No full-text available
To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the author.
Father Augustine Jakubisiak – a word about a forgotten Polish thinker and research on his legacy [Ksiądz Augustyn Jakubisiak – słowo o zapomnianym polskim myślicielu i badaniach nad jego spuścizną]
Abstract
The article is a review of the results of research regarding priest Augustyn Jakubisiak, underwent in the archives of the Polish Library in Paris, that functions at the Société historique et littéraire polonaise. Moreover, I discuss here actual research about life, work and heritage of this polish priest, philosopher and theologian. It turns out that Jakubisiak, during his lifetime, was recognized as an outstanding thinker (he was granted with the French Academy prize for his work about time and space), but not long after passing out, he got forgotten due to the socio-political situation. Given the richness and complexity of his work, let alone its influence on society and intelligentsia on that time, his thought is the one that requires some deep revision, especially in the field of interdisciplinary research.
... Na stałe związał się z Towarzystwem Historyczno-Literackim i Biblioteką Polską w Paryżu 4 . W tamtejszym archiwum znajduje się jego spuścizna (Krzych 2018a). Jakubisiak był postacią nietuzinkową i oryginalną, zarówno w swoich poglądach, jak i zachowaniacho czym świadczą zwłaszcza zachowane wspomnienia jego znajomych i przyjaciół (np. ...
The aim of the article is to answer the question about the Polishness of the philosophy of Father Augustyn Jakubisiak, as well as to indicate possible elements and features of such a way of philosophizing. In order to achieve this goal, more important biographical data of Jakubisiak were presented, and his important intellectual and personal relations were pointed out. Important historical events that had an impact on Jakubisiak's overall thoughts were also presented. The main part of the paper is a discussion of the most important assumptions and statements of the philosophy of the Polish priest, as well as an attempt to assess his contacts with his homeland and Polish philosophy. Taking into account Jakubisiak's interests (August Cieszkowski, Józef Hoene-Wroński, the history of Polish philosophical thought), as well as certain permanent ideas appearing in the history of Polish philosophical, theological and social thought, one should consider that Jakubisiak's thought is indigenously Polish, provided that Christian individualism is considered to be specifically Polish.
W artykule zaprezentowano nieznany list Bolesława Micińskiego do ks. Augustyna Jakubisiaka znaleziony w jego archiwum w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Jest to okazja do przypomnienia tych wybitnych, choć nieco zapomnianych filozofów oraz do prezentacji ich powiązań intelektualnych. Poznali się w 1937 r. w Paryżu i odtąd utrzymywali bliskie kontakty, aż do śmierci Micińskiego w 1943 r. Od początku łączył ich sprzeciw wobec idealistycznej filozofii niemieckiej oraz neopozytywizmu Koła Wiedeńskiego z jego materializmem, scjentyzmem i sceptycyzmem. Miciński odkrywał u ks. Jakubisiaka bliskie sobie poglądy na temat przestrzeni i czasu. W ostatnich esejach Micińskiego z okresu wojny pojawiają się tezy o charakterze moralnym, które głosił ks. Jakubisiak, a mianowicie jednostkowość i autodeterminizm. Jednostkowość oznacza dowartościowanie jednostki w obliczu wszystkiego, co może jej zagrażać, zwłaszcza totalizmów. Z kolei autodeterminizm to przyznanie ludzkiemu bytowi absolutnej autonomii i wolności, która działa w przyjętym uprzednio kierunku. Było to zanegowanie determinizmu i ateizmu. Konteksty wypowiedzi Micińskiego na temat jednostki i autodeterminizmu (a także słabiej zarysowane problemy czasu i przestrzeni) wskazują, że nie tylko przejął on od Jakubisiaka istotne dla niego pojęcia, lecz także osadził je w bliskim sobie kontekście światopoglądowym. Myśl polskiego duchownego musiała być dla Micińskiego podwójnie inspirująca. Po pierwsze, odkrywał w jego pracach znane sobie style filozofowania wywodzące się od św. Augustyna, Leibniza, Pascala czy Kanta. Z drugiej strony poszerzał pola własnych poszukiwań i znajdował odpowiedzi na istotne egzystencjalne pytania; zwracał się w kierunku współczesnej nauki (chociażby teorii Einsteina), a zwłaszcza chrześcijaństwa, które stawało się dla niego coraz ważniejszym intelektualnym i duchowym azylem.
Z recenzji prof. dr. hab. Artura Andrzejuka:
Przedstawiona do recenzji książka jest pierwszym tak obszernym opracowaniem poglądów przede wszystkim filozoficznych ks. Augustyna Jakubisiaka, polskiego filozofia, pracującego i działającego we Francji, twórcy koncepcji ontologicznej, nazywanej konkretyzmem oraz intersującej koncepcji wolności osoby ludzkiej pomiędzy determinizmem i indeterminizmem, którą nazwał autodeterminizmem. Ujęcia Jakubisiaka swego czasu były znane i dyskutowane szczególnie w polskim środowisku we Francji. (…) Uwarunkowania historyczne sprawiły, że ten wybitny polski uczony jest niemal całkowicie nieobecny w polskiej literaturze filozoficznej. Już tylko z tego powodu książka o Jakubisiaku zasługuje na opublikowanie w Polsce. Jeśli weźmie się pod uwagę, że Bartłomiej Krzych opracowuje i omawia jeden z najważniejszych segmentów myśli Jakubisiaka, czyli jego teorie wolności człowieka, a w niej kluczową koncepcję autodeterminizmu, to tym bardziej książka Wolność i przyczynowość powinna być wydana.
(…)
Opracowanie wykonano na odpowiednim poziomie merytorycznym. Ponieważ jest to pierwsza książka o ks. Jakubisiaku to w pełni należy zaakceptować jej bardziej informacyjno-sprawozdawczy charakter. Tak pomyślana książka wypełni dotychczasową lukę w polskiej historiografii filozoficznej.
Pan Bartłomiej Krzych poprawnie zrekonstruował Augustyna Jakubisiaka krytykę determinizmu tak filozoficznego, jak i dotyczącego nauk szczegółowych. Przy czym osobiście unikałbym przeciwstawienia filozofia - nauka, sugerującego, że filozofia znajduje się poza zespołem nauk, co jest pokłosiem pozytywistycznego redukcjonizmu. Trafniej jest pisać: filozofia – nauki szczegółowe, co wskazuje na klasyczną koncepcję filozofii, a w takiej pracował ks. Jakubisiak. Sama ta krytyka polega na wskazywaniu metodologicznej nieprawomocności uogólnień czynionych za pomocą indukcji. Roszczenia tak powstałych uogólnień do bycia powszechnymi i koniecznymi prawami zawierają w sobie błąd ekstrapolacji jednostkowych wydarzeń na całe uniwersum. W dziedzinie nauk szczegółowych Jakubisiak wskazuje na teorię względności Einsteina, prawo nieoznaczoności Heisenberga oraz mechanikę kwantową, jako podstawy do podważenia scjentystycznej wiary w powszechny determinizm.
Podobnie krytycznie odnosił się Jakubisiak do indeterminizmu, który przypisywał Arystotelesowi, św. Tomaszowi i Epikurowi. Filozoficzny indeterminizm Arystotelesa i Tomasza uznał za wprowadzenie niekonsekwencji i przypadku do zasadniczo deterministycznego obrazu świata. Wolność człowieka jest według Jakubisiaka w tych systemach po prostu wyjątkiem od deterministycznej reguły, bardziej nawet rażącym u Tomasza niż u Stagiryty, gdyż w tomizmie wolność woli ludzkiej trzeba pogodzić z wszechmocą, wszechwiedzą i przedwiedzą Boga. Wszystko to Autor Wolności i przyczynowości przedstawia jasno i kompetentnie.
Równie przekonująco przedstawiona jest autorska koncepcja ks. Jakubisiaka, czyli autodeterminizm. Ta koncepcja, zapowiadana przez Jakubisiaka jako przezwyciężenie determinizmu i indeterminizmu, jest w swej istocie powrotem do woluntarystycznych ujęć św. Augustyna, unowocześnionych pewnymi pomysłami filozofii podmiotu (mimo że samego Husserla Jakubisiak krytykuje). Oto bowiem dowiadujemy się, że człowiek nie jest podmiotem świadomości i wolności, ale że po prostu jest świadomością i wolnością. Ponadto myślenie zależy przede wszystkim od woli, a nie od intelektu lub rozumu. Widzimy więc, że rozwiązania ks. Jakubisiaka nie stanowią „przewrotu kopernikańskiego” w filozofii i słusznie B. Krzych poddaje je pewnej krytyce, choć generalnie stara się unikać polemik z poglądami Jakubisiaka, co zresztą zapowiada we Wstępie, gdyż zależy mu przede wszystkim na pozytywnym zaprezentowaniu jego poglądów.
Uważam, że książka Bartłomieja Krzycha pt. Wolność i przyczynowość. Krótkie wprowadzenie do koncepcji autodeterminizmu ks. Augustyna Jakubisiaka zasługuje ze wszech miar na opublikowanie tak z powodu podjętego tematu, jak i wysokiej jakości jego opracowania. (…)
Z recenzji dr hab. Wiesławy Sajdek, prof. Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie:
Oddana do recenzji książka dotyczy filozoficznych poglądów ks. Augustyna Jakubisiaka, autora w Polsce bardzo mało znanego, który żył w latach 1884–1945. Większą część życia spędził na emigracji, we Francji, i między innymi dlatego w swej ojczyźnie nigdy nie był odpowiednio doceniany. Równie ważną przyczyną było to, że jako radykalny krytyk ideologii komunistycznej nie mógł się cieszyć popularnością ani poparciem ze strony polskich powojennych władz. Książka Bartłomieja Krzycha wypełnia zatem istotną lukę w zakresie popularyzacji twórczości myśliciela wartościowego i oryginalnego.
Książka posiada przejrzystą strukturę, ułatwiającą wniknięcie w zawiłości związane z niełatwą problematyką wolności. W rozdziale pierwszym autor omawia stan badań nad myślą ks. Jakubisiaka, a w następnym – jego „życie i dzieło”. Jest to niezwykle ważne, dlatego że ks. Jakubisiak jest postacią ze wszech miar wartą przypomnienia, a zamieszczone informacje rzucają światło na jego dorobek filozoficzny oraz działalność, między innymi tę związaną z jego kapłańskim powołaniem (na przykład pełnienie funkcji kapelana Polonii we Francji). Rozdziały stricte filozoficzne zostały ubogacone ważnymi dla zrozumienia całości odniesieniami teologicznymi (…)
Przedstawiona do recenzji praca ma charakter źródłowy, co świadczy o niej bardzo dobrze. W centrum zainteresowania jej autora znajdują się poglądy filozoficzne samego ks. Jakubisiaka, wydobywane z jego francuskich tekstów, a nie na przykład opinie na ich temat lub też dyskusje im poświęcone. Za to możemy wiele się dowiedzieć o dialogu, jaki sam ks. Jakubisiak prowadził nie tylko z poglądami deterministycznymi, lecz także z indeterminizmem, proponując swoją wersję indywidualistycznego autodeterminizmu. (…)
Podejmowana przez ks. Jakubisiaka problematyka wolności jest w szczególny sposób bliska narodowi i społeczeństwu polskiemu, a jako taka sytuuje go w obszarze wyjątkowo ważnym dla polskiej myśli filozoficznej, nie ujmując jej przez to waloru filozoficznego uniwersalizmu. Nadto Bartłomiej Krzych, omawiając tę filozofię w swym nader starannie napisanym „Wprowadzeniu”, nawiązuje do osiągnięć własnego środowiska naukowego oraz filozoficznego związanego z Uniwersytetem Rzeszowskim (prace Krzysztofa Bochenka i Leszka Gawora). (…)
Recenzowana książka posiada także bardzo ciekawe Zakończenie, w którym autor zawarł – jak się wydaje, głęboko przemyślane – odniesienia do wybranych wątków filozofii ks. Jakubisiaka. Mogą one stać się znakomitym punktem wyjścia dla wielu rozpraw, bardziej rozbudowanych niż szkicowe uwagi autora. Zagadnienia te sytuują się w centrum filozoficznych rozważań na temat wolnej woli człowieka i ogólnie ludzkiej kondycji.
Jako podsumowanie oraz konkluzję recenzji trzeba więc podkreślić, że długość „wprowadzenia” autorstwa Bartłomieja Krzycha do tematyki autodeterminizmu, omawianej w pismach ks. Jakubisiaka, jest adekwatna do omawianego tematu i z tego powodu także zasługuje na publikację. Jest to powód ważny, ale oczywiście zaledwie jeden z wielu. Niektóre zalety tej pracy zostały bowiem przedstawione powyżej i stanowią, jak sądzę, wystarczającą rację, aby ją opublikować, z prawdziwym pożytkiem dla zaawansowanych w poznawaniu problematyki filozoficznej czytelników. Chodzi bowiem o problem wolności człowieka, wprawdzie bliskiej jako wartość każdemu, niemniej jednak będącej niezwykle trudnym wyzwaniem jako przedmiot filozoficznego namysłu.
Polish philosophical thought in exile from the interwar period is still not fully researched. Many thinkers remain forgotten or, for various reasons, ignored in current research. Until recently, this was certainly the case of Father Augustyn Jakubisiak (1884–1945), a Polish priest who worked for the greater part of his life in France, specifically in Paris, where he was permanently associated with the Historical and Literary Society and the Polish Library. Nevertheless, Jakubisiak maintained contacts with the Polish academic community, which was particularly evident in his loud polemic with Jan Łukasiewicz. Studies at Paris universities allowed Jakubisiak to join the bunch of regulars of the French intellectual salon, which included Henri Bergson, Emmanuel Mounier and Jacques Maritain. One of the people who met Jakubisiak in this way and left memories devoted to him was José-Marie Bouchet, a French writer, teacher, traveller, historian and musician – a man of the Renaissance. In 1968 Bouchet was elected an active member of the Historical and Literary Society in Paris, where, since Jakubisiak's death, the archives contain the legacy of the Polish thinker. The text is a translation of Bouchet's memoirs dedicated to Jakubisiak, together with an introduction, commentary and remarks, which are supplemented by photographic material illustrating, among other things, the words of the French intellectual. Bouchet divides his memories into two parts: biographical and theoretical. In the first part he describes his meetings with Jakubisiak and gives lesser known details of his life, as well as the importance of his social and publishing activities. In the second, he refers to Jakubisiak's most significant philosophical and theological concepts (criticism of determinism and indeterminism, the concept of self-determination and an integral place) and makes reference to them with citations from the writings of the Polish priest or his friends. Bouchet pays particularattention to Jakubisiak's recognition of the great value of the human being, which is rooted in the Christian Revelation. The Frenchman opposes Jakubisiak's thought to contemporary extreme individualism and relativism, comparing the Polish thinker to a well-known German theologian, Romano Guardini.
- Z Ambrożewicz
Ambrożewicz Z., Czas w filozofii indywidualizmu (Wincenty Lutosławski i ks. Augustyn Jakubisiak), "Lumen Poloniae" 2008, nr 1, s. 43-60.
Jednostka podstawą racjonalności świata. Próba indywidualistycznej metafizyki ks
- Z Ambrożewicz
Ambrożewicz Z., Jednostka podstawą racjonalności świata. Próba indywidualistycznej metafizyki
ks. Augustyna Jakubisiaka, [w:] Oblicza racjonalności, red. Z. Ambrożewicz, Opole 2005, s. 79-95.
Totalitaryzm czy wolność? Ks. A. Jakubisiaka spojrzenie na niektóre kwestie polityczne
- Z Ambrożewicz
Ambrożewicz Z., Totalitaryzm czy wolność? Ks. A. Jakubisiaka spojrzenie na niektóre kwestie polityczne, "Przegląd Powszechny" 2013, nr 11, s. 294-307.
Jedność czy destrukcja? Myśl Karla Jaspersa i Augustyna Jakubisiaka na tle pewnej tendencji w filozofii europejskiej
- Z Ambrożewicz
Ambrożewicz Z., Jedność czy destrukcja? Myśl Karla Jaspersa i Augustyna Jakubisiaka na tle pewnej tendencji w filozofii europejskiej, [w:] Od "śmierci Boga" do "śmierci człowieka". Rodowody,
konteksty, destrukcje we współczesnej myśli filozoficznej, red. J. Krasicki, S. Kijaczek, Opole 2001,
s. 75-108.
Sylwetki uczonych = Philosophers among the lecturers of PUA
- A Andrzejuk
Andrzejuk A., Filozofowie wśród wykładowców PUNO (1939-2009). Sylwetki uczonych = Philosophers among the lecturers of PUA (1939-2009). Profiles of Scholars, [w:] Filozofia na Polskim
Uniwersytecie na Obczyźnie = Philosophy at the Polish University Abroad, red. M. Płotka, J. Pyłat,
A. Andrzejuk, Warszawa -Londyn 2014, s. 23-54.
Jako w niebie tak i na ziemi
- P Bartula
Bartula P., Jako w niebie tak i na ziemi. August Cieszkowski redivivus, Kraków 2006.
Chrześcijańska myśl społeczna na emigracji, red
Chrześcijańska myśl społeczna na emigracji, red. Z. Tkocz, Londyn -Lublin 1991.
Les catholiques polonais en France. Les années de fondation 1919-1949
- R Dzwonkowski
- G Recenzja Pracy Garçon
Dzwonkowski R., recenzja pracy Garçon G., Les catholiques polonais en France. Les années de
fondation 1919-1949, "Studia Polonijne" 2005, nr 26, s. 314-319.
Edition polonaise en France, École Nationale Supérieure des Bibliothécaires
- H Franchet-Guzal
Franchet-Guzal H., L'Edition polonaise en France, École Nationale Supérieure des Bibliothécaires, Villeurbanne 1988-1989.
Ksiądz Augustyn Jakubisiak, Biblioteka Polska i Towarzystwo Historyczno--Literackie
- I Gałęzowska
Gałęzowska I., Ksiądz Augustyn Jakubisiak, Biblioteka Polska i Towarzystwo Historyczno--Literackie, Paryż 1947.
Les catholiques polonais en France. Les années de fondation 1919-1949
- G Garçon
Garçon G., Les catholiques polonais en France. Les années de fondation 1919-1949, Publications du
Rayonnement culturel polonais, Lille 2004.
Działalność kulturalna, naukowa i popularyzatorska Biblioteki Polskiej w Paryżu w latach 1926-1940
- G Gmiterek
Gmiterek G., Działalność kulturalna, naukowa i popularyzatorska Biblioteki Polskiej w Paryżu w
latach 1926-1940, "Folia Bibliologica" 2008, t. 50, s. 89-113.
- Z Jakimiak
- Filozofia Logiki I Oczywistości
Jakimiak Z., Filozofia logiki i oczywistości, "Dziś i Jutro" 1946, nr 46, s. 4-5.
Jakubisiaka wobec nauki i objawienia
- Z Jakimiak
- Światopogląd Ks
Jakimiak Z., Światopogląd ks. Jakubisiaka wobec nauki i objawienia, "Dziś i Jutro" 1947, nr 44, s.
4-5.
Essai sur les limites de l'espace et du temps, Presses Universitaires de France, Libraire F
- A Jakubisiak
Jakubisiak A., Essai sur les limites de l'espace et du temps, Presses Universitaires de France, Libraire F. Alcan, Paris 1927.
Od zakresu do treści, Wydawnictwo Droga
- A Jakubisiak
Jakubisiak A., Od zakresu do treści, Wydawnictwo Droga, Warszawa 1936.
Polska myśl filozoficzna, b.w., Grenoble 1941. Jakubisiak A., W sprawie postawy
- A Jakubisiak
Jakubisiak A., Polska myśl filozoficzna, b.w., Grenoble 1941.
Jakubisiak A., W sprawie postawy, b.w., Paryż 1945.
Wytrwać by zwyciężyć. Zbiór odczytów i przemówień 1940-1945, b.w., Paryż
- A Jakubisiak
Jakubisiak A., Wytrwać by zwyciężyć. Zbiór odczytów i przemówień 1940-1945, b.w., Paryż 1946.
Vers la causalité individuelle, Société Historique et Littéraire Polonaise
- A Jakubisiak
Jakubisiak A., Vers la causalité individuelle, Société Historique et Littéraire Polonaise, Paris
1947.
- A Jakubisiak
- Nowe Przymierze
Jakubisiak A., Nowe Przymierze. Z zagadnień etyki, Komitet Wydawniczy Dzieł Księdza Augustyna Jakubisiaka, Paryż 1948.
De scientiarum sacrarum in Polonia progressu
- A Klawek
Klawek A., De scientiarum sacrarum in Polonia progressu, "Collectanea Theologica" 1937, t. 18,
nr 1-2, s. 541-563.
Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, red. A. Maryniarczyk i in
- L Sosnowski
- Jakubisiak Augustyn
Sosnowski L., Jakubisiak Augustyn, [hasło w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, red. A. Maryniarczyk i in., Lublin 2011, s. 542-545.
Szkoła Lwowsko-Warszawska w polemikach, Scholar
- J Woleński
Woleński J., Szkoła Lwowsko-Warszawska w polemikach, Scholar, Warszawa 1997.
- J Woleński
- M Józef
- Bocheński
- The Cracow Circle
Woleński J., Józef M. Bocheński and the Cracow Circle, "Studies in East European Thought"
2013, nr 65, s. 5-15.
Czarnego poloneza" ciąg dalszy… Powtórka z historii
- T Wyrwa
- Wytrwać
Wyrwa T., "Wytrwać, by zwyciężyć". Z myśli Augustyna Jakubisiaka, [rozdz. XIV ], [w:] tenże,
"Czarnego poloneza" ciąg dalszy… Powtórka z historii, Lublin 2011, s. 219-223.
Les Polonais en France dans l'immédiat après-guerre (1944-1949), thèse de doctorat
- P Sękowski
Sękowski P., Les Polonais en France dans l'immédiat après-guerre (1944-1949), thèse de doctorat,
Université Paris-Sorbonne -Université Jagellonne, 6 lipca 2015, online: http://www.theses.
fr/2015PA040077 [dostęp: 24.11.2017].
Katoliccy filozofowie i psychologowie polscy za granicą 1939-1964
- P Siwek
Siwek P., Katoliccy filozofowie i psychologowie polscy za granicą 1939-1964, [w:] Sacrum Poloniae
Millennium. Rozprawy -Szkice -Materiały historyczne, t. 11, Rzym 1965, s. 514-517 [= Augustyn
Jakubisiak].