęte mechanizmy okazały się nieskuteczne.
Na forum Unii Europejskiej poszczególne państwa członkowskie wyrażały
swoje stanowisko w odniesieniu do proponowanych rozwiązań kryzysu, często
tworząc wspólne koalicje popierające lub krytykujące określone plany radze-
nia sobie z problemem uchodźców. Jedną z takich koalicji wyrażających sprze-
ciw wobec obowiązkowych kwot redystrybucji uchodźców stworzyły państwa
Grupy Wyszehradzkiej, czyli Czechy, Polska, Słowacja i Węgry. Początkowo
jednak Polska jako jedyne państwo wyszehradzkie zgodziła się we wrześniu
2015 roku na proponowane przez Unię Europejską rozwiązanie, czyli podział
120 tys. uchodźców. Wówczas na rząd Ewy Kopacz spadły słowa krytyki, a me-
dia obwieściły koniec Wyszehradu. Gdy doszło do zmiany rządu w Polsce po
wyborach parlamentarnych z października 2015 roku, w wyniku których zwy-
cięstwo odniosła partia Prawo i Sprawiedliwość, nowy rząd na czele z Beatą
Szydło zmienił wcześniejsze ustalenia i dołączył w swej polityce do stanowiska
wyrażanego wspólnie przez partnerów z Grupy Wyszehradzkiej. Pozostałe trzy
państwa Grupy od początku kryzysu mówiły „nie” dla obowiązkowego rozloko-
wania uchodźców, a ich sprzeciw wobec przymusowych kwot ma wiele uwarun-
kowań wewnętrznych, między innymi „brak kontaktów historycznych z kulturą
islamu i raczej negatywne doświadczenia z mniejszościami narodowymi”13.
12
http://f rontex.europa.eu/assets/ Publications/Risk_A nalysis/FR AN_Q4_2015.pdf
(dostęp: 21.11.2016).
13
D. Kałan: Kr yzys migracyjny jednocz y Wyszehrad. „Biuletyn PISM” 2015, nr 79.

151
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
W kontekście kryzysu migracyjnego państwa Grupy Wyszehradzkiej pod-
kreślały, jak ważne jest, aby rozwiązania dotyczące ochrony granic zewnętrz-
nych Unii Europejskiej miały charakter europejski, a nie indywidualny czy re-
gionalny, aby Unia Europejska podjęła skuteczne działania ograniczające napływ
migrantów14. Według państw Grupy rozwiązanie kryzysu migracyjnego może
nastąpić przez skuteczne przeciwdziałanie prawdziwym przyczynom migracji,
czyli poprzez dążenia do zakończenia koniktu w Syrii, stabilizację sytuacji
w Iraku oraz w państwach Afryki Północnej. W opinii przywódców Grupy klu-
czem do zatrzymania presji migracyjnej jest współpraca z państwami trzecimi,
tranzytowymi, między innymi z Turcją. Przyjęcie wspólnej deklaracji w spra-
wie migracji przez przywódców państw Grupy dało jasny sygnał o jedności
V4, potwierdzając wspólny punkt widzenia i wyrażając nadzieję na podjęcie
wspólnych działań w ramach całej Unii Europejskiej. Na szczyt Grupy Wyszeh-
radzkiej do Pragi 15 lutego 2016 roku zostali zaproszeni przedstawiciele dwóch
państw bałkańskich — Bułgarii i Macedonii, zainteresowanych przyjęciem
wspólnych rozwiązań kryzysu migracyjnego i zagwarantowania bezpieczeństwa
na swoich granicach. Obecność prezydenta Macedonii Gjorge Iwanowa oraz pre-
miera Bułgarii Bojko Borysowa miała istotne znaczenie dla stanowiska Grupy
Wyszehradzkiej w kwestii kryzysu migracyjnego, państwa Grupy wykorzystały
także w ten sposób okazję, aby wyrazić nadzieję na szybkie włączenie Bułgarii
do strefy Schengen, a w przypadku Macedonii na rozpoczęcie negocjacji ak-
cesyjnych z Unią Europejską15. Podczas kolejnych spotkań premierów państw
Grupy Wyszehradzkiej temat kryzysu migracyjnego pojawiał się wielokrotnie.
Tak było podczas spotkania w Pradze 8 czerwca 2016 roku z okazji zakończenia
rocznej czeskiej prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej. W przyjętym wówczas
oświadczeniu premierzy państw Grupy potwierdzili główne założenia podejścia
do problemu migracji, czyli: poparcie dla ochrony granic zewnętrznych Unii
Europejskiej, właściwego zarządzania granicami, w pełni funkcjonujących hot-
spotów, skutecznej polityki w zakresie powrotów, pełnej realizacji planu działa-
nia UE — Turcja16. Państwa Grupy Wyszehradzkiej nadal podtrzymywały swo-
je stanowisko, iż propozycje oparte na obowiązkowym systemie redystrybucji
azylantów działają jako czynnik przyciągający, a dodatkowo dzielący państwa
członkowskie (oraz ich społeczeństwa), ponadto system obowiązkowej relokacji
nie działa w rzeczywistości. Podczas kolejnego szczytu premierów państw Gru-
14
JointStatementofV4PrimeMinistersonMigration, Prague, February 15, 2016 [http://
www.visegradgroup.eu/calendar/2016/joint -statement -on (dostęp: 3.11.2016)].
15
Szydło:rozwiązaniem kryzysu migracyjnego zakończenie wojen wSyrii,Iraku,Libii
i rogu Afryki, 15 lutego 2016 r. [http://www.tvn24.pl/wiadomosci -ze -swiata,2/szydlo -na-szczy
cie -v4 -o -rozwiazaniu -kryzysu -imigracyjnego,619524.html (dostęp: 3.11.2016)].
16
Joint Declaration of the Visegrad Group Prime Ministers, Prague, June 8, 2016
[http://www.visegradgroup.eu/documents/ofcial -statements/joint -declaration -of -the -160609
(dostęp: 25.11.2016)].

152 Stosunki międzynarodowe
py Wyszehradzkiej, który odbył się 21 lipca 2016 roku w Warszawie jako ot-
wierający polską prezydencję w Grupie, podkreślano jak potrzebny jest konsens
europejski w sprawie powstrzymania presji migracyjnej, ale ponadto zwracano
uwagę, jak ważne jest, aby skoncentrować wysiłki na efektywnym sprawdzaniu,
kto rzeczywiście potrzebuje pomocy, a kto tylko próbuje poprawić swój status
ekonomiczny17. Z kolei w wydanym po szczycie Unii Europejskiej w Bratysła-
wie 16 września 2016 roku wspólnym oświadczeniu premierów państw Grupy
Wyszehradzkiej znalazły się zapisy mówiące o tym, iż „polityka migracyjna
powinna opierać się na zasadzie elastycznej solidarności. Koncepcja ta powinna
umożliwić państwom członkowskim podjęcie decyzji w sprawie szczególnych
form udziału i wkładu, biorąc pod uwagę ich doświadczenie i potencjał. Ponadto
mechanizm relokacji powinien być dobrowolny”18.
Uwarunkowania stanowiska poszczególnych państw
Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
Do tej pory państwem Grupy Wyszehradzkiej, które w największym stopniu
dotknął kryzys migracyjny, były Węgry. Znajdują się one bowiem na najkrót-
szym szlaku wybieranym przez uchodźców i migrantów, których punktem do-
celowym są głównie Niemcy. „175 -kilometrowa granica serbsko -węgierska stała
się jedną z najbardziej obleganych przez migrantów granic Unii Europejskiej.
Wprawdzie wiosną 2015 roku udało się zmniejszyć napływ tą drogą migrantów
z Kosowa i Serbii, ale w miesiącach letnich tego roku znacznie przybrała fala
migrantów spoza Europy — przede wszystkim obywateli Syrii, Afganistanu
i Iraku. Przedzierali się oni z Turcji przez Grecję, Macedonię i Serbię na Węgry,
z nadzieją na dotarcie do państw Europy Zachodniej, głównie do Niemiec”19.
Dotychczas to głównie Niemcy apelowały do innych państw Unii Europejskiej
o większe otwarcie na uchodźców, co miało wpływ na wzrost fali migracyjnej
przez Węgry. Od początku 2015 roku do połowy września 2015 roku przez gra-
nicę węgiersko -serbską przedostało się według informacji ponad 190 tys. niele-
17
Wspólne oświadczenie szefów rządów państw Grupy Wyszehradzkiej, Warszawa, 21
lipca 2016 r. [https://www.premier.gov.pl/les/les/wspolne_oswiadczenie_szefow_rzadow_
panstw_grupy_wyszehradzkiej.pdf, (dostęp: 25.11.2016)].
18
JointStatementoftheHeadsofGovernmentsoftheV4Countries, Bratislava, 16 Sep-
tember 2016 [http://www.msz.gov.pl/resource/4e985f7f -8a2d -416b -8b3f -52e7f704c414:JCR
(dostęp: 25.11.2016)].
19
M. GniazDoWski, M. JaroszeWicz: Węgier ska odsłona k ryzysu mig racyjnego. Anali-
zy OSW, 9.09.2015 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -09/wegierska-
odslona -kryzysu -migracyjnego (dostęp: 3.11.2016)].

153
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
galnych migrantów. Stało się to przyczyną podjęcia przez władze węgierskie de-
cyzji o zaostrzeniu przepisów dotyczących nielegalnego przekraczania granicy
oraz o budowie na granicy węgiersko -serbskiej ogrodzenia z drutu kolczastego,
co spotkało się z krytyką ze strony Unii Europejskiej oraz spowodowało zmia-
nę tras i szlaków migracyjnych20. W kolejnym kroku Węgry zdecydowały się
także na zamknięcie granicy z Chorwacją, utrudniając migrantom przedostanie
się do Austrii i dalej do Niemiec, i przerzucając falę migracyjną na sąsiadów,
zwłaszcza Chorwację, Słowenię i Serbię. Węgry dotknięte w największym stop-
niu konsekwencjami kryzysu migracyjnego zajmowały w regionie Europy Środ-
kowej najostrzejsze stanowisko wobec kryzysu migracyjnego. Zdecydowana po-
stawa premiera Viktora Orbána była krytykowana, ale dla węgierskiego rządu
fala migracyjna i próba narzucenia Węgrom przyjmowania uchodźców w ra-
mach mechanizmu relokacji stanowiło największe wyzwanie w ostatnim czasie.
Z tego względu Węgry sceptycznie odnosiły się do porozumień unijno -tureckich
w sprawie kryzysu (odsyłanie uchodźców z Grecji do Turcji w zamian za pomoc
nansową Unii Europejskiej dla Turcji) i opowiadały się za utworzeniem „dru-
giej linii obrony” na granicy grecko -macedońskiej21. Władze Węgier stały na
stanowisku, iż osoby, które uciekły z terenów objętych działaniami wojennymi,
powinny być uznawane za uchodźców tylko w pierwszym bezpiecznym pań-
stwie, do którego dotrą. Jeśli natomiast podejmują dalszą podróż, powinny być
traktowane jak migranci ekonomiczni22. Węgry znalazły się w sporze zwłaszcza
z Niemcami, które deklarowały gotowość przyjmowania uchodźców, a także
z Austrią, która z kolei deklarowała wolę zapewnienia uchodźcom spokojnego
tranzytu do Niemiec. Węgry uznały deklaracje władz niemieckich o gotowości
przyjmowania uchodźców za nieodpowiedzialną zachętę do nielegalnego forso-
wania granic Unii Europejskiej23.
Węgry wraz ze Słowacją zaskarżyły przed Trybunałem Sprawiedliwości
Unii Europejskiej decyzję Rady UE z września 2015 roku w sprawie relokacji
uchodźców na podstawie obowiązkowych kwot. W przypadku Słowacji krok ten
był podyktowany uwarunkowaniami wewnętrznymi, a mianowicie zbliżającym
się terminem wyborów parlamentarnych, które odbyły się 5 marca 2016 roku.
Premier Robert Fico i jego partia Smer -SD prezentująca się jako partia bro-
niąca Słowacji przed zagrożeniami wynikającymi z napływu uchodźców, zapo-
wiadał, iż „nie dopuści do tego, żeby na Słowacji powstała zwarta społeczność
muzułmańska”24. Premier łącząc temat migracji z terroryzmem, przestrzegał
20
A. SaDecki: Węgrydomknęłygranicę… (dostęp: 3.11.2016).
21
J. GroszkoWski: Kulisyplanu„B”:wyszehradzkaperspektywakryzysumigracyjnego.
Analizy OSW, 17.02.2016 [http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016 -02 -17/kulisy-
planu -b -wyszehradzka -perspektywa -kryzysu -migracyjnego (dostęp: 3.11.2016)].
22
A. SaDecki: Węgrydomknęłygranicę… (dostęp: 11.11.2016).
23
M. Gn iazDoWski, M. JaroszeWicz: Węgierskaodsłona… (dostęp: 12.11.2016).
24
A. SaDecki: Węgrydomknęłygranicę… (dostęp: 11.11.2016).

154 Stosunki międzynarodowe
przed terrorystami ukrywającymi się pomiędzy migrantami. Mimo że Słowacja
nie jest państwem ani tranzytowym, ani docelowym fali uchodźców, w grudniu
2015 roku słowacki parlament przyjął antyterrorystyczny pakiet ustaw, zwięk-
szających uprawnienia służb, policji i wymiaru sprawiedliwości25.
Obawy, wyrażane przez polityków w państwach Grupy Wyszehradzkiej po-
dziela duża cześć społeczeństw we wszystkich czterech wyszehradzkich kra-
jach Europy Środkowej. Partie w nich rządzące wykorzystują te lęki i nastroje
społeczne, intensykują retorykę antyislamską i antyimigracyjną, aby zdobyć
w ten sposób poparcie wyborców26. Na Węgrzech zdecydowana postawa pre-
miera Viktora Orbána w obliczu fali uchodźców przyczyniła się do przezwy-
ciężenia przez rządzący Fidesz kryzysu poparcia i umocnienia się na pozycji
lidera sondaży, a kryzys migracyjny zdominował węgierską debatę publiczną,
odsuwając na bok inne tematy, gdyż stanowcza retoryka premiera wpisuje się
w nastroje społeczne. Ważnym posunięciem węgierskich władz stało się zarzą-
dzenie referendum ogólnokrajowego, które miało na celu wzmocnienie pozycji
Węgier w Unii Europejskiej w debacie o kryzysie migracyjnym. W referendum
przeprowadzonym 2 października 2016 roku 98% Węgrów, którzy oddali waż-
ny głos, odpowiedziało negatywnie na pytanie: „Czy chce Pan/Pani, by Unia
Europejska mogła bez zgody parlamentu węgierskiego decydować o obowiąz-
kowym osiedlaniu na Węgrzech osób obywatelstwa innego niż węgierskie?”27.
Okazało się jednak, iż referendum jest nieważne, gdyż wzięło w nim udział tyl-
ko 40% uprawnionych do głosowania, a więc nie został spełniony wymóg fre-
kwencji, która zgodnie z nową Konstytucją Węgier z 2011 roku musi wynieść
co najmniej połowę uprawnionych do głosowania obywateli Węgier28. Rządzą-
cy Fidesz, który był inicjatorem referendum, zachęcał do głosowania na „nie”,
podobnie jak opozycyjny, skrajnie prawicowy Jobbik, pozostałe partie opozy-
cyjne zachęcały wyborców do bojkotu referendum. „Premier Orbán nie zdołał
uczynić z referendum »sprawy wagi państwowej« jednoczącej społeczeństwo,
które — jak wynika z sondaży — w zdecydowanej większości jest przeciwne
przyjmowaniu migrantów”29. Przyczyn zbyt małej mobilizacji społecznej wo-
bec referendum należy upatrywać w zmieniającej się sytuacji — głosowanie
25
J. GroszkoWski: Przedwyborcza walka z terroryzmem na Słowacji. Analizy OSW,
16.12.2015 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -12 -16/przedwyborcza -walka-
z -terroryzmem -na -slowacji (dostęp: 12.11.2016)].
26
D. Kałan: Wyszehradzka recepta na kryzys migracyjny. PISM, 16.02.2016 [https://
blog.pism.pl/blog/?p=1&id_blog=49&id_post=751 (dostęp: 12.11.2016)].
27
A. SaDecki: Dyskusyjny sukces Orbána — wyniki referendum migracyjnego na
Węgrzech. Analizy OSW, 4.10.2016 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016-10-
04/dyskusyjny -sukces -orbana -wyniki -referendum -migracyjnego -na -wegrzech (dostęp: 11.11.
2016)].
28
Art. 8, ust. 4 Konstytucji Węgier z 11 kwietnia 2011 r. [http://libr.sejm.gov.pl/tek01/
txt/konst/wegry2013.pdf (dostęp: 11.11.2016)].
29
A. SaDecki: DyskusyjnysukcesOrbána… (dostęp: 11.11.2016).

155
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
odbyło się w momencie, gdy na Węgry już od roku nie napływają uchodźcy.
Z jednej strony jest to spowodowane budową ogrodzenia na granicach z Serbią
i Chorwacją, które skutecznie powstrzymało falę napływu uchodźców i zmie-
niło szlaki migracji na inny kierunek, a z drugiej strony w wyniku podpisa-
nego w marcu 2016 roku porozumienia pomiędzy Unią Europejską a Turcją
zmniejszyła się presja migracyjna na Europę. Ponadto, jak się okazało, decyzja
Rady UE z września 2015 roku o obowiązkowych kwotach i relokacji uchodź-
ców jest realizowana w ograniczonym zakresie, Komisja Europejska zaczęła
odchodzić od forsowania polityki kwot na rzecz działań mających zwiększyć
ochronę zewnętrznych granic Unii Europejskiej. Dlatego rezultat referendum
na Węgrzech nie przyniósł rządzącym na Węgrzech oczekiwanego sukcesu
propagandowego. Kampania referendalna Fideszu wpisywała się natomiast
w retorykę twardego przeciwstawiania się Komisji Europejskiej i „elitom eu-
ropejskim”, którą Orbán stosuje od przejęcia władzy w 2010 roku. Polityka
migracyjna stała się kolejnym obszarem, w którym premier Węgier pokazuje
opinii publicznej, iż jest obrońcą interesów narodowych w Unii Europejskiej,
odwołując się przy tym do „historycznej tradycji oporu Węgrów przeciw woli
narzucanej im z zewnątrz”30.
Czeski rząd, który stanowczo sprzeciwia się narzucanym odgórnie kwotom
i wciąż forsowanemu przez Niemcy stałemu mechanizmowi rozdzielania mi-
grantów, jednocześnie stara się przedstawiać swoje stanowisko w taki sposób,
żeby minimalizować napięcia na linii Praga — Berlin. Czeska Partia Socjal-
demokratyczna współrządząca Czechami od wyborów parlamentarnych z 2013
roku stara się łagodzić antyimigracyjne tony w debacie publicznej, w czym nie
pomagają jej jednak bardzo krytyczne wypowiedzi prezydenta Miloša Zemana
na temat islamu i Arabów31. Zeman otwarcie wyrażał swoje poglądy, mówiąc do
imigrantów: „[…] nikt was nie zapraszał” i przyjmując słowa krytyki za stwier-
dzenie, iż „trzeba deportować niektórych migrantów”, a to wszystko z obawy
przed „przedostaniem się dżihadystów do Europy”32.
Polski rząd z Beatą Szydło na czele stoi na stanowisku, iż podejmowane dzia-
łania powinny zmierzać do ograniczenia napływu migrantów poprzez „zapew-
nienie bezpieczeństwa granic zewnętrznych, zwalczanie nielegalnej migracji,
usuwanie pierwotnych przyczyn migracji i uchodźstwa oraz wspieranie krajów
trzecich leżących na szlakach migracyjnych w tym również tych goszczących
30
Ibidem.
31
J. GroszkoWski: Czechy i Słowacja wobec kryzysu migracyjnego. Analizy OSW,
16.09.2015 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -16/czechy -i -slowacja-wo
bec-kryzysu -migracyjnego (dostęp: 3.11.2016)].
32
B. Góralczyk: Szczyt Grupy Wyszehradzkiej, 16.02.2016 r. [http://wiadomosci.
wp.pl/kat,1356,title,Szczyt -Gr upy -Wyszehradzkiej -25 -lat -temu -organizacja -powstala -by-
integrowac -Europe -Srodkowa -z -Zachodem -a -dzis -zaczyna -pelnic -odwrotne -funkcje,wid,181
63639,wiadomosc.html?ticaid=11805c (dostęp: 3.11.2016)].

156 Stosunki międzynarodowe
znaczne liczby uchodźców”33. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji
Mariusz Błaszczak mówił, iż „pomoc powinna być dedykowana uchodźcom,
a nie migrantom. Europa była szturmowana w ubiegłym roku (2015) przez mi-
grantów ekonomicznych, którzy korzystając z okazji chcieli polepszyć swoje
warunki bytu”34. Istotnym problemem bowiem jest rozróżnienie uchodźców,
czyli osób, które uciekają przed wojną, prześladowaniami na tle religijnym lub
politycznym, od imigrantów zarobkowych, których głównym celem jest popra-
wa warunków życia. Strona polska wielokrotnie podkreślała, iż brak kontroli
nad tym, kto dostaje się na terytorium Unii Europejskiej, negatywnie wpływa
na poczucie bezpieczeństwa, zwiększa bowiem ryzyko przedostania się do Eu-
ropy grup terrorystycznych.
Stanowisko państw Grupy Wyszehradzkiej z jednej strony jest wynikiem
nastrojów społecznych niechętnych obcym, migrantom utożsamianym z zagro-
żeniem i spadkiem poczucia bezpieczeństwa, z drugiej zaś strony jest efektem
polityki partii rządzących. W Polsce i na Węgrzech u władzy utrzymują się
ugrupowania konserwatywne, prawicowe, w jakimś stopniu eurosceptyczne,
dla których hasła obrony przed dyktatem Brukseli czy obrony przed napływem
obcych wyznaczają kierunek działania i zjednują poparcie społeczne. Węgry
są przykładem państwa, w którym polityka rządu najbardziej odzwierciedla
nastroje społeczne, nacjonalistyczne sentymenty, skutecznie i trwale podgrze-
wane przez rządzący Fidesz oraz opozycyjny Jobbik (obie te partie w wybo-
rach parlamentarnych zebrały poparcie ponad 60%: Fidesz — 44,87%, Jobbik
— 20,2235). Polska, w której do władzy w 2015 roku doszła konserwatywna
partia Prawo i Sprawiedliwość (z poparciem 37,58%36), jest także postrzega-
na jako państwo o wysokim poziomie nacjonalistycznej świadomości, państwo
katolickie, w którym hasła antyimigracyjne, antyislamskie są obecne w prze-
strzeni publicznej i wykorzystywane przez rządzących do tworzenia atmosfery
zagrożenia. W Słowacji w wyniku wyborów parlamentarnych z marca 2016
roku w parlamencie znalazła się partia nacjonalistyczna Partia Ludowa — Na-
sza Słowacja Mariána Kotleby z poparciem 8,04%37, która głosi hasła antyi-
migracyjne. Podobną retorykę stosuje także Słowacka Partia Narodowa, rady-
kalizacji uległ również język rządzącej krajem partii Smer premiera Roberta
Ficy. W 2015 roku było to podyktowane zbliżającym się terminem wyborów
parlamentarnych, obecnie wynika z kalkulacji politycznych. Jedynie w czeskim
parlamencie nie ma typowo nacjonalistycznego czy prawicowego ugrupowania,
33
BłaszczakospotkaniuprzedstawicieliGrupyWyszehradzkiej:głównymtematemkryzys
migracyjny 21.11.2016 r. [http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/994733,blaszczak-grupa-wy
szehradzka -i -delegacje -m -in -o -kryzysie -migracyjnym.html (dostęp: 21.11.2016)].
34
Ibidem.
35
http://valasztas.hu//en/ogyv2014/416/416_0_index.html (dostęp: 14.11.2016).
36
http://parlament2015.pkw.gov.pl/349_Wyniki_Sejm (dostęp: 14.11.2016).
37
http://volby.statistics.sk/nrsr/nrsr2016/sk/data02.html (dostęp: 14.11.2016).

157
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
które wyraźnie odwoływałoby się do tendencji antyimigracyjnych czy euro-
sceptycznych.
Negatywną konsekwencją kryzysu migracyjnego dla państw Grupy Wy-
szehradzkiej jest ochłodzenie ich relacji z Niemcami, osamotnienie w obliczu
problemu uchodźców, zarzuty o brak solidarności ze strony Grupy. Kanclerz
Niemiec Angela Merkel broniąca swej dotychczasowej polityki otwartych drzwi
w stosunku do uchodźców, zarzucała przywódcom państw Grupy Wyszehradz-
kiej, że podważają jedną z podstawowych zasad i wartości, na jakich opiera się
Unia Europejska, czyli solidarność38. Głównym punktem spornym na linii V4
— Niemcy pozostaje kwestia kwot i stałego mechanizmu relokacji migrantów.
Czechy, Polska, Słowacja i Węgry konsekwentnie odrzucają oparty na przy-
musowych kwotach mechanizm ich relokacji, a także konsekwencje nansowe
dla państw, które nie podporządkują się systemowi dystrybucji uchodźców, co
w dłuższej perspektywie czasowej może negatywnie wpływać na wizerunek
Grupy Wyszehradzkiej postrzeganej jako nieodpowiedzialne działanie szkodzą-
ce całej Unii Europejskiej, jako opozycyjny blok, który uderza w europejską so-
lidarność. Unia Europejska zaproponowała „mechanizm korekcyjny”, w którym
przewidziano, „że jeśli do jakiegoś kraju napłynie nieproporcjonalnie duża liczba
uchodźców, o połowę większa niż ustalony z góry próg, to automatycznie nowi
uchodźcy będą rozsyłani do innych państw unijnych według nowego systemu
relokacji. Komisja zostawia jednak furtkę dla krajów niechętnych przyjmowaniu
uchodźców. Będą one mogły odstąpić od udziału w relokacji na rok, ale płacąc
w zamian 250 tys. euro za każdego uchodźcę, którego nie przyjmą”39. „Grupa
Wyszehradzka przedstawiła koncepcję »elastycznej solidarności« w sprawie mi-
gracji. Zakłada ona ogólnie, że kraje członkowskie same — na podstawie swo-
jego potencjału i doświadczenia — decydowałyby o tym, w jakiej formie będą
uczestniczyć w polityce migracyjnej UE i rozwiązywaniu kryzysu uchodźczego.
Udział w programach dystrybucji uchodźców powinien być dobrowolny”40. Pań-
stwa Grupy Wyszehradzkiej stoją na stanowisku, iż państwa Unii Europejskiej
powinny przestawić się z „polityki relokacji na politykę powrotów”41, gdyż poli-
38
B. Gór alczyk: Szczyt Grupy Wyszehradzkiej [http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,
Szczyt -Gr upy -Wyszehradzkiej -25 -lat -temu -organizacja -powstala -by -integrowac -Europe-
Srodkowa -z -Zachodem -a -dzis -zaczyna -pelnic -odwrotne -funkcje,wid,18163639,wiadomosc.
html (dostęp: 25.11.2016)].
39
BłaszczakospotkaniuprzedstawicieliGrupyWyszehradzkiej:głównymtematemkryzys
migracyjny 21.11.2016 r. [http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/994733,blaszczak-grupa-
wyszehradzka -i -delegacje -m -in -o -kryzysie -migracyjnym.html (dostęp: 21.11.2016)].
40
Błaszczak:wUEnastąpiłootrzeźwieniewsprawiekryzysumigracyjnego, 21.11.2016 r.
[http://wiadomosci.onet.pl/swiat/mariusz -blaszczak -w -ue -nastapilo -otrzezwienie -w -sprawie-
kryzysu -migracyjnego/tb1tbg (dostęp: 21.11.2016)].
41
Błaszczak:GrupaWyszehradzkaprzeciwmechanizmowirelokacji, 21.11.2016 r. [http://
www.rp.pl/Uchodzcy/161129840 -Blaszczak -Grupa -Wyszehradzka -przeciw -mechanizmowi-
relokacji.html#ap -1 (dostęp: 21.11.2016)].

158 Stosunki międzynarodowe
tyka relokacji się nie sprawdza w praktyce, a w rzeczywistości stanowi zachętę
dla migrantów. Wspólną inicjatywą Grupy Wyszehradzkiej stała się zapowiedź
powołania centrum zarządzania kryzysem migracyjnym, którego pracami bę-
dzie kierowała Polska. Inicjatywa ta zawiera założenie o wspieraniu uchodźców
poza Unią Europejską, w miejscach, w których są uchodźcami, czyli w Libanie,
Jordanii — w obozach, w których znajdują się faktyczni uchodźcy, a więc lu-
dzie, którzy uciekli przed skutkami wojny42.
Na przestrzeni ostatnich lat Unia Europejska stanęła w obliczu wielu wy-
zwań, doświadczyła kilku kryzysów wewnętrznych, które nadszarpnęły jej
wizerunek i podważyły przeświadczenie o europejskiej solidarności. Wśród
wspomnianych kryzysów należy wymienić kryzys ekonomiczny w stree euro,
kryzys migracyjny oraz kryzys związany z tzw. brexitem, czyli procesem wyj-
ścia z Unii Europejskiej Wielkiej Brytanii. Masowy napływ uchodźców w 2015
roku podważył jeden z fundamentalnych larów, na których opiera się funkcjo-
nowanie Unii Europejskiej, a mianowicie swobodnego przepływu osób w ra-
mach strefy Schengen. To, co wydawało się ułatwieniem i szansą, nagle stało się
zagrożeniem — w obliczu zjawiska terroryzmu i napływu nielegalnych migran-
tów z niespokojnych regionów świata Europa znalazła się w trudnym położeniu,
gdyż z jednej strony Unia Europejska broni podstawowych wartości przyświeca-
jących jej działaniu, które powinna respektować, z drugiej jednak stanęła przed
koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa swoim obywatelom i podejmowania
skutecznych działań dla ochrony swoich zewnętrznych granic.
Wobec dwóch, wspomnianych już, najpilniejszych problemów Unii Euro-
pejskiej — kryzysu migracyjnego oraz brexitu państwa Grupy Wyszehradzkiej
mają zbieżne stanowisko. Czas pokaże, w jaki sposób wpłynie to na kondycję
współpracy wyszehradzkiej oraz na pozycję Grupy na forum Unii Europejskiej
i jakie wywoła skutki. Do tej pory wspólne podejście do sposobu rozwiązania
kryzysu migracyjnego stało się czynnikiem zarówno wzmacniającym Grupę od
wewnątrz, jak i pozwalającym jej zaistnieć na forum Unii Europejskiej z jasnym
i mocnym przekazem płynącym ze strony państw Europy Środkowej. Pomimo
głosów krytyki między innymi od kanclerz Niemiec Angeli Merkel czy innych
polityków europejskich, państwa Grupy Wyszehradzkiej podtrzymują swoje sta-
nowisko sprzeciwu wobec narzucania im obowiązku przyjmowania uchodźców.
Dla państw Grupy Wyszehradzkiej obecny kryzys pozostaje w dużym stopniu
głównie kryzysem migracyjnym, a nie uchodźczym, gdyż w ocenie państw Gru-
py uchodźcy stanowią jedynie część osób usiłujących przedostać się na obszar
Unii Europejskiej. W opinii państw Grupy sposobem rozwiązania problemu nie
jest tworzenie systemu relokacji i przesiedleń, „gdyż to jedynie leczenie skut-
ków, nie przyczyn, prowadzące paradoksalnie do nasilenia presji migracyjnej”43.
