Content uploaded by Yavuz Akbas
Author content
All content in this area was uploaded by Yavuz Akbas on Feb 01, 2018
Content may be subject to copyright.
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 201
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ COĞRAFİ
BİLGİ KAYNAKLARI VE ZİHİN HARİTALARINDAKİ
DÜNYA İMAJLARI
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and
World Images in Their Mental Maps
Doç. Dr. Yavuz AKBAŞ1
Araş. Gör. Saliha TOROS2
▼
Özet
Bireylerin yakın çevresinden küresel çevreye ilişkin mekansal
algılamaları, deneyimleri yoluyla zihinlerinde oluşturdukları bilişsel yapılara
dayalı olarak şekillenir ve farklılık gösterir. Dünya coğrafyasıyla ilgili
oluşturulan bilişsel yapıların ortaya çıkarılmasında kullanılan tekniklerden biri
de zihin haritalarıdır. Zihin haritaları, bireylere yaşadıkları mekansal çevre
hakkındaki bilgilerini; edinme, depolama, kodlama, hatırlama ve değişiklik
yapma imkanı sağlayan bilişsel süreçleri kapsayan bir yapıdır. Bu çalışmanın
amacı, sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının coğrafyaya ilişkin bilgi
kaynaklarının neler olduğunu ve zihin haritaları aracılığıyla dünya coğrafyasına
ilişkin imajlarını tespit etmektir. Çalışmada tarama yöntemi kullanılmıştır.
Araştırmaya katılan örneklemin dünya imajları ve coğrafi bilgi kaynakları ile
ilgili bir durum tespiti amaçlandığından bu yöntemin kullanılmasının uygun
olacağı düşünülmüştür. Araştırmanın örneklemi, KTÜ, Fatih Eğitim Fakültesi
Sınıf Öğretmenliği programında öğrenim gören 3. sınıf öğrencileri arasından
seçilmiştir. Veri toplama aracı olarak coğrafi bilgi kaynakları için anket formu
ve dünya coğrafyasına ile ilgi imajları içinse zihin haritaları kullanılmıştır.
Öğretmen adaylarının zihin haritaları, literatürden yararlanılarak hazırlanan
kategorilere göre analiz edilmiş ve puanlamıştır. Anket sonuçları ve zihin
haritalarından elde edilen puanların farklı değişkenlere göre analizinde ise SPSS
paket programı kullanılmıştır. Araştırma sonunda, sınıf öğretmenliği öğretmen
adaylarının zihin haritalarındaki dünya coğrafyasına ilişkin sahip oldukları
bilişsel yapıları ve bunların doğruluk düzeyleri belirlenmiş, coğrafi
1
Karadeniz Teknik Üniveristesi, Fatih Eğitim Fakültesi, yakbas@ktu.edu.tr
2
Karadeniz Teknik Üniveristesi, Fatih Eğitim Fakültesi, salihatoros@ktu.edu.tr
Dergiye Müracaat Tarihi: 07.06.2016
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
202 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
bilgilerinin geliştirilmesine ilişkin önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sınıf Öğretmenliği, Öğretmen Adayı, Zihin Haritaları,
Coğrafi Bilgi, Dünya İmajı.
Abstract
Spatial perception of individuals from local environment to global
environment shapes and varies based on cognitive structures composed via their
experience in their mind. Mental maps is one of the tools that is being used to
uncover the cognitive structures relevant to world geography. Mental map is a
structure involving cognitive process that enables acquisition, storage, coding,
recall and emendation on individuals’ information about local environment. The
aim of the study is to determine world geography images of pre- service
elemantary teachers via mental map and their information resources about world
geography Survey method is used in this study. Using this method is thought to be
appropriate for this study, because it is intended to determine study sample’s
state of world images and geographic information sources. The sample of this
study was chosen among junior students trained in pre-servise elementary
teacher programme in Faculty of Fatih Education, Karadeniz Technical
University. Survey for geographic information sources and mental maps for
images related to world geography were used as data collection tools. Pre-
service teachers’ mental maps were analyzed and scored based on categories
developed from literature. To analyze the scores obtained from survey and mental
maps with respect to different variables, SPSS programme were used. As a result
of the study, pre- service elemantary teachers’ cognitive structures about world
geography images in their mental maps and accuracy of them was determined
and suggestions related to geographic information development were listed.
Keywords: Pre-service Elementary Teacher, Mental Maps, Geographic
Information, World Image.
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 203
1.Giriş
İnsanlar, yaşadıkları mekânı hatta daha geniş kapsamlı ele alınacak olursa dünyayı,
birbirinden çok değişik boyutlarda algılar ve kavrarlar. İnsanların doğrudan etkileşimde
bulunmadığı veya görmediği yerlerde bu algının bir parçasıdır (Tunçel, 2002). Bireylerin
günlük hayatlarında yaptığı rutin işlerin planlamasında, kısa ve uzak mesafeler için
yaptığımız rota seçimlerinde zihnimizde oluşturduğumuz bu mekânsal algılama etkili
olmaktadır. Taş (2003) tarafından verilen bir örnekte olduğu gibi, futbol oynamayı çok
seven ve oynayan birisi yaşadığı yerdeki bütün futbol sahalarını çok iyi bilir. Buna karşılık,
komik kitaplara merakı olan birisi ise aynı şehirde var olan bütün kitapçıların yerini bütün
detaylarına kadar bilirken futbol sahalarının nerede olduğu konusunda hiç bir fikre sahip
olmayabilir.
