Dünyada ve Türkiye'de Gıda Israfını Önleme Çalışmalarının Değerlendirilmesi Evaluation of Food Waste-Prevention Actions in the World and in Turkey

Abstract

Özet: Kaynakların dengesiz dağılımı ve iklim değişikliği gibi nedenlerle tüm dünya nüfusunun yeterli miktar ve kalitede gıdaya ulaşması mümkün olamamaktadır. Ayrıca, gıdalar üretimden tüketime ulaşıncaya kadar hem miktar hem de kalite kayıplarına uğramaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde gıda kayıpları daha çok üretim, saklama, işleme, dağıtım ve pazarlama aşamalarındaki altyapı eksikliğinden; gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim aşamalarındaki gıda israfından kaynaklanmaktadır. Nitekim gıda kayıp ve israfının %56'sı gelişmiş ülkelerde, geriye kalan %44'lük kısmı ise gelişmekte olan ülkelerde yaşanmaktadır. Gıda israfı gıda arz güvenliğini tehlikeye attığı gibi, aynı zamanda sera gazı emisyonunu artırmakta, gereksiz su, enerji, gübre ve tarımsal alan kullanımına da neden olmaktadır. Ekonomik sonuçları kadar kaynakların sürdürülebilir kullanımı açısından da son derece önemli boyutlara ulaşan gıda israfı Türkiye için de son derece önemli bir meseledir. Bu çalışmada, Dünyada ve Türkiye'de gıda israfını önleme çalışmaları değerlendirilmiştir. Küresel ölçekte başta BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve FAO ile işbirliği içindeki Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) gibi kuruluşlar ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Avrupa Birliği (EU)'nde yapılan eylem çalışmaları incelenmiştir. Türkiye için ise kamu kurum ve kuruluşları ile çeşitli sivil toplum kuruluşları (STK) tarafından yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir.

Abstract: It is not possible for the world's population to reach sufficient quantity and quality of food for reasons such as unbalanced distribution of resources and climate change. In addition, both quantities and quality losses appear for food from production to consumption. In developing countries, food losses are mainly due to the lack of infrastructure in the stages of production, storage, processing, distribution and marketing; whereas in developed countries, it is due to food waste at the retail and consumption stages. As a matter of fact, 56% of the food loss and waste is in the developed countries and the remaining 44% is in the developing countries. Wasted food threatens the food security, increases greenhouse gas emissions, and causes unnecessary water, energy, fertilizer and agricultural land use.

Full text

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
521
Dünyada ve Türkiye’de Gıda Israfını Önleme Çalışmalarının Değerlendirilmesi
Prof. Dr. Nevin Demirbaş1
1 Ege Üniversitesi, Ziraat Fak., Tarım Ekonomisi Böl., nevin.demirbas@ege.edu.tr
Özet: Kaynakların dengesiz dağılımı ve iklim değişikliği gibi nedenlerle tüm dünya nüfusunun yeterli miktar ve
kalitede gıdaya ulaşması mümkün olamamaktadır. Ayrıca, gıdalar üretimden tüketime ulaşıncaya kadar hem miktar
hem de kalite kayıplarına uğramaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde gıda kayıpları daha çok üretim, saklama, işleme,
dağıtım ve pazarlama aşamalarındaki altyapı eksikliğinden; gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim
aşamalarındaki gıda israfından kaynaklanmaktadır. Nitekim gıda kayıp ve israfının %56’sı gelişmiş ülkelerde, geriye
kalan %44’lük kısmı ise gelişmekte olan ülkelerde yaşanmaktadır. Gıda israfı gıda arz güvenliğini tehlikeye attığı gibi,
aynı zamanda sera gazı emisyonunu artırmakta, gereksiz su, enerji, gübre ve tarımsal alan kullanımına da neden
olmaktadır. Ekonomik sonuçları kadar kaynakların sürdürülebilir kullanımı açısından da son derece önemli boyutlara
ulaşan gıda israfı Türkiye için de son derece önemli bir meseledir.
Bu çalışmada, Dünyada ve Türkiye’de gıda israfını önleme çalışmaları değerlendirilmiştir. Küresel ölçekte başta BM
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve FAO ile işbirliği içindeki Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) gibi kuruluşlar ile
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Avrupa Birliği (EU)’nde yapılan eylem çalışmaları incelenmiştir.
