Content uploaded by Jan Willems
Author content
All content in this area was uploaded by Jan Willems on Jan 22, 2018
Content may be subject to copyright.
1
HOE KINDERMISHANDELING TERUG TE DRINGEN?
Kinderbescherming, kinderrechten, ACEswetenschap en de opkomst van
de ACEsbeweging
1
Jan CM Willems
Auteur
Jan Willems (1952) bekleedde, aan de VU in Amsterdam, de eerste leerstoel in Nederland in de
Rechten van het kind. Hij is onderzoeker structurele preventie van kindermishandeling aan de
Universiteit Maastricht, auteur van Wie zal de opvoeders opvoeden? (proefschrift UM 1998) en tal van
andere (boek)publicaties over kinderrechten en de preventie van kindermishandeling. Aan het UCM
(University College Maastricht) doceert hij het interdisciplinaire vak Rights of the Child.
Abstract
In dit artikel gaat de auteur in op kinderbescherming als kinderbeschadiging, de betekenis van
kinderrechten en (ACEs)wetenschap voor de structurele preventie van kindermishandeling en de
opkomst van de internationale ACEsbeweging. Tot besluit volgt een vijftal aanbevelingen.
Trefwoorden: kinderrechten, kinderbescherming, kindermishandeling, ACEsbeweging.
1. Inleiding
De zaak van Sharleyne, het meisje uit Hoogeveen dat van een flat viel, of sprong, of werd gegooid,
was veel in het nieuws.
2
Zij is een van de vele slachtoffers van een historisch gegroeid systeem van
kinderbescherming dat niet beschermt maar juist beschadigt. Gelukkig kloppen kinderrechten en
wetenschap aan de deur. En is een nieuwe beweging in opkomst: de ACEsbeweging (ACEs staat voor
Adverse Childhood Experiences). Hoe kunnen deze bijdragen aan een betere bescherming van
kinderen en het terugdringen van kindermishandeling?
In dit artikel ga ik eerst in op kinderbescherming als kinderbeschadiging. Vervolgens komt de
betekenis van kinderrechten en Early Childhood wetenschap voor de structurele preventie van
kindermishandeling aan de orde en sta ik stil bij de opkomst van de op de ACEswetenschap
gebaseerde internationale ACEsbeweging. Ik besluit met een vijftal aanbevelingen.
2. Beschadigende bescherming
Kinderen hebben recht op vrijwaring van beschadigende bescherming. Beschadigende bescherming
kan komen van opvoeders die het kind óverbeschermen, wat soms gepaard gaat met een gebrek aan
het consequent stellen van de juiste grenzen. Heel belangrijk, zeker als het om peuters en kleuters gaat.
Of een gebrek aan respect voor de vrijheid van het kind om zijn of haar gevoelens en behoeften te
mogen uiten. Respect is dan een sfeer, een klimaat, waarin het kind zich vrij voelt om te zeggen wat
het wil, vindt of voelt, daartoe wordt uitgenodigd en zich daartoe uitgenodigd weet. Of een gebrek aan
1
De auteur bedankt Annette van der Knaap voor haar redactionele commentaar op een eerdere versie van dit
artikel. Dit artikel is een bewerking van twee lezingen, de eerste gehouden op een Korczakconferentie in het
Kinderrechtenhuis in Leiden op 21 november 2015, de tweede op een jeugdhulpcongres in de Reehorst in Ede op
8 september 2016. Een versie zonder voetnoten verschijnt in Jeugdbeleid juni 2017.
2
Zie over de dood, (in de nacht van 7) op 8 juni 2015, van de 8-jarige Sharleyne Remouchamps uit Hoogeveen
de uitzending van Zembla op 17 februari 2016, http://www.npo.nl/zembla/17-02-2016/VARA_101377877. Zie
ook http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/105822/Verwaarloosd-en-vergeten-het-korte-leven-van-Sharleyne-uit-
Hoogeveen en http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/105860/Advocaat-vader-Sharleyne-Jeugdzorgbeleid-moet-
compleet-over-de-kop, alsook http://www.dvhn.nl/plus/Het-korte-trieste-leven-van-Sharleyne-21139546.html.
2
respect voor de vrijheid van het kind zijn of haar wereld te ontdekken, door bijvoorbeeld buiten te
spelen, en in de omgang met anderen allerlei competenties te ontwikkelen.
Beschadigende bescherming komt echter ook van ons allemaal. Niet alleen door inperking van
de ruimte die er voor kinderen is om te spelen, om de natuur en de maatschappij te ontdekken en op
allerlei terreinen mee te doen: thuis, op school, in de buurt, stad of dorp – om zo een eigen bijdrage te
leren leveren aan gezamenlijke verantwoordelijkheden. Maar, op een dieper vlak, door ons
rechtssysteem, ons kinderbeschermingssysteem, ons jeugd- en gezinsbeleid, of liever het gebrek
daaraan, en vooral ons gebrek aan investeringen waar die het hardst nodig zijn en de meeste winst
opleveren, voor kinderen, opvoeders en de samenleving: investeringen in wat we kinderen voorleven
en bijbrengen op school, in hoe we aanstaande ouders voorbereiden en hoe we ouders informeren,
faciliteren en ondersteunen, in het bijzonder met betrekking tot het ontwikkelen van allerlei
vaardigheden en competenties op het gebied van relaties, communicatie, samenwerking, integratie,
participatie en natuurlijk … opvoeding.
Volgens sommigen leven we in een samenleving die steeds meer risico’s wil uitbannen.
Echter, als het gaat om de risico’s die de allerzwaksten lopen, de allerjongsten, soms al vóór hun
geboorte, lijken we vooral bang te zijn het risico te lopen hun verwekkers of opvoeders te beledigen
door hen aan te spreken op hun gedrag en hen bij te staan dat tijdig te veranderen in het belang van de
veiligheid, gehechtheid, gezondheid en ontwikkelingskansen – de kernrechten – van onze jongste
burgers.
Aan de andere kant zijn er de ouders die hun kinderen óverbeschermen, die elk risico voor hun
veiligheid en gezondheid uit willen bannen. Ook daar lijken wij vooral bang te zijn het risico te lopen
volwassenen te betuttelen door hen aan te spreken op hun gedrag en hen bij te staan bij het zoeken
naar alternatieven.
3. Voorbereide en competente opvoeders
Het recht van het kind op vrijwaring van beschadigende bescherming is onderdeel van een groter maar
ook complexer recht: het recht van het kind op voorbereide en competente opvoeders. Voorbereid op
wat? Competent waarin? En hoe geraken we daar dan toe? Om die vragen te kunnen beantwoorden
moeten we om te beginnen weten wat kinderen nodig hebben. Geen beschadigende bescherming, maar
wat dan wel?
Op de website van de Korczakstichting staan deze woorden te lezen van Janusz Korczak:
3
‘We
zouden respect moeten hebben voor de geheimen en voor de schommeling in het moeilijke werk van
het groeien.’ Gelukkig weten we over die geheimen en die schommeling nu zoveel meer dan in zijn
tijd. Dankzij onze huidige wetenschappelijke kennis kan dat moeilijke werk voor kinderen heel wat
gemakkelijker zijn. Aan dat respect kunnen we dus toevoegen: hoop. Hoop op een betere wereld, om
te beginnen voor kinderen. Hoop gebaseerd op de kennis die we nu hebben over de basisvoorwaarden
voor gezond opgroeien. Kennis die ons beter toerust om het werk van het opgroeien op de juiste
manier te faciliteren, zonder te veel of juist te weinig te eisen, te veel of juist te weinig toe te staan.
Maar hoewel die kennis er is, zijn opvoeders er helaas nog veel te weinig mee bekend.
4. Hoofd, hart en handen
Wat is die kennis? Wat weten we over wat kinderen nodig hebben? Kijk naar je beide handen. De
rechterhand met de vijf vingers van de Big Five van basisvoorwaarden voor gezonde ontwikkeling. En
de linkerhand met de vijf vingers van de Big Five van basiselementen voor een structureel preventief
beleid. Voor we die tien vingers gaan aflopen, moeten we eerst op ons hoofd wijzen en op ons hart.
Het hart wijst ons de harde lessen uit de geschiedenis die ons ingeprent hebben wat menselijk en
menswaardig is. Die lessen zijn na de Tweede Wereldoorlog, na de overwinning op het mensonterende
nazisme, vastgelegd als mensenrechten in verdragen van de Verenigde Naties, de Raad van Europa en
statenorganisaties in andere werelddelen. Het hoofd biedt ons de wijze lessen die we voor een groot
deel nog moeten trekken uit de huidige stand van het wetenschappelijk onderzoek.
3
Zie http://korczak.nl/stichting/.
