ArticlePDF Available

Naar een Nederlandse naamlijst voor alle Hymenoptera-families

  • April 2017
Authors:
Theo M J Peeters at Eurofins - MITOX B.V., Amsterdam
Theo M J Peeters
  • Eurofins - MITOX B.V., Amsterdam
Cornelis van Achterberg at Zhejiang University
Cornelis van Achterberg
Wijnand Heitmans at Leiden University
Wijnand Heitmans
Ad Mol
Ad Mol
Ad Mol
  • This person is not on ResearchGate, or hasn't claimed this research yet.
Show all 8 authorsHide
Download full-text PDF
Read full-text
Download citation
Content uploaded by Theo M J Peeters
Author content
All content in this area was uploaded by Theo M J Peeters on Apr 11, 2017
Content may be subject to copyright.
nr. 14, april 2017
38
Naar een Nederlandse
naamlijst voor alle
Hymenoptera-families
Theo Peeters, Kees van Achterberg, Wijnand
Heitmans, Ad Mol, Liekele Sijstermans, Sandrine
Ulenberg, Henk Vlug & Kees Zwakhals
Samen met een groep Hymenoptera-specialisten is het
idee opgevat voor alle families van de wespen een
Nederlandse naam te bedenken. We hebben ons
werkgebied afgebakend als Nederland inclusief alle
eilanden die sinds 2010 tot het Nederlands koninkrijk
behoren. De onderstaande namen zijn de voorlopige
voorstellen van die specialisten-groep. Er wordt nog
gediscussieerd binnen de groep over enkele namen en
er ontbreken nog namen bij enkele parasitica-families.
Tevens is de Hymenoptera-fauna van de West-
Indische eilanden nog slecht bekend en willen we
daarnaar nog wat dieper spitten.
Graag roepen we jullie hulp in om hierover mee te
denken voordat we deze lijst definitief willen maken.
Reacties naar ptheo@xs4all.nl.
GROEP: SYMPHYTA – zaagwespen / bladwespen
Superfamilie (6)
Familie (10) Nederlandse naam
Cephoidea Cephidae halmwespen
Pamphilioidea Pamphiliidae spinselbladwespen
Siricoidea Siricidae houtwespen
Tenthredinoidea Argidae borstelsprietbladwespen
Blasticotomidae schuimbladwespen
Cimbicidae knotssprietbladwespen
Diprionidae kamsprietbladwespen
Tenthredinidae tenthredinen
Xiphydrioidea Xiphydriidae kameelhalshoutwespen
Xyeloidea Xyelidae oerbladwespen
GROEP: ACULEATA - angeldragers
Superfamilie (8)
Familie (17) Nederlandse naam
Apoidea Ampulicidae kakkerlakwespen
Apidae s.l./Anthophila
bijen en hommels
Crabronidae graafwespen
Sphecidae langsteelgraafwespen
Chrysidoidea Bethylidae platkopwespen
Chrysididae goudwespen
Dryinidae tangwespen
Embolemidae peerkopwespen
Formicoidea Formicidae mieren
Pompiloidea Mutillidae mierwespen
Myrmosidae 1) bruine mierwespen
Sapygidae knotswespen
Pompilidae spinnendoders
Scolioidea Scoliidae 3) dolkwespen
Thynnoidea Thynnidae 2) bonte keverdoders
Tiphioidea Tiphiidae keverdoders
Vespoidea Vespidae plooivleugelwespen
Toelichting:
0) De indeling van de superfamilies
volgt Peters et al. 2017, maar is hier
alfabetisch.
Toelichting:
1) Hierbij rekenen we in ons land
alleen de bruine mierwesp Myrmosa
atra.
2) Hierbij rekenen we in ons land
alleen de gladde mierwesp Methocha
articulata.
3) Gemeld van Sint Maarten en Sint
Eustachius (Simon Thomas 1985).
nr. 14, april 2017
39
GROEP: PARASITICA - legboordragers
Toelichting:
4) Deze (sub)familie hier apart onderscheiden.
5) Publicatie in voorbereiding.
Superfamilie (11) Familie (35) Nederlandse naam
Ceraphronoidea Ceraphronidae boogaderwespen
Megaspilidae stigmawespen
Chalcidoidea - bronswespen
Aphelinidae bladluiswespen / bladluisspeurders
Chalcididae dikdijwespen
Encyrtidae borstelwespen
Eulophidae bladmijnwespen / viertarswespen
Eupelmidae keversbronswespen / midspoorspringers
Eurytomidae kraagwespen
Leucospidae ...
