Tıbbi Çeviri ve Zorlukları

Abstract

The origin of medical terminology lie in the Greek and Latin languages and possesses its own unique terminology which resembles an international language that utilises the same terminology spoken globally amongst experts, who work in the field, and is used to communicate with each other. According to Fluck, the use of Greek and Latin origin terms in medical language is advantageous from the perspective of being used internationally, not evoking erroneous associations and the unchangeability of semantic context (1996: 92).
Terms whose roots stem from the Latin and Greek languages can vary depending on their pronounciation in different languages. An example of this is Hiperglisemi (Tr.) / Hyperglycemia (Eng.) / Hyperglykämie (Ger.). On the other hand, many countries prefer to use the equivalent of international medical terminology in their own language or, in other words, to translate intralingually. The following are an illustration of this, Erythrocytes (Grk.) Alyuvarlar (Tr.), Red blood cells (Eng.), rote Blutkörperchen (Ger.). Despite the fact that countries use the equivalent of many medical terms in their language, internationally accepted abbreviations are used particularly where abbreviations are concerned. For example, Human Immunodeficiency Virus (Tr. İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) is used with the abbreviation HIV and not IBYV. All such cases of the above can pose a difficulty for the translator.
Another particularity that can be trying for a translator is that of synonymous terms. For example, all of the three terms frengi = sifiliz = lues are used for the same disease. The translator can come across varying term usage for the same disease in different medical texts. In such cases the translator may find it difficult to comprehend that it is the same topic under discussion.
In addition to the use of synonymous term usage, the use of homophone terms can also be problematic for the translator. For example, the term Cardia is used both for a cardiac valve and the region following the "z-line" of the gastroesophageal junction. This is why a consideration of the context in which the term is used is crucial if errors are to be prevented.
On the other hand, it is also true as stated by Erten that the same words exist in both everyday and medical language (2016: 58-59). However, such words are not synonymous and the meaning attributed to words in a medical text differs from the meaning ascribed to the same words in a text of everyday language. For example, Geschichte (Ger.) in everyday language and in lexicons means history and story whereas when used as a medical term has the meaning of a patient's account of their medical history (anamnesis).
A translator undertaking medical translation will without a doubt encounter abbreviations and may face difficulty in translating the word in full. As an example, in German HNO (Hals-Nasen-Ohren) in Turkish KBB (Kulak-Burun-Boğaz) and in English ENT (Ear, Nose and Throat). The word order in the abbreviation of Hals-Nasen-Ohren differs from the word order of the Turkish equivalent for Ear-Nose-Throat. In the event that the translator undertakes calque translation, HNO becomes BBK. In the event that the abbreviation and word in full do not appear together, clarity is lost. It is also sometimes the case that similar abbreviations in different languages exist. For example, the abbreviation in German EQ (Entwicklungsquotient) and the English abbreviation EQ (Empathy quotient) are the abbreviations for different concepts.
Another issue relating to abbreviations that may prove difficult for the translator is the fact that some abbreviations belonging to international medical terminology may, albeit only rarely, differ from country to country. For example, the acronym EKG is used in many countries including Turkey, however in both American and British English the acronym ECG (Electrocardiogram) is also used.
In addition to this, more than one abbreviation can exist for a medical term used internationally. For instance, in German, the acronyms of PAH, PH or PHT can all be used for Pulmonalarterielle Hypertonie. Such circumstances can without doubt also constitute another factor that poses difficulty for the translator. Another illustration of this can be seen in the use of the following acronyms for the English term chronic obstructive pulmonary disease; COPD, COLD (chronic obstructive lung disease) or COAD (chronic obstructive airway disease).
In addition to this as stated by Erten, an acronym can sometimes have more than one meaning (2016: 62). For instance, CT: Cellular therapy / Cerebraltumor / Clotting time / Corneal transplant / Cerebral thrombosis. Thus in such a case the translator has to consider the acronym within the context that it appears and the branch of medicine which the text being translated refers to (e.g. cardiology, pulmonology, neurology).
One of the most challenging situations for a translator involves instances where a direct translation for a medical term or concept in the source language does not exist in the target language. In such instances the translator resorts to either literal or calque translation methods in order to put forth a new concept. As an illustration of this, the German concept of Bewegungsapparat is translated into Turkish as hareket cihazı (locomotion device). Whereas, the translation of Bewegungsapparat into English is locomotor system.
Many terms that are similar to one another exist in medical language. Such medical terms that appear in source texts can be easily misunderstood which can result in an incorrect translation. For instance, stricture (urethral stricture) / structure (body structure).
There are terms that can easily be confused with one another when attempting to decipher terminology. As an example, because of their meanings in Turkish, the terms columnia (column) and colon (large intestine) can be confused. Such confusion can result in the miscomprehension of meaning. (Aslan et.al.: 1998:17-18).
In conclusion, the fact that the discipline of medicine possesses its own unique terminology and that the roots of this terminology lies in Greek and Latin, is the most arduous issue for translators translating medical texts. In addition to knowing the source and target languages well, the translator has to have a good grasp of medical language and terminology, and be able to translate in a clear and understandable manner after unravelling the text. This is because only a partial understanding or interpretation can result in the translator making an error. Another point that may prove difficult for the translator is there not being an equivalent for a medical term used in the source language in the target language. In such circumstances, the translator resorts to either literal or calque translation methods in order to put forth a new concept. In contrast to this, the translator could describe, clarify or use a term from English, the other prevalent language in the medical field. In such a case the English of the term can be given in brackets if the target language is English. Synonymous and homophone terms can also prove to be difficult for the translator. In addition to the above, terms used in everyday language that carry a different meaning in medical terminology, abbreviations and terms written similarly may result in terms being confused in Turkish. Terms being confused can result in the miscomprehension of meaning or mistranslation.
There are very few specialists, or those who have received training, in Turkey in the field of medical translation. This shortfall is being tackled by providing compulsory or elective translation classes in specialist translation/specific field translation in fields such as legal translation, medical translation, audio-visual translation, technical translation and literary translation in the Interpretation-Translation or Translation Studies Departments of universities.

Full text

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7, p. 249-262
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11450
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
ArticleInfo/Makale Bilgisi
Received/Geliş: 14.02.2017 Accepted/Kabul:23.03.2017
Referees/Hakemler: Doç. Dr. Ender ATEŞMAN – Doç. Dr.
Muhammet KOÇAK – Yrd. Doç. Dr. Lokman TANRIKULU
ThisarticlewascheckedbyiThenticate.
TIBBİ ÇEVİRİ VE ZORLUKLARI
Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ*
ÖZET
En eski bilim alanlarından biri olan tıp bilimi, daima güncel kalan,
sürekli gelişen ve tüm dünyada yakından takip edilen bir bilim dalıdır.
İnsan sağlığı ile ilgili olması nedeniyle herhangi bir yeni buluş, yeni
teknolojik gelişim, yeni tedavi yöntemi gibi birçok bilgi ülkeler arasında
paylaşılmaktadır. Bu paylaşım çeviri aracılığıyla gerçekleşmektedir. Tıp
alanıyla ilgili yapılan çeviriler tıbbi çeviri, tıp çevirisi, tıp metinleri çevirisi,
tıbbi metin çevirisi kavramlarıyla tanımlanmaktadır. Bu alanda çeviri
yapan çevirmenlerin hata yapma toleransları sıfırdır. Zira sağlıkla ilgili
en küçük bir yanlış anlama ölümcül sonuçlara götürebilir. Tıp dilinin
kendine özgü terminolojisi, Yunanca ve Latince kökenli terimler, hedef
dildeki kullanım şekilleri, eşdeğer karşılıkları gibi birçok etken böyle ağır
bir sorumluluk altındaki çevirmenlerin işini daha da zorlaştırmaktadır.
Bu nedenle her çevirmen tıbbi çeviri yapamaz, zira her iki dile hakim
olmak yetmez aynı zamanda alanla ilgili belirli bir bilgi birikimine ve
tecrübeye de sahip olmak gerekir.
Bu çalışmada, tıbbi çeviri kapsamında öncelikle tıp dili ve
terminolojisi, tıbbi çeviri yöntemine ilişkin alan yazında geçen kuramsal
bilgilere yer verildikten sonra tıbbi metinlerde kullanılan tıp dili ve
terminolojisi, uluslararası tıbbi terminolojiyi ülkelerin kendi dillerine
nasıl uyarladıkları, bunların günlük tıp dilindeki eşdeğer karşılıkları
(diliçi çevirileri) incelenmiştir. Daha sonra da tüm bu bilgiler ışığında
çevirmeni zorlayan ve yanıltan, hataya götüren çeviri sorunları, yanlış
çeviri yaklaşımları üzerinde durulmuş ve bazı önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Tıp terminolojisi, tıbbi çeviri, çevirmen, çeviri
zorlukları
* Yrd. Doç. Dr. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, El-mek:
sgkoprulu@hotmail.com

