Zachowania sedentarne a nieswoiste dolegliwości psychosomatyczne młodzieży szkolnej

Abstract

In numerous papers, it was indicated that teenagers who spend a lot of time in front of the screen can experience subjective health complaints.

Full text

Artykuł
oryginalny/Original
research
article
Zachowania
sedentarne
a
nieswoiste
dolegliwości
psychosomatyczne
młodzieży
szkolnej
Sedentary
behavior
and
non-specific
psychosomatic
health
complaints
of
school-
aged
children
Dorota
Kleszczewska
1,
*,
Agnieszka
Małkowska-Szkutnik
2
,
Hanna
Nałęcz
3
,
Joanna
Mazur
3
1
Fundacja
Instytutu
Matki
i
Dziecka
,
Warszawa,
Polska
2
Wydział
Pedagogiczny
Uniwersytet
Warszawski,
Katedra
Biomedycznych
Podstaw
Rozwoju
i
Seksuologii,
Warszawa,
Polska
3
Instytut
Matki
i
Dziecka
Zakład
Zdrowia
Dzieci
i
Młodzieży,
Warszawa,
Polska
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0
i
n
f
o
r
m
a
c
j
e
o
a
r
t
y
k
u
l
e
Historia
artykułu:
Otrzymano:
04.04.2017
Zaakceptowano:
12.06.2017
Dostępne
online:
22.06.2017
Słowa
kluczowe:
młodzież
dolegliwości
oglądanie
telewizji
media
społecznościowe
Keywords:
Adolescence
Health
complaints
Watching
TV
Social
media
a
b
s
t
r
a
c
t
Introduction:
In
numerous
papers,
it
was
indicated
that
teenagers
who
spend
a
lot
of
time
in
front
of
the
screen
can
experience
subjective
health
complaints.
The
aim:
The
aim
of
the
paper
is
to
show
the
frequency
and
life
style-related
determinants
of
health
complaints
in
adolescence.
Material
and
methods:
The
study
was
conducted
in
school
year
2013/14
in
the
frame
of
international
Health
Behaviour
in
School-aged
Children
survey.
The
nationwide
sample
included
2441
students
with
age
ranging
15–16
years.
Ten
logistic
regression
models
for
five
somatic
and
five
mental
complaints
were
estima-
ted.
The
main
independent
variables
were
sedentary
behaviours
(watching
TV/
films,
computer
games,
social
media
and
the
Internet),
age
and
gender.
Results:
More
often
than
once
a
week,
at
least
one
somatic
complaint
was
reported
by
55.3%
and
at
least
one
mental
one
by
48.5%
of
teenagers.
On
average,
young
respondents
spent
3
hours
daily
on
the
Internet
and
social
media,
2.5
hour
on
watching
films
and
1.5
hour
on
playing
com-
puter
games.
It
was
indicated
that
the
Internet
and
social
media
significantly
increase
the
risk
of
all
ten
complaints,
especially
dizziness,
nervousness,
stomach
ache
and
irrita-
tion.
Watching
TV
increases
the
risk
of
six
complaints
while
computer
games
could
induce
only
two
of
those
complaints
–
in
both
cases,
the
highest
association
with
sto-
mach
ache
was
found.
Conclusions:
Sedentary
behaviours
have
negative
impact
on
the
well-being
in
adolescents.
There
is
a
need
to
work
out
the
educational
strategies
in
order
to
limit
their
screen
time
as
well
as
to
promote
higher
physical
activity.
©
2017
Polish
Pediatric
Society.
Published
by
Elsevier
Sp.
z
o.o.
All
rights
reserved.
*
Adres
do
korespondencji:
Fundacja
Instytutu
Matki
i
Dziecka,
ul.
Kasprzaka
17a,
01-211
Warszawa,
Polska.
Tel.:
+48
606
371
850;
fax:
+48
22
32
77
426.
Adres
email:
dorota.kleszczewska@imid.med.pl
(D.
Kleszczewska).
Dostępne
online
www.sciencedirect.com
ScienceDirect
journal
homepage:
www.elsevier.com/locate/pepo
http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2017.06.005
0031-3939/©
2017
Polish
Pediatric
Society.
Published
by
Elsevier
Sp.
z
o.o.
All
rights
reserved.