3
Eerst het hart, de mensenrechten. Het Burgerlijke en Politieke Rechtenverdrag van de
Verenigde Naties uit 1966 opent met twee zeer fundamentele rechten. Allereerst het recht op leven,
vastgelegd in een lang artikel (artikel 6 IVBPR) dat ook bepalingen bevat over de doodstraf en over
het misdrijf van genocide. En dan een tweede fundamenteel recht (artikel 7 IVBPR), dat geen enkele
uitzondering toelaat: het recht op vrijwaring van wrede en onmenselijke behandeling. In de zwaarste
vorm noemen we dat marteling, lichamelijk of psychisch. En daarom wordt dit mensenrecht ook wel
aangeduid als het martelverbod. En dan wijs ik maar meteen naar het hoofd: de wetenschap over
vroege kindontwikkeling leert ons niet alleen wat de basisvoorwaarden voor de gezonde ontwikkeling
van een kind zijn, maar leert ons ook het volgende.
De zorg voor een baby overlaten aan iemand die niet voor zichzelf kan zorgen, en al helemaal
niet voor die baby, is onmenselijke behandeling. Onmenselijke behandeling van die baby, en
welbeschouwd ook onmenselijke behandeling van de desbetreffende ouder of het desbetreffende
ouderpaar. De stelling die ik zou willen voorleggen, is dan ook deze: een wetgever, een samenleving,
een gemeente, een instelling, een professional die niet actief – pro-actief – zorg draagt, of mede zorg
draagt, voor een voorbereide en competente opvoeder aan de wieg van een baby, die wetgever, die
samenleving, die gemeente, die instelling, die professional, en eigenlijk elke omstander binnen of
buiten de familiekring van die baby, is medeplichtig aan het schenden van het martelverbod.
Medeplichtig aan onmenselijke behandeling: kinderen uitleveren aan of, vanuit een tijdelijke opvang,
‘terugsturen naar de marteling,’ zoals psychiater Dries van Dantzig van de stichting RAAK dat zei (de
voormalige Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling).
4
Dat klinkt hard en ongenadig. Dus laat ik het als claim formuleren. Dat kan een stuk korter. Elke
baby heeft recht op voorbereide en competente opvoeders aan zijn of haar wieg. Luister naar de stem
van de baby – nog in de buik: ‘Ik wil voorbereide opvoeders aan mijn wieg. Ik heb toch ook rechten!’
5. Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind
Staat dat ook zo in het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties? Nee, in dat verdrag staat dat
niet letterlijk. Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind, het VRK, dat in 1989 door de Verenigde
Naties is aangenomen, en sinds 1995 voor Nederland verbindend is, bevat echter wel een heel
fundamenteel beginsel. Een fundamenteel beschavingsbeginsel. Dat beginsel is nog fundamenteler dan
het beginsel van de gelijke rechten van man en vrouw. Het beginsel dat ik bedoel is dit: het belang van
de veiligheid en de ontwikkeling van het kind staat altijd voorop. Artikel 3 VRK, nog steeds niet
overgenomen in de Nederlandse Grondwet.
5
Overigens wel in de Belgische.
6
Het beginsel van de gelijke rechten van man en vrouw is ooit ook begonnen als
beschavingsbeginsel. En in sommige delen van de wereld is de beschaving op dit punt al een flink stuk
opgeschoten. Helaas geldt dat nog niet voor het fundamentele beginsel van de voorrang van het belang
van het kind. Als je kijkt naar hoe ons rechtssysteem, onze instellingen, ons beleid en onze
investeringen achterblijven, dan vraag je je geschrokken af hoe beschaafd ons land eigenlijk is als het
om baby’s, jonge kinderen en hun opvoeders gaat.
Voorrang van veiligheid en ontwikkeling van het kind betekent dat belangen en wettelijke
rechten van instellingen en volwassenen soms moeten wijken. Voorrang van veiligheid en
ontwikkeling van het kind betekent dat bijvoorbeeld ook privacywetten moeten wijken zolang die
wetten in ons land niet zijn aangepast aan wat het Verdrag en de beschaving eisen. Anders gezegd: de
privacy van de baby en het kind gaat vóór die van de ouders en moet ook voor instanties het zwaarste
4
Aangehaald in Jan C.M. Willems, Wie zal de Opvoeders Opvoeden? Kindermishandeling en het Recht van het
Kind op Persoonswording, ac. diss. Universiteit Maastricht 1998, Den Haag: T.M.C. Asser Press, 1999, p. 899.
Zie ook de index onder ‘marteling, martelverbod’ (p. 1166).
5
Zie voor een eerder pleidooi kinderrechten in de Grondwet op te nemen J.C.M. Willems, ‘Als opvoeders
gefaald hebben, waar ligt dan de verantwoordelijkheid?’ NJB 2003, pp. 1019-1022.
6
Artikel 22bis Belgische Grondwet bepaalt: Elk kind heeft recht op eerbiediging van zijn morele, lichamelijke,
geestelijke en seksuele integriteit. Elk kind heeft het recht zijn mening te uiten in alle aangelegenheden die het
aangaan; met die mening wordt rekening gehouden in overeenstemming met zijn leeftijd en zijn
onderscheidingsvermogen. Elk kind heeft recht op maatregelen en diensten die zijn ontwikkeling bevorderen.
Het belang van het kind is de eerste overweging bij elke beslissing die het kind aangaat. De wet, het decreet of
de in artikel 134 bedoelde regel waarborgen deze rechten van het kind.
4
wegen. En laten we daarbij niet vergeten dat de kern, de essentie van privacy is: persoonlijke
integriteit. Ofwel lichamelijke en emotionele, fysieke en psychische veiligheid. Dat is de kern, alles
daaromheen is feitelijk van ondergeschikt belang.
Helaas, dit vergeten we maar al te gemakkelijk. We denken te vaak nog in traditionele en
achterhaalde, on- of vóór-wetenschappelijke termen.
● In termen van de bloedband in plaats van in termen van gehechtheid.
7
● In termen van loyaliteit in plaats van in termen van veiligheid en ontwikkelingskansen.
8
● In termen van ouderlijk gezag in plaats van in termen van ouderlijke en van professionele
verantwoordelijkheden.
9
● In termen van rechten van volwassenen in plaats van in termen van de rechten van het kind, de
ADHD-rechten: Attachment, Dignity, Health & Development – recht op veilige gehechtheid van de
baby en peuter, recht op het respecteren van de waardigheid van het kind, recht op gezondheid en
ontwikkeling.
10
6. Kinderbescherming
Dat brengt mij op beschadigende bescherming door ons systeem van kinderbescherming. Een systeem
van ontkenning – van wegkijken, van negeren – van incompetent ouderschap. Kinderbescherming is
beschadigende bescherming omdat:
● beschadiging niet wordt voorkomen: er is geen structurele preventie, de meeste kinderen die
beschermd moeten worden, worden niet gezien en niet geholpen
11
;
● bij ernstige beschadiging in de eerste levensjaren, door verwaarlozing of geweld, emotioneel of
fysiek, bescherming vaak hooguit een doekje voor het bloeden is, zo er al niet extra trauma’s worden
veroorzaakt.
12
Met andere woorden de wetenschappelijk kennis die er is, wordt niet effectief ingezet. Wat is dan
de huidige stand van de wetenschap, van de Science of Early Childhood? Deze: het fundament van
ieder mens, en daarmee van de samenleving, wordt gelegd in de eerste duizend dagen na de
conceptie.
13
En wat betreft de levenslange gevolgen van traumatische jeugdervaringen voor
gezondheid en maatschappij, is er veel – en veelal ook verbijsterende – wetenschappelijke kennis
vergaard door de zogenaamde ACEswetenschap, waarover ik hieronder (in paragraaf 12) kom te
spreken.
7. ‘The good, the bad, and the ugly’
Maar nu eerst aandacht voor een kort experiment, dat hopelijk hoofd en hart verbindt: het Still Face
experiment van dr. Edward Tronick, te bekijken op YouTube.
14
Wat leert dit experiment?
● Een baby zoekt actief contact en communicatie.
7
Zie A.M. (Tonny) Weterings, in collaboration with Jan CM Willems, ‘Denial of developmental needs of foster
children by Dutch youth care services,’ in: Roland Moerland, Hans Nelen, Jan CM Willems (eds.), Denialism
and Human Rights (Maastricht Series in Human Rights), Cambridge-Antwerp-Portland: Intersentia, 2016, pp.
97-118, op pp. 103-106, 108, 113-114, 118 (online na januari 2017).
8
Weterings, pp. 109-110.
9
Internationaal (VN, Raad van Europa) wordt gesproken van parental responsibilities, in Nederland verliep de
ontwikkeling van vaderlijke macht via ouderlijke macht naar ouderlijk gezag. In Duitsland spreekt men sinds
1980 van elterliche Sorge.
10
Zie Jan Willems, ‘Geef vluchtelingenkinderen de Big Five,’ blog NePSCAN (Netherlands Society for the
Prevention of Child Abuse and Neglect), 17 september 2015, http://www.nespcan.nl/?p=2389.
