Content uploaded by Stefan Brinda
Author content
All content in this area was uploaded by Stefan Brinda on Feb 09, 2019
Content may be subject to copyright.
Available via license: CC BY-NC-ND
Content may be subject to copyright.
USTRÓJ HIERARCHICZNY KOŚCIOŁA I PRAWO ZAKONNE
KOŚCIÓŁ I PRAWO 7(20) 2018, nr 1, s. 93-107
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/kip.2018.7.1-8
Štefan Brinda
POSŁUSZEŃSTWO ORDYNARIUSZOWI
WEDŁUG KANONU 273 KODEKSU PRAWA
KANONICZNEGO Z 1983 ROKU
Kościół jest strukturą hierarchiczną. Ta wspólnota istnieje w Kościele katolic-
kim kierowanym przez Następcę Piotra i biskupów pozostających z Nim w pełnej
komunii. Dlatego też powstają następujące pytania: jaka jest natura kanonicznego
posłuszeństwa? Co jest podstawą posłuszeństwa? Celem artykułu będzie próba
przeanalizowania kan. 273 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.
1
, stąd w pierw-
szej kolejności zostaną ukazane podstawy teologiczne i prawne posłuszeństwa.
1. PODSTAWY TEOLOGICZNE POSŁUSZEŃSTWA
Podstawy teologiczne posłuszeństwa znajdują się w Piśmie Świętym
2
. Nie
wystarczy tylko słuchać głosu Boga (Wj 5,2), ale należy usłuchać głosu Boga
i według niego postąpić (Wj 23,22). Posłuszeństwo przejawia się w prze-
strzeganiu Bożych przykazań i wypełnianiu przepisów (Pwt 6,2-3; Ps 40,9). Bóg
czeka na odpowiedź ludzi, tj. na wykonanie zadań, które im powierzył (Wj 10,3).
KS. MGR LIC. ŠTEFAN BRINDA – doktorant, Katedra Kościelnego Prawa Publicznego i Konstytu-
cyjnego, Instytut Prawa Kanonicznego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Kato-
lickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; adres do korespondencji: al. Racławickie 14, 20-
950 Lublin; e-mail: stefan.brinda@gmail.com
1
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25.01.1983), AAS 75
(1983), pars II, s. 1-317; tekst polski w: Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski zatwierdzony
przez Konferencję Episkopatu, Pallottinum, Poznań 1984 [dalej cyt.: KPK/83].
2
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, Pallo-
ttinum, Poznań 2008.
Štefan Brinda
94
Historia biblijna Narodu Izraelskiego i jego stosunku do Boga jest przedsta-
wiana jako relacja stała. Bóg kieruje do człowieka rozporządzenia i oczekuje
gotowości udziału w ich wykonywaniu. Przykazanie Boże jest prawem głębokiej
miłości Boga do człowieka (Pwt 6,4-9). W Starym Testamencie wzorem wiary
i posłuszeństwa jest Abraham.
Wyrazem nieposłuszeństwa w Nowym Testamencie jest np. burza na morzu,
która zagrażała życiu wyznawców Jezusa. Rozkaz Jezusa był wykonany
(Mk 1,27; 4,41). Jezus oczekuje od swoich uczniów nie tylko słuchania, ale także
czynienia tego, co usłyszeli (Łk 11,28; Mk 4,3; 9,7; Mt 23,2). W przypowieści
o siewcy Chrystus ukazuje swoim uczniom, jakie są efekty słuchania słowa Bo-
żego i zakorzenienia się w nim. Płodność ziarna posłuszeństwa jest proporcjonal-
na do jakości gleby posłuszeństwa, w której ziarno zostało zasiane (Mk 4,13-20)
[Theobald 2006, 358-59].
Maryja jest wzorem posłuszeństwa w najdoskonalszym przyjęciu Słowa
Bożego
3
. Kościół, jako nowy Lud Boży, naśladuje w posłuszeństwie Jezusa
Chrystusa, który był gotów słuchać i wypełniać wolę swego niebiań-skiego Oj-
ca aż do śmierci (Flp 2,8; Hbr 5,8).
2. PODSTAWY PRAWNE POSŁUSZEŃSTWA
Ewangeliczna cnota posłuszeństwa (oboedientia) jest ważnym wyrazem
chrześcijańskiej miłości podejmowanej przez tych, którzy w duchu wiary, miłości
i pokory, naśladują Jezusa Chrystusa, posłusznego aż do śmierci (Flp 2,7-8).
Posłuszeństwo obowiązuje wszystkich wierzących w Chrystusa (christifideles)
i oznacza rozumne podporządkowanie własnej woli prawowitym przełożonym,
którzy reprezentują Boga. Osoby te decydują w wierze, zgodnie z wolą Bożą
(kan. 601). Obowiązkiem duchownych jest być posłusznym poleceniom Biskupa
Rzymu i własnego ordynariusza (kan. 273 i 331). Pozostali wierzący w Chrystusa
są również zobowiązani do chrześcijańskiego posłuszeństwa swoim pasterzom,
kiedy nauczają jako nauczyciele wiary albo postanawiają jako przełożeni
Kościoła (kan. 212 § 1) [Sitarz 2004, 132].
Określenie oboedientia ma wspólne pochodzenie ze słowem obsequium.
Wyrażenie sequi oznacza: naśladować, iść za kimś [Walde i Hofmann 1954, 519-
20]. Oboedientia zależna jest od słowa audire – usłyszeć [tamże, 195].
