Σχολές Εικαστικών Τεχνών, σύγχρονη τέχνη και ψηφιακότητα

Abstract

Η παρούσα έρευνα ανιχνεύει τις νέες τάσεις της ανερχόμενης πραγματικότητας στο τοπίο της σύγχρονης τέχνης και τα εκφραστικά μέσα που αυτές χρησιμοποιούν. Ακόμη, συζητάει την τρέχουσα προβληματική της σύγχρονης τέχνης σχετικά με την ενσωμάτωση των ΤΠΕ, αλλά και τους τρόπους που κάτι τέτοιο γίνεται πράξη από τους χώρους ανάπτυξης των νέων καλλιτεχνών, δηλαδή τις Σχολές Εικαστικών Τεχνών, που είναι φορείς τόσο εκπαίδευσης και έρευνας, όσο και καλλιτεχνικής δημιουργίας και κοινωνικής προσφοράς. Στο συγκεκριμένο άρθρο μετά από μια σύντομη εισαγωγή, ερευνάται η σχέση της τέχνης με την ψηφιακότητα, καθώς και η σύνδεση που μπορεί να υπάρξει μεταξύ των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, της σύγχρονης τέχνης και της ψηφιακότητας μέσα από ενδεικτικά παραδείγματα, η συμβολή των ψηφιακών τεχνολογιών τόσο στην εκπαίδευση των φοιτητών των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, όσο και στην ανάδειξη, την προώθηση και την διάχυση του καλλιτεχνικού έργου των φοιτητών και των αποφοίτων Σχολών Εικαστικών Τεχνών.

Full text

Για μια Σχολή
Εικαστικών Τεχνών
του 21ου Αιώνα
For a School
of Visual Arts in
the 21st Century
ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΔΥΤΙΚΉΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΣΧΟΛΉ ΚΑΛΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
ΤΜΉΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
UNIVERSITY OF WESTERN MACEDONIA, SCHOOL OF FINE ARTS
DEPARTMENT OF FINE AND APPLIED ARTS
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ - CONFERENCE PROCEEDINGS

Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου Αιώνα
Πρακτικά Συνεδρίου
For a School of Visual Arts in the 21st Century
Conference Proceedings

Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου Αιώνα
Πρακτικά Συνεδρίου
For a School of Visual Arts in the 21st Century
Conference Proceedings
Φλώρινα, 12-14 Μαΐου 2017
Florina, 12-14 May 2017
ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΔΥΤΙΚΉΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΣΧΟΛΉ ΚΑΛΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
ΤΜΉΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
UNIVERSITY OF WESTERN MACEDONIA, SCHOOL OF FINE ARTS
DEPARTMENT OF FINE AND APPLIED ARTS

Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου Αιώνα
Πρακτικά Συνεδρίου
For a School of Visual Arts in the 21st Century
Conference Proceedings
Επιμέλεια: Ζωή Γοδόση, Γιάννης Ζιώγας, Θεοχάρης Τσάμπουρας
Έκδοση: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Σχολή Καλών Τεχνών,
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών
3ο χλμ Φλώρινας - Νίκης , Φλώρινα 53100
Φλώρινα 2020
Editing: Zoi Godosi, Yiannis Ziogas, Theocharis Tsampouras
Edition: University of Western Macedonia, School of Fine Arts, Department of Fine and Applied Arts
3rd Km Florinas -Nikis, Florina 53100
Florina 2020
© Για την έκδοση: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Σχολή Καλών Τεχνών,
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών
Για τα κείμενα: Οι συγγραφείς
© Edition: University of Western Macedonia, School of Fine Arts, Department of Fine and Applied Arts
Texts: The writers
http://10yearsteet.eetf.uowm.gr/praktika/
Απαγορεύεται η μερική ή ολική ανατύπωση, αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του κειμένου
ή της εικονογράφησης του βιβλίου χωρίς την άδεια του εκδότη.
ISBN: 978-618-83267-2-9

27
Περιεχόμενα - Contents
Πρόγραμμα Εργασιών συνεδρίου ...................................................................................................................... 9
Χαιρετισμός του Κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας ...............21
«Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου Αιώνα» - σύντομος απολογισμός .............................................23
«Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου Αιώνα»- Η επιμέλεια των Πρακτικών .....................................26
Κύριοι ομιλητές
Κeynote speakers
Steven Henry Mado, What Is to Be Done? Art School Now
Steven Henry Mado, Τι πρέπει να γίνει; .......................................................................................................29
Luca Buvoli, Teaching and Making Art in Times of Fear
Luca Buvoli, Διδάσκοντας και δημιουργώντας τέχνη σε καιρούς φόβου .........................................................37
Jo Volley, Sharing Knowledge
Jo Volley, Ανταλλαγή γνώσης ............................................................................................................................51
Σχολές Εικαστικών Τεχνών: προγράμματα σπουδών, μέθοδοι εικαστικής διδασκαλίας,
διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Schools of Visual Arts: Curricula, Methods of Teaching Art, Interdisciplinary Approaches
Αρετή Αδαμοπούλου, Ένα πείραμα για τη διδασκαλία της ιστορίας της τέχνης σε φοιτητές εικαστικών τεχνών και
αρχιτεκτονικής
Areti Adamopoulou, An Experiment in Art History Teaching ........................................................................69
Αγγελική Αυγητίδου, Στοχασμός και αναστοχασμός στην καλλιτεχνική έρευνα και εκπαίδευση
Aggeliki Avgitidou, Reection and Self-Reection in Art Research and Education .......................................81
Θέμις Βελένη, Εικαστικές τέχνες και μουσική: Διαθεματικές προσεγγίσεις στην καλλιτεχνική εκπαίδευση. Το
παράδειγμα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Γρανάδας και η δράση «Ζωγραφίζοντας τη μου-
σική» του Φεστιβάλ Ισπανικής Μουσικής της Κάντιθ
Themis Veleni, Visual Arts and Music: Interdisciplinary Approaches in Art Education ................................95
Γλαύκη Γκότση, Παρελθόν έναντι παρόντος; Σημειώσεις για τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης σε μια
σύγχρονη Σχολή Καλών Τεχνών
Glafki Gotsi, Past Versus Present? Notes on the Teaching of Art History in a Contemporary School of Fine
Arts ..................................................................................................................................................................117
Ζωή Γοδόση, Από την αίθουσα στο εργαστήριο: συνεργατικές δράσεις ανάμεσα στα μαθήματα ιστορίας της
τέχνης και τα εργαστηριακά μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Zoi Godosi, From the Classroom to the Studio: Collaborative Actions between the Art History Courses and
the Studio Courses in the School of Fine Arts - University of Western Macedonia .......................................123

28
Γιάννης Ζιώγας, Σχεσιακές εικαστικές πρακτικές στη σύγχρονη εκπαίδευση. Το παράδειγμα του 1ου Εργαστη-
ρίου Ζωγραφικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Φλώρινας,
Yannis Ziogas, Visual Relational Practices in Contemporary Education .....................................................137
Θωμάς Ζωγράφος, Η Τέχνη ως όχημα για τη συνεύρεση με τον Κόσμο
Thomas Zografos, Art as a Vessel to Encounter with Cosmos .....................................................................153
Φίλιππος Καλαμάρας, Φύση και εικαστικός δημιουργός. Σύγχρονες εργαστηριακές πρακτικές και υβριδικές
μορφές τέχνης στην εικαστική διδασκαλία
Philippos Kalamaras, Contemporary Studio Practices and Hybrid Forms of Art in Teaching Visual Arts 163
Απόστολος Καλφόπουλος, Narrative Spaces and Critical Environments
Apostolos Kalfopoulos, Narrative Spaces and Critical Environments .........................................................169
Στέλλα Κασίδου, «Διεκπεραιωτική διδασκαλία στα Εικαστικά δεν ΝΟΕΙΤΑΙ!»: απόψεις φοιτητών/ριών του
ΤΕΕΤ (ΠΔΜ) για τη διδασκαλία των Εικαστικών στο ελληνικό σχολείο
Stella Kasidou, “Teaching Arts is not a Typical procedure”: Student’s Views of Fine and Applied Arts Depart-
ment (University of Western Macedonia) about Artistic Education in Greek Schools ...................................177
Ευμορφία Κηπουροπούλου, Υποκειμενικότητα καλλιτεχνών σε δίλημμα: Παιδαγωγική κατάρτιση και εκπαί-
δευση / Τέχνη και καλλιτεχνική διάδραση
Evmora Kipouropoulou, Artists’ Identity in Dilemma: Pedagogical Training and Education/Art and Artistic
Interaction .......................................................................................................................................................191
Δωροθέα Κοντελετζίδου, Οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών και ο κόσμος της τέχνης
Dorothea Konteletzidou, From the pioneers / vanguard to the art systems .................................................207
Τιτίνα Κορνέζου, Η συγκρότηση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στις Ακαδημίες (16ος-19ος αι.): κοινωνικά
προτάγματα και αισθητικές προϋποθέσεις.
Titina Kornezou, Shaping Art Education in the Academies (16th-19th c.): Social Imperatives and Aesthetic
Conditions .......................................................................................................................................................213
Σοφία Κυριακού, Πρακτικές εξωστρέφειας στην εικαστική διδασκαλία
Soa Kyriakou, Extroversion Practices in the Teaching of Art .................................................................... 227
Νόρα Λέφα, Rada Čahtarević, Ξαναδιαβάζοντας τον κόσμο
Nora Lefa, Rada Čahtarević, Re-Reading the World ..................................................................................233
Άρης Μαυρομμάτης, Ο «Γεωμετρικός Χώρος» ως χώρος έκφρασης της σχέσης Ζωγραφικής, Φιλοσοφίας και
Μαθηματικών
Aris Mavrommatis, “Geometric Area” as the Crossroads of (the Expression of) Art, Philosophy and Mathe-
matics ..............................................................................................................................................................243
Σαπφώ Α. Μορτάκη, Η εκπαιδευτική διάσταση της Σχολής Καλών Τεχνών: βιωματική μάθηση και συμμετοχι-
κές εκπαιδευτικές τεχνικές στη διδακτική πράξη
Sapfo Mortaki, The Educational Aspect of a School of Fine Arts: Experiential Learning and Participatory
Techniques in the Teaching Process ...............................................................................................................257
Vasileios Bouzas, Konstantinos Tiligadis, Elena Efeoglou, Iakovos Panagopoulos, Digital visual inter-de-
partmental studies

