Content uploaded by Bilal Yalçın
Author content
All content in this area was uploaded by Bilal Yalçın on Jan 18, 2017
Content may be subject to copyright.
1
BĠLDĠRĠ KĠTABI
EDĠTÖRLER
Prof. Dr. Nilgün SARP
Yrd. Doç. Dr. A. Çetin YĠĞĠT
2
8. SAĞLIK VE HASTANE ĠDARESĠ KONGRESĠ BĠLDĠRĠ KĠTABI
Editörler : Prof.Dr. Nilgün SARP, Yrd.Doç.Dr.A.Çetin YĠĞĠT
Elektronik ISBN : 978-605-63539-2-5
Not: Bildirilerden kaynak belirtmek koĢuluyla yararlanılabilir.
Lefke Avrupa Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Kasım-2014 Lefke-Güzelyurt/ KKTC.
nılgunsarp@gmail.com
nsarp@eul.edu.tr
cyigit2002@yahoo.com
cyigit@eul.edu.tr
3
8.
SAĞLIK VE HASTANE ĠDARESĠ
KONGRESĠ
BĠLDĠRĠ KĠTABI
EDĠTÖRLER
Prof. Dr. Nilgün SARP
Yrd. Doç. Dr. A. Çetin YĠĞĠT
13
KONGRE DÜZENLEME KURULU
Prof.Dr.
Mehmet Ali
YÜKSELEN
Prof.Dr.
Nilgün
SARP
Prof.Dr.
Afsun Ezel
ESATOĞLU
Yrd.Doç.Dr.
A.Çetin
YĠĞĠT
Yrd.Doç.Dr.
Meltem
UÇAR
Yrd.Doç.Dr.
Ahmet Münir
ACUNER
Öğ.Gör.
AyĢe
ÖZADA
Öğ.Gör.
Hanife
SERĠN
Memur
Özkader
DEVECĠOĞLU
Sekreter
NilĢen
MARAġLI
KONGRE BĠLĠM KURULU
Prof.Dr.
Ġsmail
AĞIRBAġ
Prof.Dr.
Fevzi
AKINCI
Prof.Dr.
ġinasi
AKSOY
Prof.Dr.
Metin
ATEġ
Prof.Dr.
Yusuf
ÇELĠK
Prof.Dr.
Fevziye
ÇETĠNKAYA
Prof.Dr.
Cesim
DEMĠR
Prof.Dr.
Tevfik
DĠNÇER
Prof.Dr.
Korkut
ERSOY
Prof.Dr.
Afsun Ezel
ESATOĞLU
Prof.Dr.
Hülya
HARUTLUOĞLU
Prof.Dr.
AyĢegül Yıldırım
KAPTANOĞLU
Prof.Dr.
ġahin
KAVUNCUBAġI
Prof.Dr.
Sıdıka
KAYA
Prof.Dr.
Adnan
KISA
Prof.Dr.
Mithat
KIYAK
Prof.Dr.
Emine
ORHANER
Prof.Dr.
Hacer
ÖZGEN
Prof.Dr.
Nermin
ÖZGÜLBAġ
Prof.Dr.
Nurhan
PAPATYA
Prof.Dr.
Nilgün
SARP
Prof.Dr.
Haydar
SUR
Prof.Dr.
Gencay
ġAYLAN
Prof.Dr.
Ġsmet
ġAHĠN
Prof.Dr.
Bayram
ġAHĠN
Prof.Dr.
Ruhi ġelçuk
TABAK
Prof.Dr.
Mehtap
TATAR
Prof.Dr.
MehveĢ
TARIM
Prof.Dr.
Dilaver
TENGĠLĠMOĞLU
Prof.Dr.
Mehmet
TOKAT
Prof.Dr.
AyĢen
TÜRKMAN
14
Prof.Dr.
Mehmet
ZELKA
Prof.Dr.
Hikmet
SOLAK
Doç.Dr.
Yasemin
AKBULUT
Doç.Dr.
ġebnem
ASLAN
Doç.Dr.
Gülem
ATABEY
Doç.Dr.
Ġ.Halil
CANKUL
Doç.Dr.
Necmettin
CĠHANGĠROĞLU
Doç.Dr.
Mesut
ÇĠMEN
Doç.Dr.
Elif
DĠKMETAġ
Doç.Dr.
Ramazan
ERDEM
Doç.Dr.
Gülsün
ERĠGÜÇ
Doç.Dr.
Ömer
GĠDER
Doç.Dr.
Belma
KEKLĠK
Doç.Dr.
Levent
KIDAK
Doç.Dr.
Ömer Rıfkı
ÖNDER
Doç.Dr.
Musa
ÖZATA
Doç.Dr.
Haluk
ÖZSARI
Doç.Dr.
A.Erdal
SARGUTAN
Doç.Dr.
Sinem
SOMUNOĞLU ĠKĠNCĠ
Doç.Dr.
Menderes
TARCAN
Doç.Dr.
A.Kadir
TEKE
Doç.Dr.
Mehmet
TOP
Doç.Dr.
Özgür
UĞURLUOĞLU
Doç.Dr.
Hatice
ULUSOY
Doç.Dr.
Demet
ÜNALAN
Doç.Dr.
Türkan
YILDIRIM
Doç.Dr.
Hasan Hüseyin
YILDIRIM
21
S.NO
BĠLDĠRĠ ADI
YAZARLAR
SAYFA
NO
88
Sağlık Yöneticilerinin DeğiĢim Sürecine BakıĢ
Açılarını Belirlemeye Yönelik Bir AraĢtırma
Harun KIRILMAZ
Fatma AYPARÇASI
Mehmet BAĞIġ
Bilal SALĠM
Ġsmail ġĠMġĠR
1090
89
Farklı Üniversitelerde Eğitim Gören Sağlık
Kurumları Yönetimi Öğrencilerinin EleĢtirel
DüĢünme, Problem Çözme Becerileri ve Karar
Verme Stratejilerinin Değerlendirilmesi
Meltem SAYGILI
Rukiye NUMANOĞLU TEKĠN
Fikrîye YILMAZ
Fatih BUDAK
Ali YILMAZ
Korkut ERSOY
1103
90
Sağlık Hizmetleri Lider Personelde Olması
Beklenen Özelliklerin Analizi
A.Çetin KIZILKAN
Veli DURMUġ
1115
91
Sağlık Kurumları Yönetiminde Liderliğin
ÇalıĢanların Kurumsal Ġtibar Algısı Üzerine Etkisi
ve Bir AraĢtırma
Keziban KAYMAKÇI
1130
92
Türkiye‘de Sağlık Turizmi ve Ekonomik
Boyutlarının Uygulamalı Örneği
Murat KORKMAZ
Ayhan AYTAÇ
Ali Serdar YÜCEL
Bülent KILIÇ
Fikriye TOKÖZ
Sefer GÜMÜġ
1146
93
Sağlık Turizminin Sürdürülebilirlik Açısından
Ġncelenmesi
Bilal YALÇIN
Ġsmail ÇALIK
1160
94
Türkiye'de Sağlık Turizmi Potansiyeli ve
Değerlendirilmesi
Ġbrahim ÇETĠN
A. Çetin YĠĞĠT
Murat AÇIKGÖZ
1170
95
Sağlık Turizminin Hukuksal Açıdan
Değerlendirilmesi
Betül ÖZÜLKÜ
Veli DURMUġ
1189
96
Sağlık Turizmi Kapsamında Yabancı Hasta
Memnuniyetinin Belirlenmesine Yönelik Bir
AraĢtırma
Dilaver TENGĠLĠMOĞLU
Levent KÜFECĠLER
E. Asuman ATĠLLA
Aykut EKĠYOR
1201
97
Sağlık Turizmi Açısından Bir Termal Merkezin
Marka Değeri BileĢenleri ile Algılanan Hizmet
Kalitesinin ĠliĢkilendirilmesi
Nurperihan TOSUN
Hatice ULUSOY
1216
98
Medikal Turistlerin Türkiye‘yi Tercih Etme
Nedenlerini, Memnuniyet ve Sadakat Düzeylerini
Belirlemeye Yönelik Bir AraĢtırma: Antalya Örneği
Uğur AKDU
Serap AKDU
1231
99
Sağlık Turizminde Talep Düzeyinin AraĢtırılması;
Gaziantep Ve ġanlıurfa Ġllerinde Bir Uygulama
Demet POLAT
Bülent YILDIZ
Hediye KARATAġLI
Osman ÇELĠK
1246
100
Turizim Sektöründe Sağlık Hizmeti ve PaydaĢ
Algıları: Antalya Ġli Otel ve Acente Yöneticileri
Üzerine Bir ÇalıĢma
Züleyha TOKSOY
Erdoğan TAġ
1259
1160
SAĞLIK TURĠZMĠNĠN SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK KRĠTERLERĠ AÇISINDAN
ĠNCELENMESĠ
Bilal YALÇIN*
Ġsmail ÇALIK**
ÖZET
Sağlık amaçlı seyahatlerin geçmiĢinin Eski Yunan, Mısır ve ötesine kadar uzandığı
bilinmektedir. Sağlık amaçlı seyahatlerin tarihi süreç içerisinden dönüĢmesi sağlık turizmi
kavramının literatüre girmesine neden olmuĢtur. Günümüzde ise sağlık turizmi kavramsal ve
uygulama anlamında geliĢimini sürdürmektedir. Sürdürülebilirlik ise kaynakların gelecek
nesillerin de ihtiyacını karĢılayacak Ģekilde kullanılması, ekonomik, sosyo kültürel ve çevresel
unsurların dengeli bir Ģekilde geliĢimini öngören yaklaĢımı ifade etmektedir. Özellikle son elli
yılda endüstrileĢmenin neden olduğu tahribatın boyutları farklı alanlarda sürdürülebilirlik
unsurlarının dikkate alınmasını gerekli kılmıĢtır. Bu çalıĢmada Türkiye‟de sağlık turizminin
sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda tartıĢılması amaçlanmaktadır. Bu amaçla sağlık
turizmini etkileyen değiĢkenler sürdürülebilirlik ilkelerine göre değerlendirilmiĢtir. Sonuç
olarak ülkemizde sağlık turizmi alanında sürdürülebilirlik unsurlarına zarar verebilecek
uygulamaların olduğu ve bu uygulamaların uzun vadede sağlık turizminin geliĢimini olumsuz
yönde etkileyeceği ortaya çıkmıĢtır.
Anahtar Kelimeler: sağlık turizmi, sürdürülebilirlik, sağlık hizmetleri
_____________________________________________________
Yrd. Doç. Dr., GümüĢhane Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm ĠĢletmeciliği Bölümü,
byalcin@gumushane.edu.tr
Yrd. Doç. Dr., GümüĢhane Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm ĠĢletmeciliği Bölümü,
ismailcalik29@gmail.com
1161
INVESTIGATION OF HEALTH TOURISM IN TERMS OF SUSTAINABILITY
CRITERIA
ABSTRACT
The history of travel for healthcare dates back to ancient Greece, Egypt and beyond
all. Health-oriented trips that has transformed in the historical process has lead to the
concept of health tourism got into the literature. Today, medical tourism is developing in
terms of the conceptual and practical. Using resources to meet the needs of future
generations as well as the use of economic, socio-cultural and environmental factors in a
balanced development represents sustainability. Especially in the last fifty years, the size of
industrialization caused havoc in different areas which has necessitated the consideration of
sustainability aspects. In this study, health tourism in Turkey in accordance with the
principles of sustainability has been discussed. For this purpose, the variables affecting the
health tourism are evaluated according to sustainability principles. As a result our country in
the field of health tourism aspects of sustainability practices that may damage and in the
long-term these practices that adversely will affect the development of tourism.
Key Words: health tourism, sustainability, health services
1- Sağlık Turizmi Kavramı ve GeliĢimi
Sağlık hizmetleri, bir ülkeyi yaĢanılır kılan en önemli belirleyicilerden biridir. Dünya
Sağlık Örgütü‘ne göre bir ülkenin sağlık sistemi, herkese gerekli olan sağlık hizmetinin
yüksek kalitede verilmesini sağlayacak Ģekilde tasarlanmalıdır. Bu hizmet etkili, karĢılanabilir
maliyette ve toplumca kabul gören tarzda olmalıdır. Her ülkenin bu faktörleri göz önünde
tutarak kendi özgün sağlık sistemini geliĢtirmesi önerilmektedir (Sağlık Bakanlığı, 2011: 25-
26). Milletlerin toplumca kabul gören hizmetlere ulaĢmalarının bir yolu olarak sağlık turizmi
ortaya çıkmıĢtır. Sağlık Turizmi; ikamet edilen yerden baĢka bir yere herhangi bir sebeple
sağlık hizmeti satın almak için yapılan planlı seyahatlere denilmektedir.
Sağlık ve turizmi birleĢtiren unsurlar tüketicilerin sağlık hizmeti satın almak amacıyla
bulundukları yerlerden baĢka bir yere ulaĢmak için harcadıkları emek ve sermayedir. Huzurlu
bir Ģekilde yaĢlanmak isteyen insanların arayıĢları sonucu ortaya çıkmıĢtır. Özellikle sağlık
hizmetlerindeki özelleĢtirme çalıĢmaları ve teknolojik ilerlemeler dolayısıyla insanların
sağlıklı uzun yaĢam beklentisi sağlık turizminin geliĢimine etki eden baĢlıca faktörlerdir.
Ġnsanlar, yaĢam sürelerini sağlıklı kılmak ve sağlık sorunlarına çare bulabilmek için çeĢitli
çözümler aramaktadırlar. Bunun dıĢında insanlar ruhen rahatlamak için de çeĢitli arayıĢlar
içine girmektedirler. Bu çerçevede sağlık turizmi, hizmet sektöründe en hızlı geliĢen hizmet
kollarından biri olmuĢtur denilebilir.
Sağlık turizmi ülkeler açısından potansiyel bir gelir kaynağı olarak görülmektedir
(Vijaya, 2010). 2010 yılında sağlık turizmi pazar büyüklüğü 85 milyar dolara ulaĢırken, 2012
itibariyle pazar büyüklüğünün 100 milyar dolara ulaĢması hedeflenmiĢtir. Türkiye'nin sağlık
turizmindeki payı yüzde 1 olarak belirlenmiĢtir. Bu beklentiler kurumsal bir sağlık turizmi
1162
pazarının oluĢması açısından çok boyutlu bir zemin hazırlamaktadır. Sağlık turizmini resmi
politika olarak belirleyen ülkelerin fiziksel ve yasal düzenleme çalıĢmaları ortak bir pazar
oluĢturulması açısından önemlidir. Bununla beraber sağlık turizminin, ülkelerin kendi
vatandaĢlarına sağlık hizmeti sunumu kalitesinin sürdürülmesinde olumsuz yönler
doğurabileceği vurgulanmıĢtır. ġekil 1‘de sağlık turizminin tarihsel açıdan geliĢimi
gösterilmiĢtir. M.Ö. 8000-5500 yıllarında ilkel seyahatler ile baĢlayan sağlık arama
davranıĢları günümüzde estetik, organ nakilleri, termal ve spa-wellness merkezleri, alternatif
tıp vb. Ģekilde sürmektedir.
Talep açısından bakıldığında Kuzey Amerika, Avrupa ve Ortadoğu‘nun zengin
ülkelerinden Asya ülkelerine doğru bir hareket söz konusudur. Hindistan, Tayland gibi ülkeler
medikal tercihlerde baĢı çekmektedir. Örneğin Hindistan‘da nüfusun %80‘ninin sağlık
ihtiyaçlarını özel sektör karĢılamaktadır (Hazarika, 2010). Yeni Delhi, kalp ve damar
cerrahisinde ön plana çıkarken; Cennai, göz hastalıkları; Kerela ve Karnataka, ayurveda
tıbbında ön plana çıkmaktadır.