Mymaridae elfenwespen
Ormyridae 4) pantserwespen
Perilampidae deukkopwespen
Pteromalidae pteromaliden
Signiphoridae 5) knuppelwespen
Tetracampidae ...
Torymidae staartwespen
Trichogrammatidae drietarswespen / dwergwespen
Cynipoidea - galwespen Cynipidae galwespen
Figitidae haarbandwespen
Ibaliidae zwaardwespen
Diaprioidea Ismaridae tangwespparasieten
Diapriidae neuswespen
Evanioidea Aulacidae ...
Gasteruptiidae hongerwespen
Evaniidae vlagwespen
Ichneumonoidea Braconidae schildwespen
Ichneumonidae ichneumoniden
Mymarommatoidea Mymarommatidae 5)
twinkelwespen / langsteelelfjes
Platygastroidea Platygastridae platbuikwespen
Scelionidae 4) ...
Sparasionidae 4) sprinkhaanwespen
Proctotrupoidea Heloridae 5) gaasvliegwespen
Proctotrupidae priemwespen
Stephanoidea Stephanidae kroonwespen
Trigonaloidea Trigonalyidae kaakwespen
Toelichting en discussie
Van een viertal families hebben we nog geen
Nederlandse naam bedacht die treffend is en tevens
goed bekt. Het betreft allemaal families die tot de
parasitica worden gerekend. Enkele nieuwe
Nederlandse namen zullen worden toegelicht in de
betreffende publicaties die in voorbereiding zijn. Op
enkele andere nieuwe familienamen geven we hier een
nr. 14, april 2017
40
korte toelichting en ook op enkele familienamen
waarover nog discussie is binnen de specialistengroep
gaan we kort in.
Voor de families van de Tenthredinidae,
Ichneumonidae en Pteromalidae zijn nog geen
geschikte namen gevonden en we twijfelen om de
wetenschappelijke namen te ‘vernederlandsen’ in
tenthredinen, ichneumoniden en pteromaliden. De
Nederlandse namen echte bladwespen, echte
sluipwespen en echte bronswespen voor deze families
vinden we minder geschikt. Ze duiden op onechte
bladwespen etc. en we gebruiken liever geen
voorvoegsels zoals echte, gewone, grote, dwerg, micro,
etc. maar streven er naar de namen compact te
houden. Misschien komen er nog betere ideeën.
De superfamilie van de Chalcidoidea draagt al lang de
naam bronswespen. Binnen de families van deze groep
kun je de naam bronswespen laten terugkomen in de
familienamen maar er is hier gekozen voor zo kort
mogelijke en goed beklijvende familienamen. Tevens
kennen de vertegenwoordigers van enkele families
helemaal geen bronskleurige wespen.
Binnen deze superfamilie is de discussie naar geschikte
Nederlandse namen nog het grootst. We noemen per
familie hier soms twee namen om die twijfel aan te
geven zoals bladluiswespen en bladluisspeurders voor
de Aphilinidae. Maar wellicht zijn ook hiervoor nog
betere alternatieven. Chalcididae hebben dikke dijen
en Encyrtidae zijn makkelijk te herkennen aan de
borstels op het achterlijf. Eulophidae hebben poten
met vier tarsleden en het merendeel van de soorten in
ons land parasiteert de bewoners van bladmijnen. De
vrouwtjes van Eupelmidae hebben grote sporen aan
de middentibia plus een enorm springvermogen en
een groot deel parasiteert keverlarven in hout.
Eurytomidae hebben een relatief breed en lang
pronotum vandaar de naam kraagwespen. De
Leucospidae is een nieuwe familie die we reeds
verwachtten in ons land en in 2014 werd dan ook een
eerste vondst gemeld uit een achtertuin in Pijnacker
(van Heerden 2014). De naam reuzenertswesp die aan
Leucospis dorsigera werd gegeven vinden we niet zo
geschikt. De soort heeft geen ertskleur maar is
opvallend geel-zwart getekend. We zoeken nog naar
een andere naam dan ertswespen voor deze familie.
Orymidae worden pantserwespen genoemd omdat ze
een sterk gechitiniseerd achterlijf bezitten. De
Perilampidae vallen op door hun ingedeukte gezicht en
door de vrouwtjes van de Torymidae met hun relatief
lange zichtbare legboor is de naam staartwespen
ontstaan, die ook in de oude literatuur meermaals is
genoemd. En de Trichogrammatidae zijn erg klein en
hebben poten met slechts drie tarsleden.