Türkiye için ise kamu kurum ve kuruluşları ile çeşitli sivil toplum kuruluşları (STK) tarafından yapılan çalışmalar
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Gıda israfı, Gıda Kaybı, Gıda Güvencesi, Türkiye
Evaluation of Food Waste-Prevention Actions in the World and in Turkey
Abstract: It is not possible for the world's population to reach sufficient quantity and quality of food for reasons
such as unbalanced distribution of resources and climate change. In addition, both quantities and quality losses
appear for food from production to consumption. In developing countries, food losses are mainly due to the lack of
infrastructure in the stages of production, storage, processing, distribution and marketing; whereas in developed
countries, it is due to food waste at the retail and consumption stages. As a matter of fact, 56% of the food loss and
waste is in the developed countries and the remaining 44% is in the developing countries. Wasted food threatens
the food security, increases greenhouse gas emissions, and causes unnecessary water, energy, fertilizer and
agricultural land use. It is extremely important in reaching the amount of food waste in terms of sustainable use of
resources as well as economic consequences, as important as it is for Turkey on a global level.
In this study has been evaluated the actions of food waste-prevention in the World and in Turkey. At the global
level, the actions of organizations such as the UN Food and Agriculture Organization (FAO) and the International
Fund for Agricultural Development (IFAD) in cooperation with FAO, Organization for Economic Cooperation and
Development (OECD) and the European Union (EU) actions have been examined. For Turkey, the various actions
taken by civil society organizations (NGO) and public institutions are evaluated.
Keywords: Food waste, Food loss, Food security, Turkey
1. GİRİŞ
Günümüzde insanlar için gerekli olan gıda kaynakları, enerji kaynaklarından daha stratejik bir konu
haline gelmiştir. Bu doğrultuda gıda kayıpları günümüzün ve geleceğin en önemli sorunlarından biridir
(Gustavsson et., 2011; Kibler et al., 2018). Birleşmiş Milletler (BM)’in belirlediği ve insanlığın refah ve
esenliğini sağlamaya yönelik bin yılın hedefleri olan sekiz ana hedeften biri açlığın giderilmesi ve gıda
güvencesinin sağlanmasıdır.
Gıda kaybı, özellikle insan tüketimi için üretilen yenilebilir gıdaların arz zincirindeki miktar azalmalarını
ve/veya kalite kayıplarını ifade etmektedir. Bu kayıplar, tarladan sofraya tüm arz zinciri boyunca
oluşmaktadır. Gıda kayıplarının ortaya çıktığı aşamalar tarlada üretim aşaması, hasat sonrası
harmanlama ve depolama, işleme (sanayi tesislerinde veya evde), dağıtım (piyasa) ve tüketim halkaları
şeklinde sıralanabilmektedir (Parfitt et al., 2010; Lipinski et al., 2013; Demirbaş vd., 2017).

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
522
Dünyada tüketim amacıyla üretilen gıdaların üçte birine denk düşen 4 milyar tonluk bir miktarın kayıp ve
israf edildiği belirtilmektedir (FAO, 2011b, Bond et al., 2013; FAOSTAT, 2015). Gelişmekte olan ülkelerde
gıda kayıpları daha çok üretim, saklama, işleme, dağıtım ve pazarlama aşamalarındaki altyapı
eksikliğinden, gelişmiş ülkelerde ise perakende ve tüketim aşamalarındaki gıda israfından
kaynaklanmaktadır (Prusky, 2011; Food Drink Europe, 2013; Keding et al., 2013; Dijksma, 2015). Gıda
kayıp ve israfının %56’sının gelişmiş ülkelerde, geriye kalan %44’lük kısmı ise gelişmekte olan ülkelerde
ortaya çıkmaktadır (Gustavsson et al., 2011; Lipinski et al., 2013).
Gelişmiş ülkelerde marketten satın alınan gıdaların yaklaşık üçte biri evsel atık olarak israf edilmektedir.
Bu kayıp oranları tahıl ve baklagillerde toplam üretimin %15’ i, meyve ve sebzelerde %35’i hatta daha
yüksek oranlarda olabilmektedir (Premanandh, 2011). Yapılan çalışmalara göre, her yıl 1.3 milyar ton
yiyecek israf edilmektedir. Bu miktar tüm Sahra Altı Afrika bölgesinde üretilen yiyecek miktarına denktir.