250 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
MEDICAL TRANSLATION AND DIFFICULTIES IN MEDICAL
TRANSLATION
ABSTRACT
Medical science, one of the earliest scientific fields, is a science
discipline that is closely followed throughout the world and that always
keeps abreast of change and evolves constantly. Due to the fact that it is
related to human health, most information in this field such as a new
inventions, technological developments, and treatment methods are
shared among scientist around the world. This sharing occurs through
translation. Translations made in the field of medicine are defined by a
number of different terms, namely medical translation, translation for
medicine, medical text translation, translation of medical documents.
Translators who make translations in this area have zero tolerance to
errors. This is because even the slightest misunderstanding about health
can lead to fatal outcomes. In addition, many factors such as the unique
terminology used in medical language, Greek and Latin based terms, the
types of usage of these terms in the target language, and target language
equivalents make the task of translators - who are under such a heavy
burden - even more difficult. For this reason, medical translations cannot
be made by any translator. Not only that it is not enough to master both
languages (the translated and the target) but at the same time the
translator must have a certain knowledge and experience in the field.
In this study, the medical language and terminology and theoretical
information on the method of medical translation has been included in
the beginning. Then, the medical language and terminology in medical
texts, how international medical terminology adapts countries to their
own languages, and their equivalents in the daily language (intralingual
translation) have been examined. Finally, wrong translation approaches
and translation problems, which raise difficulties for translators and lead
to misconceptions and error, are highlighted and a number of possible
solutions are offered.
STRUCTURED ABSTRACT
The origin of medical terminology lie in the Greek and Latin
languages and possesses its own unique terminology which resembles an
international language that utilises the same terminology spoken globally
amongst experts, who work in the field, and is used to communicate with
each other. According to Fluck, the use of Greek and Latin origin terms
in medical language is advantageous from the perspective of being used
internationally, not evoking erroneous associations and the
unchangeability of semantic context (1996: 92).
Terms whose roots stem from the Latin and Greek languages can
vary depending on their pronounciation in different languages. An
example of this is Hiperglisemi (Tr.) / Hyperglycemia (Eng.) /
Hyperglykämie (Ger.). On the other hand, many countries prefer to use
the equivalent of international medical terminology in their own language
or, in other words, to translate intralingually. The following are an

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 251
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
illustration of this, Erythrocytes (Grk.) Alyuvarlar (Tr.), Red blood cells
(Eng.), rote Blutkörperchen (Ger.). Despite the fact that countries use the
equivalent of many medical terms in their language, internationally
accepted abbreviations are used particularly where abbreviations are
concerned. For example, Human Immunodeficiency Virus (Tr. İnsan
Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) is used with the abbreviation HIV and not
IBYV. All such cases of the above can pose a difficulty for the translator.
Another particularity that can be trying for a translator is that of
synonymous terms. For example, all of the three terms frengi = sifiliz =
lues are used for the same disease. The translator can come across
varying term usage for the same disease in different medical texts. In
such cases the translator may find it difficult to comprehend that it is the
same topic under discussion.
In addition to the use of synonymous term usage, the use of
homophone terms can also be problematic for the translator. For
example, the term Cardia is used both for a cardiac valve and the region
following the "z-line" of the gastroesophageal junction. This is why a
consideration of the context in which the term is used is crucial if errors
are to be prevented.
On the other hand, it is also true as stated by Erten that the same
words exist in both everyday and medical language (2016: 58-59).
However, such words are not synonymous and the meaning attributed to
words in a medical text differs from the meaning ascribed to the same
words in a text of everyday language. For example, Geschichte (Ger.) in
everyday language and in lexicons means history and story whereas when
used as a medical term has the meaning of a patient's account of their
medical history (anamnesis).
A translator undertaking medical translation will without a doubt
encounter abbreviations and may face difficulty in translating the word
in full. As an example, in German HNO (Hals-Nasen-Ohren) in Turkish
KBB (Kulak-Burun-Boğaz) and in English ENT (Ear, Nose and Throat). The
word order in the abbreviation of Hals-Nasen-Ohren differs from the word
order of the Turkish equivalent for Ear-Nose-Throat. In the event that the
translator undertakes calque translation, HNO becomes BBK. In the
event that the abbreviation and word in full do not appear together,
clarity is lost. It is also sometimes the case that similar abbreviations in
different languages exist. For example, the abbreviation in German EQ
(Entwicklungsquotient) and the English abbreviation EQ (Empathy
quotient) are the abbreviations for different concepts.
Another issue relating to abbreviations that may prove difficult for
the translator is the fact that some abbreviations belonging to
international medical terminology may, albeit only rarely, differ from
country to country. For example, the acronym EKG is used in many
countries including Turkey, however in both American and British
English the acronym ECG (Electrocardiogram) is also used.
In addition to this, more than one abbreviation can exist for a
medical term used internationally. For instance, in German, the
acronyms of PAH, PH or PHT can all be used for Pulmonalarterielle
Hypertonie. Such circumstances can without doubt also constitute

