Content uploaded by Pawel Zgrzebnicki
Author content
All content in this area was uploaded by Pawel Zgrzebnicki on Jul 02, 2018
Content may be subject to copyright.
Kulturoznawstwo uniwersalne, kulturoznawstwo interdyscyplinarne.
Człowiek, syntetyczne populacje i sztuczna inteligencja
Paweł Zgrzebnicki
Instytut Kulturoznawstwa, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny, Warszawa
pzgrzebnicki@st.swps.edu.pl
Rozważając problematykę kulturoznawstwa warto spojrzeć na problem kultury z perspektywy
interdyscyplinarnej, wykraczającej poza tradycyjną ramę współpracy nauk humanistycznych
i społecznych. Jeśli na kulturę spojrzeć jako na pewien zestaw wzorców zachowań będący
skutkiem życia wspólnoty a jednocześnie na powrót regulujący owo współbycie, badanie
kulturoznawcze może oznaczać namysł nad autoadaptacyjnymi układami złożonymi w ogóle,
niekoniecznie jedynie takimi, gdzie zbiorowość ma wyłącznie ludzki charakter. Ta refleksja
otwiera bramę do rozważania kultur tworzonych w układach ludzi, maszyn, danych, elementów
środowiska naturalnego, a więc — jak zapewne stwierdziłby Bruno Latour — dowolnego
rodzaju aktantów splecionych we wspólną sieć relacyjną.
Obecnie problematyka związana z zachowaniem układów złożonych (w tym
wypracowywaniem wzorców zachowań, wykorzystywaniem ich i autoadaptacją) jest
przedmiotem rozważań wielu dziedzin interdyscyplinarnych: badań nad sztucznym życiem,
syntetycznymi populacjami, sieciami, nanotechnologii, informatyki, robotyki czy medycyny.
Wszystkie one systematycznie starają się zbadać fenomen emergentnych efektów
występujących w rojach danych, robotów, zwierząt, mikrokapsułek z lekami czy biosferze.
Każda z tych dziedzin odkrywa na nowo problematykę kultury, działając w swoim
ograniczonym zakresie i elementarnym poziomie złożoności. Jednocześnie, dziedziny te nie
działają w próżni a przedmiot ich badań zawsze dotyczy człowieka — roboty, leki czy sztuczna
inteligencja działają wśród ludzi, służą im, współpracują i współtworzą także kulturę,
którą człowiek postrzega jako własną a zarazem bogatą i skomplikowaną.
W kontekście, o którym mowa, różnica pomiędzy naukami ścisłymi i humanistycznymi polega
między innymi na skali rozważanych zagadnień, oferując różne punkty wejścia na mapę
kultury. Nauki ścisłe bowiem zwykły badać problemy w skali mikro, natomiast humanistyczne
w skali makro. Badając systemy złożone ze współpracujących ze sobą elementów, fizycy lub
informatycy prowadzą symulacje komputerowe najprostszych układów, złożonych
z wirtualnych aktorów, działających w izolowanym, wyidealizowanym środowisku. W tym
samym czasie, humaniści opisują złożone teksty kultury: wiersze, normy etyczne, filmy,
rytuały religijne czy formalizmy działań. Naukowcy związani z problematyką emergencji
i naukami ścisłymi starają się więc opisać i odkryć elementarne wzorce, kultury u swych
podstaw. Humaniści z kolei, patrząc szeroko, rozważają zagadnienia tak bardzo złożone,
kontekstualne, nieliniowe i nieanalityczne, że często najwłaściwszą dla nich formą refleksji
zdaje się być krytyka lub interpretacja.
Spoglądając na ten zależny od skali aspekt kultury, warto zauważyć, iż kulturoznawstwo może
zaoferować dziedzinom ścisłym szerszy ogląd na problemy, którymi zajmują się w ramach
swoich badań; może pokazać swoją funkcję scalającą, wskazując z szerszej perspektywy cele,
zjawiska, proponując wspólną terminologię, ale także ramowanie etyczne i międzykulturowe
pomocne w ustalaniu norm dla funkcjonowania przedsiębiorstw, produktów i usług,
działających np. w sektorach związanych z urządzeniami autonomicznymi czy sztuczną
inteligencją. Z kolei od nauk ścisłych, dziedzina humanistyczna zaczerpnąć może z wglądu
elementarnego, zarówno w gestii teoretycznej jak i warsztatowej.
Dla kulturoznawstwa obecny kryzys jest więc szansą na zapełnienie interdyscyplinarnej luki:
ustalenia wspólnej teoretycznej platformy dyskusji nad emergentnymi efektami powstającymi
w ludzkich, syntetycznych i mieszanych układach złożonych, zaoferowania szerszej
perspektywy wglądu w problematykę interakcji ludzi oraz technologii w tym refleksji nad
wartością moralną oraz znaczeniem etycznym rozwiązań technologicznych, widzianymi
w perspektywie znaczenia kulturowego oraz komunikacji międzykulturowej. Przełomowy
moment, w którym kultura syntetyczna scala się z kulturą człowieka, stanowić także może dla
kulturoznawstwa nowe źródło inspiracji w badaniach podstawowych nad zagadnieniami
humanistycznymi, dostęp do nowych narzędzi, metod i wglądu oferowanego przez inne
dziedziny wiedzy.