Pejzaz - narodowy gatunek malarski Islandii

Abstract

Islandia, kraj o wysoko rozwiniętej kulturze i wyobraźni, posiada paradoksalnie bardzo krótką tradycję malarską. Początki islandzkiej historii sztuki sięgają przełomu XIX i XX wieku, a za oficjalną datę narodzin prawdziwie islandzkiego malarstwa uznaje się rok 1900, kiedy po raz pierwszy zorganizowano wystawę prac lokalnego artysty w jego ojczyźnie. Þórarinn Benedikt Þorláksson zaprezentował wówczas zbiór pejzaży ukazujących islandzki interior oraz miejsca ważne dla historii Islandczyków. Pejzaż stał się wówczas ulubionym gatunkiem malarskim artystów, którzy poszli w ślady Þorlákssona. Jón Stefánsson, Ásgrímur Jónsson czy Jóhannes S. Kjarval, po studiach wyższych w Kopenhadze, wracali na wyspę, aby utrwalać piękno ojczystego krajobrazu.
Pejzaż odegrał ważną rolę w kształtowaniu „sztuki narodowej” Islandii. Choć wynikał z doświadczeń XIX-wiecznego romantyzmu niemieckiego oraz skandynawskiego nacjonalizmu przełomu wieków, unikalny krajobraz wyspy z nierzadko ukrytymi w nim postaciami z folkloru islandzkiego pozwolił na podkreślenie odrębności Islandczyków, co było szczególnie ważne w momencie politycznego usamodzielniania się od Duńczyków. Popularność pejzażu jako gatunku malarskiego również w sztuce II połowy XX wieku pokazuje jednak, że przyroda Islandii – wykorzystywana w przemyśle turystycznym czy wyspiarskiej kinematografii, wciąż pozostaje fundamentalnym składnikiem budowania islandzkiej tożsamości.

Full text

Antologia naukowa
Islandia
Język, Naród, Natura
Pod redakcją Romana Chymkowskiego i Emiliany
Konopki

Opieka i redakcja naukowa:
dr Roman Chymkowski
Redakcja: Emiliana Konopka,
Katarzyna Petruk, Julian
Podgórski, Agata Sutkowska,
Aleksandra Wilkos
Skład: Julian Podgórski
Projekt okładki: Emiliana
Konopka, Julian Podgórski
Druk książki donansowany przez
Instytut Kultury Polskiej
Uniwersytetu Warszawskiego
Wydanie I, Warszawa, 2017
ISBN wersji elektronicznej:
978-83-933292-1-2
ISBN wersji drukowanej:
978-83-933292-2-9

Pejzaż - narodowy gatunek malarski
Islandii
Emiliana Konopka
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski;
Katedra Skandynawistyki, Uniwersytet SWPS
“Kiedy obcokrajowiec pyta czy istnieje coś takiego jak
islandzki
sposób myślenia, powinno się mu wskazać odpowiedź w naszej
sztuce, ponieważ stanowi ona formułę myśli, których nie
znajdzie się nigdzie indziej.”
Halldór Björn Runólfsson1
1
Por. “When an outsider asks whether there is such a thing as an “Icelan-
dic” way of thinking, he can always be directed to our art, since it contains
a process of thought that cannot be found anywhere else” (tłum. własne),
Freeman Jullian et. al. Landscapes from a high latitude: Icelandic art, 1909-
1989 [katalog wystawy] Listasafn Íslands, Reykjavik 1989. Halldór Björn
Runólfsson, “Reections on Icelandic Art”, str. 21-91.str. 21.

Emiliana Konopka
Pejzaż – gatunek narodowy
Tradycja romantyczna umocniła pozycję pejzażu w malar-
stwie europejskim, nadając mu rolę tego gatunku malarskiego,
którymiałbudowaćtożsamośćnarodowąposzczególnychpaństw.
Szczególny rozwój
landskapmåleri
w państwach nordyckich,
wynikający niejako z kontynentalnego (głównie niemieckiego)
wyobrażenia o surowej i nieokiełznanej przyrodzie skandynaw-
skiej2, uczynił pejzaż gatunkiem dominującym w Skandynawii
w XIX wieku
3
. Nie inaczej było w przypadku Islandii, choć na
rozwój własnej sztuki narodowej musiała ona poczekać dopiero
do XX wieku. Ze względu na fakt, że wysunięta daleko na pół-
noc wyspa pozostawała poza głównymi prądami artystycznymi
do lat 80. i 90. XIX wieku
4
, pojedynczy adepci sztuki mogli
liczyć na wykształcenie wyższe w Kopenhadze lub innych ośrod-
kach artystycznych północnej Europy. Islandia, daleka i wręcz
2A. Pietrzkiewicz-Read, Mity... , str. 64.
3
Bardzo ważna jest tutaj rola pejzażu norweskiego, szczególnie arty-
stów takich jak Johan Christian Dahl (1788-1857) czy Hans Gude (1825-1903),
którzy wytyczyli drogę skandynawskiemu romantyzmowi w tym gatunku.
O poszukiwaniu tożsamości narodowej w sztuce norweskiej XIX wieku pi-
sze Andrzej Pieńkos, por. Pieńkos Andrzej. Poszukiwanie tożsamości kraju
i narodu w sztuce norweskiej XIX w.
W: Niepokój i poszukiwanie. Polscy i norwescy twórcy czasu przełomu
[katalog wystawy] 14.09.2014-22.02.2015, Muzeum Fryderyka Chopina w
Warszawie, Warszawa, 2014, str. 233-249.
4
Varnedoe Kirk. Northern Light. Nordic Art at the turn of the century,
Yale University Press/New Haven & London, Londyn 1988: noty artystów:
Ásgrímur Jónsson, s. 124-127; Þórarinn B. Þorláksson, str. 14.
62

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
egzotyczna część Starego Kontynentu, nie pozostawała jednak
obojętna artystom romantycznym; na długo przed Islandczy-
kami, piękno tego kraju uwieczniali na płótnie obcokrajowcy.
Sam Caspar David Friedrich był podobno zafascynowany Islan-
dią i chociaż nigdy nie udało mu się tam pojechać, jego znany ob-
raz
Morze lodu
(niem.
Das Eismeer
, 1823-24, Kunsthalle, Ham-
burg) miał być zapisem jego wyobrażeń o surowej i tajemniczej
przyrodzie tego kraju
5
. Natomiast pierwsze pejzaże malowane
z natury wyszły spod pędzli dwóch duńskich artystów, uczniów
Christofera Wilhelma Eckersberga: Frederika Theodora Klossa
(1802-1876) i Emanuela Larsena (1823-59). Obaj zwrócili szcze-
gólną uwagę na nietypowe zjawiska wyspy, czyli gejzery w trakcie
erupcji. Jeden z ich obrazów zakupił nawet król Danii, Christian
VIII
6
, co – zważywszy na fakt, że wyspa znajdowała się pod
panowaniem Duńczyków od XVI wieku – można by interpre-
tować jako chęć posiadania wizualnej reprezentacji podległych
ziem.
Choć zależność od Danii przekładała się na zastój kulturalny,
to właśnie dzięki możliwości studiowania w Kopenhadze wśród
młodych Islandczyków ukształtował się ruch odrodzenia na-
rodowego
7
. Już w roku 1833 student wydziału historycznego
5
Neil Kent, The Triumph of Light and Nature. Nordic Art 1740-1940,
Thames and Hudson, Londyn 1922.str. 62.
6Ibidem, s. 206.
7
Grażyna Szelągowska. Od kolonii do państwa niepodległego. Islandia
od XIII do XX wieku
W: Islandia. Wprowadzenie do wiedzy o społeczeństwie i kulturze, Roman
Chymkowski, Włodzimierz Karol Pessel et al. Warszawa 2009, str. 31-44.str.
63

Emiliana Konopka
na Uniwersytecie Kopenhaskim, Jón Sigurðsson rozpoczął lite-
racką walkę przeciwko politycznej zależności Islandii od Danii
8
.
Wf miarę poszerzania się ruchu o kolejnych islandzkich pisarzy
i lozofów wykształconych i tworzących w Kopenhadze rosła
także aktywność obywatelska Islandczyków i rozwijało się ży-
cie kulturalne. W latach 70. założono na wyspie pierwsze szkoły
wyższe, ale wciąż brakowało ośrodka, wokół którego mogłoby
kształtować się życie artystyczne. Sytuacja zmieniła się dopiero
w 1884 roku, kiedy Islandzki prawnik mieszkający w Kopen-
hadze, Björn Bjarnarson, założył Islandzką Galerię Narodową
(
Listasafn Íslands
) z prywatnego zbioru dzieł współczesnych
artystów skandynawskich
9
. Choć Galeria nie posiadała nawet
ocjalnej siedziby, a Bjarnarsonowi brakowało środków do jej
utrzymania, sama jego inicjatywa była ważnym impulsem do
utworzenia pierwszej islandzkiej szkoły malarstwa
10
. Wiosną
1885 roku kolekcja, uzupełniona o darowizny artystów duńskich,
została wysłana do Islandii i zainstalowana w Alþingishúsið, sie-
dzibie islandzkiego parlamentu
11
. Zetknięcie z oryginałami duń-
skiego malarstwa poprzez graki lub opisy w prasie zainicjowało
ruchy migracyjne adeptów sztuki do Duńskiej Akademii Kró-
lewskiej w Kopenhadze. Pierwszym z nich był rzeźbiarz Einar
37. 8G. Szelągowska, op. cit., str. 38-39.
9N. Kent, op. cit., s. 206.
10K. Varnedoe, op. cit., s. 18.
11Bera Nordal. The Early Years of Icelandic Art
W: Scandinavian modernism: Painting in Denmark, Finland, Iceland,
Norway, and Sweden, 1910-1920, Getynburg 1989, str. 43.
64

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
Jónsson, który wyjechał do stolicy królestwa w 1893 roku, dwa
lata później w ślad za nim podążył Þórarinn Benedikt Þorláks-
son, natomiast w 1897 roku dołączył do nich Ásgrímur Jóns-
son12.
Jak wielu innych artystów skandynawskich studiujących
za granicą, Islandczycy docenili piękno rodzimego krajobrazu
dopiero po powrocie z zagranicznych studiów. Zainteresowa-
nie przyrodą z jednej strony wynikało z konieczności zmierze-
nia się z obrazem Islandii widzianej oczami obcych
13
, ale też
próbą przełożenia wyuczonej formuły pejzażu duńskiego na wa-
runki islandzkie
14
. I choć pierwsze dzieła Islandczyków uznane
za granicą nie reprezentowały tego gatunku
15
, sztuka islandzka
na wyspie zaczyna się od pejzażu i na długo temat ten będzie
dominującym w malarstwie Islandczyków
16
. Nie bez zasługi
12Ibidem, str. 43.
13Ibidem, str. 43.
14
Kvaran Ólafur et al. Confronting nature. Icelandic Art of thr 20th
Century [katalog wystawy], Corcoran Gallery of Art, Waszyngton D.C., 13
października – 26 listopada 2001, Audur Ólafsdóttir, “Visions of nature in
Icelandic art”, str. 25.
15
Ani nie związanych z nurtem romantycznym. Niewiele pisze się na
temat twórczości Sæmundura Holma (1749-1821), malarza, który otrzymał
srebrny i złoty medal Akademii w latach 1783-1784. Dziedziną przynoszącą
Islandczykom sukcesy za granicą była także klasycyzująca rzeźba, którą repre-
zentował pół Islandczyk, Bertel Thorvaldsen (1770-1844) oraz Einar Jónsson
(1874-1854). (Por. N. Kent, op. cit., s. 206, 207) Co ważne, to dzieło tego ostat-
niego było pierwszym islandzkim zakupem Islandzkiej Galerii Narodowej
(por. B. Nordal, op. cit., str. 43).
16
Freeman Jullian et. al. Landscapes from a high latitude: Icelandic art,
65

Emiliana Konopka
Þórarinna Þorlákssona (1867-1924), którego badacze zgodnie
określają mianem pioniera islandzkiej sztuki nowoczesnej
17
. Po-
chodzący z północnej Islandii, w 1885 roku przeprowadził się
do Reykjavíku, gdzie rozpoczął naukę w klasie rysunkowej Þóry
Pétersdóttir Þoroddsen, a dziesięć lat później wyjechał do Ko-
penhagi, by podjąć poważne studia artystyczne na Akademii
Królewskiej. Po trzech latach na Akademii (1896-1899), konty-
nuował naukę w prywatnej szkole Haralda Fossa, pejzażysty
tworzącego w duchu malarstwa romantycznego. Jeszcze przed
zakończeniem nauki u Fossa w 1902 roku, Þorláksson wrócił na
Islandię latem 1900 roku. Wykorzystując doświadczenia duń-
skie, zajął się portretowaniem rodzimego krajobrazu, pracując
przede wszystkim w plenerze. Efektem tych sesji była wystawa
w domku o nazwie
Glasgow
w Reykjavíku, jesienią tego samego
roku. Była to pierwsza indywidualna wystawa Islandczyka w
ojczystym kraju
18
. Choć twórczość Þorlákssona składa się rów-
nież ze scen rodzajowych, portretów i martwych natur
19
, pejzaże
zaprezentowane w 1900 roku zdecydowały o popularności ga-
tunku, a sama wystawa uważana jest za początek dziejów sztuki
islandzkiej20.
1909-1989 [katalog wystawy] Listasafn Íslands, Reykjavik 1989. str. 13.
17
„Country’s pioneering artist”, K. Varnedoe, op. cit. , str. 244; por. “bla-
zed the trail for modern art in Iceland”, Ó. Kvaran et al., Confronting. .. , str.
82. 18 N. Kent, op. cit., s. 206.
19K. Varnedoe, op. cit., s. 244.
20Ó. Kvaran et al., Confronting. .. , s. 82.
66