Aynı zamanda dünyada her gün 8 kişiden biri aç uyumakta ve 20.000’den fazla çocuk açlık ve yetersiz
beslenmeden hayatını kaybetmektedir. Günümüzde küresel ölçekte kaybedilen veya israf edilen
yiyeceklerin yalnızca dörtte biri kurtarılabilse, dünyadaki 840 milyon aç insan doyurulabilecektir. Dünya
üzerinde yaşayan 7 milyar insanın hayatını idame ettirebilmesi için yeterli kaynakları sağlamak üzere
mücadele ederken, FAO küresel gıda üretiminin üçte birinin kayıp olduğu veya israf edildiğini tahmin
etmektedir (FAO, 2011b, FAO,2013b). Gıda kayıpları sosyal ve ekonomik doğrudan etkileri kadar doğal
kaynakların şiddetli biçimde tükenmesine ve olumsuz çevresel etkiye de yol açmaktadır(FAO, 2011a).
2050 yılında yaklaşık olarak beslenecek 9,1 milyar insanın olacağı hesaplanmaktadır. Bu nedenle küresel
gıda üretiminin arttırılması ve adil dağılımının sağlanması konusu, üzerinde uzlaşılan küresel bir
meseledir. Bununla birlikte gıda üretiminin arttırılması toprağın verimliliği, erozyon, temiz su kaynakları
ve biyoçeşitlilik üzerinde olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Dahası gıda üretimi gübre, su ve enerji
kaynaklarına ihtiyaç duymakta ve sera gazları üreterek iklim değişikliğine de yol açmaktadır (Meyer et
al., 2017). Bu nedenle, gıda kayıp ve israfını azaltarak doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltmak ve
böylece gıda güvencesini sağlamak ve sürdürmek küresel hedeflerden biri olarak belirlenmiştir
(Lundqvist et al., 2008; Smith, 2013; FAO, 2013a; Timmermans et al., 2014). Gıda kayıpları ve israfını
azaltan tüketici ve firmalar da ekonomik olarak kazanç sağlamaktadır (Buzby and Hyman, 2012; Lipinski
et al., 2013; Parry et al., 2015).
Bu doğrultuda son yıllarda, gıda kayıpları ve israfının azaltılması gerekliliği konusunda küresel bir fikir
birliği oluşmuş ve son yıllarda çeşitli aksiyon planları ortaya konulmuştur (Chaboud and Daviron, 2017).
Bu çalışmanın ana amacı, Dünyada ve Türkiye’de gıda kayıp ve israfına yönelik olarak yapılan çalışmaların
değerlendirilmesidir.
2. DÜNYADA GIDA KAYIP VE İSRAFININ BOYUTU
FAO’nun, “Küresel Gıda Kayıpları ve Gıda İsrafı” araştırmasına göre (FAO, 2011b), her yıl insanların
tüketimi için üretilen 1.3 milyar ton gıdanın yaklaşık yarısı gelişmekte olan ülkelerde kayıp veya israf
edilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki gıda kayıplarının yüzde 95’i, besin tedarik zincirinin erken
aşamalarında istenmeden oluşan kayıplardır (FAO, 2018). Gelişmekte olan ekonomiler ve bu ülkelerde
yaşayanlar, çok büyük oranda tarıma ve canlı hayvana bağımlıdır. Dünya Bankası’na göre de, gelişmekte
olan ülkelerde gıda sektörünün GSMH’ye katkısı %30’a kadar çıkabilmektedir. Güney Asya’da, Afrika’da
ve doğu Asya’da, nüfusun yüzde 70’e varan oranları kırsal kesimde yaşamaktadır. Parasal açıdan ifade
edilirse, küresel gıda kayıp ve israfının bir trilyon ABD doları olduğu tahmin edilmektedir ve bu miktarın
üçte biri gelişmekte olan ülkelerde kaybedilmektedir. Dolayısıyla gelişmekte olan ülkelerin gıda
kayıplarını azaltmak gıda ve beslenme güvenliğini artırmakla kalmayacak, aynı zamanda gelir düzeylerini
de artırıp çevre üzerindeki olumsuz etkiyi minimuma indirecektir (FAO, 2011b). Dünyada bölgelere göre
gıda kaybı incelenirken tüketim ve tüketim öncesi aşamalar için ayrı ayrı incelenmiştir. Buna göre
endüstri ülkelerinde kişi başı kayıp miktarı daha fazladır.Örneğin gıda kayıp miktarı, Avrupa ve Kuzey
Amerika’da 280-300 kg/yıl, Sahra Altı Afrika ve Güney/Güneydoğu Asya’da ise 120-170 kg/yıldır. Kişi
başına toplam gıda üretimi ise Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaklaşık 900 kg/yıl, Sahra Altı Afrika ve
Güney/Güneydoğu Asya’da 460 kg/yıldır. Tüketici aşamasında meydana gelen gıda israfı ise Avrupa ve

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
523
Kuzey Amerika’da 95-115 kg/yıl, Sahra Altı Afrika ve Güney/Güneydoğu Asya’da ise sadece 6-11 kg/yıldır
(Gustavsson et al., 2011).
