Content uploaded by Rik Hoekstra
Author content
All content in this area was uploaded by Rik Hoekstra on Feb 14, 2018
Content may be subject to copyright.
!
1!
Methodologische vernieuwing en bronnenkritiek in
het digitale tijdperk - 2018-2023
Rik!Hoekstra,!Marijn!Koolen,!Sebastiaan!Derks,!Jan!Burgers,!Marijke!van!Faassen!en!Ida!Nijenhuis!
Inleiding: dataclouds en methodologische uitdagingen
Enorme!hoeveelheden!informatie!over!het!verleden!komen!beschikbaar!in!digitale!vorm:!zoveel!dat!het!vrijwel!
onmogelijk!is!om!deze!in!samenhang!te!onderzoeken!zonder!de!inzet!van!digitale!technieken.!Deze!digitale!
wending!brengt!fundamentele!transformaties!teweeg!in!de!geesteswetenschappelijke!onderzoekspraktijk,!
waaraan!tot!op!heden!nog!te!weinig!aandacht!is!besteed.!
!!
Digitale!onderzoeksgegevens!worden!in!toenemende!mate!samengebracht!binnen!gedeelde!data-
infrastructuren.!Dergelijke!datawolken,!zelfs!van!een!beperkte!omvang,!dragen!echter!het!gevaar!in!zich!dat!ze!
een!amorf!en!ondoordringbaar!karakter!krijgen,!die!buitengewoon!lastig!te!bevragen!en!te!doorgronden!zijn.!!
Dit!stelt!geesteswetenschappelijke!onderzoekers!voor!belangrijke!methodologische!en!onderzoekspraktische!
kwesties.!
!
Zo!is!de!context!van!digitale!bronnen!en!gegevens!in!veel!gevallen!anders!en!veel!complexer!dan!bij!analoge!
bronnen.!Hoe!kunnen!we!daar!het!beste!mee!omgaan!en!de!contextuele!informatie!zoveel!mogelijk!
waarborgen?!Hoe!zorgen!we!ervoor!dat!we!zicht!houden!op!de!ontstaansgeschiedenis,!representativiteit!en!
structuur!van!de!bronnen?!Hoe!voorkomen!we!dat!de!inzet!van!digitale!tools!tot!steeds!groeiende!black!boxes!
leidt?!Door!data-linking!kunnen!veel!gegevens!met!elkaar!worden!verbonden,!maar!wat!is!de!inhoudelijke!
betekenis!van!deze!koppelingen,!en!wat!zijn!de!best!practices!hierbij?!Hoe!kunnen!we!ons!arsenaal!aan!
methoden!uitbreiden!en!deze!overdragen!op!nieuwe!generaties,!zodat!het!huidige!onderzoek!op!de!lange!
termijn!toegankelijk,!herhaalbaar!en!begrijpelijk!blijft?!
!
Dit!zijn!enkele!van!de!methodologische!vragen!waarvoor!onderzoekers!zich!gesteld!zien;!zij!kunnen!deze!
vragen!vaak!niet!alleen!adresseren.!Gezien!de!complexiteit!van!de!methodologische!vragen!en!de!
voortdurende!evolutie!van!de!digitale!infrastructuur,!zijn!blauwdrukken!voor!deze!noodzakelijke!
methodologische!vernieuwing!moeilijk!te!geven!–!het!is!een!doorlopende!ontwikkeling!waarvoor!het!Huygens!
ING!wel!goed!geëquipeerd!is,!maar!waarvoor!nog!geen!heldere!oplossingsroutes!kunnen!worden!aangewezen!
We!pretenderen!dan!ook!niet!de!oplossing!te!hebben!voor!deze!zeer!ingewikkelde!en!veelomvattende!
problematiek,!die!bovendien!veel!breder!is!dan!de!vakgebieden!waarmee!het!Huygens!ING!of!zelfs!het!