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
Þingvellir – miejsce pamięci
Najsłynniejszym dziełem Þorlákssona zaprezentowanym na
wystawie w 1900 roku jest
Þingvellir
(1900, Listasafn Íslands,
Reykjavík) (Il. 1). Tytułowe Þingvellir to miejsce obrad Alþingu,
islandzkiego parlamentu, który został powołany w roku 930
roku jako nadrzędny wiec centralny
21
. To tutaj przez następne
stulecia zapadały najważniejsze decyzje ustawodawcze i sądowni-
cze, takie jak przyjęcie chrześcijaństwa w 1000 roku. Interesująca
również z geologicznego i geogracznego punktu widzenia, bo
położona w dolinie ryftowej, nad największym naturalnym je-
ziorem Islandii, była i jest przede wszystkim miejscem narodzin
islandzkiej państwowości. Jest to więc najważniejsze miejsce dla
Islandczyków, symbol zbiorowej pamięci, w którym dokonuje
się budowanie narodowej tożsamości. Tim Edenson posługu-
jąc się kategorią „miejsca pamięci” (fr.
lieu de memoire
) Pierre’a
Nory, podaje typologię miejsc ważnych dla pamięci kolektywnej,
do której należą m.in.
miejsca znaczące
, czyli symbolizujące o-
cjalną władzę, oraz
miejsca kultury popularnej i zgromadzeń22
.
W tym przypadku Þingvellir stanowi jedno i drugie, bo po-
mimo przeniesienia siedziby obrad parlamentu do Reykjavíku,
do dzisiaj odbywają się tu państwowe uroczystości
23
. Jak pisze
Magnús Einarsson, Þingvellir jest „miejscem, w którym kultura
i krajobraz stanowią dla Islandczyka jedno. Miejsce to zawiera
jednocześnie cechy sacrum i profanum, bo łączy się z uświęco-
21G. Szelągowska, op. cit., s. 32.
22T. Edensor, Geografia.. ., s. 65, 69.
23K. Hastrup, Icelandic. .., s. 64.
67

Emiliana Konopka
nym natchnieniem oraz przyjemną rekreacją. W krajobrazie tym
wyryte są kultura i historia24”.
Il. 1: Þórarinn Þorláksson, Þingvellir, 1900, Listasafn Íslands,
Reykjavík (dzięki uprzejmości Galerii).
Þorláksson wybrał zatem całkiem świadomie temat ważny
dla historii swojego narodu, a sam fakt, że obraz po raz pierwszy
24
“(...) is a place where culture and landscape seem almost identical
to Icelanders. This place contains simultaneously a sacred and a profane
dimension, by indicating a sacred inspiration and a pleasurable recreation.
Culture and history are engraved in the landscape” (tłum. własne), za: ibidem,
s. 64.
68

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
wystawiony był w pierwszymbudynku Listasafn Íslands, czyli
w nowej siedzibie parlamentu
25
, położonej 47 kilometrów na
zachód od Þingvellir, dodaje mu wartości symbolicznej. Trzeba
podkreślić, że szczególnie w końcu XIX wieku Islandczycy iden-
tykowali się z tym miejscem, bowiem „zajęci byli poszukiwa-
niem tego, co typowo islandzkie, odróżniające ich od innych
narodów, zwłaszcza od Duńczyków, od których chcieli się unie-
zależnić.”
26
Duma z powodu długiej tradycji demokratycznej,
posiadania najstarszego parlamentu w Europie oraz silny zwią-
zek z pojęciem wolności, z którym kojarzeni byli od czasów
wikingów, to te wartości, które miały stanowić przeciwwagę
do monarchicznej Danii. Tym bardziej, że właśnie w pierwszej
połowie wieku Alþing pozbawiony był swoich praw
27
, a jego
delegalizacja była głównym powodem zawiązania się ruchu naro-
dowego w Islandii. Ze względu na protesty, w 1843 przywrócono
Alþing jako zgromadzenie doradcze
28
, a rok 1874 przyniósł czę-
ściową autonomię Islandii i restytucję Parlamentu
29
. Powstały
przeszło 30 lat po tych wydarzeniach obraz Þorlákssona powi-
25
Alþingishúsið (dosł. Budynek Alþingu) postawiony w latach 1880-1881
stał się nową siedzibą Parlamentu, który został przeniesiony do Reykjaviku
w 1844 roku.
26A. Pietrzkiewicz-Read, op. cit., s. 64.
27
„W 1800, na fali polityki unikacji absolutystycznej monarchii duńskiej
zlikwidowano historyczny Alþing, który – mimo że jego uprawnienia były
znikome – pełnił ważną funkcję symboliczną”, za: G. Szelągowska, op. cit., s.
36. 28Ibidem, s. 39.
29N. Kent, op. cit., s. 206; por. K. Varnedoe, op. cit., s. 246.
69

