Content uploaded by Joanna Frankowiak
Author content
All content in this area was uploaded by Joanna Frankowiak on Dec 12, 2018
Content may be subject to copyright.
Rozdział VII
Joanna Frankowiak
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i pro-
pozycje praktycznych rozwiązań
Preventing the susceptibility to the inuence of sects.
Theory and practical proposals for solutions
Od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia w na-
szym kraju publicznie dyskutowany jest temat zagrożenia ze
strony grup psychomanipulacyjnych, popularnie nazywanych
sektami. Powstało wiele publikacji określających przyczyny oraz
skutki przynależności do tego typu grup. Na rynku wydawni-
czym odnajdziemy także książki będące swego rodzaju świade-
ctwami byłych członków w. sekt. Zredagowano wiele publikacji
naukowych, których treści wpisują się w próbę diagnozy zjawi-
ska. Ich autorzy niejednokrotnie postulują konieczność podjęcia
działań zapobiegawczych1. Niniejszy tekst stanowi pewnego ro-
dzaju odpowiedź na te sugestie. Poniżej zaproponowano formy
zajęć realizujących podstawowe cele zapobiegawcze w obszarze
zagrożenia ze strony grup psychomanipulacyjnych. Zasadniczą
część poprzedzono sugestiami dotyczącymi ogólnych ram, jakie
zdaniem autorki powinny przyjąć osoby podejmujące działania
prolaktyczne w omawianym zakresie. Na wstępie jednak przy-
toczono kilka denicji terminów używanych do opisu działań
o charakterze prolaktycznym.
1 Zob. S. Bukalski, Podatność młodzieży na oddziaływania grup kultowych, Szcze-
cin 2006, s. 227-224; M. Gajewski, Możliwości i ograniczenia prolaktyki społecznej
w obszarze kontrowersyjnych grup kultowych i sekt, w: Sekty. Prawno-polityczne aspek-
ty zjawiska, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Olsztyn 2009, s. 86-92; M. Gajewski,
Sekty i nowe ruchy religijne, Kraków 2009, s. 157-175; E. Mudrak, Fenomen sekt, Kra-
ków 2007, s. 159; T. Opolska, Szkoła wobec fascynacji i zagrożeń sektami, w: Sekty jako
wyzwanie społeczne i religijne, red. W. Nowak, S. Ropiak, Olsztyn 2005, s. 194-195;
A. Zwoliński, Anatomia sekty, Radom 2004, s. 294-307;
150 JOANNA FRANKOWIAK
1. Terminologia
Przy okazji dyskusji dotyczących działań zapobiegawczych
używane są takie terminy jak2: prolaktyka społeczna, patologia
społeczna oraz prolaktyka uzależnień. Ich autorami są między
innymi: H. Radlińska3, E. Breitkopf4, J. Konopnicki, R. Wroczyń-
ski, A. Kamiński5, S. Górski6, E. T. Duy, L. Pytka i T. Zacharuk
czy J. D. Floyd.
Najbardziej podstawowym jest jednak termin prolaktyka.
Niektórzy autorzy rozumieją jego zakres bardzo szeroko. Dla
przykładu R. Praszkier pisze: „tak naprawdę wszystko może
być prolaktyką: dobra książka o rodzinie, o wartości rozmów
w rodzinie, o więzach krwi itd., a także spotkania grupowe
(...)”7. Prolaktykę można również traktować jako wieloaspekto-
wą interwencję korygującą niedostatki wychowania, obejmują-
cą: wspieranie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami uniemoż-
liwiającymi prawidłowy rozwój, ograniczenie i eliminowanie
czynników ryzyka oraz inicjowanie i wzmacnianie czynników
chroniących8.
Ważnym jest również termin „program prolaktyczny”.
Rozumiany jest jako pewien zestaw działań psychoedukacyj-
nych, prowadzonych według jasno określonych wytycznych
i nakierowany na zapobieganie zachowaniom ryzykownym
i problemowym, a pośrednio również potencjalnym szkodom.
2 Zob.: C. Cekiera, Psychospołeczne aspekty patologii społecznych w Polsce u pro-
gu trzeciego tysiąclecia, w: Prolaktyka uzależnień drogą do wolności człowieka, pod
red C. Cekiery i I. Niewiadomskiej, Lublin 2001, s. 12.; Z. B. Gaś, Młodzieżowe
programy wsparcia rówieśniczego, Warszawa 1995, s. 17-19; s. Kawula, Prolaktyka
zachowań dewiacyjnych i patologicznych młodzieży w reformie edukacji, „Wychowa-
nie na co dzień” 2001 nr 3 (90), s. 3.
3 H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Wrocław, Warszawa, Kraków 1961,
s. XXXVI; R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985, s. 170.
4 E. Breitkopf, Prolaktyka wychowawcza, w: Pedagogika społeczna – poszukiwania
i rozstrzygnięcia, pod red. T. Pilcha i B. Smolińskiej, Łódź 1984, s. 83.
5 A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1974, s. 74.
6 S. Górski, Uwaga rodzice – narkomania, Warszawa 1985, s. 50.
7 R. Praszkier, O prolaktyce inaczej, „Remedium” 1993 nr 1, s. 19.
8 Z. B. Gaś, Prolaktyka w szkole, w: Prolaktyka w szkole. Poradnik dla nauczycieli,
pod red. B. Kamińskiej-Buśko, J. Szymańskiej, Warszawa 2005, s. 14.
151
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Poniżej zastosowane zostało pojęcie „prolaktyki problemo-
wej” w rozumieniu wskazanym przez prof. Jerzego Mellibru-
dę. Odrzuca on wyżej wspomniane pojęcia „prolaktyki uza-
leżnień” oraz „patologii społecznej”. Uważa, że pierwsze z nich
jest nazbyt zawężające, drugi z kolei ma charakter wyraźnie
piętnujący9. Choć nie ma jednoznacznych statystyk dotyczą-
cych liczby osób przynależących do w. sekt, bezsprzeczny
jest fakt, że tylko pewien procent członków uległ uzależnieniu
psychicznemu. Z kolei drugie – przesadnie i niepotrzebnie pięt-
nujące. Zastosowanie więc pojęcia „prolaktyka problemowa”
niesie ze sobą postulat, że w konstrukcji programów zapobie-
gawczych należy uwzględniać jak najszerszą grupę zachowań
problemowych10.
W odniesieniu do drugiego odrzucanego terminu Jerzy Mel-
libruda pisze: „Jeżeli alkoholicy i narkomani, czyli osoby uza-
leżnione od alkoholu i substancji chemicznych to patologia
społeczna, to trzeba uruchomić potępiający, stygmatyzujący sto-
sunek otoczenia do chorych. I taką rolę często spełnia niesław-
na nazwa”11. Ponieważ zjawisko destrukcyjnej działalności sekt
w Polsce jest stosunkowo świeże, warto by już na wstępie nie
stygmatyzować ludzi, którzy z pewnych przyczyn zostali ich
członkami. O ile bowiem przy stosowaniu środków psychoak-
tywnych możemy mówić o pewnej świadomości co do skutków
ich używania, to w przypadku osób manipulowanych nieświa-
domość jest absolutnym faktem12. Jerzy Mellibruda proponuje
zastosowanie pojęcia „prolaktyka problemowa”. Wskazuje,
że termin ten informuje o istnieniu pewnej ilości problemów,
9 W kontekście problematyki nadużywania alkoholu Mellibruda tłumaczy,
że z uzależnieniem mamy do czynienia u 2 – 3% populacji. Uzależnionych od
narkotyków jest od 0,1 do 0,2% Polaków. Jerzy Melibruda jednocześnie pod-
kreśla, że znacznie większa część populacji jest zagrożona stosowaniem tych
środków w sposób problemowy. Por. J. Mellibruda, Prolaktyka problemowa,
„Remedium” 1997 nr 10(56), s. 17.
10 M. Dziewiecki, Prolaktyka uzależnień w szkole, w: Programy prolaktyki
uzależnień. Z doświadczeń autorów, red. L. Telka, Katowice 2003, s. 36 (33-54).
