BookPDF Available

Abstract

Kennis over burgerschapsonderwijs vanuit wetenschap en praktijk Scholen hebben de belangrijke taak om bij te dragen aan het burgerschap van leerlingen. Niet alle scholen gaat dat even gemakkelijk af. Veel scholen en leraren zijn dan ook op zoek naar geschikte manieren om burgerschap een plek te geven in hun onderwijs. Dit onderzoek, met subsidie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), biedt leraren, schoolleiders en beleidsmakers handvatten om het burgerschapsonderwijs verder vorm te geven. Daarbij is gekozen voor een combinatie van kennis uit de wetenschappelijke literatuur en voorbeelden uit de praktijk op Nederlandse scholen voor basis- en voortgezet onderwijs. Een literatuurstudie heeft inzicht gegeven in mechanismen binnen de school die kunnen bijdragen aan burgerschapscompetenties van leerlingen. Zes casestudies bij po- en vo-scholen illustreren hoe die mechanismen vorm krijgen in de onderwijspraktijk. De zes schoolportretten laten zien hoe scholen in heel verschillende (en soms lastige) omstandigheden erin slagen om burgerschapsonderwijs mooi vorm te geven, in aansluiting bij hun onderwijsvisie en leerlingenpopulatie. Die voorbeelden zorgen ook voor een concrete invulling van de wetenschappelijke kennis. Aanknopingspunten voor scholen De basis voor goed burgerschapsonderwijs is een positief schoolklimaat: een veilige, respectvolle schoolomgeving waarin leerlingen en leraren open met elkaar praten en verschillen ‘er mogen zijn’. Aansluiten bij de leefwereld van leerlingen is daarbij essentieel: zo wordt burgerschap voor leerlingen concreet en nabij. Een belangrijk burgerschapsthema als democratisch leren handelen kan op die manier geoefend worden én betekenis krijgen. Gebeurtenissen die zich voordoen in het leven van leerlingen en vragen die voortkomen uit de maatschappelijke actualiteit zijn daarnaast een goed vertrekpunt voor de overdracht van burgerschapsinhouden. Door gebruik te maken van dialogische werkvormen leren leerlingen hun eigen standpunt te verwoorden, vragen te stellen aan anderen en met elkaar in gesprek te gaan. Doelgericht werken vanuit een gezamenlijke visie en onderlinge afstemming door leraren en schoolleiding dragen bij aan een goede vormgeving van burgerschapsonderwijs éncreëren draagvlak binnen de school. Door burgerschap een plek te geven in een breed scala aan vakken wordt het voor leraren en leerlingen een vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs.
A preview of the PDF is not available
... Naast ouders, peers en media heeft ook het onderwijs een rol bij de burgerschapsvorming van jongeren. Diverse studies laten zien dat de school ertoe doet als het er op aankomt hoe jongeren 'in de wereld staan' (voor overzicht zie: Geboers et al., 2013;Nieuwelink et al., 2016c) Vanzelfsprekend is niet elk type onderwijs (even) effectief. Hieronder bespreken we de manieren waarop scholen een bijdrage kunnen leveren aan burgerschap van leerlingen. ...
... Ten eerste laten studies zien dat er alleen effecten gevonden worden wanneer er sprake is van een duurzaam aanbod. Een enkelvoudig project zonder verdere inbedding in het curriculum laat geen effecten op burgerschap van leerlingen zien (Nieuwelink et al., 2016c;Van Goethem et al., 2014). Regelmatig wordt geconstateerd dat een substantieel deel van de scholen in Nederland hun burgerschapsonderwijs uitsluitend uitwerken in enkele losse projecten of excursies zonder dat te koppelen aan een onderwijsaanbod waarin leerlingen gestimuleerd worden om wat zij gezien hebben te koppelen aan bredere maatschappelijke thema's, vraagstukken en actoren (Onderwijsinspectie, 2017;Elfering et al., 2016). ...
... En er is weinig uitwisseling tussen docenten over manieren waarop zij burgerschapsonderwijs in hun klas vormgeven (Nieuwelink, 2018;Onderwijsinspectie, 2017 (Munniksma et al., 2017). Er zijn allerlei scholen waar wel een mooi en inspirerend aanbod van burgerschapsonderwijs bestaat (zie bijvoorbeeld cases in Nieuwelink et al., 2016c), maar dit lijkt niet de norm in Nederland te zijn. ...
... Naast ouders, peers en media heeft ook het onderwijs een rol bij de burgerschapsvorming van jongeren. Diverse studies laten zien dat de school ertoe doet als het er op aankomt hoe jongeren 'in de wereld staan' (voor overzicht zie: Geboers et al., 2013;Nieuwelink et al., 2016c) Vanzelfsprekend is niet elk type onderwijs (even) effectief. Hieronder bespreken we de manieren waarop scholen een bijdrage kunnen leveren aan burgerschap van leerlingen. ...
... Ten eerste laten studies zien dat er alleen effecten gevonden worden wanneer er sprake is van een duurzaam aanbod. Een enkelvoudig project zonder verdere inbedding in het curriculum laat geen effecten op burgerschap van leerlingen zien (Nieuwelink et al., 2016c;Van Goethem et al., 2014). Regelmatig wordt geconstateerd dat een substantieel deel van de scholen in Nederland hun burgerschapsonderwijs uitsluitend uitwerken in enkele losse projecten of excursies zonder dat te koppelen aan een onderwijsaanbod waarin leerlingen gestimuleerd worden om wat zij gezien hebben te koppelen aan bredere maatschappelijke thema's, vraagstukken en actoren (Onderwijsinspectie, 2017;Elfering et al., 2016). ...
... En er is weinig uitwisseling tussen docenten over manieren waarop zij burgerschapsonderwijs in hun klas vormgeven (Nieuwelink, 2018;Onderwijsinspectie, 2017 (Munniksma et al., 2017). Er zijn allerlei scholen waar wel een mooi en inspirerend aanbod van burgerschapsonderwijs bestaat (zie bijvoorbeeld cases in Nieuwelink et al., 2016c), maar dit lijkt niet de norm in Nederland te zijn. ...
... Dat geldt ook voor de inrichting van het curriculum (Geboers et al., 2013;Han moreCawley & Scharf, 2018;vgl. Campbell, 2019;Nieuwelink et al., 2016). ...
... Nader gepreciseerd gaat het met name om het pedagogische klimaat, de inrich ting van het curriculum, de didactiek en de organisatie van het burgerschapson derwijs, en randvoorwaarden zoals sturing, faciliteiten en leerkrachtcompeten ties (Dijkstra & De la Motte, 2014;vgl. ook Berkowitz, 2011;Gainous & Martens, 2012;Geboers et al., 2013;Isac et al., 2014;Keating et al., 2010;Lin, 2015;Mager & Nowak, 2012;Nieuwelink et al., 2016;Schuitema et al., 2008). ...
Article
Deze studie beschrijft de vormgeving en opbrengsten van burgerschapsonderwijs in het basisonderwijs, en presenteert een representatief beeld van de stand van zaken anno schooljaar 2020/21. Het geeft daarmee een overzicht van de situatie kort voor de inwerkingtreding van de aangescherpte wettelijke eisen rond bevordering van burgerschap. Aan het onderzoek namen leerlingen, leerkrachten en schoolleiders op 94 scholen deel. De resultaten laten zien dat basisscholen verschillen in de manier waarop ze invulling geven aan burgerschapsvorming. Een latente klasse analyse toont een groep scholen die zich onderscheidt met gunstige condities voor effectief burgerschapsonderwijs. Ook blijkt een relatie met burgerschapscompetenties van leerlingen, waar het gaat om houdingen en zelf ingeschatte vaardigheden. Multilevel analyse laat vervolgens zien dat de rol van de school, in vergelijking met de invloed van leerlingachtergrondkenmerken, die het grootste deel van verschillen in burgerschapsuitkomsten verklaren, bescheiden is.
... De afgelopen jaren is er in Nederland een aanzienlijke hoeveelheid onderzoek uitgevoerd naar opvattingen van kinderen en jongeren over burgerschap en democratie. In het bestek van deze lectorale rede is het niet mogelijk om een veelomvattende beschrijving van te geven van al dit onderzoek (voor uitgebreide beschrijvingen zie bijvoorbeeld Inspectie van het onderwijs 2022; Kranendonk, 2019;Munniksma et al., 2017;Nieuwelink et al., 2016b;Ten Dam, Dijkstra & Janmaat, 2016;Van der Meer et al., 2021). Hierna volgt een kort overzicht van enkele uitkomsten van dit onderzoek. ...
... In het Nederlandse onderwijs zijn er veel goede voorbeelden te vinden van scholen en leraren die burgerschapsonderwijs op een doordachte manier vormgeven. Zie bijvoorbeeld de voorbeelden in Eidhof (2019) en Nieuwelink et al. (2016b). Niettemin komt uit studies een vrij consistent beeld naar voren over de praktijken op scholen in Nederland over burgerschapsonderwijs: leerlingen in Nederland hebben beperkte mogelijkheden om hun burgerschapscompetenties te ontwikkelen. ...
Book
Full-text available
Klimaatverandering, migratie, de oorlogen in Oekraïne en Jemen, racisme, hoge inflatie, woningnood, lerarentekort, corona-lockdowns, politieke onvrede en een pluriformiteit in opvattingen hierover. Het is ingewikkeld om als kind of jongere op te groeien in Nederland anno 2023. Daarom is het niet vreemd dat er brede steun is voor het idee dat scholen de opdracht hebben om leerlingen en studenten te helpen bij het leren begrijpen van deze wereld: oftewel burgerschapsonderwijs. In zijn rede houdt Hessel Nieuwelink een warm pleidooi voor het verder ontwikkelen van burgerschapsonderwijs en het versterken van een veerkrachtige democratische gezindheid bij kinderen en jongeren.
... There is often a gap between a school's vision and its actual implementation (Mittendorff & Kienhuis, 2014). Nieuwelink et al. (2016) emphasize the importance of aligning learning objectives, educational content, and a vision on citizenship education. According to Biesta (2012), education should serve three main goals: qualification, socialization, and subjectification. ...
... In practice, teachers cannot be expected to provide GCE without preparation; certain preconditions must be met. Schools need to coordinate learning objectives, educational content, and approach when shaping and developing a vision (Nieuwelink et al., 2016). A model for GCE could partially meet this requirement by sketching a framework within which to shape GCE. ...
Article
Full-text available
Many countries have recently called for educating global citizens, suggesting that global citizenship education (GCE) can contribute usefully to individuals and the greater world. However, so far there is no clear definition of how best to teach GCE. Educators in the Netherlands have recently given attention to citizenship education but not to GCE. This article investigates Dutch GCE, regarding the visions schools develop and their translation into pedagogical practice. In a mixed-method design, 15 teachers, 25 coordinators , and 11 school leaders from 47 Dutch secondary schools completed a survey. The results show that Dutch schools mainly operationalized GCE in terms of socialization and cultural GCE. School-level implementation of GCE occurred mostly by integrating it into the teaching of other subjects. Implementation on a class level was mainly focused on group conversations, group assignments, and excursions.
... Dat is, naast de steeds nieuwe verplichtingen die zij krijgen, een reden waarom scholen het vaak lastig vinden om burgerschapsonderwijs vorm te geven. Op Nederlandse scholen heeft burgerschap daarom een beperkte plek (Munniksma et al., 2017;Nieuwelink, Boogaard, Dijkstra, Kuiper, & Ledoux, 2016). Om burgerschap meer prioriteit en inhoudelijke richting te geven heeft minister Slob van Onderwijs een nieuwe wet op burgerschapsonderwijs ontwerpen die in het voorjaar van 2020 in het parlement besproken wordt. ...
... Er is inmiddels een aanzienlijke hoeveelheid onderzoek dat laat zien dat het onderwijs een rol (Munniksma et al., 2017;Nieuwelink et al, 2016). Verschillende studies laten daarbij zien dat de programma's die aangeboden worden in het algemeen vormend onderwijs (havo/vwo) een andere focus hebben dan die aangeboden worden in het beroepsonderwijs (vmbo/mbo). ...
Chapter
Full-text available
Het ‘maatschappelijk opgroeien' van jongeren is er de afgelopen jaren niet gemakkelijker op geworden. Adolescenten moeten een wereld proberen te begrijpen die steeds complexer aan het worden is. Niet alleen moeten jongeren in de huidige tijd leren zich te verhouden tot een groot aantal ingewikkelde vraagstukken (zoals klimaatverandering, Europese samenwerking en terrorisme), zij moeten ook leren om berichtgeving op waarde te schatten en te bepalen welke bronnen zij om welke redenen betrouwbaar achten. Dat is geen eenvoudige opgave, omdat opiniemakers en journalisten die door de ene groep gezien worden als betrouwbaar, door een andere groep als ‘deugers’ of verkopers van nepnieuws gezien worden. Kijk maar eens op de Twitter-tijdlijn van De Telegraaf-journalist Wierd Duk of RTL Nieuws-correspondent Erik Mouthaan, en de tegenstellingen worden duidelijk. Polariserende berichtgeving en toename aan nepnieuws op sociale media zou er volgens sommige auteurs toe leiden dat de democratische gezindheid van nieuwe generaties jongeren onder druk komt te staan (zie bijv. Mounk, 2018). Om deel te kunnen nemen aan deze complexe maatschappelijke en politieke omgeving hebben, jongeren veel competenties nodig. Zij hebben kennis en vaardigheden nodig om mediaberichtgeving te begrijpen, nepnieuws te herkennen en framing te duiden. Dit zijn onderdelen van wat mediawijsheid wordt genoemd. Daarnaast is het belangrijk dat jongeren democratische gezindheid ontwikkelen. In een gepolariseerde samenleving is het belangrijk dat jongeren inzien dat er altijd (zeer) uiteenlopende perspectieven op maatschappelijke vraagstukken zullen zijn, dat tolerantie belangrijk is en dat onderlinge uitwisseling noodzakelijk is. Maar hoe staat het er in Nederland eigenlijk voor met de competenties van jongeren op deze thema’s? En krijgen zij de mogelijkheid in het onderwijs om deze competenties te ontwikkelen? In dit hoofdstuk besteed ik aandacht aan deze vragen. Ik zal laten zien dat het verstandig is om bescheiden verwachtingen te hebben over de mediawijsheid van jongeren. Tegelijkertijd is er reden om juist optimistisch te zijn over de democratische gezindheid van jongeren. Verder zal ik laten zien dat het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs een rol kunnen spelen bij de stimulering van mediawijsheid en democratische gezindheid en burgerschap, maar dat het Nederlandse onderwijsbeleid wat meer op discipline dan emancipatie gericht is. Daarmee stimuleert het jongeren slechts in beperkte mate om media, samenleving en democratie kritisch te analyseren.
Article
Full-text available
Highlights • Constitutional freedom of education affects democratic citizenship education policy. • Citizenship education legislation in 2006 and 2007 placed little demands on schools. • Legislation introduced in 2021 has further specified what is expected from schools. • Studies of citizenship education in practice are largely critical of the extent to which schools teach about, through and for democracy. Purpose: This paper discusses developments in citizenship education policy and practice in the Netherlands, and outlines key challenges as faced by the different stakeholders involved. Design/methodology/approach: Our discussion is based on existing research and policy documents in the Netherlands. The authors, from three Dutch universities, are experts in the field of research on citizenship education. Findings: Promoting citizenship education in primary, secondary and vocational tertiary education in the Netherlands has been challenging, particularly in light of the constitutional freedom of education in the Netherlands. Five issues are discussed in this regard: the contents of CE legislation, the normative character of legal requirements, integration of CE legislation in national curriculum aims, clarifying expectations from schools in teaching CE, and teacher education and professionalization.
Book
Full-text available
De onderlinge verbondenheid tussen landen in de wereld wordt steeds groter en de relaties tussen diezelfde landen steeds complexer. Tegelijkertijd maken moderne communicatietechnologie en snelle transportmogelijkheden de wereld ook kleiner. Veranderende sociale en politieke machtsrelaties en wereldwijde problemen op het gebied van armoede, kansenongelijkheid, pandemieën en klimaat, kleuren onze dagelijkse werkelijkheid. Burgerschapsonderwijs en wereldburgerschap staan daarom hoog op de politieke agenda, worden steeds meer onderwerp van onderzoek en ook onderdeel van het curriculum op scholen in Nederland. Wereldburgerschapsonderwijs is er op gericht leerlingen met een brede, open blik de wereld tegemoet te laten treden. Met deze oratie wordt de Leerstoel Wereldburgerschap en Tweetalig Onderwijs geïntroduceerd. In het kader van deze leerstoel houden we ons bezig met onderzoek naar wereldburgerschap, in relatie tot (vreemde)talenonderwijs en persoonsontwikkeling. In deze oratie wordt betoogd dat wereldburgerschap zich niet alleen zou moeten richten op internationaliseringsactiviteiten , die tot doel hebben leerlingen kennis te laten maken met verschillende culturele tradities in de wereld, maar dat wereldburgerschap juist ook oog zou moeten hebben voor de omgang met de diversiteit die onze maatschappij kenmerkt, want de wereld is er immers al. Juist het creëren van een inclusieve leeromgeving zou een van de kernopdrachten van het onderwijs in wereldburgerschap moeten zijn. Dat kan plaatsvinden in het kader van tweetalig onderwijs en of vreemdentalenonderwijs, maar eigenlijk zouden alle vakken, zou het hele curriculum, moeten bijdragen aan die inclusieve leeromgeving, zodat het onderwijs kansenongelijkheid verkleint in plaats van vergroot.
Article
This study aims to explore the interrelatedness of socio-ethnic classroom diversity, teachers’ citizenship beliefs, teacher practices to create a citizenship-fostering classroom climate, and their relationship with social citizenship competences of primary school students in Flanders. Data were gathered from 686 sixth-grade primary school students in 44 classrooms and their 44 teachers. To analyze the data, a multilevel path analysis was conducted for each of the social citizenship components (i.e., skills, knowledge, attitudes, reflections). Results indicate that ethnic classroom diversity is related to teachers’ liberal-critical citizenship beliefs, which in turn are linked to their practices in creating a citizenship-fostering classroom climate. Regarding their role in fostering students’ social citizenship competences, three significant relationships were found. First, more social classroom diversity was positively related to students’ attitudes toward dealing with conflicts. Second, teachers’ conservative citizenship beliefs negatively related to students’ reflections about acting in a socially responsible manner and dealing with differences. Finally, contrary to expectations, students from classrooms with teachers contributing more to a citizenship-fostering climate scored lower on knowledge about acting in a socially responsible manner and dealing with conflicts.
Article
Full-text available
Globalisering en internationalisering hebben zelfs landen die geografisch gezien op grote afstand van elkaar liggen dichter bij elkaar gebracht dan ooit tevoren, ook voor wat betreft het wederzijdse kennis nemen van de ontwikkelingen op het gebied van burgerschapsonderwijs. Ontwikkelde Europese landen, waaronder Nederland, en zich ontwikkelende landen in Afrika, waaronder Zuid-Afrika, zijn de afgelopen tijd geconfronteerd met vergelijkbare uitdagingen, zoals een toestroom van migranten, die heeft geleid tot meer multiculturalisme. In deze studie wordt onderzocht hoe het Nederlandse en het Zuid-Afrikaanse onderwijssysteem reageerden op de nieuwe uitdagingen en hoe hun reacties van invloed zijn op burgerschapsonderwijs. Het bleek dat, hoewel de beleidsmakers in deze beide landen het effect van de nieuwe omstandigheden op het maatschappelijk leven erkennen, ze het tot nu toe niet nodig vonden om burgerschapsonderwijs als een zelfstandig schoolvak op te nemen in de schoolcurricula.
ResearchGate has not been able to resolve any references for this publication.