3
Catechismus Catholicae Ecclesiae, Libreria Editrice Vaticana 1997; tekst polski w: Katechizm
Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 2002, nr 144.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
95
Etymologicznie posłuszeństwo wiary i dyscypliny w Kościele są ściśle ze sobą
powiązane. Chrześcijańskie posłuszeństwo jest akceptacją tego, co duszpasterze
w zastępstwie Chrystusa, jako Nauczyciela w sprawach wiary, przedstawiają,
a także akceptacją tego, co jako przełożeni Kościoła ustanawiają.
Posłuszeństwo osób duchownych jest cnotą o pierwszorzędnym znaczeniu.
Jest to miłość pasterska, którą można przezwyciężyć relację posłuszeństwa
jurysdykcyjnego. Prowadzi ona duchownego do ochotnego, lojalnego i stałego
posłuszeństwa
4
. Duchowieństwo tym samym wyraża pełną i radosną gotowość do
czynienia woli Bożej. Osoby te powinny uznać, że wola Boża znajduje od-
zwierciedlenie w wytycznych, które otrzymują od swoich prawowitych prze-
łożonych. Duchowny żyje w gotowości, którą należy traktować jako prawdziwy
akt wolności osobistej w wyniku własnego wyboru, który dojrzewa w modlitwie
przed Bogiem. Cnota posłuszeństwa duchownych jest wewnętrznym wymogiem
posłuszeństwa sakramentu kapłaństwa i hierarchiczną strukturą Kościoła. Jest
posłuszeństwem aktywnym, które łączy się w dynamice posłuszeństwa Chry-
stusowi, który jest posłusznym sługą aż do śmierci na krzyżu (Flp 2,7-8).
Przełożony, który wydaje polecenie ma obowiązek w duchu modlitwy, roz-
wagi i konsultacji z innymi poszukiwać tego, czego Bóg naprawdę chce. Jeśli
przełożony nie pyta się i nie szuka woli Boga, stawia się w miejsce Boga. Władza
i posłuszeństwo są zawarte w Jezusie Chrystusie [Sitarz 2014, 99]. Jezus Chrystus
jest najdoskonalszym ucieleśnieniem posłuszeństwa. Jest to posłuszeństwo
kanoniczne, które jest ograniczone prawem powszechnym i partykularnym.
Posłuszeństwo kanoniczne nie obejmuje jednak intymnego życia duchownego
(kan. 220).
2.1. Ustawodawstwo przed Soborem Trydenckim
We wczesnych wiekach Kościoła prezbiterzy nie mieli jasno określonych
kanonicznych zasad posłuszeństwa. Św. Klemens Rzymski twierdził, że życiu
wspólnotowemu powinno towarzyszyć posłuszeństwo wobec Boga, a nie pycha
i zazdrość. Jedności wśród duchownych powinna towarzyszyć pokora, spokój
i zgoda, zgodnie ze wzorcami biblijnymi, według przykładu Chrystusa, porządku
kosmosu, społeczeństwa i ludzkiego ciała. Prezbiterzy powinni wykonywać swoją
4
Paulus PP. VI, Litterae encyclicae ad Episcopos, ad Sacerdotes et Christifideles totius Catholici
Orbis: de sacerdotali caelibatu Sacerdotalis caelibatus (24.06.1967), AAS 59 (1967), s. 657-97, nr 93.
Štefan Brinda
96
posługę wiernie i z całą szczerością. Św. Klemens przypominał kapłanom przy-
kład Apostołów, którzy głosili Dobrą Nowinę Jezusa Chrystusa. Misja Apostołów
pochodzi od Jezusa Chrystusa. Dlatego też harmonię w kościelnej wspólnocie
można osiągnąć poprzez okazywanie posłuszeństwa biskupowi
5
.
Ojcowie synodalni podczas Synodu w Arles (314) podjęli tematykę dyscypliny
duchownych, którzy celowo opuścili swoje parafie. Takich kapłanów należało
usunąć z urzędu
6
. Na Soborze Nicejskim (325) stwierdzono, że duchowni, którzy
idąc za własnym interesem, nie posiadając bojaźni Bożej przed oczami, odeszli ze
swojej parafii i nie chcą tam wrócić, mieli być wykluczeni ze wspólnoty. Jeśli
biskup przyjąłby takiego kapłana bez uprzedniej zgody pierwotnego biskupa,
a następnie przeznaczyłby go do służby liturgicznej lub go wyświęcił na biskupa,
święcenia byłyby nieważne
7
. Ojcowie Soboru w Antiochii (341) uchwalili, że
żaden prezbiter, diakon lub inny duchowny, który opuścił swoją parafię i prze-
bywał w innej, a jednocześnie odmawiał posłuszeństwa wobec swojego biskupa,
nie mógł sprawować celebracji liturgicznych i nie miał możliwości powrotu.
Jeżeli inny biskup przyjąłby nieposłusznych duchownych bez skruchy, miał być
upomniany przez Sobór, ponieważ zostałoby naruszone prawo kościelne
8
.
Sobór Chalcedoński (451) jasno określił jurysdykcję biskupa. Biskup powinien
mieć nadzór nad miejscem, w którym duchowny służył ubogim oraz w kla-
sztorach. Ojcowie Soboru wymagali posłuszeństwa miejscowemu biskupowi.
Jeśli duchowny okazał swemu biskupowi nieposłuszeństwo, powinien zostać
ukarany. Jeśli nieposłuszeństwo biskupowi miejsca okazał mnich lub osoba
świecka, powinien być wykluczony ze wspólnoty
9
.
