BookPDF Available

Próba oceny zarządzania najcenniejszymi lasami w Polsce

July 2016

Edition: 1
Publisher: Fundacja na Rzecz Wszystkich Istot
ISBN: 978-83-947814-2-2

Authors:

Pawel Pawlaczyk

Naturalists Club

Adam Bohdan

Fundacja Dzika Polska

Raport na temat: ochrony przyrody w gospodarce leśnej w Polsce, ochrony lasów w parkach narodowych, społecznego dostępu do informacji i społecznego udziału w planowaniu w tym zakresie. Przedstawia rekomendacje do poprawy obecnej sytuacji.

No caption available

…

No caption available

…

No caption available

…

No caption available

…

+19

No caption available

…

Figures - uploaded by Pawel Pawlaczyk

Content may be subject to copyright.

Content uploaded by Pawel Pawlaczyk

Content may be subject to copyright.

Content uploaded by Pawel Pawlaczyk

Content may be subject to copyright.

Próba oceny

zarządzania

najcenniejszymi

lasami w Polsce

Próba oceny

zarządzania najcenniejszymi

lasami w Polsce

WYDAWCA:

Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot

Oddział Podlaski

2016 r.

Opracowanie stanowi element przedsięwzięcia „Społeczny nadzór zarządzania najcenniejszymi lasami

w Polsce wdrażanego przez Oddział Podlaski Pracowni na rzecz Wszystkich Istot w partnerstwie

z Klubem Przyrodników, nansowanego przez Fundację Batorego w ramach programu Obywatele dla

Demokracji ze środków EOG.

Paweł Pawlaczyk • Adam Bohdan • Adrian Grzegorz

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

Projekt okładki i skład:

Agencja Wydawnicza Ekopress

Andrzej Poskrobko / tel. 601 311 838

Fot. na okład ce: biernie chroniona buczyna w Drawień-

skim Parku Narodowym, fot. P. Pawlaczyk

Paweł Pawlaczyk, Adam Bohdan, Adrian Grzegorz

2016 r.

ISBN: 978-83-947814-2-2

ISBN EAN: 9788394781422

Opracowano w ramach przedsięwzięcia „Społeczny

nadzór zarządzania najcenniejszymi lasami w Polsce”,

wdrażanego przez Oddział Podlaski Pracowni na rzecz

Wszystkich Istot w partnerstwie z Klubem Przyrodni-

ków. Przedsięwzięcie zostało dofinansowane ze środ-

ków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru

Gospodarczego w ramach programu Obywatele dla

Demokracji, wdrażanego przez Fundację im. Stefana

Batorego w partnerstwie z Polską Fundacją Dzieci

i Młodzieży.

Poglądy wyrażone w publikacji są poglądami jego

autorów i nie należy ich utożsamiać ze stanowiskiem

Darczyńców.

Wydawca:

STOWARZYSZENIE

PRACOWNIA NA RZECZ WSZYSTKICH ISTOT

ODDZIAŁ PODLASKI

15-082 Białystok, ul. Świętojańska 22 lok. 1

adam.bohdan@wp.pl

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 3

Wstęp

Lasy w Polsce zajmują około 30% powierzchni

kraju, z czego prawie 81 % to lasy publiczne. Zdecydo-

wana większość tego obszaru stanowi mienie Skarbu

Państwa i pozostaje pod zarządem Państwowego

Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (LP). Są to

dobra ogólnonarodowe, będące własnością wszystkich

obywateli Rzeczpospolitej Polskiej.

Lasy są równocześnie ostoją przyrody; miejscem

występowania cennych ekosystemów i gatunków.

W naszej części Europy nie ma już wprawdzie wiel-

kich obszarów leśnych nie tkniętych ręką ludzką, ale

wciąż zachowały się przykłady mało zniekształconych

lasów o charakterze naturalnym – od kompleksu

Puszczy Białowieskiej i Lasów Turnickich, po mniej-

sze fragmenty takich lasów rozproszone na terenie

całego kraju. Jedynie ok. 1% lasów podlega ochronie

rezerwatowej.

Ochrona tych wartości przyrodniczych opiera się

zarówno na zapisach szeregu aktów prawnych, jak i na

wewnętrznych uregulowaniach Lasów Państwowych.

Zasady gospodarowania w lasach reguluje w szcze-

gólności Ustawa o lasach, która nakreśla cele gospo-

darki zgodnie z przyrodniczymi, społecznymi i pro-

dukcyjnymi funkcjami lasu. Gospodarka leśna w Pol-

sce podlega planowaniu. Wyspecjalizowane firmy,

w cyklach dziesięcioletnich, sporządzają na zlecenie

Lasów Państwowych tak zwane plany urządzania lasu

(PUL). Plany te zawierają tzw. Program Ochrony

Przyrody, poddawane są także ocenie oddziaływania

na środowisko. Większość RDLP posiada tzw. certyfi-

kat FSC, teoretycznie gwarantujący przestrzeganie

licznych wymogów społecznych i środowiskowych,

także w zakresie ochrony walorów przyrodniczych.

Mechanizmy te powinny teoretycznie gwarantować

ujęcie potrzeb ochrony przyrody w gospodarce leśnej.

Pomimo, że przyrodnicze funkcje wymienione są

w ustawie na pierwszym miejscu, obserwujemy jed-

nak, że w praktyce często rozumiane są one jako słu-

żebne wobec potrzeb człowieka. Nie zawsze dostrze-

gana jest potrzeba zachowania w nienaruszonym sta-

nie naturalnych procesów przyrodniczych, a wraz

z nimi całej gamy organizmów, których populacje nie-

rzadko egzystują na krawędzi wymarcia, wskutek

zaburzeń związanych z zabiegami gospodarczymi

i skracania cykli życiowych drzew. Jakość prognoz

oddziaływania planów urządzenia lasu na środowisko

oraz Programów Ochrony Przyrody nie zawsze jest

wystarczająca. W Lasach Państwowych podejmowane

były i są cenne inicjatywy na rzecz skuteczniejszej

ochrony ważnych przyrodniczo elementów lasu. Jed-

nocześnie jednak, zwłaszcza w ostatnich latach, obser-

wujemy próby ograniczenia wdrażania dobrych prak-

tyk w tym obszarze oraz forsowania regulacji nieko-

rzystnych dla zachowania różnorodności biologicznej

obszarów leśnych w Polsce. System certyfikacji FSC

nie zawsze działa prawidłowo.

2,1% najcenniejszych przyrodniczo lasów Polski

znajduje się w granicach parków narodowych. Można by

więc przypuszczać, że przynajmniej na tej powierzchni

przyroda chroniona będzie w sposób doskonały. Jed-

nak, także lasy w parkach narodowych nie są wolne od

pewnych problemów. W zbyt małym zakresie stoso-

wana jest ochrona ścisła. Pozyskanie drewna – reali-

zowane pod nazwą ochrony przyrody i unaturalniają-

cej przebudowy drzewostanów – w niektórych par-

kach przybiera niepokojące rozmiary. Uwarunkowania

ekonomiczne mogą skłaniać parki narodowe do

aktywnego poszukiwania środków finansowych,

a wycinka drzew i ich sprzedaż jest jednym z najprost-

szych sposobów realizacji tego celu. Parki borykają się

z wieloma problemami, np. jeśli chodzi o sporządza-

nie i ustanawianie ich planów ochrony.

Niniejszy raport ma na celu przedstawienie stanu

rzeczy w tym zakresie, w tym najważniejszych proble-

mów, z którymi w ostatnich latach spotkali się przy-

rodnicy zaangażowani w ochronę lasów o szczegól-

nych walorach przyrodniczych na obszarze działania

lasów państwowych i parków narodowych w kraju.

Zebrane w nim informacje są aktualne na połowę

2016 r.

Autorzy

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

część I

Ochrona wartości przyrodniczych w Lasach Państwowych

1. Dostęp do informacji ........................................................................................................ 8

1.1. Informacja o lesie ............................................................................................................ 8

1.2. Informacja o planach urządzenia lasu i o procedurze ich sporządzania .............................. 8

1.3. Publicznie dostępne wykazy danych o środowisku ............................................................. 9

1.4. Inne informacje ............................................................................................................. 10

2. Procedury sporządzania planu urządzenia lasu ........................................................ 10

2.1. Komisje planu i procedura formalnego udziału społeczeństwa ......................................... 10

2.2. Strategiczna ocena oddziaływania projektu planu urządzenia lasu na środowisko ............. 11

2.3. Rozpatrywanie i uwzględnianie uwag wnoszonych ze strony społeczeństwa ...................... 13

2.4. Zatwierdzanie planu przez Ministra Środowiska .............................................................. 13

2.5. Zakres PZO Natura 2000 w planie urządzenia lasu ......................................................... 15

3. Obowiązujące regulacje wewnętrzne dotyczące ochrony przyrody

na poziomie RDLP .......................................................................................................... 16

4. Wybrane, ważne dla przyrody, aspekty urządzania lasu i gospodarki leśnej ....... 19

4.1. Wyznaczanie lasów wyłączonych z użytkowania (ekosystemów referencyjnych) ................ 19

4.2. Pozostawianie biogrup ................................................................................................... 30

4.3. Wieki rębności i kwalifikacja drzewostanów do użytkowania rębnego .............................. 31

4.4. Docelowe składy gatunkowe drzewostanów .................................................................... 32

4.5. Troska o zasoby rozkładającego się drewna ...................................................................... 33

5. Certyfikacja FSC ............................................................................................................... 35

6. Wybrane walory przyrodnicze lasów i potrzeby ich ochrony ................................. 40

6.1. Występowanie i ochrona cennych gatunków ................................................................... 40

6.2. Ochrona cennych typów siedlisk przyrodniczych ............................................................ 48

6.3. Cenne przyrodniczo fragmenty lasów w zarządzie Lasów Państwowych ........................... 48

Spis treści

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 5

część II

Ochrona lasów w parkach narodowych

1. Przedłużanie się sporządzania i ustanawiania planów ochrony

parków narodowych ....................................................................................................... 60

2. Dostęp do informacji o ochronie parków narodowych i jej planowaniu ............. 62

2.1. Projekty planów ochrony ................................................................................................ 62

2.2. Zadania ochronne .......................................................................................................... 63

2.3. Informacja przestrzenna ................................................................................................ 64

2.4. Informacja o stosowanych sposobach ochrony przyrody i ich skutkach ............................ 65

3. Strefowanie ochrony w parkach narodowych ............................................................ 65

3.1. Ochrona ścisła ............................................................................................................... 65

3.2. Ochrona czynna ............................................................................................................. 69

3.3. Ochrona krajobrazowa ................................................................................................... 72

4. „Obszary dzikości” – brakujący element rozważań przestrzennych

w planowaniu ochrony parków narodowych .............................................................. 73

5. Parki narodowe w obszarach Natura 2000 ................................................................. 74

6. Ochrona ekosystemów leśnych w parkach narodowych ........................................... 77

6.1. Dotychczasowa praktyka w stosunku do ekosystemów leśnych w parkach narodowych:

pozyskanie drewna i jego trendy ..................................................................................... 77

6.2. Lasy parków narodowych w świetle danych statystycznych .............................................. 80

6.3. Cele ochrony, stawiane wobec ekosystemów leśnych w parkach narodowych ................... 80

6.4. Identyfikacja zagrożeń wobec ekosystemów leśnych w parkach narodowych .................... 82

6.5. Planowane działania ochronne w lasach parków narodowych .......................................... 85

6.6. Polityka parków narodowych względem zjawisk „klęskowych” ........................................ 90

6.7. Podejście do martwych i zamierających drzew jako zagrożenia bezpieczeństwa ................ 94

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH

Ochrona wartości przyrodniczych

w Lasach Państwowych

część I

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

Dostęp do informacji

1.1.

Informacja o lesie

Jeszcze do niedawna pozyskanie informacji z opisu

taksacyjnego lasu lub leśnych map z podziałem na

wydzielenia, albo map struktury drzewostanów,

nastręczało istotne trudności.

Od 2014 r. funkcjonuje jednak prowadzony przez

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL)

na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych

(DGLP) Bank Danych o Lasach (BDL), którego ele-

mentem jest m. in. geoportal udostępniający w Inter-

necie dane przestrzenne, aż do poziomu opisów taksa-

cyjnych drzewostanów = wydzieleń leśnych. Dane

obejmują nie tylko Lasy Państwowe, ale także lasy w

parkach narodowych, zakładach doświadczalnych,

oraz niektóre lasy niepaństwowe. Dane dostępne są

również w tzw. usłudze WMS, umożliwiającej ich

wyświetlanie w zewnętrznych programach GIS oraz

geoportalach. Funkcjonuje narzędzie umożliwiające

raportowanie struktury drzewostanów dla dowolnie

wybranego obszaru. W 2016 r. wprowadzono również

usługę umożliwiającą zamawianie i automatyczne

pobieranie leśnej mapy numerycznej oraz bazy danych

opisu taksacyjnego (wraz ze wskazówkami gospodar-

czymi dla poszczególnych drzewostanów) dla dowol-

nego nadleśnictwa. Funkcjonalności BDL są inten-

sywnie rozwijane.

KONKLUZ JA

Informacja o lesie jest obecnie udostępniana w sposób

wzorowy.

1.2.

Informacja o planach urządzenia lasu

i o procedurze ich sporządzania

Jeszcze do niedawna pozyskanie planów urządzenia

lasu, nawet obowiązujących i zatwierdzonych – czyli

tych, na podstawie których prowadzona jest gospo-

darka leśna, nastręczało istotne trudności. Od kilku

lat jednak trudności te znikły, w związku z zaakcepto-

waniem przez Lasy Państwowe, że plan urządzenia

lasu stanowi informację o środowisku, podlegającą

ustawowemu obowiązkowi udostępnienia. Obecnie

w BIP każdego nadleśnictwa opublikowana jest przy-

najmniej decyzja zatwierdzająca aktualny plan urzą-

dzenia lasu. Zróżnicowane jest natomiast podejście do

części opisowej (elaborat, program ochrony przy-

rody). W niektórych nadleśnictwach są one publiko-

wane w BIP nadleśnictw, w większości jednak opubli-

kowana jest tylko informacja o możliwości udostęp-

nienia na wniosek. Takie samo podejście dotyczy

prognoz oddziaływania na środowisko. W niektórych

Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych (RDLP)

części opisowe planów i prognozy oddziaływania na

środowisko są natomiast w miarę sporządzania publi-

kowane na stronie RDLP.

Bardzo zróżnicowana jest praktyka informowania

o sporządzaniu kolejnych rewizji planów urządzenia

lasu. Sporządzanie planów należy do obowiązków

RDLP, więc informacje w tym zakresie dostępne są na

stronie RDLP, a zwykle udostępniane na stronach

nadleśnictw. Rozmieszczenie informacji i zakres udo-

stępnianych informacji są jednak silnie zróżnicowane

pomiędzy poszczególnymi RDLP. Pomimo jednolitej

struktury Biuletynu Informacji Publicznej RDLP,

informacje są różnie rozdzielane między zakładki

„Plan urządzenia lasu” oraz „Ogłoszenia”.

Przykładowo, RDLP Katowice w zakładce „Urzą-

dzanie lasu” publikuje kompletną, czytelnie zesta-

wioną informację o harmonogramie sporządzania pla-

nów dla poszczególnych nadleśnictw i o wszystkich

dokumentach powstających w ramach tej procedury,

z dostępem do samych dokumentów jako plików pdf.

Rozwiązanie to byłoby wzorowe, o ile informacja

byłaby w pełni aktualna (a nie jest – w kwietniu 2016 r.

miała stan aktualności na listopad 2014). Na stronie

„Ogłoszenia” RDLP publikuje natomiast ogłoszenia

o komisjach zwoływanych w trakcie procedury.

W innych RDLP w większości publikowane są ogło-

szenia o zwoływanych komisjach, kolejno: Komisja

Założeń Planu – KZP, Narada Techniczno-Gospodar-

cza – NTG, Komisja Projektu, bądź w zakładce „Plan

urządzenia lasu” bądź „Ogłoszenia”. Zakres i miejsce

publikowania materiałów na Komisje, protokołów

z Komisji, przyjętych założeń do planów, czy podsu-

mowań postępowania z udziałem społeczeństwa jest

jednak silnie zróżnicowany. Zróżnicowany jest także

stan aktualności publikowanej informacji. Dostrze-

galny jest wysiłek Lasów Państwowych w udostępnia-

niu informacji i budowie transparentności sporządza-

nia planów, ale nie we wszystkich RDLP cel ten jest

traktowany z równą starannością, zaś obecny stan

udostępnienia informacji w skali ogólnokrajowej spra-

wia wrażenie chaotycznego.

Dość dobrze jednak funkcjonuje procedura udo-

stępniania informacji na wniosek. W naszych doświad-

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 9

czeniach nie zetknęliśmy się z przypadkami nieudo-

stępnienia wnioskowanych informacji. Powszechne jest

natomiast nieprzestrzeganie terminu udostępnienia.

Zdecydowana większość jednostek Lasów Państwo-

wych nie jest w ogóle świadoma, że projekty planów

urządzenia lasu, prognozy oddziaływania na środowi-

sko, opinie organów o projektach planów urządzenia

lasu, podsumowania postępowań z udziałem społe-

czeństwa, jak również zatwierdzone plany, podlegają

obowiązkowi udostępnienia w dniu złożenia wniosku

(od 1 stycznia 2017 r. będzie to termin 3 dni).

REKOMENDACJE

Sugerujemy standaryzację i ujednolicenie sposobu

umieszczania informacji o sporządzaniu planów urzą-

dzenia lasu w poszczególnych RDLP. Sugerujemy, by ele-

mentem tego standardu było publikowanie:

• harmonogramu sporządzania planów urządzenia lasu

dla poszczególnych nadleśnictw,

• materiałów na Komisję Założeń Planu (KZP), Naradę

Techniczno-Gospodarczą (NTG) i Komisję Projektu

Planu (KPP) przed tymi Komisjami,

• protokołów z KZP, NTG i KPP, opinii odpowiednich

organów,wraz z publikacją uwag z konsultacji,

• przeglądowej informacji o stanie zatwierdzania

poszczególnych planów.

Wzorcowe wydaje się tu rozwiązanie z RDLP Katowice,

z tym że dane powinny być na bieżąco aktualizowane.

Udostępnienie w internecie odpowiednich dokumen-

tów, a nie tylko informacji o nich, rozwiązałoby problem

powszechnego nieprzestrzegania terminów udostępnia-

nia informacji na wniosek. Celowa byłaby większa sta-

ranność w publikowaniu informacji, np. opatrywanie

wszelkich wpisów datą publikacji, jak również – w nie-

których RDLP – większa troska o zachowanie aktualno-

ści danych.

1.3.

Publicznie dostępne wykazy danych

o środowisku

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku

nakazuje prowadzenie takich wykazów w formie elek-

tronicznej i udostępnianie ich w internecie jako części

Biuletynu Informacji Publicznej danej jednostki. Spo-

sób prowadzenia wykazu i zakres informacji określa

rozporządzenie Ministra Środowiska1. W wykazie

1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 wrześ-

nia 2010 r. w sprawie wzoru oraz zawartości i układu

publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach

zawierających informacje o środowisku i jego ochronie

(Dz.U. 2010 nr 186 poz. 1249)

powinny być publikowane w szczególności informacje

o: planach urządzenia lasu i ich projektach, opiniach

odpowiednich organów do planów urządzenia lasu,

podsumowaniu postępowania z udziałem społeczeń-

stwa przeprowadzanego względem projektu planu

urządzenia lasu. Same zaś wymienione dokumenty

muszą być udostępniane co najmniej na wniosek, przy

czym ustawa wymaga udostępnienia w dniu złożenia

wniosku, a więc w rygorystycznie krótkim terminie

(od 2017 r. termin ten ma być wydłużony do 3 dni).

Obowiązków tych nie realizuje w pełni żadna jed-

nostka Lasów Państwowych, mimo że w jednolitej

strukturze BIP znajduje się zakładka „Wykaz danych

o środowisku”.

Szczególnie rażący jest zupełny brak dostępnych

w internecie wykazów. Na stronach RDLP Katowice,

Kraków, Warszawa, Zielona Góra odpowiednie miej-

sce w BIP jest puste. RDLP Gdańsk i Lublin ogłaszają

natomiast, że wykaz jest... dostępny na wniosek,

co stanowi rażące naruszenie obowiązku ustawowego.

W RDLP Poznań w miejscu wykazu znajduje się infor-

macja o formach ochrony przyrody. RDLP Lublin nie

udostępniło wykazu nawet na wniosek, co stanowi już

rażące naruszenie prawa. Informacja została udostęp-

niona dopiero w reakcji na wniesioną skargę do Woje-

wódzkiego Sądu Administracyjnego.

W pozostałych RDLP wymagana informacja jest

w wykazach udostępniana fragmentarycznie. Zwykle

dostępna jest informacja o planach urządzenia lasu i ich

projektach; niekiedy tak że o prognozach oddziaływania

na środowisko, w niektórych RDLP także o opiniach

organów na temat projektów planów. Zupełnie brak

wymaganej ustawą informacji o podsumowaniach pro-

cedury strategicznej oceny oddziaływania planów urzą-

dzenia lasu na środowisko (niektóre RDLP udostęp-

niają podsumowana, ale w innych częściach BIP – zob.

wyżej). Tylko RDLP Radom i Wrocław próbują prze-

strzegać wymaganego zakresu karty informacyjnej.

Żadna RDLP nie zapewnia wymaganej rozporządze-

niem funkcjonalności wyszukiwania w wykazie. W nie-

których RDLP daty zamieszczenia informacji sugerują

nieaktualność wykazu (np. brak informacji nowszych

niż 2014 r.), a w niektórych przypadkach daty zamiesz-

czenia informacji nie są w ogóle podane.

Udostępnianie przez Regionalne Dyrekcje Lasów

Państwowych dokumentów ujmowanych w wykazach

w 100% przypadków następowało z przekroczeniem

wymaganego ustawą terminu.

REKOMENDACJE

Wykazy danych o środowisku we wszystkich RDLP,

a także procedura udostępniania dokumentów ujmowa-

nych w tych wykazach, wymagają doprowadzenia do

zgodności z obowiązującym prawem.

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

1.4.

Inne informacje

Większość RDLP udostępnia w BIP informację

o wydanych zarządzeniach i decyzjach Dyrektora

RDLP w formie ich spisu (treść jest wówczas udostęp-

niana na wniosek). DGLP oraz RDLP w Białymstoku,

Olsztynie i Pile udostępniają treść wydawanych zarzą-

dzeń dyrektorów, niekiedy jednak bez kluczowych

merytorycznie załączników „wprowadzanych do sto-

sowania”. Sposób udostępnienia nie zawsze jest przy-

jazny korzystającemu – niekiedy spisy zarządzeń są

udostępniane jako odrębne pliki z poszczególnych lat,

w żadnej RDLP nie ma funkcjonalności wyszukiwa-

nia, w niektórych RDLP nie ma możliwości łatwej

weryfikacji, które zarządzenia są nadal obowiązujące.

W niektórych RDLP utrudniony jest dostęp do

szczegółowych danych o wyznaczonych ekosystemach

referencyjnych (drzewostanach wyłączonych z użyt-

kowania, zob. szczegółowo dalej).

W związku z analizą prowadzonej gospodarki leś-

nej, do nadleśnictw kierowane były zapytania o szcze-

góły prowadzonej gospodarki. Większość nadleśnictw

udzielała odpowiedzi i udostępniała dane bez zwłoki

i problemów. Pojedyncze nadleśnictwa próbowały

jednak utrudniać udostępnianie danych (warstwy

wektorowe, zabiegi gospodarcze), np. pod pretekstem

rzekomej konieczności wskazania rejestru publicz-

nego, w którym gromadzone są wnioskowane dane

lub rzekomej konieczności złożenia wniosku na spe-

cjalnym formularzu.

REKOMENDACJE

Praktyka udostępniania informacji o aktach normalizacji

wewnętrznej RDLP mogłaby być łatwo poprawiona

poprzez jej zestandaryzowanie i drobne ulepszenia.

Standard powinien zakładać:

• dostępność w jednym miejscu (na jednej stronie lub

w jednym pliku) jednolitej listy dotychczasowych

zarządzeń i decyzji, ze wskazaniem ich statusu (aktu-

alne / zmienione innym aktem / nie obowiązujące);

• dostęp do treści ww. zarządzeń i decyzji, wraz z załącz-

nikami (które są niekiedy kluczowe dla meritum)!

Pracownicy Lasów Państwow ych powinni zostać dokład-

niej zapoznani z przepisami prawa w zakresie udostęp-

niania informacji publicznej oraz informacji o środowi-

sku (terminy udostępniania, brak możliwości określania

pozaustawowych wymagań udostępnienia informacji).

Procedury sporządzania

planu urządzenia lasu

W procesie sporządzania planów urządzenia lasu

kluczowe dla udziału społeczeństwa są następujące

etapy:

• Komisja Założeń Planu (KZP), przed znalezie-

niem wykonawcy i rozpoczęciem prac – na którą

zaprasza się m. in. przedstawicieli społeczeństwa;

• Narada Techniczno-Gospodarcza (NTG), będąca

prezentacją projektu planu wraz z programem

ochrony przyrody i prognozą oddziaływania na

środowisko – na którą mogą być zapraszani

przedstawiciele społeczeństwa;

• Opiniowanie projektu planu wraz z prognozą

przez RDOŚ;

• Wyłożenie projektu planu wraz z prognozą do

21-dniowego „udziału społeczeństwa” wymaga-

nego ustawą o udostępnianiu informacji o śro-

dowisku;

• Komisja Projektu Planu (KPP; może nie być zor-

ganizowana, gdy nie wpłynęły uwagi od społe-

czeństwa), „o charakterze debaty publicznej”;

• Zatwierdzenie planu przez Ministra Środowiska.

2.1.

Komisje planu i procedura formalnego udziału

społeczeństwa

Nie napotkaliśmy na trudności w uczestniczeniu

w zwoływanych komisjach planu. RDLP Białystok

informowało pisemnie o terminach Komisji dla PUL

w poszczególnych nadleśnictwach. Ogłoszenia o KZP

oraz o wyłożeniu gotowego projektu planu i o ewentu-

alnej KPP, a niekiedy także o NTG, są publikowane na

stronach internetowych BIP RDLP (choć w rozmai-

tych częściach BIP; por. dalej); niektóre RDLP zawia-

damiają też o nich zainteresowane organizacje listow-

nie. Niekiedy informacja o KPP bywa publikowana

tylko w internecie, mimo przesyłania koresponden-

cyjnej informacji o poprzednich komisjach (taka

praktyka została zastosowana np. w RDLP Krosno

przy projektach planów dla nadleśnictw: Baligród,

Cisna i Komańcza) – taka praktyka (zastosowana

przez RDLP ze względu na znaczną liczbę uwag do

planu), może wprowadzać w błąd podmioty przywią-

zane do korespondencyjnego zawiadamiania.

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 11

Zróżnicowana jest praktyka udostępniania przed

komisjami materiałów na nie, a także udostępniania

po posiedzeniach komisji protokołów z tych posie-

dzeń. Niektóre RDLP publikują takie materiały w BIP

(por. wyżej), inne nie. Jednak, nie napotkaliśmy na

istotne trudności w dostępie do tych dokumentów –

wszędzie tam, gdzie nie zostały one udostępnione

w internecie, były dostępne na wniosek.

Niezależnie od ewentualnej dyskusji na zwoływa-

nych komisjach, ustawowym wymogiem jest podanie

do publicznej wiadomości informacji o sporządzonym

projekcie planu i umożliwienie, w czasie nie krótszym

niż 21 dni, wnoszenia uwag do takiego projektu (tzw.

procedura formalnego „udziału społeczeństwa”).

Wymóg ten jest generalnie przestrzegany, z tym że

projekty planów są często wykładane w formie papie-

rowej w odpowiednim nadleśnictwie. Tylko niektóre

RDLP stosują praktykę udostępniania projektów

w internecie.

Projekt planu urządzenia lasu na podstawie art. 14

ust 3 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku

i tak podlega obowiązkowi udostępnienia na wniosek,

w jednodniowym terminie (od 1 stycznia 2017 r. - trzy-

dniowym). W przypadku składania takich wniosków,

naruszanie terminu jest powszechne. Jednostki Lasów

Państwowych nie są zdolne do przestrzegania prawa

w zakresie wymaganego ustawą terminu udostępnienia.

Jest to uchybienie istotne, w związku z zamkniętym,

zwykle 21-dniowym terminem na wnoszenie uwag do

projektu. Korzystniejsze – także dla Lasów Państwo-

wych – jest więc internetowe udostępnienie całego pro-

jektu przy informacji o jego sporządzeniu, bo umożli-

wia uniknięcie naruszeń prawa związanych z dostępem

do informacji o środowisku.

REKOMENDACJE

• Pożądana jest standaryzacja, w skali całych Lasów

Państwowych, miejsca, w którym poszczególne

RDLP publikują ogłoszenia o zwoływanych komi-

sjach planu i o wykładanych do konsultacji projektach

planów. Optymalne byłoby udostępnianie w inter-

necie pełnych materiałów na komisje, a następnie

ustaleń komisji.

• Oprócz wymaganej prawem biernej formy zawiada-

miania o posiedzeniach komisji i o wyłożeniu planu,

pożyteczna jest dodatkowa praktyka koresponden-

cyjnego zawiadamiania zainteresowanych podmio-

tów – stosowana w niektórych RDLP, ale zasługująca

na upowszechnienie w skali kraju. Wykorzystanie

poczty elektronicznej umożliwiłoby jeszcze szersze

upowszechnienie tej praktyki bez dodatkowych

kosztów.

• Informacji o wyłożeniu projektu planu do konsultacji

społecznych powinna towarzyszyć publikacja w inter-

necie projektu planu wraz z prognozą oddział ywania

na środowisko – co umożliwi uniknięcie naruszeń

prawa, obecnie powszechnie popełnianych przy udo-

stępnianiu projektów na wniosek.

2.2.

Strategiczna ocena oddziaływania projektu

planu urządzenia lasu na środowisko

Projekty planów urządzenia lasu poddawane są

obecnie tzw. procedurze strategicznej oceny oddziały-

wania na środowisko, której elementami są: sporzą-

dzenie i przedstawienie tzw. prognozy oddziaływania

na środowisko, zaopiniowanie planu wraz z prognozą

przez organy ochrony środowiska, co najmniej

21-dniowe konsultacje społeczne planu wraz z pro-

gnozą (tj. wspomniane już wyżej „wyłożenie projektu

planu”). Ustawa wymaga sporządzenia podsumowa-

nia tego procesu, w tym informacji o sposobie wyko-

rzystania wszelkich zgłoszonych w nim uwag. Wszyst-

kie powstające w tym procesie dokumenty (od samego

projektu planu, poprzez opinie organów, po podsu-

mowanie) są tzw. kwalifikowaną informacją o środo-

wisku – informacja o nich powinna być zamieszczona

w BIP, a same dokumenty muszą być udostępniane

każdemu zainteresowanemu, na wniosek, w dniu

złożenia takiego wniosku (od 2017 r. będzie to termin

3 dni).

Zagadnienia dostępu do informacji przedstawiono

już wyżej. Uchybienia obowiązkom ustawowym

w tym zakresie mają w lasach państwowych charakter

powszechny.

Ważnym elementem procedury strategicznej oceny

oddziaływania na środowisko jest opracowanie

i przedstawienie tzw. prognozy oddziaływania planu na

środowisko, czyli dokumentu, który powinien podsu-

mowywać wszystkie oddziaływania środowiskowe,

jakie mogą być skutkiem realizacji rozważanego planu.

Lasy Państwowe przyjęły, że prognoza jest sporzą-

dzana razem z planem, przez wykonawcę tego planu.

Tym samym, prognoza nie jest weryfikacją projektu

planu przez inny zespół autorski, ale raczej subiektyw-

nym, choć usystematyzowanym i uargumentowanym

stanowiskiem autorów planu, mającym przekonać, że

ich projekt nie będzie znacząco negatywnie oddziały-

wać na środowisko. Rozwiązanie takie jest zgodne

z prawem, choć nie jest jedynym możliwym. Jednak,

wąski rynek wykonawstwa planów urządzenia lasu sil-

nie uzależnia wykonawców od zamawiającego, spra-

wiając, ze treść prognoz formułowana jest często pod

dyktando Lasów Państwow ych, jako podmiotu zainte-

resowanego realizacją ocenianego planu. A prognozy

są w wielu przypadkach głównym źródłem wiedzy

o oddziaływaniach, jakie jest wykorzystywane w pro-

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

cedurze oceny. Stosowana praktyka stwarza więc

zagrożenie dla jakości procesu ocenowego.

Metodyka sporządzania prognoz jest względnie

jednolita w całych Lasach Państwowych i wynika

z Ramowych wytycznych w sprawie zakresu i stopnia szcze-

gółowości prognozy oddziaływania na środowisko planu

urządzenia lasu, „wprowadzonych do stosowania” przez

Głównego Konserwatora Przyrody 28 sierpnia 2013 r.

(poprzedzonych wcześniejszą wersją takich wytycz-

nych z18 sierpnia 2011 r.).

Prognozy są sporządzane na podstawie publikowa-

nej, udostępnionej przez RDOŚ lub dostępnej w nad-

leśnictwie wiedzy przyrodniczej i mają charakter

generalnej oceny eksperckiej oddziaływania gospo-

darki leśnej (rozumianej ogólnie) na poszczególne

komponenty środowiska, oraz analizy współwystępo-

wania planowanych zabiegów gospodarczych i znanych

stanowisk siedlisk przyrodniczych oraz stanowisk

cennych gatunków.

Ponieważ lokalizacja siedlisk przyrodniczych jest

zazwyczaj z grubsza znana, analiza współlokalizacji

jest w przypadku siedlisk zwykle trafna – prognozy

dostarczają informacji, jakie zabiegi gospodarcze mia-

łyby być wykonane w płatach siedlisk. Niemal zawsze

oddziaływanie takich zabiegów jest jednak a’priori

przyjmowane jako neutralne lub długofalowo pozy-

tywne, ponieważ co do zasady zachowa właściwy dla

siedliska skład gatunkowy drzewostanu i umożliwi

jego trwanie. Nawet znaczny ubytek starodrzewi roz-

ważanego siedliska przyrodniczego oceniany jest tylko

jako oddziaływanie krótkookresowe negatywne. Nie

są analizowane bardziej złożone oddziaływania, jak

np. zagrożenie neofityzacją i synantropizacją, oddzia-

ływanie na zasoby martwego drewna ani na różnorod-

ność biologiczną związaną z danym typem ekosy-

stemu. Nie są wykorzystywane konkretne wskaźniki

oceny stanu ochrony siedlisk przyrodniczych.

W przypadku prognozowania oddziaływania na

gatunki, stosowana metoda analizy współlokalizacji

jest wadliwa – zwykle stosowana jest do niekomplet-

nych informacji o rozmieszczeniu gatunku w nadleś-

nictwie, podczas gdy jej założenia metodyczne wyma-

gają dobrze rozpoznanego rozmieszczenia. Działania

podjęte w ramach projektu dowiodły, że nadleśnictwa

często nie zdają sobie sprawy z obecności na ich obsza-

rze gatunków chronionych Dyrektywą Siedliskową

lub gatunków wymagających tworzenia stref ochron-

nych. Nie zawsze też przekazywane nadleśnictwu

dane o występowaniu i rozmieszczeniu chronionych

gatunków były uwzględniane w prognozie (np. Nad-

leśnictwo Krynki, Nadleśnictwo Augustów). Nie są

stosowane inne metody, które umożliwiłaby trafne

prognozowanie także przy niepełnej wiedzy o roz-

mieszczeniu gatunku (np. analiza wypływu planowa-

nych działań na kluczowe cechy siedliska gatunków).

Prognozy formułują zwykle mniej lub bardziej

ambitny zestaw zaleceń, które mogłyby zminimalizo-

wać oddziaływanie gospodarki leśnej na przyrodę.

Prognozy nie są jednak częścią planu urządzenia lasu,

a zalecenia te nie są zwykle przenoszone do planu.

Nie jest więc jasne, czy będą rzeczywiście stosowane

w gospodarce leśnej. Przyznać jednak trzeba, że nie-

które RDLP wprowadziły własne procedury monito-

rowania prac leśnych, sprawdzające także zgodność

realizacji prac z zaleceniami prognoz.

Przyjętą praktyką jest nieproponowanie w progno-

zach żadnych szczególnych sposobów monitorowania

oddziaływań gospodarki leśnej na elementy przyrody,

a zakładanie, że do takiego monitoringu wystarczy

rejestracja czynności gospodarczych i sporządzenie

kolejnej rewizji planu urządzenia lasu.

REKOMENDACJE

• Prawidłowe prognozowanie oddziaływania projektu

planu urządzenia lasu na przyrodę wymagałoby jed-

nak, by elementem planu urządzenia lasu była profe-

sjonalna inwentaryzacja przyrodnicza nadleśnictwa;

• Metodyka prognoz oddziaływania planu urządzenia

lasu na środowisko wymaga ulepszeń i uzupełnień,

w szczególności: zapewnienia spójności z parame-

trami i wskaźnikami oceny stanu ochrony siedlisk

przyrodniczych i gatunków, użycia bardziej odpo-

wiednich metod prognozowania oddziaływania na

gatunki i nie w pełni rozpoznanym rozmieszczeniu,

uwzględnienia analizy oddziaływania nie tylko na

same miejsca stwierdzenia gatunków, ale także na

kluczowe dla gatunków cechy struktury ich siedlisk;

• Zalecenia z prognoz, dotyczące minimalizacji ewen-

tualnych negatywnych oddziaływań, powinny być

w całości przenoszone do planu urządzenia lasu, tak

by zapewnić rzeczywiste uwzględnianie tych zaleceń

w gospodarce leśnej;

• Należałoby rozważyć oderwanie sporządzania

prognoz od sporządzania planów, których oddziały-

wanie jest prognozowane, tj. zapewnić, by prognozę

opracowywał inny zespól, niż opracowywał analizo-

wany plan. Rozwiązanie takie mogłoby poprawić

jakość prognozowania i przyczynić się do lepszej

efektywności strategicznej oceny oddziaływania pla-

nów urządzenia lasu na środowisko.

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 13

2.3.

Rozpatrywanie i uwzględnianie uwag

wnoszonych ze strony społeczeństwa

Mimo szerokich możliwości składania przez społe-

czeństwo uwag i wniosków do planów urządzenia lasu,

praktyczne doświadczenia pokazują, że stopień

uwzględniania takich uwag jest bliski zeru. Uwagi do

projektów planów urządzenia lasu uwzględniane są

w znacznie mniejszym stopniu, niż uwagi wnoszone

do projektów planów, dokumentów czy aktów praw-

nych w sferach innych niż leśnictwo. Zwykle uwzględ-

niane są dostarczone nowe szczegółowe informacje

o elementach przyrody. Gdy jednak przedstawiane we

wnioskach społecznych informacje są tylko przykła-

dami świadczącymi o systemowych problemach (np.

braku dobrego rozpoznania występowania chronio-

nych gatunków), zwykle nie są podejmowane żadne

działania w celu systemowego rozwiązania proble-

mów. Niemal nigdy nie są uwzględniane wnioski spo-

łeczne w zakresie modyfikacji gospodarki leśnej w celu

lepszej ochrony przyrody – jak np. wnioski dotyczące

wieków rębności, intensy w ności uż ytkowania, wyzna-

czenia drzewostanów wyłączonych z użytkowania itp.

Gdy w uwagach ze strony organizacji ekologicznych

przedstawiane są szczegółowe argumenty naukowe lub

konkretne wyniki badań, zdarza się że są one ignoro-

wane i pozostawiane bez odniesienia się w odpowie-

dziach Lasów Państwowych

Zdarzają się przypadki niepełnego ujmowania

wniesionych uwag w sporządzanych przez RDLP pod-

sumowaniach udziału społeczeństwa. Przykładowo,

w podsumowaniu udziału społeczeństwa w sprawie

aneksu do planu urządzenia lasu nadleśnictwa Biało-

wieża, nie uwzględniono i nie odniesiono się do uwag

Klubu Przyrodników dotyczących: doświadczeń

z innych krajów i obiektów dotyczących sposobu reak-

cji w przypadkach wielkopowierzchniowych zaburzeń

w ekosystemach leśnych, przyjętych typów drzewo-

stanu, metod i ustaleń prognozy oddziaływania na

środowisko. Nie uwzględniono także wystąpień wyty-

kających istotne niespójności w przedstawianej doku-

mentacji planu. W podsumowaniach dotyczących pla-

nów urządzenia lasu nadleśnictw Lutowska i Stuposiany,

nie ujęto korespondencji uszczegóławiającej przed

Komisją Projektu Planu uwagi i wnioski Klubu Przy-

rodników w świetle stanowiska przedstawianego przez

RDLP w Krośnie. W ten sposób do Ministra Środowi-

ska zatwierdzającego plan urządzania lasu nie trafia

pełna informacja uwagach społeczeństwa złożonych w

toku strategicznej oceny oddziaływania planu urzą-

dzenia lasu na środowisko.

REKOMENDACJE

• Zatwierdzanie planu urządzenia lasu przez Ministra

Środowiska powinno jednak docelowo podlegać

potencjalnej kontroli sądowej pod kątem widzenia

zgodności z prawem. Celowy byłby powrót do formy

prawnej umożliwiającej stosowanie, wobec decyzji

zatwierdzającej plan urządzenia lasu, istniejących

procedur postępowania administracyjnego – w tym

eliminacji z obrotu prawnego decyzji podjętych wad-

liwie, np. bez dysponowania przez Ministra rzetelną

wiedzą o przebiegu procedury strategicznej oceny

oddziaływania na środowisko.

• Ustawowa procedura strategicznej oceny oddziały-

wania na środowisko powinna wymagać zestawienia

oryginalnych uwag wnoszonych w procedurze, a nie

tylko ich „podsumowania”.

2.4.

Zatwierdzanie planu

przez Ministra Środowiska

Do niedawna przyjmowano, że zatwierdzenie planu

urządzenia lasu przez Ministra następuje w formie

decyzji administracyjnej. Istniała wówczas możliwość

stosowania wobec zatwierdzania planu urządzenia lasu

procedur postępowania administracyjnego, jak możli-

wość udziału organizacji społecznej na prawach strony,

możliwość weryfikacji decyzji w formie „ponownego

rozpatrzenia sprawy”, możliwość wznowienia postę-

powania w przypadku ujawnienia nowych, istnieją-

cych wcześniej a nie znanych organowi okoliczności,

jak również możliwość stwierdzenia nieważności

w przypadku rażącego naruszenia prawa.

Jak jednak wywodzi Naczelny Sąd Administracyjny

(Wyrok NSA z dnia 12 marca 2014 r., sygn. akt II OSK

2477/12), zatwierdzenie planu urządzenia lasu to

wewnętrzne rozstrzygniecie o charakterze zarząd-

czym, nie mające charakteru decyzji administracyjnej.

Mimo autorytetu NSA, nie rozwiewa to jednak do

końca wątpliwości. Konsekwencją przyjęcia, że decy-

zja zatwierdzająca plan urządzenia lasu nie jest decyzją

administracyjną, jest brak możliwości sądowej kon-

troli tej decyzji przez sąd administracyjny. W szcze-

gólności, takiej sądowej kontroli nie mogą zainicjować

„członkowie społeczeństwa”2, nawet gdy chcieliby

2 Konwencja z Aarhus wymaga, by prawo takie przysłu-

giwało „członkom społeczeństwa mającym wystarcza-

jący interes lub podnoszącym naruszenie uprawnień”,

przy czym „Określenie tego, co stanowi wystarczający

interes oraz naruszenie uprawnień, następuje zgodnie

z wymaganiami prawa krajowego i stosownie do celu,

jakim jest przyznanie zainteresowanej społeczności

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

zakwestionować naruszenie prawa ochrony środowi-

ska przez zatwierdzony plan. Tymczasem, art. 9 ust. 3

Konwencji z Aarhus3 wymaga „(...) każda ze Stron

zapewni, ze członkowie społeczeństwa spełniający wymaga-

nia, o ile takie istnieją, określone w prawie krajowym, będą

mieli dostęp do administracyjnej lub sądowej procedury

umożliwiającej kwestionowanie działań lub zaniechań osób

prywatnych lub władz publicznych naruszających postano-

wienia jej prawa krajowego w dziedzinie środowiska”.

W naszej ocenie, zdarzają się tymczasem przypadki

zatwierdzania planów urządzenia lasu z naruszeniem

prawa lub w sposób budzący przynajmniej wątpliwości

co do zgodności z prawem, w szczególności przypadki

naruszeń art. 55 ust. 2 ustawy o ocenach oddziaływa-

nia na środowisko, a tym samym art. 6(3) dyrektywy

siedliskowej UE.

Przykładowo, Minister Środowiska w dniu 26.08.

2015 r. zatwierdził plan urządzenia lasu dla nadleśni-

ctwa Sarnaki (RDLP w Lublinie), mimo sprzeczności

planu z obowiązującym aktem prawa miejscowego –

ustanowionym planem zadań ochronnych dla obszaru

Natura 2000 Ostoja Nadbużańska PLH140011.

W przedłożonej w trakcie procedury opinii RDOŚ

wskazano na „niepełną zgodność” projektu PUL

z obowiązującym planem zadań ochronnych, polega-

jącą m. in. na zaplanowaniu w PUL działań gospodar-

czych tam, gdzie wg planu zadań ochronnych nie

powinny być planowane. W „odpowiedzi na opinię”,

a także w podsumowaniu strategicznej oceny oddzia-

ływania na środowisko, sporządzająca plan urządzenia

lasu RDLP w Lublinie potwierdziła niezgodność PUL

z obowiązującym planem zadań ochronnych dla obszaru

Natura 2000, przedstawiając tylko argumenty, dla-

czego rozwiązania z planu urządzenia lasu uważa za

lepsze. Minister Środowiska zatwierdził plan urządze-

nia lasu, nie poruszając w ogóle w uzasadnieniu swojej

decyzji zagadnienia niezgodności planu urządzenia

lasu z obowiązującym planem miejscowym.

Przypadki takie miały miejsce także wcześniej.

W nadleśnictwie Borki, Regionalny Dyrektor Ochrony

Środowiska wyraził w 2009 r. negatywną opinię

o projekcie planu urządzenia lasu, ze względu na zbyt

silne negatywne oddziaływanie na środowisko.

W 2010 r., w toku spotkań między RDOŚ, RDLP

i Nadleśnictwem, uzgodniono modyfikacje projektu

planu, polegające m. in. na wyłączeniu określonych

szerokiego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w za-

kresie określonym niniejszą konwencją”, ale interes

organizacji pozarządowej uważa się co do zasady za wy-

starczający.

3 Konwencja o dostępie do informacji, udziale społe-

czeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do

sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska,

sporządzona w Aarhus 25 czerwca 1998 r., ratyfikowa-

na także przez Unię Europejską (w związku z czym

stanowi element prawa UE) i przez Polskę (Dz. U.

2003, Nr 78, poz. 706).

drzewostanów z działań gospodarczych w celu ochrony

niektórych elementów przyrody. Na ten podstawie

w lipcu 2010 r. RDOŚ zaopiniował projekt „warun-

kowo pozytywnie” (tj. pozytywnie pod warunkiem

wprowadzenia uzgodnionych modyfikacji). RDLP nie

wprowadziła jednak ustalonych modyfikacji do pro-

jektu i przesłała Ministrowi do zatwierdzenia plan nie

zmieniony, a Minister w dniu 2.09.2010 zatwierdził

taki plan, fałszywie stwierdzając w uzasadnieniu,

że opinia RDOŚ była pozytywna. Sprawa wyszła na

jaw w 2014 r., gdy okazało się, że Nadleśnictwo na

podstawie zatwierdzonego planu przystąpiło do wyko-

nywania cięć w drzewostanach, które miały być wyłą-

czone z użytkowania.

Dla nadleśnictwa Białowieża, Minister Środowiska

w dniu 25.03.2016 zatwierdził aneks do planu urzą-

dzenia lasu zwiększający pozyskanie drewna do 188

tys. m3, mimo sprzeczności z obowiązującym aktem

prawa miejscowego – planem zadań ochronnych dla

obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska PLC200004,

polegającej na tym, że plan zadań ochronnych wymaga

wyłączenia z działań gospodarczych wszystkich drze-

wostanów z większym niż 10% udziałem drzew ponad

100-letnich, a aneks zakłada wycinanie świerków

zasiedlonych przez kornika także w takich drzewosta-

nach. Sama RDLP w Białymstoku w przedłożonej

prognozie oddziaływania projektu aneksu na środowi-

sko szacowała tymczasem, że przy zachowaniu zgod-

ności aneksu z obowiązującym aktem prawa miejsco-

wego – planem zadań ochronnych – wielkość pozy-

skania drewna mogłaby być zwiększona najwyżej do

133,48 tys. m3. Minister mógł wprawdzie kierować się

w tej sprawie opinią RDOŚ, uznającą że usuwanie

świerków zasiedlonych przez kornika nie jest „działa-

niami gospodarczymi” zakazanymi przez plan zadań

ochronnych; opinia ta jest jednak nietrafna, gdyż gdyby

te cięcia nie były „działaniami gospodarczymi”, to w

ogóle nie byłyby przedmiotem planu urządzenia lasu.

Dla nadleśnictw Lutowiska i Stuposiany, w dniu 5.11.

2015, Minister Środowiska zatwierdził plany urządze-

nia lasu, mimo że RDOŚ w Rzeszowie negatywnie

zaopiniował projekty tych planów z prognozami

oddziaływania na środowisko, wskazując w treściach

opinii, że plany mogą negatywnie oddziaływać na

przedmioty ochrony obszaru Natura 2000. Ani w uza-

sadnieniach decyzji Ministra, ani w podsumowaniach

strategicznych ocen oddziaływania na środowisko

tych planów nie przedstawiono argumentów meryto-

rycznych RDOŚ ani nie ustosunkowano się do nich.

Przyjęcie, że zatwierdzenie planu urządzenia lasu

nie jest decyzją administracyjną, a w konsekwencji nie

podlega sądowej kontroli zgodności z prawem, która

mogłaby być inicjowana przez społeczeństwo, a w

szczególności przez ekologiczne organizacje pozarzą-

dowe, wydaje się naruszać wymóg art. 9 ust. 3 Kon-

wencji z Aarhus.

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 15

REKOMENDACJE

Zatwierdzanie planu urządzenia lasu przez Ministra Śro-

dowiska powinno jednak docelowo podlegać potencjal-

nej kontroli sądowej pod kątem widzenia zgodności

z prawem. Celowy byłby powrót do formy umożliwiają-

cej stosowanie, wobec decyzji zatwierdzającej plan

urządzenia lasu, istniejących procedur postępowania

administracyjnego. Zarówno ewentualne wnioski orga-

nizacji społecznych o udział w postępowaniu, jak i pro-

cedura ponownego rozpatrzenia sprawy i ewentualnej

kontroli sądowej będą mieć charakter wyjątkowy. Sama

jednak możliwość ich zastosowania (w tym możliwość

wyeliminowania z obrotu prawnego planów naruszają-

cych prawo) jest potrzebna dla większej wiarygodności

całego procesu. Sugerujemy, przy najbliższych zmianach

legislacyjnych w ustawie o lasach, wprowadzenie

zatwierdzania planu urządzenia lasu w formie decyzji

administracyjnej, co umożliwiłoby stosowanie do tych

decyzji odpowiednich procedur postępowania admini-

stracyjnego.

2.5.

Zakres PZO Natura 2000 w planie

urządzenia lasu

Zgodnie z art. 28 ust 11 ustawy o ochronie przy-

rody, „planu zadań ochronnych Natura 2000 nie sporzą-

dza się dla obszaru Natura 2000 lub jego części pokrywa-

jącego się w całości lub w części z obszarem będącym

w zarządzie nadleśnictwa, dla którego ustanowiony plan

urządzenia lasu uwzględnia zakres planu zadań ochron-

nych”. Równocześnie, wprowadzono zasadę, że projekt

planu urządzenia lasu wymaga uzgodnienia z regional-

nym dyrektorem ochrony środowiska w zakresie

zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 lub jego

części pokrywającego się w całości lub w części

z obszarem będącym w zarządzie nadleśnictwa. Zgod-

nie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 12 grud-

nia 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu

sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego

planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu:

„Zadania w zakresie ochrony przyrody [ujęte w planie

urządzenia lasu] dla obszaru będącego w zarządzie nadleś-

nictwa pokrywającego się w całości lub części z obszarem

Natura 2000 uwzględniają zakres, o którym mowa w art.

28 ust. 10 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie

przyrody”.

Mimo istnienia tych przepisów, dotąd sporządzane

plany urządzenia lasu nie zawierały zakresu planu

zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 znajdu-

jących się w nadleśnictwie. Choć ze strony społeczeń-

stwa wnioskowano np. o uwzględnienie w projektach

PUL dla nadleśnictw bieszczadzkich zakresu planu

zadań ochronnych Natura 2000, to RDLP Krosno nie

przychyliło się do tego wniosku, uznając że zagadnie-

nia ochrony obszaru Natura 2000 powinny być ujęte

dopiero w odrębnie sporządzanym planie ochrony dla

obszaru Natura 2000 Bieszczady PLC180001.

Wyjątkiem są plany urządzenia lasu dla nadleś-

nictw Sieraków (RDLP Poznań) i Stary Sącz (RDLP

Kraków), z których pierwszy został już zatwierdzony.

W planach tych pilotażowo ujęto zakres planu zadań

ochronnych dla obszarów Natura 2000. Według dekla-

racji DGLP z I polowy 2016 r., ujmowanie zakresu

planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000 w pla-

nach urządzenia lasu ma się stać powszechną prak-

tyką. Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska

otrzymały polecenie, by nie planować sporządzania

planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000

w zakresie terenów zarządzanych przez Lasy Pań-

stwowe.

Obecne doświadczenia nie są wystarczające do

oceny jakości ujmowania zagadnień planowania ochrony

obszaru Natura 2000 w planie urządzenia lasu.

W jedynym dotąd zatwierdzonym takim planie dla

nadleśnictw Sieraków, zaprojektowane działania

ochronne nie są w pełni adekwatne do zidentyfikowa-

nych zagrożeń (brak przeciwdziałania ekspansji

trzciny na torfowiskach alkalicznych, inwazji nie-

cierpka drobnokwiatowego w lasach, negatywnemu

oddziaływaniu istniejącej populacji amura na jeziorne

siedlisko przyrodnicze znajdujące się w zarządzie

Lasów Państwowych). Generalnie jednak jakość

uwzględnienia ochrony obszarów Natura 2000 w tym

planie nie odbiega od przeciętnej jakości planów zadań

ochronnych sporządzanych przez RDOŚ. Potencjalne

ryzyko stwarzają natomiast następujące aspekty:

• weryfikacja występowania przedmiotów ochrony

(brak procedury ujmowania w planie i dodawa-

nia do SDF nowo znajdowanych siedlisk przy-

rodniczych i gatunków, których nie ma w obec-

nym SDF, ale powinny stać się przedmiotem

ochrony);

• ujęcie ochrony tych przedmiotów ochrony, któ-

rych lokalizacja nie jest w pełni rozpoznana,

albo jest zmienna (doświadczenia urządzania

lasu dotyczą kształtowania nieruchomych ele-

mentów, poprzedzonego kompletną inwentary-

zacją, stąd rutynowo stosowane podejście urzą-

dzeniowe źle sprawdza się w sytuacjach, gdy te

warunki nie są spełnione – a sytuacje takie są

częste w ochronie przyrody).

• ujęcie ochrony ekosystemów nieleśnych obcej

własności – w szczególności jezior i torfowisk –

graniczących z lasami nadleśnictwa a często sta-

nowiących enklawy wśród lasów, wymagających

zastosowania środków ochronnych w strefie

przyległej, wypadającej w lasach nadleśnictwa

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

(ponieważ samo siedlisko będące przedmiotem

ochrony nie jest na gruntach nadleśnictwa, nie

zostanie w ogóle uwzględnione w planie);

• zapewnienie udziału społecznego w planowaniu

ochrony obszarów Natura 2000;

• niski status prawny „zakresu planu zadań

ochronnych obszaru Natura 2000 ujętego w pla-

nie urządzenia lasu” – w przeciwieństwie do

planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000

ustanowionego przez RDOŚ, nie będzie to akt

prawa miejscowego.

REKOMENDACJE

O ile ujmowanie zakresu ochrony obszaru Natura 2000

w planach urządzenia lasu miałoby być szerzej stoso-

wane, to stosowane metody planowania ochrony sied-

lisk przyrodniczych i gatunków wymagają znacznego

udoskonalenia, z uwzględnieniem w szczególności

wskazanych wyżej słabych punktów.

Obowiązujące regulacje

wewnętrzne dotyczące

ochrony przyrody

na poziomie RDLP

Według naszych ustaleń, wg stanu na kwiecień

2016 r., w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach

Lasów Państwowych (RDLP) funkcjonują następujące

akty normalizacji wewnętrznej (zarządzenia dyrektora

RDLP), dotyczące zagadnień ochrony przyrody

w ekosystemach leśnych:

RDLP w Białymstoku

• Zarządzenie RDLP 16 z 29.04.2014, zmienione

zarządzeniem nr 1 z 23.01.2015, dotyczące pro-

cedury monitoringu przyrodniczego oraz oceny

wpływu zabiegów gospodarczych na różnorod-

ność biologiczną w lasach. Było poprzedzone

podobnym zarządzeniem z 27.02.2012 r. Zgod-

nie z zarządzeniem, nadleśnictwa powinny

opracować i wprowadzić zarządzeniem nadleś-

niczego wytyczne w sprawie zmniejszenia nega-

tywnego wpływu na środowisko leśne zabiegów

gospodarczych4, wykorzystując wcześniejsze takie

wytyczne, jakie opracowały w 2009 r. Zarządze-

nie określa procedury opisowego weryfikowa-

nia, na poziomie leśnictwa i nadleśnictwa, zgod-

ności wykonywanych działań z zapisami wynika-

jącymi z prawa ochrony przyrody, programu

ochrony przyrody, prognozy oddziaływania na

środowisko, a także procedury rejestrowania

i raportowania informacji o elementach przyrody

(zarówno znanych, jak i nowo znajdowanych).

4 Analiza wdrażania jest przedmiotem odrębnego rapor-

tu „Analiza sposobu wdrażania wytycznych zawartych

w Zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Lasów Pań-

stwowych w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 2014 r.

w sprawie procedury monitoringu przyrodniczego

oraz oceny wpływu zabiegów gospodarczych na różno-

rodność biologiczną w lasach”, Pracownia na rzecz

Wszystkich Istot, Oddział Podlaski, 2016 r. Większość

nadleśnictw w swoich wytycznych skopiowało zapisy

zarządzenia RDLP; tylko nadleśnictwo Czerwony

Dwór opracowało – zgodnie z ideą zarządzenia RDLP

– własne wytyczne dostosowane do specyfiki nadleśni-

ctwa.

Zagłębek bruzdkowany (Rhysodes sculcatus).

Fot. Lukasz Koba Archiwum FDP

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 17

RDLP w Katowicach

• Zarządzenie RDLP ustala ekosystemy referen-

cyjne w RDLP jako sumę ekosystemów referen-

cyjnych w nadleśnictwach wyznaczonych decy-

zjami nadleśniczych, wprowadzając procedurę

ewidencjonowania tych ekosystemów w nadleś-

nictwach oraz procedurę zmiany ich wyznacze-

nia. Obecnie obowiązuje zarządzenie 3/2016

z 16.02.2016. Odrębnym zarządzeniem RDLP

(zarządzenie 4/2016 z 16.02.2016) potwierdza

się wyznaczoną w poszczególnych nadleśni-

ctwach powierzchnię lasów HCVF na użytek cer-

tyfikacji FSC.

RDLP w Krośnie

• Zarządzenie RDLP 28/2014 z 2 grudnia 2014

dotyczące wprowadzenia wytycznych w sprawie

sposobów uwzględnienia wymagań ochrony

przyrody podczas realizacji zadań z zakresu

gospodarki leśnej na terenie RDLP w Krośnie –

przewiduje wyznaczanie i pozostawianie bez

użytkowania „stref buforowych wokół poto-

ków” (na siedliskach łęgowych, w potwierdzo-

nych miejscach występowania biegacza urozma-

iconego, bezlistu okrywowego – szczegółowe

parametry ustalane w PUL indywidualnie dla

każdego nadleśnictwa) oraz wyznaczanie „ostoi

ksylobiontów” (wyznaczane indywidualnie

w nadleśnictwie i wprowadzane zarządzeniem

nadleśniczego, z priorytetem dla drzewostanów

na siedliskach bagiennych, priorytetowych sied-

liskach przyrodniczych, siedliskach przyrodni-

czych chronionych w obszarze Natura 2000,

rezerwatów przyrody i stref ochrony gatunko-

wej, drzewostanach ekotonowych, trudno

dostępnych, z permanentnymi szkodami od

gatunków chronionych, drzewostanów pokry-

wających się z obiektami kulturowymi). Ponadto

zarządzenie przewiduje pozostawianie bez użyt-

kowania ok. 5% drzewostanów rębnych na sied-

liskach przyrodniczych (w grupach nie mniej-

szych niż 6 arów), wyeliminowanie zrywki kory-

tami potoków (do 2019 r.), sporządzanie szkiców

terenowych z lokalizacją gatunków chronionych

i cennych elementów przyrody przed cięciami

rębnymi i niektórymi przedrębnymi, pozosta-

wianie nieumyślnie wyciętych drzew zasiedlo-

nych przez chronione gatunki zwierząt, proce-

dury raportowania przez leśniczych nowych sta-

nowisk gatunków chronionych oraz stanu

cennych obiektów przyrodniczych.

RDLP w Łodzi

• Zarządzenie RDLP 31/2007 w sprawie proce-

dury wyznaczania lasów o szczególnych wartoś-

ciach przyrodniczych (HCVF) – wprowadza do

stosowania wytyczne wyznaczania lasów HCVF.

Wyznaczone przez nadleśnictwa drzewostany

są uznawane decyzją RDLP.

• Zarządzenie 11/2005 z 7.09.2005 – wprowadza

instrukcję postępowania w przypadku uzyskania

wiedzy o występowaniu cennych gatunków

dziko żyjących roślin, zwierząt i grzybów oraz

ich siedlisk. Dotyczy nie tylko gatunków chro-

nionych, ale także gatunków regionalnie zagro-

żonych.

RDLP w Pile

• Zarządzenie RDLP 10/2016 z 12 maja 2016

w sprawie wprowadzenia zasad wyznaczania,

ustanawiania i funkcjonowania ekosystemów

referencyjnych w nadleśnictwach nadzorowa-

nych przez RDLP w Pile. Równocześnie uchy-

lono wcześniejsze zarządzenie RDLP 8/2007

z 16.04.2007 w sprawie ochrony zasobów roz-

kładającego się drewna w ekosystemach leśnych

na terenie RDLP w Pile, na podstawie którego

wyznaczano wcześniej w tej RDLP tzw. ostoje

ksylobiontów.

RDLP w Radomiu

• Zarządzenie RDLP 11/2010 z 02.08.2010 w spra-

wie wytycznych do sporządzenia oceny poten-

cjalnego wpływu zabiegów gospodarczych na

bioróżnorodność środowiska leśnego – wprowa-

dziło prostą procedurę oceniania przez leśni-

czego wpływu zamierzonych prac leśnych na

gatunki chronione, siedliska przyrodnicze oraz

cenne elementy ekosystemu leśnego jak drzewa

dziuplaste, bagna, cieki itp.

RDLP w Szczecinku

• Zarządzenie RDLP 7/2014 z 31.01.2014 w spra-

wie ochrony zasobów rozkładającego się drewna

oraz zwiększenia różnorodności biologicznej

w ekosystemach leśnych na terenie RDLP Szcze-

cinek – było poprzedzone analogicznym zarzą-

dzeniem 5/2010 z 2.03.2010. Wprowadza

wytyczne do wyznaczania „ostoi różnorodności

biologicznej”, wyłączonych z użytkowania, które

powinny być proponowane przez nadleśnictwo,

uzgadniane z RDLP i ustanawiane zarządzeniem

nadleśniczego. Wprowadza także procedurę

monitorowania zasobów rozkładającego się drewna

w tych ostojach. Do ostoi są zaliczane: drzewo-

stany zachowawcze, drzewostany na siedliskach

bagiennych, drzewostany na wyspach, siedliska

jelonka rogacza, pachnicy dębowej, kozioroga

dębosza, biernie chronione rezerwaty przyrody,

strefy całorocznej ochrony gatunkowej, drzewo-

stany na źródliskach. Mogą być zaliczane także

drzewostany przy wodach, drzewostany trudniej

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

dostępne, z permanentnymi szkodami od bobrów,

wybrane starodrzewy o cechach zbliżonych do

naturalnych.

• Zarządzenie RDLP 29/2009 z 1.12.2009 w spra-

wie wprowadzenia do stosowania Zasad postę-

powania hodowlanego na okres przejściowy,

tj. do czasu opracowania wytycznych w tym

zakresie i wytyczne dotyczące ochrony siedlisk

i gatunków chronionych oraz kształtowania

zasobów martwego drewna wraz z wytycznymi

dla gospodarki leśnej dotyczącymi gatunków

ptaków będących przedmiotem ochrony w osto-

jach ptasich Natura 2000. Wprowadza do stoso-

wania przyrodnicze typy drzewostanów, właś-

ciwe dla poszczególnych siedlisk przyrodni-

czych. Na siedliskach przyrodniczych zaleca:

ponadprzeciętną troskę o kształtowanie struk-

tury lasu, ograniczenie cięć w miejscach wystę-

powania chronionych ptaków w ich okresie

lęgowym (kwiecień-czerwiec), rezygnacje z użyt-

kowania lasu na siedliskach skrajnych troficznie

(Bs, Bb), preferencję odnowień naturalnych,

bierną ochronę olszyn źródliskowych.

RDLP we Wrocławiu

• Zarządzenie 10/2010 w sprawie modyfikacji

postępowania gospodarczego na stanowiskach

gatunków chronionych oraz na siedliskach chro-

nionych w obszarach Natura 2000. W założeniu

obowiązuje na okres przejściowy, do czasu spo-

rządzenia planów urządzenia lasu z prognozami

oddziaływania na środowisko bądź planów

zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000.

Zakłada zagospodarowanie siedlisk przyrodni-

czych rębniami złożonymi z okresem odnowie-

nia >20 lat, w przypadku obecności gatunków

obcych ekologicznie siedlisku przyrodniczemu

– przebudowę drzewostanów; pozostawianie

podczas zabiegów gospodarczych pojedynczych

drzew dziuplastych, drzew próchniejących, obu-

mierających i martwych, a także pozostawianie

podczas prac zrębowych przestojów, biogrup

i fragmentów drzewostanów do naturalnego

rozpadu. Zaleca wyłączanie z użytkowania nie-

których (lepiej zachowanych) płatów najrzad-

szych ekosystemów: buczyn ziołoroślowych,

buczyn storczykowych, zboczowych lasów klo-

nowo-lipowych i jaworzyn, świerczyn górnore-

glowych (z wyjątkiem cięć sanitarnych), borów

i lasów bagiennych, łęgów olszowo-jesionowych,

topolowych i wierzbowych, borów chrobotko-

wych. Wprowadza podstawowe zasady służące

ochronie siedlisk gatunków chronionych

w obsza rach Natura 2000 przed najpospolitszymi

zagrożeniami ze strony gospodarki leśnej.

RDLP W Zielonej Górze

• Zarządzenie RDLP 1/2015 z 2.012015 w sprawie

funkcjonowania ekosystemów referencyjnych na

terenie RDLP w Zielonej Górze. Było poprze-

dzone zarządzeniem RDLP 2/2007 z 29.01.2007

w sprawie ochrony zasobów rozkładającego się

drewna w ekosystemach leśnych, decyzją RDLP

37/2008 w sprawie uznania niektórych drzewo-

stanów za ostoję ksylobiontów, zarządzeniem

RDLP 12/2009 z 15.05.2009 w sprawie proce-

dury wyznaczania ekosystemów reprezentatyw-

nych.

• Zarządzenie nr 18 Dyrektora Regionalnej Dyrek-

cji Lasów Państwowych w Zielonej Górze z dnia

10 listopada 2004 r. w sprawie ustalenia proce-

dur postępowania związanego z ochroną przy-

rody na poziomie leśnictwa w RDLP w Zielonej

Górze – wprowadza „Książkę ochrony przyrody

i walorów kulturowych” jako książkę służbową

leśniczego do dokumentowania i monitorowania

zjawisk przyrodniczych i stanu przyrody w leśni-

ctwie”.

• Zarządzenie nr 22 dyrektora RDLP w Zielonej

Górze z dnia 10 grudnia 2012 r. w sprawie

wprowadzenia Ramowych wytycznych w zakre-

sie monitoringu wpływu realizacji planu urzą-

dzenia lasu na środowisko, prowadzonego przez

służby Lasów Państwowych w RDLP w Zielonej

Górze – wprowadza procedury opisowego wery-

fikowania, na poziomie leśnictwa i nadleśni-

ctwa, zgodności wykonywanych działań z zapi-

sami wynikającymi z prawa ochrony przyrody,

programu ochrony przyrody, prognozy oddzia-

ływania na środowisko, a także procedury reje-

strowania i raportowania informacji o elemen-

tach przyrody (zarówno znanych, jak i nowo

znajdowanych).

W pozostałych RDLP (Gdańsk, Kraków, Lublin,

Olsztyn, Poznań, Szczecin, Toruń, Warszawa) zagad-

nienia przyrodnicze, w tym pozostawianie w lasach

nieużytkowanych tzw. ekosystemów reprezentatyw-

nych, wyznaczanie lasów o wysokich walorach przy-

rodniczych (HCVF), oceny wpływu działań gospodar-

cz ych na prz y rodę ani monitoring walorów przyrodni-

czych nie są regulowane w formie zarządzeń. W RDLP

Olsztyn i Szczecin obowiązywały zarządzenia „w spra-

wie szczególnej ochrony zasobów rozkładającego się

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 19

drewna w wybranych ekosystemach leśnych”, na pod-

stawie którego wyznaczano tzw. powierzchnie refe-

rencyjne, jednak w latach 2014-2015 zostały uchylone.

Nie znaczy to jednak, że w tych dyrekcjach analo-

giczne działania nie są realizowane. Niekiedy są one

wykonywane na podstawie pism i wytycznych, nie

mających charakteru zarządzenia (por. niżej).

Istnienie zarządzeń RDLP nie jest koniecznym

warunkiem skutecznej ochrony przyrody w lasach tej

RDLP, zauważamy jednak, że często ponadprzeciętny

poziom realizacji ochrony przyrody idzie w parze z

regulacją tej sfery zarządzeniami RDLP.

Wybrane, ważne

dla przyrody, aspekty

urządzania lasu

i gospodarki leśnej

4.1.

Wyznaczanie lasów wyłączonych z

użytkowania (ekosystemów referencyjnych)

Mimo iż wiele elementów przyrody w lasach można

zachować w warunkach prowadzonej gospodarki leś-

nej, skuteczna ochrona całej leśnej różnorodności bio-

logicznej nie może się obejść bez istnienia takich

obszarów leśnych i fragmentów lasu, które nie są użyt-

kowane. Ważne jest przy tym, by obszary takie repre-

zentowały wszystkie typy ekosystemów i były roz-

mieszczone w przestrzeni tak, by mogły funkcjonować

jak lokalne, powiązane z sobą ostoje gatunków źle zno-

szących gospodarkę leśną. Dlatego pozostawianie czę-

ści lasów bez użytkowania jest szeroko stosowane na

świecie.

Wyłączenie z gospodarowania niektórych drzewo-

stanów jest środkiem stosowanym także we wszyst-

kich RDLP w Polsce, chociaż szczegóły jego zastoso-

wania, jak również sama nazwa takich lasów, mogą się

różnić. Inspiracją do wyznaczenia i wyłączenia z pozy-

skania ekosystemów referencyjnych jest posiadany

przez niemal wszystkie RDLP (z wyjątkiem RDLP

Krosno) certyfikat FSC, jasno wymagający wyznacze-

nia takich ekosystemów, choć obecnie nie stawiający

wymagań względem ich powierzchni (w sprawie nie-

korzystnej liberalizacji tego wymogu FSC, do jakiej

doszło w 2014 r., zob. dalej).

Ze względu na szczególne znaczenie tego rozwiąza-

nia dla ochrony przyrody lasów, poddaliśmy jego stoso-

wanie szerszej analizie. Praktyka stosowana w poszcze-

gólnych RDLP i wybranych nadleśnictwach jest nastę-

pująca:

RDLP w Białymstoku

Stosowana jest praktyka wyznaczania w poszcze-

gólnych nadleśnictwach tzw. „obszarów nieobjętych

gospodarowaniem” (ONG), do których zaliczane są

w pierwszej kolejności: istniejące i projektowane

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

rezerwaty przyrody, strefy ochronne gatunków chro-

nionych, drzewostany ze stanowiskami innych cen-

nych gatunków chronionych, część (ale nie wszystkie)

drzewostanów na siedliskach bagiennych, kępy pozo-

stawiane w użytkowaniu rębnym, bagna, ale także

„inne obszary na których nieuzasadniona jest realiza-

cja zabiegów z przyczyn przyrodniczych, ekonomicz-

nych lub technicznych”. Wyznaczenie następuje

w nadleśnictwach. Według szacunków RDLP poda-

nych na jej stronie internetowej, powierzchnia wyzna-

czonych obszarów obejmuje ok. 7,8% powierzchni

terenu RDLP, a ok 6% jej lasów. W raporcie certyfika-

cyjnym FSC (stan na 2016 r.) podano wartość 6,45%

powierzchni certyfikowanych 28 nadleśnictw.

Udział Obszarów Nieobjętych Gospodarowaniem

w powierzchni lasów poszczególnych nadleśnictw (tj.

nie licząc powierzchni nieleśnych), wg danych RDLP,

wynosi od 2,7% (647 ha) w nadleśnictwie Nurzec do

8,5% (1890 ha) w nadleśnictwie Borki i 8,3% (1747

ha) w nadleśnictwie Supraśl. Wyjątkowo, w Puszczy

Białowieskiej (por. niżej) nadleśnictwo Hajnówka

deklarowało dotąd 41,3% swoich lasów, a Browsk –

45,8%, deklaracje te chyba jednak nie są aktualne po

zmianie polityki Lasów Państwowych wobec Puszczy

Białowieskiej od początku 2016 r.

W nadleśnictwie Pisz znajduje się unikatowy w skali

całych Lasów Państwowych obszar wyłączony z dzia-

łań gospodarczych, tzw. Las Ochronny Szast: po hura-

ganie w 2002 r., który spowodował m. in. zniszczenie

17 tys. ha drzewostanów w pn.-wsch. Polsce, powstała

koncepcja pozostawienia ok. 3 tys. ha powierzchni

pohuraganowej, w tym martwych drzew, do całkowi-

cie spontanicznej regeneracji – jako tzw. lasu referen-

cyjnego, który umożliwi śledzenie i badanie reakcji

ekosystemu na zaburzenie. Ostatecznie pozostawiono

fragment o powierzchni 475 ha, uznany za „lasy

ochronne o szczególnym znaczeniu naukowym i przy-

rodniczym”. Dało to okazję do badania naturalnej

regeneracji ekosystemu po wielkoskalowym zaburze-

niu oraz do porównania efektów takiej regeneracji

z efektami tradycyjnego podejścia, zastosowanego

w sąsiednich drzewostanach, polegającego na usunię-

ciu uszkodzonych i zniszczonych drzewostanów

i sztucznym odnowieniu lasu. Badania objęły różne

aspekty różnorodności biologicznej i stanu lasu. Tam

gdzie pozostawiono połamane przez wiatr drzewa

i pozwolono na regenerację ekosystemu na drodze

naturalnych procesów, odnowienia naturalne są

wprawdzie mniej liczne i mniejszych rozmiarów, ale

zdrowsze i lepiej zmikoryzowane, zróżnicowane wie-

kowo i przestrzennie, o bardziej zróżnicowanym skła-

dzie. Można przypuszczać, że za kilkanaście lat spon-

tanicznie powstanie nowy las z odnowienia natural-

nego, przyrodniczo i strukturalnie bogatszy i o lepszej

odporności na zniekształcenia. Silniejszy okazał się

opór środowiska przeciwko wnikaniu gatunków syn-

antropijnych i patogenicznych, w tym huby korzeni.

Powierzchnie z pozostawionymi martwymi drzewami

okazały się cenne pod względem fauny chrząszczy,

mikoflory i lichenflory. Strategia nieingerencji po

wielkopowierzchniowym zaburzeniu okazała się

dobra drogą do odbudowy ekosystemu, a pozostawie-

nie drzew połamanych przez huragan pozytywnie

wpłynęło na wartości przyrodnicze tego terenu.

W Puszczy Białowieskiej (nadleśnictwa Białowieża,

Browsk i Hajnówka) w 2012 r. wyznaczono w planach

urządzenia lasu jako obszary nieobjęte użytkowaniem:

wszystkie drzewostany z ponad 10% udziałem w skła-

dzie gatunku ponad stuletniego, wszystkie drzewo-

stany na siedliskach bagiennych i olsowych, wszystkie

drzewostany w ramach siedlisk przyrodniczych 91E0 i

91D0. Obszary te objęły ok. 50% lasów wymienio-

nych nadleśnictw (23% było już wcześniej chronio-

nych w rezerwatach przyrody). To rozwiązanie zostało

także wprowadzone do ustanowionego w 2015 r.

planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000

Puszcza Białowieska oraz wskazane jako element stre-

fowania przyjętego jako sposób ochrony Puszczy Bia-

łowieskiej jako obszaru Światowego Dziedzictwa

Ludzkości UNESCO. Rozwiązanie to oznaczało wyłą-

czenie z cięć 73% lasów Puszczy Białowieskiej zarzą-

dzanych przez Lasy Państwowe. Jednak, 31.03.2016

Dyrektor Generalny Lasów Państwowych wydał decy-

zję 52/2016 w sprawie ustalenia szczegółowych zasad

gospodarki leśnej w zasięgu terytorialnym nadleś-

nictw Białowieża i Browsk, wyodrębniając dwa

„obszary funkcjonalne o funkcjach referencyjnych”

o łącznej powierzchni 5610 ha (ok. 10% lasów Pusz-

czy Białowieskiej). Z deklaracji DGLP i RDLP wynika,

że pozostałe obszary, które w latach 2012-2015 były

wyłączone z działań gospodarczych, mają być obecnie

poddane takim działaniom, w postaci cięć sanitarnych

w związku z gradacją kornika i przekształceniami

drzewostanów zniszczonych przez kornika. Jest to

wprawdzie sprzeczne z wciąż obowiązującym aktem

prawa miejscowego – planem zadań ochronnych

obszaru Natura 2000. Trwale wyłączone z pozyskania

drewna pozostają więc tylko nowe „powierzchnie

referencyjne” i rezerwaty przyrody. De facto więc

areał „lasów referencyjnych” w Puszczy Białowieskiej

został w 2016 r. zredukowany o ponad połowę.

Nadleśnictwo Czarna Białostocka wyznaczyło drze-

wostany nie objęte gospodarowaniem na powierzchni

1757 ha, co stanowi 6,9% powierzchni, ale są one zlo-

kalizowane głównie w rezerwatach. 188 ha to powierz-

chnia nieleśna. Lasy referencyjne poza rezerwatami to

siedliska wilgotne i bagienne. Do lasów referencyjnych

zaliczono także pozostawiane na zrębach biogrupy.

Nadleśnictwo Augustów objęło obszarami nie obję-

tymi gospodarowaniem siedliska boru mieszanego

bagiennego oraz boru bagiennego w 79,1%. Mimo

posiadania nowego planu urządzenia lasu zatwierdzo-

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 21

nego w 2015 r., w 2016 r. w danych nadleśnictwa wciąż

figurowały wskazówki do wykonania rębni V oraz

wyjątkowo rębni IB w wyznaczonych drzewostanach.

RDLP w Gdańsku

Wyznaczane ekosystemów referencyjnych nie jest

regulowane zarządzeniem na szczeblu RDLP i nastę-

puje w nadleśnictwach. RDLP deklaruje, że wyzna-

czyła 13496 ha ekosystemów referencyjnych, w tym

ok. 10 tys. ha lasów, co stanowi ok. 5% lasów RDLP.

Do ekosystemów referencyjnych włączono 55% wystę-

pujących w RDLP borów bagiennych, 38% borów

mieszanych bagiennych, po ok. 30% borów suchych,

lasów łęgowych, lasów mieszanych bagiennych, olsów

i olsów jesionowych, 3% siedlisk lasu świeżego, po 1%

siedlisk borów świeżych i borów mieszanych świeżych.

RDLP w Gdańsku nie udostępniło jednak, nawet

na wniosek, konkretnych informacji o powierzchni

ekosystemów referencyjnych w poszczególnych nad-

leśnictwach, jak również ich szczegółowej lokalizacji

(dostępna jest tylko mało czytelna mapa niskiej roz-

dzielczości w formacie pdf).

Nadleśnictwo Elbląg wyznaczyło 1497,49 ha ekosy-

stemów referencyjnych (8,1% powierzchni), jednak

nie ujęło w nich wielu cennych przyrodniczo i wartych

takiej desygnacji lasów – w głębokich jarach na Wyso-

czyźnie Elbląskiej, na terenie zalewowym Wisły, czy

też na siedliskach boru bagiennego i boru mieszanego

bagiennego. Wyznaczenie, choć pozornie ambitne,

jest wciąż nieadekwatne do potrzeb przyrodniczych

na tym cennym obszarze.

Nadleśnictwo Kartuzy wyznaczyło 986,6 ha ekosy-

stemów referencyjnych (5,95% powierzchni). Jednak,

ujęto tylko 26,4% siedlisk boru mieszanego bagien-

nego i boru bagiennego. Nadleśnictwo planuje prace

gospodarcze w pozostałych drzewostanach na siedli-

skach bagiennych, a są wśród nich drzewostany sos-

nowe nawet w VIII klasie wieku. Pomimo zatwierdze-

nia w 2013 r. aneksu do planu urządzenia lasu

(z powodu szkód od huraganów i gradacji kornika),

nie usunięto z planu wskazówek gospodarczych,

w tym nawet rębni IB, dla drzewostanów wyznaczo-

nych obecnie jako referencyjne.

RDLP w Katowicach

Lasy referencyjne wyznaczane są na poziomie nad-

leśnictw, decyzjami nadleśniczych. Zarządzenie RDLP

potwierdza tylko formalnie ich wyznaczenie w nadleś-

nictwach. W skali RDLP jest ich łącznie bardzo nie-

wiele – 9585 ha (1,6% powierzchni lasów) . Powierzch-

nia ekosystemów referencyjnych w poszczególnych

nadleśnictwach jest bardzo zróżnicowana – od 7,5 ha

w całym nadleśnictwie Rybnik (0,03% lasów), 7,9 ha

w nadleśnictwie Koszęcin (0,04%), 24 ha w nadleśni-

ctwie Kędzierzyn (0,2%), do 592 ha w nadleśnictwie

Opole (2,6%), 511 ha w nadleśnictwie Namysłów

(3,0%), 750 ha w nadleśnictwie Prudnik (5,1%),

967 ha w nadleśnictwie Tułowice (5,6%). Niemal

wszędzie jednak jest znacznie niższa od potrzeb przy-

rodniczych.

Przykładowo, w nadleśnictwie Bielsko drzewostany

referencyjne w nadleśnictwie poza istniejącymi rezer-

watami przyrody i stałymi strefami ochrony gatunko-

wej zajmują obecnie 233 ha, co stanowi ok. 2,3%

powierzchni leśnej. W górskiej części nadleśnictwa te

drzewostany zgrupowane są w większości w kilkuna-

sto-kilkudziesięciohektarowe powierzchnie. Z przy-

rodniczego punktu widzenia sieć ta wciąż wymaga

rozbudowania, przede wszystkim o: jaworzyny zbo-

czowe, najstarsze drzewostany bukowe i jaworowe,

dodatkowe drzewostany przy ciekach, dodatkowe

drzewostany w niektórych, skąpo reprezentowanych

częściach nadleśnictwa.

Prezentowane przez nadleśnictwa dane mogą nie-

kiedy wprowadzać w błąd. Przykładowo, nadleśnictwo

Opole deklaruje na swojej stronie internetowej,

że wyznaczyło powierzchnie referencyjne łącznie

3 278,67 ha, tj. 14,3% lasów nadleśnictwa. W rzeczy-

wistości w tym nadleśnictwie jest tylko 592 ha ekosy-

stemów referencyjnych (2,6%), a reszta wskazanej

powierzchni to lasy ochronne, w których prowadzona

jest normalna gospodarka leśna.

RDLP w Krakowie

Wyznaczane tzw. drzewostanów reprezentatyw-

nych nie jest regulowane zarządzeniem na szczeblu

RDLP i następuje w nadleśnict wach, jest jednak koor-

dynowane na poziomie RDLP. Wyznaczono 6805 ha

ekosystemów reprezentatywnych (3,9% lasów), choć

w 2016 r. RDLP deklarowała, że podlegają jeszcze

weryfikacji. Areał ten jest znacznie mniejszy od potrzeb

przyrodniczych. Ich zagęszczenie jest wyraźnie więk-

sze w nadleśnictwach górskich.

Przykładowo, w nadleśnictwie Łosie wyznaczone

ekosystemy reprezentatywne zajmują obecnie 490 ha,

co stanowi zaledwie ok. 3% powierzchni leśnej. Nie

zawsze są to drzewostany stare, ani drzewostany

o naturalnym składzie gatunkowym; w puli tej znaj-

dują się też drzewostany młodsze, a nawet drzewo-

stany porolne, np. jeśli znalazły się w strefach ochron-

nych gniazd orlika krzykliwego. Ponadto, chwilowo na

ok. 1000 ha drzewostanów nie są wykonywane żadne

zabiegi ze względu na ich sporny status prawny (współ-

własności lub spory własnościowe), ta sytuacja nie jest

jednak trwała. Biorąc pod uwagę uwarunkowania

przyrodnicze, powierzchnia drzewostanów reprezen-

towanych jest bardzo mała, jak na warunki przyrodni-

cze nadleśnictwa. Powinna być zwiększona co naj-

mniej ok. dwukrotnie – do min. 7%, a w dłuższej

skali czasu optymalnie do min. 10% powierzchni leś-

nej nadleśnictwa, szczególnie o stare, >120-letnie

drzewostany buczyny karpackiej, w formie całych

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

wydzieleń, w miejscach najtrudniej dostępnych,

w szczególności tych, które do lat 90. XX w. były kwa-

lifikowane jako „drzewostany niedostępne” i stąd

użytkowane tylko w niewielkim stopniu.

W nadleśnictwie Piwniczna drzewostany reprezenta-

tywne zajmują obecnie 1020 ha, co stanowi ponad

7,5% powierzchni leśnej. Znaczna część tej

powierzchni to istniejące od dawna rezerwaty przy-

rody. Pozytywem jest włączenie do sieci kilku dużych,

ok. 100 ha kompleksów. Mimo dobrego wyznaczenia

sieci lasów referencyjnych, rekomenduje się ich uzu-

pełnienie w strefie grzbietowych borów świerkowych,

zarówno w paśmie Radziejowej jak i w paśmie Jawo-

rzyny Krynickiej, ze względu na ich szczególne zna-

czenie dla różnorodności biologicznej.

W nadleśnictwie Nowy Targ jako „ekosystemy repre-

zentatywne” wyznaczono 360 ha, co stanowi 6,9%

lasów. Ich wyznaczenie jest przemyślane. W znacznej

części są one zblokowane w większe powierzchnie

i pasma. Mimo to, wciąż wymagają uzupełnienia

o reprezentację starych buczyn w Gorcach.

RDLP w Krośnie

Od grudnia 2014 r. (data wydania zarządzenia

RDLP) postępuje wyznaczanie ostoi ksylobiontów

i stref przypotokowych, dla których zakłada się wyłą-

czenie z użytkowania. Dokonane w nadleśnictwach

wyznaczenie jest przyjmowane do projektów nowych

planów urządzenia lasu. W sporządzanych planach

urządzenia lasu zakłada się pozostawienie pewnych

drzewostanów bez użytkowania rębnego i przedreb-

nego także bez formalnego desygnowania ich jako

ostoje ksylobiontów albo strefy przypotokowe. Spo-

soby wdrażania zarządzenia 28/2014, areał wyznacza-

nych ostoi ksylobiontów i stref przypotokowych, jak

również adekwatność ich wyznaczenia do warunków

przyrodniczych poszczególnych nadleśnictw, są jed-

nak bardzo zróżnicowane.

W nadleśnictwie Dukla wyznaczono zaledwie 246 ha

ostoi ksylobiontów i 1,20 ha stref przypotokowych

(zaledwie ok. 1,6% powierzchni nadleśnictwa), co

zupełnie nie odpowiada walorom przyrodniczym tego

nadleśnictwa i zupełnie nie wystarcza dla ich ochrony.

W nadleśnictwie Rymanów wyznaczono ok. 1700 ha

ostoi ksylobiontów (ok. 8% lasów nadleśnictwa), ale

z tego areału 1400 ha jest już chronionych jako rezer-

waty przyrody. Poza rezerwatami, które stanowią duże

i zwarte powierzchnie, wyznaczano najczęściej nie-

wielkie ostoje (średnio po 2,54 ha, maksymalnie

ponad 10 ha). Z przyrodniczego punktu widzenia sieć

ta wymagałaby uzupełnienia w szczególności o pasy

przy głębiej wciętych potokach i strumieniach, gdzie

koncentrują się cenne gatunki ksylobiontyczne.

W nadleśnictwie Lesko wyznaczono 906 ha ostoi

ksylobiontów, tj. ok. 5% powierzchni nadleśnictwa,

przede wszystkim włączając aktualne i projektowane

rezerwaty przyrody. Z przyrodniczego punktu widze-

nia sieć ta wymagałaby uzupełnienia w szczególności

o pasy przy głębiej wciętych potokach i strumieniach,

gdzie koncentrują się cenne gatunki ksylobiontyczne.

W nadleśnictwie Ustrzyki Dolne wyznaczono 1330 ha

ostoi ksylobiontów (ok. 5,6% lasów nadleśnictwa),

włączając do nich istniejące i projektowane rezerwaty,

niewielkie płaty jaworzyn, całorocznej strefy ochrony

gatunków. Dodatkowo jako strefy przypotokowe

wyznaczono 21 ha lęgów. Pozytywem jest wyznacze-

nie jako ostoi ksylobiontów kilku stosunków dużych

i zwartych obszarów. Nadleśnictwo obejmuje jednak

lasy szczególnie istotne dla ksylobiontów, w tym frag-

ment Lasów Turnickich i bardzo cenne lasy Gór Słon-

nych – jest to teren najgęstszego w Polsce skupienia

chrząszczy podlegających ochronie w sieci Natura

2000, w tym zgniotka cynobrowego Cucujus cinnaberi-

nus, zgłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus, ponurka

Schneidera Boros schneideri, a także unikatowych

gatunków z polskiej Czerwonej Listy – co sprawia, że

wyznaczenie ostoi ksylobiontów jest wciąż jeszcze nie-

wystarczające. Szczególnie ważne byłoby uzupełnienie

te sieci o drzewostany w dolinach potoków i na stro-

mych stokach, cechujące się zwykle podwyższonym

udziałem rozkładającego się drewna i szczególnie

dużym znaczeniem dla ksylonbontów.

W nadleśnictwie Bircza jako ostoje ksylobiontów

wyznaczono pozornie dużą powierzchnię 1550 ha, ale

objęła ona tylko i wyłącznie już wcześniej istniejące

rezerwaty przyrody. Zupełnie zignorowano dane

o rzeczywistych stanowiskach wyjątkowo rzadkich

chrząszczy ksylobiontycznych. Tymczasem, nadleśni-

ctwo to, podobnie jak nadleśnictwo Ustrzyki, obej-

muje lasy szczególnie istotne dla ksylobiontów, w tym

fragment Lasów Turnickich proponowany do ochrony

jako Turnicki Park Narodowy – jest to teren najgęst-

szego w Polsce skupienia chrząszczy podlegających

ochronie w sieci Natura 2000, w tym zgniotka cyno-

browego Cucujus cinnaberinus, zgłębka bruzdkowanego

Rhysodes sulcatus, ponurka Schneidera Boros schneideri,

a także unikatowych gatunków z polskiej Czerwonej

Listy. Wyznaczono 55 ha stref przypotokowych, głów-

nie w olszynkach nad ciekami w dolinach, zupełnie

ignorując potrzeby związane z unikatowym skupie-

niem stanowisk rzadkiego gatunku mchu – bezlistu

okrywowego Buxbaumia viridis – w dolinach wcioso-

wych w wyższych partiach gór. Wyznaczenie ostoi

i stref jest w tych warunkach zupełnie niewystarcza-

jące.

W nadleśnictwie Baligród wyznaczono ostoje ksylo-

biontów o łącznej powierzchni 908,21 ha, czyli około

4,8% lasów nadleśnictwa. Nie ma natomiast informa-

cji o wyznaczeniu tzw. stref przypotokowych, które

w tym nadleśnictwie powinny objąć nie tylko przypo-

tokowe pasma łęgów /olszynki, ale także wciosowe

doliny potoków górskich, będące miejscem koncen-

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 23

tracji wilgociolubnych i cieniolubnych mszaków oraz

miejscami dogodnymi do akumulacji podwyższonych

ilości martwego drewna.

W nadleśnictwie Cisna tylko ok. 560 ha wskazano

jako ostoje ksylobiontów, nie wskazując powierzchni

przypotokowych. Jednak, w projekcie nowego planu

urządzenia lasu w 2015 r. 2676 ha drzewostanów, czyli

ok. 15% lasów nadleśnictwa, pozostawiono bez wska-

zówek gospodarczych (jako nie objęte użytkowaniem

rębnym ani przedrębnym), z czego ponad 2550 ha ze

względu na przesłanki długotrwałe. Analiza przyrod-

nicza wskazuje wciąż na możliwość i potrzebę dodat-

kowego wyznaczenia stref przypotokowych, a także

wskazuje, że wyłączenie drzewostanów z użytkowania

zaproponowane w projekcie planu urządzenia lasu

powinno zostać potwierdzone przez formalne zalicze-

nie do ostoi ksylobiotów, np. drzewostanów na stro-

mych zboczach.

W nadleśnictwie Komańcza ok. 816 ha wskazano

jako ostoje ksylobiontów, nie wskazując powierzchni

przypotokowych. Jednak, w projekcie nowego planu

urządzenia lasu w 2015 r. aż 3222 ha drzewostanów,

czyli 15,6% powierzchni leśnej, pozostawiono bez

wskazówek gospodarczych (jako nie objęte użytkowa-

niem rębnym ani przedrębnym), z czego ponad 2500

ha ze względu na przesłanki długotrwałe. Analiza

przyrodnicza wskazuje wciąż na możliwość i potrzebę

dodatkowego wyznaczenia stref przypotokowych,

a także wskazuje, że wyłączenie drzewostanów z użyt-

kowania zaproponowane w projekcie planu urządzenia

lasu powinno zostać potwierdzone przez formalne

zaliczenie do ostoi ksylobiotów, np. drzewostanów na

stromych zboczach.

W nadleśnictwach Lutowiska i Stuposiany, sporzą-

dzone w początku 2015 r. projekty planów urządzenia

lasu nie zawierały w ogóle wyznaczenia ostoi ksylo-

biontów ani stref przypotokowych. Stało się to powo-

dem negatywnego zaopiniowania projektów planów

przez RDOS, jak również negatywnych uwag zgłoszo-

nych do projektów planów przez organizacje pozarzą-

dowe. Mimo to, Minister Środowiska zatwierdził

plany w listopadzie 2015 r. W 2016 r. nadleśnictwo

Lutowiska deklaruje wyznaczenie 659 ha ostoi ksylo-

biontów i 396 ha stref przypotokowych, a nadleśni-

ctwo Stuposiany – zaledwie 69 ha ostoi i 64 ha stref.

Nadleśnictwo Kołaczyce wyznaczyło zaledwie 10 ha

ostoi ksylobiontów i 13 ha stref przypotokowych,

co stanowi 0,2% lasów nadleśnictwa.

Łącznie na terenie RDLP do 2016 r. wyznaczono

ok. 12,1 tys. ha ostoi ksylobintów i dodatkowo około

1,9 tys. ha stref przypotokowych.

RDLP w Łodzi

RDLP deklarowała, że w ramach wdrażania certy-

fikatu FSC i poleceń działań korygujących z 2007 r.,

wyznaczono decyzjami nadleśniczych powierzchnie

referencyjne zajmujące łącznie 5,05% powierzchni

leśnej RDLP. Wytyczne do wyznaczenia tych

powierzchni były wskazane w piśmie RDLP, prefero-

wano włączanie: rezerwatów przyrody, stref gatunków

chronionych, stref buforowych cieków i zbiorników

wodnych, remiz, drzewostanów bez wskazań gospo-

darczych, drzewostanów z walorami kulturowymi,

zadrzewień (grunty nieleśne!), drzewostanów na sied-

liskach Bs, bagiennych, Lł i OlJ, gruntów do naturalnej

sukcesji, lasów uznanych za cenne fragmenty rodzimej

przyrody, biogrup pozostawionych na zrębach.

W nadleśnictwie Spała powierzchnie referencyjne

zajmują 2162,32ha, ale są to przede wszystkim rezer-

waty i duży obszar nieleśny w południowej części nad-

leśnictwa. Ekosystemy uznane za referencyjne to często

starorzecza i naturalne zbiorniki wodne. Ze zbioro-

wisk leśnych szerzej włączono lasy na typie siedlisko-

wym Ol. Nie jest jasne, czy te powierzchnie są rzeczy-

wiści wyłączone z działań. W planie urządzenia lasu

z 2012 r. ponad połowa drzewostanów referencyjnych

ma wskazówki gospodarcze.

RDLP w Lublinie

W 2011 r. RDLP deklarowała, że z użytkowania

wyłączonych jest 35563 ha, czyli 9,10% powierzchni

leśnej, a także dodatkowo 10469 ha powierzchni nie-

leśnych (60% ich areału). Było to od ok. 6% areału

borów świeżych, lasów mieszanych świeżych i lasów

świeżych, do 85% areału bobu bagiennego, 43% are-

ału boru mieszanego bagiennego i 46% areału lasu

mieszanego bagiennego.

W 2016 r. ta RDLP deklaruje jednak, że wyzna-

czyła tylko 7703 ha ekosystemów referencyjnych, czyli

niecałe 1,9% lasów. Oznaczałoby to, że do tej kategorii

wliczono praktycznie tylko rezerwaty przyrody!

Powierzchnia ekosystemów referencyjnych w poszcze-

gólnych nadleśnictwach wynosi od 2,52 ha w nadleś-

nictwie Kraśnik, 5,22 ha w nadleśnictwie Rudnik,

7,21 ha w nadleśnictwie Włodawa, do 1139 ha w nad-

leśnictwie Zwierzyniec, 1103 ha w nadleśnictwie

Józefów i 978 ha w nadleśnictwie Sobibór, jednak

w 80% nadleśnictw nie przekracza 300 ha na nadleś-

nictwo, co zupełnie nie odpowiada potrzebom przy-

rodniczym.

Nadleśnictwo Sarnaki posiada tylko jedno wydziele-

nie boru bagiennego. Nawet ono nie zostało włączone

do wykazu powierzchni referencyjnych. Nie ujęto też

cennych przyrodniczo łęgów (z drzewostanem olszo-

wym III-V klasy wieku) wzdłuż cieków. Jako referen-

cyjne wyznaczono zaledwie 185,5 ha (1,77% powierz-

chni lasów), w tym 141 ha w rezerwacie.

RDLP w Olsztynie

W latach 2010-2014 wyznaczono powierzchnie

referencyjne, które obejmowały 34632 ha, tj. 6% lasów

RDLP (od 3,7% w nadleśnictwie Ciechanów, do 9,7%

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

w nadleśnictwie Jedwabno, 9,3% w nadleśnictwie

Orneta, 8% w nadleśnictwie Bartoszyce, 8,5% w nad-

leśnictwie Górowo Iławieckie). Podstawą było zarzą-

dzenie nr 23 z dn. 18 sierpnia 2008 r. w sprawie szcze-

gólnej ochrony zasobów rozkładającego się drewna

w wybranych ekosystemach leśnych na terenie RDLP

w Olsztynie, które jednak zostało anulowane Zarzą-

dzeniem 24 RDLP z 20.08.2014 w sprawie obowiązu-

jących w RDLP uregulowań wewnętrznych.

RDLP w 2015 r. prowadziła prace nad „ponownym

wyznaczeniem” powierzchni referencyjnych, w związku

ze zmianą wymogów certyfikatu FSC, likwidującą

minimalny próg 5% lasów wyłączonych z użytkowania

(zob. dalej). RDLP zaleciła nadleśnictwom, by włą-

czać do nich tylko biernie chronione rezerwaty przy-

rody, ekosystemy skrajnie rzadkie i ginące oraz drze-

wostany znajdujące się w ekstremalnych warunkach

wzrostu.

W wyniku ponownego wyznaczenia powierzchni

referencyjnych, ich areał został zmniejszony o ok.

połowę – do 17577 ha (3,1% powierzchni lasów

RDLP), czego 4312 to i tak istniejące rezerwaty przy-

rody. Większość nadleśnictw wykorzystała tę sposob-

ność do znacznego zmniejszenia areału powierzchni

referencyjnych. Przykładowo w nadleśnictwie Par-

ciaki obecnie wyznaczone powierzchnie zajmują zale-

dwie 0,74% powierzchni nadleśnictwa; podobnie

w nadleśnictwach: Jagiełek -0,96%, Spychowo – 1,1%,

Wipsowo – 1,1%, Kudypy – 1,9%, Wielbark – 1,3%,

Stare Jabłonki –1,4%, Miłomłyn – 1,7%, Górowo Iła-

wieckie – 2,2%, Olsztyn – 2,2%, Szczytno – 2,3%,

Jedwabno – 2,4%, Nowe Ramuki – 2,4% (z czego

większość to i tak rezerwat przyrody). W niektórych

nadleśnictwach areał powierzchni referencyjnych

zmniejszono jednak w niewielkim stopniu lub nie-

znacznie powiększono (np. nadleśnictwo Dwukoły –

powierzchnie referencyjne stanowią obecnie 7,02%

lasów, Iława – 6,0%, Olsztynek – 6,5%, Strzałowo –

5,2%, Wichrowo – 5,0%).

Informacja o powierzchniach referencyjnych i lasach

HCVF jest dostępna na stronach internetowych nad-

leśnictw i RDLP, choć w niejednolitym układzie

i zakresie. Jednak sam fakt jej publicznego udostęp-

nienia w takiej formie, pozytywnie wyróżnia tę RDLP

w skali całych Lasów Państwowych.

Przykładowo, w nadleśnictwie Strzałowo wyzna-

czono 961 ha ekosystemów referencyjnych, co stanowi

5,2% lasów tego nadleśnictwa. Większość tej

powierzchni to bory i lasy bagienne. W tym nadleśni-

ctwie z ponadprzeciętną intensywnością inicjowane są

różnorodne badania przyrodnicze: istnieją więc

pewne dane o wpływie ekosystemów referencyjnych

na różnorodność przyrodniczą. W wyznaczonych eko-

systemach referencyjnych potwierdzono występowa-

nie w nich unikatowych gatunków owadów związa-

nych z rozkładającym się drewnem, jak Hadreula elon-

gatula, Cryptophagus labilis, Corticeus suturalis, Corticaria

lateritia Laemophloeus muticus, Ziloria ferruginea. Znale-

ziono także 57 gatunków grzybów ujętych na Czerwo-

nej liście grzybów wielkoowocnikowych, w tym

7 posiadających status wymierających (E), 18 – zagro-

żonych wymarciem (V), w tym: ząbczak kruchy (Den-

tipellis fragilis), drobnoporek miękki (Leptoporus mollis),

ciemnoblaszek błękitnoblaszkowy (Melanophyllum

eyrei), lipnik lepki (Holwaya mucida), kustrzebianka

klonowa (Pezicula acericola), jamkówka bawełniana

(Antrodia gossypina), miękusz szafranowy (Hapalopilus

croceus), kisielnica dwubarwna (Exidita cartilaginea),

błyskoporek dębowy (Inonotus dryophilus). Średnia

liczba stwierdzonych gatunków grzybów, liczba gatun-

ków z Czerwonej listy oraz suma rang (cenność przy-

rodnicza gatunku) w ekosystemach referencyjnych

były wyższe niż w rezerwatach. W opinii nadleśnictwa

dane te zdecydowanie potwierdzają zasadność wyzna-

czania lasów referencyjnych, które stosunkowo szybko

stają się ostojami różnorodności gatunkowej, w tym

bardzo rzadkich i cennych przyrodniczo gatunków.

Szczególnie istotną rolę odgrywają lasy referencyjne

powstałe z ostoi ksylobiontów, funkcjonujących w tym

nadleśnictwie już od 2008 r.

W nadleśnictwie Nowe Ramuki jako referencyjne

wyznaczono 709,6 ha (4,54% powierzchni). Wyłączono

z użytkowania blisko 87% areału boru mieszanego

bagiennego oraz 71% olsu jesionowego i łęgu typo-

wego. Jednak, w nowym planie urządzenia lasu

z 2015 r. dla wielu z tych powierzchni wciąż są zapi-

sane wskazówki gospodarcze, w niektórych przypad-

kach aż po rębnię IB.

RDLP w Pile

W tej RDLP od 2003 r. podjęto wyznaczanie tzw.

ostoi ksylobiontów, tj. powierzchni wyznaczanych

w celu wzmożonego pozostawiania martwego drewna.

Zarządzenie RDLP nie wymagało zupełnego wyłącze-

nia ich z użytkowania, ale umożliwiało odstąpienie od

wykonania wskazówek gospodarczych. W praktyce

wyznaczone ostoje ksylobiontów były w zdecydowanej

większości wyłączane z użytkowania, a w kolejnych

planach urządzenia lasu – pozostawiane bez zabiegów.

Od 2007 r. obowiązywało zarządzenie 8/2007

z 16.04.2007 w sprawie ochrony zasobów rozkładają-

cego się drewna w ekosystemach leśnych na terenie

RDLP w Pile, na podstawie którego były wyznaczane

ostoje ksylobiontów.

W ostatnich latach w tej RDLP wyłączenie powierz-

chni leśnych z użytkowania następowało raczej przez

zakwalifikowanie ich do kategorii „Lasów o szczegól-

nych walorach przyrodniczych” (HCVF 3.1). Powierzch-

nie takie wyznaczono w praktyce we wszystkich nad-

leśnictwach. Były one stopniowo weryfikowane

w poszczególnych planach urządzenia lasu.

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 25

Wg raportu certyfikacji FSC z początków 2016 r.,

w RDLP było 16659 ha drzewostanów wyłączonych

z użytkowania, co stanowi ok. 4,8% lasów.

Przykładowo, w nadleśnictwie Tuczno w ramach prac

nad planem urządzenia lasu wskazano w 2014 r. drze-

wostany do wyłączenia z użytkowania o powierzchni

486 ha, co stanowi 2,2% lasów nadleśnictwa. Mimo

niewielkiego areału, sprawdzenie aspektów przyrod-

niczych wskazuje, że w zasadniczym zarysie sieć drze-

wostanów wyłączonych z użytkowania jest zgodna

z podstawowymi potrzebami ochrony przyrody.

Potrzebne byłyby tylko stosunkowo niewielkie uzu-

pełnienia (rzędu dodania 50-100 ha), w zakresie nie-

których starodrzewi sosnowych na brzegach jezior

i bagien, oraz pewnej poprawy reprezentacji buczyn

i dąbrów.

W nadleśnictwie Człopa w ramach prac nad planem

urządzenia lasu wskazano w 2014 r. „drzewostany nie-

objęte gospodarowaniem”, rozumiane jako „ekosy-

stemy zachowane w stanie zbliżonym do naturalnego,

dla których podstawę z wyłączenia z użytkowania

w ramach gospodarki leśnej stanowią względy przy-

rodnicze”, o powierzchni 745 ha, co stanowi 4,2%

lasów nadleśnictwa. Sprawdzenie aspektów przyrod-

niczych wskazuje, że sieć drzewostanów wyłączonych

z użytkowania jest zgodna z podstawowymi potrze-

bami ochrony przyrody.

W nadleśnictwie Krzyż, w planie urządzenia lasu

z 2013 r., ws ka za no „os t oje ks yl obiont ów” o po w ie rz ch ni

842 ha, co stanowi 4,2% lasów nadleśnictwa. Spraw-

dzenie aspektów przyrodniczych wskazuje, że w zasad-

niczym zarysie sieć drzewostanów wyłączonych

z użytkowania jest zgodna z podstawowymi potrze-

bami ochrony przyrody. Potrzebne byłyby tylko uzu-

pełnienia w celu poprawy reprezentacji najstarszych

drzewostanów bukowych i dębowych.

Od 12 maja 2016 r. weszło w życie nowe zarządze-

nie nr 8 Dyrektora RDLP, zgodnie z którym przystą-

piono do wyznaczania nowej sieci ekosystemów refe-

rencyjnych, co ma być zakończone do sierpnia 2016 r.

Zarządzenie przewiduje, że ekosystemami referencyj-

nymi mają być w każdym nadleśnictwie zaledwie po

1-2 drzewostany reprezentujące każdy typ siedliskowy

lasu i typ siedliska przyrodniczego. Według wstępnych

danych, ekosystemy referencyjne w całej RDLP stano-

wić będą ok. 140 ha, czyli zaledwie 0,39% lasów RDLP!

W poszczególnych nadleśnictwach ich powierzchnia

wyniesie zaledwie od 11 do 123 ha. Dotychczasowa

sieć ostoi ksylobiontów ma być, po ostatecznym

wyznaczeniu ekosystemów referencyjnych wg nowych

zasad, wycofana.

RDLP w Poznaniu

Jako ekosystemy reprezentatywne wyznaczono

i pozostawiono bez użytkowania 24528 ha, co stanowi

ponad 5% powierzchni ogólnej RDLP w Poznaniu.

W areał ten wchodzą jednak też bagna – 3303 ha, inne

siedliska nieleśne – 1601 ha, kępy ekologiczne pozo-

stawione na zrębach do naturalnego rozpadu – 1375 ha,

wyłączone drzewostany nasienne – 880 ha. Podstawą

wyznaczenia ekosystemów reprezentatywnych są

wytyczne RDLP z 22 stycznia 2014 r.

RDLP w Radomiu

Procedura wyłączania powierzchni leśnych z użyt-

kowania funkcjonuje na poziomie nadleśnictw, regu-

lowana tylko ogólnymi wytycznymi i opiniami RDLP.

RDLP twierdzi, że nie posiada zestawienia takich

powierzchni wyłączonych z użytkowania, ani odpo-

wiedniej warstwy mapy numerycznej; jednak na stro-

nie internetowej RDLP znajduje się mapa lasów wyłą-

czone z użytkowania na tle Google Maps (Taka forma

prezentacji jest unikatem skali Polski).

Przykładowo, na terenie nadleśnictwa Staszów

z użytkowania wyłączonych jest 323,13 ha lasów,

co stanowi 1,62% ogólnej powierzchni leśnej Nadleś-

nictwa.

W nadleśnictwie Stąporków wyłączonych z użytko-

wania jest 96 ha rezerwatów przyrody, 70 ha rezer-

watów projektowanych, 4,5 ha tzw. drzewostanów

zachowawczych i 66 ha innych lasów wyłączonych

z użytkowania przy sporządzaniu planu urządzenia

lasu – łącznie 1,9% powierzchni nadleśnictwa.

W nadleśnictwie Włoszczowa w yłączonych z użytko-

wania jest: 335 ha rezerwatów, 3 ha stref ochronnych

ptaków, 232 ha innych drzewostanów „cennych pod

względem przyrodniczym”, 141 ha drzewostanów

wyłączonych z użytkowania decyzją nadleśniczego,

160 ha pozostawionych bez wskazówek gospodarczych

przy sporządzaniu planu urządzenia lasu (nie wia-

domo jednak, czy trwale) – łącznie 5,9% lasów nad-

leśnictwa.

RDLP w Szczecinie

W 2007 r. pojęto próbę wyznaczenia „ostoi ksylo-

biontów”, wzorem RDLP w Pile. Podstawą było

Zarządzenie RDLP 11/2007 z 3 grudnia 2007, anek-

sowane 10.02.2010, ale następnie uchylone Zarządze-

niem RDLP 16/206 z 29.06.2015.

W 2015 r. wyznaczono natomiast „ekosystemy

referencyjne”, wyłączone z użytkowania, o łącznej

powierzchni 20860 ha, w 2016 r. zmniejszonej do

20814 ha (ok. 3% powierzchni leśnej RDLP). Ich

powierzchnia w poszczególnych nadleśnictwach jest

zróżnicowana – od zaledwie 124 ha w nadleśnictwie

Międzychód, do 2926 ha w nadleśnictwie Goleniów

i 2028 ha w nadleśnictwie Gryfino.

Przykładowo, w nadleśnictwie Głusko wyznaczono

262 ha ekosystemów referencyjnych (zaledwie 1,9%

lasów nadleśnictwa), ale w powierzchnie tą włączono

także bagna, jeziora i drobne kępy pozostawione na

zrębach. Analiza z przyrodniczego punktu widzenia

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

wskazuje, że wyznaczenie jest niewystarczające.

Bardzo skąpa jest reprezentacja buczyn, dąbrów i grą-

dów. Mimo zgłaszania postulatów przez przyrodni-

ków, do ekosystemów referencyjnych nie zaliczono

drzewostanów nad Korytnicą (mimo istnienia pro-

jektu rezerwatu przyrody), Mierzęcką Strugą, Suchą

i Moczelą, mimo kwalifikujących ku temu ich cech.

Według przeprowadzonej oceny potrzeb przyrodni-

czych, sieć ekosystemów referencyjnych w tym nad-

leśnictwie powinna obejmować łącznie co najmniej

ok. 550 ha drzewostanów.

W nadleśnictwie Smolarz wyznaczono 294 ha ekosy-

stemów referencyjnych (zaledwie 1,5% powierzchni

nadleśnictwa). Analiza z przyrodniczego punktu

widzenia wskazuje, że wyznaczenie jest zdecydowanie

niewystarczające, zwłaszcza w nadleśnictwie cechują-

cym się unikatowymi walorami przyrodniczymi,

w tym w szczególności występowaniem dąbrów ze sta-

rymi drzewostanami – których reprezentacja w sieci

ekosystemów referencyjnych okazała się jednak bar-

dzo skąpa. Tymczasem dąbrowy nadleśnictwa są zago-

spodarowanie w sposób skutkujący bardzo niskimi

zasobami mart wego drewna (por. także dalej) – wyzna-

czenie części z nich jako ekosystemów referencyjnych

byłoby kluczowe dla odbudowy związanej ze starymi

dąbrowami różnorodności biologicznej. Według prze-

prowadzonej oceny potrzeb przyrodniczych, sieć eko-

systemów referencyjnych w tym nadleśnictwie powinna

obejmować łącznie co najmniej ok. 860 ha drzewo-

stanów.

W nadleśnictwie Bierzwnik wyznaczono 686 ha eko-

systemów referencyjnych (ok. 3,6% lasów nadleśni-

ctwa). Ujęto większość borów na siedliskach bagien-

nych oraz wiele olsów, a także niektóre z najstarszych

drzewostanów sosnowych, dębowych i bukowych.

Jakość wyznaczenia jest istotnie lepsza, niż w dwóch

poprzednich nadleśnictwach, jednak i tu wyraźnie

niedoreprezentowane są stare buczyny. Według prze-

prowadzonej oceny potrzeb przyrodniczych, sieć eko-

systemów referencyjnych w tym nadleśnictwie powinna

obejmować łącznie co najmniej ok. 1200 ha drzewo-

stanów. W 2016 r. nadleśnictwo zweryfikowało wyzna-

czone ekosystemy referencyjne, wyłączając z nich

powierzchnie objęte szkodami od huraganowych wia-

trów, tak że zostały zmniejszone do 571 ha.

RDLP w Szczecinku

Wyznaczono „ostoje różnorodności biologicznej”

o łącznej powierzchni 27118 ha (ok. 4,9% lasów

RDLP). Ich udział w poszczególnych nadleśnictwach

wynosi od 1,38% powierzchni lasów w nadleśnictwie

Niedźwiady i 1,72% w nadleśnictwie Borne Sulinowo,

po 11,4% w nadleśnictwie Damnica i 10,1% w nadleś-

nictwie Szczecinek.

Bór bagienny – ostoja różnorodności biologicznej w nadleśnictwie Szc zecinek. W tym nadleśnictwie całość siedlisk bagien-

nych została obecnie wyłączona z użytkowania, co jest dobrym rozwiązaniem, ale niestety nie jest jeszcze standardem

w całej Polsce. Fot. P. Pawlaczyk

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 27

Przykładowo, w nadleśnictwie Karnieszewice w y z n a -

czono ostoje różnorodności biologicznej o powierz-

chni 1263 ha, co stanowisk ok. 7,5% powierzchni

nadleśnictwa, które jest jednak bardzo bogate przy-

rodniczo. Dobrze ujęto wśród ostoi drzewostany na

siedliskach bagiennych oraz olsy i lęgi. Wyraźnie nie-

doreprezentowane są jednak grądy, buczyny i dąbrowy,

w szczególności na zboczach dolin rzecznych, a także

w szczególnie cennych przyrodniczo kompleksach, jak

Iwęcinski Las czy Bukowy Las Górki. Także dokład-

niejsza analiza przyrodnicza Iwęcińskiego Lasu (zob.

dalej) wskazała na potrzebę stosunkowo niewielkich,

ale istotnych uzupełnień sieci ostoi różnorodności

biologicznej.

W nadleśnictwie Drawsko wyznaczono ok. 816 ha

ostoi różnorodności biologicznej, co stanowi ok. 2,3%

lasów tego nadleśnictwa. Analiza przyrodnicza wska-

zała, że sieć ostoi powinna być powiększona do łącznej

powierzchni ok. 1300 ha, przede wszystkich poprzez

dodanie fragmentów starych drzewostanów buko-

wych, dębowych i niektórych sosnowych. Również

szczegółowe analizy cennych przyrodniczo fragmen-

tów nadleśnictwa – Buczyny Żołędowskiej i lasów nad

Starą Drawą (zob. dalej) – sugerują potrzebę powięk-

szenia sieci ostoi różnorodności biologicznej w obu

tych obiektach.

RDLP w Toruniu

Do niedawna w tej RDLP nie wyznaczano ekosy-

stemów referencyjnych, uważając że nie ma takiej

potrzeby. Certyfikat FSC wymusił podjęcie prac

w tym kierunku. W 2015 r. RDLP ogłaszała na swoje

stronie internetowej, że nadleśnictwa prowadzą kon-

sultacje społeczne w sprawie wyłonienia ekosystemów

referencyjnych na swoim terenie. Nie ma jednak dal-

szych śladów tego procesu. W raporcie z audytu FSC

z 2016 r. dyrekcja deklaruje, że „w stanie naturalnym

(tj. bez planowanych czynności gospodarczych) pozo-

stawiono 23188 ha, co stanowi ponad 5% jednostki

certyfikowanej”, nie jest jednak jasne, czym w rzeczy-

wistości są te powierzchnie (np. jaki jest udział w tej

powierzchni bagien i innych nieużytków nieleśnych)

i czy ich wyłączenie z użytkowania nie jest tylko cza-

sowe. Natomiast wg informacji od RDLP, wg stanu na

2016 r. wyznaczono 18587 ha ekosystemów referen-

cyjnych, czyli 4,3% lasów RDLP – deklarowana

powierzchnia ekosystemów referencyjnych wynosi od

149 ha w nadleśnictwie Cierpiszewo (1,1% lasów),

157 ha w nadleśnictwie Toruń (1,0%) i 166 ha w nad-

leśnictwie Różanna (1,5%), po 2284 ha w nadleśni-

ctwie Tuchola (15,1% lasów) i 1769 ha (7,8%) w nad-

leśnictwie Gniewkowo. Wg informacji od RDLP obej-

mują one jednak „tereny leśne i zadrzewione”, czyli

mogą to być także np. bagna nie stanowiące drzewo-

stanów leśnych.

RDLP w Warszawie

Do niedawna w tej RDLP nie wyznaczano ekosy-

stemów referencyjnych, uważając że rolę takich ostoi

różnorodności biologicznej wystarczająco pełnią

rezerwaty przyrody, strefy ochrony gatunków chro-

nionych, oraz pozostawiane na zrębach biogrupy. Cer-

tyfikat FSC wymusił wyznaczenie w początkach 2016 r.

„ekosystemów reprezentatywnych”, lecz wyznaczono

w całej RDLP zaledwie 3494 ha, tj. zaledwie 1,9%

powierzchni lasów. 98% tej powierzchni to już i tak

istniejące rezerwaty przyrody. Zaledwie 83 ha ekosy-

stemów reprezentatywnych wyznaczono poza rezer-

watami.

RDLP w Warszawie jest jednak jedyną RDLP w Pol-

sce, która udostępniła w internecie informację prze-

strzenną o ekosystemach reprezentatywnych w formie

plików shp.

RDLP we Wrocławiu

Od 2010 r. wyznaczane są ekosystemy reprezenta-

tywne. Wyznaczenie następuje na poziomie nadleśni-

ctwa, po uzgodnieniu z RDLP. W 2014 r. RDLP

wydała interpretację wskazującą na zmiany w standar-

dzie FSC, która dopuściła by ekosystemy reprezenta-

tywne zajmowały mniej niż wymagane wcześniej 5%,

jak również wskazała, że na powierzchniach tych

dopuszczone jest ograniczone pozyskanie drewna, np.

wynikające z potrzeb ochrony. Wg aktualnego stano-

wiska tej RDLP „nie można realizacji idei ekosyste-

mów reprezentatywnych opierać tylko na ochronie

biernej”.

Priorytetowo do ekosystemów reprezentatywnych

RDLP we Wrocławiu zaleca zaliczać: istniejące i pro-

jektowane rezerwaty, zasiedlone całoroczne strefy

ochrony gatunków, miejsca monitoringu przyrodni-

czego leśnych siedlisk przyrodniczych i gatunków

(sic!), siedliska przyrodnicze: jaworzyn zboczowych,

łęgów, borów i świerczyn bagiennych, świetlistych

dąbrów, borów górnoreglowych, buczyn storczyko-

wych – zachowane w doskonałym lub dobrym stanie;

inne siedliska przyrodnicze w doskonałym lub dobrym

stanie, siedliska pachnicy, kozioroga, głuszca, cietrze-

wia, drzewostany trudno dostępne.

Wg danych RDLP, wyznaczono 25919 ha ekosyste-

mów reprezentatywnych (w tym jednak także bagna

i pozostawione do sukcesji powierzchnie nieleśne),

co stanowi 4,8% lasów RDLP.

Przykładowo, w nadleśnictwie Kamienna Góra

wyznaczono 622,5 ha ekosystemów reprezentatyw-

nych, co stanowi ok. 3,8% lasów nadleśnictwa. Nie-

mal połowa tej powierzchni to drzewostany świer-

kowe V i wyższych klas wieku (w świetle deklarowanej

polityki RDLP nie jest wcale jasne, czy rzeczywiście są

wyłączone z cięć). Do ekosystemów reprezentatyw-

nych zaliczono także ok. 87 ha buczyn (głównie star-

szych), ok. 50 ha drzewostanów brzozowych (głównie

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

młodszych niż 80 lat) i 40 ha drzewostanów z domina-

cją jaworu. Analiza przyrodnicza, jakiej poddano trzy

wybrane kompleksy leśne (zob. dalej) potwierdza, że

wyznaczone ekosystemy są rzeczywiście cenne przy-

rodniczo i są ostojami np. cennych gatunków owadów,

ale wskazuje na potrzeby uzupełnienia sieci ekosyste-

mów reprezentatywnych, przede wszystkim o płaty

łęgów oraz starych buczyn i dąbrów. W tym nadleśni-

ctwie szacujemy, że optymalna powierzchnia ekosy-

stemów reprezentatywnych powinna wynosić około

1000 ha.

W nadleśnictwie Bardo wyznaczono ok. 330 ha leś-

nych ekosystemów reprezentatywnych, co stanowi

2,5% lasów nadleśnictwa.

RDLP w Zielonej Górze

W 2015 r. wyznaczono 26192 ha ekosystemów refe-

rencyjnych pozostawionych bez użytkowania, co sta-

nowi 5,78% terenu RDLP. W powierzchni tej jest jed-

nak 2861 ha nieleśnych bagien i wód, 274 ha kęp

pozostawionych na zrębach, 4800 ha powierzchni

nieleśnych jak remizy, zadrzewienia, nieużytki.

W praktyce te powierzchnie były wyznaczane już od

2009 r., do 2014 r. stosowano nazwę „ekosystemy

reprezentatywne”.

Przykładowo, w nadleśnictwie Krzystkowice wyzna-

czono jako „ekosystem referencyjny” cały kompleks

leśny o powierzchni 288 ha, będący mozaiką lasów na

wydmach, zdegradowanych brzezin bagiennych, olszyn

i wilgotnych borów sosnowych, z drzewostanami

uszkodzonymi przez huragan w 2012 roku.

W kilku innych miejscach, np. w dąbrowach

k. Nowej Soli, w otoczeniu jez. Trześniowskiego,

w okolicy Buczyny Szprotawskiej, w Rynnie Gryżyny,

w Puszczy Szczanieckiej, w dolinach Pliszki i Ilanki,

w dolinie Odry wyznaczone ekosystemy referencyjne

tworzą zwarte obszary po kilkaset ha.

KONKLUZ JE

Ekosystemy referencyjne, wyznaczane i pozostawiane

bez użytkowania, to rozwiązanie bardzo cenne dla

ochrony różnorodności biologicznej w nadleśnictwach.

W co najmniej kilku miejscach potwierdzono, że ekosy-

stemy referencyjne rzeczywiście są istotnymi ostojami

unikatowych gatunków. Podejście poszczególnych

RDLP i nadleśnictw do wyznaczania ekosystemów refe-

rencyjnych jest jednak silnie zróżnicowane, a w konse-

kwencji w różnych miejscach w różnym stopniu mogą się

one przyczynić do ochrony przyrody leśnej.

Dane o powierzchni lasów wyznaczonych w ten

sposób i pozostawionych bez użytkowania nie są moż-

liwe do protego podsumowania, ze względu na różnice

podejścia stosowanego w poszczególnych RDLP i nad-

leśnictwach. Nie wszystkie RDLP dysponują syntezą

danych ze swoich nadleśnictw. Nawet kierownictwo

Lasów Państwowych ma fałszywe wyobrażenie, kilka-

krotnie zawyżające areał lasów nie objętych działa-

niami gospodarczymi – Dyrektor Generalny Lasów

Państwowych Konrad Tomaszewski twierdzi5, że

„w każdym nadleśnictwie około 10% gruntów będą-

cych lasami jest obecnie pozostawiana poza działal-

nością ludzką”. Gdyby rzeczywiście taka była krajowa

średnia, to prawdopodobnie zaspokajałoby to klu-

czowe potrzeby ochrony przyrody leśnej; ale w rze-

czywistości wskaźnik ten jest kilkukrotnie niższy.

Mimo niepełnych danych, można szacować że w

skali całej Polski powierzchnia ekosystemów referen-

cyjnych w Lasach Państwowych to ok. 230 tys. ha, co

stanowiłoby ok. 0,73% powierzchni kraju, a ponad 2%

powierzchni lasów. Biorąc pod uwagę, że powierzch-

5 Tomaszewski K. 2016. Studium wiedzy propedeutycz-

nej na temat obszarów Natura 2000 oraz podstawy

prawne i formalne. Załącznik nr 1 do zarządzenia nr

29 Dyrektora Generalnego LP.

„Ekosystem referencyjny” wyznaczony na powierzchni pohuraganowej w nadleśnictwie Krzystkowice, RDLP Zielona Góra.

Fot. M. Maciantowicz

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 29

nia rezerwatów przyrody w Lasach Państwowych to

ok. 99200 ha, wyznaczenie ekosystemów referencyj-

nych (do których rezerwaty w większości włączono)

co najmniej podwaja chronioną powierzchnię leśną

w Lasach Państwowych.

W rzeczywistości jednak tylko pewien podzbiór

powierzchni podawanej jako areał ekosystemów refe-

rencyjnych dostarcza rzeczywistego punktu odniesie-

nia – przykładów funkcjonowania ekosystemu leśnego

wyłączonego z użytkowania. Aby ekosystem pełnił

taką funkcję, muszą być spełnione następujące warunki:

• Musi być rzeczywiście ekosystemem leśnym,

a nie np. bagnem lub jeziorem (a i takie

powierzchnie są w statystyce wliczane do „refe-

rencyjnych”);

• Wyłączenie z użytkowania musi być trwałe. Np.

brak wskazań gospodarczych w aktualnym pla-

nie urządzenia lasu nie jest jeszcze równo-

znaczny z „referencyjnym” statusem danego

drzewostanu, który przecież może być przewi-

dywany do użytkowania w kolejnych okresach.

Podobnie, wątpliwe jest deklarowanie jako

„ekosystemów referencyjnych” stref ochrony

gatunkowej zwierząt – ponieważ strefy takie

zostaną zapewne zniesione, gdy gatunek chro-

niony zmieni miejsce bytowania (chyba że inten-

cją jest utrzymywanie także w takich przypad-

kach, istnienia powierzchni referencyjnej, nie-

zależnie od ewentualnej likwidacji strefy);

• Musi być odpowiednio duży. W szczególności,

wliczane często do powierzchni referencyjnych

kilku- lub kilkudziesięcioarowe biogrupy pozo-

stawiane na zrębach trudno uważać za „ekosy-

stemy”, są bowiem na to zbyt małe.

Uwagi te nie negują oczywiście potrzeby pozosta-

wiania bez użytkowania jezior i bagien, potrzeby

funkcjonowania stref ochrony gatunkowej, jak rów-

nież potrzeby pozostawiania biogrup podczas cięć

rębnych wszystkich rodzajów rębni; wskazują tylko,

że deklarowane powierzchnie „ekosystemów referen-

cyjnych” trzeba interpretować z pełną świadomością,

co powierzchnia ta w danym nadleśnictwie lub RDLP

rzeczywiście obejmuje.

Analizy czynione z przyrodniczego punktu widze-

nia, oceniające poszczególne drzewostany pod kątem

ich znaczenia przyrodniczego, prowadzą do wniosku,

że optymalna dla ochrony przyrody sieć ekosystemów

referencyjnych powinna obejmować, zależnie od

warunków przyrodniczych, najczęściej od 4 do 15%

powierzchni nadleśnictwa. W wyjątkowo cennych

lasach skupiających gatunki „puszczańskie” (Puszcza

Białowieska, Lasy Turnickie), z użytkowania powinna

jednak być wyłączona większa ich część. W niemal

wszystkich analizowanych nadleśnictwach sieć ekosy-

Pozostawiony do naturalnej regeneracji zniszczony przez huragan Las Szast w nadleśnictwie Pisz – 12 lat po huraganie.

Fot. P. Pawlaczyk

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

stemów referencyjnych wymagałaby jeszcze uzupeł-

nień (niekiedy znacznych), by uzyskać optymalizację

jej funkcji przyrodniczej.

W niektórych nadleśnictwach ekosystemy referen-

cyjne są wyznaczone zgodnie z potrzebami przyrodni-

czymi. Jednak w innych nadleśnictwach i w całych

niektórych RDLP wyznaczanie takich ekosystemów

jest wyraźnie lekceważone i zrealizowane w minimal-

nym, zupełnie nieadekwatnym do potrzeb przyrodni-

czych zakresie. Dotychczasowa historia ekosystemów

referencyjnych w niektórych RDLP wskazuje też, że ta

forma ochrony przyrody w lasach może być nietrwała

i zależna od chwilowej mody.

Interesujące są próby pozostawiania do naturalnej

sukcesji niektórych fragmentów lasu, których drzewo-

stan został zniszczony lub silnie uszkodzony przez

„wielkopowierzchniowe zaburzenia”, jak wiatrołom,

czy gradacja kornika (por. wyżej RDLP Białystok

i RDLP Zielona Góra), albo przez pożar (np. w nadleś-

nictwie Myszyniec, RDLP Olsztyn, w celach badaw-

czych pozostawiono do naturalnej sukcesji ok. 30 ha

pożarzyska). Szkoda, że nie ma więcej przykładów tak

pozostawianych obszarów, także w innych RDLP –

tym bardziej, że wstępne badania na wymienionych

wyżej obszarach sugerują dobrą samorzutną regenera-

cję ekosystemu. Negatywnie oceniamy zdarzające się

przypadki wyłączania drzewostanów z puli ekosyste-

mów referencyjnych, gdy zdarzą się w nich rozleglejsze

uszkodzenia drzew przez wiatr.

4.2.

Pozostawianie biogrup

Innym często stosowanym na świecie środkiem

pomagającym zachować przyrodę w warunkach

gospodarki leśnej, jest pozostawianie małych frag-

mentów użytkowanych rębnie drzewostanów, tak by

pozostały one na następne pokolenie drzewostanu,

a docelowo do naturalnej śmierci i rozpadu.

Podejście to jest także stosowane w Lasach Pań-

stwowych, ale w ograniczonym zakresie. Zgodnie

z Zasadami Hodowli Lasu, „na zrębach zupełnych

w drzewostanach o krótkim okresie odnowienia pozostawia

się fragmenty starodrzewu wraz z nienaruszonymi warstwami

dolnymi aż do ich naturalnego rozpadu. Powierzchnia pozo-

stawionych fragmentów starodrzewu nie powinna być jed-

nostkowo mniejsza niż 6 arów i łącznie nie większa niż 5%

powierzchni manipulacyjnej pasa zrębowego, strefy lub

smugi”. Tj. pozostawianie tzw. biogrup jest deklaro-

wane tylko w rębniach zupełnych. Stanowiskiem

DGLP jest, że w rębniach złożonych nie ma potrzeby

Biogrupa pozostawiona na zrębie zupełnym. Fot. P. Pawlaczyk

OCHRONA WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH W LASACH PAŃSTWOWYCH 31

pozostawania biogrup, bo nie ma potrzeby odtwarza-

nia się dolnych warstw lasu po niszczącym zrębie

zupełnym. W rzeczywistości podstawowy sens ekolo-

giczny pozostawiania biogrup to włączenie do struk-

tury drzewostanu w kolejnym pokoleniu drzew „bio-

cenotycznych” – znacznie starszych od przeciętnego

wieku tego drzewostanu, docelowo (w wyniku natu-

ralnej śmierci) odbudowujących także zasoby wielko-

wymiarowego mart wego drewna. Jeśli biogr upy pozo-

stawiać tylko na zrębach zupełnych, to te pozytywne

efekty nigdy nie zaistniałyby w drzewostanach liścia-

stych (niemal zawsze zagospodarowanych rębniami

złożonymi).

Podejście do pozostawiania biogrup w rębniach

złożonych jest zróżnicowane pomiędzy poszczegól-

nymi RDLP i nadleśnictwami. Niekiedy, mimo dekla-

rowanego stanowiska RDLP zgodnego ze stanowi-

skiem DGLP, biogrupy są w praktyce pozostawiane

także w rębniach złożonych. Brak jednak formalnych

podstaw do tego.

Stanowisko DGLP w sprawie niepozostawiania

biogrup w rębniach złożonych, a także zapis Zasad

Hodowli Lasu o pozostawianiu, w formie biogrup,

„do 5% powierzchni drzewostanu”, są niezgodne

z wymogiem posiadanego przez większość RDLP cer-

tyfikatu FSC, który wymaga pozostawiania we wszyst-

kich rębniach biogrup stanowiących co najmniej 5%

powierzchni użytkowanych rębnię drzewostanów

(por. dalej).

REKOMENDACJE

Wprowadzenie formalnych podstaw do pozostawiania

biogrup także w rębniach złożonych, a także umożliwie-

nie, w szczególnych sytuacjach, zwiększania ich udziału

ponad 5% powierzchni drzewostanu.

4.3.

Wieki rębności i kwalikacja drzewostanów

do użytkowania rębnego

Wieki rębności, jakie mogą być w poszczególnych

nadleśnictwach przyjmowane dla podstawowych

gatunków drzew lasotwórczych (sosna, świerk, dąb,

jodła, buk), określone są z góry w Instrukcji Urządze-

nia Lasu. W toku urządzania lasu mogą być podejmo-

wane decyzje o modyfikacji wieku rębności tylko w

tym przedziale (wyjście poza ten przedział wymaga

indywidualnej zgody DGLP).

Wiek rębności jest tylko parametrem urządzania

lasu i nie stanowi progu, po osiągnięciu którego auto-

matycznie inicjuje się cięcia rębne w danym drzewo-

stanie, mimo to określa on zwykle przeciętny wiek

inicjacji takich cięć. Im wyższy wiek rębności, tym

dłużej będą przetrzymywane drzewostany przed roz-

poczęciem cieć rębnych i tym więcej będzie w nadleś-

nictwie starodrzewi – ważnych dla niektórych kom-

ponentów różnorodności biologicznej.

O ile jednak w poprzedniej rewizji planów urzą-

dzenia lasu w Polsce występowała tendencja do pod-

wyższania wieków rębności, w obecnych procesach

urządzenia lasu wieki te są zwykle utrzymywane na

nie zmienionym poziomie, a niekiedy nawet obniżane.

Nie odnotowaliśmy przypadku, w którym zgłaszany

przez przyrodników, ze względu na uwarunkowania

przyrodnicze, wniosek o podwyższenie wieku rębno-

ści, zostałby uwzględniony w planie urządzenia lasu.

Argumentem Lasów Państwowych zwykle jest, że

udział drzew starych gwarantowany jest poprzez sto-

sowanie rębni złożonych i wydłużanie okresów odno-

wienia. Argument ten jest częściowo prawdziwy,

ale dla zapełnienia luki w populacji drzew miedzy

przeciętnym wiekiem wycinki drzewa, a wiekiem,

w którym skokowo zwiększa się „biocenotyczna” rola

drzewa (zwykle ok. 160-200 lat), nie wystarczy

wydłużanie okresów odnowienia, a podniesienie wie-

ków rębności jest także potrzebne.

Aktualna instrukcja urządzenia lasu dopuszcza

określanie, dla poszczególnych drzewostanów, tzw.

wieków dojrzałości rębnej – czyli de facto opóźnianie

lub przyspieszanie inicjacji cieć rębnych w konkret-

nym drzewostanie, zależnie od cech drzewostanu,

także np. jego roli w ekosystemie. Narzucającym się

postulatem przyrodniczym jest w tej sytuacji prze-

wyższanie, w szczególnie cennych obszarach leśnych

nadleśnictwa (np. w siedliskach przyrodniczych

w obszarach Natura 2000, w wyjątkowo cennych uro-

czyskach), wieku dojrzałości rębnej, o 10-50 lat w sto-

sunku do przyjętego dla nadleśnictwa wieku rębności.

Możliwość ta pozostaje jednak niemal nie wykorzy-

stywana. Nie odnotowaliśmy przypadku, w którym

taki wniosek zostałby uwzględniony w planie urządze-

nia lasu.

REKOMENDACJE

Rozważenie systemowego podniesienia wieków rębno-

ści w nadleśnictwach o szczególnych walorach przyrod-

niczych. Znacznie szersze wykorzystywanie możliwości

podwyższania wieku dojrzałości rębnej drzewostanu

ze względu na funkcje ekologiczne drzewostanu w eko-

systemie leśnym.

PRÓBA OCENY ZARZĄDZANIA NAJCENNIEJSZYMI LASAMI W POLSCE

4.4.

Docelowe składy gatunkowe drzewostanów

Typy drzewostanów na poszczególnych typach

siedliskowych lasu, stanowiące cel hodowli lasu, okre-

ślane są w toku procesu planowania urządzeniowego,

zwykle jednak bazują na standardowych typach pro-

ponowanych w Zasadach Hodowli Lasu. Generalnie,

typy te w większości przypadków stosunkowo trafnie

odzwierciedlają uwarunkowania przyrodnicze, choć

nie prowadzą do kształtowania lasów o składzie zgod-

nym z potencjalną roślinnością naturalną.

W większości nadleśnictw, oprócz standardowego

zestawu typów drzewostanu dla poszczególnych typów

siedliskowych lasu, proponowane są obecnie tzw. typy

drzewostanów dla leśnych chronionych siedlisk przy-

rodniczych (niekiedy zwane „przyrodniczymi typami

drzewostanów”, PTD). Bazują one zwykle na przy-

rodniczych opracowaniach naukowych, w szczególno-

ści na ogólnopolskim zestawieniu J. M. Matuszkiewi-

cza6.

Problemem jednak jest rozstrzyganie, do których

drzewostanów powinny być zastosowane PTD, a do

których standardowe typy drzewostanów. Lasy Pań-

stwowe stoją generalnie na stanowisku, że ich obo-

wiązkiem jest wyłącznie niepogarszanie stanu chro-

nionych siedlisk przyrodniczych, natomiast nie jest już

obowiązkiem poprawa tego stanu, w tym odtwarzanie

siedlisk przyrodniczych tam, gdzie zniszczyła je dawna

gospodarka leśna. Tym samym uważają, że PTD

powinny być zastosowane tylko i wyłącznie w tych

drzewostanach, które są już obecnie zainwentaryzo-

wane jako chronione siedliska przyrodnicze. Nie

powinny być natomiast stosowane do sztucznych

drzewostanów, w których występowanie chronionego

siedliska przyrodniczego należałoby dopiero odtwo-

rzyć. Jest to przedmiot sporu w przypadku obszarów

Natura 2000, na których celem często powinno być

odbudowanie naturalnego areału siedlisk przyrodni-

czych będących przedmiotami ochrony.

W związku z powyższą kontrowersją, zauważalna

jest tendencja Lasów Państwowych do negatywnego

„weryfikowania” w toku urządzenia lasu danych

o występowaniu siedlisk przyrodniczych, poprzez

kwestionowanie identyfikacji silnie zniekształconych i

nietypowych płatów takich siedlisk. Granica miedzy

zasadnym poprawianiem błędów i ulepszaniem inwen-

taryzacji, a taką celową „weryfikacją negatywną”

6 Matuszkiewicz J. M. 2007. Regionalnie optymalne

składy gatunkowe drzewostanów w typach siedlisko-

wych lasu i zespołach leśnych. W: J. M. Matuszkiewicz

(red.) geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojo-

wych zbiorowisk leśnych w wybranych regionach

Polski. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii

i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława

Leszczyckiego, Monografie 8; załącznik CD.

odcinającą obowiązki poprawienia stanu najsilniej

zniekształconych płatów siedlisk, jest jednak płynna.

Problem identyfikacji silnie zniekształconych płatów

siedlisk przyrodniczych (wyznaczenia granicy dzielą-

cej „zniekształcone chronione siedlisko przyrodnicze”

od ekosystemu nie będącego „chronionym siedli-

skiem”) jest też obiektywnym problemem meryto-

rycznym i w zasadzie na każde proponowane roz-

strzygnięcie można znaleźć poparcie w argumentach

naukowych.

Przykładowo, w nadleśnictwie Sarnaki (RDLP Lub-

lin) wystąpiła znaczna rozbieżność co do identyfikacji

silnie zniekształconych grądów. W planie zadań

ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja Nadbu-

żańska PLH140011 były one identyfikowane jako sil-

nie zniekształcone grądy (siedlisko przyrodnicze 9170),

podczas gdy w planie urządzenia lasu – jako „bory

mieszane świeże”, co prowadzi do utrzymywania na

nich, także w kolejnym pokoleniu, dominacji sosny,

a więc uniemożliwienia regeneracji grądów. Podobne

kontrowersje wystąpiły w planie urządzenia lasu nad-

leśnictwa Milicz (RDLP Wrocław), Głusko (RDLP

Szczecin) i w wielu innych miejscach. W nadleśnictwie

Józefów (RDLP Lublin) w podobny sposób ograni-

czono identyfikację chronionego siedliska przyrodni-

czego borów bagiennych (91D0) z 4,4 tys. ha do

1,1 tys. ha – wykluczając mniej typowe, przesuszone

i zdegradowane bory. Konsekwencją jest znaczne

ograniczenie i fragmentacja areału, na którym miałaby

być realizowana ochrona tego siedliska przyrodni-

czego. Zniekształcone bory na płytszym torfie, wyklu-

czone w ten sposób z identyfikacji jako siedliska 91D0,

będą typowo zagospodarowane zrębami zupełnymi.

Pomimo znacznego spinetyzowania wielu siedlisk

lasowych i zbiorowisk grądowych, często przewidy-

wane są dla nich składy gatunkowe z podwyższonym

– w stosunku do warunków naturalnych – udziałem

sosny i świerka. Np. w nadleśnictwie Supraśl dla siedli-

ska LMw przewidziano już w odnowieniach 30-40%

świerka i 10-20% sosny, co będzie skutkować domi-

nacją świerka w docelowm drzewostanie podczas gdy

jego naturalny udział wynosiłby ok. 10%. Na siedlisku

Lsw zaplanowano 20-30% świerka. W Puszczy Biało-

wieskiej, gdzie jednym z głównych zagrożeń dla zbio-

rowisk grądowych zdefiniowano ich pinetyzację,

a działaniem ochronnym, ujętym w planie zadań

ochronnych jest dostosowanie składu gatunkowego

drzewostanu do składu zgodnego z siedliskiem przy-

rodniczym w kilku przypadkach w lasowych typach

siedliskowych lasu w zbiorowiskach grądowych odno-

towano w praktyce realizację odnowień złożonych

głownie z sosny.

Gatunki obce najczęściej nie są proponowane do

wprowadzania w zapisach planów urządzenia lasu,

choć w praktyce gospodarki leśnej zdarzają się przy-

padki sadzenia, w roli domieszek bądź na remizach,

Próba oceny zarządzania najcenniejszymi lasami w Polsce

Abstract and Figures