Content uploaded by Adam Michel
Author content
All content in this area was uploaded by Adam Michel on Jul 05, 2017
Content may be subject to copyright.
Fałszywe wiadomości - występowanie, znaczenie oraz następstwa ich
rozpowszechniania
Autor: Adam Michel
Uniwersytet Wrocławski
Wrocław 23.06.2017
Wstęp
W ubiegłym roku słowem najlepiej opisującym naszą rzeczywistość według Słownika Oxfordz-
kiego był termin „post-prawda” odnoszący się do sytuacji, w której fakty mają mniejszy wpływ na
kształtowanie opinii publicznej niż emocjonalne wystąpienia ('Post-truth' declared word…, 2016).
Decyzja jury stanowiła odzwierciedlenie zmian, jakie zaszły w relacjach polityki, obywateli i me-
diów pod wpływem rozwoju technologicznego i przemian społecznych. Poza tym terminem, ba-
dacze zaczęli używać również innych pojęć związanych z kształtowaniem opinii odbiorców, wśród
których coraz częściej pojawiały się takie sformułowania jak „fałszywe wiadomości” (z ang. fake
news), „bańka informacyjna” czy w końcu „echo komora”. W niniejszym artykule autor postarał
się w zwięzły sposób opisać termin fake news, przedstawić przyczyny jego rozpowszechnienia oraz
wynikające z tego skutki.
Historia i przyczyny rozwoju fake news
Rozwój Internetu spowodował znaczne zwiększenie się liczby dostępnych informacji, co nieo-
dzownie wiązało się z niebezpieczeństwem rozprzestrzeniania fałszywych informacji mających na
celu oszustwo i wprowadzenie w błąd. Pomimo faktu, że obecnie zjawisko to stało się jednym
z głównych problemów dotykających użytkowników globalnej sieci, należy zauważyć, że prezen-
towanie w mediach fałszywych wiadomości nie było zagadnieniem nowym.
Historyczne przykłady występowania tego typu wiadomości, można odnaleźć już w osiem-
nastowiecznej prasie drukowanej w Londynie czy Paryżu. W tamtym okresie w gazetach pojawiały
się fałszywe lub nie w pełni prawdziwe informacje dotyczące życia prywatnego dworu i arystokra-
cji (Darnton, 2017). Podobne materiały dotyczyły również innych dziedzin życia jak gospodarka
czy medycyna, w ramach, której rozpowszechniano cudowne mikstury posiadające moc leczenia
chorób, a nawet ożywania zmarłych (McQuaid, 2017). Za jeden z najbardziej znanych przykładów
oszustwa w wiadomościach uznano publikację z dziennika The New York Sun z 1835 roku. W za-
mieszczanych w nim artykułach opisano nieistniejących ludzi-nietoperzy zamieszkujących księ-
życ. Pomimo tego, że cały materiał był oszustwem (z ang. hoax) tytuł odniósł duży sukces zwięk-
szając swój nakład do 19 tysięcy kopii (Standage, 2017). Fałszywe wiadomości występowały rów-
nież w mediach elektronicznych. Najbardziej znanym historycznym przykładem tego rodzaju wia-
domości była audycja radiowa, w której zaprezentowano słuchowisko oparte na powieści Orsona
Wellese’a Wojna Światów, opisującej marsjańską inwazję na ziemię. Ze względu na okres w roz-
woju mediów charakteryzujący się brakiem szybkiego dostępu do informacji oraz dominującą po-
zycją radia, jako środka przekazu, audycja wywołała falę paniki w całych Stanach Zjednoczonych
(Schwartz, 2015). W przypadku telewizji, jednym z bardziej współczesnych dowodów na wystę-
powanie fake news był materiał wyemitowany przez francuskojęzyczną belgijską telewizję pu-
bliczną RTBF. W transmisji na żywo przekazano informację o secesji Flandrii. W celu uwiarygod-
nienia materiału zaprezentowano wywiady z belgijskimi politykami oraz zdjęcia uciekającej ro-
dziny królewskiej (Feldman, 2015). Materiał wywołał ogromne zamieszanie wśród widzów oraz
krytykę wielu europejskich polityków.
