Chapter

Poesía e imágenes para la educación literaria: la construcción del significado en el álbum ilustrado lírico

Authors:
To read the full-text of this research, you can request a copy directly from the author.

Abstract

Este trabajo pretende realizar una aproximación al modo en que los signos verbales y visuales interactúan para construir el significado poético en el álbum ilustrado lírico. Para ello, se presentan el tipo de temáticas abordadas en estas obras, así como las posibilidades más habituales de relación palabra-imagen. Predomina la ampliación o complementariedad entre palabras e imágenes, aunque algunos álbumes más sencillos tienden a la redundancia, mientras que el contrapunto y contradicción se encuentran solamente en algunas obras de mayor complejidad interna. Seguidamente, se analizan una serie de funciones que suelen desempeñar las imágenes: la caracterización y personalización del sujeto poético, la descripción y contextualización, la construcción del lenguaje figurado, la creación de ritmos y la introducción de un relato visual. Como conclusión, se reflexiona sobre las implicaciones didácticas de este tipo de obras en el contexto de la educación literaria, como forma de acercamiento al texto lírico en diferentes etapas educativas.

No full-text available

Request Full-text Paper PDF

To read the full-text of this research,
you can request a copy directly from the author.

... Además, las investigaciones que se han llevado a cabo hasta ahora se han centrado, en la mayoría de los casos, en el álbum ilustrado narrativo, insistiendo en la "narratología textual" (Duran 2000: 27) y en general en el carácter "narrativo" del álbum ilustrado: carácter que lleva, por ejemplo, a Van der Linden a denominar "narrativo" el álbum donde texto e imagen van de la mano 3 o a Bosch a negar que haya álbumes ilustrados no narrativos (2015: 6) 4 . Solo en los últimos años, investigaciones procedentes de diferentes áreas geográficas se han centrado en otras formas de hibridación del álbum con géneros que van más allá de lo estrictamente narrativo, como el álbum informativo (Barò 2021;Shimek 2018Shimek , 2021Tabernero-Sala et al. 2022;Vaughn et al. 2021) y el álbum poema (Boutevin 2017;Neira Piñeiro 2016. Pero no tenemos constancia de estudios centrados en el álbum dramático, lo cual nos permite afirmar que este trabajo constituye un primer estudio exploratorio de un subgénero que no ha recibido todavía la atención de la crítica. ...
Article
Full-text available
This research reflects for the first time on the dramatic picture book, an emerging literary subgenre of today that has not been studied yet. Analyzing a corpus of works for children and young readers, the role of the iconographic component and its relations with the theatrical text are studied, to find out how the specific characteristics of the dramatic genre are reflected in the format of the picture book: among them, the lack of narrator, the presence of stage directions and dialogues and the scenographic elements.
Article
Full-text available
La educación literaria es un concepto desarrollado en las últimas décadas que trata de renovar la enseñanza de la literatura con un enfoque más centrado en el lector y en su relación con los textos que con la memorización de obras o autores. La etapa de educación infantil (0-6 años), al ser considerada teóricamente ágrafa, puede parecer que no atañe a la educación literaria. En este artículo tratamos de argumentar, por un lado, las razones de peso para que se implemente en las aulas. Por otro lado, aportamos un enfoque holístico de los principales pilares de esta educación literaria en esa fase. El uso de la literatura infantil como material prioritario, la animación lectora para la creación del hábito lector y el uso de las bibliotecas para nutrir tanto este hábito lector como la competencia literaria del alumnado, consideramos, son las líneas de actuación que permiten una educación literaria exitosa en esta etapa. Se aborda este tema desde una metodología cualitativa de análisis de la bibliografía sobre el tema y uniendo las diferentes investigaciones sobre los diferentes campos en una única propuesta. Así, encontramos como resultado de esta reflexión que el desarrollo armónico de la educación literaria en infantil, en la que se alterna la lectura en voz alta, la narración de cuentos y poesías tradicionales y no, la exploración de álbumes, el uso de la biblioteca de aula y las visitas a las bibliotecas municipales y, cómo no, una constante presentación de la lectura como una opción de ocio, sin duda, creará lectores competentes y ciudadanos críticos.
