Content uploaded by Pinar irmak vural
Author content
All content in this area was uploaded by Pinar irmak vural on Dec 27, 2018
Content may be subject to copyright.
YAŞAM BECERİLERİ PSİKOLOJİ DERGİSİ
LIFE SKILLS JOURNAL OF PSYCHOLOGY
http://dergipark.gov.tr/ybpd E-ISSN: 2587-1536
Yıl(Year): 2018, Cilt(Volume): 2, Sayı(Issue): 3, Haziran(June)
Geliş Tarihi(Received): 24/01/2018 Düzeltme Tarihi(Revised): 03/02/2018 Kabul Tarihi(Accepted): 14/02/2018
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi 2018; 2(3), 11-25. / Life Skills Journal of Psychology, 2018; 2(3), 11-25.
DERLEME / REVIEW
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd • E-ISSN: 2587-1536
11
DUYGUSAL ÖZGÜRLEŞME TEKNİĞİ (EFT) KAPSAMI VE UYGULAMA
ALANLARI(*)
Pınar IRMAK VURAL(**) Ergül ASLAN(***)
İstanbul Medipol Üniversitesi İstanbul Üniversitesi
ORCID: 0000-0002-8070-2840 ORCID: 0000-0002-6529-5992
ÖZ
Duygusal Özgürleşme Tekniği (Emotional Freedom Technique-EFT), kişisel negatif duyguların ve buna
bağlı oluşan duygusal ve fiziksel rahatsızlıkların iyileştirilmesinde kullanılan, kognitif ve somatik
komponentlerden oluşan, enerji psikoterapi türevi bir uygulamadır. Kişide oluşan stres yanıtına
karşılık stres hormonları salgılanır ve devamında amigdala ve diğer strese yanıt oluşturan serebral
bölümler aktive olur. Bu döngüye müdahale edilmez ise kişide meydana gelen fiziksel ve psikolojik
sonuçlar zamanla kronikleşmeye başlar. EFT uygulamasında izlenmesi gereken temel basamaklar
mevcuttur; telkin cümleleriyle duygu bedenine (bilinçaltına) mesaj vererek on iki enerji meridyen uç
noktasına (akupresür noktaları) tıklamalar yapılır. Uygulama amaçlarına yönelik farklı protokoller
bulunmaktır. Çocuk ve erişkinlerde oldukça yaygın psikolojik ve fiziksel alanlarda EFT uygulaması
yapılabilmekte ve yapılmış randomize kontrollü araştırmalarda herhangi bir yan etkisi olduğundan
bahsedilmemektedir. Bu derlemede Pubmed, Google Akademik ve ilgili literatür kaynakları taranarak
incelendiğinde çok çeşitli konularda EFT’nin araştırma sonuçları olduğu belirlenmiştir. EFT uygulaması
ile duyguların nasıl hissedildiği ve ifade edildiği fark edilebilmekte, kabul edilebilmekte ve
dönüştürülebilmektedir.
Anahtar Kelimeler
EFT, Duygusal Özgürleşme Tekniği, Enerji Psikoloji
EMOTIONAL FREEDOM TECHNIQUE (EFT) SCOPE AND PRACTICE
AREAS
ABSTRACT
Emotional Freedom Technique (EFT) is a kind of practice of energy psychotherapy consisting of
cognitive and somatic components that are used to improve personal negative emotions and related
emotional and physical disorders. Stress hormones are secreted in the brain when a person is stressed,
the amygdala and other responsive cerebral segments are activated. If the stress can not be effectively
coped with, the physical and psychological consequences that will become chronic in course of time.
There are essential steps to follow in EFT; firstly person create a setup sentence for sending a message
to the emotional body (subconscious) and then twelve meridians of energy end point (acupressure
points) is tapped on. There are different protocols for application purposes. EFT can be performed in
psychological and physical areas, which are very common in children and adults, and there is not
reported of any adverse effects in randomized controlled trials. In this review, PubMed, Google's
Academic and related literature sources were examined and it was determined that the EFT had
research results in a variety of subjects. Emotions can be recognized, accepted and transformed with
the EFT application.
Keywords
EFT, Emotional Freedom Technique, Energy Psychology
*Bu makale Doç. Dr. Ergül ASLAN’ın tez danışmanlığında Pınar IRMAK VURAL’ın İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü’nde hazırladığı doktora tezinden üretilmiştir.
**Öğr. Gör.Dr., İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, pinar.irmak@windowslive.com
***Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim
Dalı, ergul34tr@hotmail.com
Alıntılama: Irmak Vural, P., Aslan, E. (2018). Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları. Yaşam
Becerileri Psikoloji Dergisi, 2(3), 11-25.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
12
Giriş
Duygusal Özgürleşme Tekniği (Emotional Freedom Technique-EFT), enerji
psikoterapi çeşitlerinden, kolay uygulanabilir bir terapidir. EFT klinik sorunlarda
etkili ve başarılı sonuçlar vermektedir. EFT’nin temel ilkesi, diğer enerji
psikoterapileri ile benzer olarak, bireyin sahip olduğu her sınırlayıcı düşünce, rahatsız
edici duygu ve anının, bedenindeki enerji akışını bozduğu ve tıkanıklık yarattığı ilkesi
temel alınır. Enerji psikoloji uygulamalarında, birey rahat ve gevşek bir durumdayken
meridyen sistemindeki elektriksel enerji akışı da rahat ve düzenli olmaktadır. Öfke,
üzüntü, stres, hayal kırıklığı gibi duygusal tepkiler bu akışta ani engeller
yaratmaktadır. Bireyi engelleyen duygusal tepkilere odaklanarak meridyen sistemi
üzerinde yapılan uyarımlar (sıklıkla dokunma yolu ile), enerji akışını düzenleyerek
bireyin rahatlamasını sağlamaktadır. Meridyen sistemindeki akışın kesintiye
uğramaması bireyin zihin, beden ve duygu alanlarında rahatlama sağlanmaktadır
(Craig, 2017).
Bütün insanların bir enerji bedeni vardır. Enerji akışı engellenirse, enerji bedeninde
blokajlar/sorunlar ortaya çıkmaktadır. Blokajın bulunduğu yerde var olan enerjisel
gerçeklik etkilenmekle kalmayıp, tüm enerji akışı etkilenmektedir. Enerji blokajlarının
sonucunda zihin/beden/enerji sisteminin dengesi bozulmaktadır. Enerji blokajı
kaldırıldığında birey kendini daha iyi, daha enerjik ve daha canlı hissetmeye
başlamaktadır. Bununla beraber duygular ve düşünceler de değişebilmektedir. Enerji
bedeninde olumlu ve güçlü bir enerji akışı varsa mutluluk, kişisel güç, kendini iyi
hissetme, anlayışlı olma, sevecen davranma gibi olumlu duygular
hissedilebilmektedir. Eğer enerji akışı kesintiye uğrarsa stres, panik, korku, hüzün gibi
olumsuz duygular ortaya çıkmakta ve duyguların etkisiyle fiziksel bedenimizde
rahatsızlıklar meydana gelebilmektedir. Enerji bedenindeki enerji akışını iyileştirmek
için enerji noktalarına tıklandığında birey enerji blokajlarından kurtulmakta ve
böylece enerji akışı düzene girmektedir, beraberinde birey kendini iyi hissetmeye
başlamaktadır (Hartmann, 2016).
Tıp alanı elektriğin keşfinden sonra görünmez enerji alanları konusu ile çok
ilgilenmiştir. 1700’lerin ortalarına kadar elektrik suni olarak üretilmekte, iletilmekte
ve depolanmaktaydı. Johann Schaeffer tarafından 1752’de yazılan ‘‘Elektrik Tedavisi’’
isimli kitapta birçok hasta üzerinde elektriğin bir tedavi aracı olarak kullanıldığı
kayıtlarda geçmektedir (Shealy ve Church, 2008). Beynin elektromanyetik alanının
değişimlerinden gözlenebildiği gibi enerji psikolojisi tedavilerinde gerçekleşen
psikolojik değişim çok hızlı olarak gerçekleşebilmektedir (Church, 2013a). Bazı
araştırmacılar enerji psikolojisi tedavisi sırasında kullanılan elektroenselogram (EEG)
sonuçlarında beyin dalgası değişimlerini ölçmüştür ve olumlu sonuçlar bulmuştur
(Diepold ve Goldstein, 2008). Bu yazıda enerji psikoterapi çeşitlerinden biri olan
EFT’nin gelişimi, etki mekanizması, uygulama basamakları, çeşitli protokolleri ve
uygulama alanlarından bahsedilmiştir.