Düşük gelirli ülkelerde kayıplar daha çok sınırlı hasat tekniği, depolama imkanı ve soğutma sistemleri ile
paketleme ve pazarlama sistemlerinden kaynaklanmaktadır. Birçok küçük çiftçi yoksulluk sınırında
yaşadığı için kayıpların azaltılması onların hayatında ciddi öneme sahiptir. Orta ve yüksek gelirli
ülkelerdeki kayıplar ise daha çok gıda zincirinin farklı segmentlerindeki aktörler arasındaki koordinasyon
eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Üretici-satıcı anlaşmaları, toptan alımlar ile son tüketim tarihinin
geçirilmesi kayıplarda etkendir (Parfitt et al., 2010; Gustavsson et al., 2011).
AB’de 79 milyon insan fakirlik sınırının altında yaşamaktadır, 16 milyonu ise yardım kuruluşlarının gıda
yardımı ile hayatını devam ettirmektedir (EU, 2018). AB’de gıda israfının % 70'i hanehalkı, gıda hizmeti ve
perakende sektörlerinde ortaya çıkmaktadır. Tarımsal üretim ve işleme sektörlerinde ortaya çıkan gıda
kaybı ise kalan % 30’u oluşturmaktadır (FUSIONS, 2018). AB ülkeleri, 2015 yılı Eylül ayında kabul edilen
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile, perakende ve tüketici düzeyinde 2030 yılına kadar kişi başına
düşen gıda israfını yarıya indirmek ve arz zinciri boyunca gıda kayıplarını azaltmayı taahhüt
etmektedirler.
3. DÜNYADA GIDA ISRAFINI ÖNLEME AKTİVİTELERİ
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 1945 yılında kurulması ile gıda kayıplarının
azaltılmasını temel amaçları içine aldığı, 1974 yılında yapılan ilk Dünya Gıda Konferansı’nda dünyada
açlık sorununun çözümünün bir parçası olarak hasat sonrası kayıpların azaltılmasına yer verildiği
belirtilmektedir. İlk başta özellikle tahıl üretiminde ortaya çıkan kayıplar odak noktası iken, 1990’lı
yılların başından itibaren kök ve yumru bitkiler, taze meyve ve sebzeler de FAO çalışmalarının kapsamına
alınmıştır (Parfitt et al., 2010).
Dünyadaki gıda kayıpları sorununun boyutları ve karmaşıklığını çözmek için tek başına hareket eden
herhangi bir kuruluşun çalışmaları yeterli olamayacağından, tüm oyuncuların ve tüzel kişiliklerin işbirliği
yapmasının gerektiği düşünülmüştür. Bu düşünce sonucu “SAVE FOOD” girişimi başlatılmıştır. Save Food
girişimi Messe Düsseldorf ile ortaklaşa olarak FAO’nun önderliğinde gerçekleşen, özellikle en muhtaç
durumda olan ülkelere yoğunlaşılan, gıda kayıplarını ve israfını azaltmayı hedefleyen küresel bir
girişimdir ve gıda kayıplarının azaltılmasını sağlamak amacıyla gerçekleşen en önemli aktivitelerden
biridir. SAVE FOOD, diyaloğu teşvik ederek ve besin zinciri boyunca çözümler geliştirmeye yardımcı
olarak endüstri, politika, araştırma ve sivil toplum alanlarındaki paydaşlar arasında bir ağ oluşturmayı
amaçlamaktadır (FAO, 2018).
Küresel girişim dört ana konuda yoğunlaşmıştır:
1. Gıda kaybının ve israfının etkileri ve bu konu ile ilgili sorunlara bulunacak çözüm geliştirme bilincinin
artırılması.
2. Dünya genelinde gıda kaybı ve israfını azaltma girişimlerinin birlikte ve eşgüdümlü çalışması.
3. Politika, strateji ve program geliştirme.
4. Özel sektör ve kamu sektörünün gerçekleştirdiği yatırım programları ve projeler için destek. Bu destek
besin zincirinde yer alan oyuncular ve kuruluşlar için teknik ve idari destek ve bunun yanı sıra kapasite
oluşturma (eğitim) girişimleri şeklinde kurgulanmaktadır.