Pomimo długiej historii publikowania przez media fałszywych wiadomości, wielu badaczy
uważało, że to właśnie obecnie znaczenie tego terminu będzie rosło. Jedną z głównych przyczyn
takiego trendu był spadek zaufania do mediów głównego nurtu (Allcott, Gentzkow, 2017: 5). Jak
wykazały badania Gallupa z 2015 roku od prawie dwóch dekad zaufanie do mediów masowych w
Stanach Zjednoczonych wykazywało tendencje spadkowe. W roku badania jedynie 32% respon-
dentów zadeklarowało pełne lub częściowe zaufanie do mediów (Swift, 2016). Podobne wyniki
pokazały badania Amerykańskiego Instytut Prasy, gdzie aż 60% badanych wyraziło brak zaufania
do prasy (How trust can be broken…, 2016). Negatywny stosunek odbiorców do dziennikarzy
można było zaobserwować również w innych krajach. Analiza przeprowadzona w Wielkiej Bryta-
nii w latach 2003-2010 wykazała znaczące spadki zaufania do poszczególnych mediów. W przy-
padku BBC o 21 p.p. a wśród najpopularniejszych dzienników o 24 p.p. (Kellner, 2010). Również
w Polsce w wynikach badań Millward Brown można było zaobserwować niskie zaufanie do trady-
cyjnych mediów oraz tendencje spadkowe opinii o ich wiarygodności (Poziom zaufania, 2016).
W takiej sytuacji odbiorcy mogli poszukiwać alternatywnych źródeł informacji i w większym stop-
niu narażać się na niesprawdzone i fałszywe wiadomości (Rubin i in., 2016: 2).
Następnym, bardzo istotnym czynnikiem była silna pozycja mediów społecznościowych,
jako narzędzia komunikacji, ale również źródła informacji (Allcott, Gentzkow, 2017: 5). W ciągu
ostatnich dwóch lat liczba użytkowników Facebooka wzrosła o prawie 500 milionów, a Insta-
grama o 300 milionów na całym świecie (Dunn, 2017). Miesięcznie na Facebooku aktywnych było
prawie 2 miliardy użytkowników, a na Twitterze ponad 300 milionów (Most famous social ne-
twork…, 2017). Tak duża liczba użytkowników stanowi podatny grunt do publikowania i przeka-
zywania fałszywych informacji. Również sposób, w jaki funkcjonują te media ułatwia publikację
nieprawdziwych treści. Łatwość dostępu, opóźnienie w usuwaniu fałszywych informacji, szybkość
rozprzestrzeniania się informacji czy skrótowość przekazu powodują, że użytkownicy tych portali
są w znacznie większym stopniu narażeni na styczność z fałszywymi wiadomościami niż odbiorcy
mediów tradycyjnych (Goodwin-Ortiz de Leon, 2017, Rubin i in., 2016).
Kolejnym uwarunkowaniem umożliwiającym rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomo-
ści było obniżenie bariery wejścia na rynek medialny. Założenie strony internetowej czy profilu na
portalu społecznościowym było darmowe lub wymagało niewielkich nakładów finansowych.
Osoby tworzące zawartość mediów online często nie miały profesjonalnego przygotowania dzien-
nikarskiego oraz wiedzy na temat zasad etycznych. Ponadto znacząca część mediów tradycyjnych
opierała swoje funkcjonowanie na wiarygodności i reputacji, których utrata mogła skutkować spad-
kiem sprzedaży. Zawartość mediów internetowych nie była tak ograniczona przez przepisy i regu-
lacje, co dawało większą swobodę w publikowaniu fałszywych wiadomości (Allcott, Gentzkow,
2017: 5).
Duży wpływ na rosnącą popularność fake news miały zmiany zachodzące w społeczeń-
stwach. Brak lub niski poziom edukacji medialnej sprawił, że użytkownicy Internetu byli bardziej
podatni na prezentowane tam nieprawdziwe treści. Ponadto naukowcy zwrócili uwagę na rosnącą
polaryzację społeczeństw wielu krajów, przede wszystkim ze względu na kwestie polityczne.
W Stanach Zjednoczonych analiza podziałów politycznych wykazała, że w latach 2004-2015 na-
stąpił znaczący wzrost osób, które radykalnie popierały konkretną partię. Dwa lata temu radykalna
grupa wyborców Partii Demokratycznej wzrosła do 27% (wzrost o 14 p.p.), a w przypadku Partii
Republikańskiej do 22% (wzrost o 16 p.p.) (Political Polarization…, 2016). Zwiększyła się rów-
nież różnica w stanowczym określaniu poglądów politycznych wśród osób z odmiennym wykształ-
ceniem. Ponad jedna trzecia osób z dyplomem studiów wyższych zadeklarowała silne poglądy li-
beralne, a wśród osób z wykształceniem podstawowym takie przekonania wyraziło jedynie 5%.