Wstęp
W
ostatnich
latach
zmienił
się
wzorzec
spędzania
wolnego
czasu
przez
młodzież.
Pokolenie
młodych
ludzi
urodzonych
po
2000
r.
określa
się
mianem
„cyfrowych
tubylców”
(digital
natives)
–
osób,
które
od
dzieciństwa
korzystają
z
komputera,
Internetu
i
mediów
społecznościowych.
Wykorzystują
zdo-
bycze
nowych
technologii
w
każdej
sferze
życia
–
w
szkole,
w
domu,
w
przygotowaniu
prac
domowych,
w
kontakcie
z
rówieśnikami
czy
jako
formę
rozrywki
[1].
Łatwość
i
naturalność,
z
jaką
młodzież
używa
nowych
technologii,
niesie
za
sobą
wiele
korzyści:
od
szybkiego
dostępu
do
informacji,
po
umiejętność
przetwarzania
zdobytej
wiedzy
[2].
Niestety
czas
spędzony
przed
komputerem
czy
tele-
wizorem
wywołuje
również
szereg
negatywnych
skutków
dla
zdrowia
młodych
ludzi.
Tzw.
zachowania
sedentarne
odgrywają
kluczową
rolę
w
etiologii
otyłości
nastolatków
oraz
zbyt
małej
aktywności
fizycznej
tej
grupy
[3].
Młodzież,
która
spędza
czas
przed
ekranem
komputera
czy
telewizora,
może
odczuwać
nieswoiste
dolegliwości
subiektywne.
W
literaturze
skandynawskiej
opisano
niektóre
z
nich
jako
symptomy,
które
nie
są
wyjaśnione
diagnozą
medyczną,
a
stanowią
zjawisko
powszechne,
nie
spełniając
przy
tym
klinicznego
kryterium
zaburzeń
psychicznych,
chociaż
traktowane
są
jako
problemy
zdrowia
psychicznego
[4].
Wyróżnia
się
dolegliwości
zarówno
o
podłożu
psychicz-
nym,
jak
i
somatycznym.
Do
pierwszej
grupy
można
zali-
czyć
przygnębienie,
rozdrażnienie,
zdenerwowanie
[5].
Do
tej
grupy
należą
także
problemy
ze
snem
rozumiane
jako
poważny
skutek
uboczny
zachowań
sedentarnych
[6,
7].
Prawidłowy
wzorzec
snu
jest
jednym
z
determinantów
zdro-
wia
i
dobrego
samopoczucia
młodzieży
[8].
Z
kolei
silniejsze
podłoże
somatyczne
mają
takie
dolegliwości,
jak
zmęczenie
czy
bóle
głowy.
Według
badań
prowadzonych
wśród
amery-
kańskiej
młodzieży
w
ramach
Youth
Risk
Behavior
Survey
(YRBS),
nastolatki,
które
są
aktywne
fizyczne
mają
odpo-
wiednią
ilość
snu
(8
godziny
/
noc)
i
rzadko
występują
u
nich
zachowania
sedentarne
[9].
Według
obszernego
przeglądu
piśmiennictwa
Saundersa
i
wsp.
[10],
brak
jest
wystarczających
danych
opisujących
relacje
pomiędzy
zachowaniami
sedentarnymi
a
dolegliwo-
ściami
zdrowotnymi
nastolatków,
a
co
za
tym
idzie
brak
efektywnych
interwencji,
które
mogłyby
pomóc
to
negatywne
zjawisko
niwelować.
Wnioski
tych
badaczy
poparte
były
wynikami
badań
przeprowadzonych
w
20
krajach
z
udziałem
36
560
uczestników.
W
świetle
powyższych
wyników
zasadne
jest
prowadzenie
analiz
w
kierunku
określenia
zależności
pomiędzy
zachowaniami
sedentarnymi
młodzieży
a
zgłasza-
nymi
przez
nią
problemami
ze
zdrowiem.
Należy
prowadzić
dalszy
monitoring
tej
zależności,
tak
by
móc
skuteczniej
przeciwdziałać
negatywnym
skutkom
zdrowotnym,
które
niesie
za
sobą
tzw.
„klątwa
fotela”
(curse
of
the
chair)
[11].
Celem
pracy
jest
przedstawienie
aktualnych
danych
na
temat
obciążenia
młodzieży
szkolnej
nieswoistymi
dolegli-
wościami
psychosomatycznymi
oraz
analiza
związku
czę-
stości
ich
występowania
z
zachowaniami
sedentarnymi.
Postawiono
następujące
pytania
badawcze:

Jakie
dolegliwości
są
najczęściej
sygnalizowane
przez
młodzież?

Jakie
dolegliwości
szczególnie
nasilają
się
przy
dłuższym
czasie
spędzanym
przed
ekranem
lub
monitorem?

W
jakim
stopniu
płeć
różnicuje
nasilenie
wybranych
dolegliwości
psychosomatycznych,
sposób
spędzania
wol-
nego
czasu
oraz
związek
między
zajęciami
sedentarnymi
a
częstym
odczuwaniem
dolegliwości?
Materiał
i
metody
Badane
osoby
Anonimowe
badania
ankietowe
przeprowadzono
metodą
audytoryjną
na
terenie
szkół
w
roku
szkolnym
2013/14
w
ramach
ostatniej
rundy
międzynarodowych
badań
nad
zachowaniami
zdrowotnymi
młodzieży
szkolnej
Health
Beha-
viour
in
School-aged
Children
(HBSC).
Reprezentatywna
ogólno-
polska
próba
ze
wszystkich
województw
obejmowała
2441
uczniów
(47,7%
chłopców)
z
czterech
kolejnych
roczników,
od
I
klasy
gimnazjum
do
I
klasy
szkół
ponadgimnazjalnych
różnych
typów.
Mieszkańcy
dużych
miast
(powyżej
100
000
mieszkańców),
małych
miast
i
rejonów
wiejskich
stanowili
odpowiednio
32,6%,
35,1%
oraz
32,3%
ankietowanych.
Orga-
nizację
badań,
zgodną
z
międzynarodowym
protokołem
HBSC,
dokładnie
opisano
w
raporcie
krajowym
[12].
Zmienne
i
wskaźniki
Zmiennymi
zależnymi
były
dolegliwości
psychosomatyczne,
zgodnie
z
listą
w
protokole
badań
HBSC
(SCL;
symptoms
checklist).
Młodzież
miała
za
zadanie
określić
ich
nasilenie
w
ostatnich
6
miesiącach
w
kategoriach
od
prawie
wcale
do
prawie
codziennie

skala
pięciopunktowa.
Za
częste
uznaje
się
ich
odczuwanie
częściej
niż
1
raz
w
tygodniu.
Do
symptomów
o
podłożu
psychicznym
zaliczono:
przygnębie-
nie,
rozdrażnienie
lub
zły
humor,
zdenerwowanie,
trudności
z
zasypianiem
oraz
lęk
i
niepokój.
Do
symptomów
soma-
tycznych
zaliczono:
ból
głowy,
ból
brzucha,
ból
pleców,
zawroty
głowy
i
zmęczenie.
W
protokole
badań
HBSC
występuje
osiem
dolegliwości,
w
badaniach
polskich
uwzględniono
dodatkowo
zmęczenie
oraz
lęk
i
niepokój.
Analizowano
występowanie
pojedynczych
symptomów
oraz
nasilenie
osobno
zespołu
dolegliwości
psychicznych
i
soma-
tycznych,
w
skali
od
0
do
20
punktów.
Eksploracyjna
analiza
czynnikowa
wskazuje
na
jednoczynnikową
strukturę
obu
zespołów
dolegliwości.
Główny
czynnik
wyjaśnia
odpowied-
nio
63,0%
oraz
55,6%
wspólnej
zmienności.
Rzetelność
skali
dolegliwości
psychicznych
i
somatycznych
wynosi
według
wskaźnika
Cronbacha
0,849
i
0,796.
Zmiennymi
niezależnymi
były
zachowania
sedentarne
(związane
z
dłuższym
unieruchomieniem)
oraz
cechy
socjo-
demograficzne.
Pytano
o
liczbę
godzin
przeznaczanych
w
czasie
wolnym
poza
zajęciami
szkolnymi
na
oglądanie
telewizji
lub
filmów,
gry
komputerowe
oraz
inne
zajęcia
przy
komputerze.
Obliczono
średni
czas
przeznaczany
dziennie
na
wymienione
czynności
jako
średnią
ważoną
z
odpowiedzi
dotyczących
dni
szkolnych
i
dni
weekendu.
Wśród
cech
socjodemograficznych
analizowano
płeć,
wiek
oraz
zamożność
rodziny
mierzoną
skalą
zasobów
material-
nych
Family
Affluence
Scale
(FAS).
Skala
FAS
jest
miarą
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0554