Kuramsal Çerçeve
EFT’nin Gelişim Süreci
EFT, Amerikalı bir mühendis ve NLP (Neuro Linguistic Programming-Duyu-Dil
Programlama) uzmanı olan Gary Craig’in Amerikalı klinik psikolog Roger Callahan’in
Düşünce Alanı Terapisi’nden (Thought Field Therapy-TFT) yola çıkarak geliştirdiği bir
yöntemdir. 1980 yılında Dr. Roger Callahan şiddetli su fobisi olan bir hasta üzerinde
çalışmaktaydı. Suya duyduğu korkuyla ilgili sık baş ağrıları ve korkunç kâbuslar
yaşamaktaydı. Dr. Callahan bir buçuk yıl kadar geleneksel araçlarla yardımcı olmaya
çalıştıysa da bir ilerleme kaydedememiştir. Dr. Callahan merakı nedeniyle vücudun
enerji sisteminde çalışmaktadır. Terapi aşamasında hastasının gözlerinin altına (mide
meridyeninin bir uç noktasına) parmak uçlarıyla vurmaya karar verir. Bu hastada
mide rahatsızlığına yol açarken su fobisinin tamamen kaybolduğunu bildirir. Bu
vakada meridyen noktasına tıklandığında enerji akışı dengelenmiş, duygusal yoğunluk
ve korku yok olmuştur. Bunu farkeden Craig, Dr. Callahan’ın tekniğini sadeleştirerek
1995 yılında EFT’nin temellerini atmıştır (Craig, 2004).
Gary Craig’in geliştirdiği bu teknikte, bedendeki enerjinin akış yolları olan on iki temel
meridyen üzerinde var olan on iki noktanın hepsi kullanılmaktadır ve Craig’in
ifadesiyle “temel reçete” uygulanmaktadır. Bu temel reçete uygulanırken hem genel
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
13
anksiyete, fobiler, post travmatik stres bozukluğu, korkular ve endişenin yarattığı
rahatsızlık ortadan kaldırılmakta hem de hedeflenen her türlü sorunun
iyileştirilmesini kapsamaktadır (Craig, 2004).
Enerji psikoterapi tekniklerinin 30 dolayında farklı metodu bulunmaktadır (Feinstein,
2003). En yaygın kullanılanlar Düşünce Alanı Tedavisi (Thought Field Theraphy)
(Diepold, 2000), Duyusal Özgürleşme Tekniği (EFT) (Craig, 2008), Dokun ve Nefes Al
(Diepold, 2000) ve Tapas Akupresür Tekniği’dir (TAT) (Fleming, 1996). Birçok karma
yöntem, kombinasyon ve varyasyonu olan bu yöntemler sıklıkla günümüzde de
kullanılmaktadır (Lane, 2009). Klinik EFT pratisyenleri; bilişsel terapilerin ışığında,
hastaların bilişsel odakları, dilde kullandıkları veya algılarında dikkat ettikleri
noktalar ile ilgilenmektedir. Buna karşın, bu tekniklerde sabrın önemi vurgulanmakta
olup, hastaya zaman verilerek hastanın kendini keşfetmesi, terapiyi gerçekleştiren
kişinin kendi kafasındaki muhtemel sorunları hastaya empoze etmesinden daha
önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum Gestalt terapisini bulan Fitz Perls’ün
önerisiyle de örtüşmektedir, hastaların kendi duygularını keşfetmesi için zaman
verilmesi gerekmekte ve terapistin süreç boyunca hastayı yargılamaması
gerekmektedir (Perls, 1969). Hastanın kendi kendine tanımladığı durumlar
gözlemcinin algısından çok farklı olarak gerçekleşebilmektedir. Church’ün aktardığına
göre; EFT’de; bireyin rahatsızlık duyduğu değerlendirmeler Wolpe tarafından
kullanılan Öznel Rahatsızlık Birimi (Subjective Units of Disturbance - SUD) ölçeği
kullanılarak yapılmaktadır (Church, 2013a). Ayrıca EFT’nin Carl Rogers tarafından
geliştirilen hasta merkezli yaklaşımı da, psikoterapi gibi yetkinlik seviyesinde
farklılıklar barındıran bir yöntem yerine kişisel koçluk yöntemi kullanarak
gerçekleştirmiştir. EFT uygulama basamakları; Papatya Zincirlemesi, Saçmala ve
Dokun, Hikaye Anlat gibi Freud’un klinik ‘‘anlatarak iyileşme’’ yönteminden
esinlenerek yapılmış olup, hastanın duygusal yoğunluğunu ve travmatik anılarının
izlerini dokunarak azaltmayı amaçlamaktadır. Acıyı ve etkilerini kovalamak bir klinik
EFT tekniği olarak bütüncüllüğü vurgulamaktadır. Terapinin amacı; fiziksel acıdan bir
duyguya ya da travmatik anıya, başka bir acıya sadece birkaç dakika içerisinde
kayabilmektedir. Bu teknikler, geçmişten gelen travmanın; vücudun veya bedenin bir
parçasında hapsolduğunu ve acının bulunma ihtimalinin bulunduğu bütün noktaların
açığa çıkarılmasını amaçlamaktadır (Church, 2013a).
EFT’nin Nörofizyolojisi ve Etki Mekanizması
Üniter bir teknik olan EFT birçok problem için uygulanabilmektedir, çünkü bu
problemler sistemdeki enerji bozulması sonucu oluşmaktadır ve uygulama reçetesi bu
bozulmalarla ilgili olarak tasarlanmıştır (Church, 2013b).
Allopatik modellere göre, stres yanıtı hipotalamus-hipofiz-adrenal ekseni aktive
ederek sistemik enflamasyon oluşturur (Church, 2013b). Normal koşullarda, hayatta
kalma sağlandıktan sonra bu yanıt azalır. Halbuki, birçok kişide stres yanıtı ile sisteme
kortizol, norepinefrin ve adrenalin gibi daha çok stres hormonu salınımı devam eder.
Bu tekrar eden stimülasyon amigdalanın, hipokampusun ve korku ve ızdırap ile ilgili
diğer beyin bölgelerinin artan aktivasyonuna neden olur (Feinstein, 2012). Bu geri
bildirim döngüsü kesintiye uğramaz ise, stres yanıtı yarattığı fiziksel ve psikolojik
sonuçlar ile beraber sıklıkla engellenemez ve kronik enflamatuar yanıt oluşur
(Rancour, 2016).
EFT bilişsel ve enerjik düzeyler üzerine çalışır. Rahatsız edici bir belirti veya
rahatsızlık hakkında bireyin bilinçli ve farkında olması sağlanırken, aynı zamanda
seçilen akupunktur noktalarına aynı anda dokunulur, bilişsel geçiş ve enerjetik
salınım meydana getirilir (Rancour, 2016).
Duygusal uyaranın akla getirilmesi ile problem yaratan durum ya da çözülemeyen
travmatik durum amigdalayı aktive etmekte ve tehdit uyarısı oluşturmaktadır. Seçilen
akupunktur noktalarını uyarmak zihinde uyaran hala aktif halde tutulurken aynı
zamanda uyaranı azaltarak deaktive edici sinyaller göndermektedir. Hipokampus anı
ya da uyaranın stres yanıtı oluşmadan güvenli bir şekilde devreye girme durumunu
kaydetmekte ve ilgili stres yanıtını başlatan nöral yollar kalıcı olarak değişimektedir
(Rancour, 2016). Ulett’in akupunktur ile ağrı azaltılmasına yönelik bilimsel
çalışmasına göre, akupunktur uyarımı ile dâhili opioidler (endorfin, enkefalin ve
dinorfin) salgılanarak ağrı azaltılmakta; bir duygu durum düzenleyicisi olan seratonin
salgılanmakta ve kortizol oranında %50’ye varan bir artış yaşanarak orta beyinde
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
14
bulunan homeostatik mekanizmaların savaş, kaç ya da donarak kal (fight/flight/freze-
FFF) tepkisi azaltılmaktadır. Endorfin gibi dâhili opioidler hem ağrıyı azaltmakta hem
de kalp ritmini yavaşlatmaktadır. Hızlı kalp ritmi kişinin yaşadığı anksiyete ve korku
gibi proprioseptif uyarımın göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ulett çalışmasında;
30 dakikalık akupunktur uyarımı ile serebrospinal sıvıdaki ağrı azaltıcı endorfin
seviyesinin iki katına çıktığını göstermiştir (Ulett, 1992). Birçok beyin görüntüleyici
çalışma orta beyin yapısının, özellikle amigdalanın, akupunktur uyarımından
etkilendiğini göstermektedir (Hui ve ark., 2000; Dhond ve ark., 2007; Napadow ve
ark., 2007; Fang ve ark., 2008; Napadow ve ark., 2009). Seratonin seviyesindeki
artışın bazolateral amigdalanın anksiyete azaltıcı sinir taşıyıcısı olup glutamin
üretimini engelleyen ve korku tepkisinin verilmesine yönelik biyokimyasal yolun
önüne taş koyan GABA (Gamma-aminobütirik asit)’in salgılamasına yol açtığı tespit
edilmiştir (Sabban ve Kvetnansky, 2001; Davis, Bozon ve Laroche, 2003). Church,
rahatlamanın FFF tepkisindeki genler üzerindeki baskıyı azalttığını ve kortizol gibi
stres hormonlarının alımını arttırdığını göstermiştir (Church, 2009).
