Available via license: CC BY-NC-ND
Content may be subject to copyright.
http://dx.doi.org/10.18778/0867-5856.28.1.06 ISSN 0867-5856
e-ISSN 2080-6922
„Turyzm” 2018, 28/1
Beata Meyer
Uniwersytet Szczeciński
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług
Katedra Marketingu Usług
beata.meyer@wzieu.pl
Agnieszka Niezgoda
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Wydział Gospodarki Międzynarodowej
Katedra Turystyki
agnieszka.niezgoda@ue.poznan.pl
POSTRZEGANIE CZASU WOLNEGO A KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENI
REKREACJI I PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ
NA OBSZARZE MIEJSKIM
Abstrakt: Celem autorek artykułu jest próba identyfikacji relacji pomiędzy zmianami w postrzeganiu czasu wolnego a kreowaniem
przestrzeni rekreacji i przestrzeni turystycznej na obszarach miejskich. Autorki w szczególności śledzą zmiany związane z tzw.
trzecią falą (TOFFLER 2001), kompresją czasu (NIEZGODA 2017) oraz odejściem od tzw. synchronizacji. Ilustracją prowadzonych wcze-
śniej rozważań jest analiza aktywności rekreacyjnej mieszkańców i turystów w Szczecinie oraz próba identyfikacji relacji przestrzeni
rekreacji i przestrzeni turystycznej. Wraz z postępującą kompresją czasu wolnego aktywność turystów w odwiedzanych obszarach
staje się podobna do form aktywności wolnoczasowej mieszkańców, co powoduje jej realizację w tym samym otoczeniu. W prze-
strzeni miasta postępuje interferencja przestrzeni rekreacji i przestrzeni turystycznej, uniemożliwiająca ich rozdzielenie, ale nadal
pozwalająca na wyodrębnienie pewnych podprzestrzeni, o wyższej intensywności zachowań turystycznych lub rekreacyjnych.
Słowa kluczowe: czas wolny, przestrzeń turystyczna, przestrzeń rekreacji.
1. WPROWADZENIE
Istnienie czasu wolnego uważa się za niezbędny wa-
runek uczestnictwa w rekreacji i ruchu turystycznym.
Wpływ czasu wolnego na uczestnictwo w turystyce
i rekreacji można jednak analizować szerzej. Wynika
to z faktu zmieniającej się struktury czasu i jego po-
działów, odejścia od tzw. synchronizacji, czyli zacie-
rania różnic pomiędzy czasem pracy a czasem wol-
nym (TOFFLER 2001), oraz tzw. kompresji czasu (CZAJA
2011, GOŁEMBSKI, NIEZGODA 2012, 2017). Udział w re-
kreacji staje się jednak zjawiskiem coraz powszech-
niejszym, co jest związane również z pojawianiem się
nowych form rekreacji i przestrzeni z nimi związa-
nych. Różnorodność możliwości spędzania czasu i do-
stępność urozmaiconej oferty prowadzą do nakłada-
nia się w coraz większym stopniu przestrzeni rekreacji
i turystyki.
Procesy te powodują, że zależność pomiędzy cza-
sem wolnym a rekreacją należy analizować szerzej,
a nie tylko uznawać czas wolny za tradycyjny pod-
stawowy warunek uczestnictwa w formach rekreacji.
Użyteczność czasu oraz jego cena dla osób biorących
udział w różnych formach rekreacji i turystyki powo-
dują, że dynamicznie zmienia się zasięg zarówno
przestrzeni turystycznej, jak i rekreacji, a dodatkowo
postępuje proces ich interferencji.
Celem autorek artykułu jest próba identyfikacji re-
lacji pomiędzy zmianami w postrzeganiu czasu wol-
nego a kreowaniem przestrzeni rekreacji i przestrzeni
turystycznej na obszarach miejskich.
Autorki w szczególności śledzą zmiany związane
z tzw. trzecią falą (TOFFLER 2001), kompresją czasu
oraz odejściem od tzw. synchronizacji. W artykule
50
„Turyzm”
2018, 28/1
postawiono tezę, że procesy związane z interferencją
przestrzeni turystycznej i rekreacji mogą wynikać
z szerokich zmian związanych z rolą i oceną czasu
wolnego we współczesnym społeczeństwie. Wybrane
wątki rozważań teoretycznych zostały zilustrowane
wynikami pilotażowych badań zachowań rekreacyj-
nych mieszkańców Szczecina i turystów odwiedzają-
cych miasto. Badania były częścią projektu pt. „Miasto
jako obszar aktywności turystycznej i rekreacyjnej
mieszkańców, na przykładzie Szczecina”, realizowa-
nego w latach 2012–2017 przez Zakład Gospodarki
Turystycznej i Uzdrowiskowej w Katedrze Zarządza-
nia Turystyką na Wydziale Zarządzania i Ekonomiki
Usług Uniwersytetu Szczecińskiego. Badania przepro-
wadzono przy wykorzystaniu metody sondażu diag-
nostycznego, zastosowano losowy prosty dobór próby,
badaniu poddano 390 mieszkańców (liczba mieszkań-
ców Szczecina w okresie badawczym to 408 172 osoby)
oraz 248 turystów odwiedzających Szczecin (od czerwca
do września 2015 r.).