Humanities!Cluster!zich!bezig!houdt.!Wel!kunnen!we!een!aantal!methodologische!handvatten!geven!die!
voortkomen!uit!onze!ervaringen!en!expertise!op!het!terrein!van!digitale!bronnen,!teksten!en!data.!Daarmee!
kan!een!begin!worden!gemaakt!met!een!aanpak!die!zich!hoofdzakelijk!richt!op!de!specifieke!problemen!van!de!
onderzoeksvelden!van!het!instituut;!het!is!voorts!duidelijk!dat!deze!interdisciplinaire!inbreng!behoeft,!waarbij!
zowel!het!humanitiesonderzoek!als!dataspecialisten!en!informatie-technologen!zijn!betrokken.!!!!
!
2!
Methodologische aspecten
1. Vernieuwing+van+de+bronnenkritiek+
Sinds!het!ontstaan!van!de!historisch!gerichte!wetenschappen!geldt!dat!onderzoekers!weinig!met!hun!materiaal!
kunnen!beginnen!zonder!bronnenkritiek.!De!vaardigheid!om!bronnen!op!hun!waarde!en!waarachtigheid!te!
beoordelen!is!immers!een!essentieel!kenmerk!van!wetenschappelijk!onderzoek.!De!complexiteit!van!de!
digitale!bronnenverzamelingen!maakt!kritisch!bronnenonderzoek!steeds!complexer!en!vereist!nieuwe!
vaardigheden.!
Alleen!de!meest!triviale!!vragen!kunnen!namelijk!direct!beantwoord!worden!uit!de!beschikbare!data.!Met!de!
huidige!stand!van!zaken!van!techniek!en!digitalisering!!is!het!weliswaar!eenvoudig!geworden!de!
spreekwoordelijke!speld!in!de!hooiberg!te!vinden,!maar!met!wetenschappelijke!vragen!die!voortkomen!uit!
verwondering,!die!het!waard!zijn!om!te!dienen!als!kernvragen!voor!een!onderzoeksproject,!is!dit!zelden!het!
geval.!Om!die!uit!gegevens!te!beantwoorden,!moeten!ze!vertaald!worden!naar!deelvragen!die!elk!weer!met!
eigen!aanpak!en!technieken!moeten!worden!beantwoord.!
!
Daartoe!is!het!zinnig!samengestelde!(digitale)!bronnen!en!data!op!formele!gronden!te!ontleden!in!de!
verschillende!aspecten!die!aan!hun!totstandkoming!hebben!bijgedragen.!Als!analytisch!model!stellen!we!een!
lagenmodel!voor!uitgegeven!bronnen!voor,!dat!kan!dienen!om!de!verschillende!aspecten!te!onderscheiden.!
Omdat!het!een!analytisch!hulpmiddel!is,!is!het!niet!altijd!makkelijk!de!werkelijkheid!er!precies!mee!te!
omschrijven:!in!de!praktijk!zijn!de!grenzen!tussen!verschillende!lagen!niet!altijd!scherp.!Ook!zijn!ze!bij!lang!niet!
alle!bronnenuitgaven!of!datasets!aanwezig:!soms!zijn!er,!om!een!simpel!voorbeeld!te!noemen,!alleen!digitale!
facsimile!voorhanden!en!geen!transcripties,!andere!keren!zijn!er!wel!transcripties!maar!ontbreken!
afbeeldingen!of!betrefwoording.!In!een!bron!kan!iedere!willekeurige!samenstelling!van!lagen!voorkomen.!
Grosso!modo!geeft!dit!lagenmodel!wel!de!volgtijdelijkheid!van!de!bewerkingen!aan,!en!soms!is!er!ook!een!
afhankelijkheid.!De!selectie!en!de!publicatie!zijn!de!enige!lagen!die!altijd!in!een!of!andere!vorm!aanwezig!zijn.!!
!
!!