42
Ibidem.
43
A. Potyr ała: Środkowoeuropejskakoalicjaniechętnychwobeckryzysumigracyjnego
2015—2016. „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2016, nr 1, s. 44.

159
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
Kryzys migracyjny stał się ponadto ważnym tematem w polityce wewnętrz-
nej w państwach Grupy, skutecznie wykorzystywanym przez rządzących polity-
ków do podsycania nastrojów antyimigracyjnych i po części antyunijnych (wal-
ka z obowiązkowymi kwotami przedstawiana jest jako sprzeciw wobec dyktatu
Brukseli i dążenie do zachowania suwerenności narodowej w obliczu rozwią-
zań narzucanych z zewnątrz). Dla państw Grupy istotnym bowiem aspektem
kryzysu migracyjnego jest wzrost poczucia zagrożenia wśród obywateli i, co
za tym idzie, położenie nacisku przede wszystkim na względy bezpieczeństwa,
konieczność priorytetowego podejścia do ochrony granic zewnętrznych Unii
Europejskiej, ochrony przed destabilizacją sytuacji wewnętrznej, którą może
wywołać pobyt migrantów na terytorium danego państwa. Dla państw Grupy
Wyszehradzkiej i ich pozycji na forum Unii Europejskiej kryzys migracyjny
stał się istotnym testem dla spójności Grupy, gdyż w jego wyniku Czechy, Pol-
ska, Słowacja i Węgry zaczęły być traktowane jako tzw. koalicja niechętnych,
czyli aktywnych przeciwników nieograniczonego dostępu migrantów do Unii
Europejskiej, działająca w opozycji do innych państw członkowskich Unii Eu-
ropejskiej. Wspólny front wobec problemu migracji stał się dla państw Grupy
Wyszehradzkiej ważnym spoiwem i napędem współpracy, ale także źródłem
krytyki na zewnątrz. W ocenie samych państw członkowskich wspólna sprawa,
która zjednoczyła Grupę, służy wzmacnianiu głosu Europy Środkowej i kreśli
perspektywy na przyszłość.
Bibliografia
Wykaz aktów prawnych
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Dz.U. 1997, Nr 78, poz. 483 z późn.
zm.
Konstytucja Węgier z 11 kwietnia 2011 roku [http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/
węgry2013.pdf (dostęp: 11.11.2016)].
Monograe
Deszczyński P., Szczepaniak M.: Grupa Wyszehradzka: współpraca polityczna
i gospodarcza. Toruń 1995.
GaWron -TaBor K.: WspółpracapaństwGrupyWyszehradzkiejwprocesieintegracji
europejskiejwlatach1989—2009. Toruń 2014.
Góralczyk B.: Współpraca wyszehradzka: geneza, doświadczenia, perspektywy.
Warszawa 1999.
Potyrała A.: Środkowoeuropejskakoalicjaniechętnychwobeckryzysumigracyjne-
go2015—2016. „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2016, nr 1.

160 Stosunki międzynarodowe
Źródła internetowe
Błaszczak o spotkaniu przedstawicieli Grupy Wyszehradzkiej: głównym tema‑
tem kryzys migracyjny, 21.11.2016 [http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/9947
33,blaszczak -grupa -wyszehradzka -i -delegacje -m -in -o -kryzysie -migracyjnym.
html (dostęp: 21.11.2016)].
Błaszczak:GrupaWyszehradzkaprzeciwmechanizmowirelokacji, 21.11.2016 [http://
www.rp.pl/Uchodzcy/161129840 -Blaszczak -Grupa -Wyszehradzka -przeciw-
mechanizmowi -relokacji.html#ap -1 (dostęp: 21.11.2016)].
Błaszczak: w UE nastąpiło otrzeźwienie w sprawie kryzysu migracyjnego,
21.11.2016 [http://wiadomosci.onet.pl/swiat/mariusz -blaszczak -w -ue -nastapilo-
otrzezwienie -w -sprawie -kryzysu -migracyjnego/tb1tbg (dostęp: 21.11.2016)].
Europejska Agencja Straży granicznej i Przybrzeżnej [http://frontex.europa.eu/
about -frontex/origin/ (dostęp: 21.11.2016)].
GniazDoWski M., JaroszeWicz M.: Węgierska odsłona kryzysu migracyjnego. Ana-
lizy OSW, 9.09.2015 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -09/
wegierska -odslona -kryzysu -migracyjnego (dostęp: 3.11.2016)].
GniazDoWski M., JaroszeWicz M.: Węgierska odsłona kryzysu migracyjnego. Ana-
lizy OSW, 9.09.2016 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -09/
wegierska -odslona -kryzysu -migracyjnego (dostęp: 12.11.2016)].
Góralczyk B.: Szczyt Grupy Wyszehradzkiej [http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,
title,Szczyt -Grupy -Wyszeh radzk iej -25 -lat -temu -organizacja -powstala -by-
integrowac -Europe -Srodkowa -z -Zachodem -a -dzis -zaczyna -pelnic -odwrotne -fun
kcje,wid,18163639,wiadomosc.html (dostęp: 25.11.2016)].
GroszkoWski J.: Czechy i Słowacja wobec kryzysu migracyjnego. Analizy OSW,
16.09.2015 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -16/czechy -i-
slowacja -wobec -kryzysu -migracyjnego (dostęp: 3.11.2016)].
