Content uploaded by Azemina Maglić
Author content
All content in this area was uploaded by Azemina Maglić on Jul 10, 2023
Content may be subject to copyright.
Content uploaded by Izet Pehlić
Author content
All content in this area was uploaded by Izet Pehlić on Jun 13, 2018
Content may be subject to copyright.
Vejo, E. Pehlić, I. i Durmić, A. (2013). Afirmacija ideje socijalne pedagogije kroz univerzitetski
studijski program. Zbornik radova sa Znanstveno-stručne međunarodne konferencije „Ka novim
iskoracima u odgoju i obrazovanju. Sarajevo: Filozofski fakultet. 170–177.
AFIRMACIJA IDEJE SOCIJALNE PEDAGOGIJE KAO INTEGRACIJSKE
ZNANOSTI KROZ UNIVERZITETSKI STUDIJSKI PROGRAM
Sažetak
Rad nastoji predstaviti ideju i praksu socijalne pedagogije ostvarene putem realiziranog I i
II studijskog ciklusa socijalne pedagogije.Socijalna pedagogija kao integracijska znanost definira
svoje temeljne teorijske, istraţivačke i praktične zadatke na relaciji teorija i praksa. Deskripcija
metodologije istraţivanja u socijalnoj pedagogiji potiče iz suvremenog postmodernog zaokreta u
znanosti i uključuje se u debatu u društvenim istraţivanjima, koja nastoje razriješiti relaciju
između kvantitativne i kvalitativne istraţivačke metodologije. Predmet istraţivanja u socijalnoj
pedagogiji pulsira zainteresiranošću komuniciranja sociopedagoških istraţivačkih rezultata u
prostoru međudisciplinarnih i novootvorenih preokupacija znanosti o odgoju.
Dosegnuto u istraţivanjima i praksi socijalne pedagogije vidljivo je kroz krikulume
kolegija I i II ciklusa studija i međunarodnu razmjenu istraţivačkih rezultata.
Ključne riječi: integracijska znanost, mix metodološko istraţivanje, kurikulumi akademskih
kolegija
Konceptualne osnove studija Socijalne pedagogije
Proces nastajanja studijskog Odsjeka socijalne pedagogije na Islamskom pedagoškom fakultetu
Univerziteta u Zenici dogodio se dvostruko generirano, svojim praktičnim ishodištima, ali i
epistemološkim senzibilitetom:
Praktična ishodišta
- Legitimacija znanosti kompetentnošću djelovanja u praksi: problemi odrastanja poput
naglašene osobne ranjivosti, nezadobijenog osjećaja ţivotnog smisla, depresivnosti,
PTSD-a, bolesti ovisnosti, nasilništva, kriminogenog ponašanja jesu samo prividno
individualni problemi koji snaţno upozoravaju na društvenu pozadinu.
- Tranzicisjke zemlje i procesi ekonomskog raslojavanja pri čemu ekonomsko siromaštvo
po svojim posljedicama, nikad ne ostaje u ekonomskom prostoru: koncept socijalne
isključenosti (kroz pristup pravnopolitičkom sistemu, kroz nedostatak materijalnih
sredstava, kroz nedostatak emotivne potpore). Relativna deprivacija je subjektivni osjećaj
nepoţeljne diskrepancije između legitimnih očekivanja i stvarnih mogućnosti. Novi
koncepti koji ne svode probleme društvene participacije na nedostatak materijalnih
sredstava ( distribucija, dimenzija već relacijska dimenzija, socijalni odnosi npr.kulturni
identitet)
- Vrijeme postmoderne: ignoriranje kontinuiteta, osobni doţivljaj konzistentnosti – mogu
li svi mladi ove procese podjednako podnijeti (Beck, 1986, 'trostruka individualizacija'),
kompenzacijski, pseudofunkcionalni modeli poput demonstrativne amoralnosti,
neprestano nastojanje za ogrešivanje o dobre principe, artificijelna iskalkulirana distanca
u odnosima.
- Snaţna povezanost društvenog vrednovanja i društvene akcije: 'preodgojiti moralnost'
bez interesa za konkretni socijalni kontekst iz kojeg osoba potiče u praksi se ispoljava
kao 'bezimeno discipliniranje', kao jedna vrsta apstraktnog reprogramiranja strukture
ličnosti (Giesecke, 1993: 130).
Epistemološki senzibiliteti
- Konstitutivno, socijalna pedagogija je integracijska znanost jer čovjeka i njegove
probleme sagledava kroz ravan njihove individualne i socijalne određenosti. Nastoji
obuhvatiti pojave koje imaju neposrednu individualnu i socijalnu relevantnost.