2. Combinatie+van+gegevens+
De!onderzoeker!moet!steeds!bronnen!en!data!met!elkaar!combineren!en!vaak!op!een!nieuwe!manier.!Dat!stuit!
op!nieuwe!moeilijkheden,!want!zelfs!als!verschillende!bronnen!of!datasets!aanvullende!gegevens!bevatten!
!
3!
over!dezelfde!fenomenen,!zoals!personen,!plaatsen!of!gebeurtenissen,!dan!is!dat!vaak!op!verschillende!
manieren,!met!verschillende!interpretaties,!aanduidingen!en!verwijzingen.!Er!zijn!dan!steeds!bewerkingsslagen!
nodig!voordat!nuttige!koppelingen!gemaakt!kunnen!worden.!
De!contextualisering!en!verrijking!van!bronnen!vindt!in!toenemende!mate!plaats!in!interactie!met!de!
bestaande!digitale!infrastructuur!en!heeft!voor!ontsluiting!andere!consequenties!dan!voor!analyse.!!
● Ontsluiting!binnen!een!infrastructuur!betekent!veel!meer!dan!voorheen!dat!al!of!niet!conformeren!
aan!bestaande!afspraken!consequenties!heeft!voor!de!toegankelijkheid!van!bronnen.!Optimale!
ontsluiting!(en!daarmee!automatisch!contextualisering)!vereist!dat!binnen!de!infrastructuur!
conventies!in!structuur!en!inhoud!worden!gehanteerd.!Voor!adoptie!daarvan!moeten!deze!‘enabling’!
zijn!en!geen!keurslijf.!Complexen!van!samenhangende!gegevens!krijgen!door!de!combinatie!van!
talrijke!facetten!kaleidoskopische!herkomstinformatie!en!schakeringen!die!snel!ondoorzichtig!kunnen!
worden.!De!technische!organisatie!en!structurering!van!de!gegevens!moet!het!mogelijk!maken!de!
gegevens!traceerbaar!te!houden,!maar!onderzoekers!en!dataspecialisten!moeten!ze!zodanig!
representeren!en!onderbrengen!dat!ze!ook!echt!bij!elkaar!aansluiten.!
● Voor!analytisch!onderzoek!vereist!werken!binnen!een!infrastructuur!dat!onderzoekers!zich!bewust!
zijn!van!de!mogelijkheden,!beperkingen!en!eigenaardigheden!van!de!context!waarbinnen!hun!
onderzoeksmateriaal!zich!bevindt.!Dat!vereist!een!aantal!vaardigheden!waaronder!a)!de!kritische!
beschouwing!van!de!samenstelling!van!de!aanwezige!data!en!hun!herkomst!en!totstandkoming,!b)!de!
vaardigheid!de!beschikbare!informatie!optimaal!te!bevragen!en!te!verwerken,!en!c)!inzicht!in!hoe!
aanvullende,!externe!data!zodanig!te!combineren!is!dat!zowel!de!context!als!de!toegevoegde!data!
recht!worden!gedaan.!!
In!beide!gevallen,!ontsluiting!en!analyse,!kan!het!lagenmodel!als!analytisch!hulpmiddel!goede!diensten!
bewijzen.!
3. Transparant+maken+van+het+iteratieve+onderzoeksproces+
Resultaten!die!verkregen!worden!uit!zoekopdrachten!in!digitale!bestanden,!roepen!nieuwe!vragen!op,!naar!
context!of!naar!representativiteit.!Vaak!blijkt!dat!een!eerste!onderzoeksvraag!helemaal!niet!beantwoord!kan!
worden,!omdat!het!antwoord!niet!direct!uit!de!beschikbare!bronnen!af!te!leiden!is.!Als!de!onderzoeker!geluk!
heeft,!wordt!dit!probleem!snel!duidelijk,!maar!voor!een!meer!adequate!beantwoording!is!wel!kennis!nodig!
over!hoe!de!gebruikte!gegevens!in!elkaar!zitten!en!wat!hun!context!is.!En!die!kennis!is!alleen!te!verkrijgen!of!
over!te!dragen!door!directe!omgang!met!de!gegevens!en!inzicht!in!hun!ontstaansgeschiedenis!en!structuur.!
!
Voor!een!beschrijving!van!het!proces!van!informatieverwerking!wordt!vaak!het!‘life!cycle!of!historical!
information’!model!van!Doorn,!Breure!en!Boonstra!gebruikt,!dat!hieronder!is!weergegeven.!
!
!
4!
Wij!stellen!voor!het!model!voor!de!omgang!met!complexe!data!uit!te!breiden!voor!de!huidige,!hybride!situatie!
waarin!onderzoekers!zowel!analoge,!als!gedigitaliseerde,!als!born%digital!bronnen!en!data!gebruiken!in!hun!
onderzoek.!In!deze!hybride!situatie!is!sprake!van!een!verdubbeling!van!de!cirkel,!die!vooral!wordt!
gecompliceerd!door!verdubbeling!van!de!selectiemechanismen!en!ook!wel!door!de!wijze!waarop!het!originele!
materiaal!vaak!dubbel!wordt!bewerkt.!Als!bijvoorbeeld!een!bestaande,!gedrukte!bron!wordt!omgezet!voor!
gebruik!in!een!digitale!omgeving!dan!geldt!nog!steeds!dat!de!selectie-!en!bewerkingsmethoden!van!de!
originele!bewerkers!hun!stempel!hebben!achtergelaten!op!de!data,!maar!dat!(vaak)!een!deel!van!de!gedrukte!
context!verloren!gaat,!al!was!het!maar!omdat!de!fysieke!indeling!(en!inhoudsopgave)!verandert.!Daar!komt!bij!
dat!de!wijze!van!digitaliseren!en!bewerken!er!extra!lagen!aan!toevoegen!die!voor!de!onderzoeker!kunnen!
dienen!als!hulpmiddel!voor!de!toegankelijkheid,!maar!ook!het!zicht!op!het!origineel!verder!kunnen!
vertroebelen.!
!
!
!
5!
Het!spreekt!voor!zich,!dat!dit!probleem!groter!wordt!naarmate!er!meer!data!worden!gecombineerd:!enerzijds!
groeit!de!context!en!daarmee!worden!de!data!rijker,!maar!anderzijds!wordt!de!context!opgebouwd!uit!
aspecten!met!een!steeds!heterogenere!achtergrond.!Zowel!de!bewerking!als!het!gebruik!van!bronnen!en!data!
wordt!hiermee!een!iteratief!proces,!dat!de!data!verrijkt,!maar!ook!verandert.!!
!
In!deze!situatie!wordt!het!steeds!belangrijker!dat!zowel!bewerkers!van!data!als!onderzoekers!die!werken!met!
die!data,!hun!werkwijze!transparant!houden!en!daarvan!verslag!leggen,!zodat!niet!alleen!de!resultaten!
overdraagbaar!en!controleerbaar!blijven,!maar!ook!dat!zij!zelf!het!proces!kunnen!bijhouden.!Dit!vraagt!om!een!
samenhangende!methodologie,!dat!wij!willen!vangen!onder!het!concept!van!data%scopes.!
Data scopes
Vaak!zijn!er!vele!databewerkingen!nodig!om!de!data!geschikt!te!maken!voor!een!onderzoeksvraag:!
bewerkingen!om!data!op!te!schonen,!te!selecteren,!te!koppelen,!en!te!presenteren.!Al!deze!bewerkingen!
veranderen!de!data!en!vergen!interpretatie!van!de!data!om!een!geschikte!bewerking!te!kiezen,!en!zijn!dus!
onderdeel!van!het!onderzoek.!Een!concreet!voorstel!voor!methodologische!vernieuwing!is!het!uitwerken!van!
het!concept!data%scopes!als!een!instrument!om!dit!databewerkingsproces!transparant!en!herbruikbaar!te!