FAO’nun yanı sıra FAO ile iş birliği içindeki kuruluşlarda gıda kayıplarını önleme çalışmaları yapmaktadır.
IFAD’ın kayıplarını azaltmaya yönelik yeni program ve projeleri bulunmakta ve gıda kayıplarını azaltmaya
yönelik olarak hükümetlere yatırım desteklemeleri sağlamaktadır (IFAD, 2018). OECD ise gıda
kayıplarının ticaret ve pazarlamaya olan etkilerini incelemektedir (OECD, 2014; OECD, 2018). Bu konuyla
ilgili Japonya ve İngiltere’deki vaka çalışmaları devam etmektedir. BM Çevre Programı (UNEP) ise gıda
kayıplarını azaltmaya yönelik olarak “Think-Eat-Save” küresel kampanyasını başlatmıştır. “Save Food”
Girişiminin “Think.Eat.Save” kampanyası, UNEP, FAO ve Messe Düsseldorf arasındaki bir ortaklıktır ve
BM 'in “Zero Hunger Challenge” çalışmalarını desteklemek için; küresel, bölgesel ve ulusal eylemleri

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
524
harekete geçirmek, farkındalık oluşturmak ve toplumun daha fazla sektörünü harekete geçirmek üzere,
hükümetlerin ve işletmelerin gıda kayıpları konusundaki tutumunu değiştirmesini hedeflemektedir (FAO,
2018).
2012-2016 yılları arasında sürdürülen “Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention
Strategies” (FUSIONS); FAO, STK’lar, Avrupalı firmalar ve 20’den fazla Avrupa Üniversitesi’nin
ortaklığında yürütülen ve AB ülkelerindeki gıda israf politikaları üzerinde çalışılan bir projedir (FUSIONS,
2018). Projenin ana hedefi 2025 yılına kadar AB’deki gıda ısrafının %50 oranında azaltılmasıdır.
İstanbul’da 2015 yılında yapılan G20 Tarım Bakanları Toplantısında Bakanlar, doğal kaynaklar,
biyoçeşitlilik ve iklim değişikliği üzerinde baskılar artarken ekonomik, sosyal ve çevresel olarak daha
sürdürülebilir gıda sistemlerine evrilirken, üretkenliğin arttırılması gerektiği ve özellikle gıda kayıplarının
ve israfının azaltılması gerektiğini vurgulamışlardır. Toplantıda ayrıca, gıda değer zincirinde yer alan gıda
kayıplarının ve israfının ve bunun gıda güvenliği, dengeli beslenme, doğal kaynakların kullanımı ve
çevreye olan negatif etkilerinden duyulan kaygı dile getirilmiştir. Bu problem çok büyük ekonomik,
çevresel ve sosyal öneme haiz olarak değerlendirilmiş ve tüm üyelerden bu konudaki çalışmalarını
güçlendirmeleri istenmiştir. Özellikle israf edilme olasılığı olan güvenli ve besleyici gıdaların diğer
şekillerde değerlendirilmesi yerine insan beslenmesinde kullanılması konusunda önlemler alınması
gerektiği üzerinde de durulmuştur (G20, 2015).
Birçok ülkede gıda kayıp ve israfının boyutları halen bilinmemekte ve ölçümü ile ilgili yöntemler de
tartışılmaktadır. Ancak küresel düzeyde güvenilir, pratik ve tutarlı tahminler yapacak standartlar
geliştirmek için World Resources Institute (WRI) tarafından yürütülen ve Consumer Goods Forum, FAO,
UNEP, FUSIONS, World Business Council for Sustaniable Development ve Waste & Resources Action
Programme (WRAP) gibi birçok paydaşı olan “Küresel Gıda Kayıp ve İsrafı Önleme Protokolü" (FLW
Protokol) önemli bir oluşum olarak çalışmalar yapmaktadır (Dölekoğlu, 2017).
Dünyada sivil inisiyatifler tarafından dijital platformda sürdürülen “ivaluefood.com” gibi eğitim amaçlı,
“Feeding America” gibi eğitim ve gıda bankacılığı faaliyetlerinde gönüllülük prensipleriyle çalışan gıda
israfı önleme çalışmaları da son derece yaygındır. Bu çalışmaların örneklerini Kanada, İngiltere; Japonya
gibi gelişmiş ülkelerin yanı sıra gelişmekte olan ülkelerde de görmek mümkündür.