Socijalizacijski problemi se ispoljavaju kroz pojedinačni aspekt i samo prividno su
zatvoreni u individualnom, naprotiv snaţno upozoravaju na društvenu pozadinu (društvo
generira prirodu disocijalnosti i reakcija je društvena)
- Socijalna pedagogija nastoji definirati svoje bazične pojmove, pojasniti fundamentalne
konstrukte, unaprijediti sistematičnost proučavanja svojih problema (iz neformuliranog
intuitivnog mišljenja ka izgrađenom konceptualnom okviru)
U kontekstu epistemološki promijenjene situacije, u kojoj Bohrov princip komplementarnosti
1
definira temeljna epistemološka polazišta, studijski Odsjek socijalne pedagogije tragajući za
1
Bohr Niels (1885–1962), danski fizičar, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku za rad o strukturi atoma, razvio je
princip komplementarnosti u djelu „Atomska fizika i ljudsko znanje“ (Bohr, 1985). Bohr je smatrao da je naše
znanje načelno nekoherentno, „nesjedinjivo“. Međusobno nekoherentne teorije u nekom području mogu opstajati
jedna pored druge. Ovim principom se u znanosti afirmira uvid prema kojem u submikroskopskom svijetu, ali i u
svakodnevnom svijetu, vaţi dualnost: jedan te isti entitet, u zavisnosti od načina opaţanja, moţe biti malo val, malo
čestica, npr. elektron. Govorimo o Bohrovoj komplementarnoj slici svijeta, prema kojoj dva protivrječna pojma
mogu biti komplementarni jedan drugom umjesto da se isključuju. Očito, cilj istraţivanja više nije spoznaja atoma,
njegovog kretanja, odvojenog od načina istraţivanja, tako da opće, uvrijeţene podjele svijeta na subjekt i objekt,
unutrašnji i vanjski svijet, dušu i tijelo, više nisu prikladne i stvaraju (paradigmatske) poteškoće.
autontičnim odgojnim konceptima, uvaţava ideju kulturalnog suglasja i uključuje u studijski
program znanstvene discipline duhovne provenijencije.
Cilj je opskrbiti studente umijećem razumijevanja čovjeka u Univerzalnim
izvorima, iz čega će on konstruirati svoju osobenu duhovnu vertikalu kao
pretpostavku svom stručnom znanju.
Kompetencije:
- Sposobnost poimanja religiznosti kao holističkog, multidimenzionalnog i
povijesno dinamičkog fenomena
- Kompetencije metodološkog i konceptualnog razvijanja koheriranost
pristupa proučavanju religioznosti
- Metodološko i konceptualno znanje istraţivanje korelata religioznosti s
naglaskom na sociokulturnim, socioantroploškim i sociopedagoškim
- Obaviještenost i sigurnost kretanja studenata unutar indikatora promjena u
istraţivanju religioznosti danas
- Pojava tzv.dijaloške teologije: fenomenologija religijske tolerancije
2
Metodološke osnove studija Socijalne pedagogije
Socijalna pedagogija sa holističkim pristupom problemima socijalno isključenih osoba traţi
holističnost u pristupima istraţivanja socijalno-pedagoških fenomena. Uz pojedinačna
kvantitativna i kvalitativna istraţivanja, javlja se i treća istraţivačka ili metodološka paradigma,
odnosno tzv. mix metodološko istraţivanje koje predstavlja intelektualnu i praktičnu sintezu
zasnovanu na kvalitativnom i kvantitativnom istraţivanju. Ovaj pokret (Burke Johnson et al,
2007) prepoznaje značaj tradicionalnih kvantitativnih i kvalitativnih istraţivanja, ali isto tako
nudi značajan treći paradigmatski izbor koji često obezbjeđuje najinformativnije, kompletne,
balansirane i korisne istraţivačke rezultate. Mix metodološko istraţivanje je istraţivačka
paradigma koja: a) partnerira sa filozofijom pragmatizma u jednom od sljedećih oblika (lijevi,
desni, srednji); b) prati logiku mix metodološkog istraţivanja (uključujući logiku
fundamentalnog principa i bilo kojih drugih korisnih logika 'uvezenih' iz kvalitativnog ili
kvantitativnog istraţivanja, a koji su korisni u produkciji odbranjivih i upotrebljivih istraţivačkih
Bohrov princip komplementarnosti reflektira se i u području znanstvene preokupiranosti društvenih znanosti.
Konvergiraju znanstveni i emocionalno-religiozni princip. Znanost i osjećanje su komplementarni pristupi.