2. CZAS WOLNY – ISTOTA I DEFINICJA
Na postrzeganie czasu, jego mierzenie oraz podziały
na różne kategorie, w tym na czas pracy i czas wol-
ny, wpłynęły przeobrażenia cywilizacyjne, a przede
wszystkim rozwój gospodarki kapitalistycznej. Kapi-
talistyczny system pracy zmusił do wyraźnego po-
działu między czasem pracy a czasem wolnym. Na-
stąpiła zmiana oceny czasu wolnego, a T. Veblen
uważał go za wyznacznik tzw. „klasy próżniaczej”,
natomiast etyka purytańska klasyfikowała „trwo-
nienie czasu jako występek” (WHITROW 2004, s. 239).
W wyniku procesów społecznych w XIX w. pojawiły
się prawne gwarancje czasu wolnego. Tradycja pew-
nych zachowań i rytuałów z nim związanych jest więc
silnie zakorzeniona i osadzona w świadomości społe-
czeństwa XXI w. (BOMBOL 2008, s. 7).
Czas wolny jest najczęściej definiowany, w opozy-
cji do czasu pracy, jako sfera przyjemności, dobrowol-
ności i bezinteresowności (NIEZGODA 2014). Przyjęcie
powyższego sposobu pojmowania czasu wolnego oz-
nacza, że nie można skonstruować listy czynności,
które ten czas zajmują (MYŚLIWSKA 2011, s. 136). Jak po-
daje S. CZAJA (2011, s. 229), relacje pomiędzy czasem
pracy a czasem wolnym można ujmować w różny
sposób. Niektórzy badacze uważają, że główną funk-
cją czasu wolnego jest przygotowanie do czasu pracy.
Drugie podejście traktuje czas wolny jako wynagro-
dzenie za wyalienowaną pracę. Trzeci sposób, to poj-
mowanie czasu wolnego w kontekście przekształcania
czasu pracy w „niepracę”.
Wymienione ujęcia czasu wolnego powodują, że
dopiero kombinacja tych wymiarów prowadzi do
zdefiniowania czasu wolnego. Taką definicję propo-
nuje M. BOMBOL (2005, s. 15): „czas wolny jest więc
czasem jednostki, satysfakcjonująco spożytkowanym
dzięki wolnym wyborom, wypełnionym czynnościa-
mi wynikającymi z wewnętrznie lub zewnętrznie re-
latywnie wolnych uwarunkowań. Jest więc czasem
wolnym od jakichkolwiek ograniczeń”. Jednak we
współczesnym świecie zachodzi trudność w odróżnie-
niu działań całkowicie wolnych od przymusu. Zależ-
ności pomiędzy wolnością wyboru działań a chęcią
ich podejmowania są skomplikowane.
3. CZAS WOLNY JAKO WARUNEK
REKREACJI
Aktywność podejmowana dobrowolnie przez człowie-
ka w czasie wolnym jest najczęściej określana mianem
rekreacji. Dynamicznie postępujące zmiany w postrze-
ganiu znaczenia czasu wolnego i jego wykorzystania
(nie tylko z punktu widzenia jednostki, ale także społe-
czeństwa i gospodarki) stały się implikacją dyskusji
nad zależnościami (i definicjami) czasu wolnego
i rekreacji, często w połączeniu z turystyką i sportem,
m.in. R. KRAUS (1971), R. KRAUS, J.A. PETERSON,
W.D. MARTIN (1985), A.J. VEAL (1992), J.T. HAWORTH
(1997), L. MEERAS (2010), A.R. HURD, D.M. ANDERSON
(2011), D.R. AUSTIN, Y. LEE (2013), A. GULAM (2016).
Podobne debaty nad zakresem pojęciowym czasu
wolnego, rekreacji i turystyki toczą się również
w polskiej literaturze. Nadal jednak najczęściej przy-
woływana jest definicja T. Wolańskiej, która wskazuje,
że „rekreacja obejmuje różnego rodzaju zajęcia, które
podejmowane są w wolnym czasie, dobrowolnie, dla
przyjemności, jak również kształtowania własnej oso-
bowości, odnowy i pomnażania sił psychofizycznych”
(WOLAŃSKA 1997, cyt. za: MEYER, red. 2015, s. 15).