5
S. Clementis Episcopi Romani, Epistola ad Corinthios I. Caput LIX, w: Patrologiae Cursus
Completus Series Graeca. S. Clementis I, Pontificis Romani, Opera omnia, cum genuina, tum dubia
et aliena, quae graece in proprio idiomate, vel, deperdito textu graeco, syriace et latine translata
tantum exstant et eius nomine circumferuntur, vol. 1, ed. J.P. Migne, Excudebatur et venit apud J.-P.
Migne editorem, in via dicta d’Amboise, prope portam Lutetiae parisiorum vulgo d’Enfer nomina-
tam, Parisiis 1857, s. 201-327 [Drobner 2012, 73].
6
Concilium Arelatense I, II/A. Canones ad Silvestrum (Incipit synodus Arelatensis), w: Doku-
menty synodów od 50 do 381 roku, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo WAM.
Księża Jezuici, Kraków 2006, s. 73*, kan. 21.
7
Concilium Nicaenum I, Canones, w: Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki,
łaciński, polski. T. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantyno-
pol III, Nicea II, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków
2003, s. 40-41, kan. XVI.
8
Synodus Antiochena, II/B. Canones, w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, s. 136, kan. 3.
9
Concilium Chalcedonense, Canones, w: Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki,
łaciński, polski. T. I, s. 233, kan. VIII.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
97
Tematyka Synodu w Moguncji (813) odnosiła się m.in. do podstawy kano-
nicznego posłuszeństwa duchownych swemu biskupowi. Biskup zażądał ścisłego
posłuszeństwa od tych, którzy mieli otrzymać urząd. Kandydat do święceń lub
kandydat na urząd kościelny mógł odmówić posłuszeństwa.
Gracjan podkreślał znaczenie posłuszeństwa wobec przełożonych (c. 3.
D. XXIII). Powtórzył ustalenia Soboru z Moguncji (813) i XI Soboru w Toledo
(675). Prezbiterzy i klerycy, a także wszyscy, którzy nie byli posłuszni biskupowi,
mieli zostać wyłączeni ze wspólnoty kościelnej i nie mieli wstępu do kościoła
(c. 11. C. XI, q. 3).
Papież Grzegorz IX podkreślał, że wszyscy powinni słuchać biskupa, a św.
Piotr będzie im błogosławił (Lib. I, tit. XXXIII, c. 4). Nawet, jeśli dana osoba ma
wątpliwości, należało słuchać swojego przełożonego. Jednakże, jeśli rozkaz
naruszał porządek prawa Bożego, posłuszeństwo nie obowiązywało, ale osoba
miała się kierować przykładem św. Piotra, zgodnie z którym bardziej trzeba
słuchać Boga niż ludzi (Dz 5,29).
2.2. Ustawodawstwo po Soborze Trydenckim
Papież Paweł III (1534-1549) zwołał sobór w Trydencie w celu zaprowadzenia
porządku w Kościele. Dla utrzymania dyscypliny nie było mowy o jakichkolwiek
wyjątkach, dlatego biskup powinien karać przestępstwa i wykroczenia, ale także
zachęcać do podejmowania działań naprawczych
10
. Jeżeli przestępstwo popełnił
zakonnik poza klasztorem, biskup powinien był poprosić o ukaranie jego prze-
łożonego zakonnego. Jeżeli przełożony nie interweniował, mógł zostać usunięty
z urzędu, wówczas sam biskup mógł ukarać złoczyńców
11
.
Papież Leon XIII nauczał, że urzędy sprawowane przez tych, którzy mają
święcenia, nie będą święte i przydatne, jeśli nie będą wykonywane pod kierow-
nictwem i zwierzchnictwem biskupa. Dyscyplina duchownych wymaga jedności
pomiędzy różnymi częściami, które tworzą całość. Obowiązuje szacunek i po-
słuszeństwo podwładnych wobec przełożonych. Tego posłuszeństwa muszą uczyć
się już kandydaci do kapłaństwa w seminarium
12
.
10
Concilium Tridentinum, II. Decretum de reformatione, w: Dokumenty Soborów Powszechnych.
Tekst łaciński i polski. T. IV (1511-1870). Lateran V, Trydent, Watykan I, układ i oprac. A. Baron,
H. Pietras, Wydawnictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków 2005, s. 518-19, kan. IV.
11
Tenże, III. Decretum de regularibus et monialibus, s. 784-808.
12
Leo PP. XIII, Epistola encyclica ad venerabiles Fratres Archiepiscopos et Episcopos univer-
sos in regione Hispana Cum Multa (8.12.1882), ASS 15 (1882), s. 241-46.
Štefan Brinda
98
Papież Pius X podkreślał, że w duchu kapłaństwa obowiązki własne i zwią-
zane z kapłaństwem miałyby być połączone
13
. Jednym z nich jest kanoniczne
posłuszeństwo duchownego wobec swojego biskupa [Sheehan 1954, 1-49].
Ustawodawca w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r.
14
stanowił, że obo-
wiązkiem złożenia przysięgi posłuszeństwa byli związani kardynałowie wobec
papieża w trakcie kreacji (kan. 234 i 2397), natomiast biskupi przy otrzymaniu
święceń (kan. 332 § 2). Kapłani w obrzędach święceń ślubowali posłuszeństwo
swojemu ordynariuszowi, ale nie składali przysięgi. To nie był ślub posłuszeństwa,
który był cnotą (ex virtute religionis), ale zobowiązanie wierności (ex fidelitate).
Dlatego też kapłan diecezjalny był posłuszny w wykonywaniu tych przepisów, które
były zgodne z kompetencjami ordynariusza (posłuszeństwo kanoniczne)
[Bączkowicz, Baron i Stawinoga 1957, 317-18].