252 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
another factor that poses difficulty for the translator. Another illustration
of this can be seen in the use of the following acronyms for the English
term chronic obstructive pulmonary disease; COPD, COLD (chronic
obstructive lung disease) or COAD (chronic obstructive airway disease).
In addition to this as stated by Erten, an acronym can sometimes
have more than one meaning (2016: 62). For instance, CT: Cellular
therapy / Cerebraltumor / Clotting time / Corneal transplant / Cerebral
thrombosis. Thus in such a case the translator has to consider the
acronym within the context that it appears and the branch of medicine
which the text being translated refers to (e.g. cardiology, pulmonology,
neurology).
One of the most challenging situations for a translator involves
instances where a direct translation for a medical term or concept in the
source language does not exist in the target language. In such instances
the translator resorts to either literal or calque translation methods in
order to put forth a new concept. As an illustration of this, the German
concept of Bewegungsapparat is translated into Turkish as hareket
cihazı (locomotion device). Whereas, the translation of Bewegungsapparat
into English is locomotor system.
Many terms that are similar to one another exist in medical
language. Such medical terms that appear in source texts can be easily
misunderstood which can result in an incorrect translation. For
instance, stricture (urethral stricture) / structure (body structure).
There are terms that can easily be confused with one another when
attempting to decipher terminology. As an example, because of their
meanings in Turkish, the terms columnia (column) and colon (large
intestine) can be confused. Such confusion can result in the
miscomprehension of meaning. (Aslan et.al.: 1998:17-18).
In conclusion, the fact that the discipline of medicine possesses its
own unique terminology and that the roots of this terminology lies in
Greek and Latin, is the most arduous issue for translators translating
medical texts. In addition to knowing the source and target languages
well, the translator has to have a good grasp of medical language and
terminology, and be able to translate in a clear and understandable
manner after unravelling the text. This is because only a partial
understanding or interpretation can result in the translator making an
error. Another point that may prove difficult for the translator is there
not being an equivalent for a medical term used in the source language
in the target language. In such circumstances, the translator resorts to
either literal or calque translation methods in order to put forth a new
concept. In contrast to this, the translator could describe, clarify or use
a term from English, the other prevalent language in the medical field. In
such a case the English of the term can be given in brackets if the target
language is English. Synonymous and homophone terms can also prove
to be difficult for the translator. In addition to the above, terms used in
everyday language that carry a different meaning in medical terminology,
abbreviations and terms written similarly may result in terms being
confused in Turkish. Terms being confused can result in the
miscomprehension of meaning or mistranslation.

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 253
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
There are very few specialists, or those who have received training,
in Turkey in the field of medical translation. This shortfall is being tackled
by providing compulsory or elective translation classes in specialist
translation/specific field translation in fields such as legal translation,
medical translation, audio-visual translation, technical translation and
literary translation in the Interpretation-Translation or Translation
Studies Departments of universities.
Keywords: Medical terminology, medical translation, translator,
translation difficulties
Giriş
Tıp, “Hastalıkları iyileştirmek, hafifletmek veya önlemek amacıyla başvurulan teknik ve
bilimsel çalışmaların tümü”nü (Güncel Türkçe Sözlük, TDK)
1
kapsamaktadır. Dolayısıyla tıp,
mikrobiyoloji, anatomi, biyokimya, cerrahi, dahiliye, cildiye gibi sağlıkla/hastalıkla ilgili her türlü
alanı kapsamaktadır. Her alanın kendine özgü bir terminolojisinin olduğu göz önüne alındığında tıp
biliminin ne kadar geniş bir terminolojiye sahip olduğu da ortadadır.
Vücut bölümlerinin ve organların tanımlanmasında büyük oranda Latince ve Yunanca
kökenli terimler kullanılmaktadır (Roelcke, 2005: 197). Günümüzde tıbbi metinlerde İngilizcenin
üstünlüğü göze çarpsa da, Latince ve Yunanca hakimiyetini korumaktadır. Zira tıp terminolojisinin
temeli Yunanca ve Latinceye dayanmaktadır. Alanın öncüsü, ortaya çıkan kavram ve ürünlerin ad ve
hak sahibi pozisyonunda olmaktadır. Örneğin bilgisayar ve tıp teknolojisinde ABD’nin etkin rolü
üstlenmesinden dolayı İngilizce 20.yüzyılın son otuz yılında pek çok topluma ve dile sözcük
kazandırmıştır. Diğer toplumlar ise, belli ifadelerde kullanılacak terminoloji için bu toplumların
dilinden yararlanırlar (Mac Morrow, 1998: 13, akt. Erten, 2016: 31).
En eski bilim alanlarından biri olan tıp bilimi sürekli gelişen ve tüm dünyada yakından takip
edilen bir bilim dalıdır. Bu alandaki yeni buluşlar, teknolojik gelişimler, yeni tedavi yöntemleri gibi
birçok bilgi hızlı bir şekilde ülkeler arasında paylaşılmaktadır. Bu paylaşımda çevirinin çok önemli
bir yeri vardır. Tanrıkulu’nun da (2017: 519) belirttiği gibi, “gelişen ve küreselleşen dünyada çeviri
etkinliğinin diller arası düzeyde iletişimin vazgeçilmez bir ögesi olduğu, yadsınamaz bir gerçektir.”
Ülkeler arası bilgi akımı çeviri aracılığıyla gerçekleşmektedir. İnsan sağlığını ilgilendiren çevirilerde
çevirmenin ekstra ağır bir sorumluluğu vardır. Sağlıkla ilgili en küçük bir yanlış anlama ölümcül
sonuçlara neden olabileceği için bu alanda çalışan çevirmenlerin hata yapma toleransları sıfırdır.
Tıbbi çeviri, hekimlikle ilgili dahiliye, cerrahi, göz, diş, kardiyoloji gibi alanlarının tümü,
anestezi, endoskopi, halk sağlığı, mikrobiyoloji, patoloji, klinik rapor, araştırma ve makaleler,
prospektüsler, tıbbi ürün lisans ve patentleri gibi çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Böyle geniş bir
alan olan tıbbın kendine özgü terminolojisi, Yunanca ve Latince kökenli terimler, hedef dildeki
kullanım şekilleri, eşdeğer karşılıkları gibi birçok etken, çevirmenlerin işini daha da
zorlaştırmaktadır.
Bu çalışmada, tıbbi çeviri kapsamında öncelikle tıp dili ve terminolojisi, tıbbi çeviri
yöntemine ilişkin alan yazında geçen kuramsal bilgilere yer verildikten sonra tıbbi metinlerde
kullanılan tıp dili ve terminolojisi, uluslararası tıbbi terminolojiyi ülkelerin kendi dillerine nasıl
uyarladıkları, bunların günlük tıp dilindeki eşdeğer karşılıkları (diliçi çevirileri) incelenmiştir. Daha
1
www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.58cfb61932a290.75345855 (erişim:
01.02.2017)