29
Βασίλης Μπούζας, Κωνστανίνος Τηλιγάδης, Έλενα Εφέογλου, Ιάκωβος Παναγόπουλος, Ψηφιακές εικα-
στικές δια-τμηματικές μελέτες/σπουδές ............................................................................................................273
Ηarika Esra Oskay-Malicki, A Future for Art Education in the Turkish Context
Ηarika Esra Oskay-Malicki, Η δυνατότητα μιας άλλης Σχολής Καλών Τεχνών στην Τουρκία ....................281
Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος, Το θέμα και η φωτογραφία: Από την πράξη, στη θεωρία, στη διδακτική
της φωτογραφίας-ως-τέχνης και τανάπαλιν.
Panayotis Papadimitropoulos, Photography and the Subject-Matter: From Practice to Theory, to the Teach-
ing of Photography-as-Art and vice versa. .....................................................................................................289
Βασίλης Πασχάλης, Από του 19ου εις τον νυν αιώνα: σχετικά με τις θεωρήσεις των τεχνών στις απαρχές της
ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
Vassilis Paschalis, From 19th to the Present Century: Thoughts about the Approaches of Art Teaching in Uni-
versity Level ....................................................................................................................................................299
Ιάκωβος Α. Ρήγος, Ελένη Τσιριγώτη, Ελαφρές Κατασκευές: Εφήμερη Επέμβαση για ένα Διαχρονικό Μνημείο
Jacob Rigos, Eleni Tsirigoti, Lightweight Constructions:
Ephemeral intervention for a Timeless Monument .........................................................................................309
Barbara Stec, Urban Stage Design
Barbara Stec, Σκηνογραφία στον αστικό χώρο ..............................................................................................319
Αμαλία Φωκά, Πώς θα διαμορφωνόταν ένα πρόγραμμα σπουδών Σχολής Εικαστικών Τεχνών ακολουθώντας
τη λογική επίλυσης προβλημάτων ενός μηχανικού;
Amalia Foka, How would a School of Fine Arts Curriculum be Formed with the Problem-Solving Logic of an
Engineer? ........................................................................................................................................................331
Fehim Hadžimuhamedović, Against Contemporary Image ‘Blindness’: Elementicity of Image based on Phe-
nomenology of Visual Perception
Fehim Hadžimuhamedović, Κατά της «τυφλότητας» της σύγχρονης εικόνας: Το στοιχειώδες της εικόνας με
βάση την φαινομενολογία της οπτικής αντίληψης ............................................................................................343
Σχολές Εικαστικών Τεχνών: η σχέση με την κοινωνία και το ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο
Schools of Visual Arts: The relation with society and the broader cultural context
Νίκος Βασιλογαμβράκης, Έλενα Λαγούδη, Κατερίνα Μπάρτζη, Αλεξία Παναγοπούλου, Μια προσέγγιση
της καλλιτεχνικής παραγωγής βασισμένη στα δεδομένα: πώς η τεκμηρίωση της καλλιτεχνικής παραγωγής των
δημιουργών ωφελεί τους ίδιους, τις Σχολές Καλών Τεχνών και την κοινωνία
Nikos Vasilogamvrakis, Elena Lagoudi, Katerina Bartzi. Alexia Panagopoulou, How Documentation of
the Artistic Production Benets Artists, Schools of Fine Arts and Society: A Datacentric Approach to Artistic
Production .......................................................................................................................................................355
Χρυσούλα Βοσκοπούλου, Τέχνες και περιφερειακή ανάπτυξη
Chrysoula Voskopoulou, Arts and Regional Development ..........................................................................367
Σταμάτης Γαργαλιάνος, Μάρκετινγκ Εικαστικών: Διαδικασίες και μέθοδοι πωλήσεων εικαστικών προϊόντων
Stamatis Gargalianos, Marketing of Fine Arts: Processes and Methods of Sales

30
in the Case of Art Products .............................................................................................................................373
Ειρήνη Γιαννημάρα, Καλλιτεχνική εκπαίδευση και προσφυγική κρίση: Τρία παραδείγματα δράσεων των φοιτη-
τών της ΑΣΚΤ με επίκεντρο την κοινωνική διάσταση της τέχνης και τον κοινωνικό ρόλο της εκπαίδευσης
Irene Giannimara, Art Education and Refugee Crisis – Three Projects that Focus on the Social Dimension of
Art and the Social Role of Education .............................................................................................................387
Γιάννης Ζιώγας, Η Λογοκρισία στην Ακαδημαϊκή Κοινότητα: η περίπτωση της λογοκρισίας του Τμήματος Ει-
καστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών (Δεκέμβριος 2015)
Yannis Ziogas, Censorship in the Academic Community: Τhe Case of Censorship of the Department of Fine
and Applied Arts (December 2015) ................................................................................................................393
Βασιλική Κανελλιάδου, Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και Σχολές Καλών Τεχνών: η περίπτωση των MOOCs
Vassiliki Kanelliadou, Distance Education and Schools of Fine Arts: The Case of MOOC .......................411
Ελένη Κάρτσακα, Μαρίνα Πατσίδου – Ηλιάδου, Μαρία Παπαδοπούλου, Η τέχνη της οπτικοακουστικής
εκπαίδευσης στη συμβουλευτική ευάλωτων ομάδων: Η χρήση των μαζικών μέσων επικοινωνίας στην κατάρτιση
εμψυχωτών ευάλωτων ομάδων
Eleni Kartsaka, Marina Patsidou-Iliadou, Maria Papadopoulou, The Art of Audiovisual Training in Coun-
selling Vulnerable Groups: The Use of the Mass Media Communication in Training Animators for Vulnerable
Groups .............................................................................................................................................................417
Ολύβια Κυριακοπούλου, Οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών και ο κόσμος της τέχνης. Εφαρμοσμένα εργαστήρια:
από τη θεωρητική προσέγγιση στην πρακτική εφαρμογή
Olivia Kyriakopoulou, Applied Workshops: From Theoretical Approach to practical Application ............437
Θάνος Λούδος, Πώς οι Art Fairs έχουν αναμορφώσει την παγκόσμια αγορά τέχνης
Thanos Loudos, How Art Fairs Reshaped the Art Market ............................................................................443
Δημήτρης Γ. Μυλωνάς, Ο ρόλος Σχολών Εικαστικών Τεχνών στην περιφερειακή οικονομική, κοινωνική και
πολιτιστική ανάπτυξη: το παράδειγμα του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου
Δυτικής Μακεδονίας
Dimitris G. Mylonas, The Role of Fine Arts Departments in Regional Economic, Social and Cultural Develop-
ment: The Example of the Fine and Applied Arts Department of the University of Western Macedonia ..........447
Γεώργιος Παλιάτσιος, Η συμβολή της Τέχνης στην άρση του Κοινωνικού αποκλεισμού - μία πρόταση κατεύ-
θυνσης των Σχολών Εικαστικών Τεχνών
George Paliatsios, The Contribution of Art to the Waiver of Social Exclusion – a Direction Proposal for the
Schools of Fine Arts ........................................................................................................................................461
Στέλλα Συλαίου, Σχολές Εικαστικών Τεχνών, σύγχρονη τέχνη και ψηφιακότητα
Stella Sylaiou, Schools of Fine Arts, Contemporary Art and Digitality ........................................................475
Christopher Füllemann, Alexandros Kyriakatos, Federica Martini, Mapping out Public Spheres
Christopher Füllemann, Alexandros Kyriakatos, Federica Martini,
Χαρτογραφώντας τη δημόσια σφαίρα ..............................................................................................................493

ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΔΥΤΙΚΉΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΣΧΟΛΉ ΚΑΛΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
ΤΜΉΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΏΝ ΤΕΧΝΏΝ
UNIVERSITY OF WESTERN MACEDONIA, SCHOOL OF FINE ARTS
DEPARTMENT OF FINE AND APPLIED ARTS
9786188 326729
ISBN 978-618-83267-2-9

475
Σχολές Εικαστικών Τεχνών, σύγχρονη τέχνη και ψηφιακότητα
Στέλλα Συλαίου, Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών αποτελούν φορείς εκπαίδευσης και έρευνας, καλλιτεχνικής δημιουργίας και κοι-
νωνικής προσφοράς. Στην σύγχρονη εποχή αξιοποιούν τις νέες Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοι-
νωνίας (ΤΠΕ) τόσο για να παρέχουν στους φοιτητές τους ευκαιρίες για πρωτοποριακές μορφές καλλιτεχνικής
δημιουργίας και εμπειρίες, όσο και για την διάχυση της πολιτισμικής πληροφορίας αναδεικνύοντας τον ρόλο
τους ως μια νέα μορφή επικοινωνίας. Με την χρήση της τεχνολογίας στις Σχολές Εικαστικών Τεχνών οι εκκο-
λαπτόμενοι καλλιτέχνες μπορούν να απομακρυνθούν από τον ορθολογικό στοχασμό, να ανασυνθέσουν ελεύθε-
ρα την πραγματικότητα και να συνδιαλλαγούν με νέες μορφές σύγχρονης τέχνης. Η παρούσα ανακοίνωση αφο-
ρά τα αποτελέσματα μιας έρευνας για την ψηφιακότητα και μορφές σύγχρονης τέχνης. Η συγκεκριμένη έρευνα
μελετά επιλεκτικά δράσεις, μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης και μέσα που χρησιμοποιούν Σχολές Εικαστικών
Τεχνών διαφόρων χωρών. Συζητάει την τρέχουσα προβληματική της σύγχρονης τέχνης σχετικά με την ενσω-
μάτωση των ΤΠΕ και τους τρόπους που κάτι τέτοιο γίνεται πράξη από τα θερμοκήπια των νέων καλλιτεχνών,
δηλαδή τις Σχολές Εικαστικών Τεχνών. Αναφέρεται σε ζητήματα όπως ο υβριδισμός των μέσων, η χρήση των
social media, η δημοκρατικότητα, ο κοινωνικός ακτιβισμός και ο δημόσιος διάλογος, όπως αυτά προκύπτουν
ή συνδέονται με την χρήση των ΤΠΕ στις Σχολές Εικαστικών Τεχνών. Εξερευνά ορισμένες από τις αλλαγές
που η ψηφιακότητα εισάγει στην σύγχρονη τέχνη. Ανιχνεύει τις νέες τάσεις της ανερχόμενης πραγματικότητας
στο τοπίο της σύγχρονης τέχνης και τα εκφραστικά μέσα που αυτές χρησιμοποιούν. Η ανακοίνωση προτείνει
λύσεις και συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν δραστηριότητες, μεθόδους και εργαλεία που μπορούν να χρη-
σιμοποιήσουν οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών για: (α) ερευνητικές αναζητήσεις, πειραματισμούς και παραγωγή
καλλιτεχνικού έργου σε ό, τι αφορά μορφές σύγχρονης τέχνης και ψηφιακότητα, (β) την επικοινωνία και την
επαφή διδασκόντων και φοιτητών στην κοινωνία, και (γ) την προβολή του καλλιτεχνικού έργου των φοιτητών,
αλλά και την προώθησή του στην αγορά της σύγχρονης τέχνης.
Εισαγωγή
Οι μηχανές άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση στους καλλιτέχνες. Η σχέση τέχνης και τεχνολογίας υπήρξε συμβι-
ωτική ήδη από την Αρχαιότητα, καθώς οι πρόοδοι στον τεχνικό πολιτισμό προσέφεραν διαχρονικά, νέα μέσα
και πηγές έμπνευσης στους καλλιτέχνες. Παράλληλα, οι εικαστικοί διερευνούν, σχολιάζουν ή και διευρύνουν
τις τεχνολογικές δυνατότητες, όπως δείχνουν τα σχέδια για τις πτητικές μηχανές του Leonardo Da Vinci. Με
έναρξη το δεύτερο μισό του 18ου και κορύφωση τον 19ο αιώνα, η βιομηχανική επανάσταση με την ανάπτυξη
νέων τεχνικών μέσων αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο στην ανθρώπινη ιστορία. Σταδιακά, ο ηλεκτρισμός
και οι μηχανές άλλαξαν τον τρόπο ζωής, ο ηλεκτρικές μηχανές διευκόλυναν τη ζωή στο σπίτι, τα αυτοκίνητα
μετέτρεψαν τον τρόπο μετακίνησης, αλλά και την μορφή των πόλεων, το ραδιόφωνο επαναδιαμόρφωσε τον
τρόπο διασκέδασης και τα τηλέφωνα ελαχιστοποίησαν τις αποστάσεις μεταξύ των ανθρώπων. Στα τέλη του
19ου αιώνα, το κίνημα του μοντερνισμού αποτέλεσε μια από τις βασικές αιτίες, αλλά και ταυτόχρονα ένα
προϊόν των σημαντικών κοινωνικών αλλαγών και των σαρωτικών τεχνολογικών εξελίξεων. Από το 1920 η