3. GENEZA KAN. 273
KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO Z 1983 ROKU
W schemacie Lex Ecclesiae Fundamentalis ogólnie zawarty jest obowiązek po-
słuszeństwa wiernych, który powinni zachować wszyscy wierzący (kan. 13 § 1)
15
.
Ustawodawca stanowi o obowiązku posłuszeństwa wszystkich wierzących,
zarówno duchownych, jak i świeckich. Traktuje także o posłuszeństwie zakon-
ników i ślubie cnoty posłuszeństwa. Osoy, które otrzymały święcenia jednoczą
się z Chrystusem i stają się współpracownikami tych, którzy otrzymali święcenia
biskupie (kan. 48 § 1).
Obowiązek posłuszeństwa zawarty był również w Schemacie z 1977 r.
16
(kan.
132), w Schemacie z 1980 r.
17
(kan. 247) oraz w Schemacie z 1982 r.
18
(kan. 276).
13
Pius PP. X, Exhortatio ad clerum catholicum. SS. D. N. Pii div. prov. Papae X in quinqua-
gesimo natali sacerdotii sui Haerent animo (4.08.1908), ASS 41 (1908), s. 555-77.
14
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritate
promulgatus (27.05.1917), AAS 9 (1917), pars II, s. 1-593.
15
Schema Legis Ecclesiae Fundamentalis cum Relatione (24.05.1969), w: Pontificia Commissio
Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Legis Ecclesiae Fundamentalis cum Relatione, sub se-
creto, Typis Polyglottis Vaticanis [b.m.w.] 1969, s. 5-53; tekst polski w: Ustrój hierarchiczny Kościo-
ła. Wybór źródeł, red. i oprac. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s. 867-95.
16
Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Canonum Libri II De
Populo Dei, reservatum, Typis Polyglottis Vaticanis [b.m.w.] 1977.
17
Taż, Schema Codicis Iuris Canonici iuxta animadversiones S.R.E. Cardinalium, Episcoporum
Conferentiarum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum
necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, Patribus Commissionis reservatum
(29.06.1980), Libreria Editrice Vaticana [b.m.w.] 1980.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
99
4. POSŁUSZEŃSTWO KANONICZNE
WEDŁUG KAN. 273 KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO
Z 1983 ROKU
Obowiązek kanonicznego posłuszeństwa duchownego rozpoczyna się z przy-
jęciem święceń diakonatu i inkardynacją (kan. 266 § 1). Rozdział III Księgi II
KPK/83 dotyczy obowiązków i praw duchownych (kan. 273-289) i jego treść
została zaczerpnięta z dekretu Presbyterorum ordinis
19
. Prawa i obowiązki du-
chownych mają swoją podstawę w święceniach i misji kanonicznej (PO 7).
4.1. Autorytet władzy
Biskupi są następcami Apostołów. Sukcesja apostolska jest ustanowiona przez
Boga (kan. 375 § 1)
20
. Ich zadaniem jest powierzony im lud uczyć, uświęcać
i nim kierować. Wszyscy biskupi mają na podstawie konsekracji biskupiej je-
dnakową władzę. Otrzymali pełnię sakramentu kapłaństwa i pełnię świętej służby.
Biskupi w wyjątkowy i widoczny sposób zajmują miejsce samego Chrystusa,
nauczyciela, arcykapłana, pasterza i działają w jego imieniu (LG 21).
Ten, kto otrzymał w Kościele urząd, w którym jest złączona służba z władzą,
powinien być gotowy służyć z zachowaniem dyscypliny kościelnej. Dotyczy to
zarówno duchownych, jak i świeckich, którym na stałe lub czasowo można
powierzać specjalną służbę w Kościele (kan. 231 § 1).
4.2. Pojęcie ordynariusza
Pod pojęciem ordynariusza rozumie się w prawie Biskupa Rzymu jako
ordynariusza całego Kościoła, natomiast dla Kościoła partykularnego ordynariu-
18
Taż, Codex Iuris Canonici. Schema novissimum post consultationem S.R.E. Cardinalium,
Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque
ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, iuxta placita
Patrum Commissionis deinde emendatum atque Summo Pontifici praesentatum (25.03.1982), Typis
Polyglottis Vaticanis, E Civitate Vaticana 1982.
19
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Decretum de presbyterorum ministerio
et vita Presbyterorum ordinis (7.12.1965), AAS 58 (1966), s. 991-1024; tekst polski w: Sobór
Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, nowe tłumaczenie, Pallottinum, Po-
znań 2002, s. 478-508 [dalej cyt.: PO].
20
Tenże, Constitutio dogmatica de Ecclesia Lumen gentium (21.11.1964), AAS 57 (1965), s. 5-
75; tekst polski w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, s. 104-63 [dalej cyt.: LG],
nr 20.
Štefan Brinda
100
szem jest biskup diecezjalny, a także prałat i opat terytorialny, wikariusz i prefekt
apostolski, administrator apostolski (kan. 368 i 381 § 2), oraz zwierzchnicy
stojący na czele Kościołów partykularnych pozakodeksowych. W sytuacji sede
impedita i sede vacante wybierany jest administrator diecezji albo ten, kto tym-
czasowo kieruje diecezją (kan. 413, 419 i 421). Ponadto ustawodawca kodeksowy
stanowi o wikariuszu generalnym i wikariuszu biskupim, wyposażonych w zwy-
czajną władzę wykonawczą (kan. 134 § 1).
