(PDF) Czas wolny jako przestrzeń ryzykownego doświadczania starości przez seniorów

kultura

czasu wolnego

we wspÓŁczesnym

świecie

redakcja naukowa

Violetta Tanaś

Wojciech Welskop

KULTURA

CZASU WOLNEGO

WE WSPÓŁCZESNYM

ŚWIECIE

Redakcja naukowa

Violetta Tanaś

Wojciech Welskop

Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu

Łódź, 2016

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

2

RECENZENT

prof. nadzw. dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba

OPRACOWANIE REDAKCYJNE

dr Violetta Tanaś

dr Wojciech Welskop

REDAKCJA TECHNICZNA

dr Wojciech Welskop

ISBN 978-83-940080-7-9

Wersja elektroniczna

o Zdrowiu,

Łódź, 2016

Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu,

ul. Piotrkowska 278,

90-361 Łódź

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

3

SPIS TREŚCI

WSTĘP …………………………………………………………………………...

7

ROZDZIAŁ I

CZAS WOLNY DZIECI I MŁODZIEŻY………………………........……..

9

NATALIA BOJARSKA

Czas wolny dzieci i młodzieży we współczesnym świecie............................

11

EWELINA BRZYSZCZ

Internet w czasie wolnym dzieci w wieku przedszkolnym – ujęcie teore-

tyczne i empiryczne......................................................................................

21

GRAŻYNA CĘCELEK

Ubóstwo materialne rodziny ważnym determinantem specyfiki spędza-

nia czasu wolnego przez dzieci i młodzież...................................................

31

DOROTA DOLATA

Coaching we wspomaganiu organizacji czasu wolnego u młodzie-

ży...................................................................................................................

43

MILENA NATALIA DRĄG

Czas wolny w młodzieżowych środowiskach wieloproblemowych.............

55

JULIA FORTUŃSKA

Sport jako forma spędzania czasu wolnego wśród młodzieży....................

65

TERESA JANICKA-PANEK

Wybrane aspakety rekreacji pozaszkolnej młodszych uczniów w kontek-

ście czasu wolnego........................................................................................

81

AGNIESZKA KWITOK

Czas wolny ucznia klas I-III - wybrane obszary.........................................

95

GABRIELA ZUZANNA MATCZAK

Znaczenie atrakcyjności form spędzania czasu wolnego dla wychowan-

ków instytucji resocjalizacyjnych................................................................

109

ANNA MICHNIUK

E-aktywność młodzieży w czasie wolnym od zajęć szkolnych....................

117

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

4

AGATA PEJŚ

Zagrożenia związane z nieprawidłowym spędzaniem czasu wolnego

przez młodzież..............................................................................................

125

AGATA PEJŚ, PAULINA TUREK

Alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego formą przeciwdziałania

ryzykownych zachowań wśród dzieci i młodzieży.......................................

133

ANNA STRUMIŃSKA-DOKTÓR

Formy spędzania czasu wolnego przez uczniów szkoły podstawowej........

145

SABINA WALUŚ

(Nie) konstruktywne spędzanie wolnego czasu przez dzieci i młodzież…..

157

IWONA WOLAŃSKA

Kultura czasu wolnego w resocjalizacji dzieci i młodzieży........................

167

KAMILA ZELGA

Zdrowy styl życia wśród młodzieży akademickiej......................................

177

ROZDZIAŁ II

CZAS WOLNY JAKO KATEGORIA SPOŁECZNA……………...........

187

ANNA BERNACKA

Czas wolny osób z niepełnosprawnością intelektualną..............................

189

MARTYNA CEMBRZYŃSKA, EMILIA PISARZOWSKA-IZBIŃSK

Perspektywa postrzegania czasu a postawa wobec spędzania czasu wol-

nego w gronie rodzinnym.............................................................................

197

ALINA CHYCZEWSKA

Psychologiczne uwarunkowania trudności w korzystaniu z czasu wol-

nego...............................................................................................................

207

JOANNA GORGOL

Czas wolny w perspektywie rozwoju nowoczesnych technologii.................

217

RENATA GRZYWACZ,

KATARZYNA SZEREMETA, DOROTA SURMA

Taniec współczesny jako forma aktywności fizycznej w czasie wolnym.....

225

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

5

RENATA GRZYWACZ, JUSTYNA ZAWADA

Aktywność fizyczna seniorów w czasie wolnym jako kluczowy element

zdrowia psychofizycznego............................................................................

241

GABRIELA HANUS

Interesujący smak czasu wolnego, czyli przykłady współczesnych zainte-

resowań i zachowań konsumentów w obrębie sztuki kulinarnej................

259

ALEKSANDRA HULEWSKA

Płeć a style użytkowania social media w czasie wolnym............................

269

MONIKA NATALIA KACZMARCZYK

Niechciany czas wolny.................................................................................

279

BARBARA KLIMEK

Dyskusyjne Kluby Książki jako jedna z form spędzania czasu wolnego

dorosłych.......................................................................................................

289

JOLANTA KOŁODZIEJ

E-learning jako nowoczesna metoda edukacji ustawicznej w kontekście

problematyki czasu wolnego osób dorosłych...............................................

297

KAML M. KUŚMIDER

Weekend w Londynie – ewolucja wolnego czasu na podstawie polskiej

emigracji w Wielkiej Brytanii......................................................................

309

KATARZYNA KUTEK-SŁADEK

Czas wolny osób z niepełnosprawnością – wybrane aspekty......................

319

AGNIESZKA KWITOK

Wykorzystanie czasu wolnego przez osoby niepełnosprawne intelektual-

nie.................................................................................................................

329

GRZEGORZ MARCINIAK, KAMIL ORLIŃSKI

Czas wolny jako prawo jednostki - fenomen czasu wolnego.......................

341

DOROTA MROCZKOWSKA

(Z)rozumieć czas wolny................................................................................

353

SYLWIA POLCYN-MATUSZEWSKA

Facebook w czasie wolnym współczesnej młodzieży...................................

365

JUSTYNA SALA-SUSZYŃSKA

Języki obce w czasie wolnym.......................................................................

373

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

6

MAGDALENA ZADWORNA-CIEŚLAK

Aktywność prodrowotna osób starszych......................................................

383

ANDRZEJ ZBONIKOWSKI

Formy spędzania czasu wolnego wspierające pseudosamorealizację

człowieka......................................................................................................

393

ANDRZEJ ZBONIKOWSKI, MAGDALENA ZADWORNA-CIEŚLAK

Czas wolny jako przestrzeń ryzykownego doświadczania starości przez

seniorów........................................................................................................

405

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

7

Wstęp

Czas wolny we współczesnym świecie jest towarem deficytowym. Zarządza-

nie budżetem czasu sprawia problemy zarówno osobom dorosłym, jak i dzie-

ciom. Globalizacja oraz konsumpcyjny styl życia doprowadzają do sytuacji, że

pojęcie czasu wolnego nabiera dziś zupełnie innego znaczenia niż kilkanaście

lub kilkadziesiąt lat temu. Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

przechodzi ewolucję – można dziś zaobserwować szeroki wachlarz form spę-

dzania czasu wolnego.

Niniejsza publikacja to zbiór tekstów ukazujących czas wolny z wielu per-

spektyw: pedagogicznej, socjologicznej oraz psychologicznej. Celem opracowa-

nia jest przede wszystkim ukazanie możliwości i potrzeb kreowania kultury

czasu wolnego we współczesnym świecie.

Monografia została podzielona na dwa rozdziały: Czas wolny dzieci i mło-

dzieży oraz Czas wolny jako kategoria społeczna.

W pierwszym rozdziale punktem odniesienie Autorów stały się dzieci i mło-

dzież w kontekście czasu wolnego we współczesnym świecie. Autorzy zwrócili

uwagę na nowoczesne technologie i ich wykorzystanie w czasie wolnym przez

dzieci, nie bez znaczenia pozostała również kwestia ubóstwa materialnego ro-

dziny i jej oddziaływania na specyfikę spędzania czasu wolnego przez dzieci

i młodzież. W kręgu zainteresowań Autorów znalazły się również aktywne

formy spędzania czasu wolnego, rekreacja pozaszkolna, e-aktywność, a także

wszelkiego rodzaju zagrożenia, związane z nieprawidłowym spędzaniem czasu

wolnego przez młodzież.

Rozdział drugi to rozważania na temat czasu wolnego osób z niepełno-

sprawnością intelektualną, spędzaniem czasu wolnego w gronie rodzinnym,

a także na temat psychologicznych uwarunkowań trudności w korzystaniu

z czasu wolnego. Autorzy zwrócili swoją uwagę na wykorzytanie tańca, sztuki

kulinarnej, Dyskusyjnych Klubów Książki, czy nauki języków obcych, jako

współczesnych form aktywności w czasie wolnym. Nie zabrakło również odnie-

sień do technologii informacyjnych, które odgrywają ogromne znaczenie

w spędzaniu czasu wolnego przez osoby dorosłe, a także do aktywności senio-

rów i form spędzania czasu wolnego wspierających pseudosamorealizację

człowieka we współczesnym świecie.

Mamy nadzieję, że zebrane w publikacji teksty zainteresują Czytelnika

i skłonią do dalszych rozważań na temat kultury czasu wolnego we współcze-

snym świecie.

Violetta Tanaś,

Wojciech Welskop

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

8

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

9

ROZDZIAŁ I

CZAS WOLNY

DZIECI I MŁODZIEŻY

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

10

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

11

NATALIA BOJARSKA

Stowarzyszenie Dobra Edukacja,

Instytut Studiów Politycznych PAN

Czas wolny dzieci i młodzieży

we współczesnym świecie

Wprowadzenie

Człowiek współczesny funkcjonuje w rzeczywistości opartej na technice

i planowaniu. Wynalazki i odkrycia nauki i techniki sprawiły, iż jego praca

uległa automatyzacji i często nie wymaga już tak dużego wysiłku fizycznego

i umysłowego jak w przeszłości. Z jednej strony zwiększenie ilości czasu wol-

nego spowodowało zmiany w zachowaniach człowieka, stosunkach społecz-

nych, umożliwiając mu pełniejsze korzystanie z osiągnięć współczesnej nauki,

techniki i uczestnictwo w życiu kulturowym. Z drugiej zaś, tempo codziennego

życia zwiększyło się, próbując niejako nadążyć za zmieniającymi się warun-

kami społeczno-ekonomicznymi i wymienionymi już przemianami kultural-

nymi czy technologicznymi. Mimo wszystkich tych ułatwień wydajemy się

mieć coraz mniej czasu i chyba o wiele częściej narzekamy na jego brak.

Definicja i funkcje czasu wolnego

Analitycy współczesnej rzeczywistości zwracają uwagę na zmieniające się

sposoby postrzegania otaczającego nas świata, a także odczuwania czasu. Wy-

nika to z pojawienia się sytuacji, których człowiek wcześniej nie znał, a do któ-

rych musi się szybko adaptować. Te nowe sytuacja pojawiają się częściej

i o wiele szybciej niż wcześniej, nie pozostawiając jednostce wystarczającego

czasu na ich zrozumienie i przyzwyczajenie się (Toffler, 1998). Nadmiar moż-

liwości i bodźców, a także zalew informacji, które docierają do nas

z otaczającego świata, grozi utratą kontroli nad własnym czasem.

Zagadnienie czasu wolnego interesowało wielu wybitnych myślicieli od wie-

lu wieków. Arystoteles uznawał, że czas wolny (schola) i praca (scholia) są ze

sobą ściśle powiązane. Praca stanowi ukoronowanie czasu wolnego, a czas

wolny nie jest ani wypoczynkiem, ani końcem pracy. Czas wolny powinien być

poświęcany nauce, sztuce czy filozofii (Toti, 1963: 6).

Najważniejsze funkcje czasu wolnego, to (Wnuk-Lipiński, 1972: 10):

1) funkcja edukacyjna – przez którą rozumie się bezinteresowne i niewy-

muszone poszerzenie wiedzy, czynności, które zaspakajają potrzeby po-

znawcze, potrzeby wiedzy i nowych doświadczeń;

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

12

2) funkcja wychowawcza – której służą wszystkie zajęcia ułatwiające

przyswajanie sobie lub wpajanie komuś określonych zasad światopo-

glądowych, norm postępowania, stylu bycia;

3) funkcja integracyjna – umacnianie i budowanie więzi i relacji w rodzi-

nie, grupie rówieśniczej;

4) funkcja rekreacyjna – usuwanie objawów zmęczenia, przywrócenie or-

ganizmowi sił psychofizycznych;

5) funkcja kompensacyjna – w stosunku do treści i rodzaju czynności wy-

konywanych w czasie pracy, nauki.

Rozważania na temat czasu wolnego zwracają uwagę na jego dwa aspekty:

ilościowy i jakościowy. Czas wolny w ujęciu ilościowym jest mierzalny, a bu-

dżet wolnego czasu można analizować liczbowo. Ujęcie jakościowe oznacza ja-

kość życia (Orłowska, 2007: 52).

W Polsce zainteresowanie problematyką wolnego czasu rozpoczęło się

w 1925 roku. Na początku termin ten zastępowano „wczasami” lub „rekrea-

cją”, w późniejszych latach rozszerzając jego zakres o wiele innych sytuacji

społecznych (Słupik, 2004: 92). W licznych publikacjach pedagogicznych z po-

łowy XX wieku czas wolny rozpatrywano w kategoriach niezbędnej potrzeby

życiowej i integralnego czynnika podnoszenia społecznej wydajności pracy oraz

wzbogacania jakości życia (Czajkowski, 1979: 19).

W definicjach rożnych autorów czas wolny dzieci i młodzieży jawi się jako

czas, który pozostaje uczniowi do dyspozycji po wykonaniu wszystkich czynno-

ści związanych z nauką i po wypełnieniu obowiązków domowych. Dzieci i mło-

dzież mogą zaspokajać swoje potrzeby związane z wypoczynkiem, rozrywką

czy rozwijaniem zainteresowań, a także działalnością społeczną (Walczak,

1994: 7-9; Zawadzka 1976: 183). W definicjach czasu wolnego koncentruje się

uwagę na: dobrowolności podejmowania działań (w przypadku dzieci i mło-

dzieży w wymiarze kontrolowanym), bezinteresowności (brak rekompensaty

finansowej) i przyjemności towarzyszącej realizowanym zajęciom (Denek,

2010: 23). Czas wolny dziecka, w odróżnieniu od czasu wolnego dorosłych, peł-

ni w większym stopniu funkcje wychowawcze, percepcyjne, edukacyjne i uspo-

łeczniające. Mając na uwadze nadrzędne cele społeczne, czas ten powinien za-

pewniać warunki do możliwie najpełniejszego rozwoju.

Czas wolny, niezależnie od wieku, zależy od indywidualnych potrzeb, przy-

jętych norm i warunków życiowych jednostki (Dąbrowski, 1966: 126). Czas

wolny dzieci i młodzieży różni się od czasu wolnego dorosłych. Jest on dłuższy

i charakteryzuje się mniej zróżnicowanymi formami oraz miejscami spędzania

go. Dodatkowo, większą jego część zajmuje odpoczynek bierny. Co szczególnie

ważne, czas wolny dzieci i młodzieży jest znacząco kontrolowany przez opie-

kunów – rodziców, nauczycieli, animatorów kultury, a także przez instytucje,

w których jest realizowany (Izdebska, 1966).

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

13

Czas wolny dzieci i młodzieży współcześnie

Podejście do czasu wolnego zmienia się. Przestaje on być traktowany wyłą-

czenie jako okres, w którym można regenerować siły poświęcane na pracę.

W czasie wolnym obecnie możemy się rozwijać, być kreatywnymi. Jednocze-

śnie, działanie normatywno-moralistyczne czasu wolnego traci na znaczeniu,

umożliwiając człowiekowi walkę ze zjawiskami, które powodują jego wyobco-

wanie, depersonalizację czy ubezwłasnowolnienie (Gwiazda, 2000).

Czas wolny warunkuje efektywność różnych sfer naszego funkcjonowania –

pracy, kształcenia, zdrowia i codziennego samopoczucia. Dotyczy to także sku-

tecznej edukacji – jeśli ma taka być, to powinna obejmować również czas wol-

ny (Daszykowska, 2005: 9).

Dominującą rolę w wychowaniu jednostki do racjonalnego wykorzystania

czasu wolnego spełnia rodzina. Wypoczynek w rodzinie jest tak ważny, ponie-

waż dotyczy osób silnie związanych ze sobą emocjonalnie, to czas spędzany

nieformalnie i w naturalny sposób, realizuje się w codziennych czynnościach

i interakcjach (Izdebska, 2000: 26). To właśnie w rodzinie dziecko obserwuje

różnorodne sposoby spędzania tego czasu zaczyna je naśladować, z góry

przyjmując, że są one najlepsze.

W wielu polskich rodzinach dominuje spędzanie czasu wolnego poprzez

uczestnictwo w kulturze masowej, ukierunkowane na bierny odbiór treści,

oraz działania o charakterze towarzysko-rozrywkowym, przy jednoczesnym

minimalizowaniu zajęć kreatywnych, stopniowym zanikaniu tradycyjnych

form i wartości rodzinnych, a także tendencjom eskapistycznym jej członków

(Izdebska, 2000: 27-28). Przemiany współczesnej rodziny, trudności, z którymi

się zmaga (np. materialne) i osłabienie jej spójności sprawiły jednak, iż sposób

spędzania wolnego czasu przez dzieci uległ zmianie, stanowiąc wyzwanie dla

pedagogów.

Główne kierunki działań, które mogą być podejmowane przez pedagogów,

aby kształtować u dzieci i młodzieży właściwe podejście do czasu wolnego, to

(Raczkowska, 2000: 18):

• ułatwianie orientacji w otaczającym świecie i uświadamianie, co samo-

dzielnie i we współpracy z innymi można zdziałać dla siebie i dla nich,

• rozwijanie motywacji i potrzeb podejmowania różnych aktywności,

• budzenie świadomości, że czas pozostający do indywidualnej dyspozycji

zawsze stanowi szanse autokreacji – jest istotną wartością, którą nale-

ży w pełni wykorzystywać i nie marnować,

• dostarczenie różnorodnych propozycji sensownego wypełniania czasu

wolnego, mając na uwadze rzeczywiste potrzeby ucznia, a nie preferen-

cje pedagoga czy rodziców,

• wyrabianie nawyku ekonomicznego gospodarowania własnym czasem

oraz umiejętności podejmowania decyzji i wprowadzania w życie doko-

nanych wyborów.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

14

W wyniku badań realizowanych przez autorkę w ramach projektu Stowa-

rzyszenia Dobra Edukacja „Współpraca na rzecz Dobrej Edukacji”, sfinanso-

wanego ze środków Fundacji PZU, dokonano analizy różnych rozwiązań edu-

kacyjnych wdrażanych w szkołach i organizacjach pozarządowych działających

w obszarze edukacji, które to rozwiązania prowadzić mają do aktywizacji dzie-

ci i młodzieży i wytwarzanie lub wzmacnianie w nich kompetencji ukierunko-

wanych na samodzielne działania służące rozwojowi osobistemu i aktywności

społecznej, nie tylko podczas zajęć szkolnych czy w czasie poświęconym na na-

ukę

1

.

Na dziecko silnie oddziałują grupy rówieśnicze i inne formy życia zbiorowe-

go (np. grupy zainteresowań, kluby młodzieżowe, moda, samorząd szkolny),

a także rozbudowane środki masowego przekazu. Młodzi ludzie podlegają więc

bardzo różnym bodźcom, będąc narażonymi bardziej niż kiedykolwiek na ich

niepożądane wpływy wychowawcze. Z tego powodu, już od najmłodszych lat,

należy przygotowywać dzieci i młodzież do efektywnego i racjonalnego wyko-

rzystania czasu, który nie jest przeznaczany na naukę.