maken,!en!aan!te!laten!sluiten!bij!de!scope!van!de!onderzoeksvraag.!Hiermee!krijgen!interdisciplinaire!teams!
een!handvat!om,!waar!nodig,!iteratief!de!onderzoeksscope!en!data!scope!op!elkaar!af!te!stemmen.!De!bredere!
onderzoeksgemeenschap!kan!aan!de!hand!van!een!data%scope!beoordelen!in!welke!mate!het!
bewerkingsprocess!binnen!een!onderzoek!aansluit!bij!de!scope!van!de!onderzoeksvraag.!Daarnaast!bieden!
data%scopes!een!middel!om!te!bespreken!hoe!databewerkingsprocessen!opgenomen!kunnen!worden!in!
nieuwe!methoden!die!bruikbaar!zijn!voor!de!relevante!onderzoeksvelden!binnen!de!geesteswetenschappen.!
+
Praktische invulling
Het!Huygens!ING!is!uitstekend!toegerust!voor!deze!vernieuwing!van!methodologie!en!bronnenkritiek.!De!hier!
verenigde!deskundigheid!maakt!het!mogelijk!het!onderzoeksproces!te!overzien,!kritisch!te!onderzoeken!en!
best!practices!te!ontwikkelen.!In!eerste!instantie!kan!dat!het!best!door!dit!toe!te!passen!op!enkele!lopende!
(kern)projecten!van!het!instituut;!zie!voor!enkele!uitwerkingen!bijlage!A.!!!
!
In!de!context!van!onderzoeksprojecten!met!een!infrastructurele!component!hebben!de!volgende!
instrumenten!hun!waarde!bewezen!voor!communicatie!en!concrete!aanpak!van!onderzoeksvragen!en!
aansluiting!bij!de!infrastructuur:!
+
-!Use!cases;!alle!betrokkenen!werken!uit!hun!eigen!expertise!!vanuit!zo!nauw!mogelijk!omschreven!
gebruiksmogelijkheden!van!data,!software!of!toepassingen.!Deze!methode!heeft!zich!al!bewezen!als!
een!goede!manier!om!concreet!en!gelaagd!informatie!uit!te!wisselen!tussen!mensen!met!een!andere!
achtergrond.!Op!deze!manier!kan!onder!meer!het!vraagstuk!van!de!modellering!worden!aangepakt.!
-!Modelleren;!dit!is!het!maken!van!een!representatie!en!abstractie!van!de!‘echte!wereld’!in!een!vorm!
die!geschikt!is!voor!analyse,!een!cruciale!functie!in!het!onderzoek.!Ook!hierbij!is!veelvuldig!overleg!
over!onderzoeksvragen,!(technische)!beperkingen!en!mogelijkheden!van!groot!belang.!Modellen!
zouden!expliciet!benoemd!en!getest!moeten!worden.!
-!Tooling;!alle!betrokkenen!maken!gebruik!van!tools!voor!het!bewerken,!bevragen!of!analyseren!van!
onderzoeksmateriaal.!Alle!tools!hebben!echter!eigen!karakteristieken!en!eigenaardigheden!die!ze!
geschikt!maken!voor!de!ene!taak,!maar!minder!geschikt!voor!een!andere.!Naast!ICT-specialisten!
moeten!ook!dataspecialisten!en!onderzoekers!een!rol!krijgen!in!toolkritiek.!Deze!toolkritiek!moet!
worden!geïntegreerd!in!bronnenkritiek.!
!!
!
6!
Er!zijn!nieuwe!samenwerkingsvormen!nodig!om!dit!aan!te!pakken.!Door!op!bovengestelde!manier!samen!te!
werken,!en!waar!dat!zinvol!en!mogelijk!is!ook!met!externe!partners,!wordt!de!methodologische!vernieuwing!
gerealiseerd.!!!