GroszkoWski J.: Grupa Wyszehradzka wspiera Partnerstwo Wschodnie. Analizy
OSW, 29.06.2011 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011 -06 -29/gru
pa -wyszehradzka -wspiera -partnerstwo -wschodnie (dostęp: 19.11.2016)].
GroszkoWski J.: Kulisyplanu„B”:wyszehradzkaperspektywakryzysumigracyjnego.
Analizy OSW, 17.02.2016 [http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2016 -02-
17/kulisy -planu -b -wyszehradzka -perspektywa -kryzysu -migracyjnego (dostęp:
3.11.2016)].
GroszkoWski J.: Pr zedwyborcza walka z ter roryzmem na S łowacji. Analizy OSW,
16.12.2015, [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -12 -16/przedwy
borcza -walka -z -terroryzmem -na -slowacji (dostęp: 12.11.2016)].
Guidelines on the future areas of Visegrad cooperation [http://www.visegradgroup.
eu/cooperation/guidelines -on -the -future -110412 (dostęp: 18.11.2016)].
Joint Declaration of the Visegrad Group Prime Ministers, Prague, June 8, 2016
[http://www.visegradgroup.eu/documents/ofcial -statements/joint -declaration-
of -the -160609 (dostęp: 25.11.2016)].
JointStatementoftheHeadsofGovernmentsoftheV4Countries, Bratislava, 16 Sep-
tember 2016 [http://www.msz.gov.pl/resource/4e985f7f -8a2d -416b -8b3f -52e7f7
04c414:JCR (dostęp: 25.11.2016)].
JointStatementofthePrimeMinistersoftheVisegradGroupCountriesonthe25th
V4Anniversary, February 15, 2016 [http://www.visegradgroup.eu/calendar/2016/
joint -statement -of -the (dostęp: 25.11.2016)].

161
Anna Czyż: Państwa Grupy Wyszehradzkiej wobec kryzysu migracyjnego
JointStatementofV4PrimeMinistersonMigration, Prague, February 15, 2016 [http://
www.visegradgroup.eu/calendar/2016/joint -statement -on (dostęp: 3.11.2016)].
Joint Statement on Migration, February 15, 2016 [http://www.visegradgroup.eu/
calendar/2016/joint -statement -on (dostęp: 25.11.2016)].
Kałan D.: Kryzys migracyjny jednoczy Wyszehrad. Biuletyn PISM, nr 79, 16.09.2015
[https://www.pism.pl/les/?id_plik=20391 (dostęp: 12.11.2016)].
Kałan D.: Wyszehradzka recepta na kryzys migracyjny. PISM, 16.02.2016 [https://
blog.pism.pl/blog/?p=1&id_blog=49&id_post=751 (dostęp: 12.11.2016)].
SaDecki A.: Dyskusyjny sukces Orbána — wyniki referendum migracyjnego na
Węgrzech. Analizy OSW, 4.10.2016 [https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ana
lizy/2016 -10 -04/dyskusyjny -sukces -orbana -wyniki -referendum-migracyjnego-
na -wegrzech (dostęp: 11.11.2016)].
SaDecki A.: Węgry d omknęły gran icę z Serbią. Analizy OSW, 16.09.2015 [https://
www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015 -09 -16/wegry -domknely -granice -z-
serbia (dostęp: 11.11.2016)].
Strážay T.: ExploringPossibilities ofDeepening the Internal Cohesion ofthe V4:
PolishandSlovakPerspectives [http://www.sfpa.sk/wp -content/uploads/2015/09/
Internal -Cohesion -of -the -V4_SK -and -PL -perspectives.pdf (dostęp: 20.11.2016)].
Szydło:rozwiązaniemkryzysumigracyjnegozakończeniewojenwSyrii,Iraku,Libii
i rogu Afryki, 15.02.2016 [http://www.tvn24.pl/wiadomosci -ze -swiata,2/szydlo-
na -szczycie -v4 -o -rozwiazaniu -kryzysu -imigracyjnego,619524.html (dostęp: 3.11.
2016)].
UNHCR — ang. UnitedNationsHighCommissionerforRefugees— Wysoki Komi-
sarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców [http://www.unhcr.org/
(dostęp: 21.11.2016)].
Wspólne oświadczenie szefów rządów państw Grupy Wyszehradzkiej. Warsza-
wa, 21.07.2016 [https://www.premier.gov.pl/les/les/wspolne_oswiadczenie_
szefow_rzadow_panstw_grupy_wyszehradzkiej.pdf (dostęp: 25.11.2016)].
http://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/FRAN_Q4_2015.pdf
(dostęp: 21.11.2016).
http://parlament2015.pkw.gov.pl/349_Wyniki_Sejm (dostęp: 14.11.2016).
http://valasztas.hu//en/ogyv2014/416/416_0_index.html (dostęp: 14.11.2016).
http://volby.statistics.sk/nrsr/nrsr2016/sk/data02.html (dostęp: 14.11.2016).
http://www.visegradgroup.eu/main.php (dostęp: 21.11.2016).
Anna Czyż, dr, politolog, adiunkt w Zakładzie Systemów Poli-
tycznych Polski i Państw Europy Środkowej i Wschodniej,
w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach. Jej zainteresowania badawcze: systemy
polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej, samorząd
terytorialny, Grupa Wyszehradzka.