4. TÜRKİYE’DE GIDA İSRAFINI ÖNLEME AKTİVİTELERİ
FAO Türkiye çalışmasının bulguları erken üretim sonrası aşamada orta seviyelerde kayıplara işaret
etmektedir. Çalışmanın sonuçları aynı zamanda gıdaların maksimum %5’inin tüketim ve hanehalkı
aşamasında israf edildiğini de göstermektedir (Tatlıdil vd.,2013). Bu veriler doğrultusunda 2013 yılında
hızlandırılarak ekmek israfını engelleme kampanyaları başlatılmıştır. Toprak Mahsulleri Ofisi’(TMO) nin
2012 yılında gerçekleştirdiği “Türkiye’de Ekmek İsrafı Araştırması” ile Türkiye’deki ekmek üretimi,
tüketimi ve israfının sayısal boyutlarının yanı sıra bu değerlerdeki değişim de tespit edilmiştir. Ayrıca
ekmeğin üretim ve tüketim taraflarında yer alan farklı paydaşların ekmekle ilgili görüş ve tutumları da
kaydedilmiştir. Bu araştırmaya göre Türkiye’de bir yılda 2.1 milyar adet ekmek israf edilmektedir( TMO,
2013). Bunun sonucunda birçok ilde ekmek israfını önleme çalışmaları yapılmıştır. Örneğin İzmir ilinde
afişlendirme çalışmaları, Çankırı ilinde bayat ekmek değerlendirme kursları, Kırıkkale, Alanya, Çorum
illerinde bayat ekmekli tatlılar yarışmaları düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra İstanbul, Ankara, Uşak, Konya,
Sakarya, Denizli, Elazığ, Bolu illerinde de Ekmek İsrafını önleme kampanyasına destek verilmiştir.
Gıda kayıplarını azaltmaya yönelik bir diğer aktivite ise küresel olarak da yaygın bir uygulama alanı bulan
Türkiye’de var olan gıda bankacılığı sistemidir. Gıda bankası, bağışlanan veya üretim fazlası sağlığa uygun
her türlü gıdayı tedarik eden, uygun şartlarda depolayan ve bu ürünleri doğrudan veya değişik yardım
kuruluşları vasıtasıyla yoksullara ve doğal afetlerden etkilenenlere ulaştıran ve kâr amacı gütmeyen
dernek ve vakıfların oluşturduğu organizasyonlar olarak tanımlanmaktadır (Güneş ve Keskin,
2017).Türkiye’de gıda bankacılığı faaliyeti 2000’li yılların başlarından itibaren Dernekler tarafından
kurulmuştur. Gıda Bankacılığını desteyen yasal mevzuat ile kar amacı gütmeyen sosyal amaçlı vakıf,
dernek ve belediyeler aracılığıyla Türkiye’degıda bankalarının sayıları artmıştır. Bugün mevcut 66 gıda
bankası ile gıda ürünlerinin ihtiyacı olanlara düzenli ve sağlıklı bir şekilde ulaştırılması sağlanmaktadır.

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
525
İsrafı Önleme Vakfı’nın ve bu Vakıf tarafından kurulan Gıda Bankacılığı Derneğinin çabaları da aynı
yöndedir. Derneğin adı 2010 yılında “Gıda Bankacılığı ve Temel İhtiyaç Derneği” olarak değiştirilmiştir.
Dernek, “Destek Market” adı verilen uygulamalarıyla Gıda Bankacılığı faaliyetine de devam etmektedir.
Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de dijital platformda sürdürülen. “fazlagida.com” gibi gıda israfını
önlemeye yönelik çabalar da bulunmaktadır. Gıda israfını önlemede dernek ve vakıfları marketlerle
buluşturan “Fazla Gıda” platformu, dünyada en başarılı 5’inci program olmuştur. Dönüşüm ekonomisini
sağladığı altyapı ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından desteklenen “Accelerate
2030 Hızlandırma Programı’na” dünyadan 9 etki odaklı girişimden biri seçilmiş ve UNDP tarafından
organize edilen 2017 Cenevre Sosyal Fayda Zirvesi’nde Türkiye’den tek temsilci olarak yer almıştır.
(www.fazlagida.com).
