Content uploaded by Elke Devroe
Author content
All content in this area was uploaded by Elke Devroe on Mar 06, 2017
Content may be subject to copyright.
03.03.201 7 ·Leestijd 7 - 9 minuten
Criminaliteitsbestrijding focuste vroeger op
het straffen van de daders of het aanpakken
van de oorzaken. Maar Europese
politiediensten zijn nu in de ban van
risicomanagement, het beheersen van
risico’s die zich nog moeten voordoen.
Twee Belgische wetenschappers deden
jaren onderzoek naar het fenomeen en
luiden nu de noodklok.
De burgemeester
van de grote stad
Collega Dimitri Tokmetzis en ik namen met de
Vlaamse journalist Kristof Clerix – en meer dan
twintig andere journalisten – de Europese
veiligheidsindustrie onder de loep. Vandaag
publiceren we zijn interview met twee landgenoten,
dat je anders naar (Nederlandse)
criminaliteitsbestrijding doet kijken.
Maaike Goslinga
International Editor
Inte rvie w
1
Uit de serie Follow the lines van Gunhild Ang
wordt politieagent
en rechter tegelijk
Sociale huisvesting. Hulpverlening. Groen en speeltuintjes in
de buurt. Werkgelegenheid creëren.
Zo zag een deel van politiewerk er in Europa de voorbije decennia uit
volgens de Belgische criminologen Paul Ponsaers (UGent) en Elke
Devroe (Universiteit Leiden).
Dat klinkt misschien gek. En misschien te romantisch. Maar dit soort
preventiewerk werd altijd gezien als dé remedie tegen criminaliteit.
Kort gezegd: zorg ervoor dat mensen zich goed voelen in hun
omgeving en vel, en je voorkomt daarmee misdaad.
Maar volgens de onderzoekers is er een zorgwekkende ontwikkeling
Veiligheidsindustrie
Kristof CLERIX
2
gaande op het gebied van criminaliteitsbestrijding. Voor hun nieuwe
boek Policing European Metropolises vergeleken ze het
veiligheidsbeleid van 22 Europese grote steden, van Berlijn en
Brussel tot Amsterdam en Parijs.
Ponsaers en Devroe ontdekten dat er een verschuiving plaatsvindt
van klassieke preventie – het investeren in mensen – ‘naar een zeer
beperkte benadering van preventie,’ aldus Ponsaers.
Volgens Ponsaers is in heel Europa dezelfde tendens zichtbaar: het
ideaal van de rechtsstaat – iedereen gelijk voor de wet – verdwijnt.
Bestuurders in grote steden voeren een eigen beleid, dat aan de greep
van de wetgever ontsnapt. ‘Je krijgt als het ware stadsrepublieken.’
Hun beleid is vooral gericht op het controleren van de openbare
ruimte – denk aan bewakingscamera’s en automatische
toegangspoortjes – én op dadergroepen.
‘Alles is gericht op risicomanagement, het beheersen van problemen
die zich nog moeten voordoen,’ zegt Ponsaers.
Uit de serie Follow the lines van fotograaf Gunhild Ang
Welkom in de stadsrepublieken van
Europa
3
In hun boek geven de onderzoekers het voorbeeld van de
Amsterdamse Top600, een watchlist met 600 veelplegers.
Hoe volgt Amsterdam die 600
person en precies op?
Devroe: 'Het achterliggende idee is dat
veelplegers het grootste risico lopen om in de
toekomst nieuwe criminele feiten te gaan
plegen, en daarom controleert de politie die zeshonderd gekende
personen nauwlettend. Later dit jaar wordt die lijst trouwens
uitgebreid tot duizend personen. De politie klopt op de deur van
familieleden, om te voorkomen dat broertjes of zusjes ook overlast
gaan veroorzaken of crimineel gedrag gaan vertonen. Daarnaast
grijpt de politie bij die zeshonderd personen ook veel sneller in. Het
is lik-op-stukbeleid: de straf of maatregel volgt onmiddellijk. Zo
krijgen slachtoffers sneller voldoening. Maar er zijn ook gevaren,
want eigenlijk valt de rechterlijke controle weg.'
Ponsaers: 'En als je de hulp niet aanvaardt, dan gaan ze je leven
moeilijker maken. Door je regelmatig te controleren, observeren en
volgen. Maar dat is nog niet alles. In Nederland kennen diverse
gemeenten zogenaamde skaeve huse-projecten, overgewaaid uit
Scandinavië, waarbij overlastgevende gezinnen uit hun woning
worden gezet en in een soort containerpark onder toezicht moeten
gaan wonen.'
Devroe: '‘Ernstig overlastgevende gezinnen’ heet dat dan. Wanneer
zij sociale hulp blijven weigeren en het toch klachten blijft regenen,
dan kan de burgemeester hen wegsturen naar die containers.