Istotnym środkiem, który może zapobiegać temu niebezpieczeństwu jest

odpowiednia działanie pedagogów i wsparcie rodziny w zakresie przygotowa-

nia dzieci i młodzieży do racjonalnych sposobów wykorzystania wolnego czasu.

Już we wczesnych etapach życia kształtują się upodobania i nawyki, wpływa-

jące na późniejsze zachowania jednostki i jej postępowanie (Truszkowska,

1990: 8). Najważniejszym aspektem innowacyjnej edukacji zdaniem badanych

uczestników projektu wydaje się zmiana podejścia do ucznia/podopiecznego.

W centrum powinny znaleźć się jego potrzeby, możliwości, preferencje i zain-

teresowania.

Ważnym zadaniem, przed którym staje pedagog w obliczu problemu czasu

wolnego dzieci i młodzieży, jest wsparcie w poszukiwaniu przez ucznia wła-

snego miejsca w społeczeństwie. Budowanie relacji współpracy i partnerstwa

oraz zakorzenienie społeczne, to w narracjach badanych jedne z najważniej-

szych aspektów odróżniających stosowane przez nich metody od tradycyjnych.

Dodatkowo, jako jedną z największych zalet stosowania innowacyjnych metod,

wskazywano rozwijanie kompetencji społecznych uczniów i podopiecznych, po-

strzegane nie tylko w wymiarze umiejętności interpersonalnych i efektywnej

komunikacji, ale także internacjonalizowania norm społecznych, wpajania za-

sad moralnych, budowania wrażliwości na innego człowieka i jego potrzeby,

tworzenia partnerskich relacji.

Co szczególnie ważne, w wielu narracjach widoczna jest potrzeba uwrażli-

wienia uczniów/podopiecznych na potrzeby innych ludzi. Realizacja zajęć

w grupach niewiekowych zdaniem badanych pozwala realizować zajęcia dopa-

1

Badanie przeprowadzone zostało metodą indywidualnego wywiadu pogłębionego, a do udziału w nim za-

proszono przedstawicieli szkół, przedszkoli i organizacji pozarządowych działających w obszarze innowacji

w edukacji. Poza zagadnieniami dotyczącymi innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych, respondentów pytano

o ich przemyślenia i przeżycia, dopytując o pojawiające się wątki poboczne, uwzględniając specyfikę działa-

nia reprezentowanej przez niego instytucji.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

15

sowane do potrzeb rozwojowych czy intelektualnych uczniów. Warto jednak

zwrócić uwagę na wymiar socjalizacyjny takiego rozwiązania. Grupy niewie-

kowe stanowią odwzorowanie sytuacji społecznych, w których w codziennym

życiu uczestniczą młodzi ludzie. Trudno poza szkołą wskazać okoliczności,

w których człowiek wchodzi w interakcje głównie z osobami urodzonymi w tym

samym roku. Takie rozwiązanie minimalizuje rywalizację i buduje poczucie

świadomości inności doświadczeń, wiedzy, możliwości. W takich warunkach

łatwiej też o współpracę - pomoc koledze czy koleżance staje się czymś natu-

ralnym. Młodsze czy potrzebujące więcej pracy dzieci uczą się od starszych,

a te, które już zyskały jakąś wiedzę czy kompetencje, rozwijają umiejętności

społeczne dzieląc się swoimi zasobami z innymi. Ten aspekt szczególnie mocno

podkreślali przedstawiciele organizacji działających na rzecz uczniów zdol-

nych. W narracjach badanych ważne jest, by mieli oni poczucie odpowiedzial-

ności za innych, w naturalny sposób dzielili się swoją wiedzą, rozwijali się

działając na rzecz społeczeństwa lokalnego, regionu, kraju.

Badane podmioty – szkoły i organizacje pozarządowe działające w obszarze

edukacji angażują się w szereg innych aktywności niż prowadzenie zajęć dy-

daktycznych. Uczniowie/podopiecznie często mogą w nich uczestniczyć. Szcze-

gólnie ważne są działania na rzecz lokalnej społeczności i rozwoju społeczeń-

stwa obywatelskiego:

 festyny, happeningi

 warsztaty

 prowadzenie inkubatora organizacji pozarządowych

 użyczanie przestrzeni da aktywności lokalnej społeczności

 inicjowanie powstawania rad dzielnicy

 nawiązywanie partnerstw z lokalnymi organizacjami i podmiotami

w celu wspólnej realizacji działań

 promowanie wolontariatu i umożliwianie odbywania go, w tym współ-

praca z instytucjami opieki społecznej – dzieci przygotowują przedsta-

wienia dla osób starszych; współpraca ze świetlicą środowiskową – ucz-

niowie odrabiają z dziećmi lekcje.

Poza szkołą, w czasie wolnym poznaje się wielu innych ludzi. Szczególnie

istotne jest więc, by wspierać uczniów w momencie dojrzewania i poszukiwa-

nia swojej tożsamości, aby byli otwarci i zaangażowani w życie społeczne –

czas wolny jest bowiem świetną okazją do poznania ludzi ceniących te same

wartości i idee, zwłaszcza gdy trudno dogadać się z rodziną czy rówieśnikami

w szkole (Dragan, 2013: 16-17).

Współczesna młodzież wydaje się wyznawać swego rodzaju kult teraźniej-

szości – ważne jest to, co teraz, co można mieć natychmiast, w danym momen-

cie. Takie podejście stawia nowe wyzwania edukacji i naukom pedagogicznym,

które stawiają pedagogów przed zadaniem uświadomienia młodym ludziom

istotności życia w trzech czasach jednocześnie – przeszłości, za sprawą swej

pamięci, teraźniejszości i aktualnie dziejących się i wartych zapamiętania wy-

darzeń, a także przyszłości, którą warto planować i tworzyć perspektywy dla

dalszego życia (Cackowski, 1995: 132; Denek, 2010: 16). Oznacza to, iż nie-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

16

zbędnymi umiejętnościami, w które powinni być wyposażani młodzi ludzie, są

te związane z czasem i gospodarowaniem nim – analizą potrzeb, wartości

i aspiracji, ustanawianiem priorytetów w życiu, tworzeniem planów, ich reali-

zacją i ewaluacją efektywności, a także uświadomieniem sobie celu i sensu ży-

cia oraz nieuchronnego przemijania (Błażejewski, 2008: 189). Nietypowym dla

szkoły systemowej rozwiązaniem, które wspiera osiąganie wyżej wymienio-

nych celów jest organizowanie wsparcia rozwoju poprzez stosowanie elemen-

tów tutoringu, mentoringu. W narracjach badanych najczęściej jego głównym

celem jest wspólne poszukiwanie drogi rozwojowej i wspomaganie ucznia/ po-

dopiecznego w podążaniu nią. Tutor czy mentor często nie udziela wsparcia

merytorycznego, ale wspomaga proces dydaktyczny tworząc do niego odpo-

wiednie warunki, współdziałając z otoczeniem społecznym ucznia/ podpieczne-

go, wspierając zdefiniowanie potrzeb młodego człowieka, monitorując postępy,

motywując do kolejnych działań. To wsparcie wydaje się szczególnie ważne

w przypadku rozwiązań, w których to uczeń odpowiada za swoją edukację –

wybiera interesujące go zajęcia i sam decyduje o czasie, który poświęca na po-

szczególne aktywności. Odejście od systemu klasowo-lekcyjnego, samodziel-

ność i odpowiedzialność za podejmowane decyzje bywają dla niektórych

uczniów nieco przytłaczające, mogą powodować kryzysy, a nawet trudności

w rozwijaniu motywacji wewnętrznej.

Młodzi ludzie mają coraz więcej obowiązków i zajęć ukierunkowanych na

edukację, lecz wyrażają także potrzebę rozwijania zainteresowań. Korzystają

ze zorganizowanych w ich wolnym czasie w szkole zajęć pozalekcyjnych lub

w innych formach pracy na terenie pozaszkolnych placówek oświatowych (Go-

gol-Drożniakewicz, 1993). Wiele przebadanych szkół chętnie korzysta z możli-

wości realizacji zajęć poza budynkiem szkoły/przeznaczonym na działalność

edukacyjną, wskazując na powiązany z takim rozwiązaniem wszechstronny

rozwój, różnorodne poznawanie świata, promowanie aktywności społecznej

i kulturalnej. Interesującym rozwiązaniem jest stworzenie w szkole specjalnie

zaprojektowanych pracowni warsztatowych (teatralnych, kulinarnych, po-

dróżniczych itd.), w których dzieci z klas I-III w naturalny sposób rozwijają

kreatywność i zyskują przestrzeń do samorealizacji.

W szkołach zajęcia te najczęściej przyjmują formę kółek przedmiotowych

i zainteresowań (np. fotograficznych, technicznych), kół turystycznych

i krajoznawczych, zajęć sportowych, zajęć świetlicy szkolnej, a także harcer-

stwa. Pedagodzy wymyślają też inne ciekawe formy zaangażowania uczniów

realizowane w formie zajęć pozalekcyjnych, np. gry terenowe, konkursy, za-

wody, wycieczki czy poszukiwanie pamięciowe lub podchody, kluby filmowe,

koła pomocy psychologicznej. Niektóre z badanych szkół czy organizacji reali-

zują zajęcia (nie tylko pozalekcyjne) w formie otwartej – mogą w nich uczest-

niczyć nie tylko uczniowie czy podopieczni, ale wszyscy zainteresowani. Młodzi

ludzie mają okazje do interakcji, uczą się otwartości na innych. Do najważ-

niejszych celów i zadań tych zajęć należą (Ciczkowski, 1998; 110-117):

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

17

• rozwijanie wyobraźni twórczej dzieci i młodzieży, rozwijanie umiejętno-

ści operowania słowem oraz nabywanie umiejętności ruchu sceniczne-

go,

• uwrażliwianie uczniów na zjawiska wizualne znajdujące się w ich oto-

czeniu,

• rozbudzanie ambicji artystycznych i wyrabianie umiejętności tanecz-

nych,

• poszerzanie wiedzy o elementach kultury – filmach i ich twórcach oraz

zachęcanie do oglądania wartościowych filmów,

• wspieranie osobowości uczniów przez indywidualne dobieranie treści,

form i aktywności, a także poprzez osobisty, bezpośredni kontakt,

• uczenie zaradności w sytuacjach technicznych i kształtowanie umiejęt-

ności w tym zakresie

• realizowanie swoich upodobań i zainteresowań, uczenie aktywnych

form spędzania czasu wolnego.

Intensywny i bezpośredni kontakt pedagoga z uczniem w czasie zajęć poza-

lekcyjnych, angażowanie się we wspólne działania, zabawę, a także współpra-

ca i budowanie relacji opartych na szacunku i zrozumieniu, czynią te zajęcia

szczególną okazją do prowadzenia intensywnej pracy wychowawczej, wspiera-

jąc szkołę i rodzinę w tym działaniu. Dodatkowo, w czasie tych zajęć, możliwa

jest realizacja projektów wymagających zarządzania czasem, zachęcających do

samokształcenia i podejmowania działań ukierunkowanych społecznie. Dzieci

przejawiają bowiem często zainteresowanie samymi czynnościami, w które są

angażowane, bez ścisłego związku z rozwijaniem konkretnych uzdolnień, co

nawet przy okresowym udziale nadaje zajęciom wartości ogólnorozwojowych

(Czajkowski, 1979: 150).

Obok zajęć pozalekcyjnych istnieją również zajęcia pozaszkolne realizowane

przez różne instytucje, które działają niezależnie od szkoły, zatrudniając wy-

kwalifikowanych pedagogów, np. (Węgrzynowicz, 1971: 105):

a) instytucje pozaszkolne specjalnie powołane do pracy z dziećmi i mło-

dzieżą szkolną (młodzieżowe domy kultury, domy kultury dzieci i mło-

dzieży, prywatne przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą

w tym zakresie, organizacje pozarządowe),

b) instytucje kulturalne i oświatowe przeznaczone dla dorosłych, które

udostępnione są młodzieży i dzieciom częściowo lub całkowicie, albo,

które prowadzą sekcje, kluby młodzieżowe jako swą dodatkową dzia-

łalność (np. kluby sportowe).

Podsumowanie

Czas wolny jawi się wielu z nas jako zjawisko pożądane, dające nam swo-

bodę i okazję do zregenerowania sił, nabrania energii do nauki i pracy. Szcze-

gólnie dzieci i młodzież lubią mieć dużo wolnego czasu i wykorzystywać go na

przyjemne czynności i różne formy zabawy. Istotne jest jednak, by zdać sobie

sprawę z odpowiedzialności rodziców i pedagogów w tym zakresie, bo odpo-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

18

wiednio ukształtowanie postawy i zinternalizowane wartości mogą wpłynąć na

rozwój młodego człowieka i jego późniejsze życie. Mając na celu szeroko poj-

mowany rozwój dziecka, czas wolny stanowi szczególną okazję, do jego kształ-

towania, gdyż dotyczy różnych sfer funkcjonowania młodej osoby i wielu

aspektów tegoż rozwoju. Edukacja szkolna może stanowić początek kształto-

wania pozytywnego obrazu czasu wolnego i efektywnego wykorzystywania go,

a przygotowana przez pedagogów szeroka oferta zajęć pozalekcyjnych, pozasz-

kolnych, może wyposażyć dziecko w kompetencje niezbędne we współczesnej,

dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. W narracjach badanych uczest-

ników projektu „Współpraca na rzecz Dobrej Edukacji”, sfinansowanego ze

środków Fundacji PZU – przedstawicieli szkół, przedszkoli i organizacji poza-

rządowych działających w obszarze edukacji, szczególną rolę odgrywa zako-

rzenienie społeczne stosowanych przez nich metod oraz ukierunkowanie na

zaspokajanie indywidualnych potrzeb znajdującego się w centrum procesu

edukacyjnego ucznia/podopiecznego. Różnorodne rozwiązania organizacyjne,

których celem jest holistyczny rozwój młodych ludzi, pozwalają budować kom-

petencje społeczne i angażują uczniów w szereg aktywności oraz odpowiednie

planowanie i spędzanie czasu.

Bibliografia

Błażejewski, W. (2008). Czas wartością i miernikiem efektywności kształcenia.

W: W. Furmanek (red.), Czas jako wartość we współczesnej pedagogice.

Rzeszów: Wyd. Oświatowe FOSZE.

Cackowski, Z. (1995). O problemach aksjologicznych, które wymagają od pe-

dagoga namysłu. Rocznik Pedagogiczny, t. 17.

Ciczkowski, W. (1998). Udział szkoły i instytucji pozaszkolnych w kształtowa-

niu zachowań wolnoczasowych młodzieży szkolnej w latach 90. W: E. Łu-

czak (red.), Nauczyciel wobec nowych sytuacji szkolnych. Olsztyn: Wyd.

WSIiE TWP w Olsztynie.

Czajkowski, K. (1970). Pozaszkolna praca opiekuńczo-wychowawcza. Warsza-

wa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ.

Czajkowski, K. (1979). Wychowanie do rekreacji. Warszawa: WSiP - Wydaw-

nictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Daszykowska, J. (2005). Czas wolny a jakość życia nauczycieli studiujących.

Kraków: Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Kra-

kowie.

Dąbrowski, Z. (1966). Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa: Państwowe

Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Denek, K. (2010). W stronę pedagogiki czasu. W: W. Woronowicz, D. Apanel

(red.), Opieka-wychowanie-kształcenie. Moduły edukacyjne. Kraków: Oficy-

na Wydawnicza „Impuls”.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

19

Dragan, M. (2013). Czas wolny młodzieży gimnazjalnej. W: M. Banach, T.W.

Gierat (red.), Formy spędzania czasu wolnego. Kraków: Wydawnictwo

«scriptum».

Gogol-Drożniakewicz, B. (1993). Działalność społeczno-wychowawcza nauczy-

cieli wychowania muzycznego w pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Byd-

goszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Grochociński, M. (1980). Rodzina a czas wolny dziecka. Gdańsk: Krajowa

Agencja Wydawnicza.

Gwiazda, A. (2000). Turystyka – szanse i zagrożenia końca XX wieku. Na

Szlaku, nr 6.

Izdebska, J. (1966). Czas wolny dzieci miejskich i wiejskich. W: K. Przecławski

(red.), Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce, Warszawa: Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne.

Izdebska, J. (2000). Wypoczynek współczesnej polskiej rodziny – istota, cechy

charakterystyczne, próba typologii. W: J. Kędzior, M. Wawrzak-Chodaczek

(red.), Czas wolny w różnych jego aspektach. Wrocław: Wydawnictwo Uni-

wersytetu Wrocławskiego.

Orłowska, M. (2007). Przymus bezczynności. Warszawa: Wydawnictwo Nau-

kowe PWN.

Raczkowska, J. (2000). Znane i nowe problemy czasu wolnego, Problemy Opie-

kuńczo Wychowawcze, nr 6.

Słupik, S. (2004). Czas wolny dzieci i młodzieży. Polityka Społeczna, nr 9.

Toffler, A. (1998). Szok przyszłości. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.

Toti, G. (1963). Czas wolny. Warszawa: Wydawnictwo KiW.

Truszkowska, M. (1990). Zagadnienie czasu wolnego dziecka. Życie Szkoły, nr

8.

Walczak, M. (1994). Wychowanie do wolnego czasu. Zielona Góra: Wyższa

Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego.

Węgrzynowicz, J. (1971). Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Warszawa: Wy-

dawnictwo PZWSz.

Wnuk-Lipiński, E. (1972). Praca i wypoczynek w budżecie czasu. Wrocław–

Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydaw. PAN.

Zawadzka, A. (1976). Obciążenie studentów nauką a formy wypoczywania.

Warszawa; Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Free time of children and young people in contemporary world

The author presents a reflection on the free time of children and youth in contemporary reality,

as well as the role of teachers and schools in shaping students' respective attitudes towards this

sphere of young man’s life, with particular emphasis on the problems, challenges, and key di-

rections of activities undertaken by pedagogues.

Considering the child's development as a goal, free time is a special opportunity for its shaping,

as it applies to different spheres of children functioning and many aspects of that development.

As a result of research conducted by the author of the project "Cooperation for Good Education",

financed by the PZU Foundation (Association of Good Education’s project), the author analyzed

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

20

different educational solutions implemented in schools and non-governmental organizations

working in the field of education, that solutions should lead to the activation of youth, creating

and strengthening their competences aimed at personal development and social activity, not on-

ly during school hours or in the time spent on learning.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

21

EWELINA BRZYSZCZ

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Internet w czasie wolnym dzieci w wieku

przedszkolnym – ujęcie teoretyczne i empiryczne

Wprowadzenie

Od najmłodszych lat dzieci mają dostęp do nowych technologii. J. Holtkamp

podkreśla, że „dzieci dorastają pośród różnych mediów, ogromny wpływ na ich

rozwój ma wszechstronny kontakt z mediami, począwszy od audycji telewizyj-

nych, a skończywszy na komputerze, Internecie i telefonie komórkowym

(Holtkamp, 2010: 15). W wieku przedszkolnym część dnia najmłodsi spędzają

w przedszkolu, a ich czas upływa na zabawie. Aktywność ta powinna domino-

wać w życiu przedszkolaka, również w jego czasie wolnym. Mimo to, z obser-

wacji wynika, iż place zabaw, piaskownice czy trzepaki nie przyciągają tak

dużej ilości najmłodszych, jak dotychczas.