De superfamilie van de galwespachtigen Cynipoidea
bestaat volgens recente inzichten (Ronquist et al. 2015)
in ons land uit nog maar drie families. De familie
Cynipidae noemen we de galwespen, de Figitidae zijn
de parasitaire galwespen die we de naam
haarbandwespen hebben gegeven. De soorten van
deze familie hebben een kenmerkende dichte haarband
over het voorste deel van het achterlijf. Overigens een
dergelijke haarband is niet uniek voor deze familie
maar vinden we ook bij andere families zoals
bijvoorbeeld de Diapriidae. De houtborende Ibaliidae,
de meest primitieve familie van de Cynipoidea, hebben
een sterk afgeplat mesvormig achterlijf en hebben de
naam zwaardwespen gekregen.
Het is nog onduidelijk hoe de systematiek van de
Platygastroidea het best de werkelijkheid benaderd.
Rekenen we hiertoe één of meerdere families? De
Scelionidae worden de laatste tijd op grond van
moleculaire onderzoeken vaak gezien als een
subfamilie van de Platygastridae. We volgen hier de
indeling van Buhl et al. (2016) die drie families
onderscheiden. De soorten van de familie
Sparasionidae parasiteren op eieren van sprinkhanen.
Van de Trygonalyidae hebben we in ons land maar één
soort nl. Pseudogonalos hahnii. De soorten van deze
familie hebben opvallende kaken, vandaar de naam
kaakwespen.
Hymenoptera van de overzeese gebiedsdelen
De Hymenoptera-fauna van Benedenwindse eilanden
Aruba, Bonaire en Curacao (ABC-eilanden) en van de
Bovenwindse eilanden Saba, Sint Eustachius en Sint
Maarten (SSS-eilanden) is slecht bekend. In de
literatuur wordt nog gezocht naar publicaties over de
Hymenoptera van die eilanden. Graag willen we de
extra families nog toevoegen aan de Nederlandse
naamlijst. Komen op deze eilanden de families
Agaonidae - vijgenwespen en Eucharitidae voor? Tips
zijn welkom.
Literatuur
Buhl, P.N., G.R. Broad & D.G. Notton, 2016. Checklist of
British and Irish Hymenoptera - Platygastroidea. -
Biodiversity Data Journal 4: e7991.
Heerden, A. van, 2014. De reuzenertswesp Leucospis dorsigera
nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Chalcidoidea). -
Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 1-4.
Peters, R.S. et al., 2017. Evolutionary history of the
Hymenoptera. – Current Biology, 27, 1-6.
http://dx.doi.org/10.1016
/ j.cub.2017.01.027
Ronquist, F., J.-L. Nieves-Aldrey, M.L. Buffington, Z. Liu, J.
Liljeblad, J.A.A. Nylander, 2015. Phylogeny, evolution
and classification of gall wasps: the plot thickens. - PLoS
ONE 10(5): e0123301.
Simon Thomas, R.T., 1985. Notes on the Hymenoptera
Aculeata from St. Martin, Saba and St. Eustatius. - Stud.
Fauna Curacao Caribbean Is. 67: 92-9
... Wij raden dit af, want voor bijna elke biologische familie binnen de Parasitica bestaan er andere Nederlandstalige namen (bv. schildwespen, bronswespen, zwaardwespen, neuswespen …, zie Peeters 2017). 'Sluipwesp' gebruiken wij dan ook enkel voor Ichneumoniden, dieren uit de familie van de Ichneumonidae, de grootste familie binnen de onderorde van deze parasitaire wespen Parasitica, wat op zijn beurt de grootste groep is binnen de vliesvleugeligen Hymenoptera. ...
Parasitaire wespen als biodiversiteitsindicatoren = Parasitoid wasps as bioindicators [Hymenoptera: Siricidae, Ichneumonidae, Ibaliidae]
Article
Full-text available
  • Dec 2020
In the past two decades insects generally have been thought of as under dramatic pressure. However, this should be nuanced. Some species, often bound to forest areas, have succeeded in colonizing new areas, without showing any profitable behaviour due to climate change. In this article the authors identified and analyzed the ecology of siricid wasps (Hymenoptera: Siricidae) bound to hardwood and coniferous wood. It is told how in only a decade or two most of their corresponding parasitic wasps have been able to expand as well and reproduce to maintain stable populations. Demonstrating the specific circumstances and needs of all these species living in both ecosystems, it is shown how some of these parasitic wasps from the genera Megarhyssa (Hymenoptera: Ichneumonidae) and Ibalia (Hymenoptera: Ibaliidae) are valid candidates to function as local indicators of high biodiversity. [Natuur.Focus 19 (4): 172-179]
View
Checklist of British and Irish Hymenoptera - Platygastroidea
Article
Full-text available
  • Apr 2016
Background: A revised checklist of the British and Irish Platygastroidea (Platygastridae) substantially updates the previous comprehensive checklist, dating from 1978. Distribution data (i.e. occurrence in England, Scotland, Wales, Ireland and the Isle of Man) is reported where known. New information: A total of 381 British and Irish Platygastroidea represents a 47% increase on the number of British and Irish species reported in 1978.