İsrafı önleme çalışmaları sadece üretimden sonra ya da tüketim aşamasında alınacak önlemlerle ilgili
çabaları değil, üretim aşamasında ortaya çıkan kayıpları önleme ve/veya azaltma çabalarını da
kapsamaktadır (Oral, 2015; Demirbaş vd., 2017). Bu doğrultuda Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları (İTU)
gibi ürünlerde kalite ve miktar kayıplarını azaltan alternative üretim faaliyetlerinin desteklenmesi, ayrıca,
üretimde çiftçi eğitimi ve inovatif her türlü teknik ve ekonomik önlemler gibi kamu ve özel sektör
çabalarını da bu kapsamda değerlendirmek gerekmektedir.
Kamu çabaları açısından, 11. Kalkınma Planı Hazırlık çalışmalarında geleceğe dönük olarak alınacak her
türlü politika tedbirinin amaç alt yapısında, gıda kayıp ve israfının azaltılmasına güçlü bir vurgu yapılması
da önemli görülmektedir.
5. SONUÇ
Hızla değişen, küreselleşen, sorunların karmaşıklaştığı, tüketicinin talep ve beklentilerinin,
duyarlılıklarının arttığı günümüz koşullarında gıda kayıplarının azaltılması ve açlıkla mücadele konusu
önemli ve küresel bir konu olarak gündemdedir.
Gıda kayıp ve israfının azaltılmasına yönelik girişimler çeşitli uluslararası, uluslar üstü ve ulusal kuruluşlar
tarafından sürdürülmektedir. Bu durum, gıda kayıp ve israfı konusunun yüksek profilli kamusal bir sorun
haline geldiğini de göstermektedir.
Sürdürülen çabalar değerlendirildiğinde gıda kayıplarını önleme girişimlerinde daha çok kamu ve özel
sektör, gıda israfının önlenmesi çabalarında ise daha çok sivil toplum örgütlerinin baskın rol oynadığı
görülmektedir. Gün geçtikçe önemi daha da artan bu konuya yönelik çabaların ve çözüm önerilerinin
kamu ve sivil insiyatif tarafından geliştirilmesi, insanlığın geleceği için önemli bir sorunun ortadan
kalkmasına katkı sağlayacaktır.
KAYNAKÇA
Bond, M., Meacham, T., Bhunnoo, R., Benton, T.G. 2013. Food Waste within Global Food Systems, Global Food
Security Programme. (www. foodsecurity.ac.uk).
Buzby, J.C., Hyman, J. 2012. Total and Per Capita Value of Food Loss in the United States, Food Policy, Sayı: 37.
Chaboud, G., Daviron, B. 2017. Food Losses and Waste: Navigating the Inconsistencies, Global Food Security,
Sayı:12.
Demirbaş, N., Niyaz, Ö.C. Apaydın, Y. M. 2017. An Evaluation on Problems within Food Supply Chain in Turkey in
terms of Food Losses and Waste, IBANESS, Edirne, March 04-05, 2017.
Dölekoğlu, C. Ö. 2017. Gıda Kayıpları, İsraf ve Toplumsal Çabalar, Tarım Ekonomisi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 2.
Dijksma, S. 2015. No More Food to Waste, Global Action to Stop Food Losses and Food Waste, Netherlands.
EU. 2018. EU Platform on Food Losses and Food waste.
FAO. 2011a. Food Wastage Footprint Impacts on natural resources Summary Report
http://www.fao.org/docrep/018/i3347e/i3347e.pdf.
FAO. 2011b. Global Food Losses and Food Waste, Germany.
FAO. 2013a. Reducing The Food Wastage Footprint, Germany.
FAO. 2013b. UN Meeting on food loss and waste reduction in support of the zero loss or waste of food’ element of
the Zero Hunger Challenge, https://www.un.org/en/zerohunger/pdf.

VIII. IBANESS Congress Series – Plovdiv / Bulgaria
VIII. IBANESS Kongreler Serisi – Plovdiv / Bulgaristan
April 21-22, 2018
21-22 Nisan 2018
526
FAO. 2018. Save Food: Global: Global Initiative on Food Loss and Waste Reduction.http: www.fao.org/save-
food/tr/.Erişim: 12 Ocak 2018.
FAOSTAT. 2015. Commodity Balances/Crops Primary Equivalent (2015-12-16), FAO, Rome.
Fazlagida. (2018). www.Fazlagida.com. Erişim: 24 Ocak 2018.