Ordynariuszem miejsca jest ten, który jest wyposażony w kompetencje odno-
szące się do konkretnego terytorium (kan. 134 § 2). To, co ustawodawca wyraźnie
określa jako jurysdykcję biskupa diecezjalnego w zakresie władzy wykonawczej
(potestas executiva), należy jedynie do biskupa diecezjalnego i z nim zrównanych
(kan. 134 § 3). Wikariusz generalny i wikariusz biskupi nie mają władzy, jeżeli
nie otrzymają delegacji. Delegacja ta może być udzielona ogólnie lub w in-
dywidualnych przypadkach.
4.3. Władza Biskupa Rzymu
Biskup Rzymu jest widzialnym źródłem i fundamentem jedności i wiary (LG
18). Jezus Chrystus ustanowił św. Piotra Apostoła na czele wspólnoty apostol-
skiej (Mt 16,18-19). Ten wybór Piotra przechodzi na Jego następcę. Dlatego
Biskup Rzymu jest Głową Kolegium Biskupów, przedstawicielem Chrystusa
i Pasterzem całego Kościoła. Urząd Biskupa Rzymu jest najwyższą władzą
w Kościele, dlatego posiada władzę zwyczajną – potestas ordinaria (kan. 131),
najwyższą – potestas suprema (kan. 333 i 332 § 1), pełną – potestas plena,
bezpośrednią – potestas immediata i powszechną – potestas universale w całym
Kościele, którą może swobodnie wykonywać od chwili przyjęcia wyboru. Jest to
przepis prawa Bożego (kan. 331 i 332 § 1). Władza ustawodawcza (potestas
legislativa) Biskupa Rzymu jest ograniczona tylko przez prawo Boże, naturalne
lub pozytywne.
4.4. Władza biskupa diecezjalnego
Biskupowi diecezjalnemu powierzono opiekę nad porcją Ludu Bożego. Jego
zadaniem jest dbać o wiernych, uczyć wierzących i rządzić Kościołem Bożym,
aby wierni wzrastali w jedności (1P 5,2; 1Kor 4,14-15; Dz 20,28)
21
. Biskup jest
21
Tenże, Decretum de pastorali Episcoporum munere in Ecclesia Christus Dominus (28.10.1965),
AAS 58 (1966), s. 673-96; tekst polski w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje,
s. 236-58, nr 11.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
101
reprezentantem Kościoła partykularnego. Do niego należą uprawnienia niezbędne
do wykonywania posługi duszpasterskiej, którą otrzymał poprzez sakrę biskupią
(LG 28; kan. 381 § 1). Biskup za pomocą świętych uprawnień sprawuje ją osobiście
w imię Jezusa Chrystusa. Biskupowi diecezjalnemu w jego diecezji dla
wykonywania zadań duszpasterskich przysługuje władza zwyczajna – potestas
ordinaria, własna – potestas propria i bezpośrednia – potestas immediata (kan. 381
§ 1). W związku z tym biskup ma władzę ustawodawczą (potestas legislativa)
względem własnych diecezjan w zakresie orzekania i kierowania wszystkim, co
odnosi się do sprawowania kultu i apostolstwa (LG 24; kan. 131 § 1)
22
.
4.5. Władza wikariusza generalnego i wikariusza biskupiego
Wikariusz generalny i wikariusz biskupi posiadają władzę wykonawczą –
potestas executiva, która należy do biskupa diecezjalnego, z wyjątkiem spraw,
które biskup zarezerwuje dla siebie, albo do których prawo wymaga specjalnego
zlecenia biskupa diecezjalnego (kan. 479 § 1). Władza wikariuszy jest władzą
zastępczą – vicaria, ponieważ nie jest sprawowana przez biskupa miejsca, ale jest
wykonywana w jego imieniu (kan. 131 § 2). Wikariuszom jest powierzona władza
administracyjna – potestas administratoria i władza wykonawcza – potestas
executiva. Wikariusz generalny i wikariusz biskupi nie posiadają władzy
ustawodawczej – potestas legislativa [Chiappetta 2011, 584-85].
Wikariuszowi biskupiemu przysługuje taka sama władza, jak wikariuszowi
generalnemu, lecz ogranicza się do jakiegoś terytorium, szczególnych przy-
padków lub obrządków religijnych albo do określonej społeczności, dla której
został powołany (kan. 479 § 2).
4.6. Stosunek osoby duchownej do przełożonych
Między obowiązkami i prawami duchownych zachodzi ścisły związek, który
ma tę samą podstawę. Pierwszym obowiązkiem jest szacunek i posłuszeństwo
Biskupowi Rzymu i własnemu ordynariuszowi. Ma on zasadnicze znaczenie
zarówno dla duchownych, jak i całego Kościoła.
Obowiązek szacunku i posłuszeństwa duchownych wywodzi się z tej samej
podstawy, jaką jest godność kapłaństwa, jego sakramentalność i służba apostolska,
Chrystusa, najwyższego i wiecznego kapłana (LG 28). Obowiązek szacunku i po-
22
Congregatio pro Episcopis, Direttorio Apostolorum Successores per il ministero pastorale dei
vescovi (22.02.2004), Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 2004; tekst polski w: Ustrój
hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, s. 517-711, nr 159-160.
Štefan Brinda
102
słuszeństwa rozpoczyna się w momencie inkardynacji (kan. 265). Widzialnym
znakiem jest ceremonia hołdu i posłuszeństwa w obrzędzie święceń.
4.7. Zakres posłuszeństwa
Od duchownego wymagane jest posłuszeństwo kanoniczne, regulowane
przepisami prawa powszechnego i partykularnego (kan. 754). Posłuszeństwo du-
chownych jest ograniczone takimi przepisami, które powinny być wykonane przy
sprawowaniu powierzonego im urzędu
23
. Dlatego też należy wyróżnić:
1) Posłuszeństwo hierarchiczne: Biskup Rzymu i biskup diecezjalny mają wła-
dzę pełną, własną i bezpośrednią, które są wymagane do sprawowania posługi
duszpasterskiej (kan. 381 § 1). Hierarchiczne podporządkowanie ma podstawę
w sakramencie święceń. Ustawodawca kościelny ma chronić nienaruszone prze-
kazywanie Ewangelii. Będąc posłuszny kompetentnej władzy kościelnej, du-
chowny przyczyni się również do zwiększenia wzajemnej miłości i jedności
w kapłańskiej wspólnocie
24
. Ślub posłuszeństwa jest wymagany w obrzędzie
święceń [Skonieczny 2012, 55-56];
2) Posłuszeństwo wobec Magisterium Kościoła: duchowny jest zobowiązany
zaakceptować Magisterium w sprawach wiary i moralności (kan. 833)
25
. Narusze-
nie tego posłuszeństwa należy uznać za poważne przestępstwo, które może budzić
wśród wiernych skandal;
3) Posłuszeństwo wobec przyjęcia określonego zadania: duchowni przyjmują
i realizują zobowiązania. Częściowe spełnienie obowiązków rozbija jedność Koś-
cioła, wprowadza w błąd świeckich oraz opinię publiczną
26
;
4) Posłuszeństwo przepisom liturgicznym: kapłaństwo Chrystusa odbywa się
w liturgii, źródle i szczycie, z którego czerpie całą swoją moc
27
. Duchowny ma
mieć świadomość, że jest sługą, który musi słuchać Kościoła. Przepisy dotyczące
liturgii ustanawia Stolica Apostolska (kan. 838 § 1);
23
Szerzej zob. Pontificium Consilium de Legum Textibus, Elementi per configurare l’ambito di
responsabilità canonica del Vescovo diocesano nei riguardi dei presbiteri incardinati nella propria
diocesi e che esercitano nella medesima il loro ministero, „Communicationes” 36 (2004), s. 33-38.
24
Congregazione per il Clero, Direttorio per il ministero e la vita dei presbiteri. Nuova edi-
zione, Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana 2013 [dalej cyt.: Direttorio], nr 57.
25
Congregatio pro Doctrina Fidei, Professio fidei et iusiurandum fidelitatis in suscipiendo officio
nomine Ecclesiae exercendo una cum nota doctrinali adnexa (29.06.1998), AAS 90 (1998), s. 542-51.
26
Ioannes Paulus PP. II, Constitutio apostolica Sacrae disciplinae leges (25.01.1983), AAS 75
(1983), pars II, s. XIII.
27
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio de Sacra Liturgia Sacro-
sanctum Concilium (4.12.1963), AAS 56 (1964), 97-138; tekst polski w: Sobór Watykański II,
Konstytucje, dekrety, deklaracje, s. 48-78, nr 7, 10.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
103
5) Posłuszeństwo programowi duszpasterskiemu: duchowny jest zobowiązany
do współpracy w ramach programu duszpasterskiego, który określa biskup we
współpracy z radą kapłańską. Ustalenie zgodności i jedności z biskupem wska-
zuje na dojrzałość duszpasterską (Direttorio 60);
6) Posłuszeństwo noszenia stroju duchownego: duchowny powinien być
rozpoznawalny. Noszenie przepisanego prawem stroju sugeruje pozostałym, że
jest to osoba, która ma tożsamość zakotwiczoną w Bogu i Kościele
28
. Strój
kapłański przypomina, że kapłani są zawsze i wszędzie duchownymi, wyświę-
conymi po to, aby służyć, uczyć, prowadzić i uświęcać dusze przez sakramenty
i głoszenie Słowa Bożego. Noszenie stroju kapłańskiego pomaga w zachowaniu
ubóstwa i czystości (Direttorio 61).
Doskonałe posłuszeństwo jest spełnieniem zamiarów, które miał przełożony.
W pełnym posłuszeństwie wobec władzy duchowny słucha przełożonego nie jako
osoby, ale jako tego, którego Bóg powołał do służby, aby był jego zastępcą
w konkretnych sytuacjach [Sitarz 2014, 104-105].
4.8. Kanoniczna kara za nieposłuszeństwo
Ustawodawca kościelny w kan. 1373 stanowi: „Kto publicznie wzbudza nie-
chęć lub nienawiść podwładnych względem Stolicy Apostolskiej lub ordynariusza
z powodu jakiegoś aktu władzy lub posługi kościelnej albo prowokuje pod-
władnych do nieposłuszeństwa wobec nich, winien być ukarany interdyktem lub
innymi sprawiedliwymi karami”. Trwałe nieposłuszeństwo może prowadzić do
wydalenia ze stanu duchownego (kan. 696 § 1, 696 § 1 i 1371, 2°)
29
.
WNIOSKI
Każdy człowiek jest zobowiązany do posłuszeństwa Bogu i swojemu sumie-
niu. Posłuszeństwo jest cnotą, która rodzi się z wiary w Boga. Fakt, że wierzący
podporządkuje się swoim przełożonym ma podstawę w przekonaniu, że Bóg
kontroluje bieg historii. Wierzący ma stale przed oczyma wzór posłuszeństwa,
którym jest Jezus Chrystus w swojej relacji z Bogiem Ojcem.