zastępczą
sytuacji
materialnej
rodziny,
dostosowaną
do
możliwości
nieletniego
respondenta.
Składa
się
ona
z
sześciu
pytań
dotyczących:
posiadania
własnego
pokoju
przez
ucznia,
liczby
samochodów
i
komputerów
w
rodzinie,
wyposażenia
gospodarstwa
domowego
w
zmywarkę
do
naczyń,
liczby
łazienek
oraz
wyjazdów
z
rodziną
zagranicę
w
ostatnim
roku
[13].
Indeks
sumaryczny
przyjmujący
zakres
0–13
punktów,
podzielono
na
trzy
przedziały,
odpo-
wiadające
niskiej,
przeciętnej
i
wysokiej
zamożności.
Metody
statystyczne
We
wstępnej
analizie
korelacji
(rho
Spearmana)
badano
związek
między
czasem
przeznaczanym
na
zajęcia
seden-
tarne
a
nasileniem
dolegliwości.
Różnice
między
chłop-
cami
i
dziewczętami
badano
testem
nieparametrycznym
Manna-Whitneya
lub
testem
x
2
,
odpowiednio
dla
zmien-
nych
ciągłych
i
skategoryzowanych.
Do
analiz
wielowymia-
rowych
zastosowano
regresję
logistyczną,
szacując
iloraz
szans
(IS)
z
95%
przedziałem
ufności
(PU),
jako
przybliżoną
miarę
ryzyka
względnego
częstego
odczuwania
danej
dolegliwości
przy
wzroście
czasu
przeznaczanego
dziennie
na
zajęcia
sedentarne
o
jedną
godzinę.
Modele
regresji
były
skorygowane
ze
względu
na
wiek,
płeć
oraz
zamoż-
ność
rodziny.
Wyniki
Częściej
niż
raz
w
tygodniu
co
najmniej
jedną
dolegliwość
somatyczną
odczuwało
55,3%,
a
co
najmniej
jedną
dolegli-
wość
psychiczną
odczuwało
48,5%.
Ogółem,
36,6%
ankieto-
wanych
nie
odczuwało
żadnej
z
10
dolegliwości
ze
zwięk-
szoną
częstością
(45,7%
chłopców
i
28,4%
dziewcząt).
Wśród
dolegliwości
somatycznych
najczęściej
notowane
było
zmę-
czenie
oraz
bóle
głowy,
a
wśród
dolegliwości
o
podłożu
psychicznym
zdenerwowanie
oraz
rozdrażnienie.
Średnia
wartość
obu
cząstkowych
indeksów,
jak
również
nasilenie
poszczególnych
dziesięciu
dolegliwości
było
istotnie
większe
u
dziewcząt
niż
u
chłopców
(Tab.
I).
W
tabeli
II
przedstawiono
średnią
liczbę
minut
przezna-
czanych
dziennie
na
zajęcia
przy
ekranie
lub
monitorze
związane
z
unieruchomieniem.
Młodzież
przeznaczała
około
3
godziny
na
zajęcia
przy
komputerze,
2,5
godziny
na
oglądanie
filmów
oraz
1,5
godziny
na
gry
komputerowe.
Tylko
czas
oglądania
filmów
nie
zależy
od
płci
ankietowa-
nych.
Chłopcy
istotnie
więcej
czasu
przeznaczają
na
gry
komputerowe,
a
dziewczęta
istotnie
więcej
na
korzystanie
z
Internetu
i
mediów
społecznościowych.
W
tabeli
III
przedstawiono
wartości
współczynników
korelacji
między
nasileniem
dolegliwości
somatycznych
Tabela
I
–
Odczuwanie
przez
młodzież
wybranych
dolegliwości
częściej
niż
jeden
raz
w
tygodniu
(%)
Table
I
–
Adolescents’
health
complaints
reported
more
than
once
a
week
(%)
Dolegliwości
subiektywne
Subjective
complaints
Ogółem
Total
Chłopcy
Boys
Dziewczęta
Girls
p
Somatyczne
Somatic
complaints
Ból
głowy
Headache
26,1
18,1
33,4
<0,001
Ból
brzucha
Stomachache
16,2
10,5
21,4
<0,001
Ból
pleców
Backache
16,0
12,4
19,3
<0,001
Zawroty
głowy
Feeling
dizzy
14,3
8,7
19,5
<0,001
Zmęczenie
Feeling
tired
49,7
40,1
58,5
<0,001
Mnogie
dolegliwości
somatyczne
*
Multiple
complaints
6,38

4,86
5,06

4,40
7,57

4,95
<0,001
O
podłożu
psychicznym
Mental
complaints
Przygnębienie
Feeling
low
25,4
15,3
34,5
<0,001
Rozdrażnienie
lub
zły
humor
Irritability
or
bad
temper
30,8
20,6
40,1
<0,001
Zdenerwowanie
Feeling
nervous
34,7
25,7
42,9
<0,001
Trudności
w
zasypianiu
Difficulties
in
getting
to
sleep
21,5
16,2
26,4
<0,001
Lęk
lub
niepokój
Anxiety
14,3
8,1
19,9
<0,001
Mnogie
dolegliwości
psychiczne
*
Multiple
mental
complaints
6,78