Isključivost, suprotstavljenost, nepriznavanje, postaju divilegirani pristupi suvremene znanosti. Harmoniziranost,
izbalansiranost, izuzetna osjetljivost za rafiniranu nijansu, uređuju prostor „privilegije“ ovovremene znanosti.
2
Priroda prisustva prethodnih sadrţaja koji objašnjavaju poziciju religijskog u cjelini studija preuzeta je iz ciljeva i
kompetencija kolegija Višeznačnost i kulturno povijesna relevantnost fenomena religioznosti (načini istraţivanja
religioznosti) koji je za potrebe Drugog ciklusa studija Socijalne pedagogije oblikovao prof.dr. Adnan Silajdţić.
rezultata); c) oslanja se na kvalitativna i kvantitativna stajališta, prikupljanja podataka, analize i
tehnike zaključivanja kombinirane prema logici mix metodološkog istraţivanja da bi se
adresirala istraţivačka pitanja i d) svjestna, zahvalna i inkluzivna za lokalne široke sociopolitičke
stvarnosti, resurse i potrebe. Paradigma mix metodološkog istraţivanja nudi značajan pristup za
generiranje značajnih istraţivačkih pitanja i osiguranje garantiranih odgovora na ova pitanja.
Ovaj tip istraţivanja bi trebao biti korišten kada spona nepredviđenosti u situaciji, u relaciji sa
istraţivačkim pitanjima, sugerira da mix metodološko istraţivanje vjerovatno osigurava više
istraţivačkih nalaza i ishoda.
Mix metodološko istraţivanje je novi pokret/pristup, ali kako će Creswell (2006) istaći mnogi ga
neće vidjeti kao noviji pokret, jer su istraţivači godinama skupljali i kvantitativne i kvalitativne
podatke u istoj studiji. Međutim, postaviti obje forme podataka zajedno kao različit istraţivački
dizajn ili metodologiju je novije. Tako ideja mix podataka, specifični oblici istraţivačkih dizajna,
sistem biljeţenja, terminologija, dijagrami procedura i izazovi i pitanja vezana za upotrebu
različitih dizajna su nove značajke koje su se pojavile u posljednjoj deceniji. Naime, osim što je
mix metodološko istraţivanje treći talas metodoloških pristupa, on predstavlja i treći talas
kombiniranja kvantitativnog i kvalitativnog pristupa, odmah nakon multiplog operacionalizma i
triangulacije.
Ostavarenja studijskog odsjeka Socijalne pedagogije
Najznačajniji prostori realiziranja akademskog postojanja studijskog odsjeka Socijalne
pedagogije jesu međunarodni-znanstveno stručni konferencijski projekti, učešće u Tempus
projektima, međunarodna kongresna aktivnost studenata Socijalne pedagogije i konceptualizacije
prvog i drugog studijskog ciklusa.
U organizaciji Odsjeka od njegovog osnivanja akademske 2004/2005. godine, organizirane su tri
znanstveno-stručne konferencije sa međunarodnim učešćem 'Sistem preveniranja socijalnog
isključivanja mladih', a s ciljem razumijevanja i postavljanja strategija prevencije poremećaja u
ponašanju i rizičnog ponašanja: univerzalna prevencijska nastojanja, usmjerena na ukupnu
populaciju s ciljem osnaţenja pojedinca i zajednice (april, 2005. godine) preko selektivne
prevencije, usmjerene na pojedince i grupe sa rizikom za razvoj poremećaja u ponašanju višim
od prosječnih (novembar 2007. godine) do indicirane prevencije koja je usmjerena ka rizičnim
pojedincima, grupama registriranim makar i minimalnim znakom nekog oblika poremećaja u
ponašanju (april, 2010. godine).
Prvi međunarodni kongres studenata Socijalne pedagogije u Bosni i Hercegovini, odrţan je u
aprilu 2010.godine, u suorganizaciji Udruţenja socijalnih pedagoga, postavljajući sebi sljedeće
zadatke:
- trendove razvoja socijalne pedagogije u Bosni i Hercegovini i okruţenju;
- studijske odsjeke, studentsku praksu i istraţivačke projekte koji su se razvili u okviru
studija Socijalne pedagogije u zemljama regiona i šire, a u kontekstu jačanja
kompetencija socijalnog pedagoga;
- bolonjski proces: prednosti i nedostaci zamisli i realizacije;
- iskustva srodnih strukovnih udruţenja
Istrajavanje na međunarodnom konferencijskom i istraţivačkom okupljanju znanstvenika iz
Bosne i Hercegovine i inostranstva proisteklo je iz jakog i neupitnog nastojanja da nastavno-
istraţivačko egzistiranje Odsjeka u svojoj akademskoj statusnoj poziciji bude takvo da ne ovisi
ni o jednoj lokalnoj političko-administrativnoj ili univerzitetskoj 'vlasti', već naprotiv, cilj je
međunarodna legitimizacija uvjetovana striktnim pridrţavanjem pravila vezanih za područje
znanstveno-stručnih istraţivanja. Teţimo osnaţenju konceptualizacijske i metodološke razine
sociopedagoških istraţivanja programima obrazovanja mladih istraţivača (prvi i drugi ciklus
studija sa znantnim prisustvom metodoloških kolegija) našim istraţivačkim povezivanjem na
nacionalnoj i međunarodnoj razini. Kao jedan od partnera međunarodnog Tempus projekta
EQOPP „Jednake mogućnosti za studente sa posebnim potrebama u visokom obrazovanju“
Odsjek za socijalnu pedagogiju, kao jedini odsjek na Univerzitetu u Zenici sa istraţivačko-
praktičnim senzibilitetom ka osluškivanju i odgovoru na potrebe vulnerabilne populacije,
uokvirio je i oblikovao plan podrške studentima sa posebnim potrebama kroz aktivan doprinos
radu Ureda za podršku. U svrhu ostvarenja ciljeva projekta i priremnih aktivnosti ustanovljenja
Ureda za podršku studentima sa posebnim potrebama, Odsjek je proveo analizu trenutne
legislative i prakse visokog obrazovanja studenata/ica sa posebnim potrebama, sa naglaskom na
prednosti i nedostatke. U sklopu analize, primijenjeni su upitnici sa Ministarstvom obrazovanja,
nauke, kulture i sporta Zeničko-dobojskog kantona, Ministarstvom za rad, socijalnu politiku i
izbjeglice Zeničko-dobojskog kantona , te sa Univerzitetom u Zenici, te je na svim fakultetima
proveo proces identifikacije studenata sa posebnim potrebama. S ciljem uvida u primjere dobre
prakse sa studentima sa posebnim potrebama obavljena je studijska posjeta WU Vienna,
University of Economics and Business i University of Alicante, Španija koje su predstavljale
vaţan temelj kreiranja podrške studentima sa posebnim potrebama na Univerzitetu u Zenici.
Komparativni uvidi u studij Pedagogije u Bosni i Hercegovini izdvajaju na studijskom odsjeku
Socijalne pedagogije u Zenici značajno prisustvo studentske prakse u toku studija. Kao primjer
dometa realizirane studentske prakse navodimo dva projekta realizirana u Zenici:
Program produženog stručnog postupka
Program produţenog stručnog postupka je model sociopedagoškog prevencijskog rada s djecom
osnovnoškolskog uzrasta koja manifestiraju rizična ponašanja. Usmjeren je ka ranoj identifikaciji
rizičnog ponašanja, te ranoj intervenciji u svakom pojedinačnom slučaju, čime se prevenira
intenziviranje rizičnog ponašanja. U stručnoj literaturi srećemo primjere 'okvirnog programa' dok
svaki pojedinačni program, razvijen u konkretnoj školi, slijedi logiku 'izvedbenog programa'
primjerenog distinktivnom identitetu konkretne škole.
Program produţenog stručnog postupka pripada indiciranom prevencijskom djelovanju, pa
predstavlja odgojnu podršku djeci i mladim koji ispoljavaju rizična ponašanja. Šta
podrazumijevamo pod sintagmatskim konstruktom 'rizična ponašanja'?
U području definiranja rizičnih ponašanja prisutni su snaţni, skoro paradigmatski zaokreti,
dijelom uvjetovani i ovovremenim, postmodernim senzibilitetom uopće, pa i u znanosti. Ranije
je dominirala tendencija da se poremećaj u emocionalnosti i ponašanju klasificira, tipski situira i
reagira na tip poremećaja. Postmoderna tendencija je da se reagira na osobnu teškoću
(pomjeranje teţišta sa medicinskog na sociopedagoški model). Postmoderne principe
razumijevanja rizičnih ponašanja poput različitosti, specifičnosti i neregularnosti, slijede dvije
klasifikacije: DMS-IV i Achenbachova klasifikacija (Elklind, 1998, prema Ţiţak, 2004).
Osjetljivost prema raznormiranosti u razumijevanju rizičnih ponašanja očituje se npr. u Sloveniji,
gdje se pojavljuju ozbiljni zahtjevi za kompleksnim istraţivanjem pojavnosti i uzroka smetnji
ponašanja i osobnosti, jer su se pojavile nove manifestacije poremećaja (Krajnčan, Šlofek, 2000,
prema Ţiţak, 2004).
