Content uploaded by Georgios Maridakis
Author content
All content in this area was uploaded by Georgios Maridakis on Feb 05, 2017
Content may be subject to copyright.
+ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015
1
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΠΑ615 "ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ
ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΠΟΛΕΩΝ"
ΟΝΟΜΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ: ΕΥΘΥΜΙΑ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ
Φωτογραφία εξώφυλλου: «Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης».
Σύνθεση: Γεώργιος Μαριδάκης
ΘΕΜΑ
Η εξέλιξη της έννοιας της αστικής αναβίωσης και των αστικών
πολιτιστικών πολιτικών, αλλά και των εφαρμοσμένων εργαλείων όπως οι
αστικές παρεμβάσεις, η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ο
καινοτόμος σχεδιασμός κ.ά., γίνονται ευκολότερα αντιληπτά μέσα από την
αναθεώρηση μεγάλων πολιτιστικών και άλλων γεγονότων, όπως είναι οι
Ολυμπιακοί Αγώνες, η Παγκόσμια Έκθεση (Word Εχpο) και θεσμών, όπως
η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης
Α. Αφού κάνετε μια σύντομη αναθεώρηση του θεσμού της ΠΠΕ θα
περιγράψετε την εξέλιξη των αστικών πολιτικών που έχουν ως βασικό
στόχο την αστική αναβίωση με αιχμή τον πολιτισμό μέσα από τον θεσμό
της ΠΠΕ αναφέροντας τουλάχιστον 5 παραδείγματα, σχολιάζοντας
ταυτόχρονα το σχεδιασμό, την εφαρμογή και τα αποτελέσματα αυτών των
πολιτικών.
Β. Αφού μελετήσετε την βιβλιογραφία της 9ης εβδομάδας (Πολιτιστικές
Πρωτεύουσες της Ευρώπης. Εγχειρίδιο καλών πρακτικών και τον Οδηγό για
τις Υποψήφιες Πόλεις επιλέξτε μια από τις δύο ΠΠΕ 2017, Ώρχους (Δανία)
και Πάφος (Κύπρου) και παρουσιάστε με σχολιασμό την πρόταση της
υποψηφιότητα της σε σχέση με τα κριτήρια και τις προδιαγραφές του
θεσμού.
Γ. Προχωρήστε σε προτάσεις αλλαγών ή βελτίωσης στο σχεδιασμό της
πρότασης της ΠΠΕ που θα επιλέξετε.
H εξέλιξη των πολιτικών αστικής αναβίωσης με
αιχμή τον πολιτισμό, μέσα από το θεσμό της
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Η
περίπτωση της «Πάφος 2017».
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΛΙΣΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ .............................................................................................. 6
ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ........................................................................................................ 6
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..................................................................................................................... 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ..................................................................................................... 9
Οι πολιτικές αστικής αναβίωσης με αιχμή τον πολιτισμό και ο θεσμός της
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης .......................................................... 9
1.1 Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης .................. 9
1.2 Πολιτισμός και αστική ανάπτυξη ........................................................ 10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ............................................................................................... 14
Η επιλογή της Πάφου ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το
έτος 2017.................................................................................................................... 14
2.1 Τα κριτήρια επιλογής .............................................................................. 14
2.2 «Pafos 2017» ............................................................................................... 15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ..................................................................................................... 18
Προτάσεις βελτίωσης ............................................................................................ 18
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ .................................................................................................... 22
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ......................................................................................................... 23
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ .............................................................................. 27
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ........................................................................................ 29
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ....................................................................... 31
6
ΛΙΣΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Εικόνα 1. «Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης». Σύνθεση: Γεώργιος
Μαριδάκης ..................................................................................................................... 1
Εικόνα 2. Πάφος, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017. ..................... 27
Εικόνα 3. Η πρόταση του Ώρχους βασίζεται στο μότο “Let’s Rethink”.. ........ 27
Εικόνα 4. Από τη σελίδα της «Πάφος 2017» στο facebook. ................................ 28
Εικόνα 5. Από τη σελίδα της «Πάφος 2017» στο facebook. ................................ 29
ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας 1. Μεταβολή στις διανυκτερεύσεις επισκεπτών στις ΠΠΕ την
περίοδο 1995-2003 (Palmer, 2004, σ.112). ................................................................. 30
7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (ΠΠΕ)
(παράρτημα_α1) ξεκίνησε ως ιδέα από την Ελλάδα και από πολλούς
θεωρείται το γεγονός με τη μεγαλύτερη αποδοχή μεταξύ των Ευρωπαίων
πολιτών (ECDG, 2010, σ.4). Όχι μόνο επειδή δίνει τη δυνατότητα στους
λαούς της Ευρώπης να συναντηθούν δημιουργικά μέσα από εκδηλώσεις
πολιτισμού που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο, αλλά και διότι συμβάλλει
σημαντικά στην οικονομική, τουριστική και κοινωνική ανάπτυξη των
πόλεων που φέρουν τον τίτλο (Ec.europa.eu, 2015).
Ως μεγάλο γεγονός (mega-event), εντάσσεται στις αστικές πολιτικές
ανάπτυξης που έχουν αιχμή τον πολιτισμό και δίνει την ευκαιρία στις
πόλεις που συμμετέχουν να προβάλλουν την πολιτιστική τους κληρονομιά
μέσα από οργανωμένο πρόγραμμα εκδηλώσεων. Επίσης, να
αναμορφώσουν το περιβάλλον, την οικονομία, τον κοινωνικό ιστό και την
εικόνα τους με την υλοποίηση προγραμμάτων αστικής αναγέννησης (Evans
and Shaw, 2004, σ.6; Οικονόμου, 2004, σσ.4-5).
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τη σχέση του θεσμού με την
εξέλιξη της έννοιας της αστικής αναγέννησης, των αστικών πολιτιστικών
πολιτικών και τη χρήση εφαρμοσμένων εργαλείων στην Ευρωπαϊκή Ένωση
(ΕΕ). Χωρίζεται σε τρία κεφάλαια.
Στο πρώτο γίνεται σύντομη αναθεώρηση του θεσμού της ΠΠΕ και
παρουσιάζεται με επιλεγμένα παραδείγματα η εξέλιξη των ευρωπαϊκών
πολιτιστικών πολιτικών αστικής αναγέννησης. Στο δεύτερο αναφέρουμε τις
προϋποθέσεις και τα κριτήρια που πρέπει να πληροί μια υποψήφια πόλη
8
προκειμένου να επιλεγεί και μελετούμε την περίπτωση της «Πάφος 2017»
(Π2017). Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο καταθέτουμε προτάσεις βελτίωσης στο
σχεδιασμό της Π2017, που προκύπτουν από τη μελέτη της πρότασής της και
τη σύγκριση με ΠΠΕ του παρελθόντος, αλλά και με το Ώρχους της Δανίας
ως συνδιοργανώτριας πόλης για το 2017.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην εκπόνηση της εργασίας
υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί. Καταρχάς, η έκταση και το είδος της δεν
επιτρέπουν εκτενή ανάπτυξη των πολιτικών και των εργαλείων αστικής
αναγέννησης, ούτε και των παραδειγμάτων που παραθέτουμε. Επίσης,
λόγω αδυναμίας συγκέντρωσης αξιόπιστων στοιχείων για τη μέχρι τώρα
πορεία υλοποίησης του προγράμματος, η περίπτωση της Πάφου θα κριθεί
σύμφωνα με τις προτάσεις που υπέβαλε και τις επίσημες εκθέσεις
αξιολόγησης της επιτροπής εμπειρογνωμόνων της ΕΕ.
9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και οι
πολιτικές αστικής αναβίωσης με αιχμή τον πολιτισμό
1.1 Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης
Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης είναι
έμπνευση της Μελίνας Μερκούρη, υπουργού Πολιτισμού της Ελλάδας, γι’
αυτό τιμητικά ορίστηκε η Αθήνα ως πρώτη ΠΠΕ το 1985 (Mercouris, χ.η.).
Κάθε χρόνο δύο πόλεις (παράρτημα_α2) φέρουν τον τίτλο,
αναλαμβάνοντας την υλοποίηση ολοκληρωμένου προγράμματος που
συνδυάζει τον πολιτισμό με την αστική ανάπτυξη.
Στο ξεκίνημα είχε τη μορφή πολιτιστικού φεστιβάλ που λάμβανε
χώρα το καλοκαίρι. Κάθε πόλη έπρεπε να ενεργοποιήσει την «πολιτιστική
της αριστεία και καινοτομία» με στόχο να φέρει κοντά τους λαούς της
Ευρώπης (Griffiths, 2006, σ.417; Mittag, 2011, σ.12). Από το 1990, όμως, με την
εμβληματική υλοποίησή του από τη Γλασκόβη (Richards, 2000, σ.161),
συμπεριέλαβε πολιτικές προσέλκυσης τουρισμού, αλλαγής εικόνας και
ευρύτερης αστικής αναγέννησης. Μετά το 2000 ο θεσμός επεκτάθηκε πέρα
από τα όρια των πόλεων και πήρε τη μορφή περιφερειακής ανοικοδόμησης
(Tölle, 2014).
Στα τριάντα χρόνια που μεσολάβησαν ο θεσμός εξελίχθηκε
σημαντικά και ωρίμασε. Σήμερα θεωρείται ένα ολοκληρωμένο διεθνές
γεγονός, το οποίο κάτω από τον κεντρικό έλεγχο της ΕΕ διαθέτει την
ικανότητα να διαμορφώνει και να διαμορφώνεται από τις ευρωπαϊκές και
10
παγκόσμιες τάσεις διοργάνωσης μεγάλων πολιτιστικών γεγονότων (García
and Cox, 2013, σ.10).
Ως το 2019 θα έχουν συμμετάσχει στο θεσμό 60 πόλεις
(παράρτημα_α3), ενώ στην Ελλάδα, εκτός της Αθήνας, η Θεσσαλονίκη
(1997) και η Πάτρα (2006) κατείχαν επίσης τον τίτλο της ΠΠΕ. Η Ελλάδα θα
φιλοξενήσει ξανά το θεσμό το 2021 μαζί με τη Ρουμανία και μία πόλη από
τις υποψήφιες ή δυνάμει υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες
(Ecoc2021.culture.gr, 2015). Μάλιστα, πριν μερικές ημέρες υποβλήθηκαν οι
αιτήσεις υποψηφιότητας των ελληνικών πόλεων που διεκδικούν τον τίτλο
(παράρτημα_α4).
1.2 Πολιτισμός και αστική ανάπτυξη
Ο πολιτισμός ανέκαθεν λειτουργεί ως ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ
διαφορετικών λαών, κουλτούρας και παραδόσεων (URBACT, 2006), αλλά η
επιχειρησιακή του χρήση στην αστική ανάπτυξη είναι χαρακτηριστικό των
τελευταίων δεκαετιών (O’Brien, 2014, σ.91).
Ο τίτλος της ΠΠΕ χρησιμοποιήθηκε από τη δεκαετία του 1990 ως
εργαλείο αστικής αναγέννησης, αποδεικνύοντας ότι ένα πολιτιστικό
φεστιβάλ μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για αστικό
μετασχηματισμό (O’Brien, 2014, σ.93). Η κατασκευή καινούργιων κτιρίων
(βιβλιοθήκες, θέατρα, μουσεία κ.ά.), η ανακαίνιση ιστορικών ή
εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών κτιρίων και η επαναχρησιμοποίησή τους
ως χώρων εκθέσεων και καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθώς και η
ανάπλαση κεντρικών ή ιστορικών περιοχών μέσα στον αστικό ιστό (Andres,
2011, σσ.795-797; Deffner and Labrianidis, 2000, σσ.30-31) είναι μερικές από
τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν οι ΠΠΕ έως σήμερα.
11
Το Turku (2011), για παράδειγμα, ανακαίνισε έναν τεράστιο
βιομηχανικό χώρο, το LOGOMO, το οποίο φιλοξένησε τις βασικές
εκδηλώσεις του 2011 και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως χώρος εκδηλώσεων,
έχει καταστήματα και χώρους εστίασης (Turku2011.fi, 2015). Επίσης, η
Μασσαλία (2013) κατασκεύασε το Μουσείο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών
Πολιτισμών, που είναι το πρώτο εθνικό μουσείο εκτός Παρισιού και κτίριο
έμβλημα της πόλης (ECOC, 2015, σ.25)
Πολλές πόλεις χρησιμοποιούν τον τίτλο και την προβολή στα Μέσα
Μαζικής Ενημέρωσης για την προσέλκυση τουρισμού, κυρίως πολιτισμικού,
από τις χώρες της Ευρώπης (ETC & WTO, σσ.45-46; Αυγερινού-Κολώνια,
2000, σσ.22-28) πετυχαίνοντας μεγάλη αύξηση επισκεπτών και εσόδων. Η
μέση αύξηση διανυκτερεύσεων στις ΠΠΕ τα έτη 1995-2003 ήταν 12,7%, ενώ η
Βαϊμάρη (1999) έφτασε το 56,3% και το Γκράτς (2003) το 22,9% (πίνακας_1).
Πιο πρόσφατα, στο Σίμπιου (2007) (Cozea, 2013) και στο Πετς (2010) οι
διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν κατά 27% (Αυδίκος, 2014, σ.199).
Η προσέλκυση τουρισμού συνδέεται και με την εικόνα της πόλης,
τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Αρκετές πόλεις χρησιμοποίησαν
τον τίτλο της ΠΠΕ για να αλλάξουν την εικόνα τους, να αυξήσουν την
υπερηφάνεια των κατοίκων τους ή να τοποθετηθούν στον παγκόσμιο
πολιτισμικό και τουριστικό χάρτη (Palmer, 2004, σσ.126-128).
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Λιντς (2009), που πέτυχε να
αλλάξει τη εικόνα του ως ναζιστικής πόλης και να καθιερωθεί ως
σημαντικός τουριστικός προορισμός της Αυστρίας (Iordanova-Krasteva, et
al., 2010). Αλλά και η Γλασκόβη, με τα έργα ανάπλασης που εφάρμοσε,
καθιερώθηκε ως διεθνής τουριστικός προορισμός αποβάλλοντας την εικόνα
της αποβιομηχανοποιημένης πόλης (Langen and García, 2009, σ.7; García,
2004, σ.105).
12
Ο θεσμός της ΠΠΕ συνδέθηκε και με πολιτικές ανάσχεσης της
οικονομικής παρακμής και αναζωογόνησης της τοπικής οικονομίας μέσα
από στρατηγικές διαφοροποίησης της οικονομικής βάσης της πόλης και την
ανάπτυξη των δημιουργικών βιομηχανιών (ECOC, 2015, σσ.25-27). Το Έσσεν
(2010) και η Ρίγα (2014) είναι δύο ΠΠΕ που δραστηριοποιήθηκαν στο
συγκεκριμένο τομέα με επιτυχία. Η πρώτη δημιούργησε ζώνες για τις
δημιουργικές βιομηχανίες στις οποίες απασχολούνται σήμερα 86.000 άτομα
σε περισσότερες από 10.000 επιχειρήσεις (ECOC, 2015, σ.26). Η δεύτερη,
τοποθέτησε τις δημιουργικές βιομηχανίες στην καρδιά της στρατηγικής της
και δημιούργησε συνέργιες μεταξύ του πολιτιστικού, εκπαιδευτικού και
οικονομικού τομέα για την ανάπτυξη της οικονομίας που βασίζεται στη
γνώση. Επίσης, καθιέρωσε μια ετήσια αγορά δημιουργικών βιομηχανιών
(Radilatvija.lv, 2015).
Σημαντικές, τέλος, είναι και οι πρωτοβουλίες που ανέλαβαν αρκετές
πόλεις στο πλαίσιο του θεσμού για την αναδόμηση του κοινωνικού τους
ιστού με προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης ανθρώπων διαφορετικού
θρησκευτικού, εθνικού και κοινωνικού υπόβαθρου (Papanikolaou, 2012,
σ.269). Άλλωστε, εκτός από την οικονομική ανάπτυξη, κύριος στόχος των
αστικών πολιτικών με αιχμή τον πολιτισμό είναι η βελτίωση της ποιότητας
ζωής των κατοίκων (Sykes, 2011, σ.7; Vickery, 2007, σ.5).
Το Πίλζεν (2015), για παράδειγμα, βασίστηκε στο μότο “Pilsen, Open
Up!” για να προωθήσει το άνοιγμα σε νέες ιδέες, στην καινοτομία και στη
δημιουργικότητα, τόσο προς τους πολίτες του όσο και προς την Ευρώπη.
Ταυτόχρονα δημιούργησε χώρους συνάντησης και διαλόγου μειονοτήτων
και κατοίκων διαφορετικών γενιών στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικής του
κοινωνίας (Pilsen, 2010, σσ.16-19).
13
Αντίστοιχο παράδειγμα είναι η Πάφος, την πρόταση της οποίας
παρουσιάζουμε παρακάτω, διότι χρησιμοποιεί τον τίτλο ως εργαλείο για
την προσέγγιση ντόπιων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, οικονομικών
μεταναστών και Ευρωπαίων μόνιμων κατοίκων της περιοχής (Pafos2017,
2011, σσ.34-35).
14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η επιλογή της Πάφου ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της
Ευρώπης για το έτος 2017
2.1 Τα κριτήρια επιλογής
Με μότο «Ενώνοντας ηπείρους-γεφυρώνοντας πολιτισμούς» (εικόνα
2), η Πάφος φιλοδοξεί να αφήσει το στίγμα της στο θεσμό ως η πόλη που
κατάφερε να ενώσει ηπείρους, χώρες, λαούς και πολιτισμούς, αλλάζοντας
κυρίως τον τρόπο με τον οποίο άνθρωποι διαφορετικής φυλής, γλώσσας,
χρώματος, θρησκείας και εθνικότητας βλέπουν ο ένας τον άλλο (Pafos 2017,
2011, σ.8).
Το 2011 παρουσίασε έναν ολοκληρωμένο φάκελο και μια συνεκτική
πρόταση, η οποία περιλαμβάνει σημαντικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και
ευρύ πρόγραμμα αστικών αναπλάσεων, πείθοντας τα μέλη της επιτροπής
εμπειρογνωμόνων να την ανακηρύξουν ΠΠΕ 2017 μαζί με το Ώρχους της
Δανίας. Καινοτόμο χαρακτηριστικό στην πρόταση είναι η διοργάνωση όλων
σχεδόν των εκδηλώσεων σε ανοιχτούς χώρους (πλατείες, αρχαιολογικούς
χώρους, αυλές κ.λπ.) γι’ αυτό το πρόγραμμα φέρει τον χαρακτηριστικό
τίτλο «Open-air Factory» (Final Selection Report, 2012, σ.7).
Η επιλογή της Πάφου βασίστηκε στην αξιολόγηση της πρότασής της
με βάση τα ισχύοντα τότε κριτήρια της ΕΕ (απόφ. 1622/2006/ΕΚ) που έθεταν
δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος αφορούσε στην ευρωπαϊκή διάσταση της
πρότασης και ο δεύτερος στη συμμετοχή των πολιτών (Payer, 2014, σ.254).
Στην παρούσα εργασία, όμως, η πρόταση της Πάφου αξιολογείται
σύμφωνα με τα νέα κριτήρια που έθεσε η ΕΕ το 2014 (αποφ. 445/2014/ΕΕ) για
15
την επιλογή των ΠΠΕ 2020-2033. Συνοπτικά αφορούν τη συμβολή στη
μακροπρόθεσμη πολιτιστική στρατηγική, την ευρωπαϊκή διάσταση, το
πολιτιστικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο, την ικανότητα υλοποίησης, την
προβολή και τη διοικητική δομή (ΟΠΠΕ, 2014, σσ.9-19).
2.2 «Pafos 2017»
Η πρόταση της Πάφου εμπεριέχει στοιχεία μακροπρόθεσμης
πολιτιστικής στρατηγικής, αφού οι αναπλάσεις και κύριες εκδηλώσεις της
αποσκοπούν στην αναγέννηση τόσο του αστικού περιβάλλοντος, όσο και
του κοινωνικού ιστού. Οι ευρείας έκτασης αναπλάσεις στην πόλη
(πολιτιστικό σύμπλεγμα στο κέντρο, νέο θέατρο, ανακαίνιση του Ibrahim
Khan και του κινηματογράφου «Οθέλλος» κ.ά.) και την παραλιακή ζώνη
(Pafos2017, 2012, σσ.20-23), θα γίνουν κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.
Οι δε στρατηγικές προσέγγισης, αποδοχής και κοινωνικής ενσωμάτωσης
ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, εθνοτήτων, χρώματος και θρησκειών,
αποσκοπούν στην οικοδόμηση μιας υγιούς πολυπολιτισμικής κοινωνίας
(Pafos2017, 2011, σσ.34-35).
Όσα προαναφέρθηκαν συνάδουν και με την Ευρωπαϊκή διάσταση
του προγράμματος, στο οποία μάλιστα δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην
πρόταση. Μια σειρά από εκδηλώσεις, δράσεις και συνεργασίες, όπως το
«hymns to love», «under the stars» και το «travelling playgrounds»
προβάλλουν τις ρίζες και την ευρωπαϊκή ταυτότητα των κατοίκων της
Κύπρου και τονίζουν την πολυσυλλεκτικότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού
(Pafos2017, 2011, σσ.45-49).
Η Πάφος έχει σαφές και συγκροτημένο καλλιτεχνικό πρόγραμμα
που βασίζεται στο τρίπτυχο: «Μύθος και Θρησκεία», «Ταξιδιώτες του
16
κόσμου» και «Στάδια του Μέλλοντος». Περιλαμβάνει εκδηλώσεις υψηλής
ποιότητας, καινοτόμες και μεγάλης ποικιλίας, που συνδυάζουν τη
συμμετοχή καλλιτεχνών από την Κύπρο, την Ευρώπη, από χώρες της
Μεσογείου (κυρίως αραβικές), αλλά και την Κίνα, τις ΗΠΑ κ.α. (Pafos2017,
2012, σσ.6-18).
Παρά την τραπεζική κρίση του 2013 και την οικονομική αστάθεια που
προκάλεσε στην άλλοτε υγιή κυπριακή οικονομία, η ικανότητα υλοποίησης
του προγράμματος θεωρείται δεδομένη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι
έχει την ευρεία στήριξη σε τοπικό επίπεδο των δήμων και των κοινοτήτων
της περιοχής, των οικονομικών φορέων και των κατοίκων της πόλης.
Επίσης, σε εθνικό επίπεδο η κυπριακή κυβέρνηση στηρίζει πολιτικά και
οικονομικά το πρόγραμμα (Report 1, 2014, σ.3). Όσον αφορά στην ικανότητα
υποδοχής και φιλοξενίας των επισκεπτών, οι μεγάλες ξενοδοχειακές
μονάδες και οι άλλες υποδομές της πόλης και της περιοχής (οδικό δίκτυο,
αεροδρόμιο) αποτελούν τα εχέγγυα (Pafos2017, 2011, σ.121).
Στοιχείο κλειδί στην επιτυχία του προγράμματος είναι η συμμετοχή
των πολιτών της Πάφου. Σύμφωνα με την πρόταση υπάρχει μεγάλος
ενθουσιασμός των κατοίκων της πόλης να συμμετάσχουν εθελοντικά στη
διοργάνωση και στις εκδηλώσεις που θα λάβουν χώρα μέχρι το 2017, οπότε
κορυφώνονται. Ξεχωριστό ενδιαφέρον υπάρχει για τη νεολαία και τους
μαθητές της πόλης (Pafos2017, 2011, σσ.73-75), για τους οποίους έχουν
προετοιμαστεί πολλές εκπαιδευτικές δράσεις (Pafos2017.eu, 2015).
Τέλος, για τη διοίκηση και διαχείριση του τίτλου συγκροτήθηκε
ανεξάρτητος οργανισμός το 2013 και προσλήφθηκαν καλλιτεχνικός
διευθυντής και το απαραίτητο προσωπικό για τη στελέχωσή του. Επίσης,
αρκετά από τα έργα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα προχωρούν
17
απρόσκοπτα (π.χ. ανακαίνιση κινηματογράφου «Οθέλλος»), ενώ άλλα
έχουν ήδη ενταχθεί ή προτείνονται για άμεση ένταξη χρηματοδότησης σε
εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα (Report 1, 2014, σ.3).
Απ’ όσα προαναφέρθηκαν συνάγεται ότι η πρόταση της Πάφου
πληροί σε ικανοποιητικό βαθμό τα περισσότερα κριτήρια επιλογής,
υπάρχουν, όμως, σημεία που επιδέχονται βελτίωσης κυρίως στην
αξιοποίηση του θεσμού για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης
στρατηγικής αναγέννησης της περιοχής, τα οποία αναλύουμε παρακάτω.
18
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Προτάσεις βελτίωσης
Η Π2017 έχει υποβάλει μια ισορροπημένη σε γενικές γραμμές
πρόταση, ωστόσο φαίνεται να αυτοπεριορίζεται στο κεντρικό της όραμα για
τη γεφύρωση λαών και ηπείρων, δίνοντας μονομερή έμφαση σε εκδηλώσεις
κατανόησης μεταξύ των δύο εθνικών κοινοτήτων και παραβλέποντας την
οικονομία του πολιτισμού. Ουσιαστικά απουσιάζει οργανωμένο σχέδιο
αξιοποίησης των οικονομικών επιπτώσεων στην περιοχή λόγω του τίτλου,
όπως απουσιάζει και συγκεκριμένη εκτίμηση του προσδοκώμενου αριθμού
επισκεπτών και των αναμενόμενων εσόδων για την πόλη. Αντίθετα, στην
πρόταση του Ώρχους (εικόνα 3) όλα τα παραπάνω έχουν ληφθεί υπόψη και
περιγράφονται αναλυτικά (Davies, 2012, σ.116).
Επίσης, δεν γίνεται καθόλου αναφορά στην αξιοποίηση των
δημιουργικών βιομηχανιών, που όπως είδαμε στην περίπτωση του Έσσεν
και της Ρίγα, μπορούν να έχουν θετικές επιπτώσεις στον τομέα της
απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας. Ως γέφυρα Ευρώπης - Μέσης
Ανατολής και λόγω του πλούσιου πολιτισμού της Κύπρου, η Π2017 θα
μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα ώστε η Πάφος να γίνει κοιτίδα
ανάπτυξης των δημιουργικών βιομηχανιών στην ευρύτερη περιοχή με
πολλαπλά οφέλη στην κοινωνία και την οικονομία.
Σχετικά με τις δράσεις, στην πρόταση ορίζεται ως τόπος οι δήμοι και
οι κοινότητες της επαρχίας Πάφου, ενώ γίνεται αναφορά στην
εκπροσώπηση ολόκληρης της Κύπρου (Pafos2017, 2011, σ.23). Ωστόσο,
ελάχιστες εκδηλώσεις και παρεμβάσεις θα γίνουν εκτός της πόλης και μόνο
19
μία σε άλλη περιοχή του νησιού (εκδήλωση στο «Κούριο» θέατρο της
Λεμεσού). Η Π2017 θα μπορούσε να έχει αξιοποιήσει την εμπειρία του
Έσσεν και της Μασσαλίας, που διοργάνωσαν εκδηλώσεις σε όλες τις πόλεις
και τα χωριά της περιφέρειάς τους (ECOC, 2015, σσ.11-12).
Επιπλέον, υπάρχουν πολλές δράσεις για τον διακοινοτικό και
διαφυλετικό διάλογο των κατοίκων της πόλης (Pafos2017, 2012), αλλά δεν
υπάρχει πρόβλεψη για άλλες ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες για
διαφορετικούς λόγους βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο. Τέτοιες ομάδες
είναι οι άνεργοι, οι άστεγοι ή τα ΑΜΕΑ, για τις οποίες -αντίθετα από την
Π2017- έχει προβλέψει πολλές δράσεις το Ώρχους στο πλαίσιο του
προγράμματος «Outsider Art» (Davies, 2012, σ.80).
Από την πρόταση της Πάφου απουσιάζει ένα έργο «ναυαρχίδα» ή ένα
μεγάλο γεγονός ευρωπαϊκής ή παγκόσμιας διάστασης που θα λειτουργήσει
καταλυτικά για την προσέλκυση επισκεπτών. Στην περίπτωση του
εμβληματικού κτιρίου, αυτό πιθανότατα οφείλεται στην οικονομική κρίση
και στο μικρό μέγεθος της πόλης. Μια θεατρική παράσταση, όμως, ή μια
μεγάλη συναυλία με γνωστά ονόματα της παγκόσμιας μουσικής σκηνής ή
του κινηματογράφου, οπωσδήποτε είναι εφικτή.
Ένα σημαντικό θέμα που δεν εξηγείται επαρκώς στην πρόταση
αφορά στα έργα και στις εκδηλώσεις που θα συνεχιστούν μετά το 2017.
Τρεις μόνο εκδηλώσεις σύμφωνα με το πρόγραμμα θα συνεχιστούν το 2018
(«court.yART», «Eco-Biennale» και «the songs of my enemy»), ενώ λίγες είναι
αυτές που θα λάβουν χώρα πριν το 2017. Το Ώρχους, από την άλλη, έχει ήδη
ξεκινήσει από το 2010 -πριν ακόμη λάβει επίσημα τον τίτλο της ΠΠΕ- την
υλοποίηση συγκεκριμένου προγράμματος που κορυφώνεται το 2017 και έχει
ορίζοντα το 2030 (Davies, 2012, σ.6).
20
Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει ξεκάθαρη πρόταση marketing, η
οποία είναι απαραίτητη για τη σωστή προβολή του θεσμού και της πόλης.
Είναι τέτοια η σπουδαιότητά του, ώστε έχει ενταχθεί στα κριτήρια επιλογής
των μελλοντικών ΠΠΕ. Στην πρόταση δεν αναφέρεται τέτοια στρατηγική,
ούτε καν σε επίπεδο διαδικτυακού marketing. Υπάρχει βέβαια η ιστοσελίδα
της Π2017, αλλά δεν παρέχει επαρκείς πληροφορίες για την προετοιμασία
της πόλης. Ενδεικτικό είναι ότι αναφέρεται μεν το πρόγραμμα εκδηλώσεων
Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2015, ωστόσο δεν υπάρχει αρχείο για όσα έγιναν τα
προηγούμενα έτη, ούτε το πρόγραμμα των επόμενων μηνών (Pafos2017.eu,
2015). Από την άλλη, η Π2017 αξιοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα και κυρίως το
facebook, όπου υπάρχει υλικό και πολλές πληροφορίες (φωτογραφίες,
βίντεο κ.ά.) (εικόνες 4 και 5).
Ανάγκη βελτίωσης υπάρχει και στο ζήτημα της ευρωπαϊκής
διάστασης. Ενώ, δηλαδή, υπάρχει ξεκάθαρο όραμα που αναλύεται στην
πρόταση, ωστόσο υπάρχει ανακολουθία σε πρακτικό επίπεδο.
Συγκεκριμένα, δεν προβλέπεται συνεργασία της Πάφου με παλαιότερες
ΠΠΕ, όπως στην περίπτωση του Ώρχους που υλοποιεί τέτοιες συνεργασίες
ήδη από το 2013 μέσω του προγράμματος «The European Lab» (Davies, 2012,
σ.60). Η Πάφος θα μπορούσε να εντάξει στις δράσεις της συνεργασία με τις
ελληνικές πόλεις που κατείχαν τον τίτλο στο παρελθόν ή ακόμη και τις
υποψήφιες πόλεις του 2021. Αυτό θα της έδινε τη δυνατότητα ευρύτερης
προβολής στην Ελλάδα μέσω των ΜΜΕ για να προσελκύσει επιπλέον κοινό
στις εκδηλώσεις της. Εκτός της Ελλάδας και λόγω των ιδιαίτερων δεσμών
της Κύπρου με το Ηνωμένο Βασίλειο, θα μπορούσε να συνεργαστεί με το
Λίβερπουλ ή τη Γλασκόβη.
Μικρή είναι και η συνεργασία με το Ώρχους και περιορίζεται σε
αναφορές σχετικά με την οικολογία και την προστασία του περιβάλλοντος,
21
ενώ σε επίπεδο εκδηλώσεων προβλέπεται η συμμετοχή Δανών σε μία μόνο
εκδήλωση («winds of dance»). Να σημειωθεί ότι το Ώρχους έχει υποβάλει
πρόταση συγκεκριμένων δράσεων με την Πάφο, ενσωματώνοντας το μότο
της κυπριακής πόλης στο πνεύμα των εκδηλώσεών του. Συγκεκριμένα,
προτείνει συνεργασίες για κοινές πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως
καλοκαιρινό κάμπινγκ με κατοίκους των δύο περιοχών και ανταλλαγές
στον τομέα της γαστρονομίας (Davies, 2012, σσ.18-19).
Τέλος, η Π2017 δεν αξιοποιεί τους χιλιάδες Κύπριους που ζουν
μόνιμα σε χώρες της Ευρώπης και σε άλλες ηπείρους. Το σημαντικό αυτό
ανθρώπινο κεφάλαιο θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί, να συνδεθεί με το
μεγάλο αυτό γεγονός του τόπου καταγωγής τους και ακολούθως να γίνει
πρεσβευτής της Πάφου σε ολόκληρο τον κόσμο, με προφανή οφέλη στον
τουρισμό, στην οικονομία και στην επανατοποθέτηση της εικόνας της.
Ταυτόχρονα, η Πάφος θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία ως η πρώτη
πόλη που επεκτείνει τα όρια του θεσμού της ΠΠΕ εκτός της Ευρωπαϊκής
ηπείρου.
22
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο θεσμός της ΠΠΕ είναι μια μεγάλη ευκαιρία για τις σύγχρονες
ευρωπαϊκές πόλεις να προβληθούν σε ένα ευρύτατο κοινό μέσα από τη
διοργάνωση καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ταυτόχρονα
είναι και μια ευκαιρία με αιχμή τον πολιτισμό να επιτύχουν διαφορετικούς
στόχους που συνδέονται με την αναγέννηση του αστικού περιβάλλοντος,
την οικονομική ανάπτυξη, την υπερηφάνεια των κατοίκων, την
προσέλκυση τουρισμού και επενδύσεων, την αύξηση της κοινωνικής
συνοχής.
Η Πάφος, η οποία θα φιλοξενήσει τον τίτλο το 2017 μαζί με το
Ώρχους της Δανίας, υλοποιεί ήδη ένα πρόγραμμα το οποίο περιλαμβάνει
τόσο πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, όσο και έργα αστικής
αναγέννησης. Το πρόγραμμά της απαντά ικανοποιητικά στα βασικά
ζητούμενα του θεσμού σχετικά με την ευρωπαϊκή διάσταση, τη
μακροπρόθεσμη πολιτιστική πολιτική, την συμμετοχή των πολιτών και την
ικανότητα υλοποίησης, προβολής και διοίκησης.
Από την άλλη, μέσα από τη σύγκριση με την συνδιοργανώτρια πόλη
Ώρχους και καλά παραδείγματα από πόλεις που κατείχαν τον τίτλο στο
παρελθόν, προκύπτει ότι η Πάφος αγνοεί ή αξιοποιεί λιγότερο μια σειρά
από σημαντικά στοιχεία του θεσμού, όπως είναι η οικονομική του διάσταση,
ο περιφερειακός του χαρακτήρας, η μακροπρόθεσμη συμβολή του στην
αστική ανάπτυξη και η προσέλκυση τουρισμού, γι’ αυτό θεωρούνται
απαραίτητες μια σειρά από βελτιώσεις.
23
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α
1. Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης (ΠΠΕ): Μέχρι το 1999 ο θεσμός
είχε την ονομασία «Ευρωπαϊκή Πόλη του Πολιτισμού». Στην παρούσα
εργασία, όμως, χάριν ομοιομορφίας θα αναφέρεται μόνο με τη σημερινή
της ονομασία.
2. Πόλεις: Από το 1985-2006 μόνο μία πόλη οριζόταν ΠΠΕ με εξαίρεση το
2000 που ορίστηκαν ταυτόχρονα εννέα και τα έτη 2001, 2002 και 2004 που
ορίστηκαν δύο (Ecoc2021.culture.gr, 2015).
3. Πολιτιστικές Πρωτεύουσες (Ecoc2021.culture.gr, 2015):
Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης 1985-2033
1985 – Αθήνα - Ελλάδα
1986 – Φλωρεντία - Ιταλία
1987 – Άμστερνταμ - Ολλανδία
1988 – Δυτικό Βερολίνο - Γερμανία
1989 – Παρίσι - Γαλλία
1990 – Γλασκώβη - Σκωτία/Hνωμένο Βασίλειο
1991 – Δουβλίνο- Ιρλανδία
1992 – Μαδρίτη - Ισπανία
1993 – Αμβέρσα - Βέλγιο
1994 – Λισαβόνα - Πορτογαλία
1995 – Λουξεμβούργο - Λουξεμβούργο
24
1996 – Κοπεγχάγη - Δανία
1997 – Θεσσαλονίκη - Ελλάδα
1998 – Στοκχόλμη - Σουηδία
1999 – Βαϊμάρη - Γερμανία
2000 – Αβινιόν- Γαλλία, Μπέργκεν-Νορβηγία, Μπολόνια- Ιταλία,
Βρυξέλλες- Βέλγιο, Ελσίνκι- Φινλανδία , Κρακοβία-Πολωνία, Πράγα-
Τσεχική Δημοκρατία, Ρέικιαβικ- Ισλανδία και Σαντιάγκο Ντε Κομποστέλα –
Ισπανία
2001 – Ρότερνταμ - Ολλανδία και Πόρτο - Πορτογαλία
2002 – Μπρυζ - Βέλγιο και Σαλαμάνκα - Ισπανία
2003 – Γκρατς - Αυστρία
2004 – Γένοβα - Ιταλία και Λιλ-Γαλλία
2005 – Κορκ - Ιρλανδία
2006 – Πάτρα - Ελλάδα
2007 – Σίμπιου - Ρουμανία και Λουξεμβούργο - Λουξεμβούργο
2008 – Λίβερπουλ - Ηνωμένο Βασίλειο και Στάβανγκερ - Νορβηγία
2009 – Βίλνιους - Λιθουανία και Λιντς- Αυστρία
2010 – Έσσεν - Γερμανία, Κωνσταντινούπολη - Τουρκία και Πετς - Ουγγαρία
2011 – Τούρκου- Φινλανδία και Tαλίν - Εσθονία
2012 – Γκιμαράες - Πορτογαλία και Μάριμπορ - Σλοβενία
2013 – Mασσαλία - Γαλλία και Κόσιτσε - Σλοβακία
2014 – Ούμεο - Σουηδία και Ρίγα - Λετονία
25
2015 – Μονς - Βέλγιο και Πίλζεν - Τσεχική Δημοκρατία
Πολιτιστικές Πρωτεύουσες που έχουν ήδη οριστεί έως το 2018:
2016 – Σαν Σεμπαστιάν – Ισπανία και Βρότσλαβ – Πολωνία
2017 – Ώρχους - Δανία και Πάφος - Κύπρος
2018 – Λεουβάρντεν - Ολλανδία και Βαλέτα - Μάλτα
2019 – Ματέρα – Ιταλία και Φιλιππούπολη/Πλόβντιβ – Βουλγαρία
Χρονοδιάγραμμα 2020-2033 υποψηφιοτήτων για την Πολιτιστική
Πρωτεύουσα της Ευρώπης
2020 – Κροατία και Ιρλανδία
2021 – Ρουμανία, Ελλάδα και υποψήφια χώρα ή δυνάμει υποψήφια
2022 – Λιθουανία και Λουξεμβούργο
2023 – Ουγγαρία και Ηνωμένο Βασίλειο
2024 – Εσθονία, Αυστρία και υποψήφια χώρα ή δυνάμει υποψήφια
2025 – Σλοβενία και Γερμανία
2026 – Σλοβακία και Φινλανδία
2027 – Λετονία, Πορτογαλία και υποψήφια χώρα ή δυνάμει υποψήφια
2028 – Τσεχική Δημοκρατία και Γαλλία
2029 – Πολωνία και Σουηδία
2030 – Κύπρος, Βέλγιο και υποψήφια χώρα ή δυνάμει υποψήφια
2031 – Μάλτα και Ισπανία
2032 – Βουλγαρία και Δανία
2033 – Ολλανδία , Ιταλία και υποψήφια χώρα ή δυνάμει υποψήφια
26
4. Υποψήφιες ελληνικές πόλεις για το 2021: Τη Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2015
υπέβαλαν τις αιτήσεις του οι ελληνικές πόλεις που θα διεκδικήσουν τον
τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2021. Συνολικά 14
πόλεις υπέβαλαν αιτήσεις υποψηφιότητας που με αλφαβητική σειρά είναι
οι εξής: Βόλος, Δελφοί, Ελευσίνα, Ιωάννινα, Καλαμάτα, Κέρκυρα, Λάρισα,
Λέσβος, Μεσολόγγι, Πειραιάς, Ρόδος, Σαλαμίνα, Σάμος, Τρίπολη
(Ecoc2021.culture.gr, 2015).
27
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Εικόνα 2. Πάφος, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2017. Πηγή:
http://arkiv.aarhus2017.dk/.
Εικόνα 3. Η πρόταση του Ώρχους βασίζεται στο μότο “Let’s Rethink”. Πηγή:
http://www.aarhus.dk/.
28
Εικόνα 4. Από τη σελίδα της «Πάφος 2017» στο facebook.
29
Εικόνα 5. Από τη σελίδα της «Πάφος 2017» στο facebook.
30
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας 1. Μεταβολή στις διανυκτερεύσεις επισκεπτών στις ΠΠΕ την περίοδο
1995-2003 (Palmer, 2004, σ.112).
31
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Andres, L., 2011. Alternative Initiatives, Cultural Intermediaries and Urban
Regeneration: the Case of La Friche (Marseille). European Planning Studies, 19(5),
pp.795-811.
Απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ αριθ.
1622/2006/ΕΚ της 24ης Οκτωβρίου 2006 για τη θέσπιση κοινοτικής δράσης όσον
αφορά την εκδήλωση «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» για τα έτη 2007
έως 2019.
Απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ αριθ.
445/2014/ΕΕ της 16ης Απριλίου 2014 για τη θέσπιση δράσης της Ένωσης όσον
αφορά τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης για τα έτη 2020 έως 2033
και για την κατάργηση της απόφασης αριθ. 1622/2006/ΕΚ.
Αυγερινού-Κολώνια, Σ., 2000. Ο ρόλος του τουρισμού στη διατήρηση και την
ανάπτυξη των ιστορικών πόλεων. Στο: Π. Τσάρτας (επιμ.) Τουριστική
Ανάπτυξη. Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: ΕΞΑΝΤΑΣ, σσ. 17-37.
Αυδίκος, Β., 2014. Οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες στην Ελλάδα.
Αθήνα: Επίκεντρο.
Cozea, F., 2013. How the program "cultural capital of Europe" influence the
development of tourism in cities. Analele Universitatii din Oradea-Seria Geografie,
[online] 1, pp.99-108. Available at: <http://geografie-
uoradea.ro/Reviste/Anale/Art/2013-1/AUOG_617_Cozea.pdf> [Accessed 1 Dec.
2015].
Davies, T., 2012. Aarhus 2017 Candidate European Capital of Culture 2017. Final application,
June 2012. Aarchus: ARHUS 2017. Available at:
<http://www.swiflet.com/aarhus/bid/english/1/> [Accessed 1 Dec. 2015].
32
Deffner, A. and Labrianidis, L., 2000. European cities of culture: impacts in economy,
culture and theory. In: Delladetsimas P., Hastaoglou V., Hatzimihalis C.,
Mantouvalou M., Vaiou D. (eds), Towards a radical cultural agenda for European cities
and regions. Thessaloniki: Kyriakidis, pp. 23-58.
Ec.europa.eu, 2015. European Capitals of Culture - European Commission. [online]
Available at: <http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/capitals-
culture_en.htm> [Accessed 29 Nov. 2015].
ECOC, 2015. European Capitals of Culture: 30 years of achievements (ECOC). Luxembourg:
Publications Office of the European Union. Available at:
<http://ecoc2021.culture.gr/wp-content/uploads/2015/09/30-YEARS-OF-
EUROPEAN-CAPITALS-OF-CULTURE_PART_1.pdf> [Accessed 1 Dec. 2015].
Ecoc2021.culture.gr, 2015. Πολιτιστικές Πρωτεύουσες. [online] Διαθέσιμο στο:
<http://ecoc2021.culture.gr/el/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%C
E%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-
%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%8D%CE%BF%CF%85%CF%
83%CE%B5%CF%82/> [Τελευταία πρόσβαση 03 Νοε. 2015].
Education and Culture DG (ECDG), 2010. In: “Celebrating 25 years of European Capitals of
Culture” . Summary of the European Commission conference.
European Commission — Directorate General for Regional Policy (EC-DGRP), 2011.
Cities of tomorrow. Challenges, visions, ways forward. Luxemburg: Publications
Office of the European Union.
European Travel Commission and World Tourism Organization (ETC&WTO),
2005. City tourism and culture-The European experience. Madrid: UNWTO. Available
at:
<http://81.47.175.201/stodomingo/attachments/article/122/CityTourismCulture.pdf
> [Accessed 3 Oct. 2015].
33
Evans, G. and Shaw, P., 2004. The contribution of culture to regeneration in the UK: A
review of evidence. A report to the Department for Culture Media and Sport. London:
DCMS.
Final Selection report, 2012. Selection of the European Capital of Culture for 2017 in Cyprus.
Selection Panel, Final Selection report. [online] Nicosia: EU-ECOC. Available at:
<http://ec.europa.eu/programmes/creative-
europe/actions/documents/ecoc/2017/panel-report-cyprus_en.pdf> [Accessed 5
Dec. 2015].
García, B. and Cox, T., 2013. European capitals of culture: Success strategies and long-term
effects. Brussels: European Parliament, Directorate-General for internal policies.
García, B., 2004. Urban regeneration, arts programming and major events. International
Journal of Cultural Policy, 10(1), pp.103-118.
Griffiths, R., 2006. City/culture discourses: Evidence from the competition to select the
European capital of culture 2008. European Planning Studies, 14(4), pp.415-430.
Iordanova-Krasteva, E., Wickens, E. and Bakir, A., 2010. The Ambiguous Image of
Linz: Linz09 – European Capital of Culture. Revista de Turismo y Patrimonio
Cultural, [online] 8(3), pp.67-77. Available at:
<http://www.pasosonline.org/Publicados/8310special/PS0310_07.pdf>
[Accessed 1 Dec. 2015].
Langen, F. and García, B., 2009. Measuring the impacts of large scale cultural events.
Liverpool: Impacts 08.
Mercouris, S., χ.η. The vision of Melina Mercouri. [online] Ecoc.poieinkaiprattein.org.
Διαθέσιμο στο: <http://ecoc.poieinkaiprattein.org/Institution-of-European-
Capital-of-Culture/the-vision-of-melina-mercouri/> [Τελευταία πρόσβαση 03
Νοε. 2015].
Mittag, J., 2011. European Capitals of Culture as Incentives for the Construction of
European Identity? Origins and changes of “one of the most visible and
34
prestigious initiatives of the European Union” . Draft version. In: Biennial
Conference of the European Union Studies Association. [online] Available at:
<http://www.euce.org/eusa/2011/papers/1g_mittag.pdf> [Accessed 29 Nov.
2015].
O'Brien, D., 2014. Cultural Policy: Management, Value and Modernity in the Creative
Industries. London and New York: Routledge.
Οικονόμου, Δ., 2004. Αστική αναγέννηση και πολεοδομικές αναπλάσεις. Τεχνικά
χρονικά, [online] (3), σσ.1-10. Διαθέσιμο στο:
<http://portal.tee.gr/portal/page/portal/PUBLICATIONS/BYMONTHLY_PUBLI
CATIONS/diminiaia_2004/pub3/OIKONOMOY.pdf> [Τελευταία πρόσβαση 03
Νοε. 2015].
ΟΠΠΕ, 2014. Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης 2020-2033. Οδηγός για τις
πόλεις που θα υποβάλουν υποψηφιότητα (ΟΠΠΕ). Διαθέσιμο στο:
<http://ecoc2021.culture.gr/wp-
content/uploads/2014/12/%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%93%CE%9F%CE%A
3-%CE%93%CE%99%CE%91-%CE%A4%CE%99%CE%A3-
%CE%A5%CE%A0%CE%9F%CE%A8%CE%97%CE%A6%CE%99%CE%95%CE
%A3-%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%95%CE%99%CE%A3.doc> [Τελευταία
πρόσβαση 03 Νοε. 2015].
Pafos2017, 2011. Open-Air Factory. Pafos 2017. Bid book. Phase I. Pafos Cyprus:
Municipality of Pafos.
Pafos2017, 2012. Open-Air Factory:Programme. Pafos 2017. Bid book. Phase II. Pafos
Cyprus.
Pafos2017.eu, 2015. [online] Διαθέσιμο στο:
<http://www.pafos2017.eu/%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%85%CF%80%CE%
BF-%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%83-
%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%89%CE%BD-
35
%CE%B4%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD-
%CF%80%CE%B1%CF%86%CE%BF/> [Τελευταία πρόσβαση 03 Νοε. 2015].
Palmer, R., 2004. European Cities and Capitals of Culture. Study Prepared for the European
Commission. PART I. Brussels: Palmer/Rae Associates,
p.http://ec.europa.eu/programmes/creative-
europe/actions/documents/ecoc/cap-part1_en.pdf.
Papanikolaou, P., 2012. The European Capital of Culture: The Challenge for Urban
Regeneration and Its Impact on the Cities. International Journal of Humanities and
Social Science, [online] 2(17), pp.268-273. Available at:
<http://www.ijhssnet.com/journals/Vol_2_No_17_September_2012/30.pdf>
[Accessed 15 Nov. 2015].
Payer, H., 2014. Key Considerations for Planning the European Capital of Culture –
The Case of Veliko Tarnovo. Athens Journal of Tourism, [online] 1(4), pp.253-264.
Available at: <http://www.atiner.gr/journals/tourism/2014-1-4-2-Payer.pdf>
[Accessed 1 Dec. 2015].
Pilsen, 2010. Pilsen, Open Up! Application of the City of Pilsen for the Title of European
Capital of Culture 2015. Pilsen: City of Pilsen. Available at:
<http://www.plzen2015.cz/en/sites/plzen2015.cz.en/files/pilsen_application_en.
pdf> [Accessed 19 Nov. 2015].
Radilatvija.lv, 2015. radi! Creativity week. [online] Available at:
<http://www.radilatvija.lv/en> [Accessed 5 Dec. 2015].
Report 1, 2014. Pafos European Capital of Culture 2017. First Monitoring Meeting Report by
the Monitoring and Advisory Panel. [online] Brussels: EU-ECOC. Available at:
<http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/actions/documents/pafos-
nov-2014.pdf> [Accessed 5 Dec. 2015].
Richards, G., 2000. The European cultural capital event: Strategic weapon in the
cultural arms race? International Journal of Cultural Policy, 6(2), pp.159-181.
36
Sykes, O., 2011. Introduction: European cities and capitals of culture – a comparative
approach. Town Planning Review, 82(1), pp.1-12.
Tölle, A., 2014. The regional turn of the European Capital of Culture and its traits in
France, Germany, and Poland. TAFTERJOURNAL, [online] (77) November
2014. Available at: <http://www.tafterjournal.it/2014/11/07/the-regional-turn-of-
the-european-capital-of-culture-and-its-traits-in-france-germany-and-poland/>.
Turku2011.fi, 2015. Turku Capital of Culture 2011. [online] Available at:
<http://www.turku2011.fi/en/s/2011-corner-capital-of-culture-info-cafe-and-
design-shop_en> [Accessed 4 Dec. 2015].
URBACT Culture members, 2006. Culture & Urban Regeneration. The role of cultural
activities & creative industries in the regeneration of European cities. Agence de
développement et d’urbanisme de Lille Métropole.
Vickery, J., 2007. The emergence of culture-led regeneration : a policy concept and its
discontents. Working Paper. Research papers, Vol.9. Coventry: University of
Warwick. Centre for Cultural Policy Studies. +