5,38
5,26

4,71
8,14

5,38
<0,001
*
indeks
sumaryczny
w
skali
0–20
punktów;
test
Manna-Whitney’a.
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0
555

i
psychicznym
a
czasem
przeznaczanym
na
zajęcia
seden-
tarne.
Zarówno
w
grupie
ogółem,
jak
i
u
obu
płci,
wykazano
istotny
związek
z
zajęciami
przy
komputerze
innymi
niż
gry
komputerowe.
Jest
to
korelacja
dodatnia,
czyli
im
dłuższy
czas
przy
komputerze,
tym
większe
wartości
osiągają
indeksy
dolegliwości
somatycznych
i
psychicznych.
W
przy-
padku
gier
komputerowych
zarysowała
się
zależność
ujemna,
której
nie
potwierdziła
analiza
przeprowadzona
osobno
dla
chłopców
i
dziewcząt.
W
przypadku
oglądania
telewizji,
u
obu
płci
silniejszy
związek
dotyczy
dolegliwości
o
podłożu
psychicznym.
W
tabelach
IV
i
V
przedstawiono
wskaźniki
ryzyka
względnego
(jako
IS)
odczuwania
poszczególnych
dolegli-
wości
związane
z
podejmowanie
trzech
rodzajów
zajęć
sedentarnych.
Po
skorygowaniu
analiz
na
płeć,
wiek
i
zamożność
rodziny,
tylko
tzw.
inne
zajęcia
przy
komputerze
konsekwentnie
zwiększają
ryzyko
występowania
wszystkich
symptomów.
Najsilniejszy
okazał
się
związek
czasu
spędzanego
przy
komputerze
ze
zdenerwowaniem
oraz
rozdrażnieniem
lub
złym
humorem.
Długotrwałe
oglądanie
filmów
szczególnie
sprzyja
nasile-
niu
bólów
brzucha
i
zawrotom
głowy.
Częste
granie
w
gry
komputerowe
nie
powoduje
nasilenia
większości
omawia-
nych
symptomów,
poza
bólami
głowy
i
brzucha.
Omówienie
W
pracy
przedstawiono
dane
z
badań
przeprowadzonych
w
Polsce
w
roku
szkolnym
2013/14
wśród
2441
nastolatków
w
wieku
15–16
lat.
Badano
częstość
występowania
dziesięciu
dolegliwości
psychosomatycznych
w
zależności
od
podej-
mowanych
zajęć
sedentarnych.
Wykazano
związek
czasu
Tabela
III
–
Związek
*
nieswoistych
dolegliwości
młodzieży
z
czasem
przeznaczanym
na
zajęcia
sedentarne
Table
III
–
The
relationship
*
between
adolescents’
health
complaints
and
time
spent
sedentary
Zachowania
sedentarne
Sedentary
behaviours
Dolegliwości
somatyczne
Somatic
complaints
Dolegliwości
psychiczne
Mental
complaints
rho
P
rho
p
Ogółem
Total
Oglądanie
TV/filmów
Watching
TV/movies
0,070
0,001
0,068
0,001
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
-0,135
<0,001
-0,159
<0,001
Internet
i
media
społ.
Internet
and
social
media
0,206
<0,001
0,190
<0,001
Chłopcy
Boys
Oglądanie
TV/filmów
Watching
TV/movies
0,053
0,075
0,067
0,025
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
0,011
0,708
0,006
0,833
Internet
i
media
społ.
Internet
and
social
media
0,146
<0,001
0,117
<0,001
Dziewczęta
Girls
Oglądanie
TV/filmów
Watching
TV/movies
0,093
0,001
0,070
0,013
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
-0,001
0,983
-0,053
0,064
Internet
i
media
społ.
Internet
and
social
media
0,185
<0,001
0,183
<0,001
*
współczynnik
korelacji
rho-Spearmana.
Tabela
II
–
Średnia
*
liczba
minut
przeznaczanych
dziennie
przez
młodzież
na
zajęcia
sedentarne
Table
II
–
Mean
*
number
of
minutes
spent
by
adolescents
sedentary,
per
day
Zajęcia
sedentarne
Sedentary
behaviours
Ogółem
Total
Chłopcy
Boys
Dziewczęta
Girls
p
Oglądanie
TV/filmów
Watching
TV/movies
148,8

91,3
150,7

94,8
147,0

88,0
0,775
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
88,9

99,4
133,5

102,6
48,4

76,5
<0,001
Internet
i
media
społ.
Internet
and
social
media
186,0

123,2
165,1

120,3
205,1

122,7
<0,001
*
średnia
+
odchylenie
standardowe;
test
Manna-Whitney’a.
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0556

poświęcanego
na
oglądanie
telewizji
lub
filmów,
granie
w
gry
komputerowe
i
korzystanie
z
mediów
społecznościo-
wych
z
nasileniem
dolegliwości
psychicznych
i
soma-
tycznych,
szczególnie
zdenerwowania,
rozdrażnienia
lub
złego
humoru
oraz
bólów
brzucha.
Właściwe
oszacowanie
tego
czasu
jest
coraz
trudniejsze,
ponieważ
młodzież
coraz
częściej
równocześnie
korzysta
z
wielu
mediów,
np.
ogląda-
nie
TV
i
czatowanie
z
przyjaciółmi.
Najnowszy
raport
WHO/
HBSC
poświęcony
trendom
otyłości
i
czynników
jej
ryzyka
wskazuje
jednak
na
coraz
częstsze
korzystanie
przez
mło-
dzież
z
komputera
(i
mobilnych
urządzeń)
w
wymiarze
czasowym
szkodliwym
dla
zdrowia
[14]
Wyniki
prezentowanych
w
pracy
analiz
dowiodły,
że
płeć
nie
tylko
różnicuje
nasilenie
wybranych
dolegliwości,
ale
też
„profil”
zajęć
sedentarnych
i
ich
związek
z
odczuwaniem
dolegliwości.
Dolegliwości
psychosomatyczne
istotnie
czę-
ściej
występują
wśród
dziewcząt
w
porównaniu
z
chłopcami.
Chłopcy
preferują
gry
komputerowe,
a
dziewczęta
media
Tabela
IV
–
Ryzyko
*
odczuwania
dolegliwości
somatycznych
co
najmniej
kilka
razy
w
tygodniu
związane
z
czasem
przeznaczanym
przez
młodzież
na
zajęcia
sedentarne
Table
IV
–
The
risk
*
of
somatic
complaints
felt
at
least
several
times
a
week
associated
with
time
spent
sedentary
by
adolescents
Zmienna
niezależna
w
skali
ciągłej
Independent
variable
in
continuous
scale
Zmienna
zależna
Dependent
variable
Ból
głowy
Headache
Ból
brzucha
Stomachache
Ból
pleców
Backache
Zmęczenie
Feeling
tired
Zawroty
głowy
Feeling
dizzy
Oglądanie
TV/filmów
Watching
TV/movies
IS
1,102
1,168
1,061
1,043
1,129
95%PU
1,037–1,171
1,089–1,253
0,988–1,140
0,988–1,101
1,048–1,217
p
0,002
<0,001
0,105
0,130
0,001
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
IS
1,078
1,137
1,026
0,979
1,067
95%PU
1,013–1,148
1,058–1,221
0,952–1,105
0,926–1,034
0,987–1,153
p
0,019
<0,001
0,508
0,444
0,103
Internet
i
media
społ.
Internet
and
social
media
IS
1,111
1,135
1,114
1,116
1,161
95%PU
1,061–1,163
1,075–1,198
1,056–1,176
1,071–1,163
1,097–1,228
p
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
*
Model
regresji
logistycznej
skorygowany
ma
płeć,
klasę
szkolną
i
zamożność
rodziny;
IS
–
iloraz
szans;
PU
–
przedział
ufności;
wyróżniono
istotne
statystycznie
wyniki.
Tabela
V
–
Ryzyko
*
odczuwania
dolegliwości
psychicznych
co
najmniej
kilka
razy
w
tygodniu
związane
z
zajęciami
sedentarnymi
Table
V
–
The
risk
*
of
mental
complaints
felt
at
least
several
times
a
week
associated
with
sedentary
activities
Zmienna
niezależna
w
skali
ciągłej
Independent
variable
in
continuous
scale
Zmienna
zależna
Dependent
variable
Przygnębienie
Feeling
low
Rozdrażnienie
lub
zły
humor
Irritability
or
bad
temper
Zdenerwowanie
Feeling
nervous
Trudności
w
zasypianiu
Difficulties
in
getting
to
sleep
Lęk
i
niepokój
Anxiety
Oglądanie
filmów
Watching
films
IS
1,062
1,114
1,101
1,109
1,055
95%PU
0,998–1,131
1,051–1,181
1,041–1,165
1,040–1,182
0,977–1,139
p
0,058
<0,001
0,001
0,002
0,168
Gry
komp./na
konsoli
Computer
and
video
games
IS
1,012
1,036
1,034
1,060
1,049
95%PU
0,948–1,081
0,975–1,101
0,975–1,096
0,992–1,132
0,968–1,136
p
0,717
0,254
0,262
0,086
0,241
Inne
zajęcia
przy
komputerze
Other
activities
on
the
computer
IS
1,129
1,135
1,136
1,114
1,081
95%PU
1,077–1,183
1,086–1,186
1,089–1,185
1,061–1,170
1,021–1,144
p
<0,001
<0,001
<0,001
<0,001
0,008
*
Model
regresji
logistycznej
skorygowany
ma
płeć,
klasę
szkolną
i
zamożność
rodziny;
IS
–
iloraz
szans;
PU
–
przedział
ufności;
wyróżniono
istotne
statystycznie
wyniki.
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0
557