11
In The Lancet’s Series on Child Maltreatment (http://thelancet.com/series/child-maltreatment) wordt gesteld
dat ‘one in ten children in high-income countries is maltreated – but only a tenth of these are investigated and
even fewer removed from danger.’ Zie ‘The Lancet’s Series on Child Maltreatment’ in Jan CM Willems (ed.),
Children’s Rights and Human Development: A Multidisciplinary Reader, Antwerp-Oxford-Portland: Intersentia,
2010, pp. 189-239, op p. 189.
12
Weterings (hierboven noot 7), pp. 110-113.
13
Zie http://developingchild.harvard.edu/science/.
14
Zie https://www.youtube.com/watch?v=apzXGEbZht0.
5
● Een baby heeft intensieve intieme interactie nodig met een gehechtheidsfiguur: vader, moeder, een
verzorger.
● Het gaat om de kwaliteit èn de kwantiteit van de interactie met de gehechtheidsfiguur, moeder,
vader, een verzorger.
Als die kwaliteit en kwantiteit beschikbaar zijn, leert de neurowetenschap, dan ontwikkelen de
hersenen zich gunstig. Zó ontstaat het veilige emotionele fundament onder het huis van onze
persoonlijkheid, gezondheid en veerkracht. Ernstig en langdurig ontbreken hiervan heeft een zeer
schadelijke invloed, waarvan de omvang maar langzaam tot ons door lijkt te dringen. Een zeer
schadelijke invloed op het kind en op de maatschappij, die op tal van manieren opdraait voor de
gevolgen van gestoorde ontwikkeling van gehechtheid en hersenverbindingen.
‘The good, the bad, and the ugly,’ zegt dr. Edward Tronick. Good: liefdevolle interactie; Bad:
die soms tijdelijk stopt, maar met veel liefde komt het weer goed; of Ugly: die er langdurig niet is, en
het komt niet, of heel zelden nog maar goed en dan met veel lijden en hoge kosten. Kwantiteit en
kwaliteit van de interactie met de baby zijn dus bepalend voor veiligheid en ontwikkeling. Het
Kinderrechtenverdrag (het VRK) en de gewone taal hebben daarvoor een mooi woord: Liefde. Het
VRK is daarmee het enige mensenrechtenverdrag dat het woord liefde bevat. Het Verdrag houdt ons
voor dat elk kind dient op te groeien in een sfeer van liefde, geluk en begrip.
15
Dit brengt ons van het hoofd en het hart naar de handen, eerst die van de Big Five voor
kinderen. De vijf vingers van (van duim tot pink): Liefde, Grenzen, Respect, Leren en Spelen.
● Liefde voor de baby, die je niet kunt verwennen.
● Maar als de baby opgroeit en peutertje wordt valt onder die Liefde: Grenzen stellen.
● En altijd valt daaronder: Respect, dat wil zeggen het kind mag gevoelens en behoeften uiten.
● Alsook emotioneel en sociaal Leren en
● Spelen en spontaniteit: (cruciaal voor) de ontwikkeling van competenties, identiteit en autonomie.
Deze Big Five liggen ook ten grondslag aan de schematherapie, waarin vijf basisbehoeften worden
onderscheiden om de grote invloed te verduidelijken van jeugdervaringen op het gevoelsleven als
volwassene.
16
8. ‘It takes a SMECC to raise a child’
En dan die andere hand: de Big SMECC voor het land. SMECC staat voor: de School;
Minimumnormen voor voorbereid ouderschap; Educatie en informatie over positief opvoeden voor
alle ouders; Child-friendly (kindvriendelijk) beleid, en een professioneel Continuüm van zorg (Care
continuum). Deze Big Five zijn nader uitgewerkt in het artikel ‘It takes a SMECC to raise a child.’
17
SMECC is een samenhangende structurele preventieve aanpak op basis van bovenstaande Big
Five elementen. Ik loop ze hier kort langs.
S = op School: Nú meedoen als burger, en straks niet alleen volwassen (en stemgerechtigde) burger
maar ook zelf opvoeder zijn. Ga voor informatie voor scholen, wijken en gemeentes naar de website
15
Zesde preambulaire overweging VRK.
16
Zie Hannie van Genderen, Gitta Jacob & Laura Seebauer, Patronen doorbreken; Negatieve gevoelens en
gewoonten herkennen en veranderen, Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds, 2015, pp. 11 en 20. Zie ook
https://www.schematherapie.nl/ en http://www.schematherapysociety.org/.
17
Jan CM Willems, ‘Principles and promises in the Convention on the Rights of the Child and the Convention
on the Rights of Persons with Disabilities,’ in: Lisa Waddington, Gerard Quinn, Eilionoir Flynn (eds.), European
Yearbook of Disability Law – Volume 3, Cambridge-Antwerp-Portland: Intersentia, 2012, pp. 59-100; ‘updated’
online versie: ‘It takes a SMECC to raise a child; Meeting Basic Developmental Needs of Newborn Persons:
Principles and Promises in CRC and CRPD,’ http://pub.maastrichtuniversity.nl/2bde406f-987e-456e-9463-
94453a464143. Zie voor een Nederlandse versie Jan CM Willems, ‘Kindisme en anti-kindisme na Korczak:
Kinderrechten tussen vooroordeel en SMECC-model,’ in: Helma Brouwers en Theo Cappon (red.), Het
verlangen naar een betere wereld: Een hoopvol perspectief voor kinderen en opvoeders in moeilijke situaties,
Janusz Korczak Stichting: Amsterdam, 2012, pp. 37-55, op pp. 49-51 (online versie
http://pub.maastrichtuniversity.nl/02380134-5d1e-4d0c-a616-cc7ef32215e9).
6
van KinderrechtenNu – met onder andere de Kinderrechtenchecklist, de Kindermeldcode en de
Kinderparticipatiecirkel.
18
M = Een Minimumnorm als uitgangspunt voor het opvoeden van een kind. Of die norm nu vastligt in
de wet, zoals sinds 2007 de norm ‘geen slaan of vernederen in de opvoeding,’ of in een gemeentelijke
verordening of andere richtlijn.
19
Vergelijk ook de eerste punten van de RA(A)K-aanpak, misschien
nog bekend: de Regionale Aanpak van Kindermishandeling, ontwikkeld door de (inmiddels
opgeheven) stichting RAAK, Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling,
20
namelijk:
● alle (aanstaande) ouders informatie over ‘positief opvoeden’ en
● vanaf de zwangerschap screenen op hulpbehoefte en waar nodig bescherming van het ongeboren
kind.
21
Voor die opvoedinformatie is er de norm over opvoeden zonder slaan en vernederingen in het
Burgerlijk Wetboek (artikel 1:247 BW). Voor dat screenen op specifieke risico’s zou er ook een
wettelijke norm moeten komen, die duidelijk maakt wat er van opvoeders wordt verwacht en wat
opvoeders van de gemeente, de gemeenschap, kunnen verwachten. De nieuwe minimumnorm wordt,
kort gezegd: weten waar je aan begint.
E = Educatie en informatie over positief opvoeden.
De wettelijke basis voor opvoedinformatie is sinds 2007 de norm in het BW. Maar positief opvoeden
is meer dan niet slaan en niet vernederen. Wat dan wel? Dit: weet hebben van de Big Five
basisvoorwaarden voor gezonde ontwikkeling, weten hoe daartoe te handelen in de praktijk, weten
waar daarbij hulp te krijgen.
Folders hierover voor ouders zijn aan te vragen of te downloaden bij het NJi, het Nederlands
Jeugdinstituut.
22
Verplicht te verspreiden onder alle ouders! Immers, zoals gezegd, de wet, artikel
1:247 van het Burgerlijk Wetboek, bepaalt sinds 2007: geen slaan en vernederen in de opvoeding! Die
minimumnorm is er alvast.
C-1 = Child friendly beleid: bijvoorbeeld informatie en educatie koppelen aan ruim prenataal verlof en
ouderschapsverlof zodat vaders en moeders de voorwaarden van de eerste duizend dagen zelf in
kunnen vullen; topkwaliteit kinderopvang (vanaf de peuterleeftijd); zorgen voor goede ondersteuning
vanuit de buurt en de wijk; het opzetten van nationale en lokale ouderorganisaties; volwaardige
participatie van ouders en kinderen op alle relevante gebieden; zorgen dat kinderen de ruimte hebben
om buiten te spelen en in de natuur te komen; enz., enz.
23
C-2 = het Continuüm van professionele zorg uit de RAAK-aanpak, te beginnen met screenen op de
noodzaak van hulp of bescherming vanaf kinderwens of zwangerschap.
24
18
Zie http://kinderrechtennu.nl/checklist.
19
Zie voor een voorstel voor een dergelijke minumumnorm (nieuw artikel 1:246 BW) Jan C.M. Willems,
‘Prikpil of prenatale aanpak: pleidooi voor een minimumstandaard,’ FJR – Tijdschrift voor Familie- en
Jeugdrecht 2011, pp. 161-163 (online http://pub.maastrichtuniversity.nl/7a3fa3a1-21cd-4148-8cd7-
e3ef3cdd3de5).
20
RAAK staat (thans) voor Regionale Aanpak Kindermishandeling, maar (oorspronkelijk) ook voor Reflectie-
en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling. De auteur van dit artikel is mede-oprichter en oud-bestuurslid van
de Stichting RAAK en was lid van de landelijke Stuurgroep Aanpak Kindermishandeling (zogenoemde
Commissie Opstelten) die op de RAAK-implementatie toezag.
21
Zie Klaas Kooijman, Niets doen is geen optie! Verder met de aanpak van kindermishandeling, Utrecht:
Nederlands Jeugdinstituut, 2011, checklist bijlage 4 (http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Publicatie-NJi/Niets-
doen-is-geen-optie-Verder-met-de-aanpak-van-kindermishandeling.pdf): ‘1.1 Alle ouders worden voorgelicht
over geweldloos [lees: positief] opvoeden. (… ) 2.1 Alle zwangere vrouwen [en hun levenspartners] worden
gescreend op risicosituaties.’
22
Zie http://nji.nl/nl/Publicaties/NJi-Publicaties/Als-opvoeden-even-lastig-is.
23
Zie ook de voorbeelden en verwijzingen in ‘Kindisme en anti-kindisme na Korczak: Kinderrechten tussen
vooroordeel en SMECC-model’ (hierboven noot 17), op p. 50.
24
Zie hierboven noot 21.
7
9. Drie feiten onder ogen zien – en investeren
Na ‘wat we weten’ volgt ‘wat te doen?’ Welnu, volgens internationaal onderzoek is globaal een derde
van onze jonge kinderen onveilig gehecht,
25
wat voor een belangrijk deel samenhangt met
traumatische jeugdervaringen, of ACEs (Adverse Childhood Experiences). Bij meer dan tien procent
van de volwassenen (volgens TNO-onderzoek óók in Nederland
26
) is sprake van een cumulatie van
vier of meer ACEs.
27
In hun jeugd is zoveel misgegaan dat van kindermishandeling kan worden
gesproken. Onveilige gehechtheid en traumatische jeugdervaringen zijn ernstige maar ook grotendeels
vermijdbare risico’s voor de gezonde ontwikkeling van kind tot volwassene. Vermijdbaar bij tijdige
kennis bij en facilitering van (aanstaande) ouders, therapie en andere steun bij problemen, of prenatale
beschermingsmaatregelen bij ernstige problemen die niet tijdig kunnen worden verholpen. Wat staat
ons te doen?
(1.) Onder ogen zien dat alle ouders en aanstaande ouders informatie en faciliterende
ondersteuning nodig hebben, en daarin investeren. Voor voorbeelden kan gekeken worden naar
Scandinavische landen.
(2.) Onder ogen zien dat sommige aanstaande ouders specifieke hulp en steun nodig hebben,
en investeren in het verlichten van hun rugzakje aan ACEs en andere sores. Deze investeringen liggen
in het directe verlengde van de onder (1) genoemde. Vroegtijdige universele informatie en facilitering
hebben een belangrijke signalerende waarde ten aanzien van specifieke behoeftes aan hulp en steun.
(3.) Onder ogen zien dat een klein percentage van de zwangerschappen bijzonder risicovol is;
dat daarop gericht gescreend moet worden; dat vóór de geboorte geregeld moet zijn wie, binnen of
buiten de familiekring van de aanstaande ouders, het kind gaat opvoeden als zij dat zelf niet op een
verantwoorde manier kunnen, ook niet met specifieke vormen van hulp en steun; en hoe de aanstaande
ouders begeleid gaan worden in de rol van ouders-niet-opvoeders van hun kind.
10. Sharleyne uit Hoogeveen en Papillon uit Heerlen
Helaas zijn we nog ver verwijderd van een SMECC-aanpak, een samenhangend structureel preventief
beleid dat uitgaat van alle drie bovenstaande feiten. Ter illustratie enkele – schokkende –
krantenkoppen uit mei en juni 2016:
NRC 27 mei 2016: ‘Inspectie hekelt jeugdzorg om dood van Sharleyne (8 [jaar]).’
Trouw 27 mei 2016: ‘Inspecties: Instanties hadden te weinig oog voor veiligheid Sharleyne.’
Trouw 28 mei 2016: ‘Hulpverleners waren druk met ouders, niet met Sharleyne.’
Trouw 21 juni 2016: ‘Gewurgd jongetje [de 7-jarige Papillon uit Heerlen]: Opnieuw let
jeugdzorg niet goed op.’
Dagblad De Limburger 21 juni 2016: ‘Te veel focus op moeder Papillon. Veiligheid kind niet
centraal.’
Papillon uit Heerlen en Sharleyne uit Hoogeveen: twee van zovele tragische incidenten die niet zijn te
voorkomen? Maar wat is dan de betekenis van kinderrechten?
In een zomernacht in 2015 overleed in Hoogeveen een meisje na een smak van tien hoog
onderaan een flat.
28
Als een dood vogeltje leek zij naar beneden te zijn gevallen, alleen de smak werd
25
Zie M.H. van IJzendoorn, Opvoeding over de grens; Gehechtheid, trauma en veerkracht, Amsterdam: Boom
Academic, 2008, p. 25. Zie met betrekking tot (on)veilige gehechtheid ook http://www.child-
encyclopedia.com/attachment. Alsook J. Kenny & D. Pollack, ‘“Bonding” in the child placement process: A
psychological and legal perspective,’ Policy & Practice (APHSA.org, Resources, Publications), december 2015,
pp. 5 en 30-31 (online http://adoptioninchildtime.org/updates/bonding-in-the-child-placement-process).
26
Zie Rebecca M. Kuiper, Elise Dusseldorp, Antonius G.C. Vogels, A first hypothetical estimate of the Dutch
burden of disease in relation to negative experiences during childhood [ACEs], TNO Quality of Life, TNO
report, Leiden: TNO, 2010 (Nederlandse ACE Questionnaire in de Appendices),
http://repository.tudelft.nl/view/tno/uuid%3A9cf1d8e2-439d-4352-a089-6d5cf18ec4a0/.
27
Zie https://acestoohigh.com/aces-101/ en http://www.cdc.gov/violenceprevention/acestudy/.
28
Zie hierboven noot 2.
8
gehoord. Wie hadden haar vóór haar dood gehoord? Wàs zij voor haar dood gehoord? Ik citeer uit het
Casusonderzoek Drenthe – Onderzoek naar aanleiding van het overlijden van een kind:
29
‘Op 8 juni 2015 overleed een 8-jarig meisje in Drenthe aan de gevolgen van een val uit een
flatgebouw. Dit rapport gaat over de jaren 2012 tot 2015 vóór het overlijden van het meisje en
hoe dit zich verhield tot de kwaliteit van de geleverde hulpverlening. Dit rapport is opgesteld
door de Inspectie Jeugdzorg, de Inspectie voor de Gezondheidszorg en de Inspectie Veiligheid
en Justitie.’
Van de vijf verbeterpunten uit dit rapport haal ik het eerste en laatste aan:
30
‘1. Altijd het kind zien en spreken – Bij signalen van kindermishandeling en/of bij
gezinsproblemen moeten hulpverleners niet alleen óver maar ook altijd mèt het kind in
gesprek gaan en zorgen voor de informatie die nodig is voor een compleet beeld van de
problematiek van het kind en diens omstandigheden.’
‘5. Een stap extra zetten – De inspecties verwachten dat hulpverleners de veiligheid of
gezonde ontwikkeling van een kind altijd voorop stellen. Als daar aanleiding toe is moeten zij
in het belang van het kind meer doen dan het protocol vraagt en een stap extra zetten.’
Mooi, denkt de kinderrechtenjurist in mij. Dat zijn dan twee van de vier pijlerbepalingen van het
Kinderrechtenverdrag, dat op 20 november 1989 door de Algemene Vergadering van de Verenigde
Naties is aangenomen, en op 8 maart 1995 voor Nederland in werking is getreden. Het werd tijd dat
daar iets van doordringt. Het Kinderrechtenverdrag, officieel Verdrag inzake de Rechten van het Kind
(afgekort VRK
31
), was al 12 jaar bindend voor Nederland toen Sharleyne werd geboren (op 15 mei
2007), 17 jaar bindend voor Nederland toen in 2012 de hulp aan haar moeder begon, en al 20 jaar
bindend voor Nederland toen Sharleyne overleed (op 8 juni 2015).