Amigdala, talamustan gelen tehlike uyarıcılarını değerlendirirken hızlı ancak eksik
çalışmakta ve binlerce nöronu eylemlerinde kullanmaktadır. Amigdalanın davranışları
refleksvaridir. Büyük fiziksel tehlikelerde öncelik hız ve güce verilmektedir (bir
kabiliyet olarak güç ve hız; ancak bu kabiliyetlerin davranışlara dönüşebilmesi için
yıllarca pratiğe dökülmesi gerekmektedir). Acı gibi bazı uyarıcılar amigdalaya
ulaşmakta ve FFF tepkisinin verilmesi sağlanmaktadır. Amigdala FFF tepkisinin
verilmesi için, gerekli uyarıcıları karşılaştırarak karar vermektedir (Lane, 2009). Bazı
fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme) beyin görüntüleyici çalışmalar
FFF tepkisinde yer alan limbik sistem, amigdala, beyin hücreleri ve orta beyinin
çalışmasını azalttığını göstermiştir (Hui ve ark., 2000; Dhond ve ark., 2007; Napadow
ve ark., 2007; Fang ve ark., 2008; Napadow ve ark., 2009). Amigdalanın aktive olması
yüksek FFF tepkisi ile ilişkilendirilmekte olup, hipokampüsün çalışmasının bu
bağlamda FFF tepkisini azalttığı gösterilmiştir (Perry, 1999; LeDoux, 2002; Phelps ve
LeDoux, 2005). Napadow ve arkadaşlarının çalışmalarında, gerçek ve suni akupunktur
noktaları üzerine uygulananan etki fMRI görüntülerinde de açıkça görüldüğü üzere
akupunkturun diğer bütün somatik uyarıcılardan daha etkili olduğunu açıklamıştır
(Napadow ve ark., 2007; Napadow ve ark., 2009). Amigdalanın tehlike ile
ilişkilendirdiği bir uyarıcıyı algılaması sonucunda FFF tepkisi sağlanmaktadır. Bu
uyarıcılar önceki deneyimler ile ilişkilendirilir. Örneğin, bir birey arkadan
saldırıldıysa; arkasından gelen eylemlere karşın sempatik sinir sistemi alarm tepkisi
geliştirmektedir. Bu tecrübeye sahip bir birey; önceki öğrendiklerine göre abartılı bir
ürkme belirtisi, aşırı uyarı ve diğer FFF tepkileri gösterecektir (örneğin; önceki
travmalar, diğer çevresel uyarıcılar, aldığı dövüş sanatları eğitimi) (Lane, 2009).
Stresli bir olay hakkında düşünmek ve/ya çevredeki benzer uyarıcılar da sempatik
sinir sistemi tepkisinin verilmesinin önünü açmaktadır (Wolpe ve Wolpe, 1981; Perry,
1999; Van der Kolk, 2002). Sempatik sinir sistemi alarm tepkisi bir saniye içerisinde
gerçekleşmekte olup beynin frontal loblarının salgıladığı uyarıcıların algısının dahi
önüne geçmektedir (Perry, 1999; Van der Kolk, 2002). Bu alarm tepkisi fiziksel stres,
acıya yol açan doku zedelenmesi, kuvvetli duygusal tepki ve ön koşullanma ile
tetiklenmektedir (Swack, 2001). Acı uyarıcıları beyin hücreleri vasıtasıyla talamusa
doğru iletilmektedir. Diğer dâhili ve harici uyarıcılar da talamusa gönderilmektedir.
Beynin duman dedektörü olarak da tanımlanan amigdala (Van der Kolk, 2002)
talamustan gelen bilgiyi hızlıca işlemekte, ilişkilendirme metoduyla da öğrenmekte ve
hipotalamustaki FFF alarm tepkisini tetiklemektedir (Perry, 1999; Rothschild, 2000;
Rudin, 2005).
İnsan beyninin önemli bir özelliği de çağrışımsal öğrenme kabiliyetine sahip
olmasıdır. Klasik refleks (Pavlov) koşullandırmasının da ortabeyindeki amigdalada
yapıldığı ortaya çıkarılmıştır (Rothschild, 2000; Van der Kolk, 2002). Rudin, hayvanlar
üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda çağrışımsal öğrenmenin amigdalanın
bazolateral nükleikleri içerisinde sağlandığını belirtmiştir (Rudin, 2005). Limbik
(duygusal) beyin; orta beyin yapısının bir parçasıdır ve alarm tepkisinde ön plandadır
(Rothschild, 2000). Orta beyin ile amigdalanın çoklu duyusal yaklaşımın entegrasyon
üzerine etkisi alarm tepkisinin öğrenilmesi ile ortaya çıkmaktadır (Perry, 1999;
Phelps ve LeDoux, 2005).
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
15
Enerji psikolojisi maruz bırakma terapileri ve bilişsel şekillendirme üzerine
gerçekleştirilen bilimsel çalışmalardan elde edilen bulgular üzerine kurulmuştur
ancak bu bilgilere akupunktur uyarımını da eklemektedir. Enerji psikolojisi
müdahaleleri travmatik anıların hızla karşı şartlandırılmasında etkili olmaktadır
(Johnson ve ark., 2001; Wells ve ark., 2003; Church, 2009).
Akupunktur iğnelerinin batırılmasının yanı sıra akupunktur uyarımının vakum emme,
dokunma, ultrason ve akupresür ile de sağlanabildiği, randomize kontrollü
çalışmalarda somatik uyarımın (akupresür) iğne ile aynı etkiyi gösterdiğini ortaya
çıkarılmıştır (Ulett, 1992; Jones, 2002; Andrade ve Feinstein, 2004; Cherkin ve ark.,
2009). Bu çalışmalar dokuma veya ovmanın da akupunktur noktaları üzerinde etkili
olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak akupresür ile gerçekleştirilen çalışmaların
akupunktur çalışmaları kadar geçerli olduğunu göstermektedir (Lane, 2009).
Akupresür duyarsızlaştırması sonucu stres yaratıcı düşünceler rahatlama hissi ile
yeniden şekillendirilmekte ve stres üretici uyarıcıların karşı şartlandırılmasına yol
açmaktadır. Enerji psikoloji tedavisi öncesi ve sonrası hastaların EEG şablonlarını
karşılaştıran çalışmalarda EEG frekansının anksiyete ile ilişkilendirildiği
gözlenmektedir (Lambrou, Pratt ve Chevalier, 2003; Swingle, Pulos ve Swingle, 2004;
Diepold ve Goldstein, 2008). Karşı şartlandırma amigdalada yer almaktadır (Ulett,
1992; Rothschild, 2000; Rudin, 2005; Hui ve ark. 2007; Napadow ve ark., 2007).
Rahatlama durumu uyarıcılar ile anksiyete arasındaki bağlantıyı engellemektedir
(Wolpe ve Wolpe, 1981). Bunun yanı sıra; nörokortekse doğru kan akışını
hızlandırmakta (Amen, 2002; Root ve ark., 2009) ve bilgi işlenmesi ve davranış
değişimi için gereken yeni sinir yolları açılmasında da etkili olmaktadır (Foa, Keane ve
Friedman, 2000; LeDoux, 2002; Hartung ve Galvin, 2003; Van der Kolk, 2002). Enerji
psikolojisinin akupunktur uyarımı sayesinde bilişsel ve maruz kalma protokollerinin
etkilerinin geliştirilmesinde önemli olduğuna inanılmaktadır (Lane, 2009).
Feinstein ve Church, EFT uygulamasıyla ilgili etki mekanizmasını destekleyen
aşağıdaki sonuçları tespit etmiştir;
-Travma sonrası stres bozukluğu ile ilişkili EEG sonuçlarında beyin dalgası
frekanslarında bir azalma olması,
-Gevşeme ile ilişkili EEG sonuçlarında, teta frekanslarının artması,
-Trapez kasının EMG sonuçlarında, önemli derecede gevşetildiğinin ortaya konulması.
-Beyindeki fMRI incelemelerinde amigdala ve diğer korku işleme merkezlerinin
düzenlenme göstermesi,
-Kortizol düzeylerinin önemli ölçüde düşmesi,
-Hipotalamus-pitüiter-adrenal eksen yoluyla stres tepkisinin regülasyonu sağlanarak,
serotonin, γ-aminobütirik asit ve beta endorfinlerin salınımının artması,
-EFT'nin epigenetik ve gen ifadesine (gene expression) olumlu etkilerinin
kanıtlanması (Feinstein ve Church, 2010).
EFT Turu (Temel Reçete)
EFT uygulamasında izlenmesi gereken temel basamaklar mevcuttur. Craig’in temel
aldığı Callahan’ın geliştirdiği Düşünce Alanı Terapis’nde (Thought Field Therapy -
TFT) belirli psikolojik koşullar için farklı tıklama noktaları kullanırken, EFT
uygulamasında her duygusal sorunu tedavi edebilmek için aynı belirlenmiş bir
sıralamayla 12 enerji tıklama noktası bulunur ve buna ‘‘Temel Reçete’’ denilir (Craig,
2004).
Temel Reçete uygulanırken aşağıdaki basamaklar izlenir;
1. Öznel rahatsızlık düzeyi (Subjective Units of Discomfort-SUD) saptanması (Danışan
sıfır ile on puan arasındaki skalada hissettiği sıkıntının puanlanmasını yapar.)
2. Kurulum (Genel yapısı ‘‘Bu ……….’ma rağmen, kendimi derinden ve tamamen kabul
ediyorum.’’ şekildeki kurulum cümlesi oluşturulur.)
3. Sırayla meridyen noktalarının tıklanması (Şekil 1’de verilen noktalar tıklanır.)
4. Dokuz Gamut prosedürü (Elde Gamut noktasına tıklamalar yapılırken bazı göz
hareketleri, mırıldanmalar ve saymalar yapılır.)
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
16
5. Tekrar sırayla meridyen noktalarının tıklanması
6. Tekrar SUD ile rahatsızlık düzeyinde olan farklılaşmanın kontrolü (Craig, 2004;
Church, 2004; Craig, 2017).
Şekil 1. EFT meridyen noktaları
(http://www.eftuniverse.com/images/pdf_files/EFTMiniManual.pdf )
EFT uygulamasının en önemli bölümü kişinin rahatsızlığının doğru bir şekilde
kavranması ve ne için tıklama yapılacağını bilmektir. Blokajı kaldıracak etkileri ile
ilgili gerçek soruna odaklanılır. Öncelikle sorun dile getirilir; örneğin ‘‘…’dan
korkuyorum’’. Bu sorun ile ilgili nörolojik sistemin aktive olabilmesi için sorun yüksek
sesle dile getirilir. Enerji sistemi oldukça karmaşıktır ve her sorunun o enerji sistemi
içinde belirli bir yeri vardır. Hissedilen soruna yönelik oluşan blokaj, ancak sorun
hakkında bilinçli bir şekilde düşünerek ve değerlendirilerek ortaya çıkarılabilir.
Sorunu kavradığımızda bedenimizdeki gerçek duyumların değişmeye başladığı fark
edilir (Church, 2004).
EFT Uygulama Protokolleri
EFT turu her zaman aynıdır ancak sorun hakkında uygulamanın etkilerini
yönlendirilebilmektedir. Başarılı ve kolay EFT uygulaması için farklı türde sorunlarla
çeşitli biçimlerde çalışmak üzere EFT protokolleri mevcuttur (Hartmann, 2016).
EFT Öykü Protokolü
EFT öykü protokolününde, sorunun öyküsü anlatılmakta ve herhangi bir stres belirtisi
hissettiğimiz anda durup en son söylenen ile ilgili olarak tıklamaya başlanmaktadır.
EFT uygulaması stres yönetimi için güvenli bir şekilde uygulanmaktadır (Craig, 2008).
Örneğin geçirdiği trafik kazasını anlatan biri ‘‘Milyonlarca kez yaptığım gibi otoyolda
evime doğru aracımı sürüyordum, hava kararmıştı ve şiddetli yağmur yağıyordu.’’
diyerek olaydan bahsederken kişi tedirgin olup, kaşlarını çatıp stres belirtileri
gösterdiyse bu noktada EFT uygulamasına başlanır. ‘‘Karanlık ile şiddetli yağmur’’
kurulumuyla EFT’ye başlanır, stresinin azaldığı ve hafiflediğini hissettiğinde kişi
öyküsüne devam edebilir. Öykünün devamında tekrar stresin arttığı noktalar olursa
EFT turu uygulanır. Öykü protokolü stresi adım adım yok ederek, enerji sisteminin
asıl olayla yüzleşmeye hazır ve yeterince güçlü hale gelmesini sağlamakta, ayrıca o ana
kadar sıkışıp kalmış olan büyük miktardaki enerji özgürleşmiş olmaktadır. Bu
protokol son derece tedirgin edici anılardan kaynaklanan stresi yok ederek enerji
sisteminin önünü açmaktadır. Öykü sırasıyla aktarılırken; her stres belirtisinde
uygulama yapılmakta, sadece sonuçta değil, dolaysıyla tüm süreçte sorunlar
çözümlenmektedir. Acele edilmemeli ve rahat hissedilen bir hızda devam edilmelidir,
böylece öyküdeki olaylar nedeniyle enerjinin önünde oluşan blokajlar başarılı ve
güvenli bir şekilde ortan kaldırılmış olacaktır (Hartmann, 2016).
EFT Beden Protokolü
İnsanların hayatlarında net bir öykü bulunmayan, neden kaynaklandığı bilinmeyen
fakat güçlü, çok eskilere dayanan duyguları olabilmektedir. Duyguların öyküsü
hatırlanmaz ve neden sürekli ortaya çıktığı kelimelere dökülemez ise EFT
uygulamasında beden protokolü tercih edilebilmektir (Hartmann, 2016). EFT
uygulaması kognitif (bilişsel) ve somatik (fiziksel) olarak iki komponnentten
oluşmaktadır (Church ve Brooks, 2010b). Beden protokolü, fiziksel duyumlardan yola
çıkarak çok net kurulumlar oluşturulmasıyla çalışmaktadır. EFT beden protokolü ve
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
17
bedenden algılanan fiziksel duyumlar üzerinde çalışırken boşta kalan el bu duygunun
bulunduğu yere koyulur, bu sayede enerji akışı hızlanır. EFT beden protokolü birçok
şekilde kullanılabilir. Örneğin, ‘‘Çok kızgınım’’ diyen kişiye bedende oluşan hislere
odaklanıp ‘‘Bu öfkeyi bedeninin neresinde ve ne şekilde hissediyorsun, elinle yerini
gösterebilir misin?’’ diye sorulur. Yanıtı ‘‘Tam olarak göğsümün ortasında güçlü bir
alev gibi’’ diyebilir. ‘‘Göğsümün ortasında güçlü bir alev gibi’’ kurulumu ve ‘‘alev gibi’’
anımsatıcısıyla tıklamaya başlanır. EFT beden protokolü uygulanırken sorunla ilgili
enerji blokajların ve beden oluşturduğu duyumların tamamen yok edildiğinden emin
olunmalıdır. Bu protokol duygularını dile getirmekten hoşlanmayan ya da bunlar
hakkında konuşamayan kişilerde, örneğin küçük çocuklarda yararlı olabilmektedir.
Belli bir konunun dile getirilmediği, anıların yeniden canlanmadığı ve sorunun
kaynağını kimsenin bilmesinin gerekmediği durumlarda kullanılabilmektedir. Acıları
ve psikosomatik ağrıları ya da hastalıkların acı veren belirtilerini yok etmek için de iyi
bir protokol seçeneğidir (Hartmann, 2016).