społecznościowe
jako
aktywność
w
czasie
wolnym.
W
pro-
wadzonych
wcześniej
badaniach
z
pięciu
krajów
skandynaw-
skich
wykazano,
że
korzystanie
z
komputera,
gier
kompute-
rowych
i
oglądanie
telewizji
lub
filmów
jednoznacznie
przy-
czynia
się
do
bólu
pleców
i
bólu
głowy
zarówno
wśród
chłopców,
jak
i
dziewcząt
[15].
U
obu
płci
czynnikiem
ryzyka
było
częste
oglądanie
telewizji,
a
u
chłopców
dodatkowo
granie
w
gry
komputerowe.
Omawiana
praca
rozszerza
podobne
wnioski
na
szersze
spektrum
dolegliwości.
We
wcześniejszych
międzynarodowych
opracowaniach
wykorzystujących
wyniki
badań
HBSC
zwrócono
uwagę,
że
nasilanie
się
dolegliwości
subiektywnych
w
okresie
adoles-
cencji
w
większym
stopniu
dotyka
dziewczęta
[15].
Można
to
częściowo
tłumaczyć
ogólnie
większą
skłonnością
płci
żeń-
skiej
do
internalizacji
własnych
uczuć,
ale
też
problemami
swoistymi
dla
okresu
dojrzewania
(kształtowanie
się
tożsa-
mości,
kryzys
wartości,
niepewność
co
do
przyszłości
oraz
dolegliwościami
związanymi
z
cyklem
menstrualnym),
jak
również
presją
wynikającą
z
pojawiających
się
nowych
zadań
rozwojowych
i
zmieniających
się
relacji
z
otoczeniem
[16].
W
świetle
wyników
naszych
badań,
nasilenie
dolegli-
wości
psychicznych
związane
było
w
większym
stopniu
z
częstym
korzystaniem
z
mediów
społecznościowych
niż
z
innymi
zajęciami
przed
ekranem
lub
monitorem.
Problem
dotyczy
więc
zachowań,
które
mają
tendencję
wzrostową
[14].
Można
wysunąć
hipotezę,
że
zdenerwowanie
i
roz-
drażnienie
nastolatków
korzystających
z
mediów
społecz-
nościowych
miało
związek
z
tym,
z
jakimi
treściami
mieli
oni
kontakt
podczas
tej
czynności.
Być
może
treści
dostępne
w
Internecie
bądź
korzystanie
z
mediów
społecznościowych
wywołuje
u
młodzieży
nasilenie
negatywnych
emocji.
Jed-
nak
jest
to
jedynie
hipoteza,
którą
warto
sprawdzić
w
pogłębionych
badaniach.
Analizy
dotyczące
wpływu
zachowań
sedentarnych
na
dolegliwości
o
podłożu
psychicznym
prowadzono
w
Kana-
dzie
w
ramach
badań
Research
on
Eating
and
Adolescent
Lifestyles
(REAL).
Podobnie
do
opisanych
w
pracy
wyników
badań,
naukowcy
z
Kanady
wykazali,
że
zdenerwowanie
i
rozdrażnienie
to
najczęstsze
dolegliwości
o
podłożu
psy-
chicznym
nastolatków
spędzających
czas
przed
ekranem
komputera
czy
telewizora.
Ponadto
uważają
oni,
że
granie
w
gry
i
korzystanie
z
komputera
może
objawiać
się
poważ-
nymi
symptomami
depresji
u
młodzieży
[17].
Na
uwagę
zasługuje
też
wykazanie
związku
bólu
brzucha
z
zachowaniami
sedentarnymi.
W
literaturze
przedmiotu
wnioskowanie
na
temat
mechanizmów
tej
zależności
nie
jest
tak
jednoznaczne.
Zgłaszany
przez
młodzież
ból
brzucha
można
rozpatrywać
w
kontekście
niezdrowych
przekąsek
spożywanych
przez
nastolatki
podczas
oglądania
telewizji
lub
filmów
czy
używania
komputera
i
gier
komputerowych
[18].
W
piśmiennictwie
międzynarodowym
zwrócono
uwagę,
że
to
oglądanie
telewizji,
a
nie
praca
lub
zabawa
na
komputerze,
bardziej
sprzyja
złym
nawykom
żywieniowym
młodzieży.
Oglądanie
telewizji
lub
filmów
ma
charakter
bierny,
nie
wymaga
od
użytkownika
szczególnej
koncentra-
cji,
natomiast
aktywne
korzystanie
z
komputera
np.
pisanie,
szukanie
informacji
czy
komunikowanie
się
może
nie
dawać
okazji
do
pojadania
[19].
Należy
podkreślić,
że
nastolatki
coraz
więcej
czasu
spędzają,
siedząc
–
do
9
godzin
dziennie,
jednocześnie
zalecenia
w
zakresie
dziennego
zapotrzebowania
na
aktyw-
ność
fizyczną
spełnia
niecałe
10%
młodzieży
szkolnej
w
badaniach
kanadyjskich,
a
w
Polsce
24,2%
[12,
20].
Można
przypuszczać,
że
zajęcia
sedentarne
wypierają
z
harmono-
gramu
dnia
nastolatków
aktywność
fizyczną,
stwarzając
zagrożenie
dla
ich
zdrowia
obecnie
i
w
przyszłości
[21].
W
niektórych
podobnych
do
omawianej
pracy
analizach
aktywność
fizyczna
była
włączana
jako
dodatkowy
kompo-
nent.
Badacze
słowaccy
analizowali
uwarunkowania
sześciu
dolegliwości
–
bólu
pleców,
bólu
głowy,
problemów
ze
snem,
przygnębienia,
rozdrażnienie
i
zdenerwowanie
bez
podziału
na
dolegliwości
somatyczne
i
o
podłożu
psychicznym.
Do
opisywanego
przez
nich
modelu
wprowadzili
aktywność
fizyczną
jako
dodatkową
zmienną
niezależną.
Wykazano,
że
młodzież
oglądająca
telewizję
dłużej
niż
3
h
dziennie
zgła-
szała
bóle
głowy,
przygnębienie
i
rozdrażnienie
oraz
po-
denerwowanie
częściej
niż
młodzież
spędzająca
czas
przed
telewizorem
do
2
h
na
dzień.
Młodzież,
która
grała
w
gry
komputerowe
lub
pracowała
na
komputerze
dłużej
niż
3
h
dziennie,
zgłaszała
częściej
wszystkie
analizowane
dolegli-
wości
szczególnie
bóle
głowy.
Wbrew
oczekiwaniom,
Brin-
dova
i
wsp.
[22]
nie
wykazali
ochronnego
wpływu
aktyw-
ności
fizycznej
na
nasilenie
dolegliwości
zgłaszanych
przez
badaną
młodzież.
Dzieci
aktywne
fizycznie,
które
oglądały
ponad
3
h
telewizji
dziennie,
również
skarżyły
się
na
ww.
dolegliwości.
Wyjątek
stanowił
ból
pleców
młodzieży
(wymuszona
pozycja),
która
często
korzystała
z
komputera
bądź
grała
w
gry
komputerowe,
był
on
rzadziej
zgłaszany
przez
nastolatki
aktywne
fizycznie.
Być
może
powodem
rozbieżności
był
rodzaj
gier,
w
które
grała
młodzież.
Obecnie
popularne
są
aktywne
gry
na
konsolę,
wymagające
od
gracza
ponad
spoczynkowej
aktywności
ruchowej.
Z
kolei,
wyniki
portugalskich
badań
zrealizowanych
wśród
5
tys.
nastolatków
wykazały
już
istotną
ujemną
korelację
między
aktywnością
fizyczną
a
dolegliwościami
psychosomatycznymi
zgłaszanymi
przez
nastolatków.
Zwró-
cono
też
uwagę,
że
zależność
między
aktywnością
fizyczną
a
zajęciami
sedentarnymi
nie
musi
mieć
charakteru
związku
liniowego.
Istnieje
grupa
dzieci
aktywnych
fizycznie,
które
również
dużo
czasu
poświęcają
na
zachowania
sedentarne
[23].
Cytowane
prace
dostarczają
argumentów
za
systema-
tycznym
monitorowaniem
aktywności
fizycznej
młodzieży
w
kontekście
stylu
życia,
za
dalszym
prowadzeniem
badań
nad
wzorcami
spędzania
wolnego
czasu
przez
dzieci
i
młodzież
oraz
nad
skutkami
zdrowotnymi
ograniczonej
aktywnością
fizycznej
w
stale
zmieniającym
się
świecie.
Przeprowadzone
analizy
mają
szereg
ograniczeń.
Z
po-
wodu
przekrojowego
charakteru
badań,
trudno
jest
wnio-
skować
o
zależności
przyczynowo-skutkowej,
a
zaangażo-
wanie
w
zajęcia
sedentarne
pochodzi
z
wywiadu,
który
może
być
obciążony
tzw.
błędem
przypomnienia
(recall
bias).
Potwierdzone
analizą
korelacji
związki
z
zespołem
dolegli-
wości
okazały
się
istotne
statystycznie,
jednak
maksymalny
współczynnik
korelacji
wyniósł
0,206.
Oznacza
to,
że
oma-
wiane
czynniki
behawioralne
częściowo
wyjaśniają
zmien-
ność
stanu
zdrowia
nastolatków
i
powinny
być
uwzględ-
niane
w
złożonych
modelach
uwarunkowań
występowania
powtarzających
się
mnogich
dolegliwości
psychosomatycz-
nych.
Istotny
związek
z
pojedynczymi
dolegliwościami
po-
twierdziły
analizy
skorygowane
na
płeć,
wiek
i
zamożność
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0558

rodziny.
Dopiero
po
uwzględnieniu
innych
potencjalnych
predyktorów
można
mieć
pełen
obraz
badanej
zależności.
Uzyskane
wyniki
badań
mogą
przyczynić
się
do
wzmac-
niania
skuteczności
programów
interwencyjnych
mających
na
celu
zredukowanie
czasu
poświęcanego
przez
młodzież
na
zajęcia
sedentarne
[24].
Istnieje
konieczność
prowadzenia
programów
interwencyjnych,
w
tym
skutecznej
promocji
aktywności
ruchowej,
która
zachęci
młodzież
do
odejścia
od
ekranów
na
rzecz
ruchu
na
świeżym
powietrzu.
Każda
taka
jakościowa
i
ilościowa
zmiana
będzie
miała
bardzo
korzystny
wpływ
na
stan
ich
zdrowia
[25].
Wnioski

Jedynie
niewiele
ponad
1/3
badanych
nastolatków
nie
jest
obciążona
częstym
odczuwaniem
dolegliwości
psychoso-
matycznych.
Dolegliwości
psychosomatyczne,
częściej
od-
czuwają
dziewczęta
niż
chłopcy.

Nastolatki
poświęcają
znaczną
część
wolnego
czasu
na
zajęcia
sedentarne
–
średnio
dziennie
3
godz.
na
media
społecznościowe,
ponad
2
godz.
na
oglądanie
TV/filmów,
1,5
godziny
na
gry
komputerowe
lub
na
konsoli.

Dolegliwości
psychosomatyczne
młodzieży,
a
szczególnie
odczuwanie
zdenerwowania
i
rozdrażnienia,
nasilają
się
w
przypadku
częstszego
korzystania
z
mediów
społecz-
nościowych.

Konieczne
jest
opracowanie
strategii
edukacyjnych
w
celu
zmniejszania
czasu
spędzanego
przez
młodzież
biernie
przed
komputerem
i
telewizorem
oraz
promowanie
aktywności
fizycznej,
jako
alternatywnego
spędzania
wolnego
czasu.
Wkład
autorów/Authors’
contributions
DK
–
koncepcja
pracy,
przegląd
piśmiennictwa,
interpretacja
danych,
przygotowanie
ostatecznej
wersji
tekstu.
ASZ
–
udział
w
zbieraniu
danych,
interpretacja
danych
dot.
subiek-
tywnych
dolegliwości,
przegląd
piśmiennictwa.
HN
–
udział
w
zbieraniu
danych,
przegląd
piśmiennictwa,
interpretacja
danych
dot.
zajęć
sedentarnych.
JM
–
nadzór
nad
zbieraniem
danych,
koncepcja
analizy
statystycznej,
akceptacja
osta-
tecznej
wersji
tekstu.
Konflikt
interesu/Conflict
of
interest
Nie
występuje.
Finansowanie/Financial
support
Niniejsza
praca
powstała
w
ramach
grantu
NCN
nr
2013/09/
B/HS6/03438
Polska.
Etyka/Ethics
Treści
przedstawione
w
artykule
są
zgodne
z
zasadami
Deklaracji
Helsińskiej,
dyrektywami
EU
oraz
ujednoliconymi
wymaganiami
dla
czasopism
biomedycznych.
Badania
opi-
sywane
w
przedmiotowym
artykule
posiadają
zgodę
Komisji
Bioetycznej
działającej
przy
Instytucie
Matki
i
Dziecka
w
Warszawie,
nr
28/2013.
p
i
s
m
i
e
n
n
i
c
t
w
o
/
r
e
f
e
r
e
n
c
e
s
[1]
Prensky
M.
Digital
natives,
digital
immigrants.
On
the
Horizon
2001;9(5):1–6.
pobrane
z
http://marcprensky.com/
writing/Prensky%20-%20Digital%20Natives,%20Digital%
20Immigrants%20-%20Part1.pdf,
2
czerwca
2017.
[2]
Kovatcheva
E,
Nikolov
R,
Shoikova
E.
Competence-Based
for
Digital
Natives.
Conference
Paper:
XV
International
Forum
Modern
information
society
formation
-
problems,
perspectives,
innovation
approaches,
At
Saint-Petersburg,
Russian
Federation.
2014.
[3]
Shang
L,
Wang
JW,
O’Loughlin
J,
Tremblay
A,
Mathieu
M-E,
Henderson
M,
et
al.
Screen
time
is
associated
with
dietary
intake
in
overweight
Canadian
children.
Prev
Med
Rep
2015;
(2):265–269.
[4]
Ihlebaek
C,
Eriksen
H,
Ursin
H.
Prevalence
of
subjective
health
complaints
(SHC)
in
Norway.
Scand
J
Public
Health
2002;30:20–29.
[5]
Marques
A,
Calmeiro
L,
Loureiro
N,
Frasquilho
D,
Gaspar
de
Matos
M.
Health
complaints
among
adolescents:
Associations
with
more
screen-based
behaviours
and
less
physical
activity.
J
Adolesc
2015;44:150–157.
[6]
Nuutinen
T,
Roos
E,
Ray
C,
Villberg
J,
Valimaa
R,
Rasmussen
M,
et
al.
Computer
use,
sleep
duration
and
health
symptoms:
a
cross-sectional
study
of
15-year
olds
in
three
countries.
Int
J
Pubic
Health
2014;59(4):619–628.
[7]
Mullin
BC,
Pyle
L,
Haraden
D,
Riederer
J,
Brim
N,
Kaplan
D.
A
preliminary
multimethod
comparison
of
sleep
among
adolescents
with
and
without
generalized
anxiety
disorder.
J
Clin
Child
Adolesc
Psychol
2017;46(2):198–210.
[8]
Cain
N,
Gradisar
M.
Electronic
media
use
and
sleep
in
school-aged
children
and
adolescents.
Sleep
Med
2010;11
(8):735–742.
[9]
Rosen
LD,
Lim
AF,
Felt
J.
Media
and
technology
use
predicts
ill-being
among
children,
preteens
and
teenagers
independent
of
the
negative
health
impacts
of
exercise
and
eating
habits.
Comput
Human
Behav
2014;35:364–375.
[10]
Saunders
YJ,
Gray
CE,
Poitras
VJ,
Chaput
JP,
Janssen
I,
Katzmarzyk
P.
Combinations
of
physical
activity,
sedentary
behaviour
and
sleep:
relationships
with
health
indicators
in
school-aged
children
and
youth.
Appl
Physiol
Nutr
Metab
2016;41:283–293.
[11]
Trenell
MI.
Sedentary
behaviour,
physical
activity,
and
NAFLD:
Curse
of
the
chair.
J
Hepatol
2015;63(5):1064–1065.
[12]
W:
Mazur
J,
red.
Zdrowie
i
zachowania
zdrowotne
młodzieży
szkolnej
w
Polsce
na
tle
wybranych
uwarunkowań
socjodemograficznych.
Warszawa:
Instytut
Matki
i
Dziecka;
2014.
[13]
Currie
C,
Molcho
M,
Boyce
W,
Holstein
B,
Torsheim
T,
Richter
M.
Researching
health
inequalities
in
adolescents:
the
developmentt
of
the
Health
Behaviour
in
School-Aged
Children
(HBSC)
family
affluence
scale.
Soc
Sci
Med
2008;66
(6):1429–1436.
[14]
W:
Inchley
I,
Currie
D,
Jewell
J,
Breda
J,
Barnekov
V,
reds.
Adolescent
obesity
and
related
behaviours:
trends
and
inequalities
in
the
WHO
European
Region,
2002–2014..
Copenhagen:
WHO
Regional
Office
for
Europe;
2017.
[15]
Torsheim
T,
Eriksson
L,
Schnohr
CW,
Hansen
F,
Bjarnason
T,
Valimaa
R.
Screen-based
activities
and
physical
complaints
among
adolescents
from
the
Nordic
countries.
BMC
Public
Health
2010;10:324.
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0
559