254 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
sonra da tüm bu bilgiler ışığında çevirmeni zorlayan ve yanılgıya, hataya götüren çeviri sorunları,
yanlış çeviri yaklaşımları üzerinde durulmuş ve bazı önerilerde bulunulmuştur.
Tıp Dili ve Terminolojisi
Terminolojisi Yunan ve Latin dillerine dayanan tıp dili, kendine özel terminolojisiyle dünya
genelinde bu alanda çalışan kişilerin aynı terminolojiyi kullandığı uluslararası bir dil gibidir. Nasıl
ki günümüzde İngilizce bir dünya dilidir, tıp dili de aynı şekilde dünyanın birçok yerinde alanda
çalışanların birbirleriyle iletişimde kullandıkları bir dildir.
Kongrelerde, seminerlerde, bilimsel çalışmalarda, yayınlarda vb., yanlış anlamalara neden
olmaması ve kolay anlaşılması adına uluslararası tıp terminolojisi kullanılır, zira bu tür çalışmaların
hedefindeki kitle de yine aynı alandan bilim insanlarıdır. Bu anlamda Fluck (1996: 92), tıp dilinde
Yunanca ve Latince kökenli terimlerin kullanılmasının, uluslararası olması, yanlış çağrışımlar
yapmaması ve anlamsal içeriğinin değişmezliği açısından avantajlı olduğunu belirtmektedir.
Bununla ilgili olarak şu örneği verebiliriz: Steteskop (vücut içi sesleri dinlemeye yarayan alet) bu tıp
terimine karşılık olarak dinleme aleti kavramını kullanabiliriz. Ancak bu kavram bize tek bir şeyi
çağrıştırmaz; araç dinleme cihazı, böcek gibi birçok dinleme cihazlarını çağrıştırabilir. Ancak
steteskop denildiğinde insanın zihninde tek bir gösterge oluşur.
Latince ve Yunanca dillerinden köken alan terimler, farklı dillerde dildeki telaffuz şekline
göre değişiklikler göstermektedir. Örneğin Tüberküloz (Tr.) / Tuberculosis (İng.) / Tuberculose
(Alm.); Anamnez (Tr.) / Anamnesis (İng.) / Anamnese (Alm.); Hipertansiyon (Tr.) / Hypertension
(İng.) / Hypertonie (Alm.) veya Hiperglisemi (Tr.) / Hyperglycemia (İng.) / Hyperglykämie (Alm.).
Diğer yandan birçok ülke, Latince/Yunanca kökenli hastalık adı, organ adı, anatomik adlar
gibi uluslararası tıbbi terimlerin yerine kendi dillerinde bulunan eşdeğer karşılıklarını, diğer bir
deyişle diliçi çevirilerini kullanmaktadır. Örneğin infarctusmyocardii (Lat.) Kalp krizi (Tr.),
Heartattack (İng.), Herzschlag (Alm.); Erythrocytes (Yun.) Alyuvarlar (Tr.), Red blood cells
(İng.), rote Blutkörperchen (Alm.) veya Tuberculum (Lat.) Verem (Tr.), Consumption (İng.),
Schwindsucht (Alm.).
Tıp çevirisinde dil içi çeviri anlamında dikkat çeken bir konu ise, tıp dilinde kullanılan
birleşik terimlerin kısmı çevirisidir. Örneğin hipertansiyon terimi dilimizde genellikle yüksek
tansiyon olarak kullanılmaktadır. Halk arasında dahi bu deyiş yaygındır. Ancak burada terimin
Türkçe tam karşılığı yüksek kan basıncı şeklindedir. Veya İngilizcede renal insufficiency terimi,
kidney failure olarak tamamen İngilizce terimlerle kullanıldığı gibi renal failure olarak da
kullanılabilmektedir. Almancada da aynı durum söz konusudur: renale Insuffizienz terimi
Nierenversagen şeklinde tamamen Almanca terim olarak kullanılabildiği gibi kısmi çeviri ile
Niereninsuffizienz şeklinde de kullanılabilmektedir.
Türkçede kimi terimlerin Türkçe karşılıklarının kullanımı yaygınlaşmış iken kimi terimler
telaffuzları açısından uyarlanarak kullanılmaktadır. Örneğin kardiyolog için kalp hastalıkları uzmanı
kavramı kullanımı günlük kullanımda ve halk arasında yaygın iken radyolog için aynı durum söz
konusu değildir, ışın bilim uzmanı veya ışın bilimci kavramı kullanılmamaktadır.
Bunun yanı sıra, ülkeler birçok tıbbi terimin kendi dillerindeki karşılıklarını kullansalar da
özellikle kısaltmalarda uluslararası kabul görmüş kısaltmalar kullanılmaktadır. Örneğin HIV (Human
Immunodeficiency Virus), AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome), EEG
(Electroencephalography) veya OGTT (Oral Glucose Tolerance Test). Bu örneklerde geçen AIDS
hastalığı Türkçeye Edinilmiş Bağışıklık Eksikliği Sendromu veya Edinsel Bağışıklık Yetmezliği
Sendromu şeklinde sözcüğü sözcüğüne çeviri yoluyla aktarılmıştır. Ancak kullanılan kısaltma

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 255
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
İngilizce’dir (AIDS); EBES veya EBYS değildir. Aynı şekilde HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği
Virüsü) yine HIV olarak kullanılmaktadır, İBYV olarak değil.
Tıbbi Çeviri ve Zorlukları
Tıp metinleri çevirisinin geçmişi çok eskilere dayanır. Bu nedenle en önemli çeviri
türlerinden biri olarak sayılabilir. Tıbbi çeviriyle ilgili yapılmış olan çalışmaların olmasına rağmen
genel kabul görmüş bir tıbbi çeviri kuramı yoktur. Önerilen kuramlar teknik çeviri kuramının tıp
alanına uygulamasıdır. Tıp alanına odaklanan çeviribilimciler Peter Newmark, Henri Van Hoof ve
Henry Fischbach’tır. Ülkemizde tıbbi çeviriye ilişkin çalışmalar sözcük ve terim kullanımına
odaklanmıştır. Alanda kuramsal çalışmaların olmamasının yanı sıra tıbbi metin çevirileri donanımlı
kişilerce yapılmamaktadır. Genellikle çevirilerde sözcüklerin yerlerine sözcük koyma şeklinde
çeviriler yapılmaktadır. Tıp metinleri çevirisi için herhangi bir kesin kuram benimsenmemekle
birlikte çağdaş hedef odaklı kuramların ışığında amaç, işlev ve ürün odaklı çeviri yöntemlerini
kullanarak çeviri metinleri üretilmesi vurgulanmaktadır. (Erten, 2016: 13-16).
Tıp biliminin kendine özgü dil ve terminolojisinin olması çevirmenin her iki dili (kaynak dil
ve hedef dil) çok iyi bilmenin yanı sıra bilmesi gereken diğer bir dildir. Tıbbi çeviride yanlış
anlamaya, yorum yapmaya ve de en önemlisi hata yapmaya yer yoktur. Çevirmen kaynak metni
anlamalı, anlaşılması zor ise çözümlemeli ve açık ve anlaşılır bir çeviri gerçekleştirmelidir.
Fischbach (1986), bir dilden başka bir dile tıbbi çeviride yanlış anlamaları azaltmak ve anlamı
artırmak için şu üç etkenin katkıda bulunduğunu belirtir:
1. tıbbın konusu (insan vücudu ve işlevleri) dünyanın her yerinde aynı olduğu için
evrenseldir;
2. araştırma kaynakları her yerde bulunabilir ve geniş ölçüde erişilebilirdir;
3. tıp dili (temelde Yunanca ve Latince), en azından batı dillerinde o kadar yaygındır ki
sözcük düzeyinde eşdeğerlik söz konusudur.
Çevirmenin kaynak dili, hedef dili ve tıp dilini ve terminolojisini çok iyi bilmesi, onun çeviri
eyleminde hiç zorlanmayacağı anlamına gelmez. Bu olmazsa olmaz ana kriterleri sağlamış olması
çevirmenin işini kolaylaştırır, hata yapma olasılığını azaltır elbette ancak belirli bir tecrübeye sahip
olana kadar zorlanacağı durumlar vardır.
Tıp biliminin kendine özgü bir terminolojisinin olması ve bu özel terminolojinin temelinde
Yunanca ve Latince terimlerin olması, tıp metinlerinin çevirisinde çevirmeni en çok zorlayan
noktadır. Tıp metni çevirisiyle uğraşan bir çevirmenin bu terminolojiye mutlaka hakim olması
gerekmektedir. Söz konusu terminolojiyi her hangi bir çaba harcamadan öğrenmesi mümkün
değildir. Zira tıp diline özgü terminoloji günlük dilde sık kullanılmaz. Örneğin Latince kökenli diyare
tıp terimi günlük dilde ishal olarak kullanılmaktadır. Uluslararası tıp terminolojisi bilgisi olmayan
bir çevirmen metinde geçen Almanca Diarrhoe veya İngilizce diarrhea teriminin anlamının ishal
olduğunu bilemez ve tahmin de edemez. Burada şunu da belirtmek gerekir, çevirmen kaynak metinde
geçen tıbbi terimlerin anlamını bilmenin yanı sıra bu terimlerin hedef dildeki kullanım şekillerini,
diğer bir deyişle yazılışlarını da bilmelidir. Örneğin Almanca Hyperglykämie tıbbi terimi Türkçede
hiperglisemi olarak geçmektedir. Veya Hypertonie (Alm.) Türkçede hipertansiyon olarak
yazılmaktadır. Daha önce de belirttiğimiz gibi Yunanca/Latince kökenli tıp terminolojisi her ülkenin
kendi yazım ve imla kurallarına göre uyarlanmıştır. Dolayısıyla tıbbi metin çevirmeni tıbbi
terminolojinin yanı sıra hedef dildeki yazımlarını da bilmelidir ki hedef dilde yanlış anlamalara ve
dilde hatalı kullanımın yaygınlaşmasına neden olmasın.