Food Drink Europe. 2013. Every Crumbs Counts Joınt Food Wastage Declaration,
http://everycrumbcounts.eu/uploads/static_pages_documents/Joint_Declaration. pdf.
FUSIONS. 2018. Analysing food waste policies across the EU-https://www.eu-
fusions.org/index.php/publications28.Erişim: 24 Ocak 2018.
Gustavsson, J., Cedeberg, C., Sonesson, U., Otterdijk, R.V., Meybeck, A. 2011. Global Food Losses and Food Waste:
Extend, Causes and Prevention, FAO, Rome.
Güneş, E., Keskin, B. 2017. Gıda Bankacılığı: Türkiye için Bir Değerlendirme, III IBANESS Kongresi Series (International
Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress Series), Sayfa: 335-339, 04-05 Mart 2017, Edirne.
G20 Tarım Bakanları Toplantısı. 2015. İstanbul 7-8 Mayıs Nihai Bildirge, İstanbul. http://g20.org.tr/g20-tarim-
bakanlari-toplantisi-bildirgesi, Erişim: 04/02/2018.
IFAD. 2018. http://www.ifad.org/documents/10180/. Erişim: 20 Ocak 2018.
Keding, G.B., Schneider, K., Jordan, I. 2013. Production and processing of foods as core aspects of nutrition-sensitive
agriculture and sustainable diets, Food Security, December 2013, Volume :5, Issue 6, pp.825-846.
Kibler, K.M., Reinhart, D., Hawkins, C., Motlagh, A.M., Wright, J. 2018. Food Waste and the food-energy-water
nexus: A review of FW management alternatives. Waste management. 74: 52-62.
Lipinski, B., Hanson, C., Lomax, J., Kitinoja, L., Waite R., Searchinger, T. 2013. Reducing Food Loss and Waste.
Working Paper, Installment 2 of Creating a Sustainable Food Future. Washington, DC: World Resources Institute.
Available online at http://www.worldresourcesreport.org. .
Lundqvist, J., Fraiture, C. de, Molden, D. 2008. Saving Water: From Field to Fork – Curbing Losses and Wastage in the
Food Chain. SIWI Policy Brief. SIWI, 2008.
Meyer, H.C., Frieling, D., Hamer, M., Oertzen G. 2017. Food Losses in Supply Chains for Fruits, Vegetables and
Potatoes Between Field and Retail Shelf in North-Rhine Westphalia, Germany, International Journal on Food
System Dynamics , Available online at www.centmapress.org.
OECD. 2014. Market and Trade Impacts of Food Loss and Waste Reduction. www.oecd.ilibrary.org. Erişim: 20 Ocak
2018.
OECD. 2018. Food Loss and Waste in the Agro-Food Chain.www.oecd.org/tad/policynotes/food-loss-waste-agro-
food-cahain.pdf. Erişim: 20 Ocak 2018.
Oral Z. 2015. Dünya’da ve Türkiye’de Gıda İsrafı ve Önlenmesine Yönelik Uygulamalar, Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara.
Parfitt, J., Barthel, M., Macnaughton, S. 2010. Food waste within food supply chains: quantification and potential for
change to 2050, Phil. Trans. R. Soc., vol. 365, pp. 3065-3081.
Parry, A., James, K., LeRoux, S. 2015. Strategies to Achieve Economic and Environmental Gains by Reducing Food
Waste,Waste and Resources Action Programme (WRAP), Banbury, UK.
Premanandh, J. 2011. Factors affecting food security and contribution of modern technologies in food sustainability.
J. Sci. Food Agric., 91: 2707-2714.
Prusky, D. 2011. Reduction of the incidence of postharvest quality losses, and future prospects, Food Security, 2011,
3:463-474.
Smith, P. 2013. Delivering food security without increasing pressure on land. Global Food Security, 2(1), 18-23. DOI:
10.1016/j.gfs.2012.11.008.
Tatlıdil, F.F., Dellal, İ., Bayromoğlu Z. 2013. Food Losses and Waste in Turkey, FAO.
TMO. 2013. Ekmek İsrafını Önleme Kampanyası Toplantısı,http://www.tmo.gov.tr/
Timmermans, A.J.M., Ambuko, J., Belik, W., Huang, J. 2014. Food Losses and Waste in the Context of Sustainable
Food Systems, Committee on World Food Security, Roma.
TMO. (2013). Ekmek İsrafını Önleme Kampanyası Toplantısı,http://www.tmo.gov.tr/.2013 yılında basındaTMO.
Erişim: 01.02.2018.