Dikkate Dayalı EFT Protokolü
Bu protokole dikkate dayalı EFT protokolü adı verilmesinin nedeni düşünme,
konuşma söz konusu olmadan, bedensel duyumlara, düşünce ve anıların akışına, soluk
alıp vermeye ve tıklanan her noktanın tepkisine odaklanılmaktadır. Bu protokolde
birey kendine yardım etmektedir. Kurulum ifadesi kullanılmamakta ve eşyaya ya da
uyarana odaklanılmaktadır. Odaklanan nesne sorunu anımsatacak herhangi bir şey
olabilmektedir. EFT uygulamaya bireyin kendini rahat hissettiği bir yerde başlaması
önerilmektedir. Kullanılacak nesne çok yakında olmak zorunda değildir, gerektiği
kadar zaman tanınmakta ve ihtiyaç duyulduğu kadar EFT uygulanmaktadır. Bu
protokolde korku yenmeye çalışılmamakta, yalnızca odaklanılan nesneye doğru
stressiz, serbest doğal bir yol meydana gelmesi için enerji bedeninin stresi
boşaltılmaktadır. Dikkate dayalı EFT protokolünün temel noktası sorunlara neden
olan bir şeye doğrudan odaklanmak ve sorunu çözme yolunda adım adım ilerlemektir
(Hartmann, 2016). EFT’nin spesifik fobilerde uygulamanın olumlu sonuçlarının
kaydedildiği çalışmalar mevcuttur (Salas ve ark., 2011; Boath ve ark., 2012). Örneğin
örümcek korkusu olan biri örümcek yazan ya da resmi olan bir kâğıda bakarak,
çikolata bağımlılığı olan biri en sevdiği çikolatayı masaya koyup bu protokolü
uygulayabilmektedir (Hartmann, 2016).
EFT Serbest Akış Protokolü
Serbest akış protokolü çok belirgin olmayan ya da yeterince anlaşılamayan bir sorunu
araştırmak için tercih edilebilmektedir. Herhangi bir konuda genel olarak enerji
bedeninde bulunan stresi gidermek için serbest akış protokolü kullanılabilmektedir.
Bu durum aynı zamanda zihni, bedeni ve ruhu içeren ilginç bir deneyimdir. Örneğin,
moralinin bozuk olduğunu bilen ama nedeninden emin olamayan, ayrıca geçmişte de
bu durumu birkaç kez yaşamış ve artık sorunun ne olduğunu bilmese bile bunu
tamamen önleyecek biçimde ilerleme kaydetmeyi isteyen kişiler bu protokolü tercih
edebilmektedir. Kurulum yaparken farklı, diğer tıklama noktalarına geçerken aynı
konu hakkında farklı tümcelerle devam edilmektedir. İlk başta tıklanan noktanın
çağırdığı hislere, düşüncelere ve anılara doğrudan karşılık olarak gelen kurulum
cümlelerindeki değişime izin vermek, ilginç ve çok güçlü bir EFT uygulamasıdır. Bu
protokolün amacı enerji sistemindeki blokajları ortadan kaldırmak ve EFT
uygulamasındaki bütün tıklama noktalarından ve yerlerinden tam kapasiteyle
yararlanarak enerji akışının güçlenip serbest kalmasını sağlamaktır (Hartmann,
2016).
Başkasının Yerine EFT protokolü
Başkasının yerine EFT protokolü (vekil tıklama), başka biri için ya da onun adına
tıklama yapmaktır. Bu kişi bir çocuk ya da ortak, dost, meslektaş, aile, takım, hayvan,
geçmişteki veya gelecekteki görünümümüz olabilmektedir. Protokolün uygulaması
basittir, örneğin; Bob adına uygulama yapılıyorsa kurulum ‘‘Bob örümceklerden
korkuyor.’’ olacaktır. Başkasının yerine EFT uygulaması son derece basit ve
dolaysızdır. Herhangi bir nedenle kendisiyle ilgili endişelerimizin olduğu biri adına
uygulama yapılması, uygulama yapan kişiyi de stresten arındırmakta ve enerji akışını
düzene sokmaktadır. Fiziksel dünyada insanlar birbirinden ayrı geziyor olsa da enerji
düzeylerinde çok fazla bağlantı bulunmaktadır. Bu protokolde EFT tıklamalarında bu
bağlantılar kullanılarak değişimler ve enerji akışı sağlanmaktadır. Bu protokol birçok
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
18
durumda uygulanabilmektedir. Çocuklarıyla ilgili endişeli ebeveynler, eşlerinin
sıkıntısıyla ilgili partnerler, patronuyla ilgili çalışanlar gibi bu protokolün bin bir çeşit
kullanım şekli bulunmaktadır. İlginç bir yönü de geçmiş ya da geleceğe yönelik
uygulama yapılabilmesidir. ‘‘Ben bebekken annem beni terk etti’’ demek yerine ‘‘terk
edilmiş bebek’’ tıklaması yaparak geçmişteki görünümüne (bebek eskiden vardı, artık
burada değil) EFT yapılabilmektedir. Aynı şekilde gelecek görünüme de
yapılabilmekte; ‘‘Önümüzdeki cuma o ürkütücü sunumu yapacak olan görünüm’’.
örneğinde kurulumu ‘‘O görünüm söyleyeceklerini unutmaktan çok korkuyor’’
olacaktır ve ‘‘sözcükleri unutmak’’ anımsatıcı ifadesi kullanılabilmektedir (Hartmann,
2016).
Sevecen EFT Dokunuşu Protokolü
Fiziksel olarak kendine ya da başkasına dokunulamayacağı durumda tercih
edilebilmektedir. EFT bir enerji çalışması olduğu için ve birey EFT uygulama
noktalarına dokunduğunda enerji bedenindeki değişimleri enerjinin iyileştirici elleri
gerçekleştirdiği için, EFT eller kullanmadan da yapılabilmektedir. Sevecen dokunuş
protokolünde herhangi bir kurulum cümlesi ya da anımsatıcı kullanılmamakta,
yalnızca sevecen dokunuş biçiminde ‘‘sevgi’’ üzerine odaklanılmaktadır. Bir an için
iyileştiren enerji ellerinin fiziksel olarak bedene bağlı olmadığı ve kendi kendine
hareket edebildiği düşünülmektedir. Derin ve rahat soluklar alınmakta ve enerji
ellerinin kalp ile temas ettiği yerde oluşan duyumlara yoğunlaşılmaktadır. Nefes
verilirken ‘‘sevecen dokunuş’’ ifadesi düşünülebilmekte ya da söylenebilmektedir.
Derin bir nefes ile beraber ve sevecen bir elin başın tepesine dokunduğu
hissedilmektedir. Sevecen el, üçüncü göz noktasına dokunmak üzere hareket ederken
tekrar derin bir nefes alınmakta ve bu hissiyat EFT seansı boyunca devam etmektedir
(Hartmann, 2016). Yapılmış bir çalışmada da diyafram nefesinin ardında EFT
uygulamasının yapılmasıyla sıkıntı, kaygı ve korku düzeyinde istatistiksel olarak
önemli bir azalma saptanmıştır (Salas ve ark., 2011).
Literatür Taraması
EFT Kullanım Alanları
Yaşlı, gebe, çocuk dâhil her yaştaki bireye güvenle uygulanabilmektedir. EFT
uygulaması yapılmış 51 çalışmada 18’i randomize kontrollü çalışılmış ve klinik
ölçümlerle olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Bunun yanı sıra duygusal dışa vurum
reaksiyonları oldukça düşüktür (Feinstein, 2012).
Çocuklarda test/sınav kaygısı ve performansı, korku, fobiler, yatak ıslatma, kâbuslar,
uyku sorunları, stres, okul sorunları, spor kaygısı, öğrenme güçlüğü ve benlik saygısı
ile ilgili sorunlarda EFT uygulanabilmektedir (Rancour, 2016; Mucillo, 2016; Craig,
2017).
Pubmed, Google akademik ve ilgili literatür kaynakları taranarak incelendiğinde
erişkinlerde aşağıdaki konularda EFT’nin araştırma sonuçları olduğu belirlenmiştir.