View
Phylogeny, Evolution and Classification of Gall Wasps: The Plot Thickens
Article
Full-text available
Gall wasps (Cynipidae) represent the most spectacular radiation of gall-inducing insects. In addition to true gall formers, gall wasps also include phytophagous inquilines, which live inside the galls induced by gall wasps or other insects. Here we present the first comprehensive molecular and total-evidence analyses of higher-level gall wasp relationships. We studied more than 100 taxa representing a rich selection of outgroups and the majority of described cynipid genera outside the diverse oak gall wasps (Cynipini), which were more sparsely sampled. About 5 kb of nucleotide data from one mitochondrial (COI) and four nuclear (28S, LWRh, EF1alpha F1, and EF1alpha F2) markers were analyzed separately and in combination with morphological and life-history data. According to previous morphology-based studies, gall wasps evolved in the Northern Hemisphere and were initially herb gallers. Inquilines originated once from gall inducers that lost the ability to initiate galls. Our results, albeit not conclusive, suggest a different scenario. The first gall wasps were more likely associated with woody host plants, and there must have been multiple origins of gall inducers, inquilines or both. One possibility is that gall inducers arose independently from inquilines in several lineages. Except for these surprising results, our analyses are largely consistent with previous studies. They confirm that gall wasps are conservative in their host-plant preferences, and that herb-galling lineages have radiated repeatedly onto the same set of unrelated host plants. We propose a revised classification of the family into twelve tribes, which are strongly supported as monophyletic across independent datasets. Four are new: Aulacideini, Phanacidini, Diastrophini and Ceroptresini. We present a key to the tribes and discuss their morphological and biological diversity. Until the relationships among the tribes are resolved, the origin and early evolution of gall wasps will remain elusive.
View
Evolutionary History of the Hymenoptera
Article
  • Apr 2017
Hymenoptera (sawflies, wasps, ants, and bees) are one of four mega-diverse insect orders, comprising more than 153,000 described and possibly up to one million undescribed extant species. As parasitoids, predators, and pollinators, Hymenoptera play a fundamental role in virtually all terrestrial ecosystems and are of substantial economic importance. To understand the diversification and key evolutionary transitions of Hymenoptera, most notably from phytophagy to parasitoidism and predation (and vice versa) and from solitary to eusocial life, we inferred the phylogeny and divergence times of all major lineages of Hymenoptera by analyzing 3,256 protein-coding genes in 173 insect species. Our analyses suggest that extant Hymenoptera started to diversify around 281 million years ago (mya). The primarily ectophytophagous sawflies are found to be monophyletic. The species-rich lineages of parasitoid wasps constitute a monophyletic group as well. The little-known, species-poor Trigonaloidea are identified as the sister group of the stinging wasps (Aculeata). Finally, we located the evolutionary root of bees within the apoid wasp family "Crabronidae." Our results reveal that the extant sawfly diversity is largely the result of a previously unrecognized major radiation of phytophagous Hymenoptera that did not lead to wood-dwelling and parasitoidism. They also confirm that all primarily parasitoid wasps are descendants of a single endophytic parasitoid ancestor that lived around 247 mya. Our findings provide the basis for a natural classification of Hymenoptera and allow for future comparative analyses of Hymenoptera, including their genomes, morphology, venoms, and parasitoid and eusocial life styles.
View
De reuzenertswesp Leucospis dorsigera nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Chalcidoidea)
  • Jan 2014
  • 1-4
  • A Heerden
  • Van
Heerden, A. van, 2014. De reuzenertswesp Leucospis dorsigera nieuw voor Nederland (Hymenoptera: Chalcidoidea). -Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 1-4.
Notes on the Hymenoptera Aculeata from St. Martin, Saba and St. Eustatius. -Stud. Fauna Curacao Caribbean Is
  • Jan 1985
  • 92-99
  • Simon Thomas
Simon Thomas, R.T., 1985. Notes on the Hymenoptera Aculeata from St. Martin, Saba and St. Eustatius. -Stud. Fauna Curacao Caribbean Is. 67: 92-9