U okviru programa realizirane su sljedeće aktivnosti: edukacija studenata realizatora Programa;
provođenje istraţivanja rizičnih ponašanja u eksperimentalnoj i kontrolnoj školi, realizacija i
konstantna evaluacija Programa, završna evaluacija, obrada i interpretacija rezultata, te pisanje
završnog izvještaja istraţivanja.
“Program kvalitetnog roditeljstva”
Znanstveno-akcijski projekat kreacije, realizacije i evaluacije 'Programa kvalitetnog roditeljstva'
za roditelje čija djeca borave u JU Predškolski odgoj i obrazovanje Zenica situiran je u području
univerzalne prevencije, konkretno, ulaganje u kvalitetu ţivljenja izraţenu kroz edukaciju
roditelja. Projektna namjera je podrţati porodicu da kvalitetno i sadrţajno obavlja svoju funkciju.
Teorijska konceptualizacija projekta izvedena je Bronfenbrennerovih ekoloških postavki, prema
kojima socijalni kontekst interakcija i skustava pojedinca uvjetuje stepen u kojem personalitet
moţe razviti svoje kapacitete.
Osnovni oblik rada s porodicom u ovom projektu bili su roditeljski sastanci koji su razvijali
svoje ciljeve:
– Edukacija – prenošenje znanja roditeljima iz područja odgoja djece. Izabiru se sadrţaji i teme
koje su u grupi voditelji procijenili da su roditeljima najpotrebniji.
– Razmjena iskustava – roditelji međusobno komentiraju i procjenjuju vlastita iskustva u
pronalaţenju i primjeni raznih načina rješavanja pojedinih problema.
– Suport članova grupe – pruţanje međusobne podrške i uvida da nisu jedini roditelji i
odgajatelji koji se susreću s problemima.
– Refleksija i evaluacija – iznoseći vlastite probleme i načine njihovog rješavanja i analizirajući
svoje postupke roditelji se uče samopercepciji. Podstiče ih se na traţenje novih načina rješavanja
problema i mijenjanje neefikasnih ponašanja.
– Krajnji ishod programa kvalitetnog roditeljstva temelji se na terijskoistraţivačkoj konstataciji
da porodični problemi najčešće se reflektiraju u svojoj pogubnoj jačini upravo na dijete. Kod
djece se teško događa nastanak poremećaja u ponašanju, ruzičnog ponašanja, kao posljedica
neodgovarajućeg porodičnog formativnog okruţenja.
Zaključak
U prethodnom tekstu predstavljen je jedan način realizacije Socijalne pedagogije, kroz naznake
koncepta i praktičnog realiziranja studijskog Odsjeka.
Smatrali smo vaţnim predstaviti konceptualno-teorijski fokus, deskribirati filozofiju i
operacionalizaciju znanstveno-istraţivačke metodologije koju afirmiramo i naznačiti neke
transverzale realiziranja ovog akademskog projekta. Naravno, nakana je dobiti u znanstveno-
stručnoj komunikaciji inpute za razvijanje studija Socijalne pedagogije pa i Pedagogije uopće,
što smatramo da jeste ona krajnja svrha koja je okupila konferencijsko nastojanje da se
prokomuniciraju iskoraci u odgoju i obrazovanju u Bosni i Hercegovini.
Literatura
1. Beck, U. (1986), Risikogeselschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne, Frankfurt/M:
Suhrkamp
2. Bohr, N. (1985). Atomska fizika i ljudsko znanje. Beograd: Nolit.
3. Burke Johnson, R, Onwuegbuzie, A.J. i Turner, L.A. (2007), Toward a Definition of
mixed Methods Research, Journal of Mixed Methods Research, Vol.1, N2: 112 -133.
4. Creswell, J. W. (2006). Understanding mixed methods research. In Creswell, J.W. &
Plano-Clark, V. (Eds.), Designing and Conducting Mixed Methods Research, Choosing
the mix method design (pp 1-89). Thousand Oaks: Sage Publications, Inc.
5. Giesecke, H. (1993), Uvod u pedagogiju, Zagreb: Educa.
6. Ţiţak, A. (2004): Poremećaji u ponašanju: između moderne i postmoderne
konceptualizacije, Poremećaji u ponašanju i rizična ponašanja: pristupi i pojmovna
određenja, (ur) Bašić, J., Koller-Trbović, N., Uzelac, S., Edukacijsko rehabilitacijski
fakultet.