Article
Full-text available
This paper deals with a new type of picturebook, based on the combination of poems and pictures. This kind of picturebook presents characteristics of lyric poetry, such as the total o partial absence of narration, the expression of feelings and emotions, the representation of a subjective vision of the world, or the presence of the playful dimension typical of popular children poetry. In this work we propose a definition of the lyric picturebook as well as a basic typology in order to distinguish the main varieties of this new kind of picturebook
Article
This article offers new perspectives and theoretical tools to interpret and appreciate the complex relationships that can exist between words and pictures. The spectrum of text/image interaction is laid out and analyzed, and several picturebooks from different countries are explored to uncover a number of intriguing dynamics ranging from the simple to the highly elaborate. Text/image interaction may give rise to significant ambiguity, and the article points to future opportunities for dual audience research in this field. The article offers a taste of Nikolajeva and Scott's How Picturebooks Work (Garland, 2000).
100 Greguerías Ilustradas. Valencia: Media Vaca. herGueta, María (2012): Cuando no estás aquí
  • La Gómez De
  • César Serna
Gómez de La serna, Ramón & fernández arias, César (1999): 100 Greguerías Ilustradas. Valencia: Media Vaca. herGueta, María (2012): Cuando no estás aquí. Madrid: El jinete azul.
Aquí no hay silencio
  • Phillis Gershator
  • Jay Alison
GERSHATOR, Phillis, & Alison JAY (2009): Aquí no hay silencio. Barcelona: Intermón Oxfam.
The Potential of Picturebooks: From Visual Literacy to Aesthetic Understanding
  • Barbara Kiefer
KIEFER, Barbara (1996): The Potential of Picturebooks: From Visual Literacy to Aesthetic Understanding. Englewood Cliffs: Prentice Fall.
Utilització dels textos literaris per a la integració i l'aprenentatge lingüístic de l'alumnat nouvingut. Licencia de Estudios Studying Poetry
  • David Lewis
Lewis, David (2001): Reading Contemporary Picturebooks. London: Routledge Falmer. marGaLLo, Ana Mª (2008): Utilització dels textos literaris per a la integració i l'aprenentatge lingüístic de l'alumnat nouvingut. Licencia de Estudios. UAB. matterson, Stephen & Darryl Jones (2011): Studying Poetry. New York: Bloomsbury. neira-piñeiro, Mª Rosario (2012): «Poesía e imágenes: una nueva modalidad de álbum ilustrado», Lenguaje y Textos, núm. 35 (mayo 2012), p. 131-138.
Albums, Mode d'Emploi. Champingy: CRDP Créteil
  • A Ballester
, Dominique (2000):Albums, Mode d'Emploi. Champingy: CRDP Créteil. baLLester, A. (2010): «Imatges que Rimen», Articles de Didàctica de la Llengua i de la Literatura, núm. 52 (julio 2010), p. 60–66.
Choosing books for children
  • Judith Graham
Graham, Judith (2000): «Creativity and Picture Books». Reading, 34 (2) (ulio 2000), p. 61-67. hearne, Betsy & Deborah stevenson (2000): Choosing books for children. Illinois: University of Illinois Press.
How Picturebooks Work Words about Pictures. The Narrative Art of Children's Picture Books Athens (Georgia): University of Georgia Press. pozueLo yvancos): «Apontamentos para uma poética do álbum contemporâneo»
– (2001). How Picturebooks Work. New York: Garland. nodeLman, Perry (1988): Words about Pictures. The Narrative Art of Children's Picture Books. Athens (Georgia): University of Georgia Press. pozueLo yvancos, José Mª (1994): Teoría del Lenguaje Literario. Madrid: Cátedra. ramos, Ana Margarida (2011): «Apontamentos para uma poética do álbum contemporâneo». En Blanca-Ana Roig Rechou, Isabel Soto López & Marta Neira Rodríguez (eds.), O Álbum na Literatura Infantil e Xuvenil (2000-2010), Vigo: Edicións Xerais de Galicia, p. 13-40.
Children's Literature in the Classroom): «Álbumes ilustrados y cambio de valores en el cambio de siglo» Cruce de miradas: Nuevas aproximaciones al libro-álbum
  • Diane M Barone
  • Teresa Colomer
barone, Diane M. (2011): Children's Literature in the Classroom. New York/ London: Guilford. bosch andreu, Emma (2007): «Hacia una Definición de Álbum», Anuario de Investigación en Literatura Infantil y Juvenil, núm. 5 (diciembre), p. 25-46. coLomer, Teresa. (2010): «Álbumes ilustrados y cambio de valores en el cambio de siglo». En Teresa Colomer, Bettina Kümmerling-Meibauer & Mª Cecilia Silva-Díaz (coords.). Cruce de miradas: Nuevas aproximaciones al libro-álbum, Barcelona: Banco del Libro-GRETEL, p. 58-73. chatton, Barbara (2010): Using Poetry across the Curriculum. Santa Barbara: Libraries Unlimited. easthope, Antony (2010): Poetry as Discourse. Oxon: Routledge.
El árbol rojo Cádiz: Barbara Fiore
  • Manera De
– (2012): Cocodrilo. Sevilla: Kalandraka. tan, Shaun (2007): El árbol rojo. Cádiz: Barbara Fiore. tortosa, Ana & Gutiérrez, Mónica (2009): De otra Manera. Barcelona: Thule. ventura, Antonio & viLLamuza, Noemí (2002): ABCdario. Madrid: Nórdica. whitman, Walt, & LonG, Loren (2006): El astrónomo. Barcelona: RBA.
  • Silva Aguiar E
  • Vítor Manuel
AGUIAR e SILVA, Vítor Manuel (1989): Teoría de la Literatura. Madrid: Gredos ALAMICHEL, Dominique (2000): Albums, Mode d'Emploi. Champingy: CRDP Créteil.
Children's Literature in the Classroom
  • Diane M Barone
BARONE, Diane M. (2011): Children's Literature in the Classroom. New York/ London: Guilford.
Utilització dels textos literaris per a la integració i l'aprenentatge lingüístic de l'alumnat nouvingut. Licencia de Estudios
  • Ana Margallo
MARGALLO, Ana Mª (2008): Utilització dels textos literaris per a la integració i l'aprenentatge lingüístic de l'alumnat nouvingut. Licencia de Estudios. UAB. MATTERSON, Stephen & Darryl Jones (2011): Studying Poetry. New York: Bloomsbury.
«Can Images Transform a Poem? When I Heard the Learn'd Astronomer: An Example of a Poetry Picturebook», New Review of Children's Literature and Librarianship, núm
________ (2013): «Can Images Transform a Poem? When I Heard the Learn'd Astronomer: An Example of a Poetry Picturebook», New Review of Children's Literature and Librarianship, núm. 19(1) (febrero 2013), p. 14-32.
«Ilustração e poesia: para uma definição/caracterização do álbum poético para a infancia
  • Sara Reis Silva
  • Da
SILVA, Sara Reis da (2011): «Ilustração e poesia: para uma definição/caracterização do álbum poético para a infancia». En Sara Reis da Silva. Entre Textos. Perspectivas sobre Literatura para a infância e juventude Porto: Tropelias & Companhia, p. 273-284.
«Imatges que Rimen», Articles de Didàctica de la Llengua i de la Literatura
  • A Ballester
BALLESTER, A. (2010): «Imatges que Rimen», Articles de Didàctica de la Llengua i de la Literatura, núm. 52 (julio 2010), p. 60-66.
«Álbumes ilustrados y cambio de valores en el cambio de siglo
  • Teresa Colomer
COLOMER, Teresa. (2010): «Álbumes ilustrados y cambio de valores en el cambio de siglo». En Teresa Colomer, Bettina Kümmerling-Meibauer & Mª Cecilia Silva-Díaz (coords.). Cruce de miradas: Nuevas aproximaciones al libro-álbum, Barcelona: Banco del Libro-GRETEL, p.58-73
Using Poetry across the Curriculum
  • Barbara Chatton
CHATTON, Barbara (2010): Using Poetry across the Curriculum. Santa Barbara: Libraries Unlimited.
«Poems Picture Books and their Uses in the Classroom». The Reading Teacher, núm
  • Antony Easthope
EASTHOPE, Antony (2010): Poetry as Discourse. Oxon: Routledge GLAZER, Joan I & Linda Leonard LAMME (1990): «Poems Picture Books and their Uses in the Classroom». The Reading Teacher, núm. 44 (2) (octubre 1990), p. 102-109.
Cuando no estás aquí. Madrid: El jinete azul
  • Greguerías Ilustradas
  • Valencia
Greguerías Ilustradas. Valencia: Media Vaca HERGUETA, María (2012): Cuando no estás aquí. Madrid: El jinete azul.