Emiliana Konopka
nien być interpretowany raczej jako ilustracja indywidualnego
związku z miejscem zbiorowej pamięci, patriotyzmu wynikają-
cego z emocjonalnej przynależności niż politycznego manifestu.
Þingvellir jawi się bowiem przede wszystkim jako kawałek ziemi
pozbawiony konkretnego odniesienia w czasie
30
. W ponadcza-
sowym, niemal baśniowym przedstawieniu widzimy wycinek
rzeczywistości spowity błękitem islandzkiej białej nocy, unie-
ruchomiony obrazek z niemą obecnością koni i oddalonych
drewnianych domostw. Pozostawiony bez tytułu, obraz mógłby
przedstawiać dowolny fragment islandzkiego interioru, brak tu
bowiem elementów podkreślających historyczne znaczenie do-
liny – z wyjątkiem budynków: kościoła oraz domków, które są
rekonstrukcją oryginalnej infrastruktury, nadających dzisiaj do-
linie dawny, średniowieczny charakter. Drewniany kościół jest
pamiątką i symbolem dobrowolnej chrystianizacji Islandii w XI
wieku, natomiast w koniach również można byłoby doszukać się
elementów patriotycznych: rasa ta wywodzi się od koni sprowa-
dzonych na Islandię w czasach wikińskich. Można zatem uznać,
że Þingvellir, malowana przez Þorlákssona wielokrotnie i z róż-
nychpunktówwidzenia,jestraczej„krajobrazemwewnętrznym”
niż topogracznym odwzorowaniem przestrzeni31.
Jednak ważne miejsce Þingvellir w wyobraźni zbiorowej Is-
landczyków nie wiąże się jedynie z twórczością Þórarinna Þor-
lákssona, ale wielu artystów po nim. Młodszy o 10 lat Ásgrímur
Jónsson (1876-1958) wyjechał do Kopenhagi w 1897 roku i dostał
30Ó. Kvaran et al., Confronting..., s. 24.
31Ibidem, s. 23.
70

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
się na duńską Akademię dopiero trzy lata później, by ostatecz-
nie wrócić na Islandię w 1902 roku. Podobnie jak jego poprzed-
nik, zajął się szkicowaniem rodzimego krajobrazu i już w 1903
roku wystawił swoje obrazy w Reykjavíku
32
. Pozostawił po so-
bie aż 130 obrazów przedstawiających Þingvellir i jej okolice. Do
tego tematu powracał przez cały okres trwania jego długiej, bo
około sześćdziesięcioletniej, kariery. Głównie dzięki temu cy-
klowi można śledzić zmiany stylowe, bowiem najwcześniejsze
dzieła artysty (z początku XX wieku) charakteryzują się dość
przygaszoną gamą barwną, późniejsze już, powstałe po trzylet-
niej podróży do Włoch przez Francję i Niemcy
33
, noszą wpływy
impresjonizmu, takie jak rozjaśnienie palety
34
. Wczesny obraz
Widok z Þingvellir
(isl.
Frá Þingvöllum
, 1905) przypomina oma-
wiany obraz Þorlákssona; Jónsson również przedstawia dolinę
od północy, z wierzchołkiem wulkanu Hengill na wprost, oraz
domostwami odbijającymi się w wodach rzeki Öxará. Różni
się innym kątem patrzenia na dolinę oraz postaciami ludzkimi
siedzącymi nad brzegiem rzeki. Późne akwarele z lat. 40 i 50. cał-
kowicie zmieniają perspektywę; znika sztafaż ludzki i budowle,
a kadr obrazu koncentruje się na detalach przyrody: krzewach,
skałach czy wodzie.
Wielu innych malarzy i malarek nowego pokolenia podej-
mowało temat Þingvellir, ale żaden z nich nie poświęcił dolinie
tylu płócien, co Jóhannes Sveinsson Kjarval (1885-1972). Uczeń
32K. Varnedoe, op. cit., s. 124.
33
Odbytą w latach 1907-1909, snansowaną przez Zgromadzenie Naro-
dowe, Por. N. Kent. op. cit., s. 206.
34K. Varnedoe, op. cit., s. 124.
71

Emiliana Konopka
Ásgrímura Jónssona, jako pierwszy z Islandzkich artystów
35
pró-
bował swoich sił w rekrutacji na Królewską Akademię Sztuk
Pięknych w Londynie. Chociaż jego kandydatura została odrzu-
cona
36
, dwuletni pobyt w stolicy Wielkiej Brytanii (1911-1912)
pozwolił mu na zapoznanie się z płótnami JMW Turnera czy
Williama Blake’a
37
. Zatem na Duńską Akademię Królewską
dostał się dopiero w wieku 27 lat, by po czteroletnim okresie
studiów (1913-1917) wrócić do Islandii i malować jej krajobraz
w niepowtarzalnym stylu, łączącym impresjonizm, ekspresjo-
nizm i kubizm. Podobnie jak Jónsson, malował Þingvellir wie-
lokrotnie, najczęściej wracał do tego motywu w latach 30. i 40.,
ukazując ten sam widok w różnych porach roku, warunkach
pogodowych czy zróżnicowanym oświetleniu
38
. Jego wyobraże-
nia doliny wykraczają jednak poza formułę ustanowioną przez
Þorlákssona i Jónssona, bowiem u niego jasne kolory nakładane
krótkimi impastami dają wrażenie rozedrgania natury (
Frá Þin-
gvöllum (Ármannsfell),
1930, Listasafn Reykjavíkur), bliskiego
twórczości Turnera
39
. Zainteresowanie doliną w tym okresie
wiąże się ze wzmożonym ruchem nacjonalistycznym po 1918
roku, kiedy Islandia zyskała autonomię w unii personalnej za-
wartej z Danią, trwającym aż do 1944, kiedy to Islandczycy od-
zyskali niepodległość w drodze referendum z dnia 17 czerwca
40
.
35B. Nordal, op. cit., str. 46.
36N. Kent, op. cit., str. 207.
37Ó. Kvaran et al., Confronting..., str. 62.
38Ibidem, str. 62.
39N. Kent, op. cit., str. 207.
40G. Szelągowska, op. cit., str. 44.
72

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
Ocjalnie ogłoszenie niepodległości miało miejsce nie gdzie in-
dziej, a w Þingvellir.
„Prawo ziemi”
To, jak tożsamość narodowa Islandczyków silnie związana
jest z samym jej krajobrazem, zaobserwowaliśmy już na przykła-
dzie Þingvellir. Jednak dla zrozumienia identykacji „islandz-
kości” z miejscem pamięci, należy cofnąć się do początków wy-
spy, czyli jej osiedlenia. Okres od przybycia pierwszych wikiń-
skich osadników do ustanowienia Alþingu określony w
Księ-
dze Islandczyków
(
Íslendingabók
) terminem
landnámsöld
(dosł.
„okres zasiedlenia”) już w samej swej nazwie posiada słowo klucz
do islandzkiej tożsamości. Skolonizowanie dziewiczego lądu
o trudnych warunkach klimatycznych, zgodnie z informacją
zawartą w
Księdze Osadnictwa
(
Landnámabók
) nazwanego
Is
-
andiąodblokówlodupływającegoprzybrzegachwyspy,aprzede
wszystkim podporządkowanie sobie dzikiej natury identyko-
wały Islandczyków jako ludzi hardych, odważnych i ciekawych
świata
41
. Ziemia o określonych i niezmiennych na przestrzeni
wieków granicach utworzyła Islandczyków jako naród, nie od-
wrotnie
42
. Zgodnie z ustanowionym na Alþingu prawem, Is-
landczykiem był każdy, kto zamieszkiwał tę ziemię, poprzez
opozycję do „obcych”
43
(isl.
útlendir menn
– dosł. „człowiek
41K. Hastrup, op. cit., str. 55.
42Ibidem, str. 56.
43
O kształtowaniu tożsamości narodowej Islandczykiem w opozycji
do „obcych” pisze Anna Pietrzkiewicz-Read, por. A.Pietrzkiewicz-Read,
73

Emiliana Konopka
spoza lądu”). Zatem tym, co ukonstytuowało Islandię jako pań-
stwo, poza jej granicami administracyjnymi i zamieszkującą ją
populacją, było prawo – to ono pozwoliło na zbudowanie pań-
stwowości (
með lögum skal land byggja, en eigi með ólögum
eyða)44.
Dla islandzkiego malarstwa pejzażowego jest to o tyle ważne,
że przekłada się na myślenie o naturze w kategoriach ziemi –
zarówno niebezpiecznej, jak i uprawnej. Jak pisze przywoły-
wany już Edensor, „Narody europejskie, których powstanie jest
w wielu przypadkach czasowo zbieżne z rozwojem nowocze-
snego romantyzmu, odziane są w swego rodzaju retorykę wiej-
skości. (...) Ponadto ideologie te są miejscem pobytu mitycznej
(często o podłożu rasowym) klasy przodków, chłopów, posiada-
czy ziemskich lub pionierów, którzy walczyli z naturą, oswajali
ją i byli przez nią żywieni”
45
. Początek nowoczesnej tradycji arty-
stycznej nakłada się na znaczny rozwój gospodarczy i urbanizację
Islandii
46
. Na przełomie wieków dochodzi do podziału społe-
czeństwa na właścicieli gospodarstw wiejskich żyjących wedle
wielowiekowej chłopskiej tradycji oraz nowej klasy średniej za-
mieszkującej rozwijające się miasta
47
. I choć artystów będzie inte-
resował także pejzaż miejski, co widać w przedstawieniach Rey-
op. cit., str. 63, 71.
44
Powiedzenie to pojawia się w Sadze o Njálu,dosł. “państwo powinno
być zbudowane na prawie, ale opustoszałe bez niego”, za: K. Hastrup, op.
cit., str. 56.
45T. Edensor, op. cit., str. 59.
46N. Kent, op. cit., str. 205.
47B. Nordal, op. cit, str. 43.
74

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
kjavíku autorstwa Ásgrímura Jónssona, to skupiać się oni będą
na miejscach, w których związek z naturą jest nie tyle widoczny,
co oczywisty. Z jednej strony przejawia się to w przedstawia-
niu przyrody taką, jaka jest, z podkreśleniem jej niedostępności,
dzikości i surowości, z drugiej zaś – w uchwyceniu miejsc kojarzą-
cych się z dzieciństwem, okiełznanych i „udomowionych”. Te
pierwsze elementy pojawiają się w twórczości wspomnianego już
wielokrotnie Ásgrímura Jónssona, pierwszego, „który ustanowił
wyraźną romantyczną interpretację surowego krajobrazu wiej-
skiego Islandii”
48
. W Hekli (isl.
Hekla
, 1909, Listasafn Íslands,
Reykjavík) (Il. 2), niebezpieczny wulkan pokazany jest z perspek-
tywy rodzinnego miasta malarza w regionie Árnasýsla, dotkliwie
potraktowanego podczas erupcji w latach 1845-46. Jako, że był
to jeden z wciąż aktywnych wulkanów w Europie, otrzymał on
konotację domu potępionych lub wrót do piekieł
49
. Samotne
domostwa wydają się śmiesznie małe i bezsilne wobec górują-
cej nad krajobrazem góry; choć jasna kolorystyka i statyczność
dają wrażenie spokoju, malarzowi udało się uchwycić napięcie
wynikające z obecności nieuchronnego niebezpieczeństwa50.
Ciekawywymiar nadaje pejzażowi islandzkiemu malarz młod-
szego pokolenia, Jón Stefánsson (1881 – 1962). Pochodził ze
wsi położonej w północnej Islandii i wyjechał do Kopenhagi
w roku 1903 jako przyszły inżynier, a nie artysta
51
. Po lekcjach
48
”The rst to establish a distinct Romantic interpretation of the rugged
Icelandic countryside” (tłum. własne), za: K. Varnedoe, op. cit, str. 124.
49Ibidem, str. 126.
50Ibidem, str. 126.
51Ó. Kvaran et al. Confronting..., str. 76.
75

Emiliana Konopka
Il. 2: Ásgrímur Jónsson, Hekla, 1909, Listasafn Íslands, Reykja-
vík (dzięki uprzejmości Galerii)
rysunku w kopenhaskiej Szkole Technicznej rozpoczął jednak
naukę w pracowni duńskiego malarza, Kristiana Zahrtmanna
52
,
a w latach 1908-1911 uczył się w paryskiej pracowni Henri’ego
Matisse’a. Określony „utalentowanym Islandczykiem”
53
, naj-
silniej zainspirował się twórczością Paula Cézanne’a
54
. Zanim
na stałe powrócił na Islandię w 1946 roku, od 1919 roku spę-
dzał wakacje w ojczyźnie, aby malować pierwsze pejzaże okolic
Reykjavíku lub islandzkiej wsi
55
. Doświadczenia prekubizmu
przełożyły się na zwrócenie uwagi nie tyle na kolor, co strukturę
52
B. Nordal, op. cit., str. 44, por. Ó. Kvaran et al. Confronting..., str. 76.
53B. Nordal, op. cit., str. 45.
54Ibidem, str. 46.
55Ibidem, str. 46.
76

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
islandzkiego krajobrazu, choć jedno i drugie traktował z aka-
demicką tendencją do przejaskrawienia i deformacji.
Widok na
Eiríksjökull
(isl.
Eiríksjökull
, 1920, Listasafn Íslands, Reykjavík)
to przykład silnej geometryzacji natury zgodnie z cézannowską
formułą „stożka, walca i kuli”. Z jego stylu, opartego przede
wszystkim na formie, można wyczytać przede wszystkim to,
że „surowy i rozległy krajobraz Islandii potrzebował formalnej
interpretacji”
56
. Podobne efekty uzyskał uczeń Jónssona, Jón
Þorleifsson (1891-1961), w którego twórczości również można
odnaleźć wpływy Cézanne’a, którego twórczość Þorleifsson po-
znał podczas pobytu w Paryżu, ale również elementy ekspresjo-
nizmu
57
. W jego obrazach widoczne jest napięcie powstałe na
skutek użycia głębokich, niespokojnych barw oraz przedstawia-
nie niedostępnych gór, tak jak w
Súlur
(1929, SÍM, Reykjavík).
Malarz ten jest także autorem fowistycznego obrazu z 1951 roku,
przedstawiającego wioskę na wyspach Vestmannaeyjar które już
w latach 40. uwieczniała na swych płótnach jedna z pierwszych
artystek islandzkich, Júlíana Sveinsdóttir (1889-1960). W latach
20. rozpoczęła naukę na duńskiej Akademii i została w Kopen-
hadze do końca swojego życia, poświęcając swą twórczość przede
wszystkim projektowaniu i wykonywaniu gobelinów
58
. Chętnie
jednak wracała myślami do miejsc swojego dzieciństwa, zwią-
56
”Iceland’s stark and massive landscape needed a pronounced formal
construction.” (tłum. własne), za: B. Nordal, op. cit., s. 46).
57Andrzej Marcin Dąbrowski. „Sztuka Islandii”
W: Materiały o Islandii dla Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Islandzkiej,
Warszawa 1973, str. 8.
58Ó. Kvaran et al. Confronting...str. 78.
77

Emiliana Konopka
zanych z archipelagiem wulkanicznych wysp Vestmannaeyjar,
w których to malarskich przedstawieniach widoczne są wpływy
tkactwa
59
, jak w przedstawieniu widoku na wyspę Elliðaey (
Frá
Vestmannaeyjum, Elliðaey
, 1946, Listasafn, Reykjavík) (Il. 3).
Zresztą można powiedzieć, że od tkanin tradycja islandzkiego
pejzażu bierze swój początek, bowiem najwcześniejszym przed-
stawieniem lokalnego krajobrazu była dekoracja do przedstawie-
nia „Skugga-Svein” Matthiasa Jochumsona (autora m.in. słów
do hymnu Islandii) z 1862 roku60.
Zdeformowany czy malowany z pamięci, pejzaż islandzki
ma przede wszystkim wymiar realistyczny, przedstawia te ele-
menty przyrody, które mają swoje odwzorowanie w topograi
wyspy. Nie są to idealizowane pocztówki
61
, ale przedstawienia
krajobrazu znanego z codziennego życia, gdzie jednak wartość
ziemi nie jest rozpatrywana poprzez jej płodność i wydajność
rolniczą
62
, ale romantyczną interpretację charakterystycznych
elementów budujących islandzką tożsamość narodową. Co cie-
kawe, rodzimi pejzażyści rzadko skupiają się na spektakularnych
gejzerach czy wodospadach, które współcześnie utożsamiane
są z typowym krajobrazem Islandii, co więcej ten silnie zwią-
zany z morzem naród nie ma szczególnej reprezentacji w ga-
tunku marin
63
. Najpopularniejszym motywem od XX wieku są
59N. Kent, op. cit., str. 207.
60Ibidem, str. 206.
61Ó. Kvaran et al. Confronting..., str. 13.
62T. Edensor, op. cit., str. 59.
63Ó. Kvaran et al. Confronting..., str. 27.
78

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
Il. 3: Júlíana Sveinsdóttir, Frá Vestmannaeyjum, Elliðaey, 1946,
Listasafn, Reykjavík. Źródło: http://www.safnahusid.is/
góry
64
: wulkany i lodowce, ale również płaszczyzny: pola lawy
czy rozległe wrzosowiska. Popularność tych właśnie elemen-
64
Freeman Jullian et. al. Landscapes from a high latitude: Icelandic art,
1909-1989 [katalog wystawy] Listasafn Íslands, Reykjavik 1989, str. 21.
79

Emiliana Konopka
tów wiąże się najprawdopodobniej z ich miejscem w wyobraźni
i lokalnym folklorze – jako siedziba elfów i trolli. Bezdyskusyj-
nie nordycka mitologia i związane z nią wierzenia stanowiły
i stanowią kolejne ogniwo w budowaniu islandzkiej tożsamo-
ści, ale także dlatego, że ich obecność jest ściśle związana z is-
landzkim krajobrazem
65
.
Landvættir
(„ziemskie duszki”) czy
huldufólk
(„ukryci ludzie”), często zwane potocznie elfami, za-
mieszkują klify, wnętrza wzgórz, a także większe kamienie i do
ich zajęć należy przede wszystkim opieka nad przyrodą
66
. Z ko-
lei mniej pozytywne postacie, trolle, miały w sposób bardziej
namacalny podkreślić swój udział w islandzkiej naturze poprzez
jej formowanie – duże skały były albo przez nie ciskane, albo są
efektem przemienienia trolla w kamień
67
. Przez niektórych arty-
stów używanie motywów folklorystycznych w malarstwie było
odpowiedzą na zbyt duży, ich zdaniem, wpływ zewnętrznych
inspiracji
68
, a ilustracje mitologii tworzył chociażby Ásgrímur
Jónsson
69
, choć najważniejszym przedstawicielem tego tematu
był Jóhaness Kjarval, który „ucieleśnia narodowego ducha we
właściwy sobie, żywy sposób”
70
. Na płótnie
Skjaldbreiður
(isl.
Skjaldbreiður (Í Grafningi)
, 1957-1962, Listasafn Reykjavíkur)
Ilustracja 4 przedstawia pole lawy Skjaldbreiður, które uformo-
65K. Hastrup, op. cit., str. 70.
66A. Pietrzkiewicz-Read, Główne. .. , str. 92.
67Ibidem, str. 102.
68B. Nordal, op. cit., str. 45.
69K. Varnedoe, op. cit., str. 124.
70
„Embodies the national spirit in a particularly vivid way” (tłum. wła-
sne), za: Ó. Kvaran et al. Confronting..., s. 12.
80

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
wało nieckę jeziora Þingvallavatn w dolinie Þingvellir. Wśród
zgeometryzowanych, połyskujących w słońcu kamieni można
dostrzec sylwetę zaklętego w głaz skulonego olbrzyma71.
Einangrun, czyli „smutek samotności”
Geograczna i przez wiele lat również kulturowa izolacja
Islandii miała znaczący wpływ na kształtowanie się tożsamo-
ści Islandczyków
72
. Od łacińskiego słowa
isola
(wyspa), w ję-
zykach kontynentalnych izolacja równoznaczna jest z wyspiar-
skością, natomiast w języku islandzkim określenie izolacji ma
inną etymologię -
einangrun
to dosłownie „smutek samotno-
ści”. W niniejszym eseju analizowano dotąd pejzaż islandzki pod
kątem tematyki i formy wybranych obrazów, z pominięciem
ich rozbudowanego nastroju i symboliki. Można by było bo-
wiem bez przesady powiedzieć, że malarstwo islandzkie w pełni
ilustruje ową melancholię, „smutek samotności”, co wpisuje
się w ogólny nurt malarstwa skandynawskiego przełomu wie-
ków
73
. Kreowanie mistycznego nastroju za pomocą środków
takich jak światło miało duże znaczenie dla popularnego w la-
tach 90. XIX wieku
stämningsmåleri
(malarstwa nastrojowego)
czy
känslobild
(obrazu emocji). Twórcą tego ostatniego pojęcia
był szwedzki artysta i krytyk sztuki Richard Bergh, a jednym
z najpełniejszych reprezentacji tego kierunku była twórczość
duńskiego malarza związanego z kolonią w Skagen, Pedera Seve-
71J. Freeman et al., Landscapes.. ., str. 100.
72A. Pietrzkiewicz-Read, Mity. .. , str. 63.
73N. Kent, op. cit., str. 207.
81

Emiliana Konopka
Il. 4: Jóhannes Sveinsson Kjarval. Skjaldbreiður (Í Graf-
ningi), 1957-1962, Listasafn Reykjavíkur (fragment). Źródło:
http://safneign.listasafnreykjavikur.is
rina Krøyera (1851-1909). Obrazy Krøyera były prezentowane na
82

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
pierwszej wystawie Listasafn Íslands w 1885 roku
74
, miały więc
znaczący wpływ na twórczość Þorlákssona
75
. Jego pionierskie
pejzaże powstały najprawdopodobniej w inspiracji „błękitnym
malarstwem” Krøyera, które charakteryzowało się podkreśle-
niem nastrojowości skandynawskiego zmierzchu czy białych
nocy dominacją barwy błękitnej. W omawianym już obrazie
Þorlákssona
Þingvellir
bladooletowo-błękitne niebo odbija-
jące się w wodach rzeki oraz znajdujący się na horyzoncie wierz-
chołek wulkanu, są zanurzone w gęstej atmosferze mglistego
letniego poranka
76
. Podobny efekt uzyskuje Ásgrímur Jónsson
w przedstawieniu lodowca Tindaöll (isl.
Tindafjöll
, 1903-4,
Listasafn Íslands, Reykjavík), gdzie zgodnie z zasadami perspek-
tywy barwnej, malarz podzielił kompozycję na plan pierwszy,
brunatno-zielony, i drugi – błękitny, potęgujący wrażenie głębi
i oddalenia ośnieżonego wierzchołka góry
77
. Świetliste, czyste
niebo będzie pojawiało się na wielu obrazach tych autorów, da-
jąc efekt baśniowości czy mistycznego poznania78.
Islandzki historyk sztuki Halldór Björn Runólfsson pisał
o wyjątkowości islandzkiego błękitu, jako koloru popularnego
w malarstwie innych narodów, ale tylko w pejzażu islandzkich
występujące w tak intensywnym wydaniu
79
. Wynika to jednak
74B. Nordal, op. cit., str. 43.
75J. Freeman et al., Landscapes.. ., str. 94.
76K. Varnedoe, op. cit., str. 244.
77Ibidem, str. 124.
78
O panteistycznym wymiarze pejzaży Þorlákssona pisze John Russel
Taylor, por. J. Freeman et al., Landscapes.. . , str. 94.
79
„These cool blues are often to be found in the art of other nations. But
83

Emiliana Konopka
ze wszechobecności błękitów w islandzkiej przyrodzie; jest to
kolor gór, nieba, ale również morskiej toni (i jedna z barw agi Is-
landii, zaprojektowanej przez Matthíasa Þórðarsona i ocjalnie
wprowadzonej dopiero w 1915 roku). Intensywny błękit, jego
czystość i przejrzystość, staje się zatem kolorem symbolicznym
Islandii. Inne warunki świetlne tej podbiegunowej wyspy dają
wrażenie, że Islandczycy otoczeni są również innymi przejrzy-
stymi i jasnymi kolorami
80
. Jak twierdził Jón Stefánsson, nigdzie
na świecie trawa nie jest tak soczyście zielona
81
. Trzeba jednak za-
uważyć, że w malarstwie oba te kolory: błękit i zieleń występują
raczej w postaci zgaszonych, stonowanych barw nieba i ziemi,
przytłumionych także ciemnymi brązami. W twórczości Júlíany
Sveinsdóttir połączenie tych barw prowadzi do liryczności pej-
zażu, gdzie krawędzie są zmiękczone lub wręcz rozmazane82.
Podobne efekty uzyskał malarz współczesny Georg Guðni
Hauksson (1961 – 2011), którego pejzaże, szczególnie z lat 80.,
porównać można do twórczości Marka Rothki. Student Szkoły
Sztuk i Rzemiosła (
Myndlistaskólinn
) w Reykjavíku, pierwszej
szkoły artystycznej na Islandii, założonej w 1947 roku, miał swoją
pierwszą indywidualną wystawę tuż po zakończeniu studiów
w 1985 roku w galerii Nýló w Reykjavíku
83
. Na początku swojej
it is unusual to nd such brigh, undiluted blues anywhere but in Icelandic
art” (tłum. własne), za: J. Freeman et al., Landscapes... , str. 21.
80Ibidem, str. 21.
81
„There is no place in the world where the grass is so green” (tłum.
własne), za: Ó. Kvaran et al. Confronting..., str. 76).
82Ibidem, str. 78.
83
Wszystkie informacje dot. artysty pochodzą z lmu dokumentalnego
84

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
twórczości odnosił się do korzeni sztuki islandzkiej i interesował
się przede wszystkim tematem gór, później jednak wszelkiego
rodzaju wzniesienia zniknęły z jego obrazów – zaczął postrzegać
Islandię jako horyzont, mówił nawet o konieczności „wypełnia-
nia każdej szczeliny niebem”. Pejzaże reprezentatywne dla jego
twórczości z lat 90. charakteryzują się rozmyciem rzeczywistości,
wzajemnym przenikaniem się nieba i ziemi na linii horyzontu,
przedstawianiem krajobrazu jakby przez mgłę, gdzie powietrze
uzyskuje gęstość i namacalność. To, co u Þorlákssona określone
było „ponadczasowością”, u Haukssona daje wrażenie całko-
witego odrealnienia pejzażu, pójścia w stronę abstrakcjonizmu
ekspresjonistycznego, w którym to emocje wpływają na spo-
sób przedstawienia. Artysta ten traktował zresztą malowanie
obrazów jako swego rodzaju sesję medytacyjną; po dokończeniu
fragmentu obrazu siadał przed nim i wpatrywał się w płótno
godzinami, szukając inspiracji do dalszej pracy. Jego malarstwo
nie wynika z naśladowania natury, ale przedstawiania emocji,
które ona wywołuje. Za pomocą poziomych, impastowych i roz-
świetlonych linii wykonywał on współczesną „impresję” islandz-
kiego krajobrazu.
Heroicznahistoriaczasówosadnictwa,czystość języka, a przede
wszystkim powaby lokalnego krajobrazu były tymi elementami,
które rodziły dumę narodową i wyzwalały w malarzach stałą po-
trzebę malowania pejzaży
84
. To natura bowiem była świadkiem
Horizon (isl. Sjóndeildarhringur, reż. Bergur Bernburg , 2015) prezentowa-
nego na Warszawskim Festiwalu Filmowym dnia 16 października 2015 roku.
84J. Freeman et al., Landscapes.. ., s. 13.
85

Emiliana Konopka
Il. 5: Georg Guðni Hauksson, Án titils, 2000, Galleri Lars Boh-
man, Reykjavík. Źródło: http://www.georggudni.com/
długiej historii, scenerią dla sag, mieszkaniem postaci z folk-
loru, ale też ziemią dającą pożywienie i będącą dowodem na
siłę i odwagę narodu. Jak twierdzi antropolog Kirsten Hastrup,
86

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
pejzaż jest po prostu źródłem
toposu
islandzkiej tożsamości
85
;
określona przestrzeń ma znaczenie dla wspólnej pamięci, na-
tomiast oddalenie od kontynentalnej Europy pomogło tylko
w zachowaniu
czystości
, zarówno przyrody jak i kultury islandz-
kiej
86
. Wyspiarskość, a więc ograniczone i niezmienne granice
państwa oraz naturalna morska bariera chroniąca przez wpły-
wamikontynentalnymi
87
,podkreśliła tylko wyjątkowośćisamo-
wystarczalność Islandczyków, które to cechy były bardzo ważne
dla islandzkiej tożsamości drugiej połowy XX wieku. Najkrót-
szym określeniem dla islandzkiej tożsamości jest przekonanie
o tym, że wszystko, co islandzkie jest
best í heimi
– „najlepsze
na świecie”
88
. A skoro natura Islandii jest najpiękniejsza na świe-
cie, należy ją promować – już nie tylko w malarstwie, ale też
fotograi czy lmie.
85K. Hastrup, op. cit., s. 54.
86Ibidem, s. 73.
87
Spostrzeżenia Edensora nt. wyspiarskości Wielkiej Brytanii można od-
nieść również do Islandii, por. T. Edensor, op. cit., s. 60.
88A. Pietrzkiewicz-Read, op. cit., s. 68.
87

Emiliana Konopka
Bibliografia
Kvaran Ólafur et al. Confronting nature. Icelandic Art of the 20
th
Century [katalog wystawy], Corcoran Gallery of Art, Waszyngton
D.C., 13 października – 26 listopada 2001:
Freeman Jullian et. al. Landscapes from a high latitude: Icelandic
art, 1909-1989 [katalog wystawy] Listasafn Íslands, Reykjavik 1989.
Dąbrowski Andrzej Marcin. sSztuka Islandii W: Materiały o Is-
landii dla Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Islandzkiej, Warszawa 1973.
Edensor Tim. Geograa i krajobraz: Miejsce i przestrzeń naro-
dowa
W: Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, Kraków
2004, str. 55-93.
Kent Neil. The Triumph of Light and Nature. Nordic Art 1740-
1940, Thames and Hudson, Londyn 1922.
Hastrup Kirsten. Icelandic Topography and the Sense of Identity
W: Michael Jones, Kenneth R. Olwig et al. Nordic Landscapes.Region
and Belonging on the Northern Edge of Europe, Londyn 2008, str.
53-76.
Nordal Bera. The Early Years of Icelandic Art
W: Scandinavian modernism: Painting in Denmark, Finland, Iceland,
Norway, and Sweden, 1910-1920, Getynburg 1989, str. 43-48.
PieńkosAndrzej. Poszukiwanietożsamości kraju i narodu wsztuce
norweskiej XIX w.
W: Niepokój i poszukiwanie. Polscy i norwescy twórcy czasu przełomu
[katalog wystawy] 14.09.2014-22.02.2015, Muzeum Fryderyka Cho-
pina w Warszawie, Warszawa, 2014, str. 233-249.
Pietrzkiewicz-Read Anna. Główne motywy w islandzkich opo-
wieściach ludowych
88

Pejzaż - narodowy gatunek malarski Islandii
W: Islandia. Wprowadzenie do wiedzy o społeczeństwie i kulturze, Ro-
man Chymkowski, Włodzimierz Karol Pessel et al. Warszawa 2009,
str. 91-120.
Pietrzkiewicz-Read Anna . Mity i stereotypy. Wizerunki Islandii
dawniej i dziś, Przegląd Humanistyczny, 1 (2012), str. 59-72.
Szelągowska Grażyna. Od kolonii do państwa niepodległego. Is-
landia od XIII do XX wieku. W: Islandia. Wprowadzenie do wiedzy
o społeczeństwie i kulturze, Roman Chymkowski, Włodzimierz Karol
Pessel et al. Warszawa 2009, str. 31-44.
Varnedoe Kirk. Northern Light. Nordic Art at the turn of the
century, Yale University Press/New Haven & London, Londyn 1988:
noty artystów: Ásgrímur Jónsson, s. 124-127; Þórarinn B. Þhorláksson,
str. 244-249.
Spis ilustracji
•
Il. 1: Þórarinn Þorláksson, Þingvellir, 1900, Listasafn Íslands,
Reykjavík, (dzięki uprzejmości Galerii)
•
Il. 2: Ásgrímur Jónsson, Hekla, 1909, Listasafn Íslands, Rey-
kjavík,(dzięki uprzejmości Galerii)
•
Il. 3: Júlíana Sveinsdóttir, Frá Vestmannaeyjum, Elliðaey, 1946,
Listasafn, Reykjavík. Źródło: http://www.safnahusid.is/
•
Il. 4: Jóhannes Sveinsson Kjarval. Skjaldbreiður (Í Grafningi),
1957-1962, Listasafn Reykjavíkur (fragment). Źródło: http://
safneign.listasafnreykjavikur.is/
•
Il. 5, Georg Guðni Hauksson, Án titils, 2000, Galleri Lars
Bohman, Reykjavík. Źródło: http://www.georggudni.com/