Tak podzielone społeczeństwo było bardziej skłonne uznać fałszywe wiadomości za prawdziwe,
tylko, dlatego, że opisywały ich przeciwników politycznych (A Wider Ideological Gap…, 2016).
Sposoby definiowania fałszywych wiadomości
Termin fake news językowo stanowi przykład rzeczownika złożonego, który powstał z połączenia
dwóch odrębnych słów, czyli fake oznaczający coś fałszywego, sztucznego oraz news tłumaczo-
nego, jako wiadomość, w tym wypadku powiązaną z prasą lub mediami elektronicznymi. Utwo-
rzenie terminu z tak dobrze znanych słów spowodował, że miał on bardzo szeroki zakres przed-
miotowy. Reilly (2010: 15) stwierdził, że pojęcie to oderwane od kontekstu, w jakim się kształto-
wało, na przykład politycznego, będzie oznaczało fałszywe wiadomości. Ponadto, ponieważ zro-
zumienie tego terminu opierało się w dużej mierze na znaczeniu jego dwóch słów składowych to
takie dosłowne tłumaczenie było podejściem uzasadnionym (Reilly, 2010: 15). Na dosłowne rozu-
mienie pojęcia fałszywych wiadomości wskazywali również inni badacze. Horne i Adah (2017: 2)
podkreślili, że główną cechą tego typu materiałów jest ich podobieństwo do prawdziwych wiado-
mości, a ich celem zwodzenie oraz oszukiwanie odbiorców. W podobny sposób opisywali to poję-
cie Wardle (2017) oraz Goodwin-Ortiz de Leon (2017: 6) twierdząc, że były to dezinformujące
historie przedstawione w formie przypominającej materiały publikowane w mediach. Autorzy za-
uważyli jednak, że ich publikacja była związana z mediami społecznościowymi. Również ogólno-
dostępne definicje słownikowe wskazywały na bardzo szeroki zakres znaczeniowy tego terminu.
Najczęściej był on rozumiany, jako fałszywe historie rozpowszechniane w Internecie lub z wyko-
rzystaniem innych mediów, przypominające rzeczywiste wiadomości, a których celem był żart lub
wpłynięcie na poglądy polityczne (Cambridge Dictionary; The Real Story…, 2017).
Część badaczy zajmująca się analizą tego zjawiska dokonała zawężenia jego zakresu poję-
ciowego. Dla Alcotta i Gentzkowa (2017: 4) fałszywymi newsami były wyłącznie artykuły, które
celowo sfałszowano, tak by wprowadzały czytelników w błąd. Autorzy wykluczali ze swojej defi-
nicji niezamierzone błędy w przekazach, plotki, niemające swojego źródła w artykułach praso-
wych, teorie spiskowe, fałszywe wypowiedzi polityków, tendencyjne i nieobiektywne raporty, oraz
łatwą do rozpoznania, jako fałszywą, satyrę (Allcott, Gentzkow, 2017: 5). Fake news w ich bada-
niach dotyczyły bezpośrednio ubiegłorocznych wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczo-
nych oraz powiązanych z nimi tematów politycznych. Również w kontekście polityki, fałszywe
newsy opisywał Reilly (2010), który skupił się na satirical fake news. Zdaniem badacza, satyra
polityczna stanowiła „odrębną formę dyskursu politycznego poddającego w wątpliwość logikę
oraz integralność współczesnych praktyk dziennikarskich” (Reilly, 2010: 19). Ukształtowała się
więc w opozycji do elit i establishmentu dziennikarskiego, który według autora nie spełniał funkcji
watchdoga, w związku z czym rolę tę przejęli satyrycy komentujący życie polityczne. Ze względu
na bogactwo znaczeniowe terminu fake news badacz podkreślał, że jest to tylko jedna z możliwych
interpretacji tego terminu. Obok niej zaproponował, by w jego skład wchodziły również przekaz
propagandowy oraz działalność aktywistów ukierunkowana na wyrażanie sprzeciwu i prezentowa-
nie swoich racji (Rubin i in., 2016). W ostatnich latach najbardziej popularną perspektywa postrze-
gania terminu fałszywych wiadomości była perspektywa polityczna. Wynikało to z faktu przepro-
wadzanych wyborów prezydenckich na przykład w Stanach Zjednoczonych i we Francji czy refe-
rendum w sprawie wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Można było zaobserwować
wzrost zainteresowania tym terminem w okresach wyborczych. Reilly (2012) wskazywał na zwięk-
szoną liczbę tego typu wiadomości w Stanach Zjednoczonych, również w latach 2004 czy 2008,
w których przeprowadzano wybory prezydenckie. Należy jednak podkreślić, że fake news obejmo-
wały znacznie szerszy zakres tematyczny. Rubin i in. (2016: 4) stwierdzili, że fałszywe wiadomo-
ści, a w szczególności satyra informacyjna naśladowała wzorce zawarte w materiałach dziennikar-
skich oraz czerpała z nich inspiracje. Dlatego też obejmowała równie szeroki zakres tematyczny,
od społeczeństwa, przez sport, pogodę po sprawy kryminalne. Autorzy podkreślili, że główną ce-
chą tego typu przekazu było wykorzystanie istniejącej, rzeczywistej historii i przedstawienie jej w
postaci „nadmiernie skomplikowanej, często wręcz absurdalnej, fikcyjnej konstrukcji, która łą-
czyła rozrywkę z krytyką, a jej celem było wzbudzenie zainteresowania czytelników”(Rubin i in.,
2016: 4).
Rodzaje fałszywych informacji oraz ich elementy
Szeroki zakres pojęciowy znalazł swoje odzwierciedlenie w formie, jaką przybierały fałszywe wia-
domości a ze względu na pojawiające się ciągle nowe pomysły, trudno było opisać wszystkie ro-
dzaje fałszywych wiadomości. Warto jednak przedstawić kilka z nich, w oparciu o określone ty-
pologie. Pierwszego podziału można było dokonać ze względu na stopień dezinformacji wyróżnia-
jąc za Wardle (2017) siedem typów fake news. Pierwszy to satyra, której celem jest przyciągnięcie
uwagi, potraktowanie problemu w sposób humorystyczny oraz zmuszenie odbiorcy do przemyśle-
nia danego problemu (Reilly, 2013; Rubin i in. 2016).
Jednym z najbardziej znanych przykładów satyry (satire or parody) (Wardle, 2017) był
portal The Onion, którego autorzy prezentowali fałszywe oraz prawdziwe wydarzenia w humory-
styczny sposób. Za polski odpowiednik amerykańskiego portalu można było uznać ASZ:dziennik,
którego autor zamieszczał artykuły oparte często na prawdziwych wydarzeniach, ale zaprezento-
wane w zabawny sposób. W nurt satyry wpisywały się również programy telewizyjne czy transmi-
towane online takie jak The Daily Show czy Saturday Night Live (Reilly, 2013: 1243).
Kolejne typy stanowiły materiały, w których tytuły nie zgadzały się z reszta treści (false
connections), a ich głównym celem jest zdobycie kliknięcia lub wprowadzenie chaosu. Ich autorzy
często wykorzystywali tytuły faktycznych artykułów tak, by stworzyć pozory prawdziwości.
Następne cztery rodzaje fake news odnosiły się do zniekształcania zawartości. Materiały
zwodzące odbiorcę (misleading content) opierają się na wykorzystaniu rzeczywistych informacji
w celu przedstawienia danej osoby lub organizacji w określonym świetle (Wardle, 2017). Przykła-
dem tego typu działań było publikowanie informacji o włamaniach hakerów do maszyn głosują-
cych podczas ostatnich wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych. Hakerzy mieli pomóc
w zwycięstwie Donaldowi Trumpowi, jednak do tej pory doniesienia te nie zostały potwierdzone
(Schow, 2017). Trzeci rodzaj oparty o zawartość, wynikał z wykorzystania prawdziwych informa-
cji, ale osadzonych w fałszywym kontekście (false context), a czwarty stanowią materiały całko-
wicie fałszywe (fabricated content), stworzone w celu oszukiwania (Wardle, 2017). Taką wiado-
mość zamieściła strona internetowa WTOE5 News, która podała, że Papież udzielił poparcia Do-
naldowi Trumpowi (Wardle, 2016). Była to informacja całkowicie nieprawdziwa, która jednak
spotkała się z dużym zainteresowaniem odbiorców. Przykładami tego typu fałszywych wiadomości
były wszystkie mające na celu zwodzenie odbiorcy (misleading content) oraz te osadzone w fał-
szywym kontekście (false context) (Wardle, 2017).
Najciekawszym, a zarazem najbardziej szkodliwym typem fałszywych wiadomości były
wiadomości oparte na podszyciu się pod profile danych osób lub witryny instytucji, tak by trudno
było odróżnić nieprawdziwy materiał od prawdziwego. Z jednej strony były to przykłady bardzo
ciekawego działania, ponieważ ich tworzenie wymagało inwencji, dokładności oraz umiejętności.
Z drugiej stanowiły najgroźniejsze z fałszywych wiadomości, ponieważ sprawiały wrażenie praw-
dziwych artykułów i tylko uważna obserwacja lub duża wiedza umożliwiały odkrycie oszustwa.
Do tego typu fałszywych wiadomości zaliczano tworzenie nieprawdziwych profili osób publicz-
nych na przykład na Facebooku czy Twitterze oraz tworzenie stron internetowych wyglądających
jak prawdziwe strony poszczególnych mediów. Horne i Adah (2017: 3-5), którzy badali różnice
pomiędzy prawdziwymi i fałszywymi newsami zwracali uwagę na kilka elementów jak stylistyka
tekstów, stosowane słownictwo, budowa zdań czy aspekty psychologiczne. Analiza danych po-
zwoliła autorom na zaprezentowanie różnic, których odnalezienie może być pomocne w rozpozna-
niu fałszywego przekazu. Pierwszą z cech była różnica w długości. Materiały prawdziwe były
dłuższe, co wynika z częstszego stosowania cytatów, powoływania się na inne publikacje czy źró-
dła. Następnie, w prawdziwych materiałach stosowano większą liczbę fachowych terminów, które
w nieprawdziwych zastępowano ogólnymi przymiotniki, kolokwializmy czy pustosłowiem. Istotna
była również struktura tytułów, które w przypadku fake news były znacznie dłuższe, składały się
z większej ilości rzeczowników, a wszystkie słowa pisane były wielkimi literami (Horn, Adah,
2017: 6-7).
Drugim podziałem fałszywych wiadomości, na jaki warto było zwrócić uwagę był ten
oparty o kryterium intencji nadawcy. Co ciekawe obok motywacji powiązanych bezpośrednio z po-
lityką, takich jak przynależność partyjna czy wpływ polityczny, wyróżniono również motywacje
mniej oczywiste jak chęć osiągnięcia zysku i spełnianie swojej pasji. Dodatkowo autorka wspo-
mniała o kiepskim dziennikarstwie, które dopuszczało się popełniania błędów lub sięgania do nie-
sprawdzonych źródeł oraz chęć szokowania i prowokowania odbiorców (Wardle, 2017).
Efekty rozpowszechniania fałszywych wiadomości
Ze względu na ich popularność oraz szeroki zakres tematyczny, fałszywe wiadomości mogły wy-
woływać szereg negatywnych skutków. Jednym z nich było obniżanie wiedzy obywateli,
a w szczególności wiedzy politycznej, poprzez celową dezinformację i przedstawianie nieprawdy.
Kategorią wiedzy politycznej zajmowali się między innymi Jerit i Barabas (2009), a wcześniej
McGrew i Pinney (1990). Badacze twierdzili, że wiedza na temat polityków i procesów politycz-
nych zdobywana z mediów może w znaczącym stopniu wpływać na zaangażowanie polityczne
wyborców oraz kondycję demokracji (Albeak i in., 2014: 94). Wyniki badań wykazały, że nawet
zastosowanie ram konfliktu czy interesu jednostki charakterystycznych dla mniej poważnego
dziennikarstwa przynosiło pozytywne skutki w procesie zdobywania wiedzy na temat polityki (Al-
beak i in., 2014: 116-118). Podstawowym założeniem jednak, musiała być prawdziwość tych in-
formacji. W przypadku fałszywych wiadomości wiedza odbiorców o sytuacji politycznej ulegałaby
zmniejszaniu. Ponadto, ponieważ w większości tego typu materiałów stosowano przekaz o dużym
ładunku emocjonalnym, korzystanie z tych treści mogło prowadzić do kształtowania fałszywego
obrazu polityki oraz samej demokracji.
W konsekwencji efektem obniżenia wiedzy za pomocą fake news byłoby wpływanie na
procesy polityczne. Po wyborach w 2016 roku wielu obserwatorów stwierdzało, że rozpowszech-
niane, fałszywe wiadomości wyniosły Donalda Trumpa na urząd prezydenta Stanów Zjednoczo-
nych (Parkinson, 2016). Sam kandydat Partii Republikańskiej używał tego określenia bardzo czę-
sto. Jednak w jego wypowiedziach miało ono zupełnie inne znaczenie, które stało w sprzeczności
z ogólnym rozumieniem tego pojęcia. Trump nazywał fałszywymi wiadomościami praktycznie
wszystkie materiały prezentowane przez media, które negatywnie odnosiły się do jego osoby. Na-
leżałoby jednak zauważyć, że określenie realnego wpływu tego typu przekazów na wynik wybo-
rów nie było zadaniem prostym. Alcott i Gentzkow (2017), którzy przeanalizowali występowanie
fałszywych informacji w mediach społecznościowych doszli do wniosku, że nie stanowiły one
głównej przyczyny zwycięstwa Donalda Trumpa. Pomimo faktu, że ponad 60% dorosłych amery-
kanów korzystała z mediów społecznościowych w celu zdobywania informacji a większość re-
spondentów miała styczność przynajmniej z kilkoma fałszywymi wiadomościami, ich wpływ na
oddanie głosu był niewielki (Alcott, Gentzkow, 2017: 19-21). Niemniej jednak badacze potwier-
dzili, że w większym stopniu fałszywe wiadomości prezentowały pozytywne aspekty Donalda
Trumpa i stawiały w złym świetle osobę Hillary Clinton.
Znacznie bardziej realny wpływ fałszywych wiadomości można było zaobserwować na po-
szczególnych grupach społecznych oraz pojedynczych osobach. Prezentowane w Wiadomościach
wystąpienia Jarosława Kaczyńskiego, w których mówił o przypadkach zarażenia nieznanymi
w Europie chorobami były jednym z elementów, które przyczyniły się do znacznego zwiększenia
niechęci polskich obywateli do przyjmowania uchodźców (Polacy nie chcą uchodźców, 2017).
Jeszcze gorsze skutki mogą przynieść fałszywe informacje, których celem jest atak na konkretne
osoby. W takiej sytuacji znalazł się właściciel sieci pizzerii z Waszyngtonu, który wspierał Hillary
Clinton. W Internecie rozeszła się informacja o jego udziale w handlu dziećmi oraz pedofilskich
skłonnościach. Spowodowało to lawinę kolejnych fałszywych informacji skutkując groźbami, stra-
szeniem i w ostateczności strzelaniną w restauracji (Kaplan, 2017). Ofiary rozpowszechniania fake
news można było wskazać również w Polsce. Jedną z nich był dziennikarz Gazety Wyborczej Artur
Włodarski, którego posądzono o bycie ojcem Markusa Włodarskiego, chłopaka Magdaleny Żuk,
dziewczyny, która zmarła w Egipcie. Profil oraz stronę Włodarskiego zalał hejt, a jemu i jego dzie-
ciom grożono śmiercią (Włodarski, 2017).
Poza oddziaływaniem na sferę polityczną i społeczną fałszywe wiadomości wpływały rów-
nież na gospodarkę. Eksperci uznali, że stanowią duże zagrożenie dla wizerunku marek w sieci.
Firmy takie jak Kay Jewelers czy ACE Hardware padły ofiarami fałszywych artykułów zamiesz-
czonych na portalach społecznościowych. W rezultacie materiały te zostały przesłane kilkadziesiąt
tysięcy razy, a pod nimi wygenerowano kilka tysięcy negatywnych komentarzy (Boland, 2017).
Odbiło się to w dużym stopniu na reputacji i kondycji finansowej tych firm.
Warto podkreślić, że poza wszystkimi negatywnymi skutkami, jakie niosło za sobą rozpo-
wszechniane fałszywych wiadomości, można było wskazać pewne pozytywne aspekty tej sytuacji.
Jednym z nich była konieczność zwrócenia uwagi na poziom dziennikarstwa. Analiza przyczyn
tego zjawiska spowodowała skupienie uwagi na słabościach dziennikarstwa. W ten sposób mogła
stać się wstępem do dyskusji nad jego znaczeniem oraz funkcjami, jakie powinno pełnić. Ponadto
uczulenie odbiorców na możliwość bycia oszukanym czy źle poinformowanym mogłoby spowo-
dować większy nacisk na edukację medialną społeczeństw. Zwiększenie kompetencji użytkowni-
ków Internetu w zakresie zdobywania i weryfikowania informacji byłoby bardzo pozytywnym
i pożądanym działaniem. Równie istotnym, co zwiększenie świadomości użytkowników byłby
wzrost poczucia odpowiedzialności dostawców usług online. Firmy takie jak Google czy właści-
ciele portali społecznościowych mogłyby w większym stopniu przykładać wagę do publikowanych
w ramach ich stron treści. Faktem jest, że pierwsze kroki w kierunku większej kontroli treści już
zostały przez nie niepodjęte, jednak ciągle nie wypracowano narzędzi, które pozwoliłyby na zwal-
czenie „epidemii” fake news (McGregor, 2017).