Erişkinlerde psikolojik sorunlarda tedavi amaçlı yapılmış EFT uygulama çalışmaları
şekilde sıralanabilir; anksiyete (Temple ve Mollon, 2011; Gaesser ve Karan, 2017), test
anksiyetesi (Sezgin ve Özcan, 2009; Jain ve Rubino, 2012), bağımlılık (Church ve
Brooks, 2014), travma sonrası stres bozukluğu (PTSD), hem bireysel hem de büyük
etkili travma olayları (Karatzias ve ark., 2011; Zhang ve ark., 2011; Stein ve Brooks,
2011; Church ve Feinstein, 2012; Gurret, Caufour, Palmer-Hoffman ve Church, 2012;
Church, Pina, Reategui ve Brooks, 2012; Hartung ve Stein, 2012; Connolly ve Sakai,
2012; Robson ve Robson, 2012; Gallo, 2013; Church ve ark., 2013; Boath, Stewart ve
Rolling, 2014; Dunnewold, 2014; Church ve Brooks, 2014; Lake, 2014; Sheldon, 2014),
disleksi (McCallion, 2012), akademik performans (Boath, Stewart ve Carrier, 2013),
kilo kaybı ve aşerme (Church ve Brooks, 2010 a; Stapleton ve ark., 2010; Stapleton,
Sheldon ve Porter, 2012), depresyon (Church, De Asis ve Brooks, 2012; Stapleton ve
ark., 2013; Stapleton ve ark., 2014; Chatwin ve ark., 2016), korkular (Waite ve Holder,
2003; Baker ve Siegel, 2010; Salas, Brooks ve Rowe, 2011; Temple ve Mollon, 2011),
kalabalığın önünde konuşma korkusu (Schoninger ve Hartung, 2010; Fitch, Schmuldt
ve Rudick, 2011; Jones, Thornton ve Andrews, 2011).
Fiziksel ve tıbbi tedavi amacıyla sedef hastalığı (Hodge, 2011), nöbet bozuklukları
(Swingle, 2010), fibromiyalji (Brattberg, 2008), baş ağrısı (Bougea ve ark., 2013), spor
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
19
performansı geliştirme (Church, 2009; Church ve Downs, 2012; Llewellyn-Edwards ve
Llewellyn-Edwards, 2012; Rotheram ve ark., 2012) ve kronik hastalık semptomları
(Kalla ve ark., 2017) gibi konularda EFT uygulamaları mevcuttur. Gebelikten önce
oluşan doğum korkusunun çok şiddetli boyutlara ulaşması “tokofobi” olarak
tanımlanmaktadır (Hofberg ve Ward, 2004; Bakshi ve ark., 2008; Alessandra ve
Roberta, 2013). Gebelik ve doğum fizyolojik bir süreçtir fakat tokofobi kadınlar için
ciddi bir problemdir (Serçekuş ve Okumuş, 2009; Aksoy, 2015; O'Connell ve ark.,
2017). Tokofobi kadınlarda değerlendirilmez ve tedavi edilmez ise; aile ilişkilerine
zarar verebilir, anne sütünü azaltabilir ve uzun vadede dünyaya gelen çocuklarda,
duygusal, bilişsel ve davranışsal bozukluklar görülebilir (Gamble ve ark., 2002).
Geçmiş deneyimleriyle önceden olumsuz olarak ilişkilendirilmiş doğum eylemi ile
ilgili, EFT uygulaması yapılarak gebeler rahatlayıp, olumsuz duygularını
özgürleştirebilirler. EFT uygulayarak, duygusal sorunları doğumun öncesinde çözmek,
gebeyi doğum sırasındaki rahatsızlıklardan uzaklaştırabilir. EFT’nin enerji akışını
düzenleyici etkisiyle geçmiş deneyimler, travmalar ve korkular temizlenebilmektedir.
EFT, gebeyi travay ve doğum sırasında, kasılmaların ağrısından kurtarmaya ve travay
süresinin kısalmasına yardımcı olmak için güvenle ve etkili bir şekilde
kullanılabilmektedir. EFT; zihin, beden ve enerji akışı uyum içinde olduğu zaman daha
etkili olmaktadır. Böylece gebeler doğumu, düşünceleri ve duyguları mümkün
olduğunca sınırlamadan özgürce yaşayabilmekte ve gebelik döneminde hissedilen
stres ve gerginliğin azaltılmasında da etkili olmaktadır (Ghamsari ve Lavasani, 2015).
Yapılmış bütün bu çalışmalara ek olarak Hartmann kitabında, beden imgesi, inançlar,
yas, güvensizlik, ölüm korkusu, bağışlama, yaratıcılık, hedefler, öğrenme, şans,
ilişkiler, cinsellik, spiritüalizm ve irade gibi birçok konuda EFT uygulanabileceğini
bildirmiştir (Hartmann, 2016).
Sonuç
EFT ile enerji akışı güvenle ve bilinçli bir şekilde düzenlenebilmekte, bireyin “daha iyi”
hissetmesine katkıda bulunulmaktadır. Geçmiş uygulamalardaki olumlu sonuçlar
yöntemin güvenirliğini ortaya koymaktadır. Uygulama prosedürünün kolay, uygulama
alanlarının çok yönlü olması ve yan etki göstermemesi nedeniyle EFT’nin farklı klinik
alanlarda yaygınlaştırılması ve kanıta dayalı araştırmaların artırılması önerilebilir.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
20
Kaynakça
Aksoy, A.N. (2015). Doğum Korkusu: Literatür Değerlendirmesi. ODÜ Tıp Dergisi, 2(3),
161-165.
Alessandra, S., & Roberta, L. (2013). Tokophobia: When fear of childbirth prevails.
Mediterranean Journal of Clinical Psychology, 1(1), 1-18.
Amen, D. (2002). Images of Human Behavior. Newport Beach, CA: Mindworks Press.
Andrade, J., & Feinstein, D. (2004). Energy psychology: Theory, indications, evidence.
D. Feinstein, Energy Psychology Interactive, 199-214.
Baker, A., & Siegel, L. (2010). Emotional freedom techniques (EFT) reduces intense
fears: A partial replication and extension of Wells et al. (2003). Energy Psychology:
Theory, Research, & Treatment, 2(2).
Bakshi, R., Mehta, A., Mehta, A., & Sharma, B. (2008). Tokophobia: Fear of Pregnancy
and Childbirth. The Internet Journal of Gynecology and Obstetrics, 10(1), 9-11.
Boath, E., Stewart, A., & Carryer, A. (2013). Tapping for success: A pilot study to
explore if emotional freedom techniques (EFT) can reduce anxiety and enhance
academic performance in university students. Innovative Practice in Higher
Education, 1(3), 1-13.
Boath, E., Stewart, A., & Rolling, C. (2014). The impact of EFT and matrix reprinting on
the civilian survivors of war in Bosnia: A pilot study. Current Research in
Psychology, 5(1), 64-72.
Boath, E., Stewart, A., & Carryer, A. (2012). A narrative systematic review of the
effectiveness of Emotional Freedom Techniques (EFT). Staffordshire University,
CPSI Monograph,
http://www.staffordshire.ac.uk/assets/A_narrative_systematic%20_Review_of_the
_effectiveness_of_Emotional_Freedoms_Technique_(EFT)_tcm44-45500.pdf .
Bougea, A.M., Spandideas, N., Alexopoulos, E.C., Thomaides, T., Chrousos, G.P., &
Darviri, C. (2013). Effect of the emotional freedom technique on perceived stress,
quality of life, and cortisol salivary levels in tension-type headache sufferers: A
randomized controlled trial. Explore, 9(2), 91-99.
Brattberg, G. (2008) Self-administered EFT (Emotional Freedom Techniques) in
individuals with fibromyalgia: a randomized trial. Integrative Medicine, 7(4), 30-35.
Chatwin, H., Stapleton, P., Porter, B., Devine, S., & Sheldon, T. (2016). The Effectiveness
of Cognitive Behavioral Therapy and Emotional Freedom Techniques in Reducing
Depression and Anxiety Among Adults: A Pilot Study. Integrative Medicine, 15(2),
27-34.
Cherkin, D.C., Sherman, K.J., Avins, A.L., Erro, J.H., Ichikawa, L., Barlow, Delaney, K.,
Hawkes, R., Hamilton, L., Pressman, A., Deyo R.A., & Khalsa, P.S. (2009). A
randomized trial comparing acupuncture, simulated acupuncture, and usual care
for chronic low back pain. Archives Of Internal Medicine, 169(9), 858-866.
Church, D., & Brooks, A.J. (2010). Application of emotional freedom
techniques. Integrative Medicine, 9(4), 47-48. (a)
Church, D., & Brooks, A. (2010). The effect of a brief EFT (Emotional Freedom
Techniques) self-intervention on anxiety, depression, pain and cravings in
healthcare workers. Integrative Medicine: A Clinician’s Journal, October 40-44. (b)
Church, D., & Brooks, A.J. (2014). CAM and energy psychology techniques remediate
PTSD symptoms in veterans and spouses. Explore: The Journal of Science and
Healing. 10(1), 24-33.
Church, D., De Asis, M., & Brooks, A.J. (2012). Brief group intervention using EFT
(emotional freedom techniques) for depression in college students: a randomized
controlled trial. Depression Research & Treatment, Article ID 257172. 2012, 1-7.