Beoogde resultaten
%
Hierboven!zijn!enkele!methodologische!uitdagingen!aangegeven!en!richtingen!voor!werkvormen!om!deze!
nader!te!exploreren!en!naar!oplossingen!te!zoeken!om!bestaande!methoden!te!hergebruiken!en!aan!te!
passen,!maar!ook!uit!te!breiden!met!nieuwe!methoden,!die!vaak!tenminste!deels!zijn!ontleend!aan!of!rusten!
op!computertechnieken!en!computer!science.!
!
Om!de!expertise!te!bundelen!en!de!communicatie!intern!in!het!Huygens!ING!maar!ook!naar!de!andere!
instituten!van!het!HuC!en!de!buitenwereld!te!verbeteren!stellen!we!voor!de!methodologische!inspanningen!in!
concrete!producten!vorm!te!geven:!
!
● een!website!waarop!best!practices!en!methodologische!discussies!worden!gepubliceerd.!Op!den!duur!
kan!dit!gaan!dienen!als!online!handboek;!
● training/onderwijs!middels!workshops!over!de!drie!thema’s!(1)!vernieuwing!bronnenkritiek,!(2)!
combineren!van!gegevens,!en!(3)!transparant!maken!van!het!onderzoeksproces;!
● rapportage!door!(leden!van)!projectteams!van!bevindingen!en!ervaringen!rondom!de!thema’s,!die!
vast!onderdeel!zouden!moeten!uitmaken!van!de!wetenschappelijke!output!en!projectrapportages!
!
!
!
7!
Bijlage A Concretisering aan de hand van enkele projecten
++
Projecten+
Charterbank%
In!de!charterbank!worden!in!principe!alle!Nederlandse!oorkonden!opgenomen.!Daartoe!worden!
beschrijvingen!geharvest!uit!allerhande!archieven!en!waar!mogelijk!aangevuld!met!afbeeldingen!van!de!
charters.!De!beschrijvingen!zijn!heel!beperkt!omdat!van!de!meeste!maar!heel!weinig!gegevens!beschikbaar!zijn!
in!de!oorspronkelijke!archiefinventarissen.!Door!de!combinatie!van!de!charters!uit!allerlei!verschillende!
vindplaatsen!wordt!dit!al!een!unieke!verzameling.!Deze!kan!worden!verrijkt!door!personen!en!plaatsnamen!die!
over!het!algemeen!in!beschrijving!worden!genoemd!maar!niet!systematisch!zijn!ontsloten,!daaruit!te!
verzamelen!en!ze!te!disambigueren.!Uit!de!(vele)!oorkondenboeken!die!het!Huygens!ING!al!digitaal!
beschikbaar!heeft!kunnen!voorts!de!daarin!opgenomen!ontsluitingen!en!de!transcriptie!van!de!oorkonden!
worden!toegevoegd!om!ze!althans!deels!ook!tekstueel!toegankelijk!te!maken.!Dit!geldt!ook!voor!de!
transcripties!van!oorkonden!in!de!digitale!Registers!van!de!Hollandse!grafelijkheid!1299-1345.!
De!verschillende!disciplines!moeten!hier!samenwerken!om!de!namen!te!harvesten!en!te!ontdubbelen.!De!
toegankelijkheid!van!de!charters!wordt!voorts!verbeterd!door!de!beschikbaarheid!van!zowel!de!
persoonsnamen!als!de!digitale!tekst!uit!de!oorkondenboeken,!maar!er!moet!duidelijk!blijven!dat!dit!maar!voor!
een!deel!van!het!materiaal!geldt!en!dat!er!grote!onzekerheden!zijn!bij!de!interpretatie!van!veel!namen.!Hier!
moeten!vooral!dataspecialisten!en!onderzoekers!samenwerken!om!dit!ook!aan!de!gebruikers!duidelijk!te!
maken.!
Trefwoorden:!harvesten,!disambigueren!
!!
Resoluties%Staten-Generaal%
In!het!project!Resoluties!Staten-Generaal!worden!niet!slechts!de!besluiten!zelf!gedigitaliseerd,!maar!ze!worden!
ook!nader!ontsloten!door!gebruik!te!maken!van!bestaande,!uitgebreide!indices!die!samen!met!de!resoluties!
deel!uitmaken!van!het!archief.!Deze!worden!gedigitaliseerd!en!getransformeerd!en!opgenomen!in!een!digitaal!
ontsluitingsapparaat!waar!ze!kunnen!worden!gecombineerd!met!bestaande!en!nieuwe!sets!van!ontsluiting,!
waaronder!de!bestaande!ontsluitingen!van!de!gedrukte!uitgaven!van!de!resoluties,!de!database!van!
ambtenaren!en!ambtsdragers,!en!via!named!entity!recognition!verkregen!persoons-!en!instellingsnamen.!!
Hier!is!de!inbreng!van!alle!disciplines!nodig!om!(a)!de!indices!zodanig!te!modelleren!dat!ze!optimaal!
toegankelijk!en!doorzoekbaar!zijn!en!(b)!in!een!systeem!gecombineerd!kunnen!worden!met!de!externe!
bronnen.!Om!de!opbouw!en!de!evolutie!van!het!sociale!netwerk!rondom!de!Staten-Generaal!en!ook!de!
interactie!tussen!politiek-institutionele!structuur,!sociale!samenstelling!op!verschillende!niveaus!en!de!agency!
van!individuen!op!en!rondom!het!Binnenhof!te!onderzoeken!is!voorts!een!tool!nodig!die!het!mogelijk!maakt!
personen,!netwerken,!onderlinge!relaties!en!de!dynamiek!daarin!te!bestuderen.!De!bestaande!visualisatie-
instrumenten!kunnen!nog!niet!adequaat!omgaan!met!het!temporele!aspect.!Onderzoek,!IT!en!DDB!zullen!
gezamenlijk!te!te!zetten!stappen!in!kaart!moeten!brengen!en!uitvoeren.!
Trefwoorden:!combinatie!papieren!bronnen;!gedigitaliseerde!data;!visualisatie!(tooling)!
!!
Migrant%
In!het!migrant!project!staat!!het!ontsluiten!van!de!maatschappelijke!dynamiek!rond!migratie!aan!de!hand!van!
het!Nederlands-Australische!voorbeeld!centraal.!Het!aantal!beschikbare!relevante!collecties!is!groot,!
internationaal!en!wijdverspreid!en!deels!digitaal!en!deels!analoog!beschikbaar.!Uitgangspunt!is!steeds!geweest!
dat!de!centrale!dataset!waar!mogelijk!verrijkt!zou!worden!met!gebruikmaking!van!digitale!middelen,!maar!dat!
waar!nodig!uitbreiding!met!de!hand!zou!plaatsvinden.!Door!de!combinatie!van!zoveel!bronnen!en!datasets!
met!zeer!uiteenlopende!achtergronden,!is!bronnenkritiek!op!alle!sets!van!groot!belang.!De!meeste!van!de!data!
komen!van!erfgoedinstellingen!en!hebben!een!institutionele!achtergrond;!het!perspectief!van!de!migranten!
zelf!ontbreekt!hierin!voor!een!belangrijk!deel.!
!
8!
Als!uitbreiding!van!de!data!van!het!migrant!project!wordt!een!uitbreiding!met!materiaal!van!migranten!zelf!
georganiseerd.!Dit!is!momenteel!vrijwel!uitsluitend!in!analoge!vorm!beschikbaar;!digitalisering!kan!het!best!
geschieden!door!leden!uit!de!community!zelf!om!organisatorische!redenen!en!door!hun!kennis!van!de!context.!
In!het!Huygens!ING!is!onder!meer!daarvoor!de!ICO-app!ontwikkeld,!waarmee!zij!zelf!documenten!(vooral!
brieven,!foto’s!en!bescheiden)!kunnen!digitaliseren!en!ze!direct!van!context!kunnen!voorzien!door!toevoeging!
van!een!aantal!door!de!onderzoekers!te!definiëren!metadata.!Tevens!is!samenwerking!met!externe!partners!
voorzien!om!de!centrale!dataset!uit!te!breiden!met!een!steekproef!van!na!1990!vertrokken!Nederlanders,!
zodat!ervaring!kan!worden!opgedaan!met!onderzoek!in!en!modelleren!van!digital!born!archief!van!overheid!en!
migrant.!
Onderzoekers!werken!samen!met!data-!en!ICT-specialisten!om!de!metadata!te!modelleren!en!ze!in!het!
informatiesysteem!te!combineren!met!de!reeds!beschikbare!data!over!migranten.!Uit!analytisch!oogpunt!kan!
hieruit!de!rol!van!sleutelfiguren!uit!de!directe!omgeving!van!de!migranten!worden!opgemaakt!in!relatie!tot!
aspecten!van!beleid!en!migrant!agency.!
Trefwoorden:!modelleren;!crowd-editing;!onderzoek!digital!born!archief!
!!
!!
Boekbesprekingen%
Boekbesprekingen!van!Nederlandse!en!vertaalde!buitenlandse!romans!zijn!op!vele!websites!te!vinden!en!
bieden!een!beeld!van!de!veranderende!perceptie!en!receptie!van!literatuur.!Het!samenstellen!van!een!
representatief!corpus!van!boekbesprekingen,!om!onderzoeksvragen!hierover!te!kunnen!adresseren,!vergt!het!
vergaren!van!de!ruwe!gegevens!van!veel!verschillende!websites,!elk!met!eigen!vormgeving!en!inhoudelijke!
structuur!van!de!besprekingen,!vaak!met!beperkte!informatie!over!het!besproken!boek!en!de!recensent.!Om!
te!achterhalen!welk!boek!besproken!wordt,!moet!metadata!uit!de!webpagina!worden!gehaald!en!opgezocht!
worden!in!bibliografische!databases.!Recensenten!geven!beperkte!informatie!over!zichzelf!en!zijn!actief!op!
verschillende!online!platforms,!waardoor!koppeling!van!verschillende!besprekingen!van!dezelfde!recensent!
beperkt!mogelijk!is.!Onzekerheden!omtrent!identificatie!en!koppeling!van!entiteiten!in!het!opgebouwde!
corpus!moeten!transparant!weergegeven!worden.!De!interactie!tussen!recensenten,!in!de!vorm!van!
commentaren!bij!elkaars!bespreking!en!verwijzingen!in!eigen!besprekingen!naar!die!van!andere!moet!ook!
gemodelleerd!worden!om!de!ontwikkeling!van!de!discussie!en!invloeden!van!perspectieven!te!kunnen!
traceren.!Omdat!er!continu!nieuwe!romans!en!besprekingen!verschijnen,!is!het!ook!belangrijk!om!het!corpus!
steeds!uit!te!breiden.!Versiebeheer!van!het!corpus!is!belangrijk!voor!het!rapporteren!van!analyses!in!
publicaties,!om!herhaalbaarheid!en!controle!mogelijk!te!maken,!voor!zover!de!ethische!beperkingen!van!dit!
soort!web!data!dat!toestaan.!
Onderzoekers!werken!samen!met!ICT-specialisten!aan!het!identificeren!van!boekbesprekingen!op!het!web,!het!
extraheren!van!de!aanwezige!metadata!en!het!koppelen!van!gegevens.!Ook!wordt!er!samengewerkt!aan!data!
mining!experimenten!voor!het!analyseren!van!meningen,!sentiment!en!invloed!in!het!netwerk!van!
besprekingen.!
Trefwoorden:!webharvesting;!versiebeheer;!provenance;!datamining!
!!
-----