11 Por. J. Mellibruda, dz. cyt., s. 17.
12 Stosowanie pojęcia „patologia społeczna” powoduje fatalne skutki, z któ-
rych jednym z najpoważniejszych jest dyskryminacja czy wręcz potępienie
osób nadużywających alkohol, zażywających narkotyki czy poddawanych
manipulacji w sektach. Osób, które miast odrzucenia potrzebują pomocy,
wsparcia i zrozumienia by mieć siłę walczyć z własnymi słabościami.
152 JOANNA FRANKOWIAK
którym można zapobiegać dzięki przemyślanym i odpowiednio
przygotowanym działaniom prolaktycznym13.
Innym terminem pomocnym w dyskusji na temat działań
prolaktycznych jest „zachowanie ryzykowne”, które w litera-
turze deniowane jest jako: „działania zwiększające prawdopo-
dobieństwo pojawienia się niekorzystnych psychologicznych,
społecznych i zdrowotnych konsekwencji”14. Jak podkreśla
Joanna Szymańska, owe zachowania spełniają określone funkcje.
Są pewnego rodzaju sposobem radzenia sobie z trudnościami
życiowymi, a ponadto stanowią pewną formę zaspokajania zde-
prawowanych potrzeb psychicznych i zastępczy sposób realizo-
wania celów wieku dorastania15.
Kolejnym ważnym terminem jest „podatność na działanie
w. sekt”. Podejmowano wiele prób określenia istoty uwa-
runkowań podatności na wstąpienie do omawianych grup.
W efekcie powstały takie zestawienia jak.: typy osób potencjal-
nie podatnych wg. W. Grossa16, cztery wzorcowe typy osobo-
wości wg S. Hassana17, cztery kategorie potrzeb osoby podatnej
wg J. McDowella i D. Stewarda18, sześć typów osobowości ludzi
podatnych wg T. Palecznego19 czy potrzeby warunkujące podat-
ność wskazane w Raporcie Watykańskim.
Propozycją jak się wydaje najpełniej oddającą istotę rzeczy,
jak również najściślej powiązaną z koncepcją M. T. Langone, jest
denicja osoby podatnej autorstwa S. Bukalskiego20. Została ona
skonstruowana w oparciu o istniejące teorie oraz wyniki badań
empirycznych. Autor wyróżnia pięć kryteriów określających oso-
bę najbardziej podatną. Są nimi: relacje interpersonalne, kryzysy
sytuacyjne i rozwojowe, cechy osobowości, potrzeby oraz wiedza
13 Zob. J. Mellibruda, dz. cyt, s. 17.
14 A. E. Kazdin, Zdrowie psychiczne młodzieży w okresie dorastania, „Nowiny
psychologiczne” 1996 nr 2, s. 43.
15 Por. J. Szymańska, Programy prolaktyczne. Podstawy profesjonalnej psycho-
prolaktyki, Warszawa 2000, s. 12-15.
16 Zob. S. Bukalski, dz. cyt., s. 89-90.
17 Zob. S. Hassan, Psychomanipulacja w sektach, Łódź 1997, s. 70-72.
18 Zob. Mc Dowell, D. Steward, Oszukani. W co wierzą kulty i jak przyciągają
wyznawców?, Lublin 1994, s. 14-16;
19 Zob. T. Paleczny, Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Kraków 1998,
s. 117-123.
20 Zob. S. Bukalski, dz. cyt., 84-85.
153
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
religijna. W obrębie każdej z nich odnaleźć można szczegółowe
wskazania, które dookreślają w czym owa podatność się wyraża.
W proponowanej pracy podstawowym pojęciem używanym
na określenie działań zapobiegawczych będzie: „prolaktyka
podatności na działanie sekt”.
2. Założenia działań zmniejszających podatności
na działania tzw. sekt
W podrozdziale tym krótko przedstawione zostaną wytyczne
dotyczące działań prolaktycznych nakierowanych na zmniej-
szenie podatności na działania w. sekt. Opis ograniczy się je-
dynie do wskazania konkretnych rozwiązań uznanych za naj-
bardziej trafne i uzasadnione. Ich dobór jest efektem: przyjęcia
wytycznych artykułowanych w literaturze przedmiotu, przemy-
śleń wynikających z doświadczeń ze spotkań z młodzieżą w ra-
mach programów prolaktycznych oraz uwag i rad zgłaszanych
przez badaczy i praktyków zajmujących się problematyką dzia-
łalności sekt w Polsce.
Przy formułowaniu określonych rozwiązań uwzględniono
zarówno specykę grupy adresatów (młodzieży licealnej) jak
i możliwości oraz ograniczenia wynikające z prowadzenia dzia-
łań w ramach zajęć szkolnych. Wzięto również pod uwagę cechy
właściwe dla programów o charakterze pierwszorzędowym21
(inaczej pierwotnym, uniwersalnym czy też powstrzymującym)22
prowadzonych w omawianym kontekście tematycznym.
Każdy program prolaktyczny powinien opierać się na okre-
ślonych koncepcjach teoretycznych. Wydaje się, że najbardziej
21 Mowa tu o działaniach adresowanych do osób nie przynależących do
w. sekty i nakierowanych na wspomaganie prawidłowych procesów rozwoju
psychospołecznego.
Zob. J. Szymańska, dz. cyt, s. 32-34; R. Praszkier, dz. cyt., s. 19-20.
22 Mowa tu o zestawieniu autorstwa G. Caplana wyróżniającego prolak-
tykę: pierwotną, wtórną oraz trzeciego stopnia, oraz podziale na prolaktykę:
uniwersalną, ukierunkowaną na grupy zwiększonego ryzyka i na rzecz jed-
nostki wysokiego ryzyka, a także podziale autorstwa C. Czapówa na prolak-
tykę: powstrzymującą, uprzedzającą i objawową.
Por. J. Szpringer, Prolaktyka społeczna: rodzina, szkoła, środowisko lokalne,
Kielce 2004, s. 70-71.
154 JOANNA FRANKOWIAK
sensownym jest przyjęcie modelu integracyjnego M. D. Lan-
gone i J. C. Rossa. Dla przypomnienia, w uzasadnieniu zjawi-
ska uczestnictwa w grupach kultowych, ów model uwzględ-
nia zarówno podatność osobistą jak i czynniki środowiskowe.
Wstępujący do sekty widziany jest jako ten, który poszukuje
wsparcia, realizacji swych potrzeb i rozwiązania problemów,
ale i jako odbiorca specjalnie przygotowanej oferty. Opisywany
model powstał na gruncie kilkudziesięciu lat skrupulatnych ba-
dań psychologicznych i psychiatrycznych. Jak pisze P. Królak23
stanowi on swego rodzaju „złoty środek” pomiędzy orientacja-
mi uzasadniającymi przyczyny przystępowania do grup kul-
towych jedynie predyspozycjami psychicznymi potencjalnego
członka lub wyłącznie strategią manipulacyjną werbujących.
Model ten łączy oba elementy. Ogromna liczba szczegółowych
badań potwierdzających słuszność omawianego stanowiska po-
woduje, że jest ono obecnie najszerzej akceptowane przez osoby
profesjonalnie zajmujące się badaniem zjawiska oraz prolakty-
ką i terapią prowadzonymi w tym zakresie. Przyjmuje go więk-
szość klinicystów udzielających pomoc psychologiczną byłym
członkom w. sekt, związanych m.in. z Amerykańską Fundacją
Rodzin24. Wśród czołowych zwolenników tej koncepcji warto
wymienić: Williama Goldberga, Dawida Halperina, wspomina-
nego już M. D. Langone, A. Markovi’a, P. Martina, M. T. Singera
oraz Philipa Zimbardo25.
Przyjęcie tego modelu za punkt wyjścia, umożliwia podję-
cie działań prolaktycznych o charakterze integralnym, czyli
uwzględniającym szerszy kontekst funkcjonowania młodzieży.