Church, D., & Downs, D. (2012). Sports confidence and critical incident intensity after
a brief application of emotional freedom techniques: a pilot study. Sport Journal,
15(1), 1-3.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
21
Church, D., & Feinstein, D. (2012). The psychobiology and clinical principles of energy
psychology treatments for PTSD: A review. In T. Van Leeuwen & M. Brouwer (Eds.),
Psychology of trauma. Hauppauge, NY: Nova, 211-24.
Church, D., Hawk, C., Brooks, A., Toukolehto, O. M, Dinter, I., & Stein, P. (2013).
Psychological trauma symptom improvement in veterans using EFT (emotional
freedom techniques): A randomized controlled trial. Journal of Nervous and Mental
Disease, 201(2), 153-160.
Church, D., Pina, O., Reategui, C., & Brooks, A. (2012). Single session reduction of the
intensity of traumatic memories in abused adolescents after EFT: A randomized
controlled pilot study. Traumatology, 18(3),73-79.
Church, D. (2013). Clinical EFT as an evidence-based practice for the treatment of
psychological and physiological conditions. Psychology, 4(8), 645-654. (b)
Church, D. (2013). Clinical EFT Handbook: A Definitive Resource for Practitioners,
Scholars, Clinicians & Researchers. Church, D., Marohn, S. (Editör). Chapter 4. The
Roots of EFT in Medicine and Psychology. Energy Psychology Press, (1), 53-65. (a)
Church, D. (2009). The effect of EFT (emotional freedom techniques) on athletic
performance: A randomized controlled blind trial. Open Sports Sciences Journal, 2,
17-22.
Church, D. (2004). The EFT Mini-Manual (Emotional Freedom Techniques).
www.EFTUniverse.com, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
Connolly, S.M., & Sakai, C.E. (2012). Brief trauma symptom intervention with Rwandan
genocide survivors using thought field therapy. International Journal of Emergency
Mental Health, 13(3), 161-172.
Craig, G. (2004). EFT. Duygusal Özgürlük Teknikleri El Kitabı.
www.eftiletanis.com/EFT_Manual_Turkish_eftiletanis.com.pdf., Erişim Tarihi:
04.04.2017.
Craig, G. (2008). The EFT manual. Santa Rosa, CA: Energy Psychology Press.
Davis, S., Bozon, B., & Laroche, S. (2003). How necessary is the activation of the
immediate early gene zif268 in synaptic plasticity and learning? Behavioral Brain
Research, 142(1), 17-30.
Dhond, R.P., Kettner, N., & Napadow, V. (2007). Neuroimaging acupuncte effects in the
human brain. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 13(6), 603-616.
Diepold, J.H. (2000). Touch and Breathe: An alternative treatment approach with
meridian based psychotherapies. Traumatology, 6(2), 109-18.
Diepold, J.H., & Goldstein, D. (2008). Thought Field Therapy and qEEG changes in the
treatment of trauma: A case study. Traumatology, 15(1), 85-93.
Dunnewold, A.L. (2014). Thought field therapy efficacy following large scale traumatic
events. Current Research in Psychology, 5(1), 34-39.
Fang, J., Jin, Z., Wang, Y., Li, K., Kong, J., Nixon, E.E., Zeng, Y., Ren, Y., Tong, H., Wang, Y.,
& Hui, K.K. (2008). The salient characteristics of the central effects of acupuncture
needling: Limbic-paralimbic-neocortical network modulation. Human Brain
Mapping, 30(4), 1196-1206.
Feinstein, D., & Church, D. (2010). Modulating gene expression through
psychotherapy: The contribution of non-invasive somatic interventions. Review of
General Psychology, 14(4), 283-295.
Feinstein, D. (2012). Acupoint stimulation in treating psychological disorders:
evidence of efficacy. Review of General Psychology, 16(4), 364-380.
Feinstein, D. (2003). Energy psychology interactive CD training program (Version.
4.0). Ashland, OR: Innersource Publishing.
Fitch, J., Schmuldt, L., & Rudick, K.L. (2011). Reducing state communication anxiety for
public speakers. An energy psychology pilot study. Journal of Creativity in Mental
Health, 6(3), 178-192.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
22
Fleming, T. (1996). Reduce traumatic stress in minutes: The Tapas Acupressure
Technique (TAT) workbook. Torrence, CA: Tapas Fleming.
Foa, E.B., Keane, T. M., & Friedman, M.J. (Eds.). (2000). Effective treatments for PTSD:
Practice guidelines from the International Society for Traumatic Stress Studies.
New York: Guilford.
Gaesser, A.H., & Karan, O.C. (2017). A randomized controlled comparison of Emotional
Freedom Technique and cognitive-behavioral therapy to reduce adolescent anxiety:
A pilot study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 23(2), 102-
108.
Gallo, F. (2013). Energy for healing trauma, energy psychology and the efficient
treatment of trauma and PTSD. Energy Psychology Journal, 5(1).
Gamble, J.A., Creedy, D.K., Webster, J., & Moyle, W. (2002). A review of the literature on
debriefing or non-directive counselling to prevent postpartum emotional distress.
Midwifer, 18(1), 72-79.
Ghamsari, M.S., & Lavasani, M.G. (2015). Effectiveness Of Emotion Freedom Technique
On Pregnant Women's Perceived Stress And Resilience. Journal of Education and
Sociology, 6(2), 118-22.
Gurret, J.M., Caufour, C., Palmer-Hoffman, J., & Church, D. (2012). Post-earthquake
rehabilitation of clinical PTSD in Haitian seminarians. Energy Psychology: Theory,
Research and Treatment, 4(2), 33-40.
Hartmann, S. (2016). Enerji EFT. Pegasus Yayınları. İstanbul, (1), 13-254.
Hartung, J., & Stein, P. (2012). Telephone delivery of EFT (emotional freedom
techniques) remediates PTSD symptoms in veterans. Energy Psychology Journal,
4(1), 33-40.
Hartung, J.G., & Galvin, M.D. (2003). Energy psychology and EMDR: Combining forces
to optimize treatment. New York: Norton.
Hodge, P. (2011). A pilot study of the effects of emotional freedom techniques in
psoriasis. Energy Psychology: Theory, Research & Treatment, 3(2), 13-24.
Hofberg, K., Ward, M.R. (2003). Fear of pregnancy and childbirth. Postgrad Med J, 79,
505-10.
Hui, K.K.S, Liu, J., Makris, N., Gollub, R.W., Chen, A.J.W., & Moore, C.I., et al. (2000).
Acupuncture modulates the limbic system and subcortical gray structures of the
human brain: Evidence from fMRI studies in normal subjects. Human Brain
Mapping, 9(1), 13-25.
Jain, S., & Rubino, A. (2012). The effectiveness of emotional freedom techniques (EFT)
for optimal test performance: A randomized controlled trial. Energy Psychology:
Theory, Research & Treatment, 4(2), 13-24.
Johnson, C., Shala, M., Sejdijaj, X., Odell, R., & Kadengjika, D. (2001). Thought Field
Therapy: Soothing the bad moments of Kosovo. Journal of Clinical Psychology,
57(10), 1237-1240.
Jones, S., Thornton, J., & Andrews, H. (2011). Efficacy in reducing public speaking
anxiety: A randomized controlled trial. Energy Psychology: Theory, Research and
Treatment, 3(1), 33-42.
Jones, J.P. (2002). Ultrasonic acupuncture and the correlation between acupuncture
stimulation and the activation of associated brain cortices using functional
Magnetic Resonance Imaging. Bulletin of Science, Technology & Society, 22(5), 362-
370.
Kalla, M., Simmons, M., Robinson, A., Stapleton, P. (2017). Emotional freedom
techniques (EFT) as a practice for supporting chronic disease healthcare: a
practitioners’ perspective. Disability and Rehabilitation, 1-9.
Karatzias, T., Power, K., Brown, K., McGoldrick, T., Begum, M., Young, J., & Adams, S.
(2011). A controlled comparison of the effectiveness and efficiency of two
psychological therapies for posttraumatic stress disorder: Eye movement
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
23
desensitization and reprocessing vs. emotional freedom techniques. Journal of
Nervous and Mental Disease, 199(6), 372-378.
Lake, J. (2014). A review of select CAM modalities for the prevention and treatment of
PTSD. Psychiatric Times, 31(7), 29-30.
Lambrou, P.T., Pratt, G.J., Chevalier, G. (2003). Physiological and psychological effects
of a mind/body therapy on claustrophobia. Subtle Energies & Energy Medicine,
14(3), 239-251.
Lane, J. (2009). The neurochemistry of counterconditioning: Acupressure
desensitization in psychotherapy. Energy Psychology: Theory, Research, and
Treatment, 1(1), 31-44.
