The Assessment of Seafood Processing Waste

Abstract

Sustainable seafood products could be achieved by considering sustainability in the seafood processing industry in addition to the measures to be taken in aquaculture and catching. For achieving sustainability in the seafood processing industry, assessment of the processing waste is necessary because seafood product processing results in waste materials such as skin, bones, shell, and internal organs. Fish wastes contain proteins and essential amino acids as those in the fishes. Therefore, these waste products can be considered as a rich nutrient source in terms of the nutritional value provided by fermentation methods. Fish waste can be used as fertilizer, fish silage, and for feed production. Similarly, shrimp processing wastes can be used for the production of astaxanthin and carotenoid pigment, and bivalve processing wastes can be used in agriculture, building trade, animal feed production, and water treatment. The most important issue regarding the assessment of seafood processing waste products is biopackaging and the evolution of edible films of chitin-chitosan through the components obtained from these wastes. Dumping the seafood processing wastes into the sea has a negative effect on both human health and the environment. Hence, assessment of these wastes is important in terms of sustainability and economical value.

Full text

1
Review
Su Ürünleri İşleme Atıklarının Değerlendirilmesi
The Assessment of Seafood Processing Waste
1İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri
Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü,
İzmir, Türkiye
2İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri
Yetiştiriciliği Bölümü, İzmir, Türkiye
3İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri
Yetiştiriciliği Bölümü Yüksek Lisans
Öğrencisi, İzmir, Türkiye
Submitted:
18.10.2 017
Accepted:
15.10.2 017
Available Online Date:
06.01.2018
Correspondence:
Hatice Gündüz
E-mail:
htce.09@gmail.com
©Copyright 2018 by Aquatic
Sciences and Engineering
Available online at
dergipark.gov.tr/tjas
Hatice Gündüz1 , Fatma Öztürk1 , Sevim Hamzaçebi2 , M. Dilcan Akpınar3
ÖZ
Su ürünleri, mevcut doğal kaynak potansiyeli ve yetiştiricilik faaliyetleri açısından önemli bir sektör konu-
mundadır. Sürdürülebilir su ürünleri üretimi ve avcılığının yanı sıra işleme sektöründe de sürdürülebilirlikten
bahsetmek mümkündür. İşleme alanındaki sürdürülebilirlik su ürünleri işleme atıklarının değerlendirilmesi
ile sağlanabilir. Su ürünlerinin işlenmesi sonucunda deri, kemik (kılçık), kabuk ve iç organlar gibi farklı atık
maddeler ortaya çıkmaktadır. Bu atıkların değerlendirilmesi sürdürülebilirlik açısından büyük önem arz eder.
İşleme sonrası balık atıkları, balıkların içerdiği protein ve esansiyel amino asitleri de ihtiva etmek tedir. Bu atık-
lardan fermantasyon yöntemiyle besin değeri açısından zengin soslar üretmek mümkün olmaktadır. İç organ
atıkları; balık silajı ve balık yemi üretiminde kullanılabilmektedir. Ayrıca, bu atıklardan kitin-kitosan üretimi,
biyo-paket ve yenilebilir filmlerin üretimi gerçekleştirilebilmektedir. Karides işleme atıkları ise karatenop-
rotein ve astaksantin pigmenti eldesinde kullanılabilmektedir. Bunun yanı sıra çift kabuklu işleme atıkları
tarımda, inşaat sektöründe, yem üretiminde ve su arıtımında değerlendirilmektedir. İşleme tesisi atıkları de-
ğerlendirilmeden denize döküldüğünde insan ve çevre sağlığını olumsuz yönde etkilemekte olup, atıkların
değerlendirilmesi sürdürülebilirlik ve ekonomik açıdan büyük önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Balık atıkları, değerlendirme, kitin-kitosan, balık silajı, yenilebilir film
ABSTRACT
Sustainable seafood products could be achieved by considering sustainability in the seafood processing
industry in addition to the measures to be taken in aquaculture and catching. For achieving sustainability in
the seafood processing industry, assessment of the processing waste is necessary because seafood prod-
uct processing results in waste materials such as skin, bones, shell, and internal organs. Fish wastes contain
proteins and essential amino acids as those in the fishes. Therefore, these waste produc ts can be considered
as a rich nutrient source in terms of the nutritional value provided by fermentation methods. Fish waste can
be used as fertilizer, fish silage, and for feed production. Similarly, shrimp processing wastes can be used
for the production of astaxanthin and carotenoid pigment, and bivalve processing wastes can be used in
agriculture, building trade, animal feed production, and water treatment. The most important issue regard-
ing the assessment of seafood processing waste products is biopackaging and the evolution of edible films
of chitin-chitosan through the components obtained from these wastes. Dumping the seafood processing
wastes into the sea has a negative effect on both human health and the environment. Hence, assessment of
these wastes is important in terms of sustainability and economical value.
Keywords: Fish waste, assessment, chitin-chitosan, fish silage, edible film
Cite this article as: Gündüz, H., Öztürk, F., Hamzaçebi, S., Akpınar, M.D. (2018). The Assessment of Seafood Processing Waste. Aquatic Sciences
and Engineering, 33(1): 1-5.
GİRİŞ
Dünya nüfusundaki artış, toprağa dayalı gıda
kaynaklarında daralmaya yol açarken, alterna-
tif gıda üretimini de zorunlu kılmaktadır. Son
yıllarda artan nüfusa bağlı olarak meydana
gelen açlık ya da yetersiz beslenme nedeniyle
hayvansal proteine olan gereksinim de artış
göstermiştir. Bu nedenle, mevcut doğal kay-
nakların maksimum düzeyde kullanılması, elde
AQUATIC SCIENCES AND ENGINEERING
Aquat Sci Eng 2018; 33(1): 1-5 • DOI: 10.18864/ASE201801
EISSN 2602-473X

2
edilen ürünün mümkün olduğunca iyi değerlendirilmesi ve insan
tüketimine sunulması büyük önem taşımaktadır (Arıca, 2017;
Kaya, 2009).
İnsan beslenmesinde hayvansal kökenli gıdalar oldukça önem-
lidir. Özellikle çocuk ve genç yaştaki nüfusun hayvansal gıdalar
açısından yeterli beslenmesi, fiziksel büyüme yanında zihinsel
gelişim açısından son derece önemlidir. Türkiye’de kişi başı-
na düşen hayvansal protein miktarının, AB ülkeleri ve ABD’ye
göre oldukça düşük olduğu bilinmektedir. Protein, yağ, mineral
madde, vitamin miktarı ve sindirilebilirlik gibi özellikler açısından
üstün olan su ürünleri, gerek halkımızın protein açığının gideril-
mesine gerekse beslenme alışkanlıklarının pozitif yönde değişti-
rilmesine katkıda bulunabilecek bir kaynaktır.
Food and Agriculture Organization (FAO, 2016) verilerine göre
2014 yılında dünyada avcılık ve yetiştiricilik yoluyla elde edilen
su ürünleri miktarı 167 milyon tondur. Bunun 146,3 milyon tonu
(%87) insan gıdası olarak, kalan kısmı ise gıda dışı uygulamalarda
kullanılmaktadır. Kişi başına düşen yıllık balık tüketimi dünyada
ortalama 20,1 kg, Avrupa Birliği’nde 22 kg ve Türkiye’de 8 kg’dır
(Koyubenbe ve Konca, 2010; Karim ve Bhat, 2009; FAO, 2016).
İnsan gıdası olarak kullanılan su ürünlerinin %20-50’si yenilebilir
kısım olarak değerlendirilirken, kalan kısmı atık olarak açığa
çıkmaktadır. Dünya genelinde su ürünlerinin işlenmesi sırasında
meydana gelen atık ürünler 20 milyon tona ulaşmakta olup,
uygun şekilde değerlendirilememektedir (Pal ve Suresh, 2016).
Bu atıklar, işletmeye ve işlenen ürünlere bağlı olarak değişen
kemik, kabuk, deri, sakatat benzeri maddeler içeren katı atıklar
ve suya karışan sıvı atıklardan oluşmaktadır (Çaklı, 2008). Atıkların
kötü yönetimi su, toprak ve atmosferin kirlenmesine yol açarak
insan sağlığı üzerinde ciddi problemlere sebep olmaktadır
(Giusti, 2009; Lopes ve ark., 2015; Lovea ve ark., 2015; Cristóvão
ve ark., 2015). Halbuki bu işleme atıkları kollajen, jelatin, protein,
peptid, yağ, kitin, vitamin, mineral, enzim ve pigmet gibi çeşitli
değerli bileşiklerin kaynağını oluşturmaktadır (Pal ve Suresh,
2016). Su ürünleri işleme atıkları balık silajı, balık yemi, sos, jela-
tin, biyoyakıt, yenilebilir film üretimi ve karatenoprotein, pep-
tid, enzim ve astaksantin eldesinde değerlendirilebilmektedir.
Ayrıca, su arıtımı, inşaat ve tarım sektöründe de kullanılmaktadır.
Atıkların bu şekilde değerlendirilmesi ve ülke ekonomisine katkı-
da bulunması su ürünleri sektörünün geleceği için büyük önem
arz etmektedir (Rasmussen ve Morrissey, 2007; Arvanitoyannis
ve Kassaveti, 2008; Harnedy ve FitzGerald, 2012; Shahidi ve
Ambigaipalan, 2015; Pal ve Suresh, 2016; Marcet ve ark., 2016).
BALIK İŞLEME ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Silaj, Balık Unu ve Yemi Üretimi
Balık silajı; parçalanmış veya kıyılmış balık veya balık işleme atık-
larına asit eklenerek, enzimatik faaliyetlerle balığın sıvılaştırılması
ile oluşturulan bir üründür (Güllü ve ark., 2015). Balık silajı düşük
ekonomik değere sahip balıklardan ve yan ürünlerden elde edile-
bilir. Bu ürünlerin yanında su ürünleri işleme atıkları da balık silajı
üretmek için kullanılabilmektedir. Balık silajı 1940’lı yıllarda İsveç’te
hayvanları beslemek için kullanılan balık ununa alternatif olarak
kullanılmaya başlanmıştır (Kılınç, 2007). Balık silajı genellikle %2-3
formik asit içerisine düşük değerli balıklar, yan ürünler ve işleme
atıklarının karışımı sonrası oda sıcaklığında endojen enzimlerin
balık dokusunda çözünene kadar depolanması ile yapılmaktadır.
İyi hazırlanmış balık silajı genellikle balık pepsinleri için optimum
olan 3-4 pH aralığına sahiptir. Balık silajları direkt olarak hayvan
besini olarak kullanılabilir ya da yağların ayrılması için ve protein
konsantrasyonlarının evaporasyonu için işlenebilir. Balık silajı üreti-
minin düşük yatırım maliyeti ve basit işleme ekipmanlarının kulla-
nılması gibi avantajları vardır. Ancak yüksek su içeriğinden dolayı
taşıma masrafı yüksek olmaktadır. Bunun yanında, ekonomik
açıdan düşük değere sahip balıkların ve işleme fabrikası atıklarının
silaj yapılmasıyla; balıklar tarafından sevilerek tüketilen, sindirile-
bilirliği yüksek, hijyenik açıdan güvenilir yem üretilmiş olacaktır
(Kılınç, 2007; Çağlak ve Çağlak, 2011; Güllü ve ark., 2015).
Balık unu, insan gıdası olarak kullanılmayan balıklardan ve balık
işleme fabrikası atıklarından elde edilir (Yeşilayer ve ark., 2013).
Sos Üretimi
Balık sosları fermente balık ürünleridir.Sos üretimi balık atık-
larından ve ekonomik değere sahip olmayan balıklardan fer-
mentasyon yöntemiyle yapılmaktadır (Zhou ve ark., 2016). Bu
amaçla, tuz ilave edilen balık atıkları oda sıcaklığında bekletilerek
olgunlaştırılır (Kılınç, 2007). Balık sosları çeşitli balık protein hidro-
lizatlarından üretilmektedir (Zhou ve ark., 2016). Bu hidrolizatlar
genellikle taze balığın iç organlarında ve etinde bulunan proteo-
litik enzimlerin, balık kasındaki proteinleri tattan sorumlu peptid
ve aminoasitlere indirgemesi sonucunda meydana gelmektedir
(Kılınç, 2007). Hem endojen enzimler hem de mikrobiyal enzimler
balıklarda proteinlerin indirgenmesine katkı sağlar ve sonuçta
elde edilen balık sosu yüksek oranda protein ve tuz içerir (Jiang
ve ark., 2014; Zhou ve ark., 2016). Bu ürünlerin hazırlanması
oldukça basittir ve gelişmiş ekipmana ihtiyaç duymaz fakat ürün-
lerin depolanması için geniş alanlara ihtiyaç olmaktadır. Balık
sosları Güney Doğu Asya ülkelerinde oldukça yaygın olarak tüke-
tilmektedir. Balık soslarının en önemli kullanımı yemekler üzerine
baharat olarak ilavesidir. Bu soslar gıdalara aroma katma amacı
ile kullanılmasının yanında insanlar için önemli bir hayvansal pro-
tein tamamlayıcısı olarak da kullanılmaktadır (Zarei ve ark., 2012;
Liu ve ark., 2017; Zheng ve ark., 2017).
Kollajen ve Jelatin Üretimi
Kollajen hayvanların kemik ve derilerinde yüksek miktarlarda
bulunan yapısal proteindir. Kollajenler ve bunların hidrolize
formu olan jelatinler gıda, kozmetik, ilaç, doku mühendisliği ve
biyomedikal gibi çeşitli sektörlerde yaygın olarak kullanılmakta-
dır (Pal ve Suresh, 2016). Deri, pul ve kılçık gibi işleme atıkları
jelatin üretiminde kullanılan kollajen açısından zengin olmasına
rağmen, 2007 yılında (GME Market data, 2007) elde edilen verile-
re göre balıklardan jelatin üretim oranı yalnızca %1.5’tir (Jamilah
ve ark., 2011). Dünyada jelatine olan talep yıldan yıla artmaktadır
(Karim ve Bhat, 2009). Ülkemizde yılda 5000 ton civarında jelatin
kullanılmakta ve bunun tamamı ithal edilmektedir (Yetim, 2011).
Kollajen açısından zengin balık işleme atıklarının jelatin üretimin-
de kullanılması ithal edilen ürün miktarını azaltacak ve bu atık
ürünlerin değerlendirilmesini sağlayacaktır.
Biyoyakıt Üretimi
Atık miktarlarının sürekli artması nedeniyle, özellikle Avrupa’da
atıkların enerji kaynağı olarak kullanımı gündeme gelmiştir.
Aquat Sci Eng 2018; 33(1): 1-5
Gündüz et al. Seafood Processing Waste

3
Birçok araştırmacı tarafından bu atıkların işlenerek geri kazanıl-
ması ve sürdürülebilir sistemlerin geliştirilmesi için çalışmalar
yapılmaktadır. Bu kapsamda atıkların kullanım amaçları, atık
miktarını azaltmak, yeni kaynaklardan enerji üretmek ve sera gazı
etkisine katkı sağlayan emisyonları azaltmaktır. Dizel motorlar için
yakıt olarak yağların dönüşümü biyokütle enerji rezervlerini artır-
mak için alternatif bir çözüm olarak görülmektedir. Bu metotlar
ile üretilen yakıtlar dizel motorlarında kullanılabilir yada dizele
oldukça yakın biyoyakıtın içeriği sayesinde dizel ile birlikte karış-
tırılabilir (Varuvel ve ark., 2012).
Biyoyakıtlar gıda ürünlerinden, hayvan atıklarından ve atık yağlar-
dan elde edilmektedir. Atık ürünlerden elde edilen biyoyakıtlar
geleneksel petrol kaynaklı yakıtlara göre birçok avantaj sağla-
maktadır. Atık ürünlerin imhası yerine değerlendirilmesi, sera
gazlarının azalmasını sağlayacaktır. Su ürünleri sektörü açısından
işleme sonrası atık ürün miktarı oldukça fazladır. Bu atıkların
çevreye dökülmesi hem ekonomik kayıplara yol açmakta hem de
çevresel sorunlara neden olmaktadır (Jayasinghe ve Hawboldt,
2013). Bu atıkların biyoyakıt olarak değerlendirilmesi sürdürebi-
lirlik ve ekonomik açıdan önemlidir.
Peptid Eldesi
Su ürünleri yapısal olarak farklı biyoaktif azotlu bileşenler bakı-
mından zengindir. Bu bileşenler fonksiyonel gıda maddeleri
olarak oldukça önemli olup, antihipertansif, antioksidan, anti-
mikrobiyal, anti-pıhtılaşma, diyabet ve kanser önleyici özelliklere
sahiptir. Su ürünleri işleme atıkları, peptidlerin kaynağı olan
yüksek kaliteli proteinleri önemli miktarda (%10-23) içermektedir
(Harnedy ve FitzGerald, 2012; Lafarga ve Hayes, 2014; Cheung
ve ark., 2015). Peptidlerin gıda ve yemlere ilavesi bu ürünlerin
katma değerini arttırmaktadır (Çaklı, 2008). Su ürünleri işleme
atıklarından üretilen protein hidrolizatlarının ve peptidlerin kronik
hastalıkların önlenmesi başta olmak üzere insan sağlığına olumlu
etkilerinin bulunduğu ve çevresel problemlerin çözülmesi için
önemli bir role sahip olduğu bilinmektedir (Kim ve ark., 2008;
Kim ve Wijesekara, 2010; Harnedy ve FitzGerald, 2012).
Enzim Eldesi
Hayvansal ve bitkisel hücrelerden fermantasyon yolu ile enzim-
ler elde edilebilmektedir. Su ürünleri işleme atıklarından alkalin
fosfataz, hiyalüronidaz, asetilglukozaminidaz, kitinaz ve proteaz
gibi enzimler izole edilmektedir. Bu enzimler; peynir üretiminde,
kırmızı etlerin olgunlaştırılmasında, meyve suyu sektöründe,
bazı deniz ürünlerinin işlenmesinde ve kabuk-deri uzaklaştırıl-
masında kullanılmaktadır (Akkara ve Tosun, 2014; Shahidi ve
Ambigaipalan, 2015).
KABUKLU İŞLEME ATIKLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
Kabuklu su ürünleri atıkları diğer su ürünleri atıklarına kıyasla
daha büyük bir hacme sahiptir. Bu ürünlerde kabuk çıkarma
işlemi sonrası %80’e varan atık ürünler ortaya çıkmaktadır. Birçok
ülkede karides, yengeç, midye ve istiridye işleme atıklarından
çeşitli endüstriyel ürünler elde edilmekte ve bu ürünlerden farklı
sektörlerde yararlanılmaktadır. Ancak ülkemizde bu atıklardan
tam olarak faydalanılamamaktadır (Atar ve Alçiçek, 2009; Çağlak
ve Çağlak, 2011).
Kitin-Kitosan Eldesi
Kitin, selülozdan sonra dünyada en çok olarak bulunan ikinci
biyopolimerdir. Yengeç, karides gibi kabuklu su ürünlerinin ana
bileşeni olup, bunun yanında böceklerin iskeletinde ve man-
tarların hücre duvarlarının yapısında bulunmaktadır (Demir ve
Seventekin, 2009; Nidheesh ve ark., 2015; Yan ve Chen, 2015).
Kitosan ise kitinin deasitide formudur (Şekil 1) (İmamoğlu, 2011).
Kitin-kitosan herhangi bir toksisitesinin bulunmaması, alerji ve
iritasyon yapıcı olmamasının yanı sıra, biyoparçalanabilir ve
biyogeçimlidir (Dursun ve Erkan, 2009). Ayrıca bakteri , küf ve
mantar gibi farklı mikroorganizma gruplarına antimikrobiyal özel-
lik gösterdiği bilinmektedir (Demir ve Seventekin, 2009). Kitosan
günümüzde ziraattan kozmetiğe, tıptan gıdaya eczacılıktan atık
su arıtımına ve tekstil sektörüne kadar birçok alanda kullanılabil-
mektedir (Demir ve Seventekin, 2009).
Yenilebilir Film Eldesi
Gıdaların paketlenmesinde plastik ve onların türevleri yaygın
bir şekilde kullanılmasına rağmen bu plastiklerin kullanımı ciddi
çevresel problemlere yol açmaktadır. Bu nedenle, plastik amba-
lajlamaya çeşitli alternatifler geliştirilmeye çalışılmaktadır (Aider,
2010). Bu yöntemlerden biri de doğal kaynaklı ürünlerden elde
edilen yenilebilir filmlerdir. Yenilebilir filmler taze, dondurulmuş ve
işlenmiş et, tavuk ve su ürünlerinin nem kaybını engellemekte, lipit
oksidasyonunu azaltmakta ayrıca antimikrobiyal ve antioksidan
ajanlar eklenerek ürün kalitesini arttırmaktadır. Yenilebilir filmler
Aquat Sci Eng 2018; 33(1): 1-5
Gündüz et al. Seafood Processing Waste
Şekil 1. Kabuklu atıklarından kitin kitosan eldesi
(İmamoğlu, 2011)
Figure 1. Production of chitin and chitosan from
crustacean waste (İmamoğlu, 2011)
Kabuklu atıkları
Kitin eldesi
Deproteinizasyon
Demineralizasyon
Kitosan eldesi
Deasitilasyon

4
uygun şekilde hazırlandığı takdirde fonksiyonel bir ambalajın
sahip olabileceği tüm işlevleri yerine getirebilmektedir (Dursun
ve Erkan, 2009). Film oluşturma özelliklerinin iyi olması nedeniyle
kitosan yenilebilir filmler, gıdaların ambalajlanmalarında etkin bir
şekilde kullanılmaktadır (Tokatlı ve Demirdöven, 2015).
Ayrıca bitki, hayvan proteinleri, polisakkaritler ve nisin gibi bak-
teriosinler ile kombine edilen kitosan filmler oldukça yaygındır
(Aider, 2010). Kabuklu atıklarından elde edilen kitinin kitosana
dönüştürülmesiyle bu atıklar gıda ürünlerinin ambalajlanmasında
kullanılmaktadır.
İnşaat Sektöründe Kullanımı
Son yıllarda atık ürünlerin değerlendirilmesi inşaat malzeme-
leri bilimi açısından da ilgi çekici bir konu olmuştur. Buradaki
amaç kaynakların döngüsünü sağlamaktır. İstiridye kabukları da
bu sektörde değerlendirilebilecek atık ürünlerdendir. Yapılmış
çalışmalar istiridyenin yapısal özellikleri sayesinde kabuk atık-
larının etkili bir şekilde tekrar inşaat malzemeleri sektöründe
kullanılabileceğini göstermektedir. Kabuk atıklarının bu şekilde
değerlendirilmesiyle doğal kaynak kullanımının azalacağı, sera
gazlarının etkisi hafifletileceği belirtilmiştir. Ayrıca istiridye kabuk
atıklarının çimento harcında kullanılması sürdürülebilirliğe katkı
sağlayacaktır (Wang ve ark., 2013).
Tarım Alanında Kullanımı
Kabukların bileşimi %95-99 kalsiyum karbonattan, geri kalan
kısmı organik matriksten ve az miktarda nitrogen, sülfür, fosfor,
potasyum ve magnezyumdan oluşur. Asitli toprakların olduğu
bölgelerde tarım ürünlerinin büyümesi daha zordur. Bu tip
topraklar genelde kalsiyum minerali ilavesi ile nötralize edilir.
Bu sebeple kabuk atıkları asitli topraklarda kullanılabilmektedir
(Taboada ve ark., 2010). İstiridye kabuklarının atıkları kireçtaşı
olarak gübre üretiminde kullanılmaktadır (Liu ve ark., 2010).
Taboada ve ark., (2010) tarafından yürütülen çalışmada midye
kabukları, Galiçya’nın asitli toprağını nötralize etmek için toprağa
ilave edilmiş ve toprağın kimyasal yapısına etkisi araştırılmıştır.
Midye kabuğu ilavesiyle pozitif yönde etki sağlanmış ancak daha
etkili sonuç için daha fazla midye kabuğu eklenmesi gerektiğini
bildirilmiştir.
Su Arıtımında Kullanımı
Biyolojik havalandırma filtreleri, atık suların çeşitli aşamalarında
kullanılan yeni, esnek, etkili biyoreaktörlerdir. Biyolojik olarak
havalandıran filtreler ilk olarak Avrupa’da geliştirilmiş ve avantaj-
larından dolayı tüm dünyada kullanılmaya başlanılmıştır. Biyolojik
filtrasyon teknolojisi tanecikli ortam yoluyla biyofiltrasyonun
prensibine dayanır. Bu filtrasyon yönteminin biyokütleden orga-
nik maddenin dönüşümü ve ortam filtrasyonundan askıya alınmış
taneciklerin fiziksel olarak uzaklaştırılması olmak üzere iki amacı
vardır. İstiridye kabukları karakteristik şekli, sertliğinin iyi olması,
kimyasal yapısının uygunluğu ve biyolojik stabilitesinden dolayı
biyolojik filtrasyon için kullanımı uygun atıklardır. Ayrıca, yapısın-
da %96’dan daha fazla CaCO3 içermesi nedeniyle suya CaCO3
geçişi sağlayarak pH düşüşüne neden olmaktadır. Aynı zamanda
istiridye kabukları atık sulardan fosforun giderilmesi için kullanıl-
maktadır. İstiridye kabuklarının pürüzlü olması mikroorganizmala-
rın gelişmesini kolaylaştırmaktadır (Liu ve ark., 2010).
Karatenoprotein ve Astaksantin Pigmenti Eldesi
Balıklar karotenoidleri kendileri sentezleyemediklerinden dolayı
yemlerine renk maddesi olarak sentetik ya da doğal karotenoid
kaynakları eklenmesi gerekmektedir. Ancak yemlere ilave edilen
sentetik karotenoidlerin, yemin fiyatını % 20-25 oranında yük-
selttiği dikkate alındığında, yurt içinde üretilen doğal karotenoid
kaynakların kullanılmasının önemi ortaya çıkmaktadır. Karides,
yengeç, kerevit işleme atıklarından karatenoprotein ve astaksantin
pigmenti eldesi oldukça fazladır (Yeşilayer ve ark., 2008; Atar ve
Alçiçek, 2009). Yem fiyatlarına etkisi düşünüldüğünde ve bu atık-
ların doğaya bırakıldığında oluşabilecek kirlilik dikkate alındığında
karides, yengeç ve kerevit işleme atıklarından karatenoprotein ve
astaksantin pigmenti eldesinin önemi ortaya çıkmaktadır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Sürdürülebilirlik; mevcut ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarını sürekli
olarak karşılayacak teknolojik ve kurumsal değişimler sağlanarak
doğal kaynakların korunması ve yönetimi olarak bilinmektedir.
Su ürünleri sektörü içinde sürdürülebilirliğin sağlanması için bazı
önlemlerin alınması gereklidir. İşleme sektörü için bakıldığında
balık ve kabuklu işleme atıklarının değerlendirilmesi sürdürülebilirlik
açısından büyük önem arz etmektedir. Su ürünleri işleme atıklarının
değerlendirilmesine yönelik çalışmalara daha fazla önem verilmeli
ve ekonomik alanda kazanç sağlanacak ürünlere dönüştürülmelidir.
KAYNAKLAR
Aider, M. (2010). Chitosan application for active bio-based films produc-
tion and potential in the food industry: Review. LWT-Food Science
and Technology, 43(6), 837-842. [CrossRef]
Akkara, M. and Tosun, H. (2014). Funguslardan Elde Edilen Endüstriyel
Ürünler. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9(2), 46-53.
Alkaya, E. and Demirer, G.N. (2016). Minimizing and adding value to
seafood processing wastes. Food and Bioproducts Processing, 100,
195-202. [CrossRef]
Arıca, Ş.Ç. (2017). Hatay İlinde, İskenderun Halkının Balıkçılık Ürünleri
Tüketim Alışkanlığı ve Tercihlerinin Belirlenmesi. Yunus Araştırma
Bülteni, (3), 233-243.
Arvanitoyannis, I. S. and Kassaveti, A. (2008). Fish industry waste:
treatments, environmental impacts, current and potential uses.
International Journal of Food Science & Technology, 43(4), 726-745.
[CrossRef]
Atar, H.H. and Alçiçek, Z. (2009). Su ürünleri sektöründe sürdürülebilirlik.
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(2), 35-40.
Cheung, R.C.F., Ng, T.B., Wong, J.H. (2015). Marine peptides: Bioactivities
and applications. Marine drugs, 13(7), 4006-4043. [CrossRef]
Cristóvão, R.O., Gonçalves, C., Botelho,C.M., Martins, R.J.E., Loureiro,
J.M. (2015). Fish canning wastewater treatment by activated sludge:
Application of factorial design optimization: Biological treatment by
activated sludge of fish canning wastewater. Water Resources and
Industry, 10, 29-38. [CrossRef]
Çağlak, E. and Çağlak, S. (2011). Su ürünlerinde yan ürünler ve
by-products. Yunus Araştırma Bülteni, (2), 1-6.
Çaklı, Ş. (2008). Su ürünleri işleme teknolojisi, 77, Ege Üniversitesi Su
Ürünleri Fakültesi Yayınları, İzmir. Demir, A. and Seventekin, N.
(2009). Kitin, kitosan ve genel kullanım alanları. Tekstil Teknolojileri
Elektronik Dergisi, 3(2), 92-103.
Dursun, S. and Erkan, N. (2009). Yenilebilir protein filmler ve su ürünler-
inde kullanımı. Journal of FisheriesSciences.com, 3(4), 352-373.
Food and Agriculture Organization, (FAO) (2016). The state of world
fisheries and aquaculture. http://www.fao.org
Aquat Sci Eng 2018; 33(1): 1-5
Gündüz et al. Seafood Processing Waste

5
Giusti, L. (2009). A review of waste management practices and their
impact on human health. Waste management, 29(8), 2227-2239.
[CrossRef]
GME Market data. (2007). Official website of GME. Brussels, Belgium: Gelatin
Manufacturers of Europe. http://www.gelatine.org GME Market Data.
Gullu, K., Guzel, S., Tezel, R. (2015). Producing silage from the industrial
waste of fisheries. Ekoloji, 24(95), 40-48. [CrossRef]
Harnedy, P.A. and FitzGerald, R.J. (2012). Bioactive peptides from marine
processing waste and shellfish. Journal of Functional Foods, 4, 6-24.
[CrossRef]
İmamoğlu, Ö. (2011). Biyokontrolde doğal ürünlerin kullanılması; Kitosan.
Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 68(4), 215-222.
Jamilah, B., Tan, K. W., Hartina, M. U., Azizah, A. (2011). Gelatins from
three cultured freshwater fish skins obtained by liming process.
Food Hydrocolloids, 25(5), 1256-1260. [CrossRef]
Jayasinghe, P. and Hawboldt, K. (2013). Biofuels from fish processing
plant effluents-waste characterization and oil extraction and quality.
Sustainable Energy Technologies and Assessments, 4, 36-44. [CrossRef]
Jiang, W., Xu, Y., Li, C., Dong, X., Wang, D. (2014). Biogenic amines in
commercially produced Yulu, a Chinese fermented fish sauce. Food
Additives & Contaminants: Part B, 7(1), 25-29. [CrossRef]
Kaya, G.K. (2009). Marine edilmiş levrek (Dicentrarchus labrax L., 1758),
çipura (Sparus aurata L., 1758) ve karabalıkta (Clarias gariepinus)
depolama süresince duyusal, kimyasal ve mikrobiyolojik değişimler.
Mersin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Ana Bilim
Dalı, Doktora tezi.
Karim, A.A., and Bhat, R. (2009). Fish gelatin: properties, challenges,
and prospects as an alternative to mammalian gelatins. Food
Hydrocolloids, 23(3), 563-576. [CrossRef]
Kılınç, B. (2007). Balık atıklarının değerlendirilmesi. Su Ürünleri Dergisi,
24(3), 315-319.
Kim, S. K., and Wijesekara, I. (2010). Development and biological
activities of marine-derived bioactive peptides: A review. Journal of
Functional Foods, 2, 1-9. [CrossRef]
Kim, S. K., Mendis, E., & Shahidi, F. (2008). Marine fisheries byproducts
as potential nutraceuticals: An overview. In C. Barrow & F. Shahidi
(Eds.), Marine nutraceuticals and functional foods (pp. 1-22). Boca
Raton, FL: CRC Press.
Koyubenbe, N. and Konca, Y. (2010). Türkiye ve Avrupa Birliği’nde hindi
eti üretimi, tüketimi ve politikaları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 47(2), 201-209.
Lafarga, T. and Hayes, M. (2014). Bioactive peptides from meat muscle
and by-products: generation, functionality and application as func-
tional ingredients. Meat Science, 98(2), 227-239. [CrossRef]
Liu, Y., Xu, Y., He, X., Wang, D., Hu, S., Li, S., Jiang, W. (2017). Reduction
of salt content of fish sauce by ethanol treatment. Journal of Food
Science And Technology, 54(9), 2956-2964. [CrossRef]
Liu, Y.X., Yang, T.O., Yuan, D.X., Wu, X.Y. (2010). Study of municipal
wastewater treatment with oyster shell as biological aerated filter
medium. Desalination, 254(1), 149-153. [CrossRef]
Lovea, D.C., Frya, J.P., Millia, M.C., Neffa, R.A. (2015). Wasted seafood in the
United States: Quantifying loss from production to consumption and mov-
ing toward solutions. Global Environmental Change, 35, 116-124. [CrossRef]
Lopes, C., Antelo, L.T., Franco-Uría, A., Alonso, A.A., Pérez-Martín R.
(2015). Valorisation of fish by products against waste management
treatments - Comparison of environmental. Waste Management,
46, 103-112. [CrossRef]
Marcet, I., Alvarez, C., Paredes, B., & Diaz, M. (2016). The use of sub-
critical water hydrolysis for the recovery of peptides and free amino
acids from food processing wastes. Waste Management, 49, 364-
371. [CrossRef]
Nidheesh, T., Kumar, P.G., Suresh, P.V. (2015). Enzymatic degradation
of chitosan and production of D-glucosamine by solid substrate
fermentation of exo-b-D-glucosaminidase (exochitosanase) by
Penicillium decumbens CFRNT15. International Biodeterioration &
Biodegradation, 97, 97-106. [CrossRef]
Pal, G.K. and Suresh, P.V. (2016). Sustainable valorisation of seafood
by-products: Recovery of collagen and development of collagen-
based novel functional food ingredients. Innovative Food Science
& Emerging Technologies, 37, 201-215. [CrossRef]
Rasmussen, R.S. and Morissey, M.T. (2007). Marine biotechnology for
production of food ingredients, Advances in Food and Nutritional
Research, 52, 237-292. [CrossRef]
Shahidi, F. and Ambigaipalan, P. (2015). Novel functional food ingre-
dients from marine sources. Current opinion in Food Sciences, 2;
123-129. [CrossRef]
Taboada, J., Pereira-Crespo, S., Bande-Castro, M. J. (2010). Use of
limestone from mussel shells in acid soil of Galicia (NW Spain).
Treatment and Use of Non-Conventional Organic Residues in
Agriculture: Challenges and Opportunities towards Sustainable
Management.
Tokatlı, K. and Demirdöven, A. (2015) Kitosan ve kitosan bazlı yenilebilir
film uygulamaları. Akademik Gıda, 13(4), 348-353.
Varuvel, E.G., Mrad, N., Tazerout, M., Aloui, F. (2012). Assessment of
liquid fuel (bio-oil) production from waste fish fat and utilization in
diesel engine. Applied Energy, 100, 249-257. [CrossRef]
Wang, H.Y., Kuo, W.T., Lin, C.C., Po-Yo, C. (2013). Study of the material
properties of fly ash added to oyster cement mortar. Construction
and Building Materials, 41, 532-537. [CrossRef]
Yan, N. and Xi C. (2015). “Don’t waste seafood waste.” Nature, (524)7564,
155-157. [CrossRef]
Yeşilayer, N., Doğan, G., Erdem, M. (2008). Balık yemlerinde doğal karot-
enoid kaynaklarının kullanımı. Journal of FisheriesSciences.com,
2(3), 241-251.
Yeşilayer, N., Kaymak, İ. E., Gören, H. M., Karslı, Z. (2013). Balık yemler-
inde balık ununa alternatif bitkisel protein kaynaklarının kullanım
olanakları. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 4, 12-30.
Yetim, H. (2011). Jelatin üretimi, özellikleri ve kullanımı. 1. Ulusal Helal ve
Sağlıklı Gıda Kongresi. Gıda Katkı Maddeleri: Sorunlar ve Çözüm
Önerileri, 86-94.
Zarei, M., Najafzadeh, H., Eskandari, M. H., Pashmforoush, M., Enayati,
A., Gharibi, D., Fazlara, A. (2012). Chemical and microbial properties
of mahyaveh, a traditional Iranian fish sauce. Food Control, 23(2),
511-514. [CrossRef]
Zheng, B., Liu, Y., He, X., Hu, S., Li, S., Chen, M., Jiang, W. (2017). Quality
improvement on half-fin anchovy (Setipinna taty) fish sauce by
Psychrobacter sp. SP-1 fermentation. Journal of the Science of
Food and Agriculture, 97(13), 4484-449. [CrossRef]
Zhou, X., Qiu, M., Zhao, D., Lu, F., Ding, Y. (2016). Inhibitory effects of
spices on biogenic amine accumulation during fish sauce fermenta-
tion. Journal of food science, 81(4). [CrossRef]
Aquat Sci Eng 2018; 33(1): 1-5
Gündüz et al. Seafood Processing Waste