256 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
Çevirmeni zorlayan diğer bir husus ise eşanlamlı terimlerdir. Erten’in (2016: 56) de belirttiği
gibi tıp dilinde eşanlamlı tıbbi terimlerin kullanımı söz konusudur. Ancak, tıp dilinde kullanılan
eşanlam günlük dilde kullanılan eşanlamdan farklıdır; günlük dilin eşanlamı sözcük düzeyinde iken
tıbbi eşanlam kavramsal düzeydedir ve iki ya da üç sözcük ile açıklanabilir. Özellikle hastalıkların
adlandırılmasında eşanlam kullanımına daha sık rastlanmaktadır.
Romatoid artrit
Rheumatoid arthritis, atrophic arthritis, chronic infectious arthritis,
proliferative arthritis (İng.)
Parkinson hastalığı
Parkinson’s disease, paralysis agitans (İng.)
Egzantema subitum
(altıncı hastalık)
Exanthema subitum, Roseola infantum, sixth disease (İng.)
Frengi (Sifiliz) hastalığı
Syphilis, Lues, Lues venerea, harter Schanker, Franzosenkrankheit (Alm.)
Pernisiyöz anemi
Perniziöse Anämie, Morbus Biermer (Alm.)
Hastalık adlarının yanı sıra tıpta kullanılan aletlerin adlandırmasında da eşanlamlı
kullanımlar söz konusudur. Örneğin Küntscher çivisi için İngilizcede intramedullaryrod,
intramedullary nail, inter-locking nail, Küntscher nail kavramları kullanılabilmektedir.
Bunun yanı sıra uluslararası tıbbi terimin yerine her ülkenin kendi dillerindeki karşılıkları
vardır ve tıbbi metinlerde diliçi çeviri diyebileceğimiz bu terimlerin kullanımı söz konusu
olabilmektedir. Ancak nasıl ki tıbbi terminolojide eşanlamlı terimler söz konusu ise aynı şekilde
ülkelerin kendi dillerinde de eşanlamlı kullanımlar görülebilmektedir. Örneğin
- Diabetesmellitus = Zuckerkrankheit = honigsüßer Durchfluss = Honigharnruhr =
Blutzuckerkrankheit
Bu gibi durumlarda çevirmen Almancada Zukerkrankheit (şeker hastalığı) kavramı yerine
honigsüßer Durchfluss kavramıyla karşılaştığında aynı hastalıktan bahsedildiğini anlamakta
zorlanabilir.
Diğer yandan, metnin türüne, yazılış amacına, hedef kitlesine bağlı olarak kullanılan dil
(seviyesi) değişmektedir. Bilimsel bir makalede kullanılan tıbbi dil ile magazin türü bir dergide
yayınlanan sağlıkla ilgili bir metinde kullanılan tıp dili seviyesi aynı değildir. Dergide
Latince/Yunanca kökenli tıbbi terimlerin yerine halk dilinde kullanılan ve kültürel izler taşıyan
kavramların yer alması çevirmenin işini daha da zorlaştırabilmektedir. Örneğin gazete veya magazin
türü bir dergide sağlıkla ilgili bir yazıda geçen ince hastalık kavramının verem / tüberküloz hastalığı
olduğunu veya büyük kopyacı kavramıyla sifiliz (frengi) hastalığının kastedildiğini Alman bir
çevirmen bilmekte veya tahmin etmekte zorlanabilir. Veya Türk bir çevirmen İngilizce bad kidneys
kavramının böbrek yetmezliğini ifade etmek için kullanıldığını veya Almanca Herzschrift kavramının
Elektrokardiogramm (EKG) için kullanıldığını, bu iki terimin eşanlamlı olduğunu bilmekte
zorlanabilir.
Eşanlamlı terim kullanımının yanı sıra eşsesli kullanımlar da çevirmeni zorlayabilecek bir
durumdur. Her dilin farklı anlamlara sahip ancak eşsesli (yazılışı aynı olan) sözcükleri vardır. Tıp
dilinde de böyle terimler mevcuttur. Bu eşsesli terimler ise çevirmeni zorlayan diğer bir durumdur.
Örneğin ülkemizde artık halk arasında da bilinen ve kullanılan kardiyoloji, kardiyolog terimlerinin
kökü olan kardiya (cardia) terimi, kalp kapağı için olduğu gibi mide ağzı (midenin yemek borusuyla
birleştiği bölüm) için de kullanılmaktadır. Ancak çevirmenin cardia terimiyle ilgili ilk fikri kalple
ilgili bir terim olduğu yönünde olacaktır. Bu nedenle terimin içinde kullanıldığı bağlam, bu tarz
hataların önlenmesi anlamında çok önemlidir. Örneğin Almanca bir metinde geçen kardiale
Komplikationen kavramının kalple ilgili bir kavram mı yoksa mide ile ilgili bir kavram mı olduğunu