Popołudnie dzieci wolą spędzać raczej w domu przed szklanym ekranem te-

lewizora, czy komputera. Coraz częściej surfują również w Internecie, wyko-

rzystując go przeważnie w celu rozrywkowym. Zdaniem M. Misiewicz, „młode

pokolenie, zwane pokoleniem sieci, bez Internetu nie wyobraża sobie życia;

jest on swoistym rdzeniem, podstawą ich egzystencji i rozwoju” (Misiewicz,

2014: 51). Należy zaznaczyć, że Internet nie jest już tylko dostępny w kompu-

terze, ale także w telefonach komórkowych, tabletach. Jak twierdzi A. Andrze-

jewska, „z roku na rok, jak łatwo zauważyć, dostępność dzieci do komputera

i Internetu, możliwość korzystania z nich codziennie w domu, w szkole, w in-

stytucjach pozaszkolnych poszerza się gwałtownie. Dzieci najchętniej wyko-

rzystują komputer do zabawy, a w szczególności przeniesienia się w wirtualną

rzeczywistość za pośrednictwem gier” (Andrzejewska, 2009: 170).

W związku z tym warto przyjrzeć się w jaki sposób, oraz w jakim celu dzieci

w wieku przedszkolnym korzystają z zasobów internetowych w czasie wolnym.

Bowiem zdaniem M. Tanasia, „niedostrzeganie roli stale rozwijających się

mediów elektronicznych oraz bagatelizowanie ich miejsca w rozwoju człowieka

przynieść może niepowetowane szkody społeczne” (Tanaś, 2007: 11).

Czas wolny, Internet - ujęcie teoretyczne

Cz. i M. Kupisiewiczowie definiują czas wolny, jako „przedział czasu, który

dana osoba może wykorzystać dla regeneracji sił psychicznych i fizycznych,

zaspokajania własnych zainteresowań, wypoczynku i rozrywki po wykonaniu

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

22

zadań wynikających z różnorakich obowiązków” (Kupisiewicz, 2009: 25). Z ko-

lei I. Izdebska precyzuje termin w odniesieniu do dziecka twierdząc, że jego

„czas wolny jest to czas, który zostaje mu po powrocie z przedszkola. Są to

czynności związane z zabawą, rozrywką, wypoczynkiem oraz spełnianiem wła-

snych zainteresowań” (Izdebska, 1978: 23). Czas wolny pełni według J. Pięty

trzy funkcje: wypoczynku, rozrywki, rozwoju osobowości (Pięta, 2004: 71).

W kontekście niniejszego artykułu istotne jest przybliżenie również termi-

nu – Internet. Otóż jest to „globalna sieć komputerowa, utworzona w latach 70

XX wieku, w USA, złożona z wielu tysięcy mniejszych sieci, wykorzystywana

przez użytkowników komputerów do szukania oraz pozyskiwania informacji”

(Kupisiewicz, 2009: s. 70). Sieć to nie tylko skarbnica wiedzy, ale przede

wszystkim rozrywki. Poza tym Internet pełni także funkcję edukacyjną, wy-

chowawczą oraz kulturalną, kompensacyjną. Co więcej, „rozwój nowych me-

diów, a głównie ich otwartość i społeczny charakter sprawiają, według M. Mi-

siewicz, że coraz więcej aspektów ludzkiego życia przenosi się do cyberprze-

strzeni. To tam spędza się dziś wolny czas” (Misiewicz, 2014: 45).

Badanie „Dzieci online w oczach rodziców, Gemius dla Fundacji Dzieci Ni-

czyje wskazuje, że:

 dzieci i młodzież stanowią zdecydowaną większość użytkowników In-

ternetu w Polsce;

 większość, z nich zaczyna korzystać z sieci będąc w wieku od 5 do 9 lat

(58%);

 co szóste z nich swoją przygodę z Internetem rozpoczyna już od 4 roku

życia lub jeszcze wcześniej (16,1%) (Badanie „Dzieci online w oczach

rodziców, 2008).

Biorąc pod uwagę podane wyniki oraz obserwację środowiska dziecięcego

należy zgodzić się z T. Hukiem, którego zdaniem, „wpływ Internetu na czło-

wieka staje się coraz bardziej znaczący, zwłaszcza, że dotyka dzieci i młodzieży

w wieku formowania się osobowości” (Huk, 2011: 25).

Wobec tego ogromna rola spoczywa na opiekunach, którzy powinni stać się

przewodnikami po świecie mediów. Mianowicie, R. Zuckerberg stwierdza, że

„wychowanie w dzisiejszym, internetowym świecie jest niesamowicie skompli-

kowane. Jesteśmy pierwszym pokoleniem rodziców, których dzieci myślą, że

interakcja z innymi ludźmi poprzez ekrany komputerów jest czymś zupełnie

normalnym; którzy zmagają się z kwestiami dotyczącymi prywatności, bezpie-

czeństwa i anonimowości w Internecie” (Zuckerberg, 2014: 174). Dlatego istot-

ne, aby zatroszczyć się o aktywność najmłodszych w sieci. Skupić się na racjo-

nalnym korzystaniu z Internetu oraz selektywnym wyborze oferowanych tre-

ści.

Strony internetowe dla dzieci – przykłady

Do najmłodszego targetu oprócz bajek, filmów, muzyki kierowanych jest

wiele stron internetowych. Wśród nich można wyróżnić:

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie 
________________________________________________________________________________________ 
23 
 
http://www.domowyprzedszkolak.pl/,  bobibobi.pl,  grydladzieci.pl,  CzasDzie-
ci.pl, http://grydladzieci.edu.pl/, http://pisupisu.pl/, http://www. krainakiko.pl/, 
http://www.yummy.pl/. Autorka  dla  przykładu  zanalizuje  zawartość czterech 
wymienionych witryn. 
Pierwsza  z nich  -  http://www.domowyprzedszkolak.pl/ -  oferuje na  stronie 
głównej cztery kategorie: kolorowanki, zabawy (labirynt, szlaczki), video (ka-
raoke, teledyski dziecięcych piosenek), gry online, uczę się, na tablet. Materia-
ły są również  do  pobrania. Warto  podkreślić, że  proponowane  gry mają  cha-
rakter  edukacyjny,  np.  matematyczne,  nauka  dni tygodnia  oraz  angielskich 
słówek. Co więcej, użytkownicy ćwiczą także czynności samoobsługowe typu – 
umyj głowę. Z kolei w zakładce - uczę się – zadania dotyczą pisania cyfr i liter, 
poznawania liter, rysowania. Zatem domowyprzedszkolak.pl to nie tylko stro-
na dla dzieci, ale jest to również „bogata baza materiałów dla nauczycieli i ro-
dziców, które  pomogą w  zorganizowaniu  zajęć  w  przedszkolu,  szkole  czy  do-
mu” (http://www.domowyprzedszkolak.pl/). 
Kolejna witryna -  bobibobi.pl, to  „serwis  oferujący  wspaniałe  i kreatywne 
gry dla  dzieci,  dzięki czemu  mogą  one rozwijać  swoje  umiejętności i  spędzać 
produktywnie wolny  czas.  Pośród wielu  kategorii każde dziecko  z  pewnością 
znajdzie coś dla siebie – na  chłopców czekają gry sportowe, natomiast dziew-
czynki najchętniej wybierają gry związane z ubieraniem, malowaniem, czy go-
towaniem”  (http://bobibobi.pl/).  Nazwa  strony  związana  jest  ze  stworkiem, 
który jest na niej obecny i mieszka w Bobilandii. Jego nadrzędnym celem, jak 
podkreśla A. Jagier,   „jest dawanie dzieciom radości, spokoju  bezpieczeństwa 
w Internecie” (Jagier, 2016: 133).  Najmłodsi mają tu możliwość nie tylko gry, 
ale także śpiewania (karaoke) oraz słuchania piosenek (różne teledyski), oglą-
dania bajek.  
Strona http://ciufcia.pl/ jest adresowana do przedszkolaków. Dziecko wciela 
się w postać, którą może zagrać w gry dla starszaków, maluchów albo przygo-
dy.  Następnie  wybiera kategorię zabawy klikając  na  daną  rzecy,  np.  na  ko-
parkę, wtedy trafi  do krainy  budowlanej, jeśli na liczby  będzie mógł nauczyć 
się  wyliczanki,  wybór  drzewa  sprawi,  iż  będzie  miał  do  wykonania  zadania 
związane z ekologią.  „Nasze gry dla najmłodszych i tych nieco starszych dzieci 
zostały  opracowane przez  zespół  psychologów  w  oparciu o  model inteligencji 
wielorakich  Howarda  Gardnera.  Dzięki  temu  wspierają  ich  prawidłowy  roz-
wój” (http://ciufcia.pl/).  Interesującym rozwiązaniem jest wprowadzenie zega-
ra, który mierzy czas obecności dziecka na stronie. Po upływie 30 minut staje 
się czerwony, gdyż tyle dziecko w tym wieku powinno dziennie spędzać przed 
komputerem.  
Ostatni  analizowany  serwis  -  grydladzieci.pl  zawiera  dużą  ilość,  różnego 
typu  gier,  podzielonych  na  kategorie,  np.  dla  dziewczyn,  logiczne,  wyścigi, 
ubieranki,  klocki,  gry  dla  małych dzieci,  u lekarza,  kolorowanki.  Co  więcej, 
niektóre gry są powiązane z bohaterem bajkowym czy filmowym, np. wybiera-
jąc Elsę – Elsa gotuje, Elsa u fryzjera, itd.   
Analiza pokazuje,  że  na stronach skierowanych  do dzieci  nie  znajdują się 
jedynie treści rozrywkowe, ale również edukacyjne, czyli nauka przez zabawę. 

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

24

Warto pamiętać, że „danie dzieciom iPada niekoniecznie musi oznaczać, że bę-

dą przez cały dzień grać czy oglądać niezbyt inteligentne bajki. Na urządzeniu

można zainstalować aplikacje do malowania, rysowania, pisania, kompono-

wania muzyki., które mogą rozpalić wyobraźnię znudzonego dziecka. Tylko

dlatego, że pianino jest wirtualne, nie oznacza, że nie można uczyć się na nim

grać” (Zuckerberg, 2014: 191). Wobec tego dorośli są odpowiedzialni za wybór

strony internetowej, z której korzysta dziecko, gdyż ono nie potrafi jeszcze do-

konać krytycznej oceny. Należy go nauczyć racjonalnego użytkowania sieci. Od

rodziców bowiem powinno zależeć jaki rodzaj aktywności podejmuje dziecko

w Internecie i ile czasu na to poświęca.

Metodologiczne podstawy badań

W podjętych badaniach ustalono następujące problemy badawcze.

Problem główny: W jaki sposób dzieci w wieku przedszkolnym korzystają z In-

ternetu w ich czasie wolnym?

Problemy szczegółowe:

1. Ile czasu dzieci przedszkolne korzystają z Internetu?

2. Jaką aktywność najczęściej dzieci podejmują w Internecie?

3. Z kim dzieci w wieku przedszkolnym korzystają z Internetu?

4. Jaka jest ulubiona strona internetowa dzieci w wieku przedszkolnym?

Metodą, którą wykorzystano w badaniach jest sondaż diagnostyczny, zaś

techniką ankieta. Odpowiednio narzędziem badawczym był kwestionariusz

ankiety kierowany do rodziców dzieci z Niepublicznego Naukowego Przedszko-

la Integracyjnego Mini College w Kielcach. Składał się on z trzech pytań wie-

lokrotnego wyboru i jednego jednokrotnego wyboru. Otrzymano 49 wypełnio-

nych kwestionariuszy ankiety.

Analiza i wyniki badań

Należy podkreślić, że coraz młodsze dzieci, już w wieku przedszkolnym, ko-

rzystają z Internetu w czasie wolnym. Postawa i wiedza rodziców w tym za-

kresie jest istotna, gdyż to dorośli organizują sposób spędzania popołudnia

dziecku.

Tabela nr 1 prezentuje czas korzystania z Internetu przez najmłodszych.

Z danych wynika, że najwięcej, tj. 65,31% dzieci spędza w przestrzeni interne-

towej do 1 godziny dziennie. Warto zaznaczyć jeszcze dwie ważne kwestie

w tym aspekcie, które mają charakter optymistyczny. Po pierwsze, fakt braku

odpowiedzi w przedziałach czasowych – 2-4 godziny oraz więcej niż 4 godziny.

Po drugie zaś, zdaniem rodziców, 14,29% przedszkolaków wcale nie wykorzy-

stuje Internetu do zabawy i relaksu. Wskazywać to może na inne aktywności

dziecka w czasie wolnym, np. wspólne chwile z bliskimi, zabawa na świeżym

powietrzu, rozwijanie zainteresowań poprzez zajęcia dodatkowe.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

25

Kolejne zestawienie przedstawia wymienione osoby, z którymi dzieci korzy-

stające z Internetu odbierają treści. Wyniki pokazują jednoznacznie, że zawsze

odbiorcy w wieku przedszkolnym spędzają czas w sieci z rodzicami. Takiej od-

powiedzi udzieliło 100% respondentów. Z jednej strony jest to aprobowane po-

stępowanie opiekunów, gdyż przedszkolak nie powinien zostawać w sieci sam

i w dodatku na dłuższy czas. Z drugiej zaś należy przyjąć w wątpliwość ten

wynik, ponieważ ankietowanymi byli rodzice. Co więcej, obserwując życie co-

dzienne ludzi, zdajemy sobie sprawę z zapracowania, natłoku obowiązków, łą-

czenia ról społecznych, tj. pracownik, rodzic, córka/syn. Wobec tego media sta-

ją się czasami „opiekunką”, przyciągają uwagę najmłodszych, a tym samym

dając dorosłym możliwość wykonania obowiązków.

W tabeli nr 3 zebrane zostały dane w zakresie czynności wykonywanych

w Internecie przez dzieci w wieku przedszkolnym. Wynika z nich, że najczę-

ściej najmłodsi oglądają w sieci bajki - 47,62%. W następnej kolejności -

42,86% przedszkolaków wykorzystuje zasoby internetowe do słuchania piose-

nek. Najmniej dzieci, czyli 9,52% gra w Internecie. Potwierdza to fakt, że dla

najmłodszych Internet to zabawa, miejsce, gdzie w każdym momencie mogą

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

26

obejrzeć swoją ulubioną bajkę. Należy jednak pamiętać o specyfice stron in-

ternetowych, na których pojawiają się reklamy, nowe propozycje do wyboru.

To wszystko jest atrakcyjne dla przedszkolaka, który potrafi posługiwać się

myszką i samodzielnie może wybrać, klikając na kolorową ikonę. Dana strona

i treści nie muszą być adekwatne do wieku odbiorcy. W związku z tym tak

ważna jest rola rodziców w krytycznym odbiorze mediów.

Odpowiedzi uzyskane od rodziców potwierdzają same dzieci. Podczas zajęć

z edukacji medialnej w przedszkolu autorka dowiedziała się od nich, że w In-

ternecie można grać, oglądać bajki, słuchać piosenek oraz pracować. Ostatnia

aktywność jest zapewne zaczerpnięta z życia dorosłych, którzy często mówią

siedząc przed szklanym ekranem: „nie teraz, pracuję”; „później włączę Ci baj-

kę, jestem zajęta/y”.

Zebrane dane w tabeli nr 4 dotyczą ulubionej strony internetowej dziecka.

Zdaniem rodziców, zdecydowana większość dzieci, tj. 80,96% najczęściej od-

wiedza youtube.pl. Potwierdza to wspomniane wyżej podejmowane czynności

w sieci, czyli oglądanie bajek oraz słuchanie piosenek. Wśród wymienionych

pojawiły się również czasbajki.pl oraz disneyjunior.pl. Istotne, jak wynika

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

27

z zestawienia, lista ulubionych stron internetowych jest krótka, zawiera bo-

wiem trzy nazwy. Ponadto 9,52% najmłodszych nie posiada ulubionej witryny

internetowej. Wskazywać to może na małe lub jednokierunkowe zaangażowa-

nie w korzystanie z sieci w czasie wolnym. Co więcej, z obserwacji i rozmów

z dziećmi wynika, że częściej wymieniają kanały i programy telewizyjne, które

przyciągają ich uwagę niż portale internetowe.

Podsumowanie – Rola rodziców w korzystaniu przez dzieci z Interne-

tu w czasie wolnym

Należy zaznaczyć, że media są nieodłączną częścią życia współczesnych

dzieci, swoistym środowiskiem wychowawczym. Wielu badaczy uważa, że te-

lewizor jest medium dominującym, szczególnie w wieku przedszkolnym. Warto

jednak dostrzec oddziaływanie Internetu na najmłodszych użytkowników oraz

sposób korzystania przez nich z sieci w czasie wolnym. Z jednej strony prze-

prowadzone badania pokazują, że przedszkolaki surfują w sieci 1-2 godziny

dziennie. Z drugiej zaś potwierdza to fakt zainteresowania się tym medium

oraz wykorzystywania go w celach rozrywkowych. Otóż Internet dla najmłod-

szych pełni głównie funkcję ludyczną. Poza tym, z badań zarysowuje się zaan-

gażowanie rodziców w aktywność internetową dzieci. Jest to istotne nie tylko

ze względu na pomoc w wyborze treści, ale również biorąc pod uwagę najbar-

dziej popularną witrynę – youtube.pl. Najmłodsi mogą tu nie tylko oglądać

bajki, ale sami wybrać interesujący ich film, a pozostawione same często

zmienić stronę internetową. R. Zuckerberg podkreśla, że „technologia jest na-

rzędziem i żeby upewnić się, że jest dobrze wykorzystywana, musimy się za-

angażować w życie naszych dzieci i uczyć je odpowiednich umiejętności i na-

wyków, żeby ich życie w Internecie było produktywne, ale i bezpieczne” (Zuc-

kerberg, 2014: 171).

Dla dzieci, szczególnie w tym wieku postawa opiekunów jest wzorem do na-

śladowania. Rodzice według J. Holtkamp „mają na dziecko duży wpływ, co od-

zwierciedla się również w dziedzinie użytkowania mediów” (Holtkamp, 2010:

31). Stosunek dorosłych do nowych technologii zostaje zauważony, zapamięta-

ny i bardzo często przyjęty oraz powielany. „Poza tym, rodzic poprzez własne

uczestnictwo w wirtualnym życiu dziecka może zachęcać dziecko do poszuki-

wań różnego rodzaju gier oraz programów edukacyjnych. W ten sposób może

ono łączyć przyjemność obcowania z elektroniką ze zdobywaniem wiedzy oraz

rozwijaniem ciekawości poznawczej” (Koziej, 2015:121).

Wobec tego, a także biorąc po uwagę umiejętności techniczne w kwestii ob-

sługi mediów, istotne są wskazówki do poruszania się w świecie medialnym

i wirtualnym. W związku z tym zasadne jest ustalenie z dziećmi pewnych re-

guł, które wymienia R. Zuckerberg:

1. Uważaj jakie informacje o sobie i swojej rodzinie rozpowszechniasz;

2. Twoje ciało nie jest na pokaz;

3. Nawiązuj internetowe znajomości tylko z tymi, których znasz z praw-

dziwego życia (Zuckerberg, 2014: 195).

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

28

Poza tym ważne, aby dziecko w wieku przedszkolnym nie zostawało bez

opieki surfując w Internecie, a w razie problemów mogło zgłosić się z nimi do

rodzica. A. Jagier, dodatkowo podkreśla, że „aby korzystanie z komputera było

bezpieczne powinien być ustawiony w miejscu ogólnodostępnym, istotna jest

rozmowa z dzieckiem oraz obserwacja (Jagier, 2016: 135). Dodatkową pomocą

dla rodziców mogą być programy do kontroli korzystania z sieci, tj.:

Opiekun Dziecka w Internecie, Naomi, Beniamin, Visikid, Ochraniacz.

Mimo zastosowania wymienionych wskazówek najważniejszy jest osobisty

przykład dorosłego oraz sposoby przez niego czasu wolnego. J. Maciaszkowa

twierdzi, iż „kultura domu rodzinnego oraz formy spędzania czasu wolnego

przez rodziców łączą się z kształtowanymi nawykami u dziecka” (Maciaszko-

wa, 1981: 102). Co więcej, teoretyczne i empiryczne rozważania prowadzą do

konkluzji, że potrzebna jest już od przedszkola realizacja edukacji medialnej.

Powinna być ona kontynuowana w dalszych latach szkolnych dziecka. Bo-

wiem, jak pokazują badania przedszkolaki zaczynają swój wolny czas spędzać

z wykorzystaniem Internetu. Wobec tego dorośli mają za zadanie wdrożyć

i wychować ich do racjonalnego oraz odpowiedzialnego korzystania z sieci

i pozostałych mediów.

Bibliografia

Andrzejewska, A. (2009). Świat wirtualny – kreatorem rzeczywistości dziecka.

W: J. Bednarek, A. Andrzejewska, (red.). Cyberświat możliwości i zagroże-

nia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Badanie Dzieci online w oczach rodziców Gemius S.A. dla FDN. (2008). fi-

le:///C:/Users/ewelina-ewelina/Downloads/raport-bezpieczenstwo-dzieci-

korzystajacych-z-internetu.pdf.. Dostęp: 20.10.2016.

bobibobi.pl. Dostęp: 25.10.2016.

grydladzieci.pl. Dostęp: 24.10.2016.

Holtkamp, J. (2010). Co ogłupia nasze dzieci? Kraków: Salwator.

http://www.domowyprzedszkolak.pl/. Dostęp: 24.10.2016.

Huk, T. (2011). Media w wychowaniu, dydaktyce oraz zarządzaniu informacją

edukacyjną szkoły. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Izdebska, J. (1978). Czas wolny dzieci miejskich i wiejskich. W: K. Przecławski

(red.). Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne.

Jagier, A. (2016). Czas wolny małych dzieci w świecie realnym i wirtualnym.

Warszawa: Difin SA.

Koziej, M. (2015). Funkcjonowanie dziecka w Internecie. W: E. Brzyszcz,

S. Koziej (red.). Dziecko i nauczyciel w świecie mediów. Kielce: Uniwersytet

Jana Kochanowskiego.

Kupisiewicz, Cz. i M. (2009). Słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

29

Maciaszkowa, J. (1981). Wychowanie w rodzinie, „Problemy Opiekuńczo Wy-

chowawcze”, 4, 98-111.

Misiewicz, M. (2014). Nowe media – nowe społeczeństwo. W: Z. Dacko-

Pikiewcz, M. Walancik (red.). Współczesne społeczeństwo w wirtualnej rze-

czywistości – wielość szans i dylematów. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Im-

puls”.

Pięta, J. (2004). Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: Wyższa Szkoła Eko-

nomiczna.

Tanaś, M. (2007). O potrzebie pedagogicznej refleksji nad kulturą i językiem

mediów. W: M. Tanaś (red.), Kultura i język mediów, Kraków: Oficyna Wy-

dawnicza „Impuls”.

Zuckerberg, R. (2014). Dotscomplikowane. Jak rozplątać nasze życie w sieci,

Warszawa: Wydawnictwo Studio EMKA.

Internet in their free time preschool children - theoretical and empirical approach

Nowadays children grow up in a media environment that provides them with entertainment,

education, and educates. Already the youngest they cope well with the technical support of the

media, but need guidance to move in the world of media. It is worth noting that a significant

media education is carried out starting from kindergarten. The article raised the question of us-

ing the Internet in their free time for children of preschool age. We present this aspect, both in

theory as well as on the basis of the results of research conducted by the author.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

30

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

31

GRAŻYNA CĘCELEK

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Skierniewicach

Ubóstwo materialne rodziny ważnym determinantem

specyfiki spędzania czasu wolnego

przez dzieci i młodzież

Wprowadzenie

Czas wolny stanowi bardzo ważny komponent życia i funkcjonowania czło-

wieka we współczesnych czasach charakteryzujących się niezwykle szybkim

tempem życia oraz koniecznością realizowania wielu zadań i obowiązków.

Związany z taką sytuacją wysoki poziom aktywności determinuje wzmożony

wysiłek u jednostki powodujący intensywne zmęczenie i dużą „psychiczną

eksploatację”. „Ponieważ weszliśmy w epokę, w której praca ludzka stała się

bardziej odpowiedzialna, wymaga więcej bystrości, inwencji i inteligencji, tym

ważniejsze jest utrzymanie ludzi w pełnej psychicznej sprawności, dlatego

sposób wykorzystania czasu wolnego od pracy czy też nauki ma właśnie dla tej

sprawy poważne znaczenie (Hanyga-Janczak, 2010: 120).

Czas wolny od zajęć obowiązkowych jest szczególnie istotny dla młodego

człowieka, ponieważ właściwie, racjonalnie spędzany – jest czynnikiem stymu-

lującym jego wszechstronny rozwój, pełni ogromną rolę w procesie regeneracji

sił i permanentnego doskonalenia się. „Niewątpliwie czas wolny jest tą jedyną

sferą w życiu człowieka, w której może się swobodnie i dobrowolnie rozwijać.

Bez przymusu ze strony jakiejkolwiek instytucji życia społecznego. Właśnie

brak poczucia obowiązku, swoboda wyboru i jego świadomość leżą u podstaw

określenia, które z zachowań są czasem wolnym, a które nie są” (Orłowska

2006: 90). Czas wolny pełni bardzo ważną rolę w procesie ogólnego rozwoju

jednostki, zwłaszcza tej, która nie jest jeszcze w pełni ukształtowana pod

względem osobowościowym, a także jest niezbędny dla regeneracji sił, udziału

w życiu społecznym i kulturalnym oraz w procesie doskonalenia się.

Coraz powszechniejsze staje się przekonanie, że istotnym warunkiem wła-

ściwego przygotowania młodego pokolenia do samodzielnego i konstruktywne-

go życia w dynamicznych i coraz bardziej wymagających czasach, jest przygo-

towanie młodych ludzi do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym

i w kulturze, co jest w dużym stopniu determinowane nawykami i umiejętno-

ściami ukształtowanymi już w dzieciństwie i wyniesionymi z domu rodzinne-

go, w dużym stopniu związanymi ze specyfiką spędzania czasu wolnego.

Widoczne jest, że „wzory spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież

zależą od wielu czynników środowiskowych, wśród nich znajdują się: wy-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

32

kształcenie i zróżnicowanie zawodowe rodziców, działalność organizacji spo-

łecznych i kulturowych, instytucje organizujące czas wolny w lokalnych spo-

łecznościach, tradycje kulturowe regionu” (Matyjas 2011:139).

Szczególnie jednak istotną rolę w propagowaniu sposobów organizowania

zajęć dzieci i młodzieży w czasie wolnym pełni rodzina, której ważnym zada-

niem jest inspirowanie racjonalnych form spędzania czasu wolnego oraz prze-

zwyciężanie barier ograniczających wartościowy z punktu widzenia potrzeb

psychicznych i społecznych, udział w różnorodnych wzorach odpoczywania.

Istotnym determinantem możliwości udziału młodego człowieka w bogatej

ofercie form spędzania czasu uznanego jako wolny, prezentowanej przez różne

instytucje, organizacje i środowisko lokalne – jest poziom wychowawczego

funkcjonowania środowiska rodzinnego, ze szczególnym uwzględnieniem jego

aspektu materialnego i kulturalnego.

Społeczna i edukacyjna rola czasu wolnego

Problematyka czasu wolnego jest podejmowana przez przedstawicieli wielu

dyscyplin naukowych, a zwłaszcza pedagogów, socjologów oraz psychologów.

Czas wolny jest bowiem nieodłącznym elementem życia każdego człowieka

i w dużym stopniu determinuje jakość jego społecznego funkcjonowania.

Szczególną role pełni czas wolny w odniesieniu do dzieci i młodzieży, oddziału-

jąc na wszystkie sfery ich rozwoju: fizycznego, psychicznego, emocjonalnego,

społecznego.

W potocznym rozumieniu czas wolny to taki czas, w którym jednostka nie

ma żadnych obowiązków, nie podejmuje pracy i może robić to, na co ma ochotę.

W rozumieniu K. Przecławskiego (1993: 75) przez czas wolny należy rozumieć

„ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego swobodnej dyspozycji po wyko-

naniu czynności związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych i higie-

nicznych (sen, jedzenie, toaleta) oraz czynności obowiązkowych (praca, nauka,

obowiązki rodzinne, dojazd do pracy lub nauki). Według T. Wujka (1969: 12)

„za czas wolny ucznia należy uważać taki czas, który pozostaje mu po zaspoko-

jeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych,

w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, związane

z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań. A. Ka-

miński (1972: 297) definiuje czas wolny jako „część budżetu czasu, która nie

jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i dodatkową ani przez systema-

tyczne kształcenie się uczelniane, ani przez zaspokajanie elementarnych po-

trzeb fizjologicznych (sen, posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki domowe

(gotowanie, pranie, sprzątanie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do

samoobsługi) i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź

na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne ko-

rzyści”. K. Czajkowski (1979: 10) twierdzi, że czas wolny jest dobrem społecz-

nym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fi-

zycznych i psychicznych po pracy zawodowej, dla nauki, dla rozwijania indy-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

33

widualnych zamiłowań i zainteresowań, zapewnienia kulturalnego wypoczyn-

ku i kształtowania bogatszej osobowości jednostki. „Działania podejmowane

przez człowieka w czasie wolnym charakteryzują się tym, że są wykonywane

dobrowolnie, dla własnej przyjemności i satysfakcji. Wpływają one na kształ-

towanie osobowości i postaw społecznych oraz pozwalają na rozwijanie zainte-

resowań i regenerację sił psychicznych i fizycznych” (Martyka, 2012: 108).

Wśród funkcji czasu wolnego wymieniane są najczęściej: wypoczynek,

rozrywka, rozwój zainteresowań i uzdolnień oraz poszukiwanie własnego

miejsca w społeczeństwie (Dąbrowski, 1986: 42); odpoczynek, zabawa, praca

nad sobą (Ostrowska, 2004: 593); funkcja regeneracyjna, rozrywkowa,

rozwojowa, kompensacyjna, kreatywna, integracyjna, adaptacyjna,

stymulatywna, korektywna, emancypacyjna, ekonomiczna, społeczno-

ideologiczna, lokalizacyjna (Kiełbasiewicz-Drozdowska, 2002: 19-21).

Specyfika czasu wolnego jest odmienna w odniesieniu do ludzi w różnym

wieku, przede wszystkim ze względu na rodzaj wypełniających go aktywności

oraz miejsc, w którym się one odbywają. Różnice wynikające ze sposobów spę-

dzania czasu wolnego są determinowane wieloma czynnikami, do których na-

leży zaliczyć przede wszystkim: indywidualne preferencje członków poszcze-

gólnych grup wiekowych, modele spędzania czasu wolnego przekazywane

przez najbliższych oraz możliwość dostępu do bogatej oferty różnych instytucji

i organizacji zajmujących się organizowaniem czasu uznawanego jako wolny.

Czas wolny dzieci i młodzieży uczącej się to czas, który pozostaje im do wła-

snej dyspozycji po wypełnieniu obowiązków związanych z nauką szkolną oraz

wypełnieniem obowiązków domowych i w którym mogą wykonywać zajęcia

związane z wypoczynkiem, rozrywką, rozwojem własnych zdolności i zaintere-

sowań.

Według K. Czajkowskiego (1979: 43-53) czas wolny, należący do młodego

człowieka, należy rozpatrywać w czterech aspektach:

 socjologicznym (zwraca się tutaj uwagę na spędzanie czasu wolnego

w zespole rówieśników, które prowadzi do bardziej wydajnego i wy-

trwałego działania niż działanie indywidualne: dzięki takim kontaktom

budzi się w dziecku potrzeba współdziałania z innymi, wspólnych prze-

żyć, wspólnej radości i wspólnych rozczarowań);

 psychologicznym (w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych

wrażeń, odkrywcę nowych obszarów, który poprzez zajęcia realizowane

w czasie wolnym rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnie-

nia; czas wolny jest więc źródłem nowych przeżyć, wywołujących żywe

reakcje psychofizyczne, sprzyjających wytwarzaniu się pozytywnych

cech charakteru, takich jak: koleżeńskość, uprzejmość i serdeczność

oraz przeciwdziałających samotności, lenistwu, niezaradności, bojaźli-

wości;

 fizjologiczno-zdrowotnym (chodzi tu o rolę czasu wolnego w zabezpie-

czeniu młodego organizmu przed nadmiernym obciążeniem obowiąz-

kami i zadaniami szkolnymi oraz o pełnienie roli profilaktycznej w za-

kresie ochrony zdrowia dzieci i młodzieży);

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

34

 pedagogicznym (odnosi się do przejawiania przez młodych ludzi własnej

inicjatywy i samodzielności w organizowaniu sobie różnych zajęć re-

kreacyjnych, służących realizacji własnych potrzeb i rozwojowi wła-

snych zainteresowań; ważne jest też dochodzenie przez samo dziecko

do zrozumienia konieczności stałego doskonalenia swoich umiejętności

i kompetencji).

Czas wolny dzieci traktowany jest jako trwały i bardzo istotny element pro-

cesu wychowania, pełniącego funkcje rekreacyjną (wypoczynku i rozrywki),

rozwojową (rozwój osobowości), socjalizacyjną (uspołecznianie, integracja),

edukacyjną (poznawczo-intelektualną), kreacyjną (rozwój twórczości) oraz kul-

turalną (Słupik, 2004: 63).

Rola rodziny w organizowaniu czasu wolnego dzieci i młodzieży

Ogromną rolę w organizowaniu zajęć dziecka w czasie wolnym pełnią pod-

stawowe środowiska wychowawcze: rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, środo-

wisko lokalne. „Te środowiska mają do spełnienia szczególnie ważną rolę

w planowaniu i realizacji czynności należących do obszaru czasu wolnego

uczniów” (Oświęcimska, 2007: 223). Największa jednak odpowiedzialność

w tym zakresie spoczywa na rodzinie, z której dziecko przejmuje sposoby

i wzory zachowań, w tym te dotyczące organizacji czasu wolnego „Rodzina,

będąc pierwszym miejscem odpoczynku, relaksu i zaspokajania potrzeb wcza-

sowych, jest istotnym środowiskiem wychowawczym w przygotowaniu dzieci

do racjonalnego spędzania czasu wolnego” (Słupik, 2004: 64). Niezwykle waż-

na jest „rola wzorów czasu wolnego realizowanych w rodzinie, z rodziną i z in-

spiracji rodziny dla osiągania przez jej członków takiej jakości życia, która bę-

dzie satysfakcjonująca i rozwijająca z punktu widzenia jednostki i grupy”

(Sobkowiak, 2005: 342). „Ważna jest postawa samych rodziców, to właśnie

z nich młody człowiek bierze przykład. Poprzez właściwy sposób spędzania

czasu wolnego, a więc różnorodne formy i treści, jakimi go wypełniają, a także

czynną postawę i przekonanie o koniczności wartościowego spożytkowania te-

go czasu, dają dzieciom najlepszy przykład i przygotowują ich do kulturalnego

wykorzystania go w przyszłości” (Pindera, 2005: 131). Według M. Ziemskiej

(1986: 311) ogólna kultura domu rodzinnego i charakter spędzania czasu wol-

nego przez rodziców w istotnym stopniu wpływa na kształtowanie się zainte-

resowań, ulubionych form zajęć oraz rozrywki dzieci. Od warunków stworzo-

nych przez środowisko rodzinne, przekazanych systemów wartości i nawyków

zależy bowiem, czy czas wolny poświęcony jest dobrowolnie wypoczynkowi,

rozrywce, rozwojowi osobowości, czy też stanie się czasem pustym, bezwarto-

ściowym dla rozwoju człowieka. „Stąd też na rodzinie spoczywają zadania

związane z kształtowaniem wypoczynku dzieci, takie jak: wzbogacanie form

wypoczywania poprzez tworzenie dostępu do atrakcyjnych zajęć, przedmiotów,

możliwości zabawy z rówieśnikami, czy też zwracanie uwagi dziecka na szanse

interesującego wykorzystania godzin wolnych” (Słupik, 2004: 64).

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

35

Zauważyć należy jednak, że istnieje wiele czynników towarzyszących funk-

cjonowaniu rodziny, które upośledzają obszar życia rodzinnego związany ze

spędzaniem czasu wolnego. Jednym z nich jest trudna sytuacja ekonomiczna

rodziny. Trudności materialne stanowią bowiem poważną barierę w dostępie

do wielu dóbr służących pożytecznemu, racjonalnemu, rozwijającemu spędza-

niu czasu wolnego. „Czynnikiem utrudniającym właściwe organizowanie czasu

wolnego jest bieda (ubóstwo) rodziny i niewypełnianie przez nią prawidłowo

funkcji opiekuńczo-wychowawczej” (Matyjas, 2011: 139). Poza tym biedzie czę-

sto towarzyszą inne niekorzystne czynniki, jak np. niski poziom wykształcenia

rodziców, niewydolność wychowawcza rodziny, bezradność w sprawach opie-

kuńczo-wychowawczych; a nawet czynniki o charakterze patologicznym (alko-

holizm, przemoc w rodzinie), które są generatorem tworzenia się dysfunkcjo-

nalności rodziny i poważnym implikatorem negatywnych wzorów spędzania

czasu wolnego przez dzieci i młodzież.

Bieda jako czynnik kryzysowy w środowisku rodzinnym

Ubóstwo materialne dotyka wielu polskich rodzin oraz wychowywanych

w nich dzieci, nabierając często charakteru przewlekłego i długotrwałego

i prowadząc niejednokrotnie do powstawania wśród biednych zjawiska wyu-

czonej bezradności oraz marginalizacji społecznej. „Wysokie zagrożenie ubó-

stwem wśród dzieci oraz rozmiary wykluczenia społecznego, jakie dotyka dzie-

ci w Polsce jest zjawiskiem długotrwałym” (Wóycicka, 2007: 1). Zjawisko takie

jest szczególnie niebezpieczne dla procesów rozwoju i wychowania młodego

pokolenia. Długotrwałość biedy prowadzi bowiem często do powielania wzorów

życia i wartości wyniesionych z domu rodzinnego, generując tym samym pro-

ces międzypokoleniowej transmisji upośledzonej pozycji społecznej.

Trudna sytuacja materialna rodziny jest czynnikiem nie tylko ograniczają-

cym, czy też nawet uniemożliwiającym zaspokajanie podstawowych potrzeb

bytowych jej członków, ale także ograniczającym w znacznym stopniu ich

uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym, które jest ściśle związane

z wydatkami finansowymi. „Niedostatek materialny stopniowo, ale skutecznie

prowadzi do wykluczenia społecznego ludzi, których dotyka. Jednostka znaj-

dująca się w sytuacji ubóstwa w znacznym stopniu ma ograniczone możliwości

wypełniania oczekiwań społecznych, dotyczących jego roli, uczestnictwa i ak-

tywności w środowisku. Powoduje to, że otoczenie przypisuje jej pewne stałe

cechy, zachowania i postawy, przyporządkowuje jej etykietę. W efekcie zaczy-

na być postrzegana przez środowisko jako inna, obca i tym samym zostaje ze-

pchnięta na margines życia społecznego (Cęcelek, 2011: 72).

Upośledzenie funkcjonowania rodziny spowodowane niedostatkiem mate-

rialnym szczególnie niekorzystnie oddziałuje na proces socjalizacji młodego

pokolenia. „Ubóstwo rodziny ma negatywny wpływ na życie i rozwój dziecka

we wszystkich jego aspektach. Można powiedzieć, że zakłóca przeżywanie bez-

troskiego okresu życia, jakim jest dzieciństwo” (Matyjas, 2011: 139). Niedosta-

tek materialny doświadczany w dzieciństwie bardzo często przekłada się nega-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

36

tywnie na dalsze funkcjonowanie jednostki „Życie w biedzie w tym okresie

może prowadzić do zaburzonego rozwoju fizycznego i psychicznego oraz do niż-

szych osiągnięć edukacyjnych i społecznych w przyszłości. Jest to implikacja

faktu, iż w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości w rozwoju osobniczym

człowieka zachodzą zmiany w biologicznej, psychicznej i społecznej sferze ży-

cia, z którymi związana jest zmiana zachowań i kontekstu społecznego, w ja-

kim dziecko żyje” (Wagner, 2005; 326). Bieda doświadczana w okresie dzieciń-

stwa ma więc specyficzne cechy, które determinują konieczność rozpatrywania

jej nie tylko w kontekście rodziny, ale również poza tym kontekstem. „Choć

biedy dzieci nie da się przezwyciężyć bez wyeliminowania biedy rodziny, nie

uda się jej pokonać, koncentrując się tylko na rodzicach i działaniach adreso-

wanych do nich” (Grotkowska-Leder, Kruszyński, 2012: 27). Aby prowadzone

działania przyniosły pożądane rezultaty, konieczne jest więc uwzględnienie

podejścia „dzieciocentrycznego”, czyli umiejscowienie dziecka w centrum roz-

ważań służących przeciwdziałaniu sytuacji biedy oraz kompensacji generowa-

nych przez nią zakłóceń, braków i niedostatków dotykających wszystkie ob-

szary rozwoju i społecznego funkcjonowania młodego człowieka.

Specyfika spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież z rodzin

biednych

Rodziny biedne charakteryzuje niskie uczestnictwo w życiu społeczno-

politycznym i kulturalnym, nie mogą sobie pozwolić na „luksus” spędzania

czasu wolnego, które powiązane by było z ponoszeniem jakichkolwiek kosztów

finansowych; często też zapracowani, zabiegani, dręczeni niepokojem o kolejny

dzień rodzice nie mają czasu ani ochoty na myślenie o organizowaniu zajęć

w czasie wolnym dla siebie czy swoich dzieci. Ogromną rolę w tym zakresie

pełni również zazwyczaj poziom wykształcenia rodziców biednych, który de-

terminuje nie tylko utrwalanie się ubóstwa i marginalizacji społecznej, ale

także sposób spędzania czasu wolnego rodziny. Według J. M. Zabielskiej

(2007: 216) partycypacja w kulturze zarówno ubogich rodziców, jak też ich

dzieci ogranicza się najczęściej do oglądania telewizji, co jest wynikiem nie

tylko biedy, ale także skutkiem „intelektualnego ubóstwa” wyniesionego zwy-

kle z domu rodzinnego i przekazywanego dalszym pokoleniom.

Dom rodzinny powinien być miejscem odpoczynku, regeneracji sił, pogłę-

biania więzi uczuciowych z członkami rodziny; powinien stanowić także miej-

sce do pracy, nauki i zabawy. Ważne jest więc jego odpowiednie urządzenie

oraz wyposażenie w niezbędne meble, urządzenia i inne przedmioty, co jest

w pewnym stopniu wyrazem atmosfery wychowawczej i sposobu gospodaro-

wania domem. „Elementy te, kiedy układają się pomyślnie, zapewniają prawi-

dłowy rozwój społeczny dziecka. Umożliwiają mu prawidłowe dostrzeganie

różnych wartości w świecie, prawidłowe zachowanie oraz motywują do dalsze-

go działania poznawczego. Ważne jest, aby dziecko miało swój pokój czy cho-

ciażby kąt, gdzie będzie mogło swobodnie, według własnych upodobań, spę-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

37

dzać swój wolny czas, rozwijając przy tym swoje zainteresowania” (Pindera,

2005: 129).

Rodzice dręczeni poważnymi trudnościami materialnymi nie są w stanie

zapewnić dziecku właściwych warunków do racjonalnego spędzania czasu: „nie

mogą wyposażyć swojego domu w sprzęt współczesnej techniki – dzieci nie ma-

ją komputerów, rodzice nie mają też możliwości opłacenia dodatkowych zajęć”

(Pindera, 2005: 129). Kondycja ekonomiczna rodziny w istotny sposób prze-

kłada się więc na możliwości udziału jej członków w sferze kultury oraz wypo-

czynku. Dzieci z ubogich rodzin nie korzystają na ogół z wyjazdów wypoczyn-

kowych. Jedyną szansą dla nich są wyjazdy organizowane przez szkołę, jeśli

są dofinansowane i nie wiążą się z koniecznością opłat. Nie korzystają również

z płatnych zajęć pozalekcyjnych, sportowych, nie chodzą do kina, do teatru, na

wystawy czy też różne organizowane imprezy i wydarzenia kulturalne zwią-

zane z ponoszeniem jakichkolwiek kosztów.

Rodziny biedne charakteryzują się bardzo często zaburzoną atmosferą wy-

chowawczą, dominuje w nich niepokój, lęk o przyszłość, obrzucanie winą siebie

lub osoby bliskie za zaistniałą sytuację. „Konflikty wewnątrzrodzinne wpływa-

ją negatywnie na relacje pomiędzy rodzicami a ich dziećmi, czemu zwykle to-

warzyszy osłabienie kontroli rodzicielskiej prowadzące w konsekwencji do an-

gażowania dzieci w problemowe grupy rówieśnicze” (Kutiak-Zakrzewska,

2010: 276).

Niemożność pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym powo-

duje utrwalenie się zjawiska dziedziczenia przez dzieci upośledzonego statusu

rodziców. Sprzyja temu brak aktywności ze strony rodziców, pogodzenie się

z losem spowodowane często brakiem pozytywnych rezultatów podejmowa-

nych wcześniej jako próby zmiany sytuacji. Tak więc oprócz zagrożenia dzie-

dziczeniem statusu rodziców, można mówić też o dziedziczeniu kulturowym,

tzn. przekazywaniu dzieciom przez rodziców wzorów postaw i zachowań (Ma-

tyjas, 2011: 139). Należy pamiętać bowiem, że nawyki związane ze specyfiką

organizacji czasu wolnego kształtują się już w okresie dzieciństwa i „są nie-

wątpliwie funkcją wzorów, z którymi dzieci i młodzież stykają się w swoim

najbliższym otoczeniu” (Róg, 2010: 108).

Działania mające na celu propagowanie wśród młodych biednych ra-

cjonalnego spędzania czasu wolnego

Sposoby i formy spożytkowania czasu wolnego dzieci i młodzież nie są ich

prywatną sprawą, ale sprawą całego społeczeństwa, ponieważ w czasie tym

kształtuje się wiele nawyków i upodobań, kształtują się postawy, normy i war-

tości, które w dużym stopniu staną się wyznacznikami całego przyszłego funk-

cjonowania danej jednostki, a przez to również wpłyną na jakość funkcjono-

wania środowisk rodzinnych i całych społeczności.

Dlatego też coraz większy nacisk kładzie się na edukację dzieci i młodzieży

do racjonalnego spędzania czasu wolnego. „Coraz bardziej uzasadnione i coraz

powszechniejsze staje się przekonanie, że właściwe przygotowanie nowych po-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

38

koleń do samodzielnego i konstruktywnego życia w dynamicznym społeczeń-

stwie wymaga wielu rodzajów działań wykraczających daleko poza nauczanie

i wychowanie w toku lekcji. Potrzeba tu głównie szeregu działań opiekuń-

czych, dotychczas nie stosowanych powszechnie, zdecydowanej poprawy orga-

nizacji czasu wolnego uczniów i polepszenia ich uczestnictwa w kulturze,

w życiu społecznym” (Pindera, 2005, s. 126). Wychowanie do czasu wolnego

polega na kształtowaniu u dzieci i młodzieży umiejętności samodzielnego

z niego korzystania w sposób wszechstronnie rozwijający ich osobowość, pobu-

dzający aktywność i inicjatywę, a równocześnie dostarczający możliwości wy-

poczynku i odprężenia psychicznego (Drost, 2007: 5). Racjonalne wykorzysta-

nie czasu wolnego to przeznaczenie go na: odpoczynek, czyli regenerację sił fi-

zycznych i psychicznych; rozrywkę, która sprawia przyjemność; działalność

społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym; rozwój zaintereso-

wań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność

artystyczną, techniczną, naukową oraz sportową (Okoń, 2001: 63).

Szczególnie istotne są działania służące propagowaniu wzorów i sposobów

racjonalnego spędzania czasu wolnego przez młodych ludzi marginalizowa-

nych z powodu niedostatku materialnego. „Szczególnie obecnie, gdy młodzież

narażona jest na wiele zagrożeń płynących z rozwoju cywilizacji, ważne jest,

by młody człowiek potrafił właściwie organizować i spędzać czas wolny. Należy

bowiem pamiętać, że czas ten może być przeznaczony na rozwój własnych za-

interesowań, umiejętności, jak i stanowić zagrożenie, w przypadku negatyw-

nych form jego spędzania” (Róg, 2010: 101).

Ogromna tutaj rola przypada szkole, ale również placówkom i instytucjom

wychowania pozaszkolnego działającym w środowisku, zajmującym się prowa-

dzeniem zbiorowych form spędzania czasu wolnego wśród młodych ludzi, bar-

dzo często nieodpłatnie lub za symboliczną opłatą. Ich zadaniem jest kompen-

sowanie niedomogów w funkcjonowaniu środowiska dotkniętego problemem

niedostatku materialnego, tworzenie warunków nastawionych na przeciwdzia-

łanie czynnikom zaburzającym czy utrudniającym prawidłowy rozwój osobo-

wości młodego człowieka, wyrównywanie braków rozwojowych, wykrywanie

oraz rozwijanie uzdolnień i talentów, rozwój zainteresowań oraz aspiracji

dziecka, kształtowanie postaw twórczych oraz kształtowanie predyspozycji do

samodzielnego kierowania własnym rozwojem, pomoc w wyborze kierunku

kształcenia i przyszłego zawodu, przeciwdziałanie negatywnym selekcjom

szkolnym oraz procesom defaworyzacji jednostki biednej; budzenie motywacji

do nauki oraz do podejmowania działań służących poprawie swojego losu

i przyszłej egzystencji.

Ważna jest w obszarze tym przede wszystkim przebudowa świadomości

społecznej, polegająca na podniesieniu poziomu aktywności biednych młodych

ludzi wszystkich obszarach ich społecznego funkcjonowania. Służyć temu mają

działania mające na celu zainspirowanie zmian w ich poglądach, postawach,

stylach bycia oraz służące podniesieniu poczucia własnej wartości. „Ważne jest

także wsłuchiwanie się w potrzeby młodzieży oraz znajomość prawidłowości jej

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

39

rozwoju psychospołecznego, by właściwie dobrać oddziaływania wychowawcze

oraz zaproponować interesujące formy spędzania czasu wolnego i rozwoju wła-

snego” (Róg, 2010: 108). Konieczna jest w tym celu profesjonalna praca opie-

kuńczo – wychowawcza, która mogłaby chronić dzieci, wychowywane w trud-

nych warunkach, często zaniedbane, narażone na powielanie negatywnych

wzorców rodzinnych – przed konsekwencjami nieracjonalnego spędzania cza-

su wolnego. „Wadze lokalne mają szczególną rolę do odegrania w procesie li-

kwidowania biedy i wykluczenia społecznego wśród dzieci oraz podnoszenia

jakości ich życia poprzez tworzenie partnerstw z organizacjami non profit, któ-

re mogą stanowić forum wypowiedzi dzieci i młodzieży w sprawach ich doty-

czących oraz wspomagać instytucje publiczne w zapewnianiu dzieciom aktyw-

ności czasu wolnego (Warzywoda-Kruszyńska, 2012: 8).

Podsumowanie

We współczesnych czasach wyraźnie widoczny jest trend, zgodnie z którym

czas wolny należy spędzać tak, aby odnosić z niego wymierne korzyści (polep-

szenie sprawności fizycznej, przeżycie czegoś nowego, powiększenie zakresu

wiedzy i umiejętności). Powiedzieć więc można, że „pojęcie czasu wolnego jest

w coraz większym zakresie asocjowane z subiektywnie odczuwanym sensem,

zadowoleniem, przyjemnością, odmiennością od codziennej rutyny” (Reich-

mann, 2004: 38). „W czasie wolnym zaspokajany jest cały wachlarz potrzeb

ludzkich: estetyczne, poznawcze, twórczości, rozrywki. Niebagatelne znaczenie

w spędzaniu czasu wolnego ma aspekt społeczny, wspólnotowy – zaspokaja on

potrzebę afiliacji, czyli przynależności do rozmaitych grup społecznych, po-

trzebę akceptacji i wsparcia” (Hanyga-Janczak, 2010: 120).

Czas wolny jest niezwykle ważnym determinantem kształtowania się oso-

bowości młodego człowieka, a sposoby i formy jego spędzania są jednym z bar-

dziej wiarygodnych wskaźników poziomu i jakości życia obywateli, wydatki na

uczestnictwo w kulturze oraz odpoczynek są bowiem w chwilach niedostatku

redukowane w pierwszej kolejności. „Jednocześnie czas wolny jest tą sferą ży-

cia, gdzie człowiek realizuje się najpełniej, a w przypadku dzieci jest obszarem

zdobywania wiedzy, uczestnictwa w kulturze, wdrażania w życie społeczne. Te

funkcje pozwalają młodym ludziom w pełni rozwinąć swoje możliwości i przy-

gotować się do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Nie bez powodu sy-

tuacje traumatyczne społecznie z czasów dzieciństwa przyjmuje się jako jedną

z istotnych przyczyn ubóstwa i przyjmuje jako jego miernik” (Orłowska, 2006:

97-98).

Mając świadomość, że treści wypełniające czas wolny dzieci i młodzieży nie

zawsze są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi i nie zawsze są dla

młodego człowieka bezpieczne, należy zwrócić szczególną uwagę na specyfikę

spędzania czasu wolnego przez dzieci z rodzin problemowych, do których nale-

żą między innymi rodziny dotknięte problemem ubóstwa materialnego, które

często pochłonięte bieżącymi problemami nie przywiązują wagi do tego, co ro-

bią i gdzie w czasie wolnym przebywają dzieci. Stąd prosta droga do kontaktu

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

40

z destrukcyjnymi grupami rówieśniczymi, z sektami; do nikotynizmu, alkoho-

lizmu, narkomanii, agresji i przemocy.

Dlatego tak ważna jest edukacja do racjonalnego spędzania czasu wolnego

skierowana do dzieci i młodzieży, ale również do rodziców, nauczycieli, wy-

chowawców, opiekunów. W obszarze edukacji tej konieczne jest zwrócenie

uwagi na objęcie szczególną, efektywną opieką do młodych ludzi defaworyzo-

wanych, narażonych na marginalizację i wykluczenie społeczne nie z własnej

winy, ale z powodu biedy swej rodziny, aby umożliwić im wszechstronny roz-

wój osobowości i normalny start w dorosłe życie.

Bibliografia

Cęcelek, G. (2011). Sytuacja szkolna dziecka z rodziny ubogiej. Warszawa:

Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Czajkowski, K. (1979). Wychowanie do rekreacji. Warszawa: WSiP.

Dąbrowski, Z. (1986). Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa: PZWS.

Drost, M. (2007). Czas wolny, czas stracony. Życie Szkoły, 4 (2007), 5-9.

Grotkowska-Leder, J., Kruszyński K. (2012). Bieda wśród dzieci w gminach

województwa łódzkiego o różnym poziomie warunków życia (w roku 2009).

W: W. Warzywoda-Kruszyńska (red.), Bieda dzieci. Zaniedbanie. Wyklucze-

nie społeczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Hanyga-Janczak, P. (2010). Bariery i marzenia związane z czasem wolnym

młodzieży studiującej. W: B. Chrostowska, E. Kantowicz, C. Kurkowski

(red.), Pedagogika społeczna na początku XXI wieku, Toruń: Wydawnictwo

Edukacyjna „Akapit”.

Kamiński, A. (1972). Funkcje pedagogiki społecznej. Warszawa: PWN.

Kiełbasiewicz-Drozdowska, I. (2002). Zarys rozwoju refleksji teoretycznej nad

problematyką rekreacji. W: I. Kiełbasiewicz-Drozdowska, W. Siwiński

(red.), Teoria i metodyka rekreacji, Poznań: AWF.

Kutiak-Zakrzewska, K. (2010). Wybrane problemy wychowawcze współczesnej

rodziny. W: M. Ciczkowska-Giedziun, E. Kantowicz (red.), Polska pedagogi-

ka społeczna na początku XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne

„Akapit”.

Martyka A. (2012). Czas wolny dzieci we współczesnych polskich miastach.

Wprowadzenie do poszukiwań optymalnych rozwiązań przestrzennych,

Czasopismo Techniczne. Technical Transactions, 7-A (2012), 105-120: fi-

le:///C:/Users/user/Desktop/KONFERENCJE/WSBiNoZ%20ŁÓDŹ/WSBiNoZ

%20ŁÓDŹ%20TJP/Kultura%20czasu%20wolnego/MartykaA_CzasWolny.pd

f (29.07.2016).

Matyjas, B. (2011). Dzieciństwo w biedzie i ubóstwie: w świetle analiz i badań.

Pedagogika Rodziny, 1/1 (2014), 131-140: http://bazhum.muzhp.pl/media

//files/Pedagogika_Rodziny/Pedagogika_Rodziny-r2011-t1 n1/Pedagogika_R

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

41

odziny-r2011-t1-n1-s131-140/Pedagogika_Rodziny-r2011-t1-n1-s131-140.

pdf (30.08.2016).

Okoń, W. (2001). Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Aka-

demickie „Żak”.

Ostrowska, M. (2004). Problemy czasu wolnego w pedagogice społecznej

W: S. Kawula (red.), Pedagogika społeczna. Toruń: Wydawnictwo „Adam

Marszałek”.

Orłowska, M. (2006). Stracone szanse – czas wolny dzieci z rodzin wykluczo-

nych społecznie, Pedagogika Społeczna, 3 (2006), 89-100.

Oświęcimska, M. (2007). Formy spędzania czasu wolnego przez uczniów gim-

nazjum – wyniki badań. Nauczyciel i Szkoła, 3-4 (2007), 221-227.

Pindera, P. (2005). Czas wolny uczniów młodszych klas szkoły podstawowej.

W: H. Cudak, H. Marzec (red.), Współczesna rodzina polska – jej stan i per-

spektywy. Tom II. Mysłowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna

imienia Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach.

Przecławski, K. (1993). Czas wolny dzieci i młodzieży. W: W. Pomykało. Ency-

klopedia pedagogiczna, Warszawa: Fundacja Innowacja.

Reichmann, W. (2004). Czas wolny osób niepełnosprawnych intelektualnie,

czyli jak łączyć przyjemne z pożytecznym. Wspólne Tematy, 7/8 (2004), 38-

48.

Róg, A. (2010). Sposoby i uwarunkowania spędzania czasu wolnego przez mło-

dzież gimnazjalną. W: B. Chrostowska, E. Kantowicz, C. Kurkowski (red.),

Pedagogika społeczna na początku XXI wieku, Toruń: Wydawnictwo Edu-

kacyjna „Akapit”.

Słupik, S. (2004). Czas wolny dzieci i młodzieży. Polityka Społeczna, 9 (2004),

62-68.

Sobkowiak, U. (2005). Rodzina wobec wyzwań czasu wolnego. W: H. Cudak,

H. Marzec (red.), Współczesna rodzina polska – jej stan i perspektywy. Tom

I. Mysłowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna imienia Kardynała

Augusta Hlonda w Mysłowicach.

Wagner, I. (2005). Sytuacja dziecka we współczesnej rodzinie polskiej.

W: H. Cudak, H. Marzec (red.), Współczesna rodzina polska – jej stan i per-

spektywy. Tom I. Mysłowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna

imienia Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach.

Warzywoda-Kruszyńska, W. (2012). Wprowadzenie, w: W. Warzywoda-

Kruszyńska (red.), Bieda dzieci. Zaniedbanie. Wykluczenie społeczne, Łódź:

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Wóycicka, I. (2007). Walka z ubóstwem wśród dzieci oraz promocja ich integra-

cji społecznej. Studium polityki państwa, Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową: file:///D:/Downloads/poland_1_2007_pl.pdf (29.07.2016).

Wujek, T. (1969). Praca domowa i czynny wypoczynek ucznia. Warszawa:

PZWS.

Zabielska, M. J. (2007). Ubóstwo a procesy marginalizacji społecznej. Lublin:

Wydawnictwo KUL.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

42

Material poverty of the family as an important determinant of the specificity of lei-

sure activities for children and youth

The family as the basic educational environment significantly determines the patterns and

ways of spending free time by children and adolescents. Material deprivation of family envi-

ronment, often associated with educational failure of the family, as well as low educational level

of parents and different factors of pathological nature, greatly reduces the possibility of ration-

al, valuable leisure time spent and wisely organized by a young man. This is where a definition

of such a simple way to contact destructive peer groups, sects etc. as well as to nicotine addic-

tion, alcoholism, drug addiction, aggression and violence should be looked for.

This is why it is important to educate not only youth and adolescent children but also their par-

ents, teachers, educators, caregivers and all other people who they are in touch with on the ra-

tional forms of leisure activities. In the area of this education, it is not only necessary to pay at-

tention to take specific, effective care of disadvantaged young people exposed to marginalization

and social exclusion with no fault of their own, but because of the poverty of their families, but

also to enable them to become exposed to comprehensive development of their personality as

well as normal start in life.

For this purpose, what seems to be necessary is professional, protective and educational work

which could help protect young people that have been brought up in difficult conditions; youth

and adolescents that are often neglected and drastically exposed to duplicate various negative

family patterns – against various threats determined by irrational spending of their leisure

time.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

43

DOROTA DOLATA

Wydział Studiów Edukacyjnych UAM

Coaching we wspomaganiu organizacji

czasu wolnego u młodzieży

Wprowadzenie

Wstępem do niniejszych rozważań mogą być słowa Stefana Klein, który pi-

sząc o niniejszym zjawisku we współczesnych realiach, ujmuje je w następują-

ce ramy: „Żyjemy w kulturze, w której czas stał się towarem deficytowym. Do-

stosowujemy obyczaje, nawyki i sposób spędzania czasu do jego braku: poro-

zumiewamy się za pomocą e-maili i SMS-ów, skracamy spotkania, posiłki,

rozmowy” (Klein, 2009: 4). W konsekwencji, zwłaszcza wśród młodych osób

(choć nie tylko), organizacja czasu wolnego w taki sposób, by sprzyjała ona ich

rozwojowi, może stać się trudnością. Osobami, które mogą i powinny ich

wspierać w konstruktywnym planowaniu wykorzystania okresu wolnego od

obowiązków, oprócz rodziców, powinny być także nauczyciele, a zwłaszcza pe-

dagodzy, psycholodzy, wychowawcy, czy inne jednostki pracujące z nimi. Moż-

na tego dokonywać wykorzystując wiedzę z różnych źródeł danych profesji,

metod, narzędzi, technik. Jedną z nich (profesji), która ostatnimi czasy staje

się coraz bardziej popularna, jest coaching, a jego założenia trafnie wpisują się

w to, czym powinien kierować się każdy specjalista pracujący zwłaszcza

z młodzieżą- wspieraniem ich w rozwoju i pogłębianiu własnych kompetencji

i zasobów. Stąd celem niniejszego artykułu będzie próba refleksji nad proble-

matyką czasu wolnego młodych osób oraz możliwości wspierania ich w efek-

tywniejszym planowaniu okresu nie przeznaczonego na wykonywanie czynno-

ści związanych z pracą.

Podstawowe implikacje teoretyczne dotyczące czasu wolnego

Czas wolny, jako kategoria historyczna, pojawia się w pewnym procesie

rozwoju cywilizacyjnego i stanowi przeciwieństwo pracy, a konkretniej czasu

przeznaczonego na zajęcia zarobkowe (Dyoniziak, 1997: 239). Jako pierwszy

niniejszą kategorię pojęciową wprowadził Arystoteles, „który przeciwstawiał

czynności produkcyjne i obowiązkowe czynnościom służącym rozwojowi czło-

wieka (m. in. filozofii, kontemplacji, nauce) (Mokras- Grabowska, 2015: 12).

Niniejszy filozof traktował dążenie do doskonałości jednostki za pośrednic-

twem kontemplacji oraz umiar w działaniu czy samorealizację, jako działania,

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

44

które powinny wypełniać czas wolny. W konsekwencji miał on być drogą do

szczęścia oraz szlachetnym działaniem (Kosiewicz, 2006: 15).

Współcześnie problematyką czasu wolnego zajmują się naukowcy wielu

dyscyplin naukowych, wśród nich można wymienić zarówno psychologów, pe-

dagogów, socjologów, jak również ekonomistów, lekarzy, czy jednostki specja-

lizujące się w nauce o kulturze fizycznej (Puciato, 2009: 98). W konsekwencji

terminologia odnosząca się do omawianej problematyki jest niezwykle zróżni-

cowana, wielowymiarowa i bogata. Można jednak dokonać jej kategoryzacji na

trzy główne nurty: duchowy, instrumentalny oraz behawioralny (Puciato,

Szczebak, 2011: s. 84). Nie sposób w jednym rozdziale opisać szczegółowo całą

złożoność omawianej problematyki. W związku z czym, w niniejszym artykule

zostaną dokonane odniesienia jedynie do niektórych ujęć terminologicznych

niniejszego zjawiska, także w oparciu o kategoryzacje na wyżej wymienione

nurty.

Zgodnie z ujęciem instrumentalnym, czas wolny stanowi naturalny element

funkcjonowania jednostki, a jego specyfika polega na niewykonywaniu w tym

okresie przez człowieka, żadnych obligatoryjnych czynności (Bombol, 2008: 19-

21). Kompatybilną definicją czasu wolnego, zgodną z niniejszym ujęciem, by-

łaby ta zaproponowana przez Jana Danieckiego, według którego czas wolny to

okres po wykonaniu przez jednostkę wszelkich prac i zajęć o charakterze eko-

nomicznym, zarobkowym (Danecki, 1967: 29).

Ujęcie behawioralne ukierunkowuje spectrum rozważań dotyczących czasu

wolnego na kwestie podejmowania przez jednostkę, w tym okresie, określo-

nych aktywności, które w konsekwencji mają ją doprowadzić do odpoczynku.

Trafnie ujmuje to definicja Anny Zawadzkiej, która uważa, że czas wolny, to

„czas wykorzystywany na zajęcia nieobowiązkowe, podejmowane dobrowolnie

dla wypoczynku, rozrywki, wszechstronnego rozwoju, udziału w życiu społecz-

nym” (Zawadzka, 1976: 183).

Inną definicją, która jest spójna z ujęciem behawioralnym, jest definicja

wystosowana przez Ryszarda Wroczyńskiego, który pisze, że czas wolny, to

„czas pozostały po wykonaniu obowiązków rodzinnych, zawodowych, społecz-

nych i przeznaczony na odpoczynek, rozrywkę oraz rozwój własnych zaintere-

sowań zgodnie z zamiłowaniami i upodobaniami” (Wroczyński, 1974: 213).

Ostatnie ujęcie, duchowe, akcentuje możliwość zaspokajania potrzeb wyż-

szego rzędu w ramach realizacji czasu wolnego. Głównie dotyczy to samoro-

zwoju, samo urzeczywistnienia i samodoskonalenia. W konsekwencji, czas

wolny ma służyć realizacji wartości autotelicznych oraz stanowić wartość sa-

mą w sobie, a nie być podłożem do osiągnięcia korzyści materialnych, ekono-

micznych (Jung, 1987: 14).

Oprócz ujęć teoretycznych, na bazie których definiowany jest czas wolny,

ma on także swoje określone funkcje, czyli role, jakie pełni w różnych obsza-

rach życia jednostki (Bywalec, Rudnicki, 2002: 98). Jak pisze Daniel Puciato

oraz Teresa Szczebak, „związane jest to z bezpośrednim i pośrednim następ-

stwem zaspokajania różnorodnych potrzeb ludzkich w czasie wolnym” (2011:

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

45

85). Następstwa pośrednie przejawiać się będą w procesach rozwoju biologicz-

nego, społecznego oraz psychicznego jednostki, jak również w jego postawach,

systemie aksjologicznym, wzorcach zachowań, czy poglądach. Z kolei do bez-

pośrednich następstw wykonywanych czynności będzie zaznanie określonego

rodzaju gratyfikacji, np. poprawa samopoczucia, czy likwidacja zmęczenia

(Puciato, Szczebak, 2011: 85).

Aleksander Kamiński wyróżnia trzy różne funkcje czasu wolnego: odpoczy-

nek, zabawę oraz pracę nad sobą (Jurewicz, 2009: 508). Zygmunt Dąbrowski

do nadmienionych uprzednio funkcji dodaje także „poszukiwanie własnego

miejsca w społeczeństwie” (Dąbrowski, 1966: 23).

Jak nadmienia Aleksander Kamiński: „sens odpoczynku polega na odrea-

gowaniu zmęczenia i znużenia na odnowieniu sił fizycznych i psychicznych zu-

żytych nie tylko w pracy zawodowej, ale i w kłopotach zajęć i obowiązków ży-

cia codziennego” (Kamiński, 1965: 99).

Kolejną funkcją czasu wolnego jest zabawa, która postrzegana jest jako

wypoczynek czynny, aniżeli, jak poprzednia funkcja- bierny. Jedną z wielu de-

finicji zabawy jest ta, zaproponowana przez Johana Huizinga, który twierdzi,

że „zabawa jest dobrowolną czynnością lub zajęciem, dokonywanym w pew-

nych określonych granicach czasu i przestrzeni według dobrowolnie przyję-

tych, lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł, jest celem sama w sobie, to-

warzyszy jej zaś uczucie napięcia i radości i świadomości »odmienności« od

»zwyczajnego życia« (Huizinga, 1998: 48- 49). W konsekwencji takiego ujęcia

niniejszej czynności, jej wykonywanie jest dostateczne samo w sobie, stanowi

także cel sam w sobie.

Ostatnia z wyróżnionych przez Aleksandra Kamińskiego funkcji czasu wol-

nego odnosi się do samodoskonalenia jednostki w dowolnej dziedzinie kultury.

Podkreśla to przede wszystkim sam autor, który klasyfikuje do niniejszej ak-

tywności przede wszystkim wszechstronny udział w życiu społecznym oraz

rozwój jednostki (Jurewicz, 2009: 508).

Jak wynika z powyższego opisu, czas wolny pełni wiele różnorodnych funk-

cji, których specyfika jest wielowymiarowa i wnika w różne płaszczyzny funk-

cjonowania jednostek. Szczególnego znaczenia nabiera we współczesnym świe-

cie konsumpcji, gdzie, jak podaje Zbyszko Melosik, ma miejsce „dramatyczne

przyspieszenie życia, którego najistotniejszym przejawem jest nieustanna po-

goń za czasem i przestrzenią” (Melosik, 2010: 379). W konsekwencji żyjemy

w czasach, gdzie jednostki oddalają się od siebie, funkcjonując w wielu różno-

rakich systemach społecznych, nierzadko wykluczających się wzajemnie

(Szpunar, 2008: 131). Ta sama kwestia dotyczy także rodzin i ich członków,

pomiędzy którymi można zauważyć dezintegrację kontaktów interpersonal-

nych oraz samych związków emocjonalnych (Izdebska, 2000: 34).

Istotność czasu wolnego w życiu młodego człowieka

Dotychczas przeprowadzono wiele badań odnoszących się do problematyki

czasu wolnego zarówno dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych. Jak wskazują

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

46

te przeprowadzone przez Daniela Puciato oraz Teresę Szczebak, na grupie

osób będących w wieku 14- 16 roku życia, najwyższy odsetek przebadanych

gimnazjalistów oraz wychowanków pogotowia opiekuńczego, bo aż kolejno

43,75% i 41,94% z nich lubi spędzać czas wolny w domu, bądź w obiektach

sportowych- 40,63% (gimnazjaliści) czy na podwórku 54, 84% wychowanków

pogotowia opiekuńczego (Puciato, Szczebak, 2011: 89).

Badania zrealizowane przez Fundację Centrum Badania Opinii Społecznej

w 2013 roku, na uczniach z sześćdziesięciu pięciu szkół ponadgimnazjalnych,

wskazują, że uczniowie najchętniej spędzają czas wolny w gronie rówieśników,

bądź na dyskotekach (Boguszewski, Feliksiak, Gwiazda, Kalka, 2014: 129).

Oczywiście sposób spędzania czasu wolnego może różnić się w zależności od

wielu zmiennych różnicujących, jak chociażby miejsce zamieszkania jednostki,

jej wiek itp. Na przykład stosunkowo inaczej czas wolny będą gospodarować

osoby ze środowisk miejskich a inaczej osoby ze środowisk wiejskich (chociaż-

by ze względu na odległość wielu instytucji, ośrodków oferujących aktywny

wypoczynek i wynikająca z tego trudność w dojazdach). Mimo to jednak, dzieci

i młodzież zarówno ze wsi, jak i z miasta stosunkowo podobnie preferuje spę-

dzanie czasu wolnego. Jak wskazują przy tym badania realizowane przez Ka-

tarzynę Kasprzak w gminie Cekcyn okazało się, że nastolatkowie realizują

spotkania ze znajomymi, gry na komputerze, czy też korzystają z Internetu

(Kasprzak, 2014: 202). Czyli stosunkowo podobnie, co młodzież w przytoczo-

nych powyżej badań.

Nie od dzisiaj wiadomo, że zarządzanie czasem, a raczej, jak to trafnie

określiła Anna Pluta, zarządzanie sobą w czasie, jest umiejętnością nie tylko

skomplikowaną, ale także bardzo istotną. Istotne bowiem staje się wówczas

ustalanie własnych celów życiowych a także ich planowanie, kategoryzacja

priorytetów, które należy wykonać, delegowanie spraw oraz ich planowanie,

czy nawet realizacja spotkań (Pluta, 2013: 149). Co więcej, czynności, które

realizowane są w trakcie czasu wolnego w sposób znaczący przyczyniają się do

kształtowania osobowości jednostki, jej postaw i preferowanych zasad życio-

wych. Jak pisze Daniel Puciato oraz Teresa Szczebak, „kształtują one często

postawę aktywną, uczą pokonywania trudności oraz usuwają obawy przed po-

dejmowaniem wysiłków umysłowych i fizycznych” (Puciato, Szczebak, 2011:

85). Organizowane w okresie czasu wolnego zajęcia mogą mieć także charak-

ter silnie wychowawczy. Mianowicie mogą przyczynić się do przyśpieszenia

adaptacji jednostki do warunków dla niej nowych, realizacji działań twórczych

i równocześnie wzmacniania spójności społecznej, dobrostanu psychicznego

oraz modelowania emocji o wydźwięku pozytywnym (Alejziak, 2008: 34).

Warto przy tym wspomnieć o czymś, co nazywa się „sprawnością działania”

i oznacza „zdolność radzenia sobie z ciągłymi zmianami, zamiast dążenia do

utrzymania stabilności, tworzenie relacji z partnerami zewnętrznymi, zamiast

koncentrowania się na samowystarczalności, uwzględnianie indywidualnych

potrzeb klienta” (Mazurkiewicz, 2011: 47- 48). W konsekwencji mówiąc

o czynnościach realizowanych podczas czasu wolnego należy także mieć na

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

47

uwadze stopień ich organizacji tak, by w otaczającej i dynamicznie zmieniają-

cej się rzeczywistości zachowały one swoją spójność i istotność. Bowiem w kon-

sekwencji, prawidłowe zagospodarowanie czasu wolnego może okazać się

znamienne dla funkcjonowania jednostki oraz przyczyniać się do efektywniej-

szego jej prosperowania w różnych dziedzinach życia.

Można zatem zastanowić się nad tym, czy młodzi ludzie we współczesnym

świecie, potrafią, w sposób konstruktywny, wykorzystać oraz zaplanować

czynności, które będą realizowane w trakcie ich czasu wolnego. Z własnej

praktyki, jako pedagoga szkolnego, mogę pokusić się o stwierdzenie, że nasto-

latkowie mają coraz większe trudności w strukturalizowaniu, czy też plano-

waniu czynności, które mogłyby zostać spożytkowane w czasie wolnym, a któ-

re nie ograniczałyby się do „biernego” spędzania czasu wykorzystując środki

masowego przekazu (oglądając telewizję, grając na komputerze itp.). W kon-

sekwencji warto zastanowić się, jak można wesprzeć wychowanków w efek-

tywniejszym planowaniu działań, które mogliby realizować podczas czasu

wolnego, a które równocześnie byłyby dla nich samych rozwojowe. Stąd jedną

z profesji oraz jej metod, narzędzi, technik, na których można oprzeć swój

warsztat pracy z młodzieżą, może okazać się coaching, którego idea powinna

być kompatybilna z myślą przewodnią każdego specjalisty pracującego

z człowiekiem- towarzyszenie i wspieranie mu w jego rozwoju.

Coaching

2

a wspomaganie uczniów w konstruktywnym kreowaniu

ich czasu wolnego

Metody, narzędzia i techniki coachingu zostały stworzone przede wszyst-

kim z myślą o coachee

3

, by wspierać go w strukturyzowaniu działań w taki

sposób, by osiągnął cel, który sobie zamierzył. W konsekwencji uzasadnioną

zdaje się być możliwość ich wykorzystywania w różnych płaszczyznach

i w różnych kontekstach pracy z jednostką. Także z uczniem, by nawiązanie

takiej współpracy zaowocowało jego efektywniejszym planowaniu działań

w trakcie czasu wolnego.

Jednym z najistotniejszych (jeśli nie najistotniejszym) elementów coachin-

gu jest odpowiednie zadawanie pytań przez coacha, bowiem „zadając pytania

i formułując wyzwania, trener dąży do stworzenia podopiecznemu warunków

do zdefiniowania nowej wizji świata opartej na świadomej percepcji” (McLeod,

2

Coaching należy do profesji, która nie ma jednoznacznie dookreślonej daty powstania. Autorzy tacy, jak

Sheila Kampa- Kokesch oraz Mary Z. Anderson twierdzą, że jego początki wiążą się z pierwszymi

interwencjami consultingu i counselingu (2001: 207). Należy przy tym podkreślić, że coaching wyrósł także

na gruncie sportu (Wujec, 2012: 7-8). Niezależnie jednak od genezy coachingu, istotnym byłoby

doprecyzowanie, czym niniejsza profesja jest. Ze względu jednak na cel niniejszego artykułu oraz wymogi

objętościowe, ograniczę się jedynie do nakreślenia najważniejszego, a Czytelnika chętnego do zgłębienia

niniejszej problematyki odsyłam do pozycji biograficznych. Najogólniej można przyjąć, że coaching polega na

współpracy/ współtowarzyszeniu coacha z coachee (bądź z grupą osób) w jej/ich rozwoju, bazując na ich

kompetencjach i zasobach (Thorpe, Clifford, 2013: 17- 25).

3

Coachee jest klientem coachingu oraz jednostką, która chce coś zmienić w swoim życiu, osiągnąć

zamierzony cel. Należy przy tym nadmienić, że nie musi to być pojedyncza osoba, ale może być nią także

grupa osób, zespół (Żukowska, 2010: 229).

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

48

2008: 268). W związku z czym, umiejętne stawianie pytań, ma pomóc jednost-

ce na bardziej dogłębną weryfikację własnych przeżyć, doświadczeń, podejmo-

wanych aktywności oraz wesprzeć ją w umiejętnej ich strukturyzacji (Thorpe,

Clifford, 2007: 121). W konsekwencji cały proces coachingu i związane z tym

wykorzystywane poszczególne metody, techniki, narzędzia, opierają się na

umiejętnym zadawaniu pytań przez coacha.

Zdarza się wśród uczniów, że mają trudności wynikające z nieumiejętnej

strukturyzacji własnych planów, aktywności. W konsekwencji popadają

w chaos, nad którym trudno im zapanować. Z jednej strony chcieliby wyjść ze

znajomymi, z drugiej strony muszą się uczyć bądź pobyć w samotności. A prze-

cież każde działania, nawet te, podejmowane podczas czasu wolnego, są dzia-

łaniami celowymi (mniej bądź bardziej uświadamianymi). Stąd stosowanie

w interakcji z uczniami pytań, może okazać się dla nich pomocne, w weryfika-

cji istotności jednych czynności nad innymi. Przykładowo: jak określiłbyś/

określiłabyś na skali od 1 do 10 istotność tej czynności i innej czynności, którą

również chciałbyś/ chciałabyś wykonywać w czasie wolnym? Na ile, na skali od

1 do 10, chcesz być zadowolony/a z wykorzystania czasu wolnego? Jesteś na 5.

Co może pomóc Ci w znalezieniu się na 6? Co musiałbyś/ musiałabyś zrobić,

żeby się tam znaleźć?

Nawiązując bezpośrednio do coachingu nie sposób nie wspomnieć o kla-

sycznych modelach, na których bazują coachowie w trakcie procesu coachingu.

W niniejszym opracowaniu nie sposób omówić i przedstawić wszystkich,

związku z czym zostanie dokonane odwołanie do jednego z nich, którego wyko-

rzystywanie, może usprawnić proces systematyzacji zajęć w ramach czasu

wolnego uczniów

4

.

Model GROW został opracowany oraz stworzony przez Johna Whitmorea

w latach 80 XX wieku oraz jest oparty na coachingu behawioralnym (Michalik,

2014: 113). Jest znaną metodą w coachingu, a jego struktura wyznaczana jest

przez poszczególne litery składające się na jego nazwę. Stosowanie niniejszej

metody jest przydatne, by wspomóc klienta w takim planowaniu własnych

czynności, by osiągnąć założony cel, przy równoczesnym wzmacnianiu moty-

wacji.

G - cele (goals) - przy niniejszym etapie należy ukierunkować się na usta-

lanie celów, przy czym coach powinien wspierać coachee w ustaleniu celu dłu-

goterminowego, krótkoterminowego, celu sesji oraz w konkretnych kwestiach

itp. Może tego dokonywać poprzez zadawanie pytań: „co chciałbyś w trakcie

dzisiejszej sesji zrealizować?”; „co chcesz zrealizować tego dnia?” (Law, Ire-

land, Hussain, 2010: 44).

4

Należy przy tym podkreślić, że bardzo trudno będzie nauczycielowi przeprowadzić tak, jak zostało to

zapisane, dany model, metodę coachingu, ponieważ nie zawsze są (a raczej- rzadko są) ku temu środki oraz

niezbędny czas i często brak odpowiedniej relacji między uczniem a nauczycielem (trudno, by nauczyciel

i uczeń byli partnerami interakcji). W niniejszym artykule zamierza się jedynie przybliżyć problematykę

wykorzystania niektórych elementów coachingu tak, by usprawnić możliwość pomocy uczniom

w efektywniejszym organizowaniu przez nich ich czasu wolnego.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

49

Każde działanie, nawet to podejmowane w trakcie czasu wolnego, ma swoją

celowość. Celem może być odpoczynek, regeneracja organizmu, wzmocnienie

organizmu (uprawiając sport) itp. Jednak nie zawsze każdy potrafi sobie

uświadomić ich istotność i przy tym nadać aktywności, którą realizuje w trak-

cie czasu wolnego, daną rangę, by stały się efektywniejsze, produktywniejsze.

Stąd podobne pytania, w strukturalizowaniu planów realizowanych w trakcie

czasu wolnego, może zadań nauczyciel uczniowi np. „co będziesz chciał zreali-

zować podczas tych dni?”.

R - rzeczywistość (reality) - cel musi być realistyczny i możliwy do reali-

zacji, by jednostka nie doznała już na samym początku porażki mimo podej-

mowanych prób realizacji czynności prowadzących do postawionego celu.

W trakcie sesji coachingowej mogą paść następujące pytania: „jak wygląda sy-

tuacja tu i teraz?”; „co czuję?” (Law, Ireland, Hussain, 2010: 44).

Istotnym jest, by przed podjęciem się realizacji danej czynności dokonać

weryfikacji aktualnej sytuacji, czy aby na pewno jest ona dogodna i pozwala

na podjęcie działań, których chcemy się podjąć. Oczekiwania młodzieży w tym

aspekcie mogą być duże i nie zawsze odzwierciedlające ich realną sytuację.

Stąd pracując z uczniami warto spytać ich, czy dana sytuacja, okoliczność, po-

zwoli ci tak a nie inaczej spędzić ten czas, bądź któreś z tych wymienionych

powyżej.

O - opcje (options) - jednym z zadań podczas procesu coachingu jest ukie-

runkowanie klienta na stworzenie listy zadań, których realizacja jest niezbęd-

na, by osiągnąć zamierzone cele. Stąd można posłużyć się następującymi py-

taniami: „jakie działania możesz podjąć, osiągnąć/ zbliżyć się do zamierzonego

celu?”; „jakie widzisz inne możliwości dojścia do wyznaczonego celu?”; „jakie

możliwości są dla Ciebie dostępne?” itp. (Law, Ireland, Hussain, 2010: 44).

Warto, by oprócz już podjętych aktywności uczniowie dostrzegali również

cały wachlarz możliwości realizacji innych czynności, które także mogą okazać

się ciekawe i konstruktywne. Szczególnego znaczenia nabiera to współcześnie,

gdy w dobie technicyzacji dnia codziennego, coraz częściej dzieci i młodzież

mają trudności z podejmowaniem czynności, które nie byłyby kompatybilne

z tymi, wykonywanymi przed komputerem, tabletem, korzystając z komunika-

torów internetowych, platform społecznościowych. Jak wskazują badania

przeprowadzone w różnych krajach na świecie, w Polsce odsetek młodzieży

nadużywającej korzystanie z Internetu wynosi aż 1,3%, z kolei aż 12% jest za-

grożona jego nadużywaniem. Ponadto, Polska należy do tych krajów, wśród

których odsetek osób korzystających w sposób destruktywny z Internetu jest

najwyższy (http://www.saferinternet.pl/images/stories/pdf/raport_eu_net_adb

_pl.pdf). Stąd istotnym wydaje się, by młodzież poznawała, bądź uczyła się

rozpoznawać i praktykować różne formy spędzania wolnego czasu.

W - wola działania (will/ way forward) - wola działania, czyli co i przez

kogo ma zostać zrealizowane. Coach może postawić następujące pytania: „co

zamierzasz zrobić?”; „jak podejmowane działania mogą przyczynić się do reali-

zacji powziętego celu?” (Law, Ireland, Hussain, 2010: 44).

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

50

Nauczyciel, współpracując ze swoim podopiecznym, także może zadać po-

dobne pytania: „w konsekwencji, co będziesz robił podczas tych kilku wolnych

godzin?”; „czy to, co zamierzasz zrobić, rzeczywiście pomoże ci odpocząć/ zre-

laksować się?”

Podsumowując i równocześnie odwołując się ponownie do specyfiki funkcjo-

nowania współczesnej młodzieży, gdzie rzeczywistość, w której się obracają,

jest chaotyczna, nieprzewidywalna, natychmiastowa, trudno równocześnie

o odnalezienie się w niej, a tym samym o konstruktywne zaplanowanie czyn-

ności, które miałyby składać się na te, realizowane w czasie wolnym jednostki.

Stąd istotnym jest, by wspierać młodzież w refleksji nad tym, co może być dla

nich istotne, co chcieliby robić i równocześnie jak mogą dany czas zaplanować.

Coaching jest przy tym profesją, która dysponuje wieloma narzędziami, me-

todami na tyle elastycznymi, że z powodzeniem mogą one być wykorzystywane

w pracy także z uczniami. Jednak od sposobu ich użycia zależeć będzie, jakie-

mu celowi będą przyświecać, czemu mają służyć. Stosując pytania coachingo-

we zachęca się jednostkę do refleksji nad podejmowanymi działaniami, struk-

turalizacji własnych planów życiowych oraz działań. Stąd zapoznając się

z różnymi modelami coachingu, technikami i narzędziami, które są wykorzy-

stywane, można także wspomóc jednostkę, zadając odpowiednio sformułowane

pytania, do strukturalizacji własnych planów i działań realizowanych w trak-

cie czasu wolnego. Powyżej zostały przytoczone jedynie niektóre przykłady

możliwości zastosowania określonych pytań, jednak jest ich znacznie więcej

i mogą być zróżnicowane w zależności od metody, jaką posłuży się coach, bądź

celu, jakiemu ma służyć.

Podsumowanie

Współczesne realia, technicyzacja dnia codziennego, konsumpcjonizm i na-

tychmiastowość, stają się zjawiskami, przed którymi nie ma ucieczki. Chcąc

funkcjonować w dzisiejszym świecie, należy nauczyć się być na tyle elastyczną

osobą, by móc lawirować pomiędzy wymaganiami narzucanymi przez inne

osoby/ instytucje, a własnymi potrzebami i pragnieniami. Dlatego czas wolny

staje się produktem niezwykle deficytowym oraz tym bardziej istotnym. Stąd

ważnym staje się, by jego wykorzystanie było z korzyścią dla jednostki, a nie

wiązało się z kumulowaniem większego stresu bądź z podejmowaniem aktyw-

ności, które nie przysporzą jej żadnych korzyści.

Sporą trudność w tym może mieć młodzież, której już sam okres rozwojowy

narzuca dynamizm i może sprawiać kłopoty w odnalezieniu się w codziennych

realiach. Stąd nauczyciel, pedagog są ważnymi osobami, które mogą pomóc

młodemu człowiekowi w lepszej i konstruktywniejszej strukturalizacji wła-

snych planów i zamierzeń, zwłaszcza tych, które realizowane są w czasie wol-

nym, by nie ograniczały się one do używania komputerów, tabletów, kontak-

towania się wyłącznie przez komunikatory internetowe. Pomocny może okazać

się coaching, gdzie wykorzystane jego składowe, mogą posłużyć do pogłębienia

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

51

refleksji nad czynnościami podejmowanymi w ramach czasu wolnego jednost-

ki. Dzięki umiejętnemu stawianiu pytań, można zachęcić ucznia do refleksji

nad podejmowaną aktywnością w ramach czasu wolnego, co w konsekwencji

może przyczynić się do innego spojrzenia na to, jakich czynności się dokonuje

a tym samym urozmaicenia i konstruktywnego wzbogacenia działań przezeń

wykonywanych. W konsekwencji także do częściowego zaniechania spędzania

czasu wolnego niemal wyłącznie w domu, grając w gry, czy oglądając telewizję,

na rzecz czynności bardziej rozwojowych.

Bibliografia

Alejziak, W. (2008). Samowychowanie a turystyka. Kraków: Wydawnictwo Al-

bis.

Boguszewski, R., Feliksiak, M., Gwiazda, M., Kalka, J. (2014). Młodzież o so-

bie: wartości, obyczajowość, grupy odniesienia. W: CBOS, Krajowe Biuro ds.

Przeciwdziałania Narkomanii.

Bywalec, C., Rudnicki, L. (2002). Konsumpcja. Warszawa: Polskie Wydawnic-

two Ekonomiczne.

Danecki, J. (1967). Czas wolny. Mity i potrzeby. Warszawa: Książka i Wiedza.

Dąbrowski, Z. (1966). Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa: Państwowe

Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Dyoniziak, R. (1997). Społeczeństwo w procesie zmian: zarys socjologii ogólnej.

Zielona Góra: Zachodnie Centrum Organizacji.

Huizinga, J. (1988). Jesień średniowiecza. Warszawa: Państwowy Instytut

Wydawniczy.

Izdebska, J. (2000). Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku: niepokoje i nadzie-

je. Białystok: Wydawnictwo Trans Humana.

Jung, B. (1987). O czasie wolnym. Kultura i rekreacja w procesach rozwoju

społeczno-ekonomicznego. Warszawa: SGPiS.

Jurewicz, M. (2009). Czas wolny młodzieży i jego społeczne uwarunkowania.

Наукові записки. Серія “Психологія і педагогіка”, 506- 515.

Kamiński, A. (1965). Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza.

Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kampa- Kokesch, S., Anderson, M. Z. (2001). Executive Couching. A Compre-

hensive Review of the Literature. Consulting Psychology Journal: Pracitce

and Research t. 52, nr 2, 134- 144.

Kasprzak, K. (2014). Czas wolny dzieci i młodzieży z terenów wiejskich (na

przykładzie badań w gminie Cekcyn). Studia z Teorii Wychowania: Pół-

rocznik Zespołu Teorii Wychowania Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN

5/1 (8), 195- 208.

Klein, S. (2009). Czas. Przewodnik użytkowania. Warszawa: Wydawnictwo W.

A. B.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

52

Kosiewicz, J. (2006). Spór o istnienie czasu wolnego. W: J. Kosiewicz,

K. Obodyński (red.), Turystyka i rekreacja. Wymiary teoretyczne i praktycz-

ne. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Law, H., Ireland, S., Hussain, Z. (2010). Psychologia coachingu. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mazurkiewicz, A. (2011). Sprawność działania- interpretacja teoretyczna poję-

cia. Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Uwarunkowania sprawne-

go działania w przedsiębiorstwie i regionie. Zeszyt nr 20, 47- 57.

McLeod, A. (2008). Mistrz coachingu. Podręcznik dla menedżerów, HR- owców

i trenerów. Gliwice: Wydawnictwo HELION.

Melosik, Z. (2010). McDonald’s i przemiany kultury współczesnej. W: Hejwosz,

D., Jakubowski, W. (red.), Kultura popularna- tożsamość- edukacja. Kra-

ków: Wydawnictwo Impuls.

Michalik, D. (2014). Wpływ coachingu na zarządzanie przedsiębiorstwem. Ze-

szyty Naukowe Zarządzanie 1, 111- 118.

Mokras- Grabowska, J. (2015). Czas wolny w dobie postmodernizmu. Folia

Turistica 34, 11- 30.

Pluta, A. (2013). Zarządzanie czasem- mocna czy słaba strona pracownika XXI

wieku? Edukacja Humanistyczna 1 (28), 147- 155.

Puciato, D. (2009). Czas wolny jako determinanta jakości życia na przykładzie

badań empirycznych. Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów. Ze-

szyt Naukowy 95, 97- 109.

Puciato, D., Szczebak, T. (2011). Wybrane aspekty zagospodarowania czasu

wolnego u młodzieży z różnych środowisk. Zeszyty Naukowe Małopolskiej

Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie t. 18 nr 1/2011, 83- 94.

Szpunar, M. (2008). Czas wolny w dobie konsumpcjonizmu i powszechnej me-

diatyzacji. W: Muszyński W., Sokołowski M. (red.), Homo creator czy homo

ludens? Twórcy-internauci-podróżnicy. Toruń: Wydawnictwo Adam Marsza-

łek.

Thorpe, S., Clifford, J. (2013). Podręcznik coachingu. Poznań: Dom Wydawni-

czy REBIS.

Wujec, B. (2012). Geneza i definicje coachingu. Coaching Review nr 4, 4- 28.

Zawadzka, A. (1976). Obciążenie studentów nauką a formy wypoczywania.

Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Żukowska, J. (2010). Coaching jako instrument rozwoju zawodowego. W: La-

chiewicz S., Walecka, A. (red.), Współczesne problemy zarządzania zasoba-

mi ludzkimi. Łódź: Wydawnictwo Politechnika Łódzka.

Źródła internetowe:

Makaruk, K., Wójcik, Sz. (2012). EU NET ABD- Badanie nadużywania inter-

netu przez młodzież w Polsce i Europie. http://www.safer inter-

net.pl/images/stories/pdf/raport_eu_net_adb_pl.pdf//

Dostęp: 28.10.2016.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

53

Coaching in supporting the organization of free time in adolescents

Leisure in contemporary reality becomes extremely in short suppply goods, hence also a valua-

ble and desirable. Organization and planning of activities that would be undertaken within its

framework is not for everyone can be a simple activity, especially for young people, who still

face a number of problems related to their maturation. Hence, the teacher becomes an im-

portant figure who can, using the concept of coaching, to assist young people in structuring

plans within the framework of free time in such a way that they are for them as the most desir-

able and constructive. Therefore, the purpose of this article is to present examples of the use of

coaching in order to improve the organization of free time for young people.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

54

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

55

MILENA NATALIA DRĄG

Uniwersytet Zielonogórski

Czas wolny w młodzieżowych

środowiskach wieloproblemowych

Wprowadzenie

Od wieków czas wolny pełni niezwykle istotną rolę w życiu każdego czło-

wieka na Ziemi. Przedstawiano go w historii jako przeciwstawienie czasu pra-

cy. Jego wymiar zależy od pozycji społecznej danego człowieka. Interdyscypli-

narność czasu wolnego sprawia, że zajmują się nim specjaliści wielu różnych

dziedzin naukowych.

Możliwości dysponowania czasem wolnym jest wiele, jednak zależą one od

indywidualnych aspiracji, potrzeb danej jednostki społecznej. Na wybór jego

spędzania ma wpływ zarówno wiek, płeć, hobby jak i status społeczny a nawet

dymorfizm płciowy.

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym czas wolny stał się pojęciem powszech-

nym, ale mimo to nie każdy potrafił go zdefiniować. Według Arystotelesa czas

wolny (schola) nie miał być ani wypoczynkiem ani końcem pracy, ponieważ

praca miała stanowić jego ukoronowanie. Zdaniem tego filozofa, kto pracuje,

nie dysponuje czasem wolnym, nie rozporządza sobą, nie jest szczęśliwy. Jak

mawiał Arystoteles - człowiek powinien poświęcać swój czas wolny filozofii,

sztuce oraz nauce.

Samo pojęcie czasu wolnego pojawiło się wraz z pojęciem rewolucji przemy-

słowej. Wówczas wystarczało go jedynie na zaspokojenie tych najbardziej pod-

stawowych potrzeb człowieka. Na przełomie lat ludzie dążyli do tego by było

go coraz więcej, spędzano więc czas wolny aktywnie- nabierając wówczas kon-

dycji, zdrowia; spotykano się z innymi ludźmi- zacieśniając więzi społeczne.

Dzisiejsze tempo życia, pogoń za pieniędzmi, sławą i dogodnym życiem nie-

malże zabierają nam go zupełnie. W moim odczuciu to, że tego czasu na odprę-

żenie mamy coraz mniej jest niezwykle poważnym problem. Prowadzi to czę-

sto do powstawania przygnębienia, jest to niewątpliwie czynnikiem wywołują-

cym stres, stany depresyjne a w rezultacie może służyć rozwojowi wielu in-

nych chorób cywilizacyjnych. W tym momencie warto wspomnieć, że umiejęt-

nie wykorzystany czas wolny może wpływać na wszechstronny rozwój danego

człowieka, a jego formy pomagają odkrywać własne wartości, priorytety.

Dzięki Międzynarodowej Konferencji UNESCO, która odbyła się w czerwcu

1957 roku, pojęcie czasu wolnego bardzo się rozpowszechniło. Zgodnie z defini-

cją Joffre’a Dumazediera - francuskiego socjologa - czas wolny to wszelkie za-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

56

jęcia, jakim może się oddawać jednostka z własnej ochoty i z różnych powo-

dów: dla rozrywki, dla zdobywania nowych wiadomości, dla bezinteresownego

kształcenia się czy dobrowolnego udziału w życiu społecznym, poza obowiąz-

kami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi. (Woronowicz, Apanel, 2010: 20).

Środowisko wieloproblemowe

Chciałabym w kilku słowach przedstawić, czym są środowiska wielopro-

blemowe, aby móc trafnie zobrazować jak młodzież ze środowisk wieloproble-

mowych spędza swój czas wolny, w pierwszej kolejności Termin ten został

utworzony przez pracowników socjalnych na skutek dostrzeżenia złożoności

sytuacji życiowych niektórych osób. Każda z nich boryka się od lat z mnó-

stwem trudności, które nakładając się na siebie nawzajem, zwiększają tę zło-

żoność oraz komplikując życie codzienne. W literaturze przedmiotu odnaleźć

można określenie „rodziny z wieloma problemami” jako alternatywny termin

dla opisu rodzin dysfunkcjonalnych, wieloproblemowych, patologicznych czy

specjalnej troski. Aby w jakikolwiek sposób poprawić sytuację życiową tych

rodzin, potrzeba wieloaspektowego działania różnych służb społecznych oraz

innych podmiotów. (Krasiejko, 2010: 11-12) wprowadza w swoich badaniach

określenie „rodziny z wieloma problemami”, by podkreślić dążenie do podmio-

towego traktowania klientów, nieetykietowania ich.

Najczęstszymi problemami osób z rodzin wieloproblemowych są: bezrobo-

cie, przemoc domowa, bieda, nieumiejętne prowadzenie gospodarstwa domo-

wego, uzależnienia, samotne macierzyństwo czy wielodzietność.

Jedną z najlepszych rzeczy, jakie możemy tym rodzinom zaoferować jest

praca z dziećmi i młodzieżą z tych środowisk. Jak podkreśla Z. Kwieciński

„[...] wszelkie wysiłki w celu wyrównywania warunków szans mają sens wte-

dy, i tylko wtedy, gdy podejmowane są w najwcześniejszych latach rozwoju

dziecka, czyli w wieku 2–6 lat. Tylko wtedy możliwe jest przerwanie błędnego

koła reprodukcji kulturowej z udziałem szkoły, a zwłaszcza procesu margina-

lizacji i wykluczenia wciąż wysokiej i od lat nieomal niezmiennej części zbio-

rowości uczniów i absolwentów szkolnictwa powszechnego, którzy nie tylko nie

mają dostępu do kultury symbolicznej, ale są bezradni na rynku pracy, a po-

ziom i jakość życia są niezmiennie niskie –nie z ich winy” (Kwieciński, 2005:

35).

Czas wolny jest niezwykle ważnym elementem jakości życia. Od ilości czasu

i sposobów jego wykorzystania zależy poziom: wykonywanej pracy, kształto-

wania i doskonalenia zawodowego, codziennego samopoczucia i zdrowia, czyli

jakość życia. Podobnie edukacja, „jeśli ma być skuteczna, powinna obejmować

wszystkie sfery aktywności życiowej człowieka, w tym jego czas wolny” (Da-

szykowska, 2005: 9).

Wszechstronny rozwój każdego człowieka od narodzin do dojrzałości odby-

wa się w kolejnych etapach będących ze sobą w ścisłym powiązaniu. Dlatego

też ogromne znaczenie we wspieraniu tego rozwoju ma rodzina, która stanowi

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

57

środowisko biologiczne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne i wychowawcze.

Dzieci i młodzież w środowiskach problemowych, są zazwyczaj pozostawieni

bez opieki. Ich rodzice albo bardzo dużo pracują, albo nie interesują się nimi.

W niektórych przypadkach są to też tzw. "eurosieroty", gdzie opiekę nad nimi

powierza się dziadkom, którzy ze względu na podeszły wiek nie są w stanie

należycie sprawować opieki, dlatego też te dzieci i młodzież mają nadmiar cza-

su wolnego. Zastanówmy się w jaki sposób środowiska lokalne powinno zago-

spodarować jego nadmiar dzieciom, które pozostawione są same sobie.

W dzisiejszych czasach, zmierza się do tego, aby pozostawić dziecku inicja-

tywę, umożliwić wykazanie swej samodzielności, spontaniczności i indywidu-

alności. Dobór tych czynności, które dziecko będzie wykonywało w czasie wol-

nym jest bardzo ważny, gdyż wpływa znacząco na rozwój fizyczny, psychiczny,

poprzez kształtowanie pewnych postaw.

Na ogół istotną rolę w kształtowaniu postaw przejmują także rodzice

i opiekunowie. Również od nich zależy, jak dziecko czy młodzież spędzi czas

poza zajęciami szkolnymi. W rodzinach, które nie zajmują się w wystarczają-

cym stopniu swoimi dorastającymi dziećmi, rolę tę pełnią pracownicy socjalni,

wolontariusze na świetlicach socjoterapeutycznych, psychologowie.

Jest to bardzo ważne żeby pomóc młodemu człowiekowi w rozsądnym wybo-

rze zajęć w czasie wolnym, gdyż prawidłowy sposób jego spędzania wpływa na

posiadanie takich umiejętności jak współżycie w grupie rówieśniczej, dzielenie

się swoimi spostrzeżeniami, wrażeniami, bycie świadomym wagi własnych po-

trzeb i dążeń. (Kwilecka, Brożek, 2003: 74).

Czas wolny, a także sposób jego spędzania ma również wpływ na charakter

dzieci i młodzieży. Dlatego tak ważne jest by młodzież z rodzin wieloproble-

mowych mogła spędzać swój wolny czas w przemyślany sposób. Wyzbywają

się dzięki temu cech, które w jakiś sposób ograniczają ich potencjał rozwojowy

– bojaźliwości, lenistwa, niezaradności, nieśmiałości, bierności lub wyraźnie

łagodzą ich wpływ przez udział we wspólnej zabawie (Kwilecka, Brożek, 2003:

79).

Młodzież poznaje określony zakres wiedzy o wartościach, sposobach wy-

chowania, ale także przeżywają oraz tworzą nowe wartości.(Bereźnicki, Cze-

repniak-Walczak, Krupas, 2010: 385).

Zarówno aktywność turystyczną jak i rekreacyjną podejmują spontanicznie

i dobrowolnie. Chcą w ten sposób dowieść swojej samodzielności, niezależno-

ści. To, że chętnie podejmują aktywność zespołową, pozwala im zaistnieć

w grupie, wejść w daną rolę społeczną. Wszystkie te ideały i wzory zachowań

pomagają wyznaczyć młodzieży cele i zadania wychowania do ruchu jak i re-

kreacji, a jak wiadomo aktywność fizyczna potrafi zmobilizować nawet naj-

bardziej negatywnie nastawioną młodzież.

Zajęcia pozalekcyjne, wykonywane przez młodzież w wolnym czasie, można

zaklasyfikować w kilka różnych grup:

a) pierwszą z nich są koła zainteresowań, które mają na celu zwiększanie

zakresu wiedzy, zdobywanie nowych umiejętności, budzących innowa-

cyjne pasje. Opisywane przeze mnie koła dzielą się na: przedmiotowe-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

58

są najliczniejszą z form organizowania czasu wolnego przez szkołę, ma-

ją charakter dobrowolny, ale warto wspomnieć, że aby mogły przynieść

pożądany efekt, wymagana jest regularność i sumienna praca; arty-

styczne – zajęcia przeznaczone są dla młodzieży o nieprzeciętnych

umiejętnościach artystycznych bądź dla osób, które takie umiejętności

chciałyby nabyć.

b) kluby sportowe – mają na celu usprawnienie, poprawę koordynacji oraz

motoryczności w różnych dyscyplinach sportowych,

c) turystyka aktywna i poznawcza,

d) czynne uczestnictwo w imprezach artystycznych,

e) wszelkie formy aktywności intelektualnej,

f) zajęcia techniczne, warsztatowe i konstrukcyjne,

g) aktywność społeczna i towarzyska (między innymi w grupach rówieśni-

czych),

h) inne formy aktywności – na przykład szeroko pojęte kolekcjonerstwo

czy różnego rodzaju indywidualne zamiłowania, w tym dotyczące ak-

tywności ruchowej itp.

Dzięki organizacji czasu wolnego wśród młodzieży z rodzin wieloproblemo-

wych, można osiągnąć bardzo wiele. Uczą się oni postaw koleżeńskich, prospo-

łecznych, kształtują umiejętności interpersonalne. Trzeba natomiast pamię-

tać, że współpraca ta nie powinna tracić również potrzeby indywidualności,

nieskrępowania danej osoby. Powinna zaś budzić radość i dumę ze wspólnych

osiągnięć, a także stać się zachętą do naśladownictwa społecznie pożądanych

wzorów zachowań w różnych sytuacjach, wzmacniać jednostkowe uzdolnienia,

preferencje oraz zamiłowania.

Badania własne

Porównując teorię z rzeczywistością, postanowiłam przeprowadzić autor-

skie badania naukowe na temat tego, jak młodzież z rodzin wieloproblemo-

wych spędza swój czas wolny. W tym celu udałam się do jednej ze świetlic so-

cjoterapeutycznych, znajdujących się w moim rodzinnym mieście i poprosiłam

trzydziestu wychowanków o wypełnienie kwestionariusza ankiety. W tym roz-

dziale chciałabym przedstawić wycinek moich badań.

Przebadałam respondentów z dwóch grup wiekowych- 10-12 lat oraz 12- 17

lat, żeby mieć również porównanie czy w obu grupach sposób spędzania czasu

wolnego różni się od siebie. W kwestionariuszu pytałam między innymi o to, co

młodzież ta robi w czasie wolnym w świetlicy, czym zajmują się w domu, jak

spędzają weekendy. Odpowiedzi były w znacznym stopniu oczywiste i przewi-

dywalne. Dzieci w wieku 10-12 na świetlicy głównie odrabiają lekcje, uczą się

prawidłowych postaw, aktywnie spędzają czas z wolontariuszami (grają w pił-

kę, gry planszowe) natomiast niemalże całą resztę czasu wolnego spędzają

przed komputerem i przed telewizorem.

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

59

Młodzież w przedziale wiekowym 12 - 17 lat mniej chętnie odrabia lekcje na

świetlicy socjoterapeutycznej, z entuzjazmem za to zajmuje ich aktywność fi-

zyczna, rozmawiają chętnie z wychowawcą i wolontariuszami o swoich pro-

blemach, o życiu codziennym. Ta grupa swój czas wolny ( poza tym na świetli-

cy) spędza po części przed komputerem, ale w znacznym stopniu przeznaczają

go również na spotkania z rówieśnikami, imprezy czy „spacery” po galerii

handlowej.

Jak widać w powyższych badań sposób spędzania czasu wolnego zdecydo-

wanie uległ przeistoczeniu porównując prehistorię z XXI wiekiem.

Wnioski z badań

By badania miały wymiar wielopoziomowy postanowiłam przeprowadzić

poniekąd podobne badania do powyższych, jednak z rozszerzeniem indywidu-

alnego przypadku. Właśnie z tego powodu, że postawiłam sobie za cel zdiagno-

zowanie danego przypadku oraz zgłębienie jego historii, jak i tego jaki wpływ

kolejne losy miały na dzisiejszy obraz życia młodego człowieka posłużyłam się

metodą indywidualnego przypadku. W tym celu zdołałam zdobyć zgody opie-

kunów prawnych trojga adolescentów, w wieku kolejno: 12, 14 oraz 15 lat.

T. Pilch zdefiniował powyższą metodę następująco: „ metoda indywidual-

nych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych

losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie

konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych

biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub

zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych“ (Pilch, 2001).

Dzięki tej technice mogłam dogłębnie skupić się na ważnych elementach,

które tworzyły całościowy obraz danej osoby, były to: przede wszystkim droga

życia osoby zainteresowanej, stosunek do bliskich, danej sytuacji życiowej,

atmosfera wychowawcza towarzysząca młodej osobie, różne aspekty z życia

osobistego, prywatnego, sukcesy czy porażki, które ukierunkowały tę młodą

osobę.

Śledząc poszczególne losy moich bohaterów – dopasowując je do obrazu

spędzania czasu wolnego przez ich rodziny, rodziców oraz powielania tego cza-

su wolnego przez nich samych, natknęłam się niewątpliwie na powtarzające

się elementy. Przede wszystkim był to totalnie zdezorganizowany czas wolny

ich rodziców. Były to osoby niepracujące, niekoniecznie poszukujące pracy, nie

imające się dodatkowych zarobkowych prac. Czas wolny był dla nich wręcz co-

dziennością. Z tej perspektywy nie gospodarowali nim prawidłowo, nie szukali

relaksujących, budujących, wzbogacających zajęć, nie przeznaczali swojego

czasu wolnego na wspólne rozmowy, zabawy, zajęcia z dziećmi. Wręcz prze-

ciwnie. Robili wszystko, by ich wychowankowie byli jak najdłużej poza do-

mem.

Kolejną wspólną cechą tych wywiadów był brak samoświadomości rodziców

w kwestiach rodzicielskich. Nie miał ich kto nauczyć prawidłowych postaw ro-

dzicielskich, zatem sami z siebie ich nie wykazywali. Były zdecydowanie zbyt

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

60

lekkomyślni, a wręcz nieodpowiedzialni w stosunku do swoich dzieci. W jaki

sposób takie zachowanie przeniosło się na czas wolny ich dzieci? Po pierwsze,

ci nastolatkowie nie szukają konstruktywnych zajęć, każda forma ciekawego

spędzania czasu wolnego jest dla nich najzwyczajniej w świecie nudna. Nie

grali nigdy w żadne gry planszowe, nie czytali książek, nie grali wspólnie

w nic z rodzicami, nie wyjeżdżali razem na wakacje, a nawet nie spacerowali

razem rodzinnie. W związku z powyższym na pytanie jak spędzali czas wolny

Twoi rodzice oraz jak Ty spędzasz czas wolny odpowiadali: „ale jaki czas wol-

ny?”, „ja mam ciągle wolne”, „robię co i gdzie mi się podoba”. Na pytanie znów,

podaj przykłady spędzania czasu wolnego w Twoim życiu nie potrafili podać

nic innego, niż: „siedzenie pod blokiem, pod kamienicą, rozmowy w klatce

schodowej, chodzenie po galeriach”.

Po kolejne, w wieku dojrzewania kiedy buduje się największe zaintereso-

wanie pasją, hobby, ci młodzi ludzie tracą swoje życie. Robią rzeczy totalnie

destrukcyjne, nie tylko dla nich samych, ale choćby dla środowiska w którym

się obracają. Dlaczego? - choćby dlatego, iż sąsiedzi z którymi miałam okazję

porozmawiać mówią o nich same negatywy, słowo w słowo każdy sąsiad po-

wtarza to samo, nie tylko o tych dzieciach, ale również o ich rodzicach. Jako

przyczynę tego podają: zbyt dużo czasu wolnego.

Jaki zatem wniosek? Czas wolny może być piękny, budujący. Czas wolny

może być zalążkiem nowego hobby, zainteresowań. Czas wolny może być re-

laksem i odpoczynkiem, ale źle gospodarowany czas wolny, źle dobrani ludzie

– w tym przypadku rodzice tych młodych ludzi mogą prowadzić do destrukcyj-

nego czasu wolnego. I to, co początkowo napisałam we wstępie: „Dzisiejsze

tempo życia, pogoń za pieniędzmi, sławą i dogodnym życiem niemalże zabiera-

ją nam go zupełnie. W moim odczuciu to, że tego czasu na odprężenie mamy

coraz mniej jest niezwykle poważnym problem. Prowadzi to często do powsta-

wania przygnębienia, jest to niewątpliwie czynnikiem wywołującym stres,

stany depresyjne a w rezultacie może służyć rozwojowi wielu innych chorób

cywilizacyjnych.” - jest stu procentową prawda. Dzisiejsze tempo życia zapo-

mina o takich osobach jak bohaterowie mojej rozmowy, sława, dogodne życie,

kolorowa i barwna prasa przyćmiewa podstawowe wartości i prowadzi do roz-

padu podstawowych więzi ludzkich, nie tylko tych rodzinnych, ale sąsiedzkich,

lokalnych czy nawet globalnych. Źle wykorzystany czas wolny faktycznie pro-

wadzi do powstania stresu, stanu depresyjnego czy nawet lękowego i niestety

staje się źródłem powielania złych, patogennych zachowań.

Podsumowanie

Podsumowując istotę czasu wolnego od początków dziejów do dziś widzimy

jak bardzo zmieniła się terminologia powyższego zagadnienia. Już za czasów

starożytnych filozofów odróżniano czas pracy od czasu wolnego, który wtedy

wystarczał jedynie na odpoczynek i regenerację sił do dalszej pracy. Dziś tego

czasu mamy znacznie więcej. Niewątpliwie najwięcej mają jego ludzie młodzi-

V. Tanaś, W. Welskop, Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie

________________________________________________________________________________________

61

zwłaszcza ci, którzy pochodzą ze środowisk wieloproblemowych. Młodzież ta

często boryka się z samotnością, z niezrozumieniem ze strony rodziców skupia-

jących się na swoich codziennych problemach, nałogach, młodszym rodzeń-

stwie. Na szczęście problem ten szybko zauważono i szereg specjalistów stara

się jemu zaradzić, chcąc tak zaaranżować tym osobom czas wolny, żeby uczyły

się one poprawnie funkcjonować w społeczeństwie, nawiązywać kontakty in-

terpersonalne, rozwijać swoje pasje. Teorii na temat tego, jak takie dzieci so-

cjalizować, jak nauczyć ich efektywnie wykorzystywać swój czas wolny jest

wiele, wiele jest też prób by to wykonać możliwie najlepiej. Jak jednak funk-

cjonuje to naprawdę? Na podstawie własnych doświadczeń w byciu wolonta-

riuszem w jednej ze świetlic socjoterapeutycznych oraz na podstawie przed-

stawianych w artykule badań, muszę stwierdzić, że „rozwiązać” ten problem

jest bardzo trudno. Młodzież ze środowisk wieloproblemowych bardzo chętnie

część swojego czasu wolnego spędza w świetlicach, w gabinetach terapeutycz-

nych, w szkołach na różnego rodzaju kołach zainteresowań, na zajęciach spor-

towych. Znajdują tu uwagę, zaangażowanie ze strony opiekunów, wychowaw-

ców, zrozumienie. Uczą się cierpliwości, systematyczności. Pozostaje pytanie,

w jakiej mierze będzie to wystarczające dla tych dor