LeDoux, J. (2002). The synaptic self: how our brains become who we are (New York:
Viking Penguin). Trad. It. Il Sé sinaptico. Come il nostro cervello ci fa diventare
quelli che siamo. Milano: Raffaello Cortina.
Llewellyn-Edwards, T., & Llewellyn-Edwards, M. (2012). The effect of EFT (emotional
freedom techniques) on soccer performance. Fidelity: Journal for the National
Council of Psychotherapy, 47,14-19.
McCallion, F. (2012). Emotional freedom techniques for dyslexia: A case study. Energy
Psychology Journal, 4(2), 29-30.
Mucillo, A. (2016). Tapping circles start up guide.
https://tappingforkids.wordpress.com/2008/07/20/tapping-circles-start-up-
guide, Erişim Tarihi: 05.04.2017.
Napadow, V., Dhond, R., Park, K., Kim, J., Makris, N., Kwong, K.K., Harris, R.E., Purdon, P.
L., Kettner, N., & Hui, K.K. (2009). Time-variant fMRI activity in the brainstem and
higher structures in response to acupuncture. NeuroImage, 47(1), 289-301.
Napadow, V., Kettner, N., Liu, J., Li, M., Kwong, K.K., Vangel, M., Makris, N., Audette, J., &
Hui, K.K. (2007). Hypothalamus and amygdala response to acupuncture stimuli in
Carpal Tunnel Syndrome. Pain, 130(3), 254-266.
O'Connell, M.A., Leahy‐Warren, P., Khashan, A.S., Kenny, L.C., & O'Neill, S.M. (2017).
Worldwide prevalence of tocophobia in pregnant women: systematic review and
meta‐analysis. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 1-14.
Perls, F.A. (1969). Ego, Hungar and Aggresion: The Beginning of Gestalt Therapy.
Random House. New York, NY.
Perry, B.D. (1999). Memories of fear: how the brain stores and retrieves physiologic
states, feelings, behaviors and thoughts from traumatic events. In Splintered
reflections: Images of the body in trauma. Ed. Goodwin, J. & Attias, R. (Eds.) New
York: Basic Books.
Phelps, E.A., & LeDoux, J.E. (2005). Contributions of the amygdala to emotion
processing: from animal models to human behavior. Neuron, 48(2), 175-187.
Rancour, P. (2016). The Emotional Freedom Technique Finally, a Unifying Theory for
the Practice of Holistic Nursing, or Too Good to Be True?. Journal of Holistic
Nursing, 35(4), 382-388.
Robson, P., & Robson, H. (2012). The challenges and opportunities of introducing
thought field therapy (TFT) following the Haiti earthquake. Energy Psychology
Journal, 4(1), 41-5.
Root, J.C., Tuescher, O., Cunningham-Bussel, A., Pan, H., Epstein, J., Altemus, M., & et al.
(2009). Frontolimbic function and cortisol reactivity in response to emotional
stimuli. Neuroreport, 20(4), 429-434.
Rotheram, M., Maynard, I., Thomas, O., Bawden, J., & Francis, L. (2012). Preliminary
evidence for the treatment of type I “yips”: The efficacy of the emotional freedom
techniques. Sport Psychologist, 26(4), 551-570.
Rothschild, B. (2000). The body remembers: The psychophysiology of trauma and
trauma treatment. New York: Norton.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
24
Rudin, R.A. (2005). A neurobiological basis for the observed peripheral sensory
modulation of emotional responses. Traumatology, 11(3), 145-158.
Sabban, E.L., & Kvetnanasky, R. (2001). Stress-triggered activation of gene expression
in catecholaminergic systems: Dynamics of transcriptional events. Trends in
Neurosciences, 24(2), 91-98.
Salas, M., Brooks, A., & Rowe, J. (2011). The immediate effect of a brief energy
psychology intervention (Emotional Freedom Techniques) on specific phobias: a
pilot study. Explore, 7(3), 155-161.
Schoninger, B, & Hartung J. (2010). Changes on selfreport measures of public speaking
anxiety following treatment with thought field therapy. Energy Psychology: Theory,
Practice, Research, 2(1),13-26.
Serçekuş, P., & Okumuş, H. (2009). Fears associated with childbirth among nulliparous
women in Turkey. Midwifery, 25(2), 155-162.
Sezgin, N. (2013). Tek Oturumda Uygulanan Duygusal Özgürlük Tekniği (EFT)'nin
Yaratılan Stres Durumu Üzerindeki Etkileri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-
Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(1), 329-348.
Shealy, N., & Church, D. (2008). Soul Medicine: Awakening your inner blueprint for
abundant health and energy. Energy Psychology Press. Santa Rosa, CA.
Sheldon, T. (2014). Psychological intervention including emotional freedom
techniques for an adult with motor vehicle accident related posttraumatic stress
disorder: a case study. Current Research in Psychology, 5(1), 40-63.
Stapleton, P., Church, D., Sheldon, T., Porter, B., & Carlopio, C. (2013). Depression
symptoms improve after successful weight loss with emotional freedom
techniques. Hindawi Publishing Corporation ISRN Psychiatry. Article ID
573532.2013, 1-7.
Stapleton, P., Devine, S., Chatwin, H., Porter, B., & Sheldon, T. (2014). A feasibility
study: Emotional freedom techniques for depression in Australian adults. Current
Research in Psychology, 5(1), 19-33.
Stapleton, P., Sheldon, T., & Porter, B. (2012). Clinical benefits of emotional freedom
techniques on food cravings at 12-months follow-up: A randomized controlled trial.
Energy Psychology Journal, 4(1), 13-24.
Stapleton, P., Sheldon, T., Porter, B., & Whitty, J. (2010). A randomized clinical trial of a
meridian-based intervention for food cravings with six month follow-up. Behavior
Change, 28(1), 1-16.
Stein, P., & Brooks, A. (2011). Efficacy of EFT provided by coaches vs licenses
therapists in veterans with PTSD. Energy Psychology: Theory, Research and
Treatment, 3(1), 11-18.
Swack, J.A. (2001). The biochemistry of energy psychology: An immunologist’s
perspective on physiological mechanisms underlying energy psychology
treatments. Keynote presentation, Third Annual International Energy Psychology
Conference, San Diego, CA, May.
Swingle, P. (2010). Emotional freedom techniques (EFT) as an effective adjunctive
treatment in the neurotherapeutic treatment of seizure disorders. Energy
Psychology: Theory, Research, and Treatment, 2(1), 29-38.
Swingle, P.G., Pulos, L., & Swingle, M.K. (2004). Neurophysiological indicators of EFT
treatment of post traumatic stress. Subtle Energies & Energy Medicine, 15(1), 75-86.
Temple, G., & Mollon, P. (2011). Reducing anxiety in dental patients using emotional
freedom techniques (EFT): a pilot study. Energy Psychol Theory Res Treat, 3(2), 53-
56.
Craig, G. (2017). The EFT Tapping Home. www.emofree.com, Erişim Tarihi:
04.04.2017.
Ulett, G.A. (1992). Beyond yin and yang; How acupuncture really works. St. Louis:
Warren S. Green, 38-53.
Duygusal Özgürleşme Tekniği (EFT) Kapsamı ve Uygulama Alanları
Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi • Life Skills Journal of Psychology • http://dergipark.gov.tr/ybpd
25
Van der Kolk, B.A. (2002). Beyond the talking cure: Somatic experience and
subcortical imprints in the treatment of trauma. In F. Shapiro (Ed.), EMDR,
promises for a paradigm shift New York: APA Press.
Waite, W.L., & Holder, M.D. (2003). Assessment of the emotional freedom
technique. Sci Rev Ment Health Pract, 2(1), 1-10.
Wells, S., Polglase, K., Andrews, H.B., & Carrington, P. (2003). Efficacy of a meridian
based desensitization technique (EFT) versus diaphragmatic breathing in the
treatment of specific phobias. Journal of Clinical Psychology, 59(9), 943-966.
Wolpe, J. (1973). The Practice of Behavior Therapy. 2nd ed. New York, NY: Pergamon
Press.
Wolpe, J., & Wolpe, D. (1981). Our useless fears. Boston: Houghton Mifflin, 48-61.
Zhang, Y., Feng, B., Xie, J. P., Xu, F.Z., & Chen, J. (2011). Clinical study on treatment of
the earthquake-caused post- traumatic stress disorder by cognitive behavior
therapy and acupoint stimulation. Journal of Traditional Chinese Medicine, 31(1),
60-63.