Buitensluiten als oplossing, dat is ook een vorm van
risicomanagement.'
En dat zon der tussen komst van een rechter?
Devroe: 'Ja, het is de burgemeester die daarvoor verantwoordelijk is.
Een ander voorbeeld is huisarrest: ook dat kan in Nederland door een
burgemeester worden opgelegd. In België zijn de bevoegdheden van
‘Je krijgt als het ware
stadsrepublieken’
4
de burgemeester iets minder ruim. Hij kan wel panden sluiten of
vergunningen schorsen. Maar op het persoonlijke vlak gaat het zo ver
niet als in Nederland.'
In welk Europees lan d gaat dat risicoman agemen t het
verst?
Devroe: 'Zonder enige twijfel in het Verenigd Koninkrijk. Dat heeft te
maken met de zaak-James Bulger, de peuter die in de jaren negentig
door twee jongens van tien jaar werd ontvoerd en doodgemarteld.
Uit verveling, zeiden ze zelf. Het VK was in shock en nam meteen
maatregelen om asociaal gedrag en overlast in te perken. Dat
vertaalde zich concreet in Anti Social Behaviour Orders. Een soort
vrederechter bepaalt dan dat jij gedurende een jaar een bepaalde
handeling niet meer mag doen: je op een plein vertonen, met
vrienden optrekken, naar een discotheek gaan, spuwen op straat,
mensen beledigen… Als je je daar niet aan houdt, krijg je een
gevangenisstraf van zes maanden tot een jaar. En dat kan al vanaf de
leeftijd van twaalf jaar. Door dat systeem zitten vandaag in Engeland
ook heel jonge kinderen in de gevangenis. In België en Nederland
gaan we zo ver niet.'
Uit de serie Follow the lines van fotograaf Gunhild Ang
Alleen de uitzonderingen doen niet mee
5
Stuitten jullie in h et onderzoek ook op steden die niét
voor risicomanagement kiezen ?
Ponsaers: 'Dat zijn de uitzonderingen. In Italië had je Giuliano
Pisapia, een jurist die van 2011 tot 2016 burgemeester was van
Milaan. Hij vond dat witteboordencriminaliteit dé prioriteit moest
zijn in het veiligheidsbeleid.'
Devroe: 'Cardiff is ook zo’n eiland. Private
bureaus bemiddelen er tussen dader en
slachtoffer. Zodra er een oplossing is,
seponeert het Openbaar Ministerie de zaak.'
Op welke man ier werken
tech nologische ontwikkelingen de
keu ze voor risicomanagement in de
hand?
Devroe: 'Simpel: dankzij technologie is het vandaag veel
gemakkelijker om risicomanagement te doen. Tal van
veiligheidsbedrijven bieden daarvoor tools aan die tien jaar geleden
niet bestonden. Toen moest je als overheid met die jongeren gaan
praten. Nu kan je gewoon hun Twitter- en Facebookgebruik
analyseren. In Nederland gebruiken burgers tegenwoordig een
nieuwe app, Burgernet, waarmee ze de politie kunnen informeren
over wat ze op straat zien. Ze krijgen dan een sms met het verzoek om
uit te kijken naar een bepaalde persoon of een bepaald voertuig. De
helft van mijn studenten heeft die app geïnstalleerd. Ze vinden dat
leuk: een beetje detective spelen. Of het ook echt misdaad helpt
oplossen, is nog niet bewezen.'
Klinkt als een verkliksysteem.
Devroe: 'Inderdaad. In België zou dat nooit werken. Maar in
Nederland wordt het verantwoordelijkheidsgevoel enorm gepromoot:
elke burger en onderneming moet zich betrokken voelen bij
veiligheidsoplossingen. Zo staat het letterlijk in het plan van
Amsterdam.'
'Een student heeft mij
eens tegengehouden op
de weg. Ongelooflijk.
Bleek dat hij een
politievrijwilliger was'
6
Ponsaers: 'Je hebt in Nederland zelfs burgers die gewoon lid worden
van de politie, als vrijwillig medewerker.'
Devroe: 'Een van mijn studenten heeft mij zo eens tegengehouden op
de weg. Ongelooflijk. Bleek dat hij zo’n vrijwilliger was.'
Vertrouwen we te veel op technologie als oplossing voor
onze veiligheidsproblemen ?
Devroe: 'Ja en dat is heel spijtig. Het gebrek aan menselijk contact
zie je overal: in trams, metro's, bussen, flatgebouwen… overal zijn de
mensen vervangen door camera’s en technologie.'
Ponsaers: 'Op zich is er niets mis met technologische ontwikkeling.
Maar tegelijkertijd wéten we dat ze ook misbruikt kan worden. Wie
controleert het eigenlijk allemaal nog? En is het überhaupt nog
controleerbaar?'
