Długoterminowe Oszczędzanie. Postawy, strategie i wyzwania

Abstract

Długoterminowe oszczędzanie leży u podstaw rozwoju gospodarczego i społecznego. Bez kapitału niemożliwe jest generowanie wzrostu gospodarczego oraz osiągnięcie pożądanego poziomu zamożności społeczeństwa. W obliczu coraz większej niepewności co do rozwoju sytuacji gospodarczej, społecznej oraz kryzysów występujących na rynkach finansowych, oszczędzanie staje się jednak sporym wyzwaniem. Obniżające się długoterminowe stopy procentowe wpływają na spadek oczekiwań podmiotów oszczędzających co do wysokości dochodu, redukując również ich skłonność do odkładania konsumpcji na przyszłość.
Motyw osiągnięcia realnego dochodu nie jest jedynym, który kreuje zachowania oszczędnościowe osób indywidualnych i podmiotów gospodarczych. Już J.M. Keynes wyróżnił inne pobudki związane z odkładaniem konsumpcji w czasie, do których zaliczył m.in. ostrożność, przezorność, niepewność, wzrost dobrobytu, przedsiębiorczość, zwyczajne skąpstwo czy chęć przekazania środków spadkobiercom. W planowaniu działań wspierających długoterminowe oszczędzanie trzeba zatem uwzględnić wiele czynników wpływających na to zjawisko, a analiza oparta wyłącznie na jednym z nich może nie odzwierciedlać w pełni rzeczywistości.
Na poziom długoterminowych oszczędności wpływa bardzo wiele czynników, jak: poziom zamożności społeczeństwa, sytuacja gospodarcza, edukacja finansowa, rozwój rynku finansowego, poziom stóp procentowych czy zachęty fiskalne. Niezwykle istotny jest też etap życia/funkcjonowania oszczędzającego, poziom jego aktualnych potrzeb i dochodów. Kreowanie zachowań w obszarze długoterminowego oszczędzania wymaga ponadto podjęcia działań długofalowych, gdyż tylko takie przynieść mogą długotrwałe pożądane efekty.
Stopa oszczędności Polaków rośnie, co może cieszyć. Ten kapitał jest potrzebny do utrzymania wzrostu gospodarczego, tworzenia silnych podstaw rozwoju gospodarki oraz nowych miejsc pracy. Rosnące oszczędności idą w parze ze wzrostem dochodów Polaków, jednak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia, głównie w obszarze edukacji finansowej, odpowiedniej konstrukcji produktów oszczędnościowych oraz budowania zaufania do tej części rynku.
Zaufanie osób indywidualnych, zwłaszcza w obszarze działalności o długim horyzoncie czasowym, zdobywa się latami. Tymczasem w Polsce od czasu do czasu pojawiają się działania burzące to zaufanie, zarówno ze strony grup uczestników rynku, przyczyniających się do kryzysów finansowych, jak i ze strony polityków – przykładem niech będzie chociażby burzenie zaufania do kapitałowej części powszechnego systemu emerytalnego i zasad, na których jest oparty. Niemal cyklicznie pojawiają się także kryzysy zaufania społecznego w odniesieniu do wybranych grup produktów finansowych (ubezpieczeń na życie z UFK, polisolokat, lokat strukturyzowanych, obligacji nadmiernie zadłużających się państw). Odbudowa zaufania może nastąpić jedynie w sytuacji lepszego dostosowania produktów oszczędnościowych do potrzeb odbiorców, wprowadzenie jasności i przejrzystości oferty oraz podziału ryzyka związanego z funkcjonowaniem tych produktów. Dbałość o cywilizowany rozwój, przejrzystość, podział ryzyka i dostosowanie oferty do zmieniających się potrzeb odbiorców – to najważniejsze na dziś wyzwania na rynku finansowym.
Niniejsza monografia jest owocem konferencji naukowej pt. Długoterminowe Oszczędzanie, która odbyła się w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie w dniach 20–21 czerwca 2016 r., a jej organizatorami była Polska Grupa Emerytalna SGH (Polish Pension Group SGH, www.sgh.waw.pl/ppg) oraz Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH. Niezwykła mnogość aspektów związanych z długoterminowym oszczędzaniem, będąca konsekwencją wyjątkowej złożoności tego zjawiska, przyczyniła się do wielowątkowości niniejszej monografii – obejmuje ona tematykę od zjawisk demograficznych i makroekonomicznych wpływających na oszczędności społeczeństwa, aż po indywidualne strategie i produkty inwestycyjne. Szerokość ujęcia powinna zostać doceniona przez grono makro- i mikroekonomistów, finansistów, prawników i polityków społecznych.