Podobnie uważa A. Kowalczyk, określając rekreację
jako „wszelkie czynności podejmowane dobrowolnie
dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych, a prze-
jawiające się w uczestniczeniu w rozrywkach kultu-
ralnych, w grach i zajęciach sportowych, realizowa-
nych w czasie wolnym od zajęć szkolnych, służbowych
lub domowych” (KOWAL CZYK 2000). Zachowując
główne atrybuty, S. Tanaś w sposób syntetyczny okre-
śla rekreację jako „każdą formę regeneracji sił czło-
wieka, przejawiającą się spędzaniem czasu wolnego
aktywnie lub biernie” (TANAŚ 2008). Wszechstronną
definicję rekreacji uwzględniającą jej kluczowe aspek-
ty sformułował A. Dąbrowski, uznając ją za „wszelkie
akceptowane społecznie formy ludzkiej aktywności,
mające miejsce w czasie wolnym, podejmowane do-
browolnie, bezinteresownie i dla przyjemności, służą-
ce odnowie i umacnianiu sił człowieka, jego inne od
codziennej, aktywnej i różnorodnej samorealizacji
Artykuły
51
o cechach zabawy, realizowanej indywidualnie, w gru-
pach lub występującej jako zjawisko globalne” (DĄ-
BROWSKI 2006).
Formy wybieranej aktywności zależą od wielu
czynników, takich jak: wiek, pozycja społeczna i mate-
rialna jednostki, wykształcenie czy miejsce zamiesz-
kania. Sposób spędzania czasu wolnego jest silnie
warunkowany społecznym, cywilizacyjnym i ekono-
micznym otoczeniem jednostki (BOMBOL 2005, s. 15,
BELLEZZA, PAHARIA, KEINAN 2017). Poprzez zachowa-
nia w czasie wolnym ludzie chcą pokazać status spo-
łeczny czy przynależność do grupy. Analizując zmia-
ny czasu wolnego, można określić zmiany w rekreacji
i turystyce jako sektorach wypełniających go (NIE-
ZGODA 2014, NIEZGODA 2017). D.G. REID i in. (1993)
dokonują próby ukazania zazębiania się kategorii
czasu wolnego, rekreacji, turystyki i innych zajęć. Jed-
nak według tych autorów zależności nie dają się jedno-
licie wyeksponować.
Przeobrażenia związane z czasem wolnym można
analizować też w związku z procesami charakteryzu-
jącymi przemiany cywilizacyjne. Należą do nich: kon-
sumpcja na pokaz (BELLEZZA, PAHARIA, KEINAN 2017),
indywidualizacja (BUTLER 2006, REICH, PECHLANER,
HOELZL 2006, NIEZGODA 2017), kompresja czasu (CZA-
JA 2011, GOŁEMBSKI, NIEZGODA 2012, NIEZGODA 2017).
Konsumpcja na pokaz charakteryzuje społeczeń-
stwa zamożne, w których zestaw nabywanych dóbr
i usług może być odzwierciedleniem statusu mająt-
kowego (i społecznego) konsumentów. Formy rekrea-
cji, a w szczególności wyjazdy turystyczne mogą stać
się synonimem luksusu.
Indywidualizacja charakteryzuje rynki, na których
konsumenci mogą odnaleźć dobra i usługi odpowia-
dające ich jednostkowym, często niepowtarzalnym
potrzebom. Przykładem rynku zaspokajającego zin-
dywidualizowane potrzeby jest turystyka, gdzie kon-
sument może komponować dowolny pakiet usług.
Czas wolny staje się dla jednostki cennym zaso-
bem, ponieważ daje satysfakcję i jest oceniany poprzez
dystans do czasu pracy. Jak stwierdza B. JUNG (2011,
s. 169), w warunkach względnego dobrobytu konsu-
mentów z państw OECD jedną z barier wzrostu kon-
sumpcji w tych krajach jest nie tyle brak siły nabywczej,
co brak czasu na niektóre formy spożycia. Prowadzi to
do wyboru czasooszczędnych form aktywności przez
konsumentów.
Ludzie, którzy więcej zarabiają, korzystają z mniej-
szej ilości czasu wolnego (NIEZGODA 2017). Czas ten
staje się coraz cenniejszy, a ludzie chcą wykorzystać
go jak najlepiej. Zauważalne staje się zjawisko „kom-
presji czasu i przestrzeni”. Oznacza ono postępujące
obniżanie rangi przestrzeni publicznej i niwelowanie
odległości czasowych. Zjawisko to rozumiane jest jako
zmiana atrybutów współczesnego życia, co wyraża się
intensyfikacją produkcji i konsumpcji w jednostce
czasu (CZAJA 2011, s. 227) Czas traci swój wymiar,
komunikacja (najszerzej rozumiana) wymaga coraz
mniej czasu. Przestrzeń przestaje się liczyć tak jak
dawniej, odległości znaczą coraz mniej. Elity dzisiej-
szego świata, ale też turyści są coraz mniej związani
z konkretnym terytorium, coraz bardziej niezależni od
ograniczonych przestrzeni społeczno-kulturowych i po-
litycznych, stają się w tym sensie eksterytorialni (GO-
ŁEMBSKI, NIEZGODA 2012). Po stronie konsumenta
kompresja czasu wyraża się w intensyfikacji produkcji
i konsumpcji czy obu tych czynności naraz w jednost-
ce czasu (NIEZGODA 2017).
Kolejnym zjawiskiem związanym z przemianami
czasu wolnego jest odejście od tzw. synchronizacji
jako rezultat tzw. trzeciej fali (TOFFLER 2001). Zjawisko
to pozwala konsumentowi łączyć aktywność zawodo-
wą z czasem rekreacji i wypoczynku. Granice pomię-
dzy czasem wolnym a czasem pracy zaczynają się
zacierać (KACHNIEWSKA i in. 2012 s. 144). Przykładem
może być korzystanie przez turystę z usług rekreacyj-
nych hotelu podczas udziału w konferencji.
Z kolei praca przy komputerze, a nawet telefonie,
powoduje, że trudno rozdzielić poszczególne czyn-
ności kwalifikowane jako praca i jako czas wolny
(np. odbieranie wiadomości prywatnych i służbowych,
przerwy w trakcie pisania na oglądanie wiadomości
w Internecie).
W kontekście przemian czasu wolnego interesujące
staje się kształtowanie i różnicowanie przestrzeni
rekreacji oraz jej relacje z przestrzenią turystyczną. Prze-
strzeń rekreacji (w odróżnieniu od przestrzeni tury-
stycznej, która jest szeroko definiowana, klasyfikowa-
na i kategoryzowana, m.in. S. LISZEWSKI 1995, 2013,
B. WŁODARCZYK 2014, A. KOWALCZYK 2014, M. WIĘC-
KOWSKI 2014) nie została dotychczas zdefiniowana
w sposób jednoznaczny, ani też poddana szczegółowej
systematyzacji. Najczęściej przywoływana jest defini-
cja sformułowana przez M. Drzewieckiego, określająca
przestrzeń rekreacyjną jako „część przestrzeni geo-
graficznej, posiadającą cechy korzystne (umożli-
wiające i sprzyjające) do realizacji różnych form wypo-
czynku charakteryzujące się istnieniem procesów
rekreacyjnych o rozmiarach istotnych społecznie
i przestrzennie” (DRZEWIECKI 1992, s. 13). Według
S. TOCZEK-WERNER (2007) w przestrzeni (rekreacyj-
nej), w której realizowana jest aktywność rekreacyjna,
można wyróżnić ośrodki aktywności rekreacyjnej,
ukierunkowane na zaspokajanie oczekiwań i po-
trzeb osób preferujących określone formy aktywności,
(np. kluby fitness, pływalnie, studia tańca), oraz tere-
ny, które umożliwiają rekreację i nie ograniczają jej
form (np. parki, skwery, boiska, place zabaw).
Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto, że
przestrzeń rekreacji to taka, w której realizowana jest ak-
tywność rekreacyjna. Charakter miejsca pozwala na wy-
różnienie przestrzeni otwartej (aktywność realizowana
52
„Turyzm”
2018, 28/1
jest na wolnym powietrzu) i zamkniętej (aktyw-
ność realizowana jest w obiektach zamkniętych), do-
datkowo w ich ramach można wydzielić przestrzenie,
w których podejmowane są formy aktywności rekrea-
cyjnej określonego typu (np. pływanie, taniec, space-
ry). Ponadto każdy z typów przestrzeni może repre-
zentować przestrzeń formalną (rodzaje aktywności
zorganizowanej i/lub odpłatne) lub nieformalną (for-
my aktywności nieodpłatne, realizowane w sposób
zindywidualizowany)1.
Przestrzeń rekreacji najczęściej jest postrzegana
w kontekście aktywności podejmowanej przez miesz-
kańców danego obszaru w czasie wolnym. Jednak
w przypadku obszarów atrakcyjnych turystycznie
może nastąpić (i następuje) pewna interferencja
przestrzeni rekreacji (wykorzystywanej przez mieszkań-
ców w czasie wolnym) i przestrzeni turystycznej (wy-
korzystywanej przez turystów do realizacji aktywno-
ści turystycznej i rekreacyjnej). Wydaje się, że chociaż
decyzje dotyczące aktywności w czasie wolnym po-
dejmowane są rozłącznie przez mieszkańców i tury-
stów, to wraz ze zmianami w postrzeganiu i konsu-
mowaniu czasu wolnego wybierane formy aktywności
coraz częściej są realizowane w tej samej przestrzeni
i mają podobny charakter. Jest to wynik z jednej strony
zmian w postawach i zachowaniach mieszkańców,
którzy w czasie wolnym spędzanym w miejscu za-
mieszkania wykorzystują jego najbardziej atrakcyjne
fragmenty, a także często łączą czas pracy z czasem
wolnym w jednej przestrzeni. Z drugiej strony jest to
efekt zmian w zachowaniu turystów, którzy chcą nie
tylko aktywnie i w atrakcyjnym otoczeniu spędzać
czas podczas wyjazdu, ale także poznać, jak żyją na co
dzień mieszkańcy odwiedzanego obszaru (turystyka
poza utartym szlakiem).
4. AKTYWNOŚĆ REKREACYJNA
MIESZKAŃCÓW I TURYSTÓW
W SZCZECINIE
Ilustracją prowadzonych wcześniej rozważań jest ana-
liza aktywności rekreacyjnej mieszkańców i turystów
w Szczecinie oraz próba identyfikacji relacji przestrze-
ni rekreacji i przestrzeni turystycznej.
Szczecin jest miastem rozległym przestrzennie (ok.
301 km2), w którym obszary zielone o zróżnicowanych
cechach zajmują 17,54% powierzchni miasta, a wraz
z terenami wodnymi (23,68%) i użytkami rolnymi sta-
nowią 60,81% całkowitej powierzchni (Raport 2017).
Tak duży udział terenów wodnych i zielonych w spo-
sób istotny wpływa na charakter miasta oraz kształtu-
je korzystne warunki do uprawiania rekreacji. Korzy-
stanie z warunków środowiskowych ułatwia stale
rozwijająca się infrastruktura (przystanie wodne, ką-
pieliska, polany leśne, ścieżki dydaktyczne, szlaki,
drogi rowerowe), a ponadto w mieście funkcjonuje
wiele obiektów umożliwiających realizację różnych
form aktywności rekreacyjnej. Dominują wśród nich
obiekty i urządzenia służące do uprawiania rekreacji
fizycznej, takie jak: stadiony (12), boiska (231), pływal-
nie kryte (8), przystanie wodne (12), korty tenisowe (7)
czy siłownie na wolnym powietrzu (14). Opierając się
na zapleczu technicznym, funkcjonują w mieście
podmioty umożliwiające realizację różnorodnych pasji,
takie jak: kluby sportowe (273), siłownie, szkoły tańca,
kluby fitness, domy kultury i inne. W zakresie infra-
struktury wykorzystywanej do rekreacji kulturalno-
-rozrywkowej należy wymienić: filharmonię (w której
w 2016 r. zorganizowano 436 wydarzeń), kina (5),
muzea (7) i teatry (5). Ta syntetyczna prezentacja po-
tencjalnych miejsc rekreacji w Szczecinie nie stanowi
ich szczegółowego przeglądu, ma na celu jedynie sy-
gnalne wskazanie miejsc i możliwych typów rekreacji.
Wyniki badań przeprowadzonych wśród miesz-
kańców Szczecina wskazują, że największą ilością
czasu wolnego w dni powszednie (1–2 godzin) dys-
ponują ludzie młodzi (ponad połowa osób w wieku
18–30 lat), a większość osób w wieku 41–50 lat dekla-
ruje czas wolny jedynie w weekendy. Do form aktyw-
ności najczęściej wybieranych przez szczecinian
w czasie wolnym należą: rekreacja na świeżym powie-
trzu (75% kobiet i 55% mężczyzn), gry logiczne (sza-
chy, karty, gry planszowe) i sporty wodne (ok. 30%
osób), ponadto mężczyźni chętnie wybierają spor-
ty siłowe (35%), a kobiety fitness (39%). Najmniej
popularne są sporty ekstremalne i jazda konna.
Zdecydowana większość badanych (77%) samodziel-
nie organizuje sobie rekreację w czasie wolnym, pozo-
stała część zaś korzysta z zajęć zorganizowanych.
Deklarowana przez mieszkańców aktywność re-
kreacyjna na wolnym powietrzu to przede wszystkim
spacery (prawie 50% wskazało taką aktywność z czę-
stotliwością kilka razy w tygodniu), jazda na rowerze
(13% respondentów), praca w ogródku (6%) i nordic
walking (3%). Kilka razy w miesiącu respondenci de-
cydują się na bieganie (17%) i gry zespołowe (13%),
kilka razy do roku zaś na korzystanie z kąpielisk
(43%), lodowisk (34%), polan rekreacyjnych (32%) czy
udział w imprezach masowych (31%). Miejscami naj-
częściej wybieranymi do uprawiania aktywności na
wolnym powietrzu są: Park Kasprowicza (48%) i Jasne
Błonia (39%) oraz Wały Chrobrego (35%), Puszcza
Bukowa (24%) i Las Arkoński (18%).
Prawie ⅔ badanych deklarowało korzystanie z ofer-
ty obiektów sportowo-rekreacyjnych (ok. 5% więcej
mężczyzn niż kobiet) – najczęściej osoby w wieku
25–30 lat (ponad 80%). Do obiektów wybieranych kil-
ka razy w miesiącu, które wymieniło ponad 10% re-
spondentów, zalicza się: fitness kluby (20%), baseny
(18%), sauny (14%) i siłownie (14%). Najrzadziej ko-
Artykuły
53
rzystano (z częstotliwością kilka razy w roku przez
mniej niż 10% badanych) z kortów tenisowych czy
squasha. Najczęściej wybieraną przez respondentów
formą rekreacji biernej było wyjście do kina (77% de-
klarowało je kilka razy w roku) oraz spotkania ze zna-
jomymi (40% respondentów korzystało z tej możliwo-
ści kilka razy w miesiącu). Na co dzień respondenci
oglądają głównie telewizję (45,4%). Ponad 12% bada-
nych grało codziennie w gry komputerowe i robiło
zakupy.
W 2015 r. Szczecin odwiedziło prawie 390 000 tury-
stów, z czego około 34% stanowili turyści zagraniczni,
przede wszystkim z Niemiec (ok. 43%) i Skandynawii
(Danii, Szwecji i Norwegii). Wyniki przeprowadzo-
nych badań wskazały, że główną aktywnością tury-
stów podczas pobytu w Szczecinie było uczestnictwo
w imprezach okolicznościowych (82%) i kulturalnych
(52%)2. Ponad połowa respondentów zwiedzała mia-
sto, około 48% odpoczywało na obszarach zielonych,
a blisko 45% robiło zakupy. Turyści zagraniczni rza-
dziej niż turyści krajowi brali udział w imprezach
kulturalnych czy relaksowali się na obszarach zielo-
nych i nadwodnych, częściej zaś zwiedzali miasto
i uczestniczyli w imprezach okolicznościowych. Z infra-
struktury rekreacyjno-sportowej miasta skorzystało
⅔ badanych. Największą popularnością wśród tury-
stów cieszyły się miejskie szlaki turystyczne (38%),
ścieżki rowerowe (33%) oraz spa & wellness (32%).
W ramach rekreacji kulturalno-rozrywkowej wybierali
przede wszystkim puby i dyskoteki (55%), kina (50%),
muzea (33%) oraz filharmonię i teatr (27%). Główne
obszary aktywności turystów w Szczecinie to Wały
Chrobrego (72%), park Kasprowicza wraz z Jasnymi
Błoniami i Ogrodem Różanym (65%), Zamek Książąt
Pomorskich (63%) oraz promenada nad Odrą (62%).
Zestawienie form aktywności turystów odwiedza-
jących Szczecin z zachowaniami mieszkańców w cza-
sie wolnym pozwala zauważyć dużą zbieżność, za-
równo w formach aktywności, jak i obszarach ich
uprawiania. Nie wydaje się możliwe nie tylko rozgra-
niczenie przestrzeni turystycznej i przestrzeni rekrea-
cji, ale nawet jednoznaczne wyodrębnienie przestrzeni
turystycznej czy przestrzeni rekreacji w mieście. Na-
wet obiekty noclegowe, których przeznaczenie jest
typowo turystyczne, najczęściej dysponują ofertą,
z której na co dzień (a nie incydentalnie) korzystają
mieszkańcy (gastronomia, imprezy okolicznościowe,
szkolenia, kursy, spa & wellness i in.), z kolei miejsca
pracy mieszkańców mają infrastrukturę pozwalającą
na realizację aktywności rekreacyjnej.
Ilustruje to dobrze nakładanie się funkcji w prze-
strzeni, szczególnie na obszarach o wysokim stopniu
zagospodarowania i zaludnienia, jakimi są obszary
miejskie. Sam fakt pełnienia przez tę samą część prze-
strzeni różnych funkcji nie jest ani nowy, ani niezwy-
kły, ale postępująca interferencja coraz większej liczby
funkcji powoduje, że trudno jest w sposób jedno-
znaczny określić dominujący charakter przestrzeni,
wynikający z pełnionej przez nią funkcji. Ocena inten-
sywności czy natężenia zjawisk w przestrzeni coraz
rzadziej ma prosty wymiar ilościowy, implikując trud-
ności w satysfakcjonującym określeniu jej tożsamości
(obecnej i pożądanej), co ma istotne znaczenie np. w pro-
cesie planowania danej przestrzeni czy zarządzania nią.
5. PODSUMOWANIE
Czas wolny i fakt jego posiadania wpływają na poczu-
cie dobrostanu psychicznego jednostki i jakość życia
społeczeństw. W analizie ekonomicznej ważnym pro-
blemem jest ocena roli czasu wolnego w budżecie gos-
podarstwa domowego i czasu społecznego, w rozwoju
społeczno-gospodarczym, kreowaniu kapitału ludz-
kiego oraz dobrobycie ekonomicznym i jakości życia
(CZAJA 2011, s. 234). Zasoby czasu wolnego i sposoby
jego wykorzystania stają się kategorią diagnostyczną
procesów rozwoju społeczno-gospodarczego (BOMBOL
2008). O jakości życia mogą świadczyć liczba i rodzaje
usług, z jakich korzysta się w czasie wolnym. Można
przyjąć, że uczestnictwo w formach aktywności sekto-
ra czasu wolnego jest składową oraz wyznacznikiem
zadowolenia psychicznego i poczucia wysokiej jakości
życia. Wymagająca praca tworzy zapotrzebowanie na
aktywność w czasie wolnym, biegunowo inną od ak-
tywności typowej dla tej pracy (BOMBOL 2005, s. 27).
Powoduje to określone konsekwencje w decyzjach
dotyczących zachowań turystycznych i rekreacyjnych.
Zwiększenie liczby wyjazdów w połączeniu ze skró-
ceniem długości ich trwania przyczyniło się do wzro-
stu liczby odwiedzin na obszarach zurbanizowanych,
które dysponują zróżnicowaną ofertą skierowaną
w równej mierze do mieszkańców i turystów. Jedno-
cześnie wraz z postępującą kompresją czasu wolnego
aktywność turystów na odwiedzanych obszarach staje
się podobna do aktywności wolnoczasowej mieszkań-
ców, co powoduje jej realizację w tym samym otoczeniu.
Dodatkowo turyści dążą do poznania codziennego
życia miasta (turystyka poza szlakiem), a mieszkańcy
zachowują się jak turyści we własnym mieście, od-
krywając je na nowo. W przestrzeni miasta postępuje
interferencja przestrzeni rekreacji i przestrzeni tury-
stycznej, uniemożliwiająca ich rozdzielenie, ale nadal
pozwalająca na wyodrębnienie pewnych podprze-
strzeni o wyższej intensywności zachowań turystycz-
nych lub rekreacyjnych.
54
„Turyzm”
2018, 28/1
PRZYPISY
1 Celem tego opracowania nie jest definiowanie pojęcia
„przestrzeń rekreacji”, ani też systematyzacja przestrzeni
rekreacji. Szeroka dyskusja nad zakresem pojęciowym, cecha-
mi, funkcjami i systematyzacją przestrzeni rekreacji oraz jej
relacjami z przestrzenią turystyki i przestrzenią czasu wolnego
odbyła się podczas konferencji naukowej „Przestrzenie rekrea-
cji – granice i konteksty”, na Wydziale Nauk Geograficznych
(Instytut Geografii Miast i Turyzmu) Uniwersytetu Łódz-
kiego (21–22.11.2017). Wyniki dyskusji prowadzonej na róż-
nych płaszczyznach powinny przyczynić się do sformułowa-
nia docelowej definicji przestrzeni rekreacji oraz ściślejszego
określenia relacji pomiędzy przestrzenią czasu wolnego, re-
kreacji i turystyki. Przyjęta na potrzeby artykułu definicja
przestrzeni rekreacji (i jej podziały) ma charakter ramowy
i służy przede wszystkim precyzyjnej prezentacji wyników
badań.
2 Mógł mieć na to wpływ termin przeprowadzenia badań.
BIBLIOGRAFIA
AUSTIN D.R., LEE Y., 2013, Inclusive and special recreation opportu-
nities for diverse populations to flourish, Sagamore Publishing
LLC, s. 396.
BELLEZZA S., PAHARIA N., KEINAN A., 2017, Conspicuous consumption
of time: When business and lack of leisure time become a status
symbol, „Journal of Consumer Research”, 44 (1), s. 118–138.
BOMBOL M., 2005, Ekonomiczny wymiar czasu wolnego, Szkoła Głów-
na Handlowa w Warszawie, Warszawa.
BOMBOL M., 2008, Czas wolny jako kategoria diagnostyczna procesów
rozwoju społeczno-gospodarczego, Szkoła Główna Handlowa
w Warszawie, Warszawa.
BUTLER R., 2006, Volatile demand for tourism? – We can only market
efficiently to what we know, rather than to what we imagine, [w:]
P. Keller, T. Bieger (eds.), Marketing efficciency in tourism.
Coping with volatile demand, Erich Schmidt Verlag, Berlin,
s. 13–22.
CZAJA S., 2011, Czas w ekonomii, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicz-
nego we Wrocławiu, Wrocław.
DĄBROWSKI A. (red.), 2006, Zarys teorii rekreacji ruchowej, Wyd.
AlmaMer WSE, AWF Warszawa, Warszawa.
DRZEWIECKI M., 1992, Wiejska przestrzeń rekreacyjna, Instytut Tury-
styki, Warszawa.
GOŁEMBSKI G., NIEZGODA A., 2012, The role of time in the global
tourism market – A demand perspective, [w:] M. Kasimoglu (ed.),
Visions for global tourism industry, InTech, Rijeka, s. 167–178.
GULAM A., 2016, Recreation – need and importance in modern society,
„International Journal of Physiology, Nutrition and Physical
Education”, 1 (2), s. 157–160.
HAWORTH J.T., 1997, Work, leisure and well-being, Routledge,
London, http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=103046280.
HURD A.R., ANDERSON D.M., 2011, The park and recreation pro-
fess ional’s handbook,
http://www.humankinetics.com/excer
pts/excerpts/definitions-of-leisure-playand-recreation.
JUNG B., 2011, W kierunku nowej ekonomii czasu wolnego, [w:]
R. Winiarski (red.), Rekreacja i czas wolny. Studia humanistycz-
ne, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa, s. 160–174.
KACHNIEWSKA M., NAWROCKA E., NIEZGODA A., PAWLICZ A.,
2012, Rynek turystyczny, Wolters Kluwer, Warszawa.
KOWALCZYK A., 2000, Geografia turyzmu, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa, s. 287.
KOWALCZYK A., 2014, Fenomenologia przestrzeni turystycznej,
„Tourism/Turyzm”, 24/1, s. 915.
KRAUS R., PETERSON J.A., MARTIN W.D., 1985, Recreation and leisure:
The changing scene, Jones and Burtlett Publishers, s. 309.
KRAUS R., 1971, Recreation and leisure in modern society, Appleton-
Century-Croft, New York, s. 312.
LISZEWSKI S., 1995, Przestrzeń turystyczna, „Turyzm”, 5, 2, s. 87–103.
LISZEWSKI S., 2013, Treści, formy, przestrzenie i klasyfikacje tury-
styki (artykuł dyskusyjny), [w:] R. Wiluś, J. Wojciechowska
(red.), Nowe–stare formy turystyki w przestrzeni, ser. „Warsztaty
z Geografii Turyzmu”, 3, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź, s. 9–20.
MEERAS L., 2010, Leisure and recreation, University of Tartu, College
Department of Tourism, Pärnu, s. 50.
MEYER B. (red.), 2015, Obsługa uczestników turystyki i rekreacji.
Wybrane aspekty, Wyd. Difin S.A., Warszawa, s. 356.
MYŚLIWSKA K., 2011, Socjologia czasu wolnego, [w:] R. Winiarski
(red.), Rekreacja i czas wolny. Studia humanistyczne, Oficyna Wy-
dawnicza Łośgraf, Warszawa, s. 134–159.
NIEZGODA A., 2014, Czas wolny a zmiany na rynku turystycznym,
[w:] B. Krakowiak, J. Latosińska (red.), Przeszłość, teraźniejszość
i przyszłość turystyki, ser. „Warsztaty z Geografii Turyzmu”,
5, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 101–113.
NIEZGODA A., 2017, Leisure and tourism – relationship and
changes, „Folia Turistica”, 44.
Raport o stanie miasta Szczecin 2016, http://bip.um.szczecin.pl/
chater_11808.asp?soid=E1F8717034EF4BC4A54CDD4C7
3258EB4.
REICH F., PECHLANER H., HOELZL B., 2006, Price satisfaction in the
hotel industry, [w:] P. Keller, T. Bieger (red.), Marketing effic-
ciency in tourism. Coping with volatile demand, Erich Schmidt Ver-
lag, Berlin, s. 107–116.
REID D.G., FULLER A.M., HAYWOOD K.M., BRYDEN J., 1993, The
integration of tourism, culture and recreation in rural Ontario,
Queen’s Printer, Toronto.
TANAŚ S., 2008, Miejsce cmentarzy w turystyce kulturowej – wokół
problemu badawczego, „Turystyka Kulturowa”, 2, s. 4–16.
TOCZEK-WERNER S., 2007, Podstawy rekreacji i turystyki, Wyd. Aka-
demii Wychowania Fizycznego, Wrocław.
TOFFLER A., 2001, Trzecia fala, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa.
VEAL A.J., 1992, Definitions of leisure and recreation, „Australian
Journal of Leisure and Recreation”, 2 (4), s. 44–48, 52; Repub-
lished by School of Leisure, Sport and Tourism, University of
Technology, Sydney, as Working Paper No. 4, accessed at:
www.business.uts.edu.au/lst/research.
WHITROW G.J., 2004, Czas w dziejach, Wyd. Prószyński
i S-ka, 296 ss.
WIĘCKOWSKI M., 2014, Przestrzeń turystyczna – próba nowego
spojrzenia, „Tourism/Turyzm”, 24/1, s. 17–24.
WŁODARCZYK B., 2014, Przestrzeń w turystyce, turystyka w prze-
strzeni – o potrzebie podziałów i klasyfikacji, „Tourism/ Turyzm”,
24/1, s. 25–34.
Artykuł wpłynął:
19 grudnia 2017 r.
Zaakceptowano do druku:
26 lutego 2018 r.