Celem posłuszeństwa, które jest wiążące dla wszystkich wierzących w Chry-
stusa, jest utrzymanie jedności w Kościele. Szczególnie dotyczy osób, które
28
Paulus PP. VI, Allocutio Habita in Aede Sixtina, Romanae dioecesis curionibus et quadra-
gesimarii temporis in Urbe oratoribus (17.02.1969), AAS 61 (1969), s. 187-94.
29
Szerzej zob. Sitarz 2014, 107.
Štefan Brinda
104
sprawują urząd kościelny. Źródłem posłuszeństwa duchownych jest włączenie
w kapłaństwo Jezusa Chrystusa przez święcenia kapłańskie. Biskup Rzymu i bis-
kup diecezjalny otrzymują swoją władzę od Boga, ponieważ sam Bóg, Jezus
Chrystus, zarządzanie Kościołem powierzył Apostołom i Jego następcom.
BIBLIOGRAFIA
Źródła prawa
Catechismus Catholicae Ecclesiae, Libreria Editrice Vaticana 1997; tekst polski w: Ka-
techizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum, Poznań 2002.
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25.01.1983), AAS 75
(1983), pars II, s. 1-317; tekst polski w: Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski
zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Pallottinum, Poznań 1984.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV
auctoritate promulgatus (27.05.1917), AAS 9 (1917), pars II, s. 1-593.
Concilium Arelatense I, II/A. Canones ad Silvestrum (Incipit synodus Arelatensis),
w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wy-
dawnictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków 2006, s. 71-74*.
Concilium Chalcedonense, Canones, w: Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst
grecki, łaciński, polski. T. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstan-
tynopol II, Konstantynopol III, Nicea II, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydaw-
nictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków 2003, s. 224-57.
Concilium Nicaenum I, Canones, w: Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki,
łaciński, polski. T. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II,
Konstantynopol III, Nicea II, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo
WAM. Księża Jezuici, Kraków 2003, s. 26-47.
Concilium Tridentinum, II. Decretum de reformatione, w: Dokumenty Soborów Powszech-
nych. Tekst łaciński i polski. T. IV (1511-1870). Lateran V, Trydent, Watykan I, układ
i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków 2005, s. 512-27.
Concilium Tridentinum, III. Decretum de regularibus et monialibus, w: Dokumenty
Soborów Powszechnych. Tekst łaciński i polski. T. IV (1511-1870). Lateran V, Try-
dent, Watykan I, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo WAM. Księża Je-
zuici, Kraków 2005, s. 784-808.
Congregatio pro Doctrina Fidei, Professio fidei et iusiurandum fidelitatis in suscipiendo
officio nomine Ecclesiae exercendo una cum nota doctrinali adnexa (29.06.1998),
AAS 90 (1998), s. 542-51.
Congregatio pro Episcopis, Direttorio Apostolorum Successores per il ministero pastorale
dei vescovi (22.02.2004), Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 2004; tekst
polski w: Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. i oprac. W. Kacprzyk,
M. Sitarz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s. 517-711.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
105
Congregazione per il Clero, Direttorio per il ministero e la vita dei presbiteri. Nuova
edizione, Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana 2013.
Ioannes Paulus PP. II, Constitutio apostolica Sacrae disciplinae leges (25.01.1983), AAS
75 (1983), pars II, s. VII-XIV.
Leo PP. XIII, Epistola encyclica ad venerabiles Fratres Archiepiscopos et Episcopos
universos in regione Hispana Cum Multa (8.12.1882), ASS 15 (1882), s. 241-46.
Paulus PP. VI, Allocutio Habita in Aede Sixtina, Romanae dioecesis curionibus et
quadragesimarii temporis in Urbe oratoribus (17.02.1969), AAS 61 (1969), s. 187-94.
Paulus PP. VI, Litterae encyclicae ad Episcopos, ad Sacerdotes et Christifideles totius
Catholici Orbis: de sacerdotali caelibatu Sacerdotalis caelibatus (24.06.1967), AAS 59
(1967), s. 657-97.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, Pal-
lottinum, Poznań 2008.
Pius PP. X, Exhortatio ad clerum catholicum. SS. D. N. Pii div. prov. Papae X in quinqua-
gesimo natali sacerdotii sui Haerent animo (4.08.1908), ASS 41 (1908), s. 555-77.
Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Codex Iuris Canonici. Sche-
ma novissimum post consultationem S.R.E. Cardinalium, Episcoporum Conferentia-
rum, Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum
necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, iuxta placita Patrum
Commissionis deinde emendatum atque Summo Pontifici praesentatum (25.03.1982),
Typis Polyglottis Vaticanis, E Civitate Vaticana 1982.
Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Canonum Libri II
De Populo Dei, reservatum, Typis Polyglottis Vaticanis [b.m.w.] 1977.
Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Codicis Iuris
Canonici iuxta animadversiones S.R.E. Cardinalium, Episcoporum Conferentiarum,
Dicasteriorum Curiae Romanae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum nec-
non Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, Patribus Commissionis
reservatum (29.06.1980), Libreria Editrice Vaticana [b.m.w.] 1980.
Pontificium Consilium de Legum Textibus, Elementi per configurare l’ambito di respon-
sabilità canonica del Vescovo diocesano nei riguardi dei presbiteri incardinati nella
propria diocesi e che esercitano nella medesima il loro ministero, „Communicationes”
36 (2004), s. 33-38.
S. Clementis Episcopi Romani, Epistola ad Corinthios I. Caput LIX, w: Patrologiae Cursus
Completus Series Graeca. S. Clementis I, Pontificis Romani, Opera omnia, cum genuina,
tum dubia et aliena, quae graece in proprio idiomate, vel, deperdito textu graeco, syriace
et latine translata tantum exstant et ejus nomine circumferuntur, vol. 1, ed. J.P. Migne,
Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, in via dicta d’Amboise, prope portam
Lutetiae parisiorum vulgo d’Enfer nominatam, Parisiis 1857, s. 201-327.