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 257
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
anlamak için hangi tıp alanının (kardiyoloji / gastroloji) içinde geçtiğine bakmak yol gösterici
olacaktır. Nitekim kavram kalple ilgilidir ve kardiyak komplikasyonlar anlamındadır. Burada şunu
belirtmekte fayda var: Almancada Kardiainsuffizienz kavramı mide ile ilgilidir; 2010 yılının ICD 10
K22.8 kodu altında geçmekte idi
2
. Bu kavram çok rahatlıkla İngilizcedeki cardiac insufficiency
kavramıyla karıştırılabilir ve Türkçeye kardiyak yetmezlik olarak çevrilebilir. Bu durum büyük bir
çeviri hatası olur. Bu nedenle çevirmen tahmin üzerine hareket etmemeli, kavramların/terimlerin
geçtiği alanla ilgili terimleri ve anlamlarını çok iyi bilmelidir.
Aynı şekilde stent kavramı da eşsesli olan ancak farklı anlamlarda kullanılan bir tıbbi
terimdir. Örneğin hem damar cerrahisinde kullanılan araç için hem de diş hekimliğinde diş izi almada
kullanılan madde için kullanılır (İngiliz diş hekimi Charles Stent’in buluşu olduğu için onun adıyla
anılmaktadır).
Tıp dili, kendine özel terminolojisinin olması nedeniyle yabancı bir dilmiş gibi
algılanmamalıdır. Tıp dilinin kendine özgü terminolojisi standart (ölçünlü) dil ile birlikte
kullanılmaktadır. Bu nedenle tıp dilinin terminolojisine hakim olmayan bir kişi tamamen anlamasa
da kısmen anlayabilmektedir. Ancak kimi zaman kısmen anlama çevirmenin hata yapmasına sebep
olabilir. Şöyle ki, Erten’in (2016: 58-59) de belirttiği gibi, günlük dilde ve tıp dilinde aynı olan
sözcükler vardır. Ancak bunlar eşanlamlı değildir. Bu sözcükler tıbbi bir metinde günlük dildeki
anlamlarından farklı bir anlam yüklenirler. Örneğin, history günlük dilde ve sözlüklerde tarih, geçmiş
anlamındadır, ancak tıp terimi olarak kullanıldığında, hastadan hastalığının ne zaman başladığını,
doktora ya da hastaneye gelene kadar neler olduğunu anlattığı hastalık öyküsü (anamnez)
anlamındadır. Veya Administer günlük dilde yönetmek, uygulamak anlamındayken tıbbi bir metinde
kullanıldığında tedavi amaçlı vermek anlımı taşır: The drug was administered before meals İlaç
yemeklerden önce verildi.
Almanca örnekler:
Sözcük
Günlük Dilde
Tıbbi Metinde
Reizlos
(Yavan, itici, çekici
olmayan)
Die Gegend ist reizlos.
(Yöre/Civar sıkıcı)
Narbe reizlos / reizlose Wunde.
(Yara normal, iltihaplanmamış)
Belegt
(Dolu, rezerve edilmiş)
Dieser Kurs ist vollständig belegt.
(Bu kurs tamamen dolu)
Zunge belegt.
(Paslı dil)
Sanieren
(Onarma, bakım yapma,
tadilat, yenileme)
Das Haus muss saniert werden.
(Ev yenilenmeli/onarılmalı)
Gebiss saniert.
(Dişler bakımlı)
Versorgung
(Bakma, bakım, geçimini
sağlama, temin, tedarik)
Versorgung mit Lebensmitteln
(Yiyecek tedariği/desteği/yardımı)
Versorgung mit Stent.
(Stent takma/takılmış)
Verschieblich
(Yeri değiştirilebilir,
kaydırılabilir)
Der Teppich verschiebt sich
(Halı kayıyor)
Halslymphknoten gut verschieblich.
(Boyun lenf bezleri rahatlıkla hareket
eder/oynatılabilir durumda)
Verdiğimiz örnekler üzerinde açıklama yapacak olursak: Narbe reizlos veya reizlose Wunde
tıbbi ifadede kullanılmış olan reizlos sıfat sözcüğünü günlük dildeki düzanlamıyla değerlendirip
çeviriyi ona göre yaparsak itici yara gibi bir ifade ortaya çıkar ki kastedilen anlamdan tamamen farklı
yorumlanabilir.
2
Bkz. http://icdscout.de/?c=ICD2010&q=K22.8 (erişim: 03.02.2017).

258 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
Tıbbi çeviri yapan bir çevirmen metinde mutlaka kısaltmalarla karşılaşır ve açılımına ilişkin
sorunlar yaşayabilir. Bu kısaltmalar en az iki terimin genellikle de üç-dört terimin ilk harflerinden
oluşur ve tüm ülkelerde bilinir ve hatta aynı kısaltma kullanılır. Örneğin AIDS (Acquired Immune
Deficiency Syndrome), HIV (Human Immunodeficiency Virus), EEG (Elektroensefalografi) veya
DNA kısaltması dünya çapında bilinen ve kullanılan kısaltmalardır. Bu tür kısaltmalar çevirmeni
zorlamaz. Ancak tıbbi metinde geçen kısaltma, metnin yazıldığı dilde geçerli olan bir kısaltmaysa
çevirmen zorlanabilir:
Kısaltma
Açılımı
Anlamı
Türkçe Kısaltması
HNO (Alm.)
Hals-Nasen-Ohren
Boğaz-Burun-Kulak
KBB
CSF (İng.)
Cerebrospinal fluid
Beyin-omurilik sıvısı
BOS
COPD (İng.)
Chronic obstructive
pulmonary disease
Kronik Obstrüktif Akciğer
Hastalığı
KOAH
EQ (Alm.)
Entwicklungsquotient
Gelişim katsayısı
DQ
BMI (İng.)
Body mass index
Vücut kitle indeksi
VKİ
MAD (Alm.)
Mittlerer arterieller Druck
Ortalama Kan Basıncı
OKB
Verdiğimiz bu örneklerle ilgili olarak üç noktaya daha dikkat çekmek gerekir:
- Almanca EQ akronimi Entwicklungsquotient için kullanılmakta iken İngilizce EQ
akronimi Empathyquotient kavramının kısaltması için kullanılmaktadır. Dolayısıyla çevirmenin bu
iki akronimi karıştırma ihtimali söz konusudur.
- Almanca tıbbi metinlerde kimi zaman Almanca kısaltmalar kullanılıyor iken kimi zaman
kısaltmaların İngilizcesi kullanılabilmektedir. Örneğin mittlerer arterieller Druck kavramı için MAD
kısaltması kullanıldığı gibi MAP (mean arterial pressure) kısaltması da kullanılabilmektedir. Bu
durumda çevirmen bir çeviri sürecinde MAD ile karşılaşırken başka bir çeviri sürecinde aynı kavram
için MAP kısaltmasıyla karışılacağı için bu iki kısaltmanın aynı kavrama işaret ettiğini anlamakta
zorlanabilir.
- Diğer bir husus Hals-Nasen-Ohren (HNO) kısaltmasında sözcüklerin dizilişi Türkçedeki
Kulak-Burun-Boğaz (KBB) sözcüklerinin dizilişinden farklıdır (→ Boğaz-Burun-Kulak).
Çevirmenin öyküntü yoluyla çeviri yapması durumunda HNO → BBK olur. Bu kısaltma şayet açılımı
ile birlikte yer almaz ise anlaşılırlığı ortadan kaldırır. Dolaysısıyla çevirmen kaynak dildeki
kısaltmanın hedef dildeki eşdeğer kısaltılış şeklini bilmeli ve ona göre çeviri yapmalıdır. Emin
olmadığı durumlarda ise yanlış anlamayı önlemek için kısaltmanın açılışını kullanmasında yarar
vardır.
Kısaltmalarla ilgili olarak çevirmeni zorlayabilecek olan diğer bir husus ise uluslararası tıbbi
terminolojiye ait kimi kısaltmaların çok nadir de olsa ülkeden ülkeye farklı kullanılabiliyor olmasıdır.
Örneğin birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de EKG olarak kullanılan akronim, Amerikan
İngilizcesinde veya İngiliz İngilizcesinde ECG (electrocardiogram) olarak da kullanılabilmektedir.
Bunun yanı sıra uluslararası tıbbi terminolojide geçen bir terim için birden fazla farklı
kısaltma da söz konusudur. Örneğin Almancada Pulmonal arterielle Hypertonie için PAH, PH veya
PHT akronimleri kullanılabilmektedir. Bu durum elbette çevirmeni zorlayan bir başka etkendir. Veya
İngilizcede chronic obstructive pulmonary disease için COPD, COLD (chronic obstructive lung
disease) veya COAD (chronic obstructive airway disease) kısaltmaları kullanılabilmektedir.
Akronim şeklindeki kısaltmaların yanı sıra günlük dilde geçen ve tıbbi metinde kullanılan
sözcük düzeyinde kısaltmalar da söz konusudur:

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 259
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
Almanca Kısaltma
Açılımı
Anlamı
Tbl.
Tablette
Tablet
li. veya L.
Links
sol
re. veya R.
Rechts
sağ
bds.
Beiderseits
her iki taraf
o.n.A.
ohnenähereAngaben
tanımlanmamış/belirtilmemiş
Bu tür kısaltmaların açılımını çevirmenin bilmesi gerekmektedir. Bu kısaltmaların
kimilerinin hedef dilde karşılıkları yine bir kısaltmayla kullanılmakta iken kimilerinin hedef dildeki
karşılıkları kısaltma şeklinde kullanılmamaktadır. Bu durumda çevirmen hedef dile açılımıyla
aktarmalıdır. Örneğin Almancada Tablette sözcüğü Tbl. şeklinde kısaltılmaktadır ve Türkçede de
tab. olarak kısaltılmaktadır. Ancak Türkçede sağ veya sol kısaltması yoktur ve genellikle İngilizce
baş harfleri kullanılır. Örneğin gözlük reçetelerinde R. / L. kısaltmalarına sık rastlanır.
Bunların dışında Erten’in (2016: 62) de belirttiği gibi bazen bir kısaltma birden fazla
karşılığa sahip olabilir:
- CT Cellular therapy (Hücre tedavisi)
- CT Cerebraltumor (Betin tümörü)
- CT Clotting time (Pıhtılaşma zamanı)
- CT Connectivetissue (Bağ doku)
- CT Cornealtransplant (Kornea nakli)
- CT Coronarythrombosis (Kalp damarlarının tıkanması)
- CT Cerebralthrombosis (Beyin toplardamarlarının tıkanması)
Almanca örnekler:
- PA Pulmonalarterie (Pulmonal arter)
- PA Primäraffekt (primer lezyon)
- PA Psoriasis-Arthropathie (Atropatikpsoriazis)
- PA perniziöseAnämie (intrinsik faktör eksikliğine bağlı Vitamin B12 eksikliği anemisi)
Çevirmen kısaltmaların açılımını anlayabilmek için hangi alanla (kalp, akciğer, beyin vb.)
ilgili metni çevirdiğini göz önünde bulundurmalı veya kısaltmaların içinde geçtiği bağlama
bakmalıdır.
Kısaltmalarla ilgili diğer bir zorluk ise, tıp dilinde genel anlamda kullanılan kısaltmaların
yanı sıra kaynak metin yazarına ait kısaltmalar da söz konusu olabilmektedir. Yazar, tıbbi metni
oluştururken genel kullanılan kısaltmaların haricinde kendine özgü kısaltma da kullanabilmektedir.
Böyle bir durumda çevirmen, alan bilgisini kullanarak ve gerekli araştırmayı da yaparak sorunu
çözebilir (Oğuz, 2013: 131).
Çevirmeni belki de en çok zorlayan durumlardan birisi de kaynak dilde geçen tıbbi terimin
veya kavramın hedef dilde birebir karşılığının olmamasıdır. Kaynak metinde kimi zaman hedef dilde
birebir karşılığı olmayan terimler söz konusu olabilmektedir. Hatta alanla ilgili sözlüklerde hiç
geçmeyebilmektedir. Böyle bir durumda çevirmen sözcüğü sözcüğüne çeviri veya öyküntü çeviri
yöntemine başvurarak yeni bir kavram ortaya koymamalıdır. Örneğin Almanca Bewegungsapparat

260 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
anatomide kullanılan bir terimdir ve vücudun hareket etmesi için gerekli olan parçaların tümü için
kullanılmaktadır. Birçok tıbbi metin çevirilerinde matbulaştırılmış formlarda bu terimin Türkçeye
hareket cihazı olarak çevrilmiş olduğu görülmüştür. Oysa Almanca Bewegungsapparat, İngilizcede
locomotor system veya musculoskeletal system olarak geçmektedir. Türkçeye Almancadan öyküntü
yoluyla çevrilerek kavramlaştırma/teknik terim oluşturma çalışması yanlış bir yaklaşımdır. Türkçede
bunun için lokomotor sistem veya hareket sistemi kavramları kullanılmaktadır. Günümüzde ilgili
kaynaklara ulaşım oldukça kolaylaşmıştır. Çevirmen terimi her yönüyle araştırmalı, metinde geçtiği
yerin öncesi ve sonrası bağlamına dikkat etmeli, hangi konunun/alanın terimi olduğuna göre
araştırma yapmalı, zaman harcamalıdır. Kaynak dile yakın başka bir dilden yararlanılabilir;
Bewegungsapparat örneğimizde olduğu gibi Almanca bir terimin Türkçe karşılığını bulmak zor iken
İngilizce karşılığını bulmak genellikle çok daha kolay olmaktadır. Daha sonra da İngilizce terimin
Türkçe karşılığı araştırılabilir. Aynı şekilde Almanca Neutral-Null-Methode (NNM) veya
Nulldurchgangsmethode kavramlarının anlamı eklem ve omurilik hareket yeteneği için
standartlaştırılmış ortopedik değerlendirme-belgeleme endeksidir ve eklem hareket açılarıyla
ilgilidir, İngilizce karşılığı Range of motion (ROM) kavramıdır (bkz. Lieske, Lieske ve Meißner,
2016: 171). Bu kavram matbu formlarda Türkçeye Tarafsız-0-Metodu olarak çevrilmiştir ve bu çeviri
kavramı anlaşılmamaktadır. Oysa İngilizce karşılığı Range of motion (ROM) olan bu kavram
Türkçede Eklem Hareket Genişliği veya Eklem Hareket Açıklığı olarak kullanılmaktadır. Yine bu
örnekte de öyküntü çeviri yöntemiyle kaynak dildeki kavramı hedef dilde kavramlaştırma girişimi
görülmektedir.
Kavramsal veya terimsel düzlem dışında yazımla ilgili bir husus da çevirmeni hataya
götürebilmektedir. Tıp dilinde birbirine çok yakın terimler mevcuttur. Yakınlıktan kastedilen, çok
benzer yazılışlı, yakın sesli terimlerdir. Kaynak metinde geçen bu tür tıbbi terimler kolaylıkla yanlış
anlaşılabilir. Bu yanlış anlama nedeniyle yanlış çeviri söz konusu olabilmektedir. Yakın sesli benzer
yazılışlı terimlere ve anlamlarına ilişkin birkaç örnek:
Terim
Anlamı
Örnek
Anlamı
konstriksiyon
daralma
vasoconstriction
Damar çapının daralması
konstrüksiyon
oluşum/yapı
reconstruction
Hasarlı dokuların tamiri için yapılan cerrahi
işlem, yeniden yapılandırma3
striktür
daralma
urethralstricture
Üretral darlık (idrar yolu tıkanması)
strüktür
bünye/yapı
bodystructure
Vücut yapısı
fetal
fetüse ait
fetalperiod
Fetal dönem (Gebeliğin dokuzuncu haftasından
doğuma kadar olan dönem)
fatal
ölümcül
fatalcomplication
Ölümcül komplikasyon/tıbbi sorun
Terminolojinin çözümlenmesinde kolaylıkla karıştırılan terimler de vardır. Bunları
karıştırmak anlamı yanlış kavramaya neden olabilir. Bu tür terimlere Aslan, Yardım ve Şahin (1998:
17-18) şu örnekleri vermektedir:
- Bazı terimler Türkçedeki anlamları nedeniyle karıştırılmaktadır.
Columnia: sütun
Colon: bağırsak
3
(bkz. Hemşirelik Terimleri Sözlüğü, TDK).