Podsumowanie
W niniejszym artykule autor starał się nakreślić najważniejsze elementy związane z rosnącą liczbą
publikowanych fałszywych wiadomości. Przedstawił ich definicje, tło powstania, formy, jakie
przyjmowały oraz skutki, jakie wywoływały. Należy jednak podkreślić, że temat ten jest bardzo
obszerny i wymaga pogłębionych badań empirycznych i jakościowych. Dotychczas wielu badaczy
zajmowało się analizą przyczyn ponownego wzrostu liczby fake news oraz opisywaniem ich
wpływu na poszczególne wydarzenia polityczne jak na przykład wybory prezydenckie. Następnym
krokiem powinny być studia nad metodami przeciwdziałania temu zjawisku, kierunkami w eduka-
cji odbiorców oraz nad sposobami niwelowania negatywnych efektów występowania fałszywych
wiadomości.
Spis Literatury
Literatura przedmiotu
Albeak, E., Dalen, A. van, Jebril, N., Vreese, C. de (2014), Political Journalism in Comparative
Perspective, Cambridge: Cambridge University Press, s. 94-118.
Alcott, H., Gentzkow, M. (2017) Social Media and Fake News in 2016 Election, Cambridge: Na-
tional Bureau Of Economic Research, http://www.nber.org/papers/w23089, 17.06.2017.
Bakir, V., McStay, A. (2017), Combatting fake news: analysis of submissions to the fake news
inquiry, “Three:d. The newsletter of MeCCSA: the Media, Communication & Cultural Stud-
ies Association”, nr 28, s. 13-15.
Barabas, J., Jerit, J. (2009), Estimating the Causal Effects of Media Coverage on Policy-Specific
Knowledge, “American Journal of Political Science”, vol. 53, nr 1, s. 73-89.
Goodwin-Ortiz de Leon, C. (2017), Fake News On Social Media: Illusory Truth and the 2016
Presidential Election, https://www.researchgate.net/publica-
tion/316418350_Fake_News_On_Social_Media_Illusory_Truth_and_the_2016_Presiden-
tial_Election, 17.06.2017.
Horne, B. D., Adah, S. (2017), This Just In: Fake News Packs a Lot in Title, Uses Simpler, Repet-
itive Content in Text Body, More Similar to Satire than Real News, https://www.re-
searchgate.net/publication/315682536_This_Just_In_Fake_News_Packs_a_Lot_in_Ti-
tle_Uses_Simpler_Repetitive_Content_in_Text_Body_More_Similar_to_Sat-
ire_than_Real_News, 17.06.2017.
McGraw, K. M., Pinney, N. (1990), The Effects of General and Domain-Specific Expertise on
Political Memory and Judgment. “Social Cognition”, vol. 8, nr 1, s. 9-30.
Reilly, I. (2013), From Critique to Mobilization: The Yes Men and the Utopian Politics of Satirical
Fake News, “International Journal of Communication”, nr 7, s. 1243-1264.
Reilly, I. (2012), Satirical Fake News and/as American Political Discourse, “The Journal of Amer-
ican Culture”, vol. 35, nr 3, s. 258-275.
Reilly, I. (2010), Satirical fake news and the politics of the fifth estate, Guelph: University of
Guelph, https://www.academia.edu/670662/Satirical_fake_news_and_the_poli-
tics_of_the_fifth_estate, 18.06.2017.
Rubin, V., Conroy, N. J., Chen, Y., Cornwell, S. (2016), Fake News or Truth? Using Satirical Cues
to Detect Potentially Misleading News, https://www.researchgate.net/publica-
tion/301650504_Fake_News_or_Truth_Using_Satirical_Cues_to_Detect_Potentially_Mis-
leading_News, 17.06.2017.
Netografia
A Wider Ideological Gap Between More and Less Educated Adults (2016), Pew Research Center,
http://www.people-press.org/2016/04/26/a-wider-ideological-gap-between-more-and-less-
educated-adults/, 20.06.2017.
Boland, G. (2017), What does fake news mean for brands?, https://www.news-
whip.com/2017/05/fake-news-means-brands/, 19.06.2017.
Darnton, R. (2017), The True History of Fake News, http://www.ny-
books.com/daily/2017/02/13/the-true-history-of-fake-news/, 18.06.2017.