Neolitik ve Bronz Çağ Mineral ve Sıcak Su Seyahatleri
Orta Çağ Termal Sular
16. Yüzyıl Gençlik Pınarı (fountain of youth)
17. / 18. Yüzyıl SPA (modern turizmin baĢlangıcı)
19. Yüzyıl Deniz ve Dağ Havası (tüberküloz tedavisi)
20. Yüzyıl Wellness (estetik ve spor merkezleri)
21. Yüzyıl Organ Nakilleri ve Alternatif Tıp
ġekil 1. Sağlık Turizmi Tarihsel Perspektif
Kaynak: Malik, 2007: 4
2. Sağlık Turizminin GeliĢimini Etkileyen Nedenler
Sağlık turizmi pazarı, dünya turizm endüstrisi içerisinde en yüksek büyüme oranına
sahiptir (Taleghani, Chirani ve Shaabani, 2011). Küresel ölçekte değerlendirildiğinde petrol
ve altın endüstrisinden sonra üçüncü sektör olarak değerlendirilmektedir. Asya, Afrika ve
Doğu Avrupa‘da 30‘dan fazla ülke sağlık turizmi alanında aktif olarak çalıĢmaktadır. Asya
ülkeleri bu alanda akla ilk gelen ve dünyaya adını duyurmuĢ ülkelerdir. Tayland, Singapur,
Malezya, Hindistan ve Filipinler sağlık turistleri için baĢta gelen hedef ülkeler olarak
tanımlanmaktadır. Daha çok Amerika BirleĢik Devletleri, Kanada ve Batı Avrupa
1163
ülkelerinden yüksek sağlık maliyetleri, uzun bekleme süreleri, yeni ortaya çıkan tedavilerin
kısıtlanması, gizlilik gerektiren tedaviler, turizm olanakları, ulaĢım olanakları gibi
nedenlerden dolayı Türkiye, Asya ve Latin Amerika ülkelerine doğru bir sağlık turisti akıĢı
olmaktadır (Hopkins, Labonté, Runnels ve Packer, 2010). Sağlık turistlerini çeken bir diğer
önemli faktör de çeĢitli sertifikasyon ve akreditasyon ile kanıtlanmıĢ kalitedir.
3. Sürdürülebilirlik, Sürdürülebilir GeliĢme ve Sürdürülebilir Turizm Kavramları
1970‘li yıllardan itibaren yaygın olarak kullanılmaya baĢlanan ―sürdürülebilirlik‖
kavramının kökü Latince ―Sustinere‖ kelimesinden gelmektedir. Bu kavram günümüzde,
sürdürmek, sağlamak, devam ettirmek, desteklemek, var olmak anlamlarında kullanılmaktadır
(TıraĢ, 2012:59). Sürdürülebilirlik kavramı, doğal, sosyal, ekonomik vb. kaynakların dengeli
bir Ģekilde kullanılarak, bu kaynakların tahrip edilmeden gelecek nesillere ulaĢtırılmasını
sağlamak olarak tanımlanabilir (Dyllıck ve Hockerts, 2002:130). Bu kavramın önemi,
insanlığın doğal çevreye müdahalesinin yarattığı yoğun tahribat nedeniyle çevre ile ilgili
bilinçlenme düzeyinin bireyler, hükümetler ve sivil toplum kuruluĢları nezdinde giderek
arttığı son 40 yılda gündeme gelmiĢtir (Hardisty, 2010:7). Dünya nüfusunda görülen artıĢlar,
çevre sorunlarının giderek küreselleĢmesi ve doğal kaynakların sınırlı olduğunun anlaĢılması
dünya ekonomik düzeninde ilerleyen yıllarda önemli sıkıntıların ortaya çıkacağını ortaya
koymuĢtur (Öztürk, 2007: 14). Endüstriyel geliĢimle birlikte kontrol edilemez refah ve
zenginlik anlayıĢı, ekolojik kaynakların tahribatını beraberinde getirmiĢtir. Dünyamız, küresel
ısınma, ozon tabakasının delinmesi, orman alanlarının yok olması, çölleĢme, biyolojik
çeĢitliliğin azalması, asit yağmurları, endüstriyel kazalar ve zehirli atıklar gibi birçok çevresel
problemle karĢı karĢıya kalmıĢtır (Shrivastava, 1995:936).
4. Sürdürülebilirlik Kavramının GeliĢimi
Ġnsanlığın karĢı karĢıya kaldığı çevresel sorunların çözümünde sürekli ve dengeli
geliĢme anlayıĢı olarak belirtilen, ekonomik, çevresel ve sosyo-kültürel kaynakların dengeli
kullanımını öngören sürdürülebilir geliĢme, 1987 Dünya Ekonomik Kalkınma Konseyi
(WCED) Brundtland (Ortak Geleceğimiz) Raporunda ― gelecek kuĢakların ihtiyaçlarını
karĢılama yeteneklerini tehlikeye atmadan, mevcut kuĢakların ihtiyaçlarını karĢılamak‖ olarak
tanımlanmıĢtır (WCED, 1987:15). Çevre ve kalkınmanın dengeli geliĢiminin anlatımı olan
sürdürülebilir geliĢmenin amacı ise, insanlığın temel gereksinimlerinin karĢılanması, herkes
için yaĢam standartlarının iyileĢtirilmesi ve güvenli bir geleceğin sağlanmasıdır (Kahraman ve
Türkay, 2009:85). Sürdürülebilir geliĢme çevre politikalarının belirleyicisi olmanın yanında
ekonomik ve sosyal geliĢme anlayıĢlarıyla da bütünleĢen bir süreçtir. Bu tür bütünleĢmede
amaç sadece ekoloji ve ekonomi arasında uyum sağlama değil aksine sosyal, kültürel ve
siyasal süreçleri içeren, farklı göstergelere sahip çok boyutlu bir yapının oluĢturulmasıdır
(Mengi ve Algan, 2003:2-3).
Sürdürülebilir geliĢmenin bir diğer amacı ise toplumun kalkınma hedefleri ile uzun
dönemli çevresel sınırların uzlaĢtırılmasıdır. Bu uzlaĢı, insanların barıĢ içerisinde yaĢaması,
bireysel özgürlükler, yaĢam standartlarının geliĢtirilmesi ve sağlıklı çevre gibi anahtar
konuları içermektedir. Sürdürülebilir geliĢme, yerküre, biyo-çeĢitlilik, eko-sistemler, çevre,
doğal kaynaklar, ekosistem tarafından sunulan hizmetler, toplum, kültürler, Ģehirler, gruplar
gibi unsurların uzun dönemli varlığının korunmasının yanında, eĢitlik, eğitim olanakları, fırsat
eĢitliği, arzu edilen yaĢam süresi, çocuk yaĢam süresi, refah, tüketim, üretim sektörleri,
1164
Ģirketler, bölgeler gibi unsurların da geliĢmesini ön gören bir anlayıĢtır (National Research
Council, 2000: 22).
Sürdürülebilir kalkınma kavramının tanımlanması ile birlikte farklı endüstrilerde
sürdürülebilirlik yaklaĢımına göre yeni tanımlamalar yapılması ihtiyacını doğurmuĢtur. Bu
bağlamda turizm kavramı da sürdürülebilirlik yaklaĢımına göre tanımlanmıĢtır. Sürdürülebilir
kalkınma kavramına bağlı olarak tanımlanan sürdürülebilir turizm kavramı uzun dönemli,
katılımcı, çevresel, sosyal, kültürel ve ekonomik uyumlu bir turizm geliĢimini ifade
etmektedir (Çıracı ve diğ., 2008:91). Sürdürülebilir turizm ― mevcut turistlerin ve ev sahibi
toplumların istek ve beklentilerini karĢılayan, ekonomik, sosyal, estetik talepleri öngören,
kültürel bütünlüğün, zorunlu ekolojik süreçlerin, biyolojik çeĢitliliğin ve yaĢam destek
sistemlerinin devamlılığının sağlandığı bir planlama süreci‖ olarak tanımlanmıĢtır
(UNEP,2003:7). Tablo 1‘de sürdürülebilir turizmin ilkeleri sekiz baĢlık halinde açıklamaları
ile sunulmuĢtur.
Tablo 1. Sürdürülebilir Turizmin Ġlkeleri
-Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı
Sürdürülebilir turizm kavramı büyümeye karĢı
olmamasına rağmen büyümenin sınırları
olduğunu ve turizm stratejisinin bu sınırlar
dikkate alınarak oluĢturulması gerektiğini
savunur. Ayrıca kısa vadeli kazanımlar yerine
uzun vadeli kazanımlar ön plana çıkarılmalıdır.
-Kamu ve diğer paydaĢların görüĢlerinin alınması
Turizm karar süreçlerine tüm paydaĢların katılımını
öngörür. Ayrıca tüm paydaĢlar sürdürülebilir kalkınma
konularında bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır.
-Gereğinden fazla tüketim ve atıkların
azaltılması
Atıkların ve gereksiz tüketimin sınırlandırılması
uzun vadede çevresel zarar sebep olacak ve
turizmin kalitesini etkileyecek maliyetlerden
kaçınmamızı sağlayacaktır.
-Sorumlu turizm pazarlaması
Tüm politikalar ve faaliyetler sürdürülebilir kalkınmayı
hedeflerken, sürdürülebilir turizm pratikleri kısa, orta ve
uzun vadeli olarak tanımlanarak bölgesel kapasite
sınırları aĢılmamalı
-Yerel giriĢimlerin desteklenmesi
Sürdürülebilir turizm yaklaĢımı yerel halkın
eĢitlik ve açıklık taleplerini karĢılayarak
ihtiyaçlarını ve arzularını tatmin edilmesinin
önemini vurgulayan bir yaklaĢımdır.
-Biyo- çeĢitliliğin korunması
Doğal, sosyal ve kültürel çeĢitliliğin korunması
sürdürülebilir turizmin temel yaklaĢımıdır.
-Yerel toplumun taleplerini kapsaması
Yerel destinasyonlara kabul edilecek turistlerin
sayısı, turistlerin yerel halkın yaĢam kalitesini
olumsuz olarak etkilememesi
-Turizmin planlama ile entegrasyonu
Politika, planlama ve yönetim süreçlerine turizmin sebep
olduğu doğal ve insan kaynağı olumsuzluklarının da
dahil edilmesi
Kaynak: Sychowski, 2005: 5.
1165
5. Sürdürülebilir Sağlık Turizmi Üzerine Bir Ġnceleme
Sürdürülebilir sağlık turizmi; doğal, sosyal, ekonomik vb. kaynakların dengeli bir
Ģekilde kullanılarak herhangi bir sebeple planlı bir Ģekilde ikamet ettikleri yerden baĢka bir
yere seyahat eden tüketicilere sağlık hizmetlerinin sunulması olarak tanımlanabilir. Bu
bağlamda Tablo 2‘de sağlık turizmi faaliyetlerinin sürdürülebilir ilkeler rehberliğinde
planlanması ve tanımlanması için Dünya Turizm Örgütü tarafından belirlenen sürdürülebilir
turizm göstergeleri çalıĢmasından faydalanılarak seçilen göstergeler sağlık turizmi ile
karĢılaĢtırmalı olarak sunulmuĢtur. 8 ekonomik, 9 sosyal ve 10 çevresel gösterge olmak üzere
27 gösterge belirlenerek sağlık turizminin sürdürülebilir ölçütlerle uyumu olabilmesi için
temel ilkeler ortaya konulmuĢtur.
Tablo 2. Sürdürülebilir Sağlık Turizmi Göstergeleri
Sürdürülebilirlik
Unsurları
Ekonomik Göstergeler
Sosyal Göstergeler
Çevresel Göstergeler
Sağlık Turizmi
Türleri
Wellness Turizmi
Medikal Turizm
Ġleri YaĢ ve Engelli
Turizmi
1- Kurumlar ve sektörler
arasında eĢgüdümün niceliği
ve niteliği
2- Kurumlar ve sektörler
arasında kurumsallaĢmanın
niceliği ve niteliği
3- Ödenebilir fiyatlar
4- Turistlerin döviz olarak
harcama oranı,
5- Konaklama biçimlerinin
çeĢitliliği ve bölgede sunulan
hizmetlerin önemi,
6- GeliĢmeye yardım
kapsamında finansman
yardımlarının etkisi,
7- Yabancı yatırımlar-teknik
iĢbirliği ve teknoloji devri,
8- Kayıtsız ekonomiden gelen
gelirlerin oranı
9- Uluslararası anlaĢmaların
onayı ve uygulanması
1- Gelen turistlerin
memnuniyeti,
2- Turizm geliĢiminin
kontrolü,
3- Kültürel ortamların
niteliği, çeĢitliliği ve sayısı
4- Sağlığın genel durumu
5- UlaĢılabilir sağlık
hizmetleri
6- Biyoetik düzenlemeler
7- Tıbbi hataların denetimi
8- Enfeksiyon kontrol ve
önleme
9- Toplumun engellilere ve
yaĢlılara karĢı duyarlılığı
Engelli ve yaĢlılar için
eriĢim araçları
1- Mineral içerikli sular ve
temiz su Ģartları
2- Kaliteli doğa Ģartları ve
bitki örtüsü
3- Gıda sağlığı ve güvenliği
4- Görüntü ve gürültü
kirliliği
5- Toplumun çevre
duyarlılığı
6- Tıbbi atıkların denetimi,
7- ĠĢ sağlığı ve güvenliği
8- Çevresel taĢıma kapasitesi
9-Engelli dostu hastane ve
konaklama tesisi tasarımı
10- Hava kalitesi
1166
Ekonomik göstergeler;
Gösterge 1: Kurumlar ve sektörler arasında eĢgüdüm ile kurumsallaĢmanın niceliği ve
niteliği.
Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı ile Sağlık turizmi alanında
faaliyet gösteren özel sektör ve sivil toplum kuruluĢlarının uyumlu bir Ģekilde hedefe yönelik
çalıĢması.
Gösterge 2: Ödenebilir fiyatlar.
Sağlık hizmetleri sağlayıcılarının ülke vatandaĢlarına ve yurt dıĢından gelen sağlık
turistlerine ödenebilir fiyatlar sunması.
Gösterge 3: Turistlerin döviz olarak harcama oranları.
Sağlık turizmi amacı ile turistik bir yeri ziyaret eden turistlerin harcama oranı kitle turizmini
tercih eden turistlere göre oldukça yüksek olması.
Gösterge 4: Konaklama biçimlerinin çeĢitliliği
Hastane dıĢında konaklayacak sağlık turistleri için farklı gelir gruplarına göre konaklama
imkânı sağlayacak çeĢitlilikte konaklama iĢletmelerinin varlığı.
Gösterge 5: GeliĢmeye yardım kapsamında finansman yardımlarının etkisi.
Katma değer sağlayabilecek sağlık turizmi giriĢimlerine destek olacak teĢvik sisteminin
oluĢturulması.
Gösterge 6: Yabancı yatırımlar, teknik iĢbirliği ve teknoloji devri.
Bilgi ve uzmanlık gerektiren varlıklara dayalı sağlık turizmi alanında iĢbirlikleri ve
yatırımların ülkeye çekilmesi.
Gösterge 7: Kayıtsız ekonomiden gelen gelirlerin oranı.
Yasal olmayan yollarla sağlık turistlerinin farklı aracılar eliyle sisteme dâhil olmasının önüne
geçilmesi.
Gösterge 8: Uluslararası anlaĢmaların onayı ve uygulanması.
Sağlık turisti kabul eden ve gönderen ülkeler/bölgeler/kuruluĢlar arasında sigorta, hasta ve
yaĢlı bakım, termal terapi gibi uygulamalarda sözleĢme/protokollerin varlığı.
Sosyal Göstergeler;
Gösterge 1: Gelen turistlerin memnuniyeti
Sağlık turizmi amacıyla farklı yerleri ziyaret eden turistlerin memnuniyetini sağlayacak sağlık
ve turizm hizmetlerinin sunumu.
1167
Gösterge 2: Turizm geliĢiminin kontrolü
Sosyal yapının negatif etkilenmemesi amacıyla sosyal taĢıma kapasitesinin belirlenerek
tesisleĢmenin sınırlandırılması ve denetimi. Kumar, fahiĢelik, alkol ve diğer aĢırılıklar gibi
istenmeyen faaliyetlerin engellenmesi.
Gösterge 3: Kültürel ortamların niteliği, çeĢitliliği ve sayısı
Bölgenin kültürel öğelerini barındıran, sağlık turistlerinin yararlanabileceği etkinliklerin
planlanması ve sunumu
Gösterge 4: Sağlığın genel durumu
Sağlık turistlerine ve bölge halkına eĢit hizmet verebilecek nitelik ve niceliğe sahip hastane,
personel, ekipman gibi unsurların varlığı.
Gösterge 5: UlaĢılabilir sağlık hizmetleri
Telefon, internet gibi iletiĢim araçları ile randevu alma, hekim ve sağlık personeline
ulaĢabilme, farklı dillerde hizmet verebilen danıĢma sisteminin varlığı ile bekleme sürelerinin
kısalığı.
Gösterge 6: Biyoetik düzenlemeler
Ġnsan ve diğer canlıların yaĢamları ile insanın özgürlük ve onurunun tehlike altında
olabileceği durumların önüne geçilmesi. Bazı organ nakilleri, sperm transferleri, kürtaj,
cinsiyet değiĢimi gibi uygulamaların etik açıdan sınırlarının belirlenmesi.
Gösterge 7: Tıbbi hataların denetimi
Ülkedeki tıbbı hata oranları sağlık turistlerinin seyahat kararlarını doğrudan etkilemektedir.
Bu sebeple tıbbi hataların önlenmesi, denetlenmesi ve en aza indirilmesi üzerinde yapılan
çalıĢmaların varlığı.
Gösterge 8: Enfeksiyon kontrolü ve önlenmesi
Sağlık tesisleri açısından bir kalite göstergesi olan enfeksiyon oranlarının kontrolü ve en aza
indirilmesi üzerine çalıĢmaların varlığı. Sağlık bakımıyla iliĢkili enfeksiyonları önlemek için
gerekli örgütsel yapının oluĢturulması.
Gösterge 9: Toplumun engellilere ve yaĢlılara karĢı duyarlılığı
Engelli ve ileri yaĢlı insanlara karĢı toplumun eğitimi ve farkındalık oluĢturulacak
çalıĢmaların yapılması. Engelli ve yaĢlılar için eriĢim araçlarının varlığı.
Çevresel Göstergeler;
Gösterge 1: Mineral içerikli sular ve temiz su Ģartları
Sağlık hizmeti verilecek tesislerin ve çevresinin mineral ve temiz su Ģartları bakımından
standartlara uygunluğu. Mineral ve temiz su kaynaklarının korunması ve suyun niteliğini
olumsuz yönde etkileyecek faaliyetlere izin verilmemesi.
1168
Gösterge 2: Kaliteli doğa Ģartları ve bitki örtüsü
Sağlık turizmi talebinde bulunan turistlere yönelik doğa turizmi seçeneklerine imkân verecek
doğal turistik çekiciliklerin bulunması (ör. ırmak, orman, göl, yayla, mağara vb.) . Bitkilerin
beslenme ve tedavi amacı ile kullanılabilirliğinin sağlanması.
Gösterge 3: Gıda sağlığı ve güvenliği
Hastane ve konaklama tesislerinde HACCP gibi gıda sağlığı ve güvenliğini temin eden
sertifikaların kullanılması ve uygulamaların denetimi. Sağlık hizmeti veren iĢletmelerde doğal
(tabii) gıdaların tüketilmesi.
Gösterge 4: Görüntü ve gürültü kirliliği
Sağlık turistlerine hizmet veren yerleĢim yerlerinin peyzaj mimarisi ve kentsel tasarımının (ör.
sağlık ve konaklama tesisleri, yollar vb.) standartlara uygunluğu. Ġnsan ve diğer canlıların
yaĢamını olumsuz etkileyen ve dengesini bozan gürültü kaynaklarının kontrolü ve
engellenmesi.
Gösterge 5: Toplumun çevre duyarlılığı
Çevrenin korunması için tutumların, değer yargılarının, bilgi ve becerilerin geliĢtirilmesi ve
çevre dostu davranıĢların gösterilmesi ve bunların sonuçlarının pratikte ortaya çıkmasının
sağlanması.
Gösterge 6: Tıbbi ve katı atıkları denetimi
Sağlık Bakanlığı tarafından çıkartılan tıbbi atıkların kontrolü yönetmeliğinde geçen atıkların
toplama, taĢıma ve bertaraf edilmesi standartlarının uygulanması ve standartlara uyulması.
Gösterge 7: ĠĢ sağlığı ve güvenliği
Sağlık kuruluĢları ve konaklama tesislerinin ergonomik uygunluğu ve çalıĢanların iĢ sağlığı
ve güvenliği mevzuatı hükümlerine göre eğitimi ve denetlenmesi ile turistlerinin sağlığı ve
güvenliği.
Gösterge 8: Çevresel TaĢıma Kapasitesi
Doğal çevre, Ģimdiki ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karĢılayacak bir turizm kaynağı
unsurudur. Sağlık hizmeti verilen yerlerde, doğal ve kültürel değerleri koruyan; bölgenin
kaynaklarını israf etmeyen bir planlama ve karar verme sisteminin kurulması.
Gösterge 9: Engelli ve yaĢlı dostu hastane ve konaklama tesisi tasarımı
Kullanılan malzemenin içeriğinden, tasarımına ve geri dönüĢümüne kadar engellilerin ve
yaĢlıların sağlık turizmi hizmetlerine eriĢebilmesinde kolaylık sağlayacak Ģekilde
yaygınlaĢtırılması.
1169
Gösterge 10: Hava kalitesi
Hava kalitesi değerlerinin hastalar ve sağlıklı kalmak isteyenler için hava kalitesi endeksinde
belirtilen uyarı eĢiklerini aĢmaması. Sağlık ve konaklama tesislerinin hava akımlarına karĢı
korunmalı yerlerde konumlandırılması.
Sonuç
Sağlık hizmetleri ile bilimsel olarak kanıtlanmıĢ ekonomik, sosyal ve çevresel
sürdürülebilirlik göstergeleri arasında bir uyum olması gereklidir. Örneğin; kanser çağımızın
en yaygın hastalığıdır fakat sağlık hizmetleri veren iĢletmelerde temizlik için kullanılan bir
kısım malzemelerde ve mobilyalarda kanserojen maddeler bulunmaktadır. Sağlık kuruluĢları
tarafından verilen ya da kafeteryalarında satılan bazı gıda maddeleri insan sağlığını ciddi
biçimde etkileyecek derecede katkı maddeleri içermektedir. BaĢka açıdan, küresel ısınma
günümüzün en önemli çevresel sorunlarından biri olmasına rağmen hastaneler en çok enerji
tüketen iĢletmeler arasındadır. Bu maliyetler de hastanelerin tüketicilere sundukları
hizmetlerin fiyatlarına yansımaktadır. Kısaca; sağlık sektörünün öncelikle kendi içerisinde
tutarlı olması ve bu yönde bir geliĢim göstermesi önemlidir. Bu tutarlılık sağlık turizmi
hareketliliğini etkilemekte, tüketicilerin doğal olandan yana bir sağlık arama davranıĢı
içerisine girmesine neden olmaktadır.
Ġnsanlar sağlıklarını korumak, tedavi olmak ve bununla birlikte seyahat edilecek
bölgenin turistik alanlarını ziyaret etmek amacıyla dünyanın farklı bölgelerine doğru bir akıĢ
meydana getirmektedirler. Bu amaçla gerçekleĢtirilen seyahatlerden doğan olaylar ve iliĢkiler
bütünü ise sağlık turizmi olarak nitelendirilmektedir. Diğer turizm türlerinde olduğu gibi
sağlık turizminde de ekonomik, sosyal ve çevresel ilkeler doğrultusunda faaliyetlerin
planlanmasının gerekliliği turizm kaynaklarının gelecek nesillerin ihtiyaçlarını da
karĢılayacak olması açısından oldukça önemlidir. Bu bağlamda, bu çalıĢmada BirleĢmiĢ
Milletler Dünya Turizm Örgütü tarafından belirlenen sürdürülebilir turizm göstergeleri
çalıĢmasından faydalanarak, sürdürülebilir sağlık turizmi göstergelerinin hangi unsurları
içermesi gerektiği ile ilgili tespitlerde bulunulmuĢtur.
1170
Kaynakça
1.Hazarika, I. (2010), ―Medical tourism: its potential impact on the health workforce and
health systems in India‖, Health Policy and Planning, 25, 248-251.
2.Hopkins, L., Labonte, R., Runnels, V., Packer, C. (2010), ―Medical tourism today: What is
the state of existing knowledge?‖, Journal of Public Health Policy, 31 (2), 185- 198.
3.Sağlık Bakanlığı (2011), ―Türkiye Sağlıkta DönüĢüm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2010)‖ Recep Akdağ (Ed.), Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No:839.
4.Taleghani, M., Chirani, E., Shaabani, A. (2011), ―Health tourism, tourist satisfaction and
motivation‖, Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 3 (4), 546-556.
5.Vijaya, R. M. (2010), ―Medical Tourism: Revenue Generation or International Transfer of
Healthcare Problems?‖, Journal of Economic Issues, XLIV (1), 53-70.
6.Çıracı, H., Turgut, S. ve Kerimoğlu, E. (2008), Sürdürülebilir Turizm GeliĢimi Ġçin Bir
Yönetim Modeli Önerisi: Frig Vadisi Örneği. ĠTÜ Mimarlık, Planlama, Tasarım Dergisi. 7.2,
89-102.
7.Dyllick, T. ve Hockerts, K. (2002), Beyond the Business Case for Corporate Sustainability.
Business Strategy and Environment. 11.2. 130.141.
8.Hardisty, P. E. (2010). Environmental and Economic Sustainability. Boca Raton: CRC
Press Publishing.
9.Malik, S. (2007), ―Medical Tourism‖, Indian Institute of Management, Ahmedabad,
Presentation, June 2007.
10.Mengi, AyĢegül ve Algan, Nesrin. (2003), KüreselleĢme ve YerelleĢme Çağında Bölgesel
Sürdürülebilir GeliĢme: AB ve Türkiye Örneği. Ankara: Siyasal Kitabevi.
11.National Research Council. (2000), Our Common Journey: A Transition Toward
Sustainability. Washington: National Academy Press.
12.Öztürk, Lütfü. (2007). Sürdürülebilir Kalkınma. Ankara: Ġmaj Yayınevi.
13.Shrivastava, P. (1995), The Role of Corporations in Achieving Ecological Sustainability.
The Academy of Management Review. 20.4. 936-960.
14.Sychowski, S. V. (2005), Eco-Tourism: Strategy for Sustainable Development? A Case
Study of Las Terrazas. Unpublished Master Thesis. Ottawa: University of New Brunswick,
Arts Academic Units of Anthropology.
15.TıraĢ, H. (2012), Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre: Teorik Bir Ġnceleme. KahramanmaraĢ
Sütçü Ġmam Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F Dergisi. 2. 57-73.
16.Kahraman, Nazmiye ve Türkay, Oğuz (2009), Turizm ve Çevre. Ankara: Detay Yayıncılık.
17.World Commission on Environment and Development (WCED), (1987), Our Common
Future (Brundlant) Report. No: 42/187. New York.
18.BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı (UNEP). (2003), Tourism and Local Agenda 21, The
Role of Local Authorities in Sustainable Tourism. Unıted Natıons Publıcatıons. Paris.