Tıbbi Çeviri ve Zorlukları 261
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
- Bazı terimler çekimleri farklı eklerin çağrışımı nedeniyle karıştırılabilmektedir.
Occiput, occipitis: iltihap anlamı veren “itis” ekinin buradaki Occipitis terimiyle ilgisi
yoktur.
Sonuç
Sürekli gelişen tıp alanındaki yeni buluşlar, teknolojik gelişimler, yeni tedavi yöntemleri vb.
tüm dünyayı ilgilendirmekte ve yakından takip edilmektedir. Bu alandaki bilgilerin ülkeler arasında
paylaşımında çevirmenin önemli bir yeri vardır.
Tıp biliminin kendine özgü terminolojisinin olması ve bu terminolojinin temelinde Yunanca
ve Latince terimlerin olması, tıp metinlerinin çevirisinde çevirmeni en çok zorlayan noktadır. Latince
ve Yunanca dillerinden köken alan terimler, birçok ülkede dilin telaffuz şekline, yazım ve imla
kurallarına göre uyarlanmakta veya bu terimlerin yerine eşdeğer karşılıkları, diğer bir deyişle diliçi
çevirileri kullanılmaktadır. Dolayısıyla çevirmen, kaynak ve hedef dili çok iyi bilmenin yanı sıra tıp
dilini ve terminolojisini de çok iyi bilmeli, metni anlayıp çözümledikten sonra açık ve anlaşılır bir
çeviri gerçekleştirmelidir. Zira kısmen anlama veya yorumlama çevirmenin hata yapmasına sebep
olabilir.
Çevirmeni en çok zorlayan durumlardan bir diğeri de kaynak dilde geçen tıbbi terimin veya
kavramın hedef dilde birebir karşılığının olmamasıdır. Böyle bir durumda çevirmen sözcüğü
sözcüğüne çeviri veya öyküntü çeviri yöntemine başvurarak yeni bir kavram ortaya koymamalıdır.
Bunun yerine betimleyebilir, açıklayabilir veya tıp alanında diğer öne çıkan dil olan İngilizcedeki
karşılığından yararlanabilir. Şayet kaynak metin İngilizce ise parantez içerisinde İngilizcesini de
verebilir.
Çevirmeni zorlayan diğer bir husus ise eşanlamlı terimlerdir. Günlük dilde olduğu gibi tıp
dilinde de eşanlamlı terimlerin kullanımı söz konusudur. Örneğin sifiliz, frengi,lues hepsi aynı
hastalık için kullanılan terimlerdir. Metnin türüne, yazılış amacına, hedef kitlesine bağlı olarak
kullanılan dil seviyesi değişmektedir. Bilimsel bir makalede kullanılan tıbbi dili ile magazin türü bir
dergide yayınlanan sağlıkla ilgili bir metinde kullanılan tıp dili seviyesi aynı değildir. Eşanlamlı
terim kullanımının yanı sıra eşsesli kullanımlar da çevirmeni zorlayabilmektedir. Örneğin kardiya
(cardia) terimi, kalp kapağı veya mide ağzı anlamında kullanılmaktadır.
Bunların yanı sıra, tıp diline mahsus olmayan, günlük dilde kullanılan bir sözcüğün tıp
dilinde farklı bir anlam taşıması (örneğin history), kısaltmalar (örneğin HNO), benzer yazılışlı, yakın
sesli terimler (örneğin fetal / fetal), Türkçedeki anlamları nedeniyle karıştırılan terimler (örneğin
columnia: sütun / colon: bağırsak) veya çekimleri farklı eklerin çağrışımı nedeniyle karıştırılabilen
terimler (örneğin occiput = occipitis) vardır. Bunları karıştırmak anlamı yanlış kavramaya ve yanlış
çeviriye neden olabilmektedir.
Tıbbi metinlerde amaç bilgi vermektir. İster akademik camiada, ister hekimler arasında, ister
hekim ile sağlık çalışanları arasında isterse alandan olmayanlara yönelik olsun tıbbi metinlerde amaç
bilgi paylaşımı, bilgilendirmedir ve bilgilendirmenin gerçekleşebilmesi için de konunun anlaşılması
gerekmektedir. Bunun için de tıbbi metinlerin anlaşılır açık bir dille çevrilmiş olması gerekir.
Göktürk’ün (1994: 26) de belirttiği gibi, bilgilendirici metinlerin çevirisinde, ilettikleri bilginin
niteliğini korumak, bu bilginin çeviri dilinde somut bir biçimde anlaşılmasını gözetmek önemlidir.
Bu anlaşılırlığı sağlamak için çevirmen gerekli görürse açımlamalara veya açıklamalara başvurabilir.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir husus özellikle tıp metinlerinin çevirisinde çevirmen
anlamadığı bir terimi veya tıbbi ifadeyi yorumlamamalıdır.

262 Sevtap GÜNAY KÖPRÜLÜ
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/7
Ülkemizde tıbbi çeviri alanında uzman ve bu alanda eğitim almış çok az çevirmen vardır.
Çevirinin farklı alanlarına (hukuk çevirisi, tıp çevirisi, görsel-işitsel çeviri, teknik çeviri, yazınsal
çeviri gibi) yönelik derslerle mütercim-tercümanlık ve çeviribilim bölümlerinde zorunlu veya
seçmeli olarak verilen uzmanlık alan çevirisi/ özel alan çevirisi dersleriyle bu açık kapatılmaya
çalışılmaktadır.
KAYNAKÇA
Aslan, D., Yardım, M., Şahin, N. (1998). Tıbbi Terminoloji. Ankara: Güneş Kitabevi.
Hemşirelik Terimleri Sözlüğü. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu
Yayınları: 1121.
www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_hemsirelik&view=hemsirelik (07.02.2017).
Erten, A. (2016). Tıp Terminolojisi ve Tıp Metinleri Çevirisi. Güncellenmiş ve gözden geçirilmiş 3.
Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Fischbach, H. (1986). “Some Anatomical and Physiological Aspects of Medical Translation: Lexical
Equivalence, Obiquitous References and Universality of Subject Minimise
Misunderstanding and Maximize Transfer of Meaning”, Meta, Vol. 31, No. 1, p. 16-21.
Fischbach, H. (1993). “Translation, the Great Pollinator of Science”, S.E. Wright and L.D. Wright
(Ed.) Scientific and Technical Translation, Vol. VI, (p. 89-101). Amsterdam Philadelphia:
John Benjamin.
Fluck, H.-R. (1996). Fachsprachen. Einführung und Bibliographie. 5.,überarbeitete und erweiterte
Auflage. (Uni-Taschenbücher, 483). Tübingen, Basel: Francke.
Göktürk, A. (1994). Çeviri Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Lieske, Eva, Lieske, Sebastian und Meißner Carl (2016). “Wissenwertes zur Anamnese und
Untersuchung”, Carl Meißner (Ed.) Basic Skills PJ .Praktische Tipps für Chirurgie und
Innere (S. 167-177). Berlin, Heidelberg: SpringerVerlag.
Oğuz, D. (2013). “Tıp Metinleri Çeviri Sorunları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7,
Sayı 34, s. 127-134.
Roelcke, T. (2005). Fachsprachen. 2. Auflage. Berlin: Schmidt Verlag, p. 192-199.
Tanrıkulu, L. (2016). “Çeviri Eylemi ve Karşılaşılan Zorluklar / Act of Translation and the
Challenges Encountered”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Kamil Veli
Nerimanoğlu Armağanı) Volume 11/15 Summer 2016, ANKARA/TURKEY,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/Turkish Studies. 9989, p.
513-524.
Citation Information/KaynakçaBilgisi
Günay Köprülü, S. (2017). “Tıbbi Çeviri ve Zorlukları/ Medical Translation and Difficulties in
Medical Translation”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Tahsin Aktaş
Armağanı) Volume 12/7, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11450, p. 249-262.