Niezwykle cennym byłoby zintegrowanie poszczególnych
elementów programu działaniami stanowiącymi ucieleśnienie
postulatów psychologii humanistycznej. Jak wiadomo kierunek
ten zakłada, że każdy człowiek jest niepowtarzalną, wolną isto-
tą, mającą prawo do nieskrępowanego rozwoju. Jego tożsamość
23 P. Królak, Sekty – co warto wiedzieć. Poradnik dla młodzieży i rodziców, Lublin
2004, s. 13. (wydanie elektroniczne).
24 D. Kuncewicz, Przyczyny przynależności do kultów destrukcyjnych, portal psy-
chomanipulacja.pl, hp://www.psychomanipulacja.pl/art/przyczyny-przynalezno-
sci-do-kultow.htm, (2010-05-31).
25 D. Kuncewicz, Przyczyny przynależności do grup kultowych, praca magister-
ska napisana pod kierunkiem dr hab. S. Steuden, KUL, Lublin 1999 (materiał
niepublikowany), s. 38.
155
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
kształtuje się pod wpływem subiektywnych, świadomych do-
świadczeń. Zwolennicy psychologii humanistycznej odrzucają
podejście deterministyczne, wspólne dla behawioryzmu i psy-
choanalizy i w pełni akceptują wizję człowieka jako istoty zdolnej
do decydowania o sobie. Konsekwencją przyjęcia wytycznych
psychologii humanistycznej jest ustanowienie poszczególnych
celów programu za drogowskaz do podjęcia określonej aktyw-
ności zapobiegawczej. Dobór form realizacji służyłby wówczas
nakreśleniu pewnych ram i propozycji. Przygotowane wytyczne
nie powinny zdaniem autorki stanowić sformalizowanego i za-
mkniętego wykazu działań, a jedynie podstawę do wyzwalania
potencjałów uczestników.
Wybór właśnie tej orientacji, stanowiącej opozycję zarów-
no do psychoanalizy jak i behawioryzmu, uzasadnia postulat
specjalistów wskazujących na konieczność minimalizowania
działań z zakresu prolaktyki negatywnej na rzecz prolaktyki
pozytywnej. Jak wiadomo w. prolaktyka negatywna koncen-
truje się na tym, czego młody człowiek powinien unikać, czego
nie powinien robić. Tego typu strategia prewencyjna oznacza
szukanie najprostszych rozwiązań, a co gorsza nie wymagają-
cych od stosujących wykazania się żadnymi pozytywnymi kom-
petencjami. Kompetencje mogą być wzmacniane w działaniach
z zakresu prolaktyki pozytywnej. Współcześnie zdecydowanie
więcej zwolenników ma w. „prolaktyka pozytywna”. Ewa
Woydyłło pisze o doświadczeniach z innych krajów, niekiedy
znacznie bogatszych niż Polska. Wynika z nich, że straszenie
dzieci skutkami picia alkoholu czy zażywania narkotyków po-
budza ich ciekawość, a spektakularne, masowe kampanie pro-
mocyjne niemal w ogóle nie skutkują. Wychowywanie głównie
poprzez stosowanie systemu zakazów i kar także okazuje się nie-
skuteczne. Współcześnie znaczna większość pedagogów i psy-
chologów, w tym wspominana Ewa Woydyłło przekonuje, że
prolaktyka negatywna i dydaktyczna powinny ustąpić miejsca
działaniom pozytywnym, nakierowanym na rozwój młodych
ludzi. Istnieje potrzeba budowania dobrych wzorów dla dzieci,
rozwijania zainteresowań i pożytecznych pasji.
Potwierdzono, że jeżeli aktywność zapobiegawcza sprowa-
dza się jedynie do wygłaszania prostych dyrektyw dotyczących
tego co należy, a czego nie należy robić, w istocie nie stanowi
ona wsparcia w dążeniu młodzieży do wzmacniania ważnych
156 JOANNA FRANKOWIAK
kompetencji społecznych. Ponadto prewencja o charakterze ne-
gatywnym w sztuczny sposób oddziela omawiane kwestie od
całego kontekstu życiowego danego wychowanka.
Kolejnym elementem niezwykle pomocnym w przygotowa-
niu i realizacji działań prolaktycznych w omawianym zakresie
jest poszerzona denicja osoby podatnej na działanie grup kul-
towych autorstwa Sławomira Bukalskiego26. Jej zakres pomaga
w sformułowaniu kolejnych modułów tematycznych, w ramach
których mogłyby zostać realizowane zajęcia z młodzieżą. Na ba-
zie wspomnianej denicji można wyodrębnić następujące mo-
duły tematyczne: poczucie własnej wartości, asertywność, kla-
rykacja wartości, skuteczna komunikacja oraz podejmowanie
decyzji w sytuacjach trudnych27.
Programy zapobiegawcze są bardziej efektywne, jeśli w ich
ramach wykorzystana jest jak najszersza gama strategii pro-
laktycznych. W literaturze przedmiotu najpopularniejszy jest
podział strategii na: informacyjną, edukacyjną, alternatywną,
interwencyjną, środowiskową i społeczną28. Znawcy proble-
matyki potwierdzają, że stosowanie wyłącznie strategii infor-
macyjnej w realizacji działań prolaktycznych nie przynosi
zadowalających rezultatów. Jak wynika z badań ludzie podej-
mują działania ryzykowne pomimo posiadanej wiedzy. Infor-
mowanie powinno więc dopełniać inne działania nakierowane
głównie na wzmacnianie zasobów stanowiących podbudowę
pod podejmowanie racjonalnych decyzji. Trudno sobie jed-
nak wyobrazić działania prolaktyczne w ramach których nie
podawano by informacji dotyczących zagrożeń. Ważne by do-
stosować je do wieku odbiorców, ich etapu rozwojowego oraz
wiedzy. Podawane informacje powinna cechować rzetelność
oraz konkretność29.
W ramy prezentowanej koncepcji łatwo wpisać trzy z wy-
mienionych powyżej strategii, tj.: informacyjną, edukacyjną oraz
26 Denicja ta została przytoczona i omówiona w punkcie trzecim drugiego
rozdziału pracy.
27 Taki zestaw modułów tematycznych wzbogacony o moduł dot.
zagrożenia ze strony sekt stał się trzonem programu „Zostań sobą” mającego
zmniejszać podatność na działanie grup psychomanipulacyjnych. Jego au-
torkami są E. Budziak oraz J. Frankowiak.
28 Zob. Z. B. Gaś, dz. cyt., s. 25-28; J. Szymańska, dz. cyt., s. 35-41.
29 Zob. J. Szymańska, dz. cyt., s. 43, 59-62.
157
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
alternatywną. Dzięki temu realna stanie się realizacja postula-
tu mówiącego o tym, że profesjonalne działania prolaktycz-
ne powinny uwzględniać dwa aspekty: eliminację lub redukcję
czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących30.
W działaniach adresowanych do młodzieży, mających zmniej-
szać ich podatność na działanie grup psychomanipulacyjnych
możliwa jest aktywność w obu wskazanych obszarach. Zdecydo-
wana większość propozycji wchodzi w zakres aspektu wzmac-
niania czynników chroniących.
Kluczowym jednak elementem jest promowanie wśród mło-
dzieży pozytywnych umiejętności. To nurt obecny w prolakty-
ce od niedawna. Jego zwolennicy wskazują, że to nabycie waż-
nych umiejętności i kompetencji jest gwarantem dokonywania
prawidłowych wyborów, a co za tym idzie, również unikania
zachowań ryzykownych.
Działania w tych dwóch obszarach są niezbędne w kształto-
waniu dojrzałych postaw. Są one określane mianem komponentu
emocjonalnego i poznawczego31. Komponent emocjonalny spra-
wia, że danemu przedmiotowi nadawana jest określona wartość.
Emocje i uczucia przybierają formę upodobań, zamiłowań, skłon-
ności, wrogości czy niechęci. Z kolei składnik poznawczy to zasób
wiedzy dotyczący określonego przedmiotu postawy. Może się
on przejawiać w formie sądów, opinii, poglądów i przekonań32.
W proponowanej koncepcji działań prolaktycznych komponent
emocjonalny zasadza się na stworzeniu dogodnych warunków
doświadczania i wzmacniania: poczucia własnej wartości, umie-
jętności podejmowania świadomych decyzji i działań, umiejętno-
ści asertywnych, umiejętności radzenia sobie w „sytuacjach trud-
nych” oraz umiejętności prowadzenia prawidłowej komunikacji
(przede wszystkim w kontakcie z rodzicami i/lub opiekunami).
W ramach komponentu poznawczego z kolei, usytuowano przed-
stawienie zalet wzmacniania umiejętności interpersonalnych oraz
posiadania wiedzy dot. zagrożenia ze strony w. sekt, a także
stworzenie warunków do swobodnej klarykacji wartości.
30 Por. J. Szymańska, dz. cyt., s. 16-18. hp://www.cmppp.edu.pl/node/8591,
(2010-05-20).
31 Zob. M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski, Psychologia wychowawcza,
T. 2, Warszawa 1998, s. 76-81.
32 M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski, dz. cyt., s. 75-78.
158 JOANNA FRANKOWIAK
Pobudzenie u młodzieży reeksji nie gwarantuje osiągnię-
cia sukcesu. Stanowi jednak doskonały, ale i bezsprzecznie
podstawowy krok w budowaniu silnej osobowości. Świadomy
wybór własnej drogi może stać się preludium do samodosko-
nalenia, i co się z tym wiąże, unikania sytuacji problemowych.
Niezwykle ważne jest, by młoda osoba czuła autonomię dzia-
łania, bo tylko dzięki temu będzie zdolna do podejmowania
samodzielnych decyzji, celów życiowych, a także brania za nie
odpowiedzialności.
W ostatnim podrozdziale opisane zostaną propozycje zajęć
adresowanych do młodzieży, a wchodzących w zakres modułu
ściśle związanego z problematyką działania grup psychomani-
pulacyjnych. W literaturze przedmiotu szeroko bowiem opisano
i przedstawiono propozycje działań nakierowanych na realizację
celów wyznaczających realizację pozostałych modułów tema-
tycznych, takich jak: wzmacniania poczucia własnej wartości,
umiejętności asertywnych, podejmowania decyzji w sytuacjach
trudnych, skutecznego komunikowania się oraz klarykacji
wartości.
Z kolei zajęcia nakierowane na wyposażenie młodzieży
w wiedzę dot. zagrożenia ze strony w. sekt oraz ochrony przed
działaniami o charakterze psychomanipulacyjnym realizowane
są często w formie wykładowej. Jej zastosowanie w dużej mierze
utrudnia zainteresowanie młodzieży tematem. Ponadto nie daje
szansy urealnienia problemu i zmusza prowadzącego do ogra-
niczenia się wyłącznie do zastosowania strategii informacyjnej,
co jak już wcześniej wspomniano znacznie obniża efektywność
podejmowanych działań.
3. Propozycje form realizacji zajęć dot. zagrożenia
ze strony tzw. sekt
Przyjęto następujące nadrzędne cele realizacji zajęć: przedsta-
wienie podstawowych informacji dot. funkcjonowania w. sekt,
uzmysłowienie istoty manipulacji, werbunku prowadzonego
przez w. sekty, a także skutków przynależności do w. sekt
oraz metod obrony przed zagrożeniem ze strony tego typu grup.
Ich sformułowanie stało się konieczne dla nakreślenia głównych
159
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
kierunków działań. Ich spisanie nie stoi jednak w sprzeczności
z postulatami psychologii humanistycznej.
Formy realizacji każdego z celów zostały opisane w ramach
wyodrębnionych poniżej punktów.
3.1. Przedstawienie podstawowych informacji na temat
funkcjonowania sekt
By móc podjąć z młodzieżą pogłębioną dyskusję na temat za-
grożenia ze strony w. sekt, konieczne jest przedstawienie pod-
stawowych informacji dot. działalności tego typu grup. Poniżej
opisano w skrócie cztery propozycje realizacji tego zagadnienia.
– „Sonda”. To ćwiczenie może stanowić ciekawe wprowadzenie
w problematykę zajęć. Uczniowie dzielą się w trzyosobowe gru-
py i ruszają w teren. Zadaniem każdej grupy jest zebranie odpo-
wiedzi od trzech napotkanych osób na temat tego, czym wg nich
jest sekta. Po powrocie uczniowie dzielą się reeksjami.
– Prezentacja multimedialna. Prowadzący przy użyciu prezen-
tacji multimedialnej przedstawia podstawowe zagadnienia
dot. funkcjonowania w. sekt.
– „Wyszukaj odpowiedź”. Uczniowie mają za zadanie wyszu-
kać odpowiedzi na kilka podstawowych pytań sformułowa-
nych przez prowadzącego, a dotyczących zagrożenia ze stro-
ny w. sekt. Warto zasugerować adresy witryn, uznawanych
za rzeczowe. Mogą nimi być np.: www.psychomanipulacja.pl,
www.stopmanipulacji.info oraz www.badzwolny.eu.
– „Mit czy prawda?”. Uczniowie losują kolejno przygotowane
przez prowadzącego twierdzenia. Ich zadaniem jest udzie-
lenie prawidłowej odpowiedzi na pytanie: czy wylosowane
zdanie jest prawdziwe czy też fałszywe? Ćwiczenie to może
prowokować prowadzącego do szerszych wypowiedzi ko-
mentujących konkretne zagadnienie.
Powyższe propozycje w różny sposób realizują cel główny.
Każda forma ma swe mocne strony, których wydobycie powin-
no stanowić priorytet. „Sonda” pomaga w zaciekawieniu mło-
dzieży tematem i daje szansę na uzmysłowienie sobie różnorod-
ności podejść do zagadnienia. Z kolei prezentacja multimedialna
daje szerokie pole do wskazania wielu ważnych aspektów dzia-
łalności w. sekt. Ważne by nie była ona zestawieniem typo-
logii i denicji, a pomagała unaocznić realny problem poprzez
160 JOANNA FRANKOWIAK
przytoczenie istotnych faktów. Trzecia forma oprócz szansy
uzyskania odpowiedzi na ważne pytania dot. funkcjonowania
sekt uczy młodych ludzi umiejętności wyszukiwania informacji.
Z kolei „Mit czy prawda” pozwala na korektę mylnych przeko-
nań dot. funkcjonowania w. sekt. Metoda ta doskonale spraw-
dza się przy realizacji zajęć podsumowujących.
Kolejnym celem nadrzędnym jest uzmysłowienie młodzieży
zakresu pojęcia manipulacja.
3.2. Uzmysłowienie adresatom istoty manipulacji
Jak wiadomo pojęcie manipulacji jest różnorodnie deniowa-
ne. Ponadto jej metody są wykorzystywane w różnych sferach
naszej rzeczywistości. Poniższe propozycje mają za zadanie roz-
szerzyć pole widzenia młodego człowieka i wskazać, że członko-
wie sekt nie są jedynymi dysponentami technik manipulacji.
– „Manipulacja to…”. Ćwiczenie wykorzystujące metodę zwaną
„kulą śniegową” (dyskusją piramidową). Uczestnicy najpierw
samodzielnie próbują wypisać wszelkie skojarzenia z poję-
ciem manipulacja. Następnie formułują denicję. W kolejnym
etapie uczniowie prezentują denicje w parach i uzgadniają
wspólną wersję. Następnie pary łączą się w czwórki, czwórki
w ósemki itd. W ten sposób powstaje wspólna denicja, której
treść warto zapisać na dużym arkuszu papieru.
– „Zaciskający się krąg”33. Prosimy trzech ochotników o wyjście
z sali. Każdy z nich wchodzi pojedynczo i staje w kręgu pozo-
stałych uczniów. Informowany jest, że krąg będzie się zaciskał
i w pierwszej wersji ma stać do końca z opuszczonymi ręka-
mi. Za drugim razem może zatrzymać zacieśniający się krąg
w wybranym momencie. Ochotników i pozostałe osoby py-
tamy co czuły w obu wersjach. Tłumaczymy, że manipulacja
odbiera wolność i narusza nasze granice.
– „Manipulacja ma różne oblicza”. Prowadzący wymienia różne
przejawy manipulacji obecnej w: mediach, reklamie, polityce.
Wspomina o manipulacji wizerunkiem, nieetycznych zabie-
gach stosowanych w sieci czy też metodach wykorzystywa-
nych przez nieuczciwych pracodawców. Uczniowie proszeni
33 Pomysł na ćwiczenie zaczerpnięty z: R. Knez, W. Słonina, Poznaję – wybie-
ram. Programy integracyjno – prolaktyczne dla uczniów gimnazjum i szkół ponadgim-
nazjalnych, Kraków 2003, s. 78.
161
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
są o wyszukanie w prasie pewnych symboli kojarzących się
z manipulacją. Na kolejnych zajęciach wyklejają kolaż na
dużym arkuszu, w którego centrum widnieje napis: „Manipu-
lacja ma różne oblicza”.
– Debata. Uczniowie dzieleni są na dwie grupy: członków sekty
i osoby oskarżające członków sekty o stosowanie manipula-
cji. Zadaniem każdej z grup jest sformułowanie stosownych
wypowiedzi. Członkowie sekty próbują się bronić, zaś pozo-
stali formułują argumenty oskarżające.
– Alternatywnie o manipulacji. Uczniowie zachęcani są do zor-
ganizowania krótkiej akcji, która pomoże uzmysłowić kole-
żankom i kolegom ze szkoły zrozumienie istoty i wieloaspek-
towości manipulacji. Przy użyciu „burzy mózgów” uczniowie
formułują pomysły. Wspólnie wybierają najlepsze. Wspólnie
z prowadzącym wyznaczony zostaje termin realizacji całości
akcji, jej poszczególnych etapów oraz osoby odpowiedzialne
za realizację poszczególnych elementów przedsięwzięcia.
Pierwsza z proponowanych form pozwala na wprowadze-
nie w temat manipulacji. Uczniowie mają również możliwość
uczestnictwa we wspólnym przedsięwzięciu. Daje to szansę na
wzmocnienie integracji grupy dzięki przejściu od pracy indywi-
dualnej do pracy w grupie. Umożliwia również trening ważnych
umiejętności społecznych.
Ćwiczenie noszące nazwę: „Zaciskający się krąg”, pozwala
na uzmysłowienie uczestnikom konieczności stawiania granic
w relacji z otoczeniem. Daje szansę kontrolowanego doświad-
czenia sytuacji utraty kontroli. Sytuacji właściwej dla tej, w której
jesteśmy manipulowani.
Trzecia propozycja daje możliwość spojrzenia na problem
manipulacji z szerszej perspektywy. Z kolei debata pozwa-
la na uzewnętrznienie sporu panującego na linii członkowie
sekt – przeciwnicy działalności sekt. Uczniowie mają szansę
zauważyć słabość argumentów używanych przez członków sekt.
Znane są przypadki, w których zarzucają swym przeciwnikom
atak na ich wolność sumienia i wyznania oraz na prawo wybo-
ru przynależności do określonej grupy. Ważne by na wstępie
dookreślić warunki prowadzenia debaty oraz wyznaczyć osobę
odpowiedzialną za prawidłowy jej przebieg. Ćwiczenie to po-
winno zostać poprzedzone wprowadzeniem w temat. Uczniom
można przedstawić chociażby przykład działalności Bractwa
Kontrowersyjne grupy – 11
162 JOANNA FRANKOWIAK
Zakonnego Himavanti i wykorzystywanych przez jego człon-
ków metod obrony przed krytyką34.
Ostatnia propozycja daje pole do realizacji działań prolak-
tycznych w oparciu o wykorzystanie strategii alternatyw. Pro-
wadzący koncentruje się na wspieraniu oraz urealnianiu pro-
pozycji zgłaszanych przez uczniów. Czuwa nad prawidłową
i terminową realizacją zadania. Mediuje w sytuacjach konikto-
wych, które mogą się pojawić w trakcie realizacji zadania.
Poniżej opisany cel w szczegółowy sposób porusza kwestię
werbunku, czyli zabiegu stosowanego przez członków sekt
w celu pozyskania nowych członków.
3.3. Uzmysłowienie adresatom istoty werbunku prowadzonego
przez tzw. sekty
Temat werbunku jest kluczowym w omawianym obszarze.
To właśnie odpowiednie przedstawienie wieloaspektowości
werbunku, wielości jego postaci oraz metod wykorzystywanych
przez rekrutujących, powinien stanowić podstawowy cel wszel-
kich programów zmniejszających podatność na działanie w.
sekt. Poniżej opisano w skrócie propozycje form jego realizacji.
– Projekcja pierwszych 10 min. lmu „W sidłach”35. Uczniowie
po jego obejrzeniu proszeni są o komentarz. Warto zwrócić
ich uwagę między innymi na: dysproporcję przekazywanych
informacji, poruszane tematy, styl rozmowy czy też metody
jednania sobie sympatii osoby werbowanej.
– „Analiza świadectw”. Ćwiczenie to wykorzystuje w. metodę
sytuacyjną. Uczniowie dzieleni są na grupy. Każda otrzymu-
je fragment historii osoby, która wstąpiła do sekty. Zadaniem
uczestników spotkania jest wychwycenie okoliczności, które
sprawiły, że werbunek się powiódł.
– Przytoczenie w. instrukcji werbunku, jakie otrzymują
członkowie sekt. Można posłużyć się np. tekstem używanym
34 Można w tym celu wykorzystać materiały zamieszczone w Załączniku nr 1.
35 To jeden z serii pięciu lmów o współczesnych zagrożeniach młodzieży
– „Lekcje przestrogi”. Każdy z nich oparty jest na faktach. Zostały one zreali-
zowane przez Dom Wydawniczy RAFAEL i wydane w formie pakietu płyt CD
w 2006 roku. W lmie „W sidłach” poznajemy historię młodej, zdolnej i mądrej
dziewczyny, która staje się bezwolną kukłą w rękach szarlatana. To także
opowieść o tym, że za szczytnymi hasłami o miłości, tolerancji, sensie życia,
ukrywane są rzeczywiste cele sekty.
163
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
w ramach sekty „Rodzina”: Zadawaj pytania. Innymi słowy poka-
zuj, że jesteś zainteresowany i odkop ich przeszłość. Jeżeli rozumiesz
ich bardziej, jesteś w stanie trać do nich lepiej i wiesz, czego najbar-
dziej potrzebują. Jak możesz się dowiedzieć, kim ktoś jest, czym on
jest, co robi i jaka jest jego religia, czy w ogóle cokolwiek o nim, jeśli
nie zadajesz pytań?36. Po odczytaniu instrukcji warto zaprosić
odbiorców do dyskusji.
– „Komiks dot. werbunku”. Inną formą unaocznienia specyki
werbunku jest zachęcenie uczniów do zapoznania się z treścią
fragmentów trzech historii przedstawionych w formie komik-
su. Idealnie nadaje się do tego choćby wizualizacja autorstwa
Anny Neumann37. Uczennica II Liceum Ogólnokształcące-
go w Olsztynie w niezwykle obrazowy sposób przedstawiła
fragmenty historii Patrycji, Ani oraz Rafała. Sytuacje te zostały
oparte na faktach, zmienione zostały jedynie imiona bohate-
rów. Kolejni bohaterowie werbowani byli do sekty religijnej,
terapeutycznej i ekonomicznej.
Uwagę zwraca fakt, że przedstawione sytuacje niewiele róż-
nią się od tych, w których uczestniczymy na co dzień. Odbiorca
niejednokrotnie jest zaskoczony słysząc, że bohaterowie komik-
sowych historii w rezultacie skutecznie zostali zwerbowani do
sekt. Ważne, by nakłonić uczniów do wymiany reeksji na temat
werbunku w perspektywie przedstawionych historii.
Wszystkie opisane w tym punkcie formy odpowiadają ściśle
określonemu celowi. Uczestnicy mają szansę poznać specykę
werbunku zarówno dzięki przekazowi lmowemu, jak i pracy
z tekstem. Zasugerowano projekcję jedynie 10. minutowego frag-
mentu lmu z uwagi na często występujące ograniczenia czasowe.