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio de Sacra Liturgia
Sacrosanctum Concilium (4.12.1963), AAS 56 (1964), 97-138; tekst polski w: Sobór
Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, nowe tłumaczenie,
Pallottinum, Poznań 2002, s. 48-78.
Štefan Brinda
106
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio dogmatica de Ecclesia
Lumen gentium (21.11.1964), AAS 57 (1965), s. 5-75; tekst polski w: Sobór Watykański
II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, nowe tłumaczenie, Pallottinum, Poznań
2002, s. 104-63.
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Decretum de pastorali Episcoporum
munere in Ecclesia Christus Dominus (28.10.1965), AAS 58 (1966), s. 673-96; tekst
polski w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, nowe
tłumaczenie, Pallottinum, Poznań 2002, s. 236-58.
Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Decretum de presbyterorum
ministerio et vita Presbyterorum ordinis (7.12.1965), AAS 58 (1966), s. 991-1024;
tekst polski w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, tekst polski, no-
we tłumaczenie, Pallottinum, Poznań 2002, s. 478-508.
Schema Legis Ecclesiae Fundamentalis cum Relatione (24.05.1969), w: Pontificia
Commissio Codici Iuris Canonici Recognoscendo, Schema Legis Ecclesiae Funda-
mentalis cum Relatione, sub secreto, Typis Polyglottis Vaticanis [b.m.w.] 1969, s. 5-
53; tekst polski w: Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. i oprac. W. Kac-
przyk, M. Sitarz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s. 867-95.
Synodus Antiochena, II/B. Canones, w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, układ
i oprac. A. Baron, H. Pietras, Wydawnictwo WAM. Księża Jezuici, Kraków 2006,
s. 134-42*.
Literatura
Bączkowicz, Franciszek, Józef Baron, i Władysław Stawinoga. 1957. Prawo kanoniczne.
Podręcznik dla duchowieństwa. T. 1. Wyd. 3. Opole: Wydawnictwo Diecezjalne św.
Krzyża w Opolu.
Chiappetta, Luigi. 2011. Il Codice di Diritto Canonico. Commento giuridico-pastorale.
Vol. 1. Ed. 3. Bologna: Edizione Dehoniane Bologna.
Drobner, Hubertus. 2012. Patrologie. Úvod do studia starokřesťanské literatury. Praha:
Oikoymenh.
Sitarz, Mirosław. 2004. „Posłuszeństwo.” W Słownik Prawa Kanonicznego, 132. War-
szawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Sitarz, Mirosław. 2014. „Obowiązek wiernych do zachowania posłuszeństwa Biskupowi
Rzymu i biskupom będącym w łączności z nim.” W Przynależność do Kościoła
a uczestnictwo wiernych w życiu publicznym, red. Józef Krukowski, Mirosław Sitarz,
i Bartłomiej Pieron, 91-109. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Sheehan, Joseph George. 1954. The Obligation of Respect and Obedience of Clerics to
Their Ordinary (canon 127). A Historical Synopsis and a Canonical Commentary.
Washington: Catholic University of America Press.
Skonieczny, Piotr. 2012. „Posłuszeństwo. III. W prawie kanonicznym.” W Encyklopedia
Katolicka, t. 16, red. Edward Gigilewicz, 55-56. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
107
Theobald, Michael. 2006. “Gehorsam.” In Lexikon für Theologie und Kirche, ed. Walter
Kasper, vol. 4, ed. 3, 358-59. Freiburg-Basel-Wien: Herder.
Walde, Alois, and Johann Baptist Hofmann, ed. 1954. Lateinisches Etymologisches
Wörterbuch. Zweiter Band M-Z. Ed. 3. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
Posłuszeństwo ordynariuszowi
według kanonu 273 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku
S tr e s zc z en ie
Przysięga posłuszeństwa składana podczas święceń kapłańskich. Odwzorowanie istoty
posłuszeństwa duchownych znajduje się w Jezusie Chrystusie, najwyższym Kapłanie i Pa-
sterzu. Duchowni poprzez sakrament kapłaństwa uczestniczą w Chrystusowym kapłaństwie.
Z ustanowienia Bożego Kościół jest hierarchicznie uporządkowany. Dlatego duchow-
ny powinien okazywać szacunek i posłuszeństwo papieżowi oraz swojemu ordynariu-
szowi, którzy reprezentują urząd apostolski, poprzez apostolskie posłuszeństwo.
Słowa kluczowe: posłuszeństwo; Kościół; Biskup Rzymu; biskup diecezjalny
The Obedience to the Ordinary According
to Canon 273 of the 1983 Code of Canon Law
S um ma r y
The promise of obedience becomes the real promise in an act of ordination. The core
of the priest obedience is in the example of Jesus Christ, the highest Pastor and the Priest
through whom they are part of Christ’s priesthood.
Church is a hierarchical order from God’s provision of it, therefore priest is required to
show respect and obedience to the pope and superiors who are members of apostolic
fellowship.
Key word: obedience; Church; Roman Pontiff; diocesan bishop
Information about Author: REV. ŠTEFAN BRINDA, J.C.L. – Ph.D. student, Department of
Public and Constitutional Church Law, Institute of Canon Law, Faculty of Law,
Canon Law and Administration at the John Paul II Catholic University of Lublin;
al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, Poland; e-mail: stefan.brinda@gmail.com