Twee van de vier pijlerbepalingen van het VRK, het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. De
pijlerbepaling van artikel 3 VRK: Het kind centraal. Het belang van het kind voorop. De veiligheid en
de ontwikkelingskansen van het kind gaan vóór de rechten, wensen, grieven en belangen van
volwassenen, ouders incluis. En de pijlerbepaling van artikel 12 VRK: Altijd het kind horen, hoe jong
ook, ongeacht zijn of haar leeftijd, wat de wet ook zegt (want het verdrag gaat vóór de wet
32
). Het kind
is een subject van rechten, geen object van wat of wie ook. Geen bezit, van niemand, ouders incluis.
De mensenrechten gelden vanaf de wieg, en eigenlijk al – abortus buiten beschouwing gelaten
33
–
vanaf de buik. ‘Vóór en na de geboorte,’ zegt het Kinderrechtenverdrag.
34
11. Kinderrechtenhuis zonder dak
Maar op twee pijlers kun je geen dak bouwen. Zo komt het kinderrechtenhuis nooit af. Zo kunnen we
kindermishandeling nooit terugdringen, laat staan uitbannen. Het Kinderrechtenverdrag kent er dan
29
Zie https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-
sport/documenten/rapporten/2016/05/27/casusonderzoek-drenthe-onderzoek-naar-aanleiding-van-het-overlijden-
van-een-kind. Zie over Papillon het rapport van de rijksinspecties Samenwerkend Toezicht Jeugd/Toezicht
Sociaal Domein, Borgen van veiligheid in kwetsbare gezinnen, Casuïstiek Heerlen, Utrecht, juni 2016,
https://www.jeugdinspecties.nl/documenten/doc_201662010568_631.pdf.
30
Zie http://www.huiselijkgeweld.nl/nieuws/2016/270516_vijf-verbeterpunten-hulpverlening-na-dood-
sharleyne.
31
Zie met betrekking tot deze afkorting J.C.M. Willems, ‘Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind: waarom
VRK goed is en IVRK (eigenlijk) fout,’ Ars Aequi 2007, pp. 513-514 (voor een eerdere online versie zie
http://pub.maastrichtuniversity.nl/8de974fc-33f8-4d49-8bfa-949e02452e92).
32
In de zin van artikel 94 Grondwet.
33
Het regelen van abortus is in principe een zaak van nationaal recht.
34
Zie de negende preambulaire overweging van het VRK.
9
ook vier, vier pijlerbepalingen.
35
Wat bezielt de inspecties om slechts op twee van die vier te wijzen en
daarmee in feite alleen jeugdzorg en hulpverleners in de beklaagdenbank te zetten? Laten we het er op
houden dat het onwetendheid is. Wat zijn dan die twee andere pijlerbeginselen? Het derde en vierde
pijlerbeginsel zijn:
● Pijler drie: De overheid moet met maximale inzet investeren in de gezonde ontwikkeling van
kinderen, artikel 6 Kinderrechtenverdrag.
● Pijler vier: Niets doen aan ernstig ongelijke startkansen van kinderen, en met name baby’s uitleveren
aan de zorg van volwassenen die soms niets eens voor zichzelf kunnen zorgen, is een vorm van
discriminatie: gelijke behandeling van ernstig ongelijke gevallen. Een – discriminerend gelijke –
behandeling bovendien die, zoals we hierboven (in paragraaf 4) zagen, soms onmenselijk genoemd
kan worden, voor baby en ouders, en daarmee voor de overheid mijns inziens neerkomt op schending
van het martelverbod.
36
Wat daarvan zij, het tegengaan van discriminatie, of het nu voortkomt uit of
samenhangt met racisme, of seksisme, of kindisme – racism, sexism, or childism –, is hoeksteen van
mensenrechten.
37
Het is de vierde verdragspijler, of eigenlijk de eerste, van de kinderrechten, artikel 2
Kinderrechtenverdrag.
We zouden dus eigenlijk geen inspectierapporten moeten accepteren waarin niet óók gewezen
wordt op het falen van de politiek en de maatschappij, van ons allemaal, ten aanzien van de maximale-
investeringsplicht en de anti-discriminatieplicht in het Kinderrechtenverdrag. We zouden volledige
rapporten moeten eisen. Rapporten met aanwijzingen hoe aan de investeringsplicht en de anti-
discriminatieplicht invulling gegeven kan en moet worden.
38
Wat daaraan de bijdrage van
beleidsmakers, gemeenten, jeugdzorg, hulpverleners en andere professionals kan en moet zijn. We
hoeven echter niet op volgende inspectierapporten te wachten. We kunnen nu al ons licht opsteken bij
een jonge, op uitgebreide wetenschappelijke kennis gebaseerde beweging, de ACEsbeweging. Wat
zijn ACEs en wat is de ACEsbeweging?
12. ACEs: vermijdbare kinderbeschadiging
Om te beginnen: wat zijn ACEs? ACEs zijn Adverse Childhood Experiences. Ofwel negatieve
jeugdervaringen in welke disfunctionele gezinsdynamiek zij ook vallen. Ook wel aangeduid als
childhood adversity, childhood trauma en toxic stress. We onderscheiden namelijk gezonde stress, te
verdragen stress en toxische stress. Toxische stress ervaren we in traumatische situaties, met name in
35
Zie Comité inzake de Rechten van het Kind, Treaty-specific guidelines regarding the form and content of
periodic reports to be submitted by States parties (…), paragraaf 3 (General principles: arts. 2, 3, 6 and 12),
http://ohchr.org/EN/HRBodies/CRC/Pages/CRCIndex.aspx, Periodic reports.
36
Artikel 3 EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) en artikel 37(a) VRK. Zie Wie zal de
Opvoeders Opvoeden? (hierboven noot 4), pp. 79-80.
37
Zie met betrekking tot kindisme (childism): Elisabeth Young-Bruehl, Childism; Confronting Prejudice Against
Children, New Haven and London: Yale University Press, 2012; Jack C. Westman, Parent Power: The Key to
America’s Prosperity, CreateSpace/Amazon: North Charleston, South Carolina, 2013; Jan CM Willems, ‘Too
Close to Home: The Denial of Prejudice and Discrimination Against Children,’ in: Roland Moerland, Hans
Nelen, Jan CM Willems (eds.), Denialism and Human Rights (Maastricht Series in Human Rights), Cambridge-
Antwerp-Portland: Intersentia, 2016, pp. 69-96 (online na januari 2017); Jan CM Willems, ‘The Convention on
the Rights of the Child at 25: Theory, Reality, Ideology, Opportunity – A TRIO Review,’ in: Michiel Matthes et
al. (eds.), Improving the Quality of Childhood in Europe 2015 Volume 6, Brussels: Alliance for Childhood
European Network Foundation, 2016, pp. 122-141, online (najaar 2016) op
http://www.allianceforchildhood.eu/publications.
38
Zie hiertoe Sandra L. Bloom, ‘Advancing a national cradle-to-grave-to-cradle public health agenda,’ Journal
of Trauma & Dissociation 2016, pp. 383-396, http://dx.doi.org/10.1080/15299732.2016.1164025
(http://sanctuaryweb.com/Portals/0/Bloom%20Pubs/2016%20Bloom%20Advancing%20a%20national%20cradl
e%20to%20grave%20to%20cradle%20public%20health%20agenda.pdf). Zie ook Jan CM Willems, ‘The
Children’s Law of Nations: The International Rights of the Child in the Trias Pedagogica,’ Chapter 4 (pp. 65 -
106), in: Jan CM Willems (ed.), Developmental and Autonomy Rights of Children; Empowering Children,
Caregivers and Communities, Antwerp-Oxford: Intersentia, 2007 (second edition); een eerder online versie (uit
de eerste editie van 2002) is te vinden op http://pub.maastrichtuniversity.nl/d9473e11-c6a6-42c9-9b59-
e8e889e0d1d5. Zie in het bijzonder ook Jan CM Willems, ‘It takes a SMECC to raise a child’ (hierboven noot
17).
10
chronisch traumatische situaties. Toxische stress heeft een bijzonder negatieve invloed op de
hersenontwikkeling. Omdat de hersenen zich spectaculair ontwikkelen in de eerste levensjaren, is
toxische stress vooral uiterst schadelijk voor baby’s en jonge kinderen. In ACEsonderzoek wordt
gekeken naar de omvang (epidemiologie) van ACEs en de gevolgen van een cumulatie van ACEs voor
de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Er worden tien (categorieën van) ACEs onderscheiden.
Globaal aangeduid zijn dat, naast de zes bekende kindermishandelingscategorieën (emotionele en
fysieke verwaarlozing en emotioneel, fysiek, seksueel en huiselijk geweld), ook nog vier andere
disfunctionele gezinsfenomenen: psychiatrische aandoeningen van ouders, middelenmisbruik en
gevangenisstraffen in het gezin en (verlating door of ander traumatisch) verlies van een ouder.
39
Wat
leert nu de ACEswetenschap? Dit:
40
‘(…) toxic stress in children is a significant, yet often unrecognized risk factor for chronic
disease later in life (…). Research has linked ACEs to a significantly increased risk of chronic
disease later in life, including diabetes, asthma, kidney and heart disease, obesity, cancer,
substance abuse, depression and suicide. Children who experience or witness violence or who
are in environments that are neglectful or unsafe suffer from high levels of stress and fear.
This [experience of childhood] trauma triggers the release of stress hormones, which in turn
creates chemical reactions in the body and brain, affecting the immune and hormone systems.
When stressful situations happen repeatedly and intensely, children’s bodies become
overtaxed at a time when their brains, nervous systems and organs are still developing, causing
long-term damage.’
De voorzitter van de World Medical Association, professor Sir Michael Marmot, legt uit dat:
41
‘(…) the good and bad things that happen in early childhood set the stage for health and well-
being throughout a person’s life. Early child development is influenced in part by quality of
parenting or caring from others; which in turn [is] influenced by the circumstances in which
parenting takes place.’
Kindontwikkeling is afhankelijk van opvoedkwaliteit, en deze is afhankelijk van de omgeving en
omstandigheden van opvoeders. Een jeugd met te veel bad things, met name te veel of chronisch
stressvolle situaties, heeft consequenties voor de hersenontwikkeling, en daarmee niet alleen voor de
geestelijke maar ook voor de lichamelijke gezondheid. In diverse ACEsstudies is verband aangetoond
met een grotere kans op allerlei (chronische) ziekten zoals de hierboven (in het eerste Engelse citaat)
genoemde. Dit geldt in zeer sterke mate bij een cumulatie van vier of meer ACEs.
42
Toxische stress voor jonge kinderen is vermijdbare kinderbeschadiging. Vermijdbaar door
toepassing van alle vier pijlerbepalingen, in samenhang met diverse andere bepalingen in het VRK.
Te weten:
● Investeren in voorbereid ouderschap en vroege kindontwikkeling (artikel 6 VRK) door
empowerment van aanstaande opvoeders in de vorm van educatie, informatie, facilitering, hulp en
steun (artikel 18.2, 18.3, 24.2 en 27.3 VRK). Met andere woorden de eerste twee hierboven genoemde
feiten onder ogen zien, en daarnaar handelen (zie paragraaf 9).
● Van ouderlijk gezag ouderlijke verantwoordelijkheid (parental responsibilities)
43
maken door het
stellen van minimumvoorwaarden aan een verantwoorde uitoefening van dat gezag. Ofwel op basis
van wettelijke responsibilisering van aanstaande opvoeders kinderdiscriminatie uitbannen: de vorm
39
Zie hierboven noot 27.
40
Zie http://heinzawards.net/recipients/Nadine-Burke-Harris.
41
Zie http://theconversation.com/boyer-lectures-episode-2-give-every-child-the-best-start-65113 en
http://www.abc.net.au/radionational/programs/boyerlectures/.
42
Zie hierboven noot 27.
43
Zie over de vele parental responsibilities in het VRK Jan CM Willems, ‘Children’s Rights at a Dignitarian
Horizon of Responsible Parenthood,’ in: Stephan Parmentier, Hans Werdmölder, Michaël Merrigan (eds.),
Between Rights and Responsibilities: A Fundamental Debate, Cambridge-Antwerp-Portland: Intersentia, 2016,
pp. 157-185. Een eerdere online versie (maart 2008) is te vinden op http://pub.maastrichtuniversity.nl/6ff5108e-
4195-49af-8074-7e4172e98fd7.
11
van discriminatie die bestaat uit het ongemoeid laten van ernstig ongelijke startkansen van kinderen
(artikel 2 VRK, in samenhang met artikel 19 en 37a VRK). Met andere woorden óók het derde
hierboven genoemde feit onder ogen zien (zie paragraaf 9).
● Wetten en beleid aanpassen aan het hoorrecht van kinderen, van welke leeftijd ook. Invulling van
het hoorrecht is: goed luisteren naar het kind, het jonge kind goed observeren, en gewicht toekennen
aan de gevoelens en mening van het kind; leeftijd en rijpheid van het kind bepalen het gewicht van
zijn of haar mening; het kind heeft een eigen stem, telt en doet mee (artikel 12 VRK, in samenhang
met artikel 29 VRK).
● In wetten en beleid de voorrang van de belangen en wensen van volwassenen, ouders (gescheiden of
niet gescheiden) incluis, vervangen door de voorrang van de veiligheid en de ontwikkelingskansen van
het kind, van alle kinderen in het land (artikel 3 VRK, in samenhang met, voor ouders, artikel 18.1
VRK).
13. Kindermishandeling: onwetenschappelijk?
Adverse Childhood Experiences, negatieve jeugdervaringen, childhood trauma, toxische stress,
vermijdbare kinderbeschadiging. Niemand zou nog het woord kindermishandeling moeten gebruiken.
Het is in het licht van de ACEswetenschap – de epidemiologie van ACEs, de neurobiologie van ACEs,
de biomedische gevolgen van ACEs, de epigenetica dan wel de transgenerationaliteit van ACEs: de
overdracht van (onverwerkte) trauma’s naar de volgende generatie en de epigenetische bevindingen in
dat verband
44
– net zo weinig wetenschappelijk meer als het steeds en overal maar opduikende cijfer
van 118.000 of 119.000 mishandelde kinderen per jaar in Nederland.
45
Rond dat cijfer (meer dan drie procent van alle kinderen in Nederland, op jaarbasis) zit een factor
drie van mensen met vier of meer ACEs (meer dan tien procent van alle volwassenen), en een factor
tien van onveilig gehechte jonge kinderen (globaal dertig tot veertig procent).
46
Allemaal indicatoren
van vermijdbare kinderbeschadiging. Wat zegt een cijfer van 118.000 of 119.000 dan nog? Zeker in
het licht van wat we weten over de levenslange gevolgen van ACEs: chronische ziekten, arbeidsuitval,
gedragsproblemen, verslavingen, zelfdodingen, een statistisch kortere levensverwachting (bij zes of
meer ACEs) van 20 jaar.
47
De omvang en ernst hiervan trekken een zware wissel op de lichamelijke en
geestelijke volksgezondheid en de veiligheid van de samenleving. Denk aan zorgkosten, de mate van
schooluitval, arbeidsuitval, criminaliteit, uitkeringsafhankelijkheid, mislukte relaties, huiselijk geweld
en, niet in de laatste plaats, opvoedingsproblemen in de volgende generatie.
14. De ACEsbeweging
En dan de ACEsbeweging. Over de ACEsbeweging meldt de website van het ACEs Connection
Network:
48
‘ACEs Connection is a social network that accelerates the global movement toward
recognizing the impact of adverse childhood experiences in shaping adult behavior and health,
and reforming all communities and institutions – from schools to prisons to hospitals and
churches – to help heal and develop resilience rather than to continue to traumatize already
traumatized people.’
Op 15 augustus 2016 berichtte ACEsConnection:
49
44
Zie https://acestoohigh.com/aces-101/ (What other research explains the results of the ACE Study?).
45
Zie http://nji.nl/kindermishandeling-probleemschets-cijfers.
46
Zie hierboven noot 25, 26 en 27.
47
Zie https://acestoohigh.com/aces-101/ (Why are ACEs significant?).
48
Zie http://www.acesconnection.com/pages/about.
49
Zie http://www.acesconnection.com/blog/milestones-in-the-aces-movement-we-are-10-000-and-two-major-
reports-show-that-community-aces-initiatives-make-a-difference.
12
‘Milestones in the ACEs movement: We are 10,000+ … Sometime over the last month, we
passed 10,000. Just three short years ago there were 1,000 members of ACEsConnection. The
people who are part of ACEsConnection are either using the knowledge of ACEs science to
change themselves, their families, their organizations, their systems or their communities … or
they’re planning on it.’
Mensen die zich aansluiten bij ACEsConnection, zijn ‘trauma-informed’
50
– laten we dat vertalen als
traumabewust.
51
Zij zijn zich bewust van de gevolgen van toxische stress op de hersenontwikkeling
tijdens de zwangerschap en de eerste levensjaren, de – vroegere en latere – gezondheidsschade, de
emotionele schade, de relationele schade, de transgenerationele schade en de gevolgschade op sociaal,
maatschappelijk en economisch gebied.
Traumabewuste mensen zijn kind-sensitief, óók ten aanzien van de eigen jeugd, de eigen
ACEs. Zij stellen zichzelf vragen als:
● Welke toxische stress heeft mogelijk een rol gespeeld in mijn eigen ontwikkeling als kind?
52
● Hoe ga ik daar nu mee om?
● Hoe sensitief kan ik daardoor zijn naar kinderen?
● Of hoezeer belemmeren onverwerkte en – dus – nog rondspokende ACEs uit mijn verleden mij nog?
En wat doe ik met mijn personal ghosts?
53
● Hoe draag ik bij aan het doorbreken van de onkunde en het taboe rond ACEs? Het taboe rond het
benoemen en onder ogen zien van ACEs bij mijzelf en bij collega’s? Of bij anderen uit mijn
omgeving, ouders, kinderen en de professionals met wie ik werk?
● Hoe praat ik met een kind over wat het kind voelt, en wat ik voel? (Zie in dit verband de zojuist
verschenen Emowijzer van Yvonne Franssen.
54
)
Tienduizend aangeslotenen – wereldwijd, dat is nog maar een begin. Als alle professionals die in
Nederland met ouders en kinderen werken, allen die zich om het lot en de leefsituatie van ouders en
kinderen bekommeren, zich aansluiten, is dat aantal in één klap ‘tig’ keer verveelvoudigd. Zoals ook
mensenrechtenorganisaties weten: samen sta je sterk.
15. Het kind uit beeld
Volgens de krantenkoppen, en de inspectierapporten, raakt het kind steeds uit beeld. Maar wat daar
onderligt, is de baby die uit beeld wordt gehouden door de maatschappij, wetgeving, politiek,
rechtspraak. Studenten in het vak Rights of the Child aan het University College in Maastricht leg ik
de casus voor van Michele. De casus is verzonnen, geschreven door een Amerikaans rechtsgeleerde en
50
Zie http://www.samhsa.gov/nctic/trauma-interventions.
51
Zie voor een traumabewuste instelling in Nederland http://www.ogheldring.nl/trauma-geinformeerde-
organisatie. Zie ook http://centerforyouthwellness.org/ en http://www.traumainformedcareproject.org/.
52
Zie https://acestoohigh.com/got-your-ace-score/. Of http://www.whatsyouracescore.com/
(http://www.elevatemontana.org/find-your-ace-score/). Voor een Nederlandse versie zie Kuiper e.a., hierboven
noot 26.
53
De term personal ghosts ontleen ik aan Vincent Felitti (hieronder aangehaald door Veronique Mead in een
blog van 20 maart 2015, http://chronicillnessblog.com/adverse-childhood-experiences-and-chronic-illness-
boydhood/; de originele bron is: Vincent J. Felitti, ‘Commentary: Adverse childhood experiences and adult
health,’ Academic Pediatrics Volume 9, Number 3, 2009, pp. 131-132, online
http://static1.squarespace.com/static/500ee7f0c4aa5f5d4c9fee39/t/53ecfab7e4b03cc699a85f97/1408039607750/
Adverse+Childhood+Experiences+and+Adult+Health.pdf): ‘A serious question is what primary prevention
would look like. One suspects that improving parenting skills across the nation might be the crucial issue here.
The number of adults is myriad – including physicians – who have had no firsthand experience of supportive
parenting. How might we address that serious lack on a population basis? The impact of a successful approach
here might be as great as that of a major vaccine. Resistance to obtaining and acting on this information from
childhood is to be expected. It will be the result of several factors: the awakening of personal ghosts [emphasis
added, JW], discomfort in breaking taboos, lack of training or knowledge, concern over upsetting parents, and
perceived lack of time and reimbursement.’
54
Yvonne C. Franssen, Emowijzer; Samen praten over wat je voelt, Amsterdam: SWP, 2016. Zie ook
http://emowijzer.nl/.
13
filosoof, James Dwyer.
55
Michele is een pasgeborene in een extreem risicovolle omgeving. Vader zit
vast wegens seksueel misbruik van een zusje. Moeder is zwaar depressief, niet in staat voor zichzelf te
zorgen en sensitief en responsief (invoelend, verantwoord) met Michele om te gaan. Moeder heeft
geen netwerk, geen familie die zou kunnen bijspringen. Micheles kansen op veilige gehechtheid en
gezonde hersenontwikkeling zijn minimaal, zo niet nihil. Hoe verzin je het? Of komt u dit maar al te
bekend voor? In de casus zijn er meer dan genoeg gezinnen die Michele willen adopteren. Maar
moeder wil dat niet. Al heel snel in de discussie van studenten gaat alle sympathie uit naar de moeder,
wier kind bij of kort na de geboorte dreigt te worden ‘afgepakt.’ En verdwijnt (het belang van) baby
Michele uit beeld.
16. Geen bloedband maar zorgband
Wat zou dáár weer onderliggen? De bloedbandmythe? Maar bloed-band is in innerlijke tegenspraak,
een contradictio in terminis. Bloed (DNA) creëert geen band, maar is voor de volwassene het
vertrekpunt om een band te vormen. Een baby heeft geen idee dat zijn of haar neusje op dat van vader
lijkt. Hij of zij is op zoek naar de tepel, naar huidcontact, warmte, armen om zich heen, oogcontact,
interactie, communicatie.
56
Wat begon als twee samensmeltende cellen groeit uit tot biljoenen
verbindingen tussen miljarden hersencellen. Hersenverbindingen die ontstaan door intensieve intieme
interactie: kwaliteit èn kwantiteit van wat de volwassene aan aandacht en zorg biedt.
Hersenverbindingen die bepalend zijn voor de latere gezondheid, veerkracht èn persoonlijkheid. Dus
bloedband – laten we ook dat woord verbannen – moet zijn zorgband. De kwaliteit daarvan bepaalt de
toekomst van het kind en op grotere schaal van de maatschappij, de mensheid en – volgens Robin
Grille, auteur van Parenting for a Peaceful World – de wereldvrede.
57
Dus de inspectiespiegel van artikel 3 VRK en artikel 12 VRK die jeugdzorg en hulpverleners
wordt voorgehouden, moet de maatschappij en de politiek worden voorgehouden, moeten we onszelf
voorhouden. Die pijlerbepalingen zijn niet te verwezenlijken zonder de andere twee pijlerbepalingen.
De spiegel van artikel 2 VRK en artikel 6 VRK: gelijke startkansen en optimale ontwikkelingskansen
voor elk kind: politiek investeer daarin, maatschappij eis dat. Maatschappij, eis dat de politiek dat
regelt, zodat de discriminatie en de onmenselijke behandeling van baby’s stopt.
17. De baby in beeld
De baby moet in beeld komen als rechthebbende op voorbereide en toegeruste competente opvoeders.
Het kind in beeld – centraal, gezien èn gehoord – niet alleen bij hulpverleners en andere professionals
die met ouders en kinderen werken, maar op het netvlies van elke volwassene, aanwezig in elke vezel
van de samenleving.
58
Zal dat ooit gebeuren? Wel, de gekleurde medemens als bezit van de blanke is
afgeschaft. Al is lang nog niet alle racisme verdwenen. De vrouw als bezit van de man (van vader of
echtgenoot) is afgeschaft. Al is lang nog niet alle seksisme verdwenen. Het kind, de baby, als bezit van
de ouders (van vader, later van vader èn moeder), is – formeel, naar internationaal recht – afgeschaft
krachtens het Kinderrechtenverdrag van 1989. Maar … nu nog ons kindisme (ons childism)
59
benoemen en onder ogen zien en de vier internationale verdragspijlers vertalen naar nationaal recht en
55
Zie http://law.wm.edu/news/stories/2010/dwyer-excerpt-constitutional-birthright.php. Zie ook James G.
Dwyer, The Relationship Rights of Children, Cambridge University Press, 2006, en James G. Dwyer, Moral
Status and Human Life: The Case for Children’s Superiority, Cambridge University Press, 2011.
56
Zie Weterings (hierboven noot 7), pp. 103-106.
57
Robin Grille, Parenting for a Peaceful World, Second edition, Vox Cordis Press: Avalon Beach, New South
Wales, Australia, 2013. Zie ook http://our-emotional-health.com/ en http://our-emotional-health.com/book-
peacefulWorld.html.
58
Zie in dit verband voor Zweden de column ‘Kinderrechten echt centraal’ van Mascha Kamphuis (voorzitter
AJN Jeugdartsen Nederland), http://ajnjeugdartsen.nl/blog/kinderrechten-echt-centraal-blog-mascha-kamphuis/,
direct: http://jgz.captise.nl/Actueel/Nieuws/tabid/114/Articleid/1356/view/Details/mid/2019/Default.aspx
(Captise 28 mei 2016). Kamphuis eindigt haar column met de woorden: ‘Wat brengt ons de Zweedse aanpak?
Het overlijden van Sharleyne had er wellicht mee voorkomen kunnen worden.’
59
Zie hierboven noot 37.
14
beleid. Dat kost tijd, strijd, volharding en moed. Maar de eerste tienduizend aangeslotenen bij de
ACEsbeweging zijn traumabewust. Dat kunnen er miljoenen worden.
We weten nu dat we naar echte preventie moeten, structurele, systematische preventie: een
sluitend systeem van voorbereid ouderschap. Ook al is daartoe dan wellicht nog een lange en
moeizame weg te gaan, ieders inzet moet zijn: Papillon uit Heerlen en Sharleyne uit Hoogeveen, dat
mogen we nooit meer laten gebeuren.
18. Conclusie: een Big Five van aanbevelingen
Om de Big Five ontwikkelingsvoorwaarden voor kinderen (de vijf rechter-vingers Liefde, Grenzen,
Respect, Leren en Spelen) en de Big Five van voorbereid ouderschap en structurele preventie van
kindermishandeling (de vijf linker-vingers van SMECC) voor heel Nederland stap voor stap dichterbij
te brengen, volgen hier, bij wijze van conclusie, een ‘Big Five’ van aanbevelingen:
(1.) Zie de drie feiten met betrekking tot empowerment en responsibilisering onder ogen:
● Alle (aanstaande) ouders hebben informatie en ondersteuning nodig: ‘it takes a village to
raise a child!’
● Sommige (aanstaande) ouders hebben specifieke steun en hulp nodig: hun rugzakje aan
ACEs – en andere sores – moet eerst worden verlicht!
● Sommige zwangerschappen zijn zo risicovol dat prenataal overleg met de aanstaande ouders
een antwoord moet geven op de vraag hoe hun baby het best kan worden verzorgd – en door
wie: elke baby heeft recht op competente opvoeders aan zijn of haar wieg!
(2.) Ken uw VRK, en met name de vier pijlers van de kinderrechten:
● Responsibilisering van alle aanstaande ouders. Geen discriminatie: voor elke baby
verantwoorde startkansen, geen onmenselijke situaties voor baby’s (artikel 2 VRK). En wel
aan de hand van minimumvoorwaarden voor de verantwoorde uitoefening van ouderlijk
gezag, bij voorkeur vast te leggen in de wet, zoals ook is gebeurd met de norm op het niet
slaan en vernederen van kinderen (artikel 1:147 BW).
● Prioritering: veiligheid en ontwikkeling van baby en kind altijd voorop, in wet, beleid en
hulpverlening (artikel 3 VRK).
● Investering in empowerment van (aanstaande) ouders en (dus) in vroege kindontwikkeling,
nationaal en in elke gemeente: voor alle kinderen optimale startkansen (artikel 6 VRK).
● Participatie van elk kind, vanaf de wieg: baby’s en jonge kinderen observeren, alle kinderen
horen als hun ADHD-rechten (Attachment, Dignity, Health & Development: veilige
gehechtheid van baby en peuter, waardigheid van het kind, gezondheid en ontwikkeling) in het
geding zijn; altijd alle kinderen een stem geven en laten meedoen (artikel 12 VRK).
(3.) Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind is, dankzij zijn verdragscomité, een ‘levend verdrag.’
Neem derhalve niet alleen kennis van de bepalingen in het VRK maar ook van de Algemene
Aanbevelingen (General Comments) van het Comité inzake de Rechten van het Kind, dat toezicht
houdt op de naleving van het VRK en waar Nederland aan moet rapporteren (te vinden op de website
van de Office of the High Commissioner for Human Rights in Genève, OHCHR.org).
(4.) Ken uw ACEs: zoek informatie over ACEs en over traumabewuste instellingen en organisaties op
ACEsTooHigh.com en ACEsConnection.com. Kijk voor een Nederlands voorbeeld ook op de website
van de Heldringstichting (OGHeldring.nl/trauma-geinformeerde-organisatie).
(5.) En last but not least: zoek aansluiting bij het ACEs Connection Network, de internationale
beweging om ACEs te voorkomen, trauma’s te herstellen en veerkracht te bouwen: ‘Join a Group:
organizations, cities, counties, states, and special-interest groups implementing ACEs-[informed],
trauma-informed and resilience-building practices.’
60
60
Zie http://www.acesconnection.com/blog/welcome-to-acesconnection-com.
15
Gehoor geven aan deze Big Five aanbevelingen lijkt mij de beste start om SMECC, een effectieve
structureel-preventieve aanpak van vermijdbare kinderbeschadiging, als stip op de horizon steeds
dichterbij te zien komen. Om zo met z’n allen voor alle kinderen de basisvoorwaarden te scheppen
voor een gelukkige jeugd en een optimale ontwikkeling tot gezonde en evenwichtige volwassenen.
19. Literatuur en websites, verder lezen
Over het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (VRK, in het Engels CRC):
● http://ohchr.org/EN/HRBodies/CRC/Pages/CRCIndex.aspx, Convention (CRC) en General Comments
● Jan CM Willems, ‘The Convention on the Rights of the Child at 25: Theory, Reality, Ideology, Opportunity –
A TRIO Review,’ in: Michiel Matthes et al. (eds.), Improving the Quality of Childhood in Europe 2015 –
Volume 6, Brussels: Alliance for Childhood European Network Foundation, 2016, pp. 122-141, online (najaar
2016) op http://www.allianceforchildhood.eu/publications
Over de Science of Early Childhood:
● http://developingchild.harvard.edu/science/
Over emotionele ontwikkelingsvoorwaarden en over basisbehoeften en schematherapie:
● Robin Grille, Parenting for a Peaceful World, Second edition, Avalon Beach (New South Wales, Australia):
Vox Cordis Press, 2013 (zie http://our-emotional-health.com/)
● Hannie van Genderen, Gitta Jacob & Laura Seebauer, Patronen doorbreken; Negatieve gevoelens en
gewoonten herkennen en veranderen, Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds, 2015
Over ACEs en ACEswetenschap:
● https://acestoohigh.com/aces-101/
● http://www.cdc.gov/violenceprevention/acestudy/
● Rebecca M. Kuiper, Elise Dusseldorp, Antonius G.C. Vogels, A first hypothetical estimate of the Dutch
burden of disease in relation to negative experiences during childhood [ACEs], TNO Quality of Life, TNO
report, Leiden: TNO, 2010 (Nederlandse ACE Questionnaire in de Appendices),
http://repository.tudelft.nl/view/tno/uuid%3A9cf1d8e2-439d-4352-a089-6d5cf18ec4a0/
Over de ACEsbeweging (ACEsConnection):
● https://acestoohigh.com/aces-too-high-network/
● http://www.acesconnection.com/
Over structurele preventie (SMECC-model):
● Jan CM Willems, ‘Principles and promises in the Convention on the Rights of the Child and the Convention
on the Rights of Persons with Disabilities,’ in: Lisa Waddington, Gerard Quinn, Eilionoir Flynn (eds.), European
Yearbook of Disability Law – Volume 3, Cambridge-Antwerp-Portland: Intersentia, 2012, pp. 59-100; voor een
‘updated’ online versie zie Jan CM Willems, ‘It takes a SMECC to raise a child; Meeting Basic Developmental
Needs of Newborn Persons: Principles and Promises in CRC and CRPD,’
http://pub.maastrichtuniversity.nl/2bde406f-987e-456e-9463-94453a464143
Over kinderdiscriminatie (kindisme, childism):
♦ Kindisme:
● Jan CM Willems, ‘Kindisme en anti-kindisme na Korczak: Kinderrechten tussen vooroordeel en SMECC-
model,’ in: Helma Brouwers en Theo Cappon (red.), Het verlangen naar een betere wereld: Een hoopvol
perspectief voor kinderen en opvoeders in moeilijke situaties, Janusz Korczak Stichting: Amsterdam, 2012, pp.
37-55; online versie http://pub.maastrichtuniversity.nl/02380134-5d1e-4d0c-a616-cc7ef32215e9
● Jan CM Willems, ‘Kindisme: vooroordelen, geweld en wreedheid tegen kinderen,’ PIP-Pedagogiek in praktijk
nr. 69, november 2012, pp. 18-21 (http://www.pedagogiek.nu/)
♦ Childism:
● Elisabeth Young-Bruehl, Childism; Confronting Prejudice Against Children, New Haven and London: Yale
University Press, 2012
● Jack C. Westman, Parent Power: The Key to America’s Prosperity, CreateSpace/Amazon: North Charleston,
South Carolina, 2013
16
● Jan CM Willems, ‘Too Close to Home: The Denial of Prejudice and Discrimination Against Children,’ in:
Roland Moerland, Hans Nelen, Jan CM Willems (eds.), Denialism and Human Rights (Maastricht Series in
Human Rights), Cambridge-Antwerp-Portland: Intersentia, 2016, pp. 69-96 (online na januari 2017)
Over kinderparticipatie en het praten met kinderen over gevoelens:
● http://kinderrechtennu.nl/
● http://emowijzer.nl/
● Yvonne C. Franssen, Emowijzer; Samen praten over wat je voelt, Amsterdam: SWP, 2016.
[© Dr Jan CM Willems, Maastricht 13 december 2016 (8.811 woorden).]