Jeśli istnieje taka możliwość warto zaprezentować lm w całości.
3.4. Uzmysłowienie adresatom skutków przynależności do tzw. sekt
Ten cel można uwzględnić w programie prolaktycznym
w module dotyczącym zagrożenia ze strony w. sekt, jeśli ist-
nieje wystarczająca ilość czasu na realizację pozostałych celów
opisywanych w tym punkcie. Można go potraktować fakulta-
tywnie z uwagi na małą wartość prolaktyczną. Realizacja tego
36 P. T. Nowakowski, Sekty. Co każdy powinien wiedzieć, Tychy 1999, s. 25.
37 Historie werbunku w formie komiksów zamieszczono w Załączniku nr 2.
164 JOANNA FRANKOWIAK
celu może stanowić ciekawe dopełnienie przedstawionych
wcześniej treści. Poniżej zaprezentowano proponowane formy
jego realizacji.
– „Co mogę stracić?”.
Każdy z uczniów otrzymuje komplet kart z nazwami okre-
ślonych zasobów. Uczestnicy samodzielnie hierarchizują po-
szczególne zasoby. Następnie prowadzący odczytuje historię
wejścia do sekty, która mogłaby ich kiedyś spotkać. Po każdym
fragmencie uczestnicy proszeni są o oddanie kolejnych kart. Na
koniec pozostaje im karta z napisem „miłość rodziny”38.
– „Monologi byłych członków”.
Kilku uczniów proszonych jest o przygotowanie na zajęcia
kilkuminutowego przemówienia byłego członka sekty, który
opowiada o konsekwencjach swej przynależności. Bazą insceni-
zacji są prawdziwe historie, których opisy odpowiednio wcześ-
niej udostępnione zostają przez osobę prowadzącą.
– „Projekcja lmu”.
Prowadzący prezentuje młodzieży wybrane przez siebie frag-
menty lmów, w których pokazane zostają konsekwencje przy-
należności do w. sekt. Po projekcji następuje dyskusja. Propo-
nowanymi lmami są obrazy: S. Nelsona Jonestown. The Life and
Death of Peoples Temple39 oraz D. Reguckiego W sidłach.
5.5. Uzmysłowienie adresatom metod obrony przed tzw. sektami
To drugi, obok uzmysłowienia adresatom istoty werbunku,
najważniejszy cel działań prowadzonych w omawianym obszarze.
Trudno wyobrazić sobie zajęcia prolaktyczne, które nie uwzględ-
niałyby aspektu obrony przed omawianym zagrożeniem. Poniżej
zamieszczono propozycje realizacji sformułowanego celu.
– „Zadawaj pytania”. Uczniom przedstawiony zostaje katalog
pytań, które mogą wykorzystać mając podejrzenie, że są wer-
bowani. Następnie chętni wcielają się w rolę werbowanych
i próbują wykorzystać sugerowane pytania w konfrontacji
z członkiem sekty odgrywanym przez prowadzącego. Oto
przykładowe pytania: Czy próbujesz mnie namówić bym
wstąpił (wstąpiła) do jakiejś organizacji? Jak długo do niej
38 Materiały do realizacji ćwiczenia: „Co mogę stracić?” znajdują się w Załącz-
niku nr 3.
39 Film dostępny w serwisie www.stopmanipulacji.info.
165
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
należysz? Czy możesz podać mi inne nazwy organizacji zwią-
zanych z tą grupą? Jakie są przekonania grupy do której na-
leżysz? Czy uważacie, że cel uświęca środki? Czy są ludzie,
którzy mają zastrzeżenia wobec twojej grupy? Jeśli tak, to ja-
kie? Co w postępowaniu grupy i przywódcy najmniej ci od-
powiada? To ćwiczenie można również przeprowadzić przy
użyciu dramy, w której chętni uczniowie odgrywają role we-
dług wcześniej przygotowanych instrukcji.
– „Jak jest?, jak być powinno?”. To ćwiczenie wykorzystuje
metodę zwaną metaplanem. Prowadzący na dużym arkuszu
zapisuje dwie informacje: „jak jest: kolega z klasy wstąpił do
sekty i zamierza zrezygnować z nauki w szkole” oraz „jak być
powinno: powinien zdać maturę i postarać się o przyjęcie na
wymarzone wcześniej studia”. Uczniowie w grupach starają
się dociec jakie są przyczyny takiego stanu rzeczy, jak można
pomóc koledze. Wnioski zapisują na kartkach, które ostatecz-
nie przypinane są na uprzednio przygotowywanym arkuszu.
– „Jak mogę pomóc?”. Uczniowie proszeni są o wyszukanie na
zajęcia adresów ośrodków zajmujących się udzielaniem infor-
macji nt. w. sekt, a także pomocy osobom uwikłanym w dzia-
łalność tego typu grup. Prowadzący dzieli uczniów na dwie
grupy. Grupa pierwsza zastanawia się nad tym, co powinni-
śmy zrobić mając podejrzenie, że znajoma osoba sympatyzuje
z grupą psychomanipulacyjną. Druga grupa zapisuje pomysły
dot. tego, czego nie należy robić w takiej sytuacji. Kapitanowie
grup przedstawiają wyniki przemyśleń, które ocenia prowa-
dzący. Prawidłowe wnioski zapisywane są na dużych arku-
szach papieru i wieszane w widocznym miejscu w klasie.
Propozycje działań prolaktycznych stanowią pewnego ro-
dzaju reakcję na stosunkowo nowe w naszym kraju zjawisko
werbowania młodych ludzi do grup o charakterze destrukcyj-
nym. Nakierowane są one przede wszystkim na wyposażenie
młodzieży w wiedzę i umiejętności umożliwiające prawidłową
reakcję w momencie zagrożenia. Jednym z kluczowych celów
programu jest pobudzenie w uczniach potrzeb rozwoju osobi-
stego jak i chęci samorealizacji, które prowadzą do wytworzenia
autonomicznej motywacji poznawczej40.
40 Zob. M. Przetacznik-Gierowska, Z. Włodarski, dz. cyt., s. 74.
166 JOANNA FRANKOWIAK
Powyżej przedstawiono katalog propozycji form, które mogą
ułatwić młodzieży zrozumienie zagrożenia ze strony w. sekt.
W różnym stopniu realizują one główne cele. Ich różnorodność
umożliwia wzbudzenie zainteresowania odbiorców, a także tre-
ning wielu ważnych kompetencji społecznych. Z kolei specy-
ka poszczególnych form daje możliwość przekazania ważnych
i niewątpliwie niełatwych informacji w atrakcyjny sposób. Re-
alizują one jedynie cele związane z zagrożeniem ze strony w.
sekt. Ważne by jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że aby prowa-
dzić skuteczną prolaktykę podatności na działalnie grup psy-
chomanipulacyjnych, niezbędne jest sięgnięcie po treści daleko
wybiegające poza te przedstawione powyżej. Zrównoważony
program powinien podejmować kwestie: wzmacniania poczucia
własnej wartości, umiejętności bycia asertywnym, efektywnego
komunikowania się i radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Po-
winien dawać również szansę nieskrępowanego dochodzenia do
wartości na drodze procesu ich indywidualnej klarykacji.
Summary
Wielu naukowców zaleca prowadzenie działań prolaktycz-
nych w obszarze zagrożenia ze strony grup psychomanipula-
cyjnych (w. sekt). Proponowany tekst stanowi swego rodzaju
odpowiedź na te sugestie. Zaproponowano w nim formy zajęć
realizujących podstawowe cele zapobiegawcze. Tymi celami są:
przedstawienie podstawowych informacji dotyczących funkcjo-
nowania sekt, uzmysłowienie adresatom istoty manipulacji, isto-
ty werbunku, skutków przynależności do w. sekt oraz metod
obrony przed nimi. Wskazane rozwiązania daleko odbiegają od
tych do których przywykli uczniowie. Uzmysławiają zagroże-
nie, jednocześnie aktywizując młodzież. Pozwalają na wzmoc-
nienie relacji między uczestnikami dzięki wykorzystaniu zarów-
no form indywidualnych, jak i pracy w grupie. Zasadniczą część
tekstu poprzedzono sugestiami dotyczącymi ogólnych ram, jakie
zdaniem autorki powinny przyjąć osoby podejmujące działania
prolaktyczne w omawianym zakresie. Ponadto zrównoważony
program powinien uwzględniać kwestie: wzmacniania poczucia
własnej wartości, umiejętności bycia asertywnym, efektywne-
go komunikowania się i radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
167
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Powinien dawać również szansę nieskrępowanej klarykacji
wartości. Zaproponowane w tekście metody powinny stanowić
jedynie dopełnienie.
Preventing the susceptibility to the inuence of sects.
Theory and practical proposals for solutions.
Many scientists, recommends preventive measures in the area
of threats from groups psychological abuse (so-called sects.) The
proposed text is a kind of response to these suggestions. It pro-
poses a form of teaching the core objectives of prevention. These
goals are: to present basic information about the functioning of
the sects, making recipients conscious of manipulation, the es-
sence of the recruitment, eects of belongings to the so-called.
sects and methods of defense against them. Proposed solutions
are far dier from those to which students are accustomed. It
make’s youths aware of the risk and stimulate the at the same
time. Thanks to work with individual and also with the groups,
it helps to strengthen the relationship between the participants.
The main part of the text is preceded by suggestions about gen-
eral framework that in author’s opinion those who execute pro-
phylactic action. Furthermore balanced program should take
into consideration following issues: strengthening self-esteem,
assertiveness skills, eective communication and to manage
with dicult situations. It should also give a chance for uncon-
strained values clarication.
Proposed methods should be treat only as a supplement.
Bibliograa
Breitkopf E. (1984), Prolaktyka wychowawcza, w: T. Pilch, B. Smoliń-
ska (red.) Pedagogika społeczna – poszukiwania i rozstrzygnięcia, Łódź.
Bukalski S. (2006), Podatność młodzieży na oddziaływania grup kul-
towych, Szczecin.
Cekiera C. (2001), Psychospołeczne aspekty patologii społecznych w Polsce
u progu trzeciego tysiąclecia, w: C. Cekiera, I. Niewiadomska (red.)
Prolaktyka uzależnień drogą do wolności człowieka, Lublin.
168 JOANNA FRANKOWIAK
Dziewięcki M. (2003), Prolaktyka uzależnień w szkole, w: L. Telka
(red.) Programy prolaktyki uzależnień. Z doświadczeń autorów,
Katowice.
Gajewski M. (2009), Możliwości i ograniczenia prolaktyki społecznej
w obszarze kontrowersyjnych grup kultowych i sekt, w: I. Kamiński,
M. Płodowski (red.) Sekty. Prawno-polityczne aspekty zjawiska,
Olsztyn.
Gajewski M. (2009), Sekty i nowe ruchy religijne, Kraków.
Gaś Z. B. (1995), Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego,
Warszawa.
Gaś Z. B. (2005), Prolaktyka w szkole, w: B. Kamińska-Buśko,
J. Szymańska (red.) Prolaktyka w szkole. Poradnik dla nauczy-
cieli, Warszawa.
Górski S. (1985), Uwaga rodzice – narkomania, Warszawa.
Hassan S. (1997) Psychomanipulacja w sektach, Łódź.
Kamiński A. (1974), Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa.
Kawula S. (2001), Prolaktyka zachowań dewiacyjnych i patologicz-
nych młodzieży w reformie edukacji. „Wychowanie na co dzień”,
nr 3 (90).
Kazdin A. E. (1996), Zdrowie psychiczne młodzieży w okresie dorasta-
nia, „Nowiny psychologiczne”, nr 2.
Knez R., Słonina W., (2003) Poznaję – wybieram. Programy integra-
cyjno-prolaktyczne dla uczniów gimnazjum i szkół ponadgimna-
zjalnych, Kraków.
Królak P., (2004), Sekty – co warto wiedzieć. Poradnik dla młodzieży
i rodziców, Lublin (wydanie elektroniczne).
Kuncewicz D. (1999) Przyczyny przynależności do grup kultowych,
praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. S. Steu-
den, KUL, Lublin (materiał niepublikowany).
Kuncewicz D., Przyczyny przynależności do kultów destrukcyjnych,
portal psychomanipulacja.pl, hp://www.psychomanipulacja.
pl/art/przyczyny-przynaleznosci-do-kultow.htm (2010-05-31).
McDowell, Steward D. (1994), Oszukani. W co wierzą kulty i jak
przyciągają wyznawców?, Lublin.
Mellibruda J. (1997), Prolaktyka problemowa. Remedium, nr 10(56).
Mudrak E. (2007), Fenomen sekt, Kraków.
Nowakowski P. T. (1999), Sekty. Co każdy powinien wiedzieć, Tychy.
Opolska T. (2005), Szkoła wobec fascynacji i zagrożeń sektami,
w: W. Nowak, S. Ropiak (red.) Sekty jako wyzwanie społeczne
i religijne, Olsztyn.
169
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Paleczny T. (1998), Sekty. W poszukiwaniu utraconego raju, Kraków.
Praszkier R. (1993), O prolaktyce inaczej. „Remedium”, nr 1.
Przetacznik-Gierowska M., Włodarski Z., (1998), Psychologia
wychowawcza, T. 2, Warszawa.
Radlińska H. (1961), Pedagogika społeczna, Wrocław, Warszawa,
Kraków.
Springer J. (2004), Prolaktyka społeczna: rodzina, szkoła, środowisko
lokalne, Kielce.
Szymańska J. (2000), Programy prolaktyczne. Podstawy profesjonal-
nej psychoprolaktyki, Warszawa.
Woydyłło E. (2003), Prolaktyka pozytywna, w: L. Telka (red.) Pro-
gramy prolaktyki uzależnień. Z doświadczeń autorów, Katowice.
Wroczyński R. (1985), Pedagogika społeczna, Warszawa.
Zwoliński A. (2004), Anatomia sekty, Radom;
www.badzwolny.eu.
hp://www.cmppp.edu.pl/node/8591
www.stopmanipulacji.info
www.psychomanipulacja.pl
170 JOANNA FRANKOWIAK
Załącznik nr 1
Oszczercze materiały Bractwa Zakonnego Himawanti
[Zob. G. Fels, Pogróżki Bractwa Himawanti, w: http://www.psychomanipula-
cja.pl/art/pogrozki-bractwa-himawanti.htm].
171
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Załącznik nr 2
Historie werbunku w formie komiksów – „Prace autorstwa Anny Neumann”.
Historia Patrycji
Patrycja czuje się w końcu rozumiana
Znajomi odprowadzają Patrycję
Spotkamy
się również
jutro!
W tej książce
znajdziesz
odpowiedzi na
ważne pytania
Następnego dnia Bardzo się
cieszymy, że
jesteś z nami
Nasz świat jest
pełen brutalności
i braku zrozumienia
Kłótnia z rodzicami ... W końcu
wybiegłam
z domu
Uważamy,
że jesteś
wrażliwą
i bardzo
interesującą
osobą
Kinga?
Patrycja!
Długo się nie
widziałyśmy!
Patrycja odzyskuje dobry nastrój
172 JOANNA FRANKOWIAK
Historia Ani
Na ulicy Ania
otrzymuje
ulotkę
Na spotkaniu
jest miła
atmosfera
Dzięki odpowiednim
ćwiczeniom można
poprawić swoją
sprawność zyczną
i mentalną
Ania
przychodzi na
spotkanie
Zwiększamy swój
potencjał!
Rozlega się muzyka
i prowadząca
zaczyna recytować
Ania jest
zafascynowana
To na pewno
pomoże mi
zdać maturę
Zapraszam
na warsztaty
Proszę, zamknijcie
teraz oczy i wygodnie
się usadowcie
Wypełnijcie, proszę, tę
ankietę. Należy wydać
opinię o spotkaniu oraz
wpisać imię, nazwisko,
adres i numer telefonu
173
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Historia Rafała
Rafał od dłuższego
czasu szuka pracy Pamiętaj, sukces jest
w zasięgu ręki
SZ UK AMY
MŁODYCH,
AMBITNYCH,
PEŁNYCH
ENERGII.
Widzę w tobie potencjał
proponuję ci okres
próbny
Na spotkaniu
w sprawie pracy
przytłacza go ilość
informacji
Jeśli to
konieczne
kłam, cel jest
najważniejszy!
Rafał stoi na ulicy.
Nie radzi sobie ze
sprzedażą
Przygnębiony
traa na
spotkanie rmy
Pracuje
coraz więcej
Nie ma czasu
dla rodziny Oni też zaczynali
od sprzedaży
bezpośredniej
174 JOANNA FRANKOWIAK
Sukces
jest
w zasięgu
mojej
ręki!
Rozlegają się okrzyki
Kup
sobie
zestaw płyt
motywacyj-
nych
Wiem,
że stać
cię na więcej,
udowodnij to
sobie i mi
Rafał się
ożywia
Rafał pożycza
pieniądze na
zakup płyt
Godzinami słucha
nagrań
175
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
Załącznik nr 3
Materiał do ćwiczenia „Co mogę stracić?”
Jesteś w trzeciej klasie liceum. Rozpoczyna się rok szkolny.
Czujesz, że ten rok nie będzie łatwy. Już za rok matura i w związ-
ku z tym czeka Cię dużo nauki. Wiesz jednak, że zdanie tego
egzaminu jest konieczne dla realizacji przyszłych planów zawo-
dowych. Wracając z rozpoczęcia roku szkolnego poznajesz Lenę,
która pyta o drogę tłumacząc, że od niedawna jest w Olsztynie
i nie zna jeszcze miasta. Wywiązuje się przyjemna rozmowa po
której umawiacie się na wspólną imprezę u znajomych Leny.
Wieczorem pojawiasz się w umówionym miejscu. Tam spędzasz
wspaniałe chwile w towarzystwie życzliwych ludzi. Spóźniasz
się do domu pomimo, że znajomi nansują Ci powrót do domu
taksówką. Rodzice są zmartwieni. Chodzisz do szkoły, ale każ-
dą wolną chwilę spędzasz z nowo poznanymi ludźmi. Już od
dwóch miesięcy nie spotykasz się ze „starymi” znajomymi, któ-
rzy przestają Cię zapraszać na wspólne wypady.
− ODDAJ KARTĘ „SPOTKANIA ZE ZNAJOMYMI”
Trochę Ci tego brakuje, ale w nowej grupie czujesz się bardziej
akceptowany. Oglądasz z nimi lmy, dużo dyskutujesz – nie ma
chwili na nudę. Coraz częściej spóźniasz się do domu. Próbujesz
różnych wykrętów. Jednym razem mówisz, że uczyłeś się u zna-
jomego do klasówki, innym, że autobus nie przyjechał.
− ODDAJ KARTĘ „SZCZEROŚĆ WOBEC BLISKICH”
Nie masz czasu dla przyjaciółki, która od tygodni prosi o spot-
kanie. Coś sprawia, że jeszcze wieczorem zamiast wziąć się do
nauki przesiadujesz przy tlenie kontynuując rozmowę ze znajo-
mymi. Powoli odbija się to na Twoich wynikach w nauce.
− ODDAJ KARTĘ „DOBRE WYNIKI W NAUCE”
Nauczyciele są zaniepokojeni Twoimi ocenami. Ty też to za-
uważasz, ale myślisz sobie, że do końca semestru jakoś uda się
to wszystko naprawić. Przychodzi czas wywiadówki i wychodzi
na jaw, że Twoja sytuacja jest trudna. Uspokajasz rodziców, że
176 JOANNA FRANKOWIAK
od dziś sytuacja się zmienia. Siadasz do pisania rozprawki na
język polski i odzywa się znajomy z tlenu proponując wspólny
wypad do miasta. Tłumaczysz, że nie możesz, a on na to, że będą
wszyscy i ominie Cię super zabawa. Po chwili zastanowienia
oznajmiasz rodzicom, że idziesz się uczyć do Marcina i ruszasz
na imprezę.
− ODDAJ KARTĘ „ZAUFANIE DO RODZINY”
Po przyjściu do domu okazuje się, że Marcin dzwonił i wyszło
na jaw, że Ciebie tam nie ma. Zostawiłeś komórkę w domu
i rodzice trzy godziny niepokoili się, nie wiedząc co Ci jest.
Kolejne dni po szkole wracasz do domu i nadrabiasz szkol-
ne zaległości. Przyjaciółka nalega na spotkanie, a Ty masz zakaz
wychodzenia z domu. Ona jednak przestaje wierzyć w Twoje
słowa.
− ODDAJ KARTĘ „ZAUFANIE PRZYJACIELA”
Irytuje Cię cała ta sytuacja. Nauczyciele wciąż mówią o matu-
rze, przyjaciółka się odwróciła, a rodzice nie chcą z Tobą rozma-
wiać. Dostajesz przyjaznego maila od nowych znajomych, któ-
rzy planują wspólny wyjazd na zimowisko. Błagasz rodziców
o pozwolenie. Zgadzają się, a Ty większość oszczędności odkła-
danych na realizację swej pasji (każdy sobie wstawia co chce)
wpłacasz na wyjazd. Resztę przeznaczasz na książki mające po-
szerzyć Twoje umiejętności, które proponują Ci znajomi.
− ODDAJ KARTĘ „REALIZACJA PASJI”
Na wyjeździe co dzień są warsztaty. Mowa jest o sensie ży-
cia, Bogu i pokoju na świecie. Tematy Cię nurtują, ale orientujesz
się, że zajęcia wypełniają cały dzień. Informowany jesteś o ko-
nieczności przejścia na dietę wegetariańską. Otrzymujesz też
nową ksywę. Po dwóch tygodniach wyczerpujących warsztatów
wracasz do domu. Rodzice widząc zachodzące w Tobie zmiany
próbują nawiązać rozmowę. Niechętnie rozmawiasz. Następ-
nie wracasz do pokoju i serwujesz kolejno techniki relaksacyj-
ne i czytasz książkę, która jutro będzie omawiana w grupie. Nie
zaliczasz kolejnego sprawdzianu. Rodzice zaniepokojeni proszą
177
Prolaktyka podatności na działanie sekt. Teoria i propozycje...
o rozmowę. Czujesz się niezrozumiany. Nie masz ochoty na na-
ukę zyki. Pragniesz znów spotkań z grupą ludzi, którzy rozu-
mieją Twoje rozterki i są zupełnie inni od wciąż gderających na-
uczycieli i rodziców. W końcu dochodzi do kolejnej ostrej kłótni
z rodzicami. Wybiegasz z domu do znajomych. Tam zostajesz
na noc wysyłając sms rodzicom, żeby się nie martwili. W grupie
znów czujesz akceptację i porozumienie. Ludzie wokół stają się
bliscy. Panuje miła atmosfera.
W domu każda niemal rozmowa kończy się kłótnią. Rodzice
uciszają Cię mówiąc, że sąsiedzi się skarżą, że przez te awantury
nie mogą normalnie funkcjonować.
− ODDAJ KARTĘ: „SZACUNEK SĄSIADÓW”
Próbujesz nadrobić zaległości w nauce, ale najprawdopodob-
niej nie zostaniesz dopuszczony do matury. Siedzisz teraz dzień
i noc ucząc się. W końcu z wyczerpania nową dietą i brakiem snu
mdlejesz i zawożą Cię do szpitala.
− ODDAJ KARTĘ „TWOJE ZDROWIE”
Lekarz mówi, że nic Ci nie będzie, jeśli zaczniesz się prawid-
łowo odżywiać i sypiać. Matka przyjeżdża do szpitala rozdygo-
tana od stresu. Czuje, że straciła kontrolę nad Tobą. Postanawia
zgłosić się do psychologa na terapię.
− ODDAJ KARTĘ „ZDROWIE RODZINY”
− Zostajesz dopuszczony do matury, ale nie udaje Ci się jej zdać.
− ODDAJ KARTY „WYKSZTAŁCENIE” i „PLANY ZAWODOWE”
Kontrowersyjne grupy – 12