476
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
αμερικάνικη τέχνη αντικατόπτριζε τόσο τον πολλαπλασιασμό, όσο και την υπεροχή των μηχανών1. Το 1912 ο
Marcel Duchamp (1887-1968) είπε στον Constantin Brancusi (1876-1957) ότι «H ζωγραφική τελείωσε. Ποιος
θα μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο από αυτήν την προπέλα;»2.
Από τη δεκαετία του ‘80, που οριοθετείται περίπου ένα άλλο ορόσημο, η ψηφιακή επανάσταση, υπήρξε
μια εκρηκτική ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας και η ταυτόχρονη ενσωμάτωσή της σχεδόν σε όλους τους
τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η διασύνδεση όλων των ανθρώπων του πλανήτη μέσω ενός κοινού
ψηφιακού δικτύου, του διαδικτύου, οδήγησε σε ριζικές αλλαγές, οι οποίες μπορούν να συγκριθούν μόνο με
αυτές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση. Το διαδίκτυο συνετέλεσε στη δημοκρατικοποίηση της γνώσης,
παρέχοντας πρόσβαση χωρίς περιορισμούς στην πληροφορία και καλώντας τον χρήστη, μέσα από απρόβλεπτες
διαδικασίες πλοήγησης στον κυβερνοχώρο, να συσχετίσει πληροφορίες και να δημιουργήσει νέα γνώση και νο-
ήματα3. Το ζήτημα της σχέσης τέχνης και μηχανής απασχόλησε και απασχολεί μέχρι και σήμερα τους πολιτιστι-
κούς οργανισμούς, π.χ. τα μουσεία, όπως φαίνεται από σχετικές εκθέσεις που έχουν οργανώσει, για παράδειγμα
την Electra: l’lectricit et l’lectronique dans l’art au XXe sicle4 στο Muse d’Art Moderne (ΜΑΜ)5 στο
Παρίσι το 1983, και την L’art et la machine6 στο Muse des Conuences, στη Lyon της Γαλλίας το 20157, αλλά
και κολοσσούς της τεχνολογίας, όπως η Google, με προγράμματα όπως το Artists and Machine Intelligence8.
Ωστόσο, κανείς δεν θα μπορούσε να οραματιστεί -ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες- τον σημερινό
βαθμό σύνδεσης της τέχνης με την τεχνολογία. Άλλωστε, τέχνη και τεχνολογία έχουν την ίδια ρίζα, το ρήμα
τίκτω (=δημιουργώ), καθώς πρόκειται για τομείς με τους οποίους ο άνθρωπος γίνεται δημιουργός, ενώ και ο
ίδιος ο όρος τεχνολογία δημιουργείται από τον συνδυασμό των λέξεων τέχνη και λόγος. Ήδη από το 2003, ο
Oliver Grau από το Massachusetts Institute of Technology (MIT) αναφέρει ότι τα όρια ανάμεσα στην Τέχνη
και την Τεχνολογία άρχισαν να γίνονται δυσδιάκριτα9. Σήμερα δε, οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της
1 Modern Design and the Machine Aesthetic, http://xroads.virginia.edu/~ma01/lisle/30home/modern/modern.html
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
2 “Painting is washed up. Who will ever do anything better than that propeller?”, Fernandes A., Changing
Art Forever: Marcel Duchamp, http://mentalfloss.com/article/19204/changing-art-forever-marcel-duchamp.
Powers, E.D. (2003). Fasten your Seatbelts as we Prepare for our Nude Descending, tout-fait, The Marcel Duchamp
Studies online journal, 2(5), http://www.toutfait.com/issues/volume2/issue_5/articles/powers/powers4.html
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017) και Painting has come to an end. Who will ever do anything
better than that propeller?, Lanchner C. (1998). Fernand Léger. The Museum of Modern Art, New York, 10.
3 Παπαηλία, Π. & Πετρίδης, Π. (2015). Ψηφιακή Εθνογραφία, https://repository.kallipos.gr/
bitstream/11419/6117/1/00_master_document-KOY.pdf (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
4 Popper, F. & MAM, Muse d’art moderne de la ville de Paris (1983). Electra: L’lectricit et l’lectronique dans
l’art au XXe sicle. Paris: Les amis du Muse d’art Moderne de la Ville de Paris.
5 Muse d’art moderne, http://www.mam.paris.fr/en (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
6 Τέχνη και μηχανή: Η πιο καίρια έκθεση της χρονιάς, http://www.andro.gr/empneusi/otan-h-mhxanh-ginetai-ergo-
texnhs/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
7 Muse des Conuences, http://www.museedesconuences.fr (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
8 Artists and Machine Intelligence project, https://ami.withgoogle.com (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017) ∙ Artists and Machine Intelligence blog, https://medium.com/artists-and-machine-intelligence
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
9 Grau, O. (2003). Virtual Art: From Illusion to Immersion. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts σύμφωνα με
Παλιώκα, Ι. & Δαμιανίδου Β. (2009). Οι διεπαφές λογισμικού ως επέκταση του Εικαστικού χώρου και το Τεχνολογικό
Υπόβαθρο της Εικαστικής Αγωγής, Στο 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ένταξη και Χρήση των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική
Διαδικασία, Βόλος, http://www.etpe.gr/custom/pdf/etpe1414.pdf (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).

477
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
Επικοινωνίας (ΤΠΕ) με τα ψηφιακά εργαλεία που προσφέρουν στους καλλιτέχνες έχουν πλέον δημιουργήσει
κάτι νέο σε ένα συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον καλλιτεχνικής έκφρασης, επικοινωνίας, κατανόησης και
προβολής του καλλιτεχνικού έργου, το οποίο διευρύνεται διαρκώς. Η παρούσα έρευνα ανιχνεύει τις νέες τά-
σεις της ανερχόμενης πραγματικότητας στο τοπίο της σύγχρονης τέχνης και τα εκφραστικά μέσα που αυτές
χρησιμοποιούν. Ακόμη, συζητάει την τρέχουσα προβληματική της σύγχρονης τέχνης σχετικά με την ενσωμά-
τωση των ΤΠΕ, αλλά και τους τρόπους που κάτι τέτοιο γίνεται πράξη από τους χώρους ανάπτυξης των νέων
καλλιτεχνών, δηλαδή, τις Σχολές Εικαστικών Τεχνών, που είναι φορείς τόσο εκπαίδευσης και έρευνας, όσο
και καλλιτεχνικής δημιουργίας και κοινωνικής προσφοράς. Στο συγκεκριμένο άρθρο μετά από μια σύντομη
εισαγωγή, ερευνάται η σχέση της τέχνης με την ψηφιακότητα, καθώς και η σύνδεση που μπορεί να υπάρξει
μεταξύ των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, της σύγχρονης τέχνης και της ψηφιακότητας μέσα από ενδεικτικά
παραδείγματα, η συμβολή των ψηφιακών τεχνολογιών τόσο στην εκπαίδευση των φοιτητών των Σχολών
Εικαστικών Τεχνών, όσο και στην ανάδειξη, την προώθηση και την διάχυση του καλλιτεχνικού έργου των
φοιτητών και των αποφοίτων Σχολών Εικαστικών Τεχνών.
Ψηφιακότητα ως εφαλτήριο πειραματισμών για την τέχνη
Ο όρος ψηφιακότητα προέρχεται από το βιβλίο Being Digital του Nicholas Negroponte10 και σημαίνει έναν
τρόπο ζωής σε μια ψηφιακή κουλτούρα. Η τέχνη στις σύγχρονες εκφάνσεις της όχι μόνο επηρεάζεται, αλλά
και διαμορφώνεται-μετασχηματίζεται από την ψηφιακότητα, καθώς η τεχνολογία διεύρυνε τη γκάμα των μέ-
σων καλλιτεχνικής έκφρασης. Ήδη από το 1968, καλλιτέχνες στην Ευρώπη και την Αμερική πειραματίζονται
με την ψηφιακότητα, ενώ τα μουσεία διοργανώνουν εκθέσεις με χρήση ψηφιακών τεχνολογιών, που διερευ-
νούν την σχέση και τα όρια της τέχνης και της ψηφιακότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί -την
ίδια χρονιά- η έκθεση Cybernetic Serendipity (εικ. 1) στο Institute of Contemporary Arts του Λονδίνου, που
10 Negroponte, N. (1995). Being Digital. New York: Alfred A. Knopf.
Εικ. 1. Αφίσα της έκθεσης Cybernetic Serendipity, Institute of Contemporary Arts, Λονδίνο, 2 August – 20 October,
1968 © Cybernetic Serendipity (πηγή: https://www.ica.art/whats-on/cybernetic-serendipity-documentation).

478
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
περιελάμβανε συσκευές και εγκαταστάσεις, πειραματισμούς με ρομπότ, που τα χειρίζονταν ο καλλιτέχνης από
απόσταση, αλγόριθμους και μηχανισμούς που δημιουργούσαν μουσική από υπολογιστή κλπ.
Μετά το 1995 υπήρξαν δύο ορόσημα στη σχέση τέχνης και ψηφιακότητας, η διάδοση του προσωπικού
υπολογιστή, ο οποίος έγινε οικονομικά προσβάσιμος, και η εξάπλωση του διαδικτύου. Από αυτήν την χρονική
στιγμή καλλιτέχνες, αλλά και θεωρητικοί της τέχνης ξεκινούν μια συζήτηση για την ψηφιακή τέχνη, που έμελε
να κρατήσει μέχρι τις μέρες μας. Σιγά-σιγά ξεκινούν να χρησιμοποιούνται ευρέως όροι, όπως η ψηφιακή τέχνη,
τέχνη των νέων μέσων, διαδραστική τέχνη, υπολογιστική τέχνη, αναπαραγωγική τέχνη (generative art) κλπ.
Νέες έννοιες που εισάγονται στην καλλιτεχνική δημιουργία, είναι η διεύρυνση της αντίληψης σε ό,τι αφορά
στην εικαστική γλώσσα, ο συνδυασμός εκφραστικών μέσων, οι τρόποι διαδραστικότητας, η σχέση εικόνας –
ήχου κλπ. Ακόμη, τότε κάνουν την εμφάνισή τους και αναπτύσσονται θεσμοί, όπως το φεστιβάλ Ars Electron-
ica στο Λιντς (Linz) της Αυστρίας, στο οποίο συμμετείχαν καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες.
Η τεχνολογία, είτε χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο είτε ως σκοπός, δημιούργησε μια σειρά από νέες ευ-
καιρίες που ενισχύουν την έρευνα και την ανάπτυξη τόσο σε εργαστήρια όσο και σε άλλα ερευνητικά περιβάλ-
λοντα11. Οι αλλαγές που η ψηφιακότητα εισάγει στη σύγχρονη τέχνη, εξερευνώνται και από εκθέσεις, όπως
τα Υβρίδια: Στα όρια τέχνης και τεχνολογίας. Η συγκεκριμένη αναφέρεται σε ζητήματα όπως ο υβριδισμός
των μέσων, η δημοκρατικότητα, ο κοινωνικός ακτιβισμός και ο δημόσιος διάλογος, που οργάνωσε η Στέγη
Γραμμάτων σε συνεργασία με το φεστιβάλ νέων μέσων Ars Electronica12. Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται
υβριδικές πρακτικές που συνδυάζουν ψηφιακές και μη-ψηφιακές μορφές τέχνης και προ(σ)καλούν τον επι-
σκέπτη να συμμετέχει ενεργά και να σκεφθεί για διάφορα κοινωνικά ζητήματα και φαινόμενα. Σε ένα από τα
11 Egerton, D. (2008). The Shock of the Old: Technology and Global History since 1900. London: Prole Books,
σύμφωνα με ICT ART CONNECT - Activities Linking ICT and Art: Past Experience - Future Activities (2015), https://
ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/ict-art-connect-activities-linking-ict-and-art-past-experience-future-
activities (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
12 Υβρίδια: Στα όρια Τέχνης και Τεχνολογίας, http://www.sgt.gr/gre/SPG1745/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Εικ. 2. Έκθεση «Υβρίδια: κόσμοι στα όρια τέχνης και τεχνολογίας».
Lauren McCarthy and Kyle McDonald, Social Soul. (φωτογραφία: Kyle McDonald,
πηγή: https://www.onassis.org/el/whats-on/hybrids-borderline-between-art-and-technology).

479
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
εκθέματα χρησιμοποιούνται τεχνολογίες διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που δίνουν τη δυνατό-
τητα της ενεργής συμμετοχής του επισκέπτη στην εξέλιξη του έργου. Πιο συγκεκριμένα, ο επισκέπτης, πριν
να μπει σε ένα χώρο της συγκεκριμένης έκθεσης, κάνει log-in στον λογαριασμό του στο Twitter και μετά την
είσοδό του σε ένα δωμάτιο με μικρές οθόνες και καθρέφτες, που βρίσκονται σε 3600 στους τοίχους, αλλά και
την οροφή και το πάτωμα, εμφανίζονται παντού tweets του λογαριασμού του (εικ. 2).
Με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στις Σχολές Εικαστικών Τεχνών οι φοιτητές μπορούν να απο-
μακρυνθούν από τον ορθολογικό στοχασμό, να ανασυνθέσουν ελεύθερα την πραγματικότητα, όπως αυτοί
την αντιλαμβάνονται, και να συνδιαλεγούν με νέες εκφάνσεις της σύγχρονης τέχνης. Οι Τεχνολογίες της
Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) επιτρέπουν μια μείξη διαφορετικών μέσων και ιδιωμάτων, που
οδηγούν σε νέες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας. Ο κατάλογος τέτοιων δράσεων είναι
ευρύτατος και εξαιτίας των περιορισμών στην έκταση του παρόντος άρθρου, θα αναφερθούμε μόνο σε ορι-
σμένα ενδεικτικά παραδείγματα.
Τα τελευταία χρόνια, εκτός από τη χρήση Εικονικής, Επαυξημένης και Μεικτής Πραγματικότητας13, σε
πειραματισμούς για την τέχνη χρησιμοποιούνται και αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα τέχνη
που προκύπτει από χρήση τεχνολογιών καταγραφής του βλέμματος14, νευρωνικών δικτύων15, ψηφιακών δεδο-
μένων, αλγορίθμων16 κλπ.
Ένα σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η περιπατητική τέχνη, η οποία χρησιμοποιεί ψηφιακές γεωχωρικές
τεχνολογίες και ψηφιακούς χάρτες στα «έξυπνα» κινητά τηλέφωνα (smartphones) και επηρεάζει τον τρόπο με
τον οποίο οι καλλιτέχνες περιηγητές κινούνται τόσο στο αστικό τοπίο, όσο και στο φυσικό περιβάλλον. Έτσι,
μπορούν να προδιαγράψουν μια διαδρομή και να καταγράψουν τα περιστατικά που θα βιώσουν. Σε ένα παρά-
δειγμα ο Wilfried Ηοu Je Bek, ένας καλλιτέχνης και -όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του- culture hacker
χρησιμοποιεί αλγόριθμους, για να σχεδιάσει ψυχο-γεωγραφικούς περιπάτους μέσα και έξω από τις πόλεις17.
Ακόμη, Εργαστήρια Σχολών Εικαστικών Τεχνών, όπως το Εργαστήριο των Spatial Dynamics του Rhode Is-
13 Ch’ng, E., Harrison, D. & Moore, S. (2018). Shift-life interactive art: mixed-reality articial ecosystem simulation.
Presence: Teleoperators and Virtual Environments, 26 (2), 157-181.
14 Συλαίου, Σ. & Πατιάς, Π. (2013). Τεχνολογία καταγραφής οφθαλμικών κινήσεων (eye-tracking) και οι εφαρμογές
της στον τομέα της Τέχνης και του Πολιτισμού. Στο Κ.Β. Κατσάμπαλος, Δ. Ρωσσικόπουλος, Σ. Σπαταλάς, Κ. Τοκμακίδης
(Επιμ.), Περί μετρήσεων γαιών και κατασκευών, Τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον Ομότιμο Καθηγητή Δημήτριο Γ.
Βλάχο, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών, Τομέας Γεωδαισίας
και Τοπογραφίας, Θεσσαλονίκη, 177-189. Συλαίου, Σ., Γκέλος, Λ. & Ζιώγας Γ. (2016). Διδακτική της Σύγχρονης Τέχνης
ακολουθώντας τις διαδρομές του βλέμματος. 1ο Πανελλήνιο συνέδριο ΠΔΕ Νοτίου Αιγαίου ‘Αναδεικνύοντας γέφυρες
επικοινωνίας ανάμεσα στη διδακτική και την τέχνη στο σύγχρονο σχολείο’, 10-12 Ιουνίου 2016, Σύρος, 52-53. Sylaiou, S.,
Patias, P., Gelos, L. & Ziogas, Y. (2013). Exploring roads less traveled: eye tracking in art. Proceedings of the re-new digital
arts festival, The BIG PICTURE, the conuence of art, science and technology, Copenhagen, Denmark, in collaboration with
Aalborg University, CIID, The IT University and the Athelas New Music Festival, October 29-November 1, 2013, 48-55.
15 DeepDream: The art of neural networks, https://grayarea.org/event/deepdream-the-art-of-neural-networks/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
16 Miller, A. I. (2014). Colliding Worlds: How Cutting-Edge Science is Redening Contemporary Art. New York: Norton.
17 Συλαίου, Σ., Λαγούδη, Ε. & Χουντάση, Μ. (2017). Σιτουασιονισμός και δημιουργία καταστάσεων σε ψηφιακά
περιβάλλοντα τέχνης Επιστημονικό συνέδριο Εικαστική Πορεία προς στις Πρέσπες. Τοπίο: ιστορίες, πολιτικές,
αναπαραστάσεις, 9 & 10 Σεπτεμβρίου 2015, Συνεδριακός Χώρος Μονής Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη, 185-206. Συλαίου,
Σ., Χουντάση, Μ. & Λαγούδη, Ε. (2017). Ψυχογεωγραφία και Ψηφιακή Εποχή: μια νέα αντίληψη του αστικού τοπίου και
της τέχνης. Επιστημονικό συνέδριο Εικαστική Πορεία προς στις Πρέσπες. Τοπίο: ιστορίες, πολιτικές, αναπαραστάσεις, 9 &
10 Σεπτεμβρίου 2015, Συνεδριακός Χώρος Μονής Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη, 155-173.

480
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
land School of Design18, χρησιμοποιούν τις ψηφιακές τεχνολογίες για έρευνα που αφορά χωρικά, φυσικά και
χρονικά φαινόμενα και τις εφαρμογές τους σε καλλιτεχνικές πρακτικές.
Οι Διεπαφές Εγκεφάλου Υπολογιστή (Brain Computer Interfaces-BCI) αποτελούν μια τεχνολογία γνω-
στή κυρίως από τις εφαρμογές της σε άτομα με ειδικές (συνήθως κινητικές) ανάγκες. Χρησιμοποιούν το
ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και τις διεπαφές του υπολογιστή, για να αναγνωρίσουν τα κύματα από ορισμένες
περιοχές του εγκεφάλου, που διεγείρονται από συγκεκριμένα ερεθίσματα, και να μεταφέρουν πληροφορίες
από τον εγκέφαλο του χρήστη στον υπολογιστή19. Οι διεπαφές «διαβάζουν» τη σκέψη του χρήστη και του
επιτρέπουν, με την βοήθεια ενός neuro-headset, να κινήσει με τη σκέψη του το ποντίκι στην οθόνη ενός
υπολογιστή, να δηλώσει κάποια προτίμησή του, να μετασχηματίσει τα δεδομένα με διάφορους τρόπους. Για
παράδειγμα, μια καλλιτέχνιδα δεδομένων, η Νοτιοκορεάτισσα Lisa Park πειραματίζεται με βιομετρικά δεδο-
μένα, που σχετίζονται π.χ. με τους παλμούς της καρδιάς της και το εγκεφαλογράφημα της, για να τα μετασχη-
ματίσει σε χρώμα, κίνηση και ήχο. Στην Eunoia (από την ελληνική λέξη Εύνοια), που αποτελεί μια σύνθεση
ήχου, γλυπτικής και performance, χρησιμοποιεί εγκεφαλικά κύματα που συλλέγονται σε πραγματικό χρόνο
από έναν σένσορα Neurosky EEG (Electroencephalography), για να δημιουργήσει ήχο και κινήσεις του νερού
σε αγγεία που βρίσκονται γύρω της (εικ. 3).
Οι Διεπαφές Εγκεφάλου Υπολογιστή μπορούν να αξιοποιήσουν και τεχνολογίες, όπως η τρισδιάστατη
18 Rhode Island School of Design, https://www.risd.edu/academics/experimental-and-foundation-studies/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
19 Ενδεικτικά αναφέρονται οι: Andujar, M., Crawford, C. S., Nijholt, A., France Jackson, F. & Gilbert J.E. (2015)
Artistic brain-computer interfaces: the expression and stimulation of the user’s aective state, Brain-Computer
Interfaces, 2:2-3, 60-69. Zioga, P., Chapman, P., Ma, M. & Pollick, F. (2014). A Wireless Future: performance art,
interaction and the brain-computer interfaces. International Conference on Live Interfaces 2014, 20th - 23rd November
2014, Lisbon, Portugal, 220–230. Prpa, M., Riecke, B. E. & Miucin, S. (2015). State.scape: a brain as an experience
generator Presented at the ISEA 21st International Symposium on Electronic Art, Vancouver, BC, Canada, 1-4. ∙
Berman, R. (2018). AI and brain interfaces may be about to change how we make music, http://bigthink.com/robby-
berman/ai-and-brain-interfaces-may-be-about-to-change-how-we-make-music (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Εικ. 3. Lisa Park, Eunoia, 2013 (πηγή: http://www.thelisapark.com/eunoia).

481
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
σχεδίαση, για να δημιουργήσουν τρισδιάστατα αντικείμενα με τη σκέψη20. Τεχνολογίες τρισδιάστατης σχεδί-
ασης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη και σε μαθήματα ψηφιακής γλυπτικής (digital sculpture), δίνοντας
τη δυνατότητα σε φοιτητές να δουλέψουν σε γλυπτικές εγκαταστάσεις (sculptural installations) με την χρήση
CNC (computer numerically controlled) και μηχανές γρήγορης δημιουργίας πρωτοτύπων (rapid prototyp-
ing machines)21.
Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και Σχολές Εικαστικών Τεχνών
Οι νέες τεχνολογίες πέρα από νέους τρόπους προσέγγισης της καλλιτεχνικής δημιουργίας δίνουν τη δυνατό-
τητα για εξ αποστάσεως εκπαίδευση και επικοινωνία. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να διαχωριστεί σε
σύγχρονη, κατά την οποία η διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης γίνονται ταυτόχρονα στο πλαίσιο
παράδοσης μαθημάτων σε ζωντανή σύνδεση, και σε ασύγχρονη, κατά την οποία ο εκπαιδευόμενος μαθαίνει σε
διαφορετικό χώρο και χρόνο από τον εκπαιδευτή του. Επικουρικά στη συμβατική εκπαίδευση, η αξία της οποί-
ας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί22, στις Σχολές Εικαστικών Τεχνών τα τελευταία χρόνια αρκετά από τα μαθή-
ματα προσφέρονται πλέον και μέσα από πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης, όπως η Moodle23 και η eClass24.
Εξ αποστάσεως μαθήματα, τα οποία απευθύνονται σε φοιτητές των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, μπορούν να
προσφέρονται και σε μορφή εργαστηρίων που διαρκούν από λίγες ημέρες μέχρι μερικές εβδομάδες25.
Μια τομή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτέλεσαν τα Μαζικά, Ανοικτά, Διαδικτυακά Μαθήματα
(Massive open online courses, MOOCS). Τα MOOCs ξεκίνησαν το 2008 και έγιναν ευρέως γνωστά το 2012 με
την πλατφόρμα Coursera26, που δημιουργήθηκε από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου του Stanford, Andrew
Ng και Daphne Koller, και την πλατφόρμα Edx27, που δημιουργήθηκε από μια συνεργασία του Massachusetts
Institute of Technology και του Πανεπιστημίου του Harvard. Αυτά τα δωρεάν, αυτοτελή μαθήματα παρέχονται
σε διαδικτυακούς φοιτητές από διακεκριμένα πανεπιστήμια από όλον τον κόσμο. Οι διαλέξεις γίνονται μέσω
videos, ενώ -ορισμένες φορές- περιλαμβάνουν και ομάδες συζητήσεων, κείμενα και συμπληρωματικά αρ-
20 Druce-McFadden, C., Dreaming up Reality: 3D Printed Objects Created by Your Mind. DVICE. Web. 20 June 2013.
http://www.dvice.com/2013-5-31/dreaming-reality-3d-printed-objects-created-your-mind σύμφωνα με Ντριγκόγια,
Β. (2013). Δημιουργία τρισδιάστατων αντικειμένων μόνο με τη σκέψη, http://www.artmag.gr/articles/art-thinking/
item/4698-3d_prinitng_from_thougth (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
21 Digital Sculpture, School of Visual Arts (SVA) NYC στη Νέα Υόρκη, http://bfanearts.sva.edu/course/digital-
sculpture-designing-the-future/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
22 Vermeulen E. P. M. (2018). Using Education to Design the Future. Why the In-Class Experience Matters in
a Networked World, https://hackernoon.com/using-education-to-design-the-future-cec76793b6a1 (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
23 Moodle - Open-source learning platform, Moodle.org, https://moodle.org (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
24 Open eClass, e-learning platform, http://www.openeclass.org (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
25 Τέχνη του δημιουργικού κώδικα, Creative Code Education program through Immersive, Workshop, and Apprenticeship
opportunities, https://grayarea.org/creativedevelopment/education/ και Gotthardt, A. (2018). This New Website Is Oering
Free Art Lessons from Professors and Artists. https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-new-website-oering-free-art-
lessons-professors-artists?utm_source=facebook&utm_medium=social&utm_campaign=sm-editorial-evergreen&utm_
content=fb-1-website-oers-free-art-lessons-from-professors-and-artists (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
26 Coursera, Online Courses from Top Universities, https://www.coursera.org/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
27 edX, https://www.edx.org/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).

482
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
χεία, που παρέχονται στους φοιτητές μέσω μεθόδων ασύγχρονης μάθησης. Τα μαθήματα έχουν συγκεκριμένη
διάρκεια, συνήθως ορισμένων εβδομάδων, και μπορεί να τα παρακολουθήσει όποιος διαθέτει σύνδεση στο
Διαδίκτυο. Ακόμη, ενώ τα μαθήματα είναι δωρεάν, η πιστοποίηση δίνεται συνήθως με αμοιβή. Η επίδοση των
εκπαιδευομένων γίνεται με εργασίες και quiz. Τα μαθήματα αυτά μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμα εργαλεία
τόσο σε καθηγητές, όσο και σε φοιτητές των Σχολών Εικαστικών Τεχνών. Από αυτά μπορούν να μάθουν για
την τέχνη28 και τη θεραπευτική της δύναμη29, τα μυστικά των υλικών και πώς να δημιουργούν οπτικά εφέ30
και ρεαλιστικά animations31 να διευρύνουν το οπτικό τους λεξιλόγιο32, να εντρυφήσουν στη δημιουργία33 και
τις τεχνικές αφήγησης των ψηφιακών παιχνιδιών34, καθώς στο σχεδιασμό της στρατηγικής καινοτομίας σε χώ-
ρους τέχνης και πολιτισμού35, να διδαχθούν για διαδραστικές τεχνικές μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων36
και τον τρόπο ενσωμάτωσης έργων τέχνης σε χώρους εκπαίδευσης με μεθόδους διδασκαλίας, που αναπτύχθη-
καν αρχικά για την μουσειακή εκπαίδευση37 και, τέλος, να μάθουν πώς να σχεδιάζουν MOOCs για την τέχνη38.
Ανάδειξη και προώθηση του πολιτιστικού αποθέματος των Σχολών Εικαστικών Τεχνών
Δράσεις Σχολών Εικαστικών Τεχνών
Οι ψηφιακές τεχνολογίες συμβάλλουν σημαντικά στην οργάνωση και την διάχυση της πολιτιστικής πληρο-
φορίας39. Με την βοήθειά τους οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών μπορούν να αξιοποιήσουν το πολιτιστικό τους
28 Modern Art & Ideas, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.coursera.org/learn/modern-art-ideas και
in the Studio: Postwar Abstract Painting, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.coursera.org/learn/
painting, Europeana Space: Creative with Digital Heritage, KU Leuven, https://www.edx.org/course/europeana-space-
creative-digital-kuleuvenx-eurospacex-0, Art & Ideas: Teaching with Themes, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ),
https://www.coursera.org/learn/ideas (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
29 Healing with the Arts, University of Florida, https://www.coursera.org/learn/healing-with-the-arts (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
30 Science in Art: The Chemistry of Art Materials and Conservation, Trinity College, Hartford, Connecticut, https://
www.edx.org/course/science-art-chemistry-art-materials-trinityx-t001x (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
31 Animation and Computer-Generated Imagery (CGI) Motion, Columbia University in the city of New York, https://
www.edx.org/course/animation-cgi-motion-columbiax-csmm-104x-2 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
32 Introduction to Imagemaking, California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/learn/image-making
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
33 Game Design: Art and Concepts Specialization, CalArts | California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.
coursera.org/specializations/game-design (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
34 Story and Narrative Development for Video Games, CalArts | California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.
coursera.org/learn/video-game-story (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
35 Leading Innovation in Arts and Culture, Vanderbilt University, National Arts Strategies, https://www.coursera.org/
learn/arts-culture-innovation και Arts and Culture Strategy, University of Pennsylvania, National Arts Strategies, https://
www.coursera.org/learn/arts-culture-strategy (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
36 Art & Activity: Interactive Strategies for Engaging with Art, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.
coursera.org/learn/art-activity (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
37 Art & Inquiry: Museum Teaching Strategies for your Classroom, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://
www.coursera.org/learn/artinquiry (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017)
38 ART of the MOOC: Public Art and Pedagogy, Duke University, Creative Time, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/
learn/public-art-pedagogy (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017)
39 Patias, P, Chrysanthou, Y., Sylaiou, S. Georgiadis, H. & Stylianidis, S. (2008). The development of an e-museum
for contemporary arts, in M. Ioannides, A. Addison, A. Georgopoulos & L. Kalisperis (Eds.), VSMM 2008, Digital
Heritage – Proceedings of the 14th International Conference on Virtual Systems and Multimedia, 20-25 October, Nicosia,
Cyprus, 268-274. Paliokas, I. & Sylaiou, S. (2016). The Use of Serious Games in Museum Visits and Exhibitions: A
Systematic Mapping Study, VS-Games 2016 conference, 7-9 September 2016, Barcelona, Spain, 1-8. Papagiannakis, G.,

483
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
απόθεμα, που αποτελείται τόσο από έργα ακαδημα-
ϊκών δασκάλων όσο και από έργα φοιτητών. Χαρα-
κτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το πρόγραμμα
για την Ανάδειξη και τεκμηρίωση των απαρχών και
της εξέλιξης της Νεοελληνικής Τέχνης 1837-2003,
καθώς και το πρόγραμμα για την Τεκμηρίωση και
ανάδειξη 3800 έργων τέχνης της Πινακοθήκης της
Α.Σ.Κ.Τ. (1980-2005)40 που υλοποιήθηκαν από την
Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) και χρημα-
τοδοτήθηκαν από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοι-
νωνία της Πληροφορίας. Στο πλαίσιο αυτών των προ-
γραμμάτων επιτεύχθηκε η τεκμηρίωση, η ανάδειξη και η προβολή του πολιτιστικού αποθέματος της ΑΣΚΤ και
ταυτόχρονα η επικοινωνία της με το ευρύ κοινό.
Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένα παραδείγματα καλών πρακτικών για την ανάδειξη και την
προώθηση του καλλιτεχνικού έργου από ιστοσελίδες Πανεπιστημίων, τα οποία διακρίθηκαν σε θέματα Art
and Design, με βάση τη διεθνή κατάταξη QS World University Rankings για το 201741. Από αυτές τις ιστοσελί-
δες διαφαίνεται ότι εξίσου σημαντικός, αν όχι σημαντικότερος από την ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος
των Σχολών Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, είναι ο ρόλος των ψηφιακών τεχνολογιών στην ανάδειξη
των καινοτόμων ερευνητικών και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων των Σχολών Εικαστικών Τεχνών42.
Μέσα από τις ιστοσελίδες των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, εκτός από την ανάδειξη της ερευνητικής
και καλλιτεχνικής δραστηριότητας, προβάλλονται και οι υψηλές τους επιδόσεις με βάση τα επιτεύγματά τους.
Για παράδειγμα, στην ιστοσελίδα του Rhode Island School of Design αναφέρεται η επιτυχία της Σχολής με
αριθμούς (εικ. 4)43. Τα έργα από τις εκθέσεις αποφοίτων, που διοργανώνονται κάθε χρόνο, παρατίθενται σε
Geronikolakis, E., Pateraki, M., M. Lpez–Menchero, V., Tsioumas, M., Sylaiou, S., Liarokapis F., Grammatikopoulou,
A., Dimitropoulos, K., Grammalidis, N., Huebner, N., Dhemre, N., Partarakis, N., Margetis, G., Drossis, G., Vassiliadi,
M., Chalmers, A., Stephanidis, C. & Magnenat-Thalmann, N. (2018). Mixed Reality Gamied Presence and Storytelling
for Virtual Museums. Encyclopedia of Computer Graphics and Games, Springer Cham, 1-13. Sylaiou, S., Economou,
M., Karoulis, A. & White, M. (2008). The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial competence and intuition with
new technology. ACM Theoretical and Practical Computer Applications in Entertainment, 6(2) (April/June), New
York: ACM Press. Sylaiou S., Liarokapis, F., Kotsakis, K. & Patias, P. (2009). Virtual museums, a survey and some
issues for consideration. Journal of Cultural Heritage, 10(4), 2009, October-December 2009, Amsterdam: Elsevier,
520-528. Sylaiou, S., Mania, K., Karoulis, A. & White, M. (2010). Presence-centred Usability Evaluation of a Virtual
Museum: Exploring the Relationship between Presence, Previous User Experience and Enjoyment. International Journal
of Human-Computer Studies (IJHCS), 68(5), May 2010, Amsterdam: Elsevier, Academic Press, 243-253. Sylaiou, S.,
Mania, K., Paliokas, I., Pujol-Tost, L., Killintzis, V. & Liarokapis, F. (2017). Exploring the educational impact of diverse
technologies in online Virtual Museums, International Journal of Arts and Technology, 10(1), 58-84.
40 Πινακοθήκη ΑΣΚΤ, http://www.elke.asfa.gr/gr/elke-4b.htm (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
41 QS World University Rankings by Subject, https://www.topuniversities.com/university-rankings/university-subject-
rankings/2017/art-design (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
42 Για παράδειγμα το Royal College of Art παρουσιάζει τα ερευνητικά του επιτεύγματα στην ιστοσελίδα https://www.
rca.ac.uk/research-innovation/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
43 Rhode Island School of Design, https://www.risd.edu (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Εικ. 4. Στιγμιότυπο από την ιστοσελίδα του Rhode Island
School of Design.

484
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
διαδικτυακές εκθέσεις, όπως αυτή των αποφοίτων του 2017 στο Royal College of Art44. Οι δράσεις και τα
προγράμματα των Σχολών Εικαστικών Τεχνών δημοσιεύονται και σε περιοδικές εκδόσεις, οι οποίες, επίσης,
παρατίθενται διαδικτυακά45.
Portfolios
Επιλεγμένα έργα των φοιτητών των Σχολών Εικαστικών Τεχνών παρουσιάζονται στις ιστοσελίδες των εκπαι-
δευτικών ιδρυμάτων σε μορφή portfolios46. Έτσι, οι φοιτητές έχουν την δυνατότητα να παρουσιάσουν το καλ-
λιτεχνικό τους έργο στους συμφοιτητές και τους καθηγητές τους, σε κάθε ενδιαφερόμενο για την σύγχρονη
τέχνη, αλλά και σε πιθανούς αγοραστές ή εργοδότες. Παράλληλα, μπορούν να συγχρονίσουν το διαδικτυακό
τους portfolio με άλλες εφαρμογές, όπως το Linkedin κλπ.47 Από την ιστοσελίδα δίνεται η δυνατότητα να γίνει
αναζήτηση με βάση τον χρόνο που τα portfolios αναρτήθηκαν, το είδος στο οποίο ανήκουν, το πανεπιστημι-
ακό Τμήμα στο οποίο ανήκει ο δημιουργός, το αν το έργο έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο κάποιου project ή
πρόκειται για μεμονωμένο έργο και την κατάσταση (status) του δημιουργού, δηλαδή, αν ανήκει στο προσω-
πικό του ιδρύματος, αν είναι μέλος ΔΕΠ, προπτυχιακός ή μεταπτυχιακός φοιτητής ή απόφοιτος. Ως χαρακτη-
ριστικό παράδειγμα η ιστοσελίδα του School of the Art Institute of Chicago (http://portfolios.saic.edu) δίνει
και τη δυνατότητα στον χρήστη να δείξει την προτίμησή του και να κάνει like στο έργο που του αρέσει, ενώ
εμφανίζονται και οι φορές που οι χρήστες επέλεξαν να προσπελάσουν τις πληροφορίες ενός έργου.
Alumni
Οι Σχολές Εικαστικών Τεχνών χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες, για να διατηρήσουν τους δεσμούς με
τους φοιτητές τους, ακόμη και μετά την αποφοίτησή τους. Το Pratt Institute διαθέτει ιστοσελίδα για τους απο-
φοίτους του, στην οποία παρουσιάζει προγράμματα και εκδηλώσεις, όπως π.χ. συναντήσεις, ομιλίες, επισκέ-
ψεις σε γκαλερί, με στόχο τους τη διατήρηση των δεσμών του με τους αποφοίτους, τη διατήρηση των δεσμών
που έχουν οι απόφοιτοι μεταξύ τους, αλλά και τη δημιουργία νέων δεσμών των τωρινών φοιτητών του με
τους αποφοίτους48. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και το παράδειγμα του University of the Arts London (ual),
που διαθέτει τοπικά δίκτυα αποφοίτων σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο49, αλλά και διοργανώνει εκθέσεις
αποφοίτων του σε όλον τον κόσμο50.
44 Graduate exhibition 2017, Royal College of Art, https://www.rca.ac.uk/showcase/show-2017/ (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
45 Rhode Island School of Design, Alumni, https://www.risd.edu/alumni/risd-xyz/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
46 Research and Innovation, Royal College of Art, https://www.rca.ac.uk/research-innovation/ (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
47 SAIC portfolios, http://portfolios.saic.edu/about (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
48 Pratt Institute Alumni, https://www.pratt.edu/alumni/ και https://www.pratt.edu/events/event/13241/?utm_
source=facebook&utm_medium=social-media&utm_campaign=pya-2018&utm_content=post (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
49 Alumni Groups, University of the Arts London (ual), http://www.arts.ac.uk/alumni-and-friends/alumni-groups/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
50 RISD, Alumni exhibitions, https://www.risd.edu/alumni/exhibitions/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).

485
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
Η υποστήριξη στους φοιτητές και τους αποφοίτους των Σχολών Εικαστικών Σχολών μπορεί να είναι δι-
αρκής και πολύπλευρη. Η ιστοσελίδα του School of the Art Institute of Chicago διαθέτει newsletter, αλλά και
online υπηρεσίες για τους αποφοίτους, με τις οποίες μπορούν: (α) να καταχωρήσουν ή να επικαιροποιήσουν τα
στοιχεία τους ως απόφοιτοι σε μια διαδικτυακή βάση δεδομένων, (β) να ενημερωθούν για τα νέα άλλων απο-
φοίτων, (γ) να έχουν πρόσβαση σε ημερολόγιο με γεγονότα που αφορούν τους αποφοίτους, και (δ) να έχουν
πρόσβαση σε θέσεις εργασίας51. Παρόμοιες ιστοσελίδες παρέχουν σε φοιτητές και αποφοίτους συμβουλευτι-
κές υπηρεσίες, τους βοηθούν να αναζητήσουν residencies και ευκαιρίες για προγράμματα πρακτικής άσκησης
(internships), να αποκτήσουν χρηματοδότηση για το καλλιτεχνικό τους έργο, να εκθέσουν52, να προωθήσουν
και να πουλήσουν τα έργα τους53, να συνδεθούν με εργοδότες54.
Το University of the Arts London (ual) παρουσιάζει αποφοίτους, που μέσα από την επιτυχημένη καλ-
λιτεχνική τους πορεία μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τωρινούς φοιτητές (inspiring alumni)55.
Η παρουσίαση επιτυχημένων αποφοίτων των Σχολών Εικαστικών Τεχνών είναι κοινός τόπος σε πολλές
ιστοσελίδες. Σε ορισμένες δε περιπτώσεις παρατίθενται και videos με αφηγήσεις επιτυχημένης καλλιτεχνικής
και επαγγελματικής πορείας56, αλλά και το καλλιτεχνικό έργο αξιοσημείωτων αποφοίτων, όπως στην περίπτω-
ση του SAIC, ο Je Koons, η Georgia O’Keee, ο Grant Wood57 κ.ά.
Επίλογος
Η ψηφιακότητα οδηγεί σε μια επαναδιαπραγμάτευση του τρόπου αντίληψης ενός έργου τέχνης και αλλάζει τον
τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης, εκκολαπτόμενος και μη, δημιουργεί και διευρύνει τους ορίζοντες και τις δυνα-
τότητές του. Ο καλλιτέχνης είναι πλέον και παγκόσμιος πολίτης και ερευνητής, ενώ συχνά ανήκει και συμμετέχει
σε κοινές καλλιτεχνικές δημιουργίες που γίνονται σε συνεργασία με διεπιστημονικές, διακρατικές ομάδες.
Το ίδιο το εικαστικό αντικείμενο/εικόνα μετασχηματίζεται με τα πολλαπλά όργανα θέασης και καταγρα-
φής: αποκτά πολυεπίπεδες αναγνώσεις, που διευρύνουν τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις της εικαστικής εικόνας.
Ταυτόχρονα, η τεχνολογία αλλάζει τη σχέση των καλλιτεχνών (και των εκπαιδευομένων) με το σώμα τους με
πολλαπλούς τρόπους. Η αντίληψη του σώματος μετασχηματίζεται και ταυτόχρονα διαμορφώνεται μια νέα σω-
ματική ταυτότητα. Το σώμα γίνεται επιπλέον και ένα εργαλείο, που -με την βοήθεια της τεχνολογίας- καταγράφει
δεδομένα και μας βοηθάει να βιώσουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει και να αλληλεπιδράσουμε με άλλους αν-
51 Alumni Newsletter, http://www.saic.edu/alumni/#aud (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
52 Ual, Exhibit and sell your work, http://www.arts.ac.uk/student-jobs-and-careers/exhibit-and-sell-your-work/?_
ga=2.65044907.486662486.1521740577-1842857215.1521553443 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
53 RISD, Alumni, Art for sale, https://www.risd.edu/alumni/art-for-sale/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017)
54 Ual, Employers and Partners, http://www.arts.ac.uk/student-jobs-and-careers/employers-and-partners/?_
ga=2.65044907.486662486.1521740577-1842857215.1521553443 και SAIC, Career and Professional Experience
(CAPX), http://www.saic.edu/lifeatsaic/careerandprofessionalexperiencecapx/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017)
55 Ual, Inspiring Alumni, http://www.arts.ac.uk/alumni-and-friends/inspiring-alumni/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017)
56 SAIC, Alumni success stories, http://www.saic.edu/about/alumnisuccessstories/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
57 SAIC, Notable Alumni, http://www.saic.edu/about/notablealumni/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).

486
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
θρώπους. «Με τη γέννηση της ψηφιακής τέχνης, εικόνας ή ήχου, και τη χρήση των αλγορίθμων, οι καλλιτέχνες
δεν χρησιμοποιούν μόνο τα μέσα της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά γίνονται πια ένα με αυτά»58. Γίνονται
συζητήσεις και για την αποσωματοποιημένη ύπαρξη και αυτό που ονομάζεται πανταχού παρουσία (ubiquity)
μέσω του κυβερνοχώρου59. Οι δυνατότητες διάδρασης τόσο με άλλους καλλιτέχνες, όσο και ευρύτερα με άτομα
του κοινωνικού περίγυρου, εμπλουτίζονται: η τοπικότητα δεν έχει πλέον καθοριστική σημασία, αλλά αποτελεί
μια αφετηριακή θέση και τον πομπό/κόμβο επικοινωνίας με οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη.
Όλα τα παραπάνω που σχετίζονται με την εικόνα, το σώμα του καλλιτέχνη και τον κοινωνικό περίγυρο
επηρεάζουν τόσο την τέχνη όσο και την εικαστική εκπαίδευση, ανοίγοντας νέους ορίζοντες σε αυτά τα πεδία.
Οι ψηφιακές τεχνολογίες δίνουν τη δυνατότητα πειραματισμών στην τέχνη, αλλά και στους τρόπους που αυτή
εκτίθεται. Μια σύγχρονη Σχολή Καλών Τεχνών του 21ου αιώνα αξιοποιεί τις ψηφιακές τεχνολογίες τόσο στον
τομέα της συμβατικής εκπαίδευσης, όσο και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η πολύπλευρη συνεισφορά της
τεχνολογίας περιλαμβάνει και πλατφόρμες επικοινωνίας και σύνδεσης των φοιτητών τόσο με τους αποφοίτους
των Σχολών Εικαστικών Τεχνών, όσο και με εργοδότες, καθώς και μια πολύπλευρη προβολή του έργου τους
μέσα από διαφορετικούς τρόπους διάχυσης της πληροφορίας.
Πέρα όμως από τη δημοσιοποίηση και ανάδειξη του έργου των εκπαιδευομένων καλλιτεχνών και της
καλλιτεχνικής τους παρουσίας, οι ψηφιακές τεχνολογίες τους επιτρέπουν να αντιληφθούν την πραγματικότητα
και να αναπτύξουν την σπουδή τους με σύγχρονες οπτικές εμπλουτισμένες ως προς την παρατήρηση, την κα-
τανόηση του χώρου μέσα στον οποίο ζουν, καθώς και την κοινωνική διάσταση της τέχνης. Ακόμη, ίσως είναι
πρώιμο να καταγραφεί το πώς οι σύγχρονες τεχνολογίες θα επηρεάσουν ακόμη και την παραδοσιακή σπουδή
της τέχνης και το πώς θα ενισχύσουν τις δυνατότητες παρατήρησης όσων συμμετέχουν σε εικαστικές εκπαι-
δευτικές διαδικασίες. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι αυτή η επίδραση θα υπάρξει αναμορφώνοντας στο προσεχές
μέλλον και τους τρόπους που οι εκπαιδευόμενοι θα αντιλαμβάνονται τη μελέτη τις σπουδές και την έρευνα στις
εικαστικές τέχνες.
Βιβλιογραφία
Activism and Social Movements, Duke University, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/learn/activism-so-
cial-movements (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Alumni Groups, University of the Arts London (ual), http://www.arts.ac.uk/alumni-and-friends/alum-
ni-groups/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Animation and Computer-Generated Imagery (CGI) Motion, Columbia University in the city of New
York, https://www.edx.org/course/animation-cgi-motion-columbiax-csmm-104x-2 (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Art & Activity: Interactive Strategies for Engaging with Art, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://
58 Δασκαλοπούλου, Α. (2015). Η επιστήμη και η τέχνη συναντώνται στον 21ο αι., http://www.kathimerini.gr/807464/
article/epikairothta/episthmh/h-episthmh-kai-h-texnh-synantwntai-ston-21o-ai (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017)
59 Κουμπλή, Ε. (2015). Matter in Vivo, μια νεο-υλιστική κατανόηση της αρχιτεκτονικής, ερευνητική εργασία, Τμήμα
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Α.Π.Θ.

487
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
www.coursera.org/learn/art-activity (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Art & Ideas: Teaching with Themes, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.coursera.org/learn/
ideas (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Art & Inquiry: Museum Teaching Strategies for your Classroom, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ),
https://www.coursera.org/learn/artinquiry (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
ART of the MOOC: Public Art and Pedagogy, Duke University, Creative Time, ΗΠΑ, https://www.coursera.
org/learn/public-art-pedagogy (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Arts and Heritage Management, Università Bocconi, Ιταλία, https://www.coursera.org/learn/arts-heritage
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017) .
Artists and Machine Intelligence blog, https://medium.com/artists-and-machine-intelligence (ημερομη-
νία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Artists and Machine Intelligence project, https://ami.withgoogle.com (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Burgos: Deciphering Secrets of Medieval Spain, University of Colorado, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/
learn/burgos-deciphering-secrets-medieval-spain (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Ch’ng, E., Harrison, D. & Moore, S. (2018). Shift-life interactive art: mixed-reality articial ecosystem sim-
ulation. Presence: Teleoperators and Virtual Environments, 26 (2). 157-181.
Coursera, Online Courses from Top Universities, https://www.coursera.org/ (ημερομηνία τελευταίας πρό-
σβασης 1/10/2017).
Creative Programming for Digital Media & Mobile Apps, Goldsmiths, University of London, https://www.
coursera.org/learn/digitalmedia (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Creativity Toolkit I: Changing Perspectives, University of Illinois at Urbana-Champaign, ΗΠΑ, https://www.
coursera.org/learn/creativity-toolkit-1 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Creative Writing: The Craft of Character, Wesleyan University, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/learn/
craft-of-character (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Cultural and creative industries, National Research University Higher School of Economics, Ρωσία, https://
www.coursera.org/learn/cultural-creative-industries (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
DeepDream: The art of neural networks, https://grayarea.org/event/deepdream-the-art-of-neural-networks/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Digital Sculpture, School of Visual Arts (SVA) NYC στη Νέα Υόρκη, http://bfanearts.sva.edu/course/digi-
tal-sculpture-designing-the-future/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Druce-McFadden, C. Dreaming up Reality: 3D Printed Objects Created by Your Mind.” DVICE. Web. 20
June 2013. http://www.dvice.com/2013-5-31/dreaming-reality-3d-printed-objects-created-your-mind (ημε-
ρομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
edX, https://www.edx.org/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Egerton, D. (2008). The Shock of the Old: Technology and Global History since 1900. London: Prole Books.
Europeana Space: Creative with Digital Heritage, KU Leuven, https://www.edx.org/course/europea-
na-space-creative-digital-kuleuvenx-eurospacex-0 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).

488
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
Fantastic Places, Unhuman Humans: Exploring Humanity through Literature, Brown University, ΗΠΑ,
https://www.edx.org/course/fantastic-places-unhuman-humans-exploring-humanity-through-literature (ημε-
ρομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Fundamentals of Digital Marketing, Social Media, and E-Commerce, The Wharton School of the University
of Pennsylvania, https://www.edx.org/course/digital-marketing-social-media-and-e-commerce-for-your-busi-
ness (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Game Design: Art and Concepts Specialization, CalArts | California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.
coursera.org/specializations/game-design (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Gotthardt A. (2018). This New Website Is Oering Free Art Lessons from Professors and Artists, https://
www.artsy.net/article/artsy-editorial-new-website-oering-free-art-lessons-professors-artists?utm_source=-
facebook&utm_medium=social&utm_campaign=sm-editorial-evergreen&utm_content=fb-1-website-oers-
free-art-lessons-from-professors-and-artists (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Graduate exhibition 2017, Royal College of Art, https://www.rca.ac.uk/showcase/show-2017/ (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017)
Graphic Design Specialization, CalArts | California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/spe-
cializations/graphic-design (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017)
Grau, O. (2003). Virtual Art: From Illusion to Immersion. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
Healing with the Arts, University of Florida, https://www.coursera.org/learn/healing-with-the-arts (ημερομη-
νία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
ICT ART CONNECT - Activities Linking ICT and Art: Past Experience - Future Activities (2015), https://
ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/ict-art-connect-activities-linking-ict-and-art-past-experience-fu-
ture-activities (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
IMAGE | ABILITY - Visualizing the Unimaginable, TU Delft, https://www.edx.org/course/image-ability-vi-
sualizing-unimaginable-delftx-visual101x-1 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
In the Studio: Postwar Abstract Painting, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.coursera.
org/learn/painting (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Introduction to Imagemaking, California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/learn/im-
age-making (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Leading Innovation in Arts and Culture, Vanderbilt University, National Arts Strategies, https://www.cour-
sera.org/learn/arts-culture-innovation και Arts and Culture Strategy, University of Pennsylvania, National
Arts Strategies, https://www.coursera.org/learn/arts-culture-strategy (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Miller, A. I. (2014). Colliding Worlds: How Cutting-Edge Science is Redening Contemporary Art. New
York: Norton.
Modern Art & Ideas, The Museum of Modern Art (ΜοΜΑ), https://www.coursera.org/learn/modern-art-ideas
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017)
Modern Design and the Machine Aesthetic, http://xroads.virginia.edu/~ma01/lisle/30home/modern/modern.
html (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).

489
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
Moodle - Open-source learning platform | Moodle.org, https://moodle.org (ημερομηνία τελευταίας πρό-
σβασης 1/10/2017).
Musée d’art moderne, http://www.mam.paris.fr/en (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Muse des Conuences, http://www.museedesconuences.fr (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Negroponte, N. (1995). Being Digital. New York: Alfred A. Knopf.
Open eClass, e-learning platform, http://www.openeclass.org (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
Paliokas, I. & Sylaiou, S. (2016). The Use of Serious Games in Museum Visits and Exhibitions: A Systemat-
ic Mapping Study. VS-Games 2016 conference, 7- 9 September 2016, Barcelona, Spain, 1-8.
Papagiannakis, G., Geronikolakis, E., Pateraki, M., M. Lpez–Menchero, V., Tsioumas M., Sylaiou, S.,
Liarokapis, F., Grammatikopoulou, A., Dimitropoulos, K., Grammalidis, N., Huebner, N., Dhemre, N., Par-
tarakis, N., Margetis, G., Drossis, G., Vassiliadi, M., Chalmers, A., Stephanidis, C. & Magnenat-Thalmann,
N. (2018). Mixed Reality Gamied Presence and Storytelling for Virtual Museums. Encyclopedia of Com-
puter Graphics and Games. Springer, Cham1-13.
Patias, P, Chrysanthou, Y., Sylaiou, S. Georgiadis, H. & Stylianidis, S. (2008). The development of an e-mu-
seum for contemporary arts. In M. Ioannides, A. Addison, A. Georgopoulos, L. Kalisperis (Eds.), VSMM
2008, Digital Heritage – Proceedings of the 14th International Conference on Virtual Systems and Multime-
dia, 20-25 October, Nicosia, Cyprus, 268-274. Budapest: Archaeolingua.
Popper, F. & MAM, Muse d’art moderne de la ville de Paris (1983). Electra: L’lectricit et l’lectronique
dans l’art au XXe sicle. Paris: Les amis du Muse d’art Moderne de la Ville de Paris.
Pratt Institute Alumni, https://www.pratt.edu/alumni/ και https://www.pratt.edu/events/event/13241/?utm_
source=facebook&utm_medium=social-media&utm_campaign=pya-2018&utm_content=post (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Pyramids of Giza: Ancient Egyptian Art and Archaeology, Harvard University, https://www.edx.org/course/
pyramids-of-giza-ancient-egyptian-art-and-archaeology (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
QS World University Rankings by Subject, https://www.topuniversities.com/university-rankings/universi-
ty-subject-rankings/2017/art-design (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Research and Innovation, Royal College of Art, https://www.rca.ac.uk/research-innovation/ (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Rhode Island School of Design, Alumni, https://www.risd.edu/alumni/risd-xyz/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
RISD, Alumni, Art for sale, https://www.risd.edu/alumni/art-for-sale/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης
1/10/2017).
SAIC Alumni Newsletter, http://www.saic.edu/alumni/#aud (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
SAIC, Alumni success stories, http://www.saic.edu/about/alumnisuccessstories/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
SAIC, Notable Alumni, http://www.saic.edu/about/notablealumni/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης

490
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
1/10/2017).
SAIC portfolios, http://portfolios.saic.edu/about (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Science in Art: The Chemistry of Art Materials and Conservation, Trinity College, Hartford, Connecticut,
https://www.edx.org/course/science-art-chemistry-art-materials-trinityx-t001x (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Story and Narrative Development for Video Games, CalArts | California Institute of the Arts, ΗΠΑ, https://
www.coursera.org/learn/video-game-story (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Sylaiou, S., Economou, M., Karoulis, A. & White, M. (2008). The evaluation of ARCO: a lesson in curatorial
competence and intuition with new technology. ACM Theoretical and Practical Computer Applications in
Entertainment, 6(2) (April/June). New York: ACM Press.
Sylaiou, S., Liarokapis, F., Kotsakis, K. & Patias, P. (2009). Virtual museums, a survey and some issues for
consideration. Journal of Cultural Heritage, 10(4), 2009, October-December 2009, Amsterdam: Elsevier,
520-528.
Sylaiou, S., Mania, K., Karoulis, A. & White, M. (2010). Presence-centred Usability Evaluation of a Virtual
Museum: Exploring the Relationship between Presence, Previous User Experience and Enjoyment. Inter-
national Journal of Human-Computer Studies (IJHCS), 68(5), May 2010, Amsterdam: Elsevier, Academic
Press, 243-253.
Sylaiou, S., Patias, P., Gelos, L. & Ziogas, Y. (2013). Exploring roads less traveled: eye tracking in art, Pro-
ceedings of the re-new digital arts festival. The BIG PICTURE, the conuence of art, science and technology,
Copenhagen, Denmark, in collaboration with Aalborg University, CIID, The IT University and the Athelas
New Music Festival, October 29-November 1, 2013, 48-55.
Sylaiou, S., Mania, K., Paliokas, I., Pujol-Tost, L., Killintzis, V. & Liarokapis, F. (2017). Exploring the edu-
cational impact of diverse technologies in online Virtual Museums, International Journal of Arts and Tech-
nology, 10(1), 58-84.
Synapses, Neurons and Brains, Hebrew University of Jerusalem, https://www.coursera.org/learn/synapses
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
The Cycle: Management of Successful Arts and Cultural Organizations, University of Maryland, College
Park, ΗΠΑ, https://www.coursera.org/learn/the-cycle (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Ual, Employers and Partners, http://www.arts.ac.uk/student-jobs-and-careers/employers-and-partners/?_
ga=2.65044907.486662486.1521740577-1842857215.1521553443 και SAIC, Career and Professional
Experience (CAPX), http://www.saic.edu/lifeatsaic/careerandprofessionalexperiencecapx/ (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Ual, Exhibit and sell your work, http://www.arts.ac.uk/student-jobs-and-careers/exhibit-and-sell-your-
work/?_ga=2.65044907.486662486.1521740577-1842857215.1521553443 (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Ual, Inspiring Alumni, http://www.arts.ac.uk/alumni-and-friends/inspiring-alumni/ (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Vermeulen, E.P.M. (2018). Using Education to Design the Future. Why the In-Class Experience Matters in a

491
Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Στέλλα Συλαίου
Networked World, https://hackernoon.com/using-education-to-design-the-future-cec76793b6a1 (ημερομηνία
τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Western and Chinese Art: Masters and Classics, Tsinghua University https://www.edx.org/course/west-
ern-chinese-art-masters-classics-tsinghuax-00691153x (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Words Spun Out of Images: Visual and Literary Culture in Nineteenth Century Japan, The University of
Tokyo, Ιαπωνία, https://www.coursera.org/learn/visual-literary-culture-in-japan (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Δασκαλοπούλου, Α. (2015). Η επιστήμη και η τέχνη συναντώνται στον 21ο αι., http://www.kathimerini.
gr/807464/article/epikairothta/episthmh/h-episthmh-kai-h-texnh-synantwntai-ston-21o-ai (ημερομηνία τελευ-
ταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Κουμπλή, Ε. (2015). Matter in Vivo, μια νεο-υλιστική κατανόηση της αρχιτεκτονικής, ερευνητική εργασία,
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Α.Π.Θ.
Μάθημα 10 εβδομάδων για την τέχνη του δημιουργικού κώδικα, Creative Code Education program through
Immersive, Workshop, and Apprenticeship opportunities, https://grayarea.org/creativedevelopment/education/
(ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017) .
Ντριγκόγια, Β. (2013). Δημιουργία τρισδιάστατων αντικειμένων μόνο με τη σκέψη, http://www.artmag.gr/articles/
art-thinking/item/4698-3d_prinitng_from_thougth (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Παλιόκας, Ι. και Δαμιανίδου, Β. (2009). Οι διεπαφές λογισμικού ως επέκταση του Εικαστικού χώρου και
το Τεχνολογικό Υπόβαθρο της Εικαστικής Αγωγής, 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ένταξη και Χρήση των ΤΠΕ
στην Εκπαιδευτική Διαδικασία, Βόλος, http://www.etpe.gr/custom/pdf/etpe1414.pdf (ημερομηνία τελευταίας
πρόσβασης 1/10/2017).
Παπαηλία, Π. & Πετρίδης, Π. (2015). Ψηφιακή Εθνογραφία, https://repository.kallipos.gr/
bitstream/11419/6117/1/00_master_document-KOY.pdf (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Πινακοθήκη ΑΣΚΤ, http://www.elke.asfa.gr/gr/elke-4b.htm (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Συλαίου, Σ. & Πατιάς, Π. (2013). Τεχνολογία καταγραφής οφθαλμικών κινήσεων (eye-tracking) και οι εφαρ-
μογές της στον τομέα της Τέχνης και του Πολιτισμού. Στο Κ.Β. Κατσάμπαλος, Δ. Ρωσσικόπουλος, Σ. Σπα-
ταλάς & Κ. Τοκμακίδης (Επιμ.). Περί μετρήσεων γαιών και κατασκευών, Τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον
Ομότιμο Καθηγητή Δημήτριο Γ. Βλάχο, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αγρονόμων Τοπο-
γράφων Μηχανικών, Τομέας Γεωδαισίας και Τοπογραφίας, Θεσσαλονίκη, 177-189.
Συλαίου, Σ., Γκέλος, Λ. & Ζιώγας, Γ. (2016). Διδακτική της Σύγχρονης Τέχνης ακολουθώντας τις διαδρομές
του βλέμματος, 1ο Πανελλήνιο συνέδριο ΠΔΕ Νοτίου Αιγαίου ‘Αναδεικνύοντας γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα
στη διδακτική και την τέχνη στο σύγχρονο σχολείο’, 10-12 Ιουνίου 2016, Σύρος, 52-53.
Συλαίου, Σ., Λαγούδη, Ε. & Χουντάση, Μ. (2017). Σιτουασιονισμός και δημιουργία καταστάσεων σε ψηφι-
ακά περιβάλλοντα τέχνης. Επιστημονικό συνέδριο Εικαστική Πορεία προς στις Πρέσπες. Τοπίο: ιστορίες, πο-
λιτικές, αναπαραστάσεις, 9 & 10 Σεπτεμβρίου 2015, Συνεδριακός Χώρος Μονής Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη.
Φλώρινα: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, 185-206.

492
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
Συλαίου, Σ., Χουντάση, Μ. & Λαγούδη, Ε. (2017). Ψυχογεωγραφία και Ψηφιακή Εποχή: μια νέα αντίληψη
του αστικού τοπίου και της τέχνης, Επιστημονικό συνέδριο Εικαστική Πορεία προς στις Πρέσπες. Τοπίο: ιστο-
ρίες, πολιτικές, αναπαραστάσεις, 9 & 10 Σεπτεμβρίου 2015, Συνεδριακός Χώρος Μονής Λαζαριστών, Θεσσα-
λονίκη. Φλώρινα: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας,155-173.
Τέχνη και μηχανή: Η πιο καίρια έκθεση της χρονιάς, http://www.andro.gr/empneusi/otan-h-mhxanh-gine-
tai-ergo-texnhs/ (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 1/10/2017).
Υβρίδια: Στα όρια Τέχνης και Τεχνολογίας, http://www.sgt.gr/gre/SPG1745/ (ημερομηνία τελευταίας πρό-
σβασης 1/10/2017).
Schools of Fine Arts, Contemporary Art and Digitality
Stella Sylaiou, Adjunct Faculty Member, Hellenic Open University
The Schools of Fine Arts are educational and research institutions with an artistic and social contribution.
Nowadays, they use new Technologies of Information and Communication Technology (ICT), to provide their
students with opportunities for innovative artistic creations and experiences and the dissemination of cultural
information, highlighting their role as a new form of communication. With technology in the Schools of Fine
Arts, budding artists can distance themselves from the rational reection, freely reconstruct reality and interact
with new forms of contemporary art. This paper concerns the results of a research on digitality and forms of
contemporary art. This survey examines selected actions, forms of artistic expression and media use by Vi-
sual Arts Schools in dierent countries. It discusses the current issues relating to the integration of ICT into
contemporary art and the ways such integration is implemented in the Visual Arts Schools. It refers to issues,
such as the hybridization of media, the use of social media, democratisation, social activism and public debate,
which are associated with the use of ICT in Fine Arts Schools. It explores some of the changes that introduced
digitality in contemporary art. It detects new trends in the landscape of contemporary art and the expressive
media they use. The paper oers solutions and concrete proposals concerning the activities, methods and tools
that can be used by the Fine Arts Schools for: (a) research experiments and production of artistic work in forms
of contemporary art and digitality, (b) lecturers’ and students’ communication with society, and (c) promotion
of the artistic work of students in the contemporary art market.