Devroe: 'Technologie is nuttig als reactief middel. Je kan er misdaad
mee opsporen. Denk aan de aanslagen op de metro in Londen:
Uit de serie Follow the lines van fotograaf Gunhild Ang
Technologie als oplossing
7
camerabeelden en andere technologische middelen bleken erg nuttig
voor het onderzoek. Maar technologie helpt niet als preventief
middel. Toch is dat waar privébedrijven bij willen springen, want
iedereen kan wel iets leveren: drones, camera’s, geluidssensoren,
warmtesensoren, hekjes…'
Welke gevolgen heeft dat voor de open bare ruimte?
Devroe: 'Die wordt steeds schaarser. Dat zie je overal. Grote delen
van de steden worden afgekalfd voor parkeerplekken. Paaltjes komen
uit de straat omhoog. Bovendien wil men die schaarse ruimte ook
nog eens zo clean mogelijk maken. Bedelaars krijgen een boete.
Roma’s moeten weg uit het straatbeeld. Al het zogenaamd
hinderlijke moet verdwijnen uit die schaarse ruimte, die vervolgens
voor iedereen een soort stadsetiquette creëert. Iedereen moet zich
gedragen naar de norm van de stad, bepaald door de burgemeester.
Alleen: door iedereen buiten te sluiten, creëer je net meer
ongelijkheid en polarisering.'
Worden in Eu ropese steden politietaken ook uitb esteed
aan privéspelers?
Ponsaers: 'Dat gebeurt in toenemende mate. In België is het
geweldsmonopolie van de overheid alleen nooit doorbroken geweest.
Er is al van alles uitbesteed aan de private sector, maar niet de taken
die verband houden met dwang, geweld en het dragen van wapens.
Uit de serie Follow the lines van fotograaf Gunhild Ang
8
In Nederland gebeurt dat wel. In Arnhem loopt een proefproject in
een uitgaansgebied, waar het weliswaar de politie is die dronken
mensen oppakt, maar het afvoeren gebeurt er door een privébedrijf,
G4S. Dat gaat gepaard met dwang natuurlijk.'
Devroe: 'Probleem is dat GS4 meestal verwarde of opgefokte
personen moet overnemen. Ze kennen die personen niet. Dat is
gevaarlijk. Er zijn meer risico’s aan verbonden dan voor een
politieman, die weet met wie hij te maken heeft. Die taken overlaten
aan privébedrijven vind ik een heel slechte evolutie. Je wéét dat zo’n
privébedrijf dat enkel voor de centen doet. De centrale vraag is: aan
wie moeten zij verantwoording afleggen?'
Ponsaers: 'Wel positief is dat die sector is geprofessionaliseerd.
Twintig jaar geleden waren private detectives en veiligheidsagenten
echte cowboys. Die zijn eruit. De sector kan zich dan ook geen
stommiteiten meer permitteren.'
Wat moet er volgens ju llie veranderen?
Devroe: ‘We moeten ervoor waken dat we ons met maatregelen als
etnisch profileren of preventief fouilleren niet steeds op dezelfde
groepen richten, want dat kan tot uitsluiting leiden. Dit kan onmacht
en onvrede oproepen, en het gevoel dat mensen er niet bij horen. Dat
werkt op zijn beurt weer geweld of radicalisering in de hand. Uit ons
onderzoek blijkt dat maar een kleine minderheid van de 22
onderzochte steden, waaronder Brussel en Milaan, echt inzet op
sociale integratie.'
Dit verhaal verscheen eerder in aangepaste versie in het Belgische
magazine Knack en kwam tot stand in het kader van Security for
Sale, een internationaal onderzoeksproject over de Europese
veiligheidsindustrie onder leiding van De Correspondent. Voor dit
project werkten wij samen met meer dan twintig Europese
journalisten. Het consortium kreeg een werkbeurs van
Journalismfund.eu.
9
Meer lezen?
Je las de pdf-ve rsie v an dit v erhaal. Voor het v olle dige artike l met link s,
infocards , e v entuele v ideos e n le denbij dragen, ga naar:
https://decorre spondent.nl/ 631 8/de -burgemee ster-v a n-de-grote-stad-w ordt-
politieagent-en-rechter-tegelijk/1352976569802-e995bae7
De Corresp onden t i s een d ag el i jks, ad verte nti evrij medi um met a ls be la ng rijkste
doe lstel l ing om de w ere ld van meer con text te voo rzie n. Door h et ni eu ws in een
breder pe rspectief o f i n een a nder l icht t e p la atsen, w il len wi j het b eg rip
'actu al i tei t' herdefini ëren : n ie t o m je aan dacht t e trekken , maar om je inzi cht te
bi eden in hoe de werel d we rkt.
Alle v erhale n le zen? Da t kan v oor € 6 pe r ma and op: decorre spondent.nl
decorrespondent.nl
1 0