Dunn, J. (2017), Here's how slowly Twitter has grown compared to Facebook, Instagram, and
Snapchat, http://www.businessinsider.com/twitter-vs-facebook-snapchat-user-growth-chart-
2017-2?IR=T, 19.06.2017.
Feldman, E. (2015), Flemish Secession Hoax, http://hoaxes.org/archive/permalink/flemish_seces-
sion_hoax, 19.06.2017.
How trust can be broken, and the decline of confidence in the press (2016), American Press Insti-
tute, https://www.americanpressinstitute.org/publications/reports/survey-research/lose-
trust/, 19.06.2017.
Kaplan, R. (2017), It’s Fake News, But Its Impact On People Has Been Real, https://www.media-
matters.org/research/2017/03/16/it-s-fake-news-its-impact-people-has-been-real/215698,
18.06.2017.
Kellner, P. (2010), Number cruncher: a matter of trust, https://www.prospectmagazine.co.uk/mag-
azine/peter-kellner-yougov-trust-journalists, 19.06.2017.
McGregor, J. (2017), Two Reasons Fake News Is Good For Society,
https://www.forbes.com/sites/jaymcgregor/2017/02/07/why-fake-news-is-actually-good-
for-the-world/#46e83bbe3771, 20.06.2017.
McQuaid, I. (2017), View from the side: a short history of fake news, http://www.theransom-
note.com/musings/view-side/view-from-the-side-a-short-history-of-fake-news/, 18.06.2017.
Most famous social network sites worldwide as of April 2017, ranked by number of active users
(2017), Statista, https://www.statista.com/statistics/272014/global-social-networks-ranked-
by-number-of-users/, 20.06.2017.
Parkinson, H. J. (2016), Click and elect: how fake news helped Donald Trump win a real election,
https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/nov/14/fake-news-donald-trump-elec-
tion-alt-right-social-media-tech-companies, 20.06.2017.
Political Polarization, 1994-2015 (2016), Pew Research Center, http://www.people-press.org/in-
teractives/political-polarization-1994-2015/, 20.06.2017.
Polacy nie chcą uchodźców. Druzgocący wynik sondażu dla TVP (2017),
http://www.tvp.info/30285893/polacy-nie-chca-uchodzcow-druzgocacy-wynik-sondazu-
dla-tvp, 19.06.2017.
'Post-truth' declared word of the year by Oxford Dictionaries BBC (2016),
http://www.bbc.com/news/uk-37995600, 19.06.2017.
Poziom zaufania do wszystkich środków masowego przekazu spadł w stosunku do badań z 2012
roku (2016), Millward Brown, http://publicrelations.pl/spada-zaufanie-do-mediow-wyniki-
badan-millward-brown/, 19.06.2017.
Schow, A. (2017), Here's how to discern between fake news and sloppy, misleading reporting,
http://observer.com/2017/01/fake-news-russia-hacking-clinton-loss/, 20.06.2017.
Schwartz, A. B. (2015), The Infamous “War of the Worlds” Radio Broadcast Was a Magnificent
Fluke, http://www.smithsonianmag.com/history/infamous-war-worlds-radio-broadcast-was-
magnificent-fluke-180955180/, 19.06.2017.
Standage, T. (2017), The true history of fake news, https://www.1843magazine.com/technol-
ogy/rewind/the-true-history-of-fake-news, 19.06.2017.
Swift, A. (2016), Americans' Trust in Mass Media Sinks to New Low, Gallup, http://www.gal-
lup.com/poll/195542/americans-trust-mass-media-sinks-new-low.aspx, 20.06.2017.
The Real Story of 'Fake News' (2017), Merriam-Webster, https://www.merriam-web-
ster.com/words-at-play/the-real-story-of-fake-news, 19.06.2017.
Wardle, C. (2017), Fake news. It’s complicated, https://firstdraftnews.com/fake-news-compli-
cated/, 21.06.2017.
Wardle, C. (2016), 6 types of misinformation circulated this election season,
https://www.cjr.org/tow_center/6_types_election_fake_news.php, 19.06.2017.
Włodarski, A. (2017) Artur Włodarski: wróg publiczny. Jak zostałem ojcem Markusa W., http://wy-
borcza.pl/magazyn/7,124059,21837335,artur-wlodarski-wrog-publiczny-jak-zostalem-oj-
cem-markusa-w.html, 20.06.2017.
Inne
Cambridge Dictionary, Cambridge: Cambridge University Press, hasło: fake news, http://diction-
ary.cambridge.org/dictionary/english/fake-news, 18.06.2017.