[16]
Cavallo
F,
Zambon
A,
Borraccino
A,
Raven-Sieberer
U,
Torsheim
T,
Lemma
P.
Girls
growing
through
adolescence
have
a
higher
risk
of
poor
health.
Qual
Life
Res
2006;15
(10):1577–1585.
[17]
Maras
D,
Flament
M,
Murray
M,
Buchholz
A,
Henderson
K,
Obeid
N,
et
al.
Screen
time
is
associated
with
depression
and
anxiety
in
Canadian.
Youth
Prev
Med
2015;73:133–138.
[18]
Boraccino
A,
Lemma
P,
Berchialla
P,
Cappelo
N,
Inchey
J,
Daimasso
P,
et
al.
Unhealthy
food
consumption
in
adolescence:
role
of
sedentary
behaviours
and
modifiers
in
11-,
13-
and
15-year-old
Italians.
Eur
J
Public
Health
2016;26
(4):650–656.
[19]
Fletcher
E,
Leech
R,
McNaughton
SA,
Dunstan
DW,
Lacy
KE,
Salmon
J.
Is
the
relationship
between
sedentary
behaviour
and
cardiometabolic
health
in
adolescents
independent
of
dietary
intake?
A
systematic
review
Obes
Rev
2015;16:795–805.
[20]
Herman
KM,
Hopman
W,
Sabiston
CM.
Physical
activity,
screen
time
and
self-rated
health
and
mental
health.
Prev
Med
2015;73:112–116.
[21]
Kimm
SY,
Glynn
NW,
Obarzanek
E,
Liu
LK.
Relation
between
the
changes
in
physical
activity
and
body-mass
index
during
adolescence:
a
multicentre
longitudinal
study.
Lancet
2005;366:301–307.
[22]
Brindova
D,
Dankulincova-Veselska
Z,
Klein
D,
Hamrik
Z,
Sigmundova
DP,
van
Dijk
J.
Is
the
association
between
screen-based
behaviour
and
health
complaints
among
adolescents
moderated
by
physical
activity?
Int
J
Public
Health
2015;60:139–145.
[23]
Marques
A,
Calmeiro
L,
Loureiro
N,
Frasquilho
D,
Gaspar
de
Matos
M.
Health
complaints
among
adolescents:
Associations
with
more
screen-based
behaviours
and
less
physical
activity.
J
Adolesc
2015;44:150–157.
[24]
Biddle
SJ,
Petrolini
I,
Pearson
N.
Interventions
designed
to
reduce
sedentary
behaviours
in
young
people:
A
review
of
reviews.
Br
J
Sports
Med
2014;48(3):182–186.
[25]
Tremblay
MS,
LeBlanc
AG,
Kho
ME,
Saunders
TJ,
Larouche
R,
Colley
RC,
et
al.
Systematic
review
of
sedentary
behaviour
and
health
indicators
in
school-aged
children
and
youth.
Int
J
Behav
Nutr
Phys
Act
2011;8:98.
p
e
d
i
a
t
r
i
a
p
o
l
s
k
a
9
2
(
2
0
1
7
)
5
5
3
–
5
6
0560