Bunu yanında çevremize ait oluşturduğumuz mekânsal algılamalarla gerçek dünya
arasında farklılıklar olabilmektedir. Örneğin bir şehrin haritası ile o şehirde yaşayanların
zihinlerinde oluşturdukları haritalar arasında önemli farklılıklar olduğu belirtilebilir. Hatta
her bireyin o şehre ya da yere ait özellikler hakkında zihinlerinde oluşturdukları haritaların
birbirinden farklı olduğunu iddia etmek çok da hatalı olmaz (Taş, 2003; Temurçin ve
Keçeli, 2015; Aliağaoğlu, 2007). Bireylerin zihin haritalarındaki farklılaşmada; yetişmiş
olduğu çevre, seyahatler, mekanın uzaklığı/yakınlığı, cinsiyet, etnik durum, ailenin sosyo-
ekonomik durumu, almış olduğu eğitimin kalitesi ve aile önemli faktörlerdir (Saarinen,
MacCabe ve Morehouse, 1988; Saarinen 1999; Saarinen, 2001; Taş, 2003). Kişilerin
zihinlerinde oluşturdukları, kendilerine özgü bu bilişsel yapıların anlaşılmasında kullanılan
yöntemlerden biri de zihin haritalarıdır (Saarinen,1988; Kitchin ve Jacobson,1997). Tuan’a
(1975) göre bir zihin haritası algının özel bir şeklidir, kağıt ve kalem olmaksızın zihnimizde
oluşturabildiğimiz haritadır. Ayrıca bunlar, gerçek haritalar gibi bilgileri yapılandırma,
depolama ve organize etme araçlarıdır. Mekan içindeki farklı noktalar arasında bağlantıları
sağlayan zihin haritaları olmaksızın insanlar, yeryüzünde bir yeri saptamak için rastgele
mevkiler/konumlar ve yollar aramak zorunda kalabilirler (Gillespie, 2010). Ancak zihin
haritaları beynimizde, yayınlanmış gerçek haritalar gibi depolanmazlar. Aksine beynimizde
yakın ve uzak çevremizdeki nesnelerin yerlerinin (ev, okul, mahalle, şehir, bölge, ülke gibi)
nerelerde olduğu hakkında bizim sahip olduğumuz bilgilerdir. Bu bilgiler sayesinde günlük
hayatımızı devam ettirir aynı zamanda haritalandırırız. Zihin haritaları, bir resim, taslak
harita, üç boyutlu bir şekil olarak ya da sözlü bir şekilde ifade edilebilmektedirler (Taş,
2003).
İlk kez Tolman’ın (1948:143) çalışmasında dile getirilen zihin haritaları, sadece
uyarıcı-tepki bağlamında değil, yapıların sinir sistemi içinde inşa edildiği öğrenmeleri de
destekleyen fonksiyon olarak kullanılmıştır. Zihin haritaları gibi zihinsel yapılar, çeşitliği
az, basit birimlerden; daha kapsamlı, çeşitliliği fazla olan birimlere kadar değişkenlik
gösterir. Dolayısıyla insanların mekâna ilişkin zihin haritaları da az detaylıdan, çok detaylı
ve karmaşık yapılardan oluşabilirler. Coğrafyacılar ve bu alandaki eğitimciler, kişilerin
zihin haritalarını ve onların çevresindeki mekânın zihinlerinde ne şekilde yer aldığını
öğrenmek isterler. Çünkü insanların hafızalarından çizdikleri haritaların incelenmesi
çevresel bilginin elde edilmesinde, temel coğrafi bilgilerin değerlendirilmesinde temel
metotlardan biridir (Blades, 1990; Gieseking, 2013; Nishimoto, 2012).
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
204 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Dorling ve Fairbairn’e (1997) göre de zihin haritalarını önemli kılan şey, bu
konunun okullarda öğretilecek kadar önemli olduğu ve dünyanın çok farklı görüntüsünün
olduğu (insanlara göre değiştiği) ve her bir görüşün (bakış açısının) eşit oranda değeri
olduğudur. Her öğrencinin dünyayı nasıl gördüğü farklı olup belirli bir temele
dayanmaktadır (akt. Taş, 2003).
Coğrafyada zihin haritalama yaklaşımı başlangıçta insanlarda bilgileri kazanma,
kodlama, depolama, hatırlama ve manipüle etmesini sağlayan süreçleri kabaca ortaya
çıkarmak için kullanılmıştır. Çünkü zihin haritaları bu manada, insanların içsel mekânsal
yansımalarını dışarı vuran bir yol ve etkileyici çıktılar üreten ve doğası gereği sahip olduğu
esneklik, açıklık ve potansiyel coğrafi anlayışını ortaya çıkmasına imkân veren bir tekniktir
(Saarinen,1987). Kevin Lynch (1960) “The Image of the City” adlı çalışmasıyla ilk kez
insanlar tarafından Amerikan şehirlere ait özelliklerin doğru algılanmasında ve fark
edilmesinde, o şehirde yaşayan insanların zihinlerindeki mekânsal imajların ve haritaların
etkili olduğu dile getirilmiştir. Bu çalışma, araştırmacıların dikkati çekmiş, zihin
haritalarının veri toplama toplama aracı olarak kullanıldığı birçok çalışma yapılmıştır (Wise
and Heckley Kon, 1990; Saarinen, 2001; Gieseking, 2013).
İnsanların zihnindeki coğrafi çevre algısının dışa vurumunu sağlayan taslak
haritalarının önemi yanında taslak haritalama yöntemine yönelik birçok eleştiri de
yapılmaktadır. Bunlardan biri: Taslak haritaların coğrafi bilgiden çok harita çizme
becerisini gösterdiği eleştirisidir. İnsanlar zihinlerinde düşündükleri dünyayı ortaya
çıkarmak için gerekli birikime sahip olmadıklarında bilgilerini taslak haritalarda
gösterememektedir. Bir kişinin taslak haritasında bir yerin ya da coğrafi özelliklerin eksik
olması, o kişinin yerler hakkındaki bilgi eksikliğini göstermez. Diğer bir eleştiri de taslak
haritaların yorumlanmasında haritanın doğasında bulunan subjektiflikten dolayı net duruş
gösterememe ve objektif kriterler sağlama zorluğudur (Saarinen,1987). Sınırlılıklarına
rağmen zihin haritaları insanların çevreye ait algılamalarını dışa yansıtmada en sık
kullanılan veri toplama araçlarından biridir ve insanların bilgilerini değerlendirmede
kullanılan diğer metotlar kadar geçerlidir (Blades, 1990). Önceki çalışmalardan hareketle
zihin/taslak haritaları insanların dünya üzerindeki alanların organizasyonuna ilişkin fikirleri
kadar, onların dünya üzerindeki konumlar ve yerler hakkındaki bilgileri konusunda da bilgi
almaya ve değerlendirme yapmaya imkan sağlar (Saarinen, 1987; Saarinen, MacCabe ve
Morehouse, 1988; Metz,1990; Saarinen, 1999; Chiodo, 1997; Saarinen 2001; Gökten ve
Südaş, 2014).
Bu haritalar, insanların yerelden, küresel çevreye yaşadıkları dünya hakkındaki
bilgilerini değerlendirme için çok yararlıdırlar. Bu yönüyle zihin haritaları, insanların
zihinlerindeki içsel/bilişsel haritaların (/internal/cognitive map) kâğıda aktarmasını gerekli
kılar (Comenetz, 2005). Böylece dışa çıkmış zihin haritalarıyla, hem öğretmenler hem de
öğrenciler, dünya üzerinde var olan objelerin mekansal olarak göstermedeki bilgi ve
yeterlilik düzeylerini etkili bir şekilde değerlendirebilirler. Bir kişinin mekân tassavuru
coğrafyanın keşfi için temel unsurdur (Bell, 1999). Öğrencilerin elle çizdikleri taslak
haritaları istenmesi, iyi bir coğrafya eğiminin oluşması için iyi bir uygulamadır. Birçok
öğretmen ve araştırmacı, öğrencilerin coğrafi mekanı tanımlamadaki becerilerini, çeşitli
değişkenlere göre değerlendirmede taslak haritalar kullanmaktadır (Saarinen, MacCabe ve
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 205
Morehouse, 1988; Chiodo, 1993; Chiodo, 1997; Saarinen, 1999; Saarinen, 2001; Coluccia,
Iosue ve Brandimonte, 2007; Nishimoto, 2012). Çünkü literatürde de belirtildiği gibi zihin
haritaları, kişilerin mekansal imajlarının en belirgin özelliklerini inceleme fırsatı sağlar ve
coğrafi konu ve deneyimler ile gerçek dünya arasındaki etkili bağları sunar. (Wise ve
Heckley Kon, 1990; Chiodo, 1993; Chiodo, 1997; Comenetz, 2005). Bu konudaki en
kapsamlı çalışmalardan biri Saarinen (1987) tarafından yürütülmüştür. Araştırmacı, 52
ülkeden 71 farklı noktadan 3683 zihin haritası toplamış ve bunları konum, doğruluk ve
boyut/şekil bakımından gerçeklikle kıyaslayarak farklı kültür ve coğrafi bölgelerde
yaşayanların zihin haritalarındaki farklılıkları tespit etmeye çalışmıştır.
Bu çalışmada sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının dünyaya ilişkin algılarının
ve zihinlerinde dünyanın konumlandırılmasını ne düzeyde yapılandırdıklarını test etmek
için zihin haritaları kullanılmıştır. Ülkemizde zihin haritaları ile ilgili yapılan çalışmaların
(Tuncel, 2002; Taş, 2003; Aliağaoğlu, 2007; Südaş ve Gökten, 2012; Özdemir, 2014;
Temurçin ve Keçeli, 2015) sınırlı olması ve sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının, zihin
haritalarına yönelik bir çalışmaya rastlanmamış olması nedeniyle, bu çalışmanın ilgili alana
katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çocukların, yaşadıkları mekana ve dünyaya ilişkin
temel kavramları bilimsel doğrulara dayalı olarak öğrenmelerinde sınıf öğretmenleri önemli
rol oynamaktadır. Bu nedenle, öğretmen adaylarının zihinlerinde, yaşadıkları dünyaya
ilişkin algılarının ve bunun yansıması olan zihin haritalarının gerçekliği, ilkokul döneminde
yaşanılan mekânın anlaşılmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin başarısında etkili olacaktır.
Bunun yanında öğretmen adayları mesleğe başladıklarında, öğrencilerinin yaşadıkları
çevreyi anlamalarını sağlama ve coğrafi kavramları öğretme başarısı, onların coğrafi bilgiye
ulaşma yol, yöntem ve araçlar konusunda sahip oldukları yeterliliklere ve özgüvene
bağlıdır. Çünkü içerik bilgisi aktarmaktan çok, coğrafi bilgi ve becerinin öğrenme yollarını
öğretilmesi için öğretmenlerin bu konuda yeterli olmaları gerekmektedir. Bu konudaki
yeterliliklerinde hizmet öncesinde öğretmen adaylarına kazandırılması önem taşır.
Öğrencinin coğrafya dersinde kendisini nasıl gördüğünün, coğrafyaya veya onun
belli kısımlarına olan ilgilerinin bilinmesi, coğrafya başarılarının değerlendirilmesi için
önemlidir (Aydın,2010). Öğretmen adaylarının dünyaya ilişkin coğrafi bilgi düzeyleri zihin
haritaları aracılığıyla değerlendirilirken, aynı zamanda onların coğrafya dersi ile ilgili
görüşlerinin tespitine çalışılmıştır. Böylece ilköğretimden lisans düzeyine kadar coğrafya
konularının öğretildiği dersler, bu derslerdeki uygulamalar ve bunların yeterliliğine ilişkin
öğretmen adaylarının görüşlerinin, onların zihin haritalarında dünyayı doğru algılama
düzeylerini daha geniş bir perspektiften değerlendirilmesine yardımcı olacağı ön
görülmüştür. Yapılan bu çalışmanın ayrıca, sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının coğrafi
bilgi kaynaklarının ve zihinlerindeki dünya algısının belirlenmesi ile ilgili olarak
literatürdeki boşluğa katlı sağlayacağı düşünülmektedir.
1.2.Araştırmanın Problemi
Bu araştırmada, “Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının küresel ölçekte dünya
algısı nasıldır?”, “Öğretmen adaylarının coğrafya ile ilgili farklı kaynaklara, aldıkları
coğrafya eğitime ve kendilerini coğrafi bilgi bağlamında ne derece yeterli gördüklerine
ilişkin görüşleri nelerdir? sorularına yanıt aranmaya çalışılacaktır. Diğer bir cevap aranacak
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
206 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
soru ise, “Öğretmen adaylarının zihin haritalarındaki başarı durumu ile coğrafi bilgi
bakımından kendi yeterlilikleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olup
olmadığı?” şeklindedir.
2.Araştırmanın Yöntemi
Bu araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Betimsel yöntemler,
temelde var olan durumu betimlemeye yönelik yöntemlerdir ve geçmişte veya şu anda var
olan durumu niteliksel ve niceliksel olarak tanımaya çalışır (Erözkan, 2007:104).
Betimleme olayları ve problemleri anlama ve anlatmada ilk aşamayı oluşturur. Bilimsel
etkinlikler olayların betimlenmesiyle başlar ve bu sayede onları iyi anlayabilme,
gruplayabilme olanağı sağlanır (Kaptan, 1998:59). Bu çalışmada öğretmen adaylarının
coğrafi bilgi kaynaklarının neler olduğu ve zihinlerinde var olan dünya algısı ile ilgili bir
durum tespiti amaçlandığından betimsel yöntem tercih edilmiştir.
2.1 Araştırmanın Örneklemi
Araştırma KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Programının 3. sınıfında
öğrenim gören 96 öğretmen adayı ile birlikte yürütülmüştür. Araştırmada örneklem seçme
yöntemlerinden amaçlı örnekleme yöntem kullanılmıştır. Amaçlı örnekleme yöntemi pek
çok durumda olgu ve olayların keşfedilmesinde ve açıklanmasında yardımcı olur (Yıldırım
ve Şimsek, 2000:69). Araştırmaya 3. sınıf düzeyinde öğretmen adaylarının alınmasında
lisans eğitimlerinde coğrafya derslerinin tamamlanmış olması ve ilköğretimden bu sınıf
düzeyine kadar farklı öğretim kademelerinde coğrafya konularını içeren derslerde öğrenim
görmeleri etkili olmuştur.
Tablo 1. Araştırmanın örneklemi
Tablo.1’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan 96 öğretmen adayının 26’sı erkek
(%27,1), 70’i ise bayan (%72,9)’dır. Araştırmada erkek bayan dağılımının dengeli dağılımı
istenmiş, ancak örneklem seçimi yapılan sınıf düzeyinde bayan öğrencilerin ağırlıkta olması
nedeniyle örneklemde denge sağlanamamıştır. Araştırmaya katılanların çoğu
Büyükşehir’de (%56,7) yaşarken, köyde yaşayanların oranı %12,5 düzeyindedir.
2.2. Verilerin Toplanması
Araştırma yöntemine uygun olarak veri toplamak amacıyla, sınıf öğretmenliği
öğretmen adaylarının coğrafi bilgi kaynaklarını ve dünya algılarını tespit etmek amacıyla
anket formu oluşturulmuştur. Oluşturulan formda öğrencileri tanımaya, kendi coğrafi
bilgilerinin düzeylerine, ortaöğretim ve lisans eğitimlerindeki coğrafya derslerinin
etkinliğine, coğrafya derslerinde haritaların kullanımına ve coğrafi bilgileri üzerinde etkili
Kişisel Bilgiler
f
%
Toplam
Cinsiyet
Erkek
26
27,1
96
Bayan
70
72,9
Büyükşehir
54
56,2
96
İl merkezi
9
9,4
Yerleşim yeri
İlçe
17
17,7
Köy
12
12,5
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 207
olan kaynaklara ilişkin maddelere yer verilmiştir. Araştırmada kullanılan anket, Saarinen,
MacCabe ve Morehouse (1988) tarafından kullanılan anket formundan yararlanılarak
hazırlanmıştır. İki coğrafya eğitimcisi akademisyen tarafından kapsam ve amaca uygunluk
bakımından incelenen anket, daha önce bahsedilen konulara ilişkin olarak, 5 madde 5’li
likert; 13 madde 4’lü likert; iki madde evet-hayır seçenekli ve iki madde profil sorularından
olmak üzere toplam 21 madde olarak düzenlenmiştir
Öğretmen adaylarının dünya algılarını belirlemek amacıyla zihin/taslak haritalar
kullanılmıştır. Araştırmada zihin haritalarının veri toplama aracı olarak nasıl kullanıldığı
literatürde incelenmiş ve çalışmada öğretmen adaylarına anket formunun yanında A4
boyutunda boş bir kağıt verilmiştir. Anket formunda yer alan yönergeye uymaları ve 20
dakika içinde verilen boş kağıda zihinlerinde kıtalar, ülkeler, okyanuslar nasıl yer alıyorsa
yapabildikleri kadar aktarmaları istenmiştir. Belirtilen süre içinde çalışmaya katılan ve
verilen yönergelere göre görevlerini bitiren öğretmen adaylarından veriler toplanmıştır.
2.3. Verilerin Analizi
Araştırmanın veri toplama aracı olan anket formundan elde edilen verilerin
analizinde ise SPSS 17.0 istatistiksel yazılımından yararlanılmıştır. Anket sorularına
verilen cevaplar frekans, aritmetik ortalama gibi betimsel istatistikler ve öğrencilerin zihin
haritası çizimlerinde kategorilere göre aldıkları puanların farklı değişkenlere göre
analizinde ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır.
Öğretmen adaylarının zihin/taslak haritalarının analizinde, literatürdeki (Saarinen,
MacCabe ve Morehouse, 1988; Nishimoto, 2012; Özdemir, 2014) örneklerden hareketle,
zihin haritaları tek tek incelenmiş belirli kritelere göre kategorilere ayrılmıştır. Bu
kategorilerin oluşturulmasında zihin haritalarda yer alan kıtaların sayısı, konumları,
boyutları ve haritada yer verilen ülke sayısı gibi kriterler kullanılmıştır. Oluşturulan
kategorilere göre zihin haritalarının analizi, iki coğrfaya eğitimcisi tarafından önce
bağımsız olarak yapılmış, sonrasında yapılan analizler karşılaştırılmıştır. İki araştırmacı
tarafından farklı kategorilere yerleştirilen az sayıdaki harita, tekrar incelenerek uygun
kategoriye birlikte karar verilmiştir. Aşağıda oluşturulan kategoriler ve bunların ölçütleri
tablo.2’de sunulmuştur:
Tablo 2. Zihin haritalarının analizde kullanılan kategoriler
Kategori
Puan
değeri
Ölçütleri
Çok Eksik
1
Kıta sayısı sınırlı, kıtarın konum ve şekilleri belirsiz; gösterilen
ülkeler 5’den az, birçoğu hatalı yerleştirilmiş ve sadece isimle
yazılmış.
Eksik
2
Kıta sayısı 2’den fazla ve kısmen doğru konum, şekille belirtilmiş;
ülke sayısı 10’dan az ve sadece isimle belirtilmiş
Kısmen eksik
3
En az üç kıta gösterilmiş (konum ve şekillerinde önemli hatalar içerir);
10-19 ülke kısmen doğru konum ve şekille belirtilmiş, ya da bazıları
sadece isim olarak belirtilmiş
Orta düzeyde
4
En az beş kıta gösterilmiş (kısmen doğru konum ve şekilde
gösterilmiş); 20-30 ülke kısmen doğru konum ve şekille belirtilmiş,
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
208 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
ya da bazıları sadece isim olarak belirtilmiş
İyi düzeyde
5
Genel olarak tüm kıtalara yer verilmiş (kabul edilebilir düzeyde doğru
konum ve boyutta çizilmiş); 30-40 ülke doğru konum ve kısmen
doğru şekillerde çizilmiş.
Mükemmel
6
Tüm kıtalara yer verilmiş (doğru konum ve iyi boyutta çizilmiş); 50’
den fazla ülke doğru konum ve kabul edilebilir ölçüde/boyutta çizilmiş
Zihin/taslak haritaların değerlendirilmeside ve puanlanmasında Tablo 2’deki
kategoriler kullanılmıştır. Bunun yanında kıtaların yer verme düzeylerinin analizinde ise,
kıta özelinde Tablo 3’de belirtilen kriterlere göre değerlendirme yapılmıştır.
Tablo 3. Zihin haritalarında kıtaların analizde kullanılan kategoriler
3.Bulgular
Sınıf öğretmeliği öğretmen adaylarının zihin haritaları ve katıldıkları ankete
verdikleri cevaplar incelenmiş, analiz sonuçları aşağıda tablolarla birlikte sunulmuştur.
Öğretmen adaylarına uygulanan ankette ilk olarak ortaöğretim ve lisans eğitimleri süresince
aldıkları coğrafya derslerine yönelik sorular yöneltilmiş, elde edilen veriler Tablo.4’de
sunulmuştur.
Tablo 4. Öğretmen adaylarının coğrafya eğitimleri ve harita kullanımına yönelik
yeterliklere ilişkin cevapları
Kate-
gori
Ölçütleri
1
Sadece kıtanın ismini yazma veya belirsiz basit bir çizimle konumu dikkate almadan
gösterme
2
Kıtayı kısmen doğru konumda gösterme, şekil ve boyut bakımından önemli hatalar içerme
3
Kıtayı genel olarak doğru konum, şekil ve boyutta çizme
4
Kıtayı konum, boyut ve şekil olarak bilimsel ölçülere yakın olarak doğru çizme
Maddeler
Çok iyi
İyi
Orta
Kötü
Çok kötü
Orta-
lama
f
%
f
%
f
%
f
%
f
%
1. Ortaöğretimdeki
Coğrafya eğitimizi
nasıl değerlendirirsiniz?
13
13,5
33
34,4
35
36,5
10
10,4
5
5,2
3,4062
2. Lisans
Programınızdaki
Coğrafya eğitimizi
nasıl değerlendirirsiniz?
12
12,5
37
38,5
30
31,2
14
14,6
3
3,1
3,4271
3.Kendi coğrafi
bilginizi nasıl
değerlendirirsiniz?
6
6,2
32
33,3
40
41,7
13
13,5
5
5,2
3,2188
4.Harita kullanma
ve haritalardan
yaralanma konusun-
da kendinizi nasıl
değerlendirirsiniz?
9
9,4
17
17,7
30
31,2
29
30,2
11
11,5
2,8333
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 209
Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının lisans ve ortaöğretimdeki coğrafya
derslerini daha çok iyi ve orta düzeyde başarılı buldukları gözlenmiştir. Lisans derslerini
%38,5 oranında iyi, % 32,1 oranında ise orta olarak (
=3,4062); ortaöğretim dersleri ise
%36,5 oranında orta, %34,4 oranında ise iyi olarak (
X
=3,4271) değerlendirdikleri tespit
edilmiştir. Kendi coğrafi bilgi düzeylerini de daha çok orta %41,7 olarak kabul ederken,
harita kullanımında ise kendini kötü kabul edenlerin (% 30,2) oranı oldukça fazladır. Bunun
yanında Tablo 5’te görüldüğü gibi ortaöğretimde derslerde haritalara dayalı etkinliklere
%9,4 hiçbir zaman , %70,8 ise nadiren yer verildiğini ifade edilmiştir. Bu veriden hareketle
ortaöğretim coğrafya derslerinde harita kullanımının yaygın olmadığı söylenebilir.
Tablo 5. Öğretmen adayların göre ortaöğretim coğrafya derslerinde harita kullanım sıklığı
Öğretmen adaylarının, günlük hayatta coğrafya ile ilgili basılı ve görsel yayınları
takip etme ve izleme, haritalara günlük yaşamda yer verme ile ilgi cevapları Tablo 6’da
sunulmuştur.
Tablo 6. Öğretmen adaylarının coğrafya ile ilgili yayınları takip ve harita bulundurma
durumları
Maddeler
Evet
Hayır
f
%
f
%
1.Kendi evinizde ya da çalışma odanızda duvar haritası
yer almakta mıdır?
19
19,8
77
80,2
2.Coğrafya ile ilgili dergileri haftalık ya da aylık olarak takip eder
misiniz?
5
5,2
91
94,8
3.Televizyonda Coğrafya ile ilgili gezi programlarını takip
eder misiniz?
40
41,7
56
58,3
4.Coğrafya ile ilgili belgeselleri izlemeyi sever misiniz?
51
53,1
44
46,9
Tablo 6’da görüldüğü gibi öğretmen adaylarının büyük bir bölümün (%94,8)
coğrafya ile ilgili süreli yayınları takip etmediği, %80’nin yaşadığı mekânda haritalara yer
vermediği; ancak yaklaşık yarısının coğraya ile ilgili gezi programlarını (%58’3) ve
belgeselleri (%46,9) izlediği anlaşılmıştır.
Öğretmen adaylarının coğrafi bilgilerinin oluşumunda farklı kaynakların
etkililiğine ilişkin veriler Tablo 7’de sunulmuştur.
Maddeler
Her
Zaman
Çoğu
zaman
Sık sık
Nadiren
Hiçbir
zaman
Orta-
Lama
1.Ortaöğretimdeki
coğrafya derslerinizde
harita okuma ve çizme
etkinliklerine hangi
sıklıkla yer verilmektey-
di?
f
%
f
%
f
%
f
%
f
%
0
0
6
6,2
13
13 ,
5
68
70,8
9
9,4
2,1667
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
210 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Tablo 7. Öğretmen adaylarının coğrafi bilgilerinin oluşumunda farklı kaynakların etkililiği
Tablo 7 incelendiğinde öğrenciler coğrafi bigilerinin oluşumunda; seyahatlerin
(53,1), televizyonun (%47,7), filmler ve belgesellerin (%39,6), atlasların (%31,2,) büyük
ölçüde etken olduğunu belirtmişlerdir. Bununla birlikte ortaöğretimdeki coğrafya
derslerinin etkisini büyük ve orta düzeyde belirtenlerin oranı (%35,4) aynı düzeydedir.
Araştırmaya katılanların, ilköğretimdeki sosyal bilgiler dersi (%43,8), kitaplar (%41,7),
insanlarla iletişim (%38,5), dergiler (%34,4), gazetelerin (%32,3) ise coğrafi bilgilerine
etkisini daha çok orta düzeyde tanımladıkları anlaşılmaktadır. Etkisinin hiç olmadığı
düşünülenler arasında en yüksek orana sahip kaynakların ise: Oyunlar (%26), dergi ve
gazeteler (%21,9), hobiler (%20,8) ve atlaslar (%17,7) olduğu tespit edilmiştir. Dergi, atlas
ve gazetelerin düşük olmasının dikkat çekici olduğu düşünülmektedir.
Öğretmen adaylarının taslak haritalarından elde edilen veriler yöntem kısmında
verilen kategorilere göre analiz edilmiştir. Bu işlemde öğrencilerin çizdikleri taslak haritalar
genel olarak, kıta ve ülke bazında tablo haline getirilmiştir.
Öğretmen adaylarının çizdikleri zihin/taslak haritalar öncelikle genel olarak
değerlendirmiş, öğrenci haritaları daha önceden oluşturulan kategorilere uygunluğuna göre
yapılan analiz sonuçları Tablo 8’de gösterilmiştir.
Tablo 8. Öğretmen adaylarının zihin haritalarında dünyayı algılama düzeyleri
Bilgi kaynakları
Büyük ölçüde
Etken
Orta düzeyde
etken
Küçük ölçüde
Etken
Hiç etkisi
yok
Orta-
lama
f
%
f
%
F
%
f
%
Ortaöğretimdeki
coğrafya Dersleri
34
35,4
34
35,4
24
25
4
4,2
3,0208
İlköğretimdeki
sosyal bilgiler
Dersleri
13
13,5
42
43,8
33
34,4
8
8,3
2,6250
Seyahatler
51
53,1
14
14,6
23
24
8
8,3
3,1250
Kitaplar
29
30,2
40
41,7
24
25
3
3,1
2,9896
Filimler
38
39,6
36
37,5
17
17,7
5
5,2
3,1146
Dergiler
12
12,5
33
34,4
30
31,2
21
21,9
2,3750
İnsanlarla iletişim
34
35,4
37
38,5
23
24
2
2,1
3,0729
Belgeseller
38
39,6
32
33,3
18
18,8
8
8,3
3,0417
Gazeteler
15
15,6
31
32,3
29
30,2
21
21,9
2,4167
Televizyon
40
41,7
37
38,5
15
15,6
4
4,2
3,1771
Oyunlar
19
19,8
20
20,8
32
33,3
25
26
2,3438
Hobiler
25
26
26
27,1
25
26
20
20,8
2,5833
Atlaslar
30
31,2
29
30,2
20
20,8
17
17,7
2,7500
Kategoriler
Puan
Değeri
Erkek
Bayan
Toplam
f
%
f
%
f
%
Çok Eksik
1
4
15,4
22
31,4
26
27,1
Eksik
2
4
15,4
25
35,7
29
30,2
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 211
Tablo 8 incelendiğinde öğretmen adaylarının çizdikleri taslak haritaların daha çok
Eksik (%30,2), Çok Eksik (%27,2) ve Kısmen Eksik kategorilerinde yer aldığı, Orta
(%13,5) ve İyi Düzeyde (%4,2) olanların oranının düşük olduğu ve mükemmel kategorisine
uygun haritaların ise bulunmadığı tespit edilmiştir.
“Çok Eksik” olarak değerlendirilen zihin haritalarında: gösterilen kıta/kıtaların
sayısının en fazla iki ya da üç olduğu, kıtalara ilişkin çizimlerde; kıtaların konum, şekil ve
boyutlarında gerçekle çok bağdaşmayan belirgin hatalar olduğu gözlenmiştir. Bu çizimlerde
çoğunlukla gösterilen ülkelerin sayısı beşten az ve ülkeler konum olarak çoğunlukla hatalı
yerleştirilmiş ve sadece isim olarak haritada yer almıştır. Bu öğrencilerin dünyaya yönelik
zihinlerde oluşturdukları dünya imajılarında önemli eksik olduğu düşünülmektedir. Bu
kategoride değerlendirilen haritalara öğretmen adayı (ÖA) 91 ve 96’nin zihin haritaları
gösterilebilir.
Şekil 1. ÖA96’nın zihin haritası Şekil.2. ÖA90’in zihin haritası
Eksik olarak değerlendirilen zihin haritalarında: ikiden fazla kıtaya yer verilmiş ve
gösterilen kıtalar biribirine ve ekvatora göre kısmen doğru konumlandırılmıştır. Kıtalar
şekil ve boyut olarak kısmen doğru kabul edilecek düzeyde çizilmiştir. Ayrıca bu
kategoride yer alan haritalarda gösterilen ülke sayısın 10’dan az olduğu gözlenmiştir. Bu
kategorilerde yer alan öğretmen adaylarının gerçek dünyaya ilişkin algılarında “Çok Eksik”
düzeyine göre daha gerçekçi tarafları olmasına karşın, Türkiye’nin komşu ülkeleri başta
olmak üzere ülkelerin yerleri ve dağılışı konusuda önemli bilişsel hataları olduğu
görülmektedir. ÖA44 ve ÖA8’in zihin haritaları bu kategoride yer alan haritalara örnek
olarak gösterilebilir (şekil 3. ve 4.).
Kısmen eksik
3
8
30,8
16
22,9
24
25
Orta düzeyde
4
7
26,9
6
8,6
13
13,5
İyi düzeyde
5
3
11,5
1
1,4
4
4,2
Mükemmel
6
-
-
-
-
-
-
Toplam
-
26
100
70
100
96
100
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
212 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Şekil 3. ÖA44’ün zihin haritası
Şekil.4. ÖA8’in zihin haritası
Kısmen Eksik olarak değerlendirilen zihin haritalarında: En az üç kıta gösterilmiş,
kıtaların konum ve boyutlarının çizimi önemli hatalar içermekte ve kıtalar kısmen ekvatora
göre doğru konumlandırılmıştır. Bunu yanında 10-19 ülke kısmen doğru konum ve şekille
belirtilmiş ve de genellikle ülkeler sadece isim olarak belirtilmiştir. Bu kategoride
gösterilen ülke sayısı önceki kategorilere göre artış göstermiş ve komşu ülkelere genellikle
yer verilmiştir. ÖA 73 ve ÖA 32’in zihin haritaları bu kategoride yer alan haritalara örnek
olarak gösterilebilir (şekil 6. ve 7.)
Şekil 5. ÖA73.ün zihin haritası
Şekil.6. ÖA 32’in zihin haritası
Orta Düzey olarak değerlendirilen zihin haritalarında: En az beş kıta gösterilmiş,
birbirine ve ekvatora göre kısmen doğru konum ve şekilde çizilmiştir. Bunun yanında
haritalarda 20-30 arasında ülke, bulundukları kıtada kısmen doğru konum ve boyutta
gösterilmiş ya da sınırları yerine sadece isim olarak belirtilmiştir. Birçoğunda Türkiye’nin
komşularına ve üçten fazla kıtada yer alan ülkelere haritalarda yer verilmiştir. ÖA 68 ve
ÖA 42’nin zihin haritaları bu kategoride yer alan haritalara örnek olarak gösterilebilir
(Şekil 7 ve 8)
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 213
Şekil 7. ÖA68’in zihin haritası Şekil 8. ÖA42’nin zihin haritası
İyi Düzey olarak değerlendirilen zihin haritalarında: Genel olarak tüm kıtalara yer
verilmiş, kıtalar birbirine ve ekvatora göre doğruya yakın konum ve kısmen doğru boyutta
çizilmiştir. Haritalarda 30-40 arasında ülke doğru kıta üzerinde kabaca sınırları ile
gösterilmiştir (Şekil 9 ve 10).
Şekil 9. ÖA76’nın zihin haritası Şekil 10. ÖA92’nin zihin haritası
Tablo 8’de gösterildiği gibi, öğretmen adaylarının zihin haritalarında kıtaların
konum, şekil ve boyut olarak gerçeğe yakın olarak çizildiği ve ayrıca 50 den fazla ülkeye
harita üzerinde yer veren, Mükemmel olarak tanımlanan kategoriye uygun, haritalara
rastlanılmamıştır.
Öğretmen adaylarının zihin haritalarında her bir kıta için gösterilme düzeyi, kıtaların
haritalarda nasıl (konum, şekil ve boyut/ölçek açısında) yer aldıkları ayrıca analiz edilmiş
ve sonuçlar aşağıda Tablo 9’da sunulmuştur.
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
214 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Tablo 9. Öğrencilerin zihin haritalarında kıtalara yer verme düzeyi
Tablo 9 incelendiğinde öğrencilerin zihin haritalarında Asya kıtasına yer verme
oranının daha fazla olduğu (%87,5) bunu sırasıyla Kuzey Amerika (%82,3), Okyanusya
(Avustralya) (%79,2), Güney Amerika ve Avrupa (%78,1), Afrika (%76) ve Antarktika’nın
(% 60,4) izlediği görülmüştür.
Öğretmen adaylarının zihin haritalarında gösterilen kıta sadece isim olarak veya
belirsiz basit bir çizimle gösterilmişse Birinci kategoriye yerleştirilmiştir. Bu kategoride
Avrupa (%41,3) ve Asya (%36,9) kıtaları daha fazla yer almıştır. Aşağıda Şekil 11’deki
zihin haritasında Avrupa, Okyanusya (Avustralya), Afrika kıtalarına yer vermesi bu
kategoride yapılan değerlendirmeye örnek olarak gösterilebilir.
Şekil 11. ÖA70’in zihin haritası Şekil 12. ÖA7’nin zihin haritası
Zihin haritalarında çizilen kıta kısmen doğru konumda, ancak şekil ve boyut
önemli hatalar içererecek şeklide gösterilmişse İkinci kategoriye yerleştirilmiştir. Tablo 9
incelendiğinde; Okyanusya (%48,7) başta olmak üzere, kıta çizimlerinin daha çok bu
kategoriye uygun olduğu tespit edilmiştir. Yukarıda Şekil 11’de sunulan zihin haritasındaki
Kuzey ve Güney Amerika kıtalarının çizimi ikinci kategoride değerlendirilen kıta
çizimlerine örnek olarak gösterilebilir.
Öğretmen adaylarının Üçüncü kategorideki çizimlerinde; kıtalar konum, şekil ve
boyut olarak çizim hataları içerse de, genel olarak kıtalar, yeryüzündeki dağlışına göre
kabul edilebilir şekilde haritalara yerleştirilmiştir. Üçüncü kategoride en fazla Kuzey
Kıtalar
Kıtları gösterme
Kategoriler
1
2
3
4
F
%
f
%
f
%
f
%
f
%
Kuzey Amerika
79
82,3
20
25,3
32
40,5
27
34,2
0
0
Güney Amerika
75
78,1
15
20
39
52
21
28
0
0
Avrupa
75
78,1
31
41,3
30
40
14
18,7
0
0
Asya
84
87,5
31
36,9
34
40,5
19
22,6
0
0
Afrika
73
76
19
26
30
41,1
24
32,9
0
0
Okyanusya
76
79,2
15
19,7
37
48,7
24
31,6
0
0
Antarktika
58
60,4
25
43,2
16
27,5
16
27,5
1
1,8
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 215
Amerika (%34,2), Afrika (%32,9) kıtalarına; en az is e Asya (%22,6) ve Avrupa (%18,7)
kıtalarına ait çizimlere rastlanmıştır. ÖA 7’nin Güney Amerika, Asya ve Avrupa kıtalarına
ait zihin haritasındaki çizimleri bu kategoridekilere örnek olarak gösterilebilir (Şekil 12).
Bununla birlikte kıta bazında yapılan analizler sonucu Dördüncü kategoriye uygun
çizimlere rastlanmamıştır.
Öğretmen adaylarının zihin haritalarında yer alan ülkeler ile sonuçlar ise aşağıda
Tablo 10’da sunulmuştur.
Tablo 10. Öğrencilerin zihin haritalarında kıtalara göre ülkelere yer verme düzeyi
*15’den az frekanslanan ülkeler yer almamaktadır.
Kıta
Ülke*
Toplam
F
%
Avrupa
Yunanistan
42
43,7
Bulgaristan
39
40,6
Almanya
36
37,5
İtalya
35
36,4
Fransa
28
29,1
İsveç
27
28,1
İngiltere
21
21,8
İspanya
24
25
Portekiz
17
17,7
Norveç
17
17,7
Asya
Türkiye
82
85,4
Rusya
69
71,8
Çin
49
51
Suriye
48
50
İran
43
44,7
Azerbaycan
41
42,7
Irak
42
43,7
Japonya
42
43,7
Hindistan
39
40,6
Gürcistan
32
33,3
Ermenistan
24
25
Türkmenistan
17
17,8
Kıbrıs/KKTC
15
15,6
K.Amerika
ABD
48
50
Kanada
46
47,9
Panama
19
19,7
Güney Amerika
Brezilya
34
35,1
Şili
31
32,9
Arjantin
19
19,7
Afrika
Mısır
29
30,2
Libya
18
18,7
Tunus
17
17,7
Okyanusya
Avustralya
52
54,1
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
216 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Öğretmen adaylarının %85,4’ü Türkiye’ye zihin haritalarında yer vermiş iken,
14’ü (%14,6) Türkiye’ye yer vermemiştir. Öğretmen adaylarının zihin haritalarında en
fazla yer verdikleri ülkelerin başında Rusya (%71,8), Avustralya (%54,1), Çin (%51),
ABD ve Suriye’nin (%50) geldiği tespit edilmiştir. Bunun yanında kıtalara göre ülkelerin
dağılımına bakıldığında: Yunanistan (%43,7), Bulgaristan (%40,6), Almanya ve İtalya
(%37,5 ve %36,4) Avrupa kıtasında; Rusya, Çin ve Suriye’nin yanında İran (%44,7),
Azerbaycan (%42,7), Irak ve Japonya (%43,7) Hindistan (%33,3) Asya kıtasında; ABD ve
Kanada (%47,9) K.Amerika kıtasında; Brezilya (%35,1) ve Şili (%32,9) G. Amerika
kıtasında; Mısır (%30,2) ve Libya (%18,7) Afrika kıtasında en fazla yer verilen ülkeler
arasında olduğu belirlenmiştir.
Öğretmen adaylarının taslak çizimlerindeki başarı durumu ile kendi coğrafi
bilgilerini yeterli görme düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olup
olmadığını test etmek için SPSS paket programında tek yönlü varyans analizi (ANOVA)
kullanılmış, sonuçlar aşağıda tablolarda sunulmuştur. İlk olarak yapılan analize ilşikin
tanımlayıcı istatistik sonuçları Tablo 11’de gösterilmiştir
Tablo 11. Öğretmen adaylarının zihin haritalarında bilgi düzeyine göre başarı durumları
ile ilgili tanımlayıcı istatistik sonuçları
Tablo 11’de görüldüğü gibi öğretmen adaylarının zihin haritalarında en yüksek
ortalamayı (
X
=3,66 ve 3,09) coğrafi bilgi bakımından kendini yeterli hisseden öğretmen
adayları elde etmiştir. Öğretmen adaylarının kendini coğrafi bilgi bakımından yeterli
görme düzeyi ile zihin haritalardaki başarı puanları arasında yapılacak analiz öncesinde
verilerin varyans homojenliği gösterdiği (p =.412, p>,05) SPSS paket programında
yapılan levene testi sonucunda anlaşılmıştır.
Öğretmen adaylarının zihin haritalarından aldıkları puan ile coğrafi bilgi yeterlikleri
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek amacıyla uygulanan
tek yönlü varyans analizinden elde edilen sonuçlar Tablo 12’de gösterilmiştir.
Tablo 12. Öğretmen adaylarının coğrafi bilgi yeterlilikleri ile zihin haritalarından aldıkları
başarı puanlarına ilişkin ANOVA Sonuçları
Bilgi düzeyi
N
Ortalama
Ss
Min.
Max.
Çok kötü
5
1,60
,89443
1,00
3,00
Kötü
13
1,61
,86972
1,00
4,00
Orta düzeyde
40
1,95
,81492
1,00
4,00
İyi
32
3,09
,99545
1,00
5,00
Çok iyi
6
3,66
1,50555
1,00
5,00
Total
96
2,37
1,14478
1,00
5,00
Varyansın
Kaynağı
KT
Sd
KO
f
P
Gruplar arası
44,271
4
11,068
12,554
,000
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 217
Tablo 12’de görüldüğü gibi yapılan F-testinde öğretmen adaylarının kendilerini
coğrafi bilgi açısından yeterli görme düzeyleri ile zihin haritalarından aldıkları puanlar
arasında anlamlı bir fark meydana geldiği [F(4,91)= 12,554, p<,05] görülmektedir. Bu farkın
nereden kaynaklandığını görmek için kendini coğrafi bilgi bakımından farklı düzeylerde
görenlerin zihin haritalarından aldıkları puanlar arasındaki çoklu karşılaştırmalar Tukey
HSD ile yapılmış ve Tablo 13 ’de sunulmuştur.
Tablo 13. Öğretmen adaylarının coğrafi bilgi yeterliği ile zihin haritalarındaki
başarı düzeyine ilişkin Tukey HSD Sonuçları
Yapılan çoklu karşılaştırma sonucu öğretmen adaylarının zihin haritalarından
aldıkları puanlarda; coğrafi bilgi düzeyi bakımından: kendini iyi ve çok iyi düzeyde
görenlerin lehine olmak üzere, kendini çok kötü, kötü ve orta düzeyde görenler arasında
anlamlı bir farklılık olduğu Tablo 13’den anlaşılmaktadır. Bu sonuca bağlı olarak kendini
coğrafi bilgi bakımından yeterli gören öğretmen adaylarının dünyaya ilişkin zihin haritaları
çiziminde daha başarılı oldukları ifade edilebilir.
4 . Sonuç, Tartışma ve Öneriler
Yapılan araştırma sonucunda öğretmen adaylarının ortaöğretim ve lisans
düzeyinde aldıkları coğrafya eğitimini iyi ve orta düzeyde değerlendirdikleri tespit
edilmiştir. Öğretmen adaylarının yaklaşık yarısının aldıkları coğrafya eğitimini orta ve kötü
olarak görmeleri farklı düzeylerde yürütülen coğrafya eğitimi ile ilgili bazı problemlerin
işareti olarak düşünülmektedir. Bu durumun son yıllarda sıklıkla vurgulanan, öğrencileri
öğretim sürecinin bir ortağı olarak derslerde aktif hale getirme anlayışının, coğrafya
Gruplar içi
80,229
91
,882
Toplam
124,500
95
(I) Coğrafi bilgi
yeterliliği
(j) Coğrafi bilgi
yeterliliği
Ortalama fark
(I-J)
p.
Çok Kötü
İyi
-1,49375*
,011
Çok iyi
-2,06667*
,004
Kötü
İyi
-1,47837*
,000
Çok iyi
-2,05128*
,000
Orta
İyi
-1,14375*
,000
Çok iyi
-1,71667*
,001
İyi
Çok Kötü
1,49375*
,011
Kötü
1,47837*
,000
Orta
1,14375*
,000
Çok İyi
Çok Kötü
2,06667*
,004
Kötü
2,05128*
,000
Orta
1,71667*
,001
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
218 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
derslerinde ne denli etkin bir şekilde uygulandığı konusunda bir gösterge olabileceği
düşünülmektedir. Birçok çalışmada içerik odaklı ve geleneksel öğretim anlayışına dayalı
derslerin, öğrencilerin coğrafya derslerindeki başarısı ve tutumu üzerinde olumsuz etkiye
neden olduğu vurgulanmaktadır (Bednarz, 2002; Akınoğlu, 2005; Akbaş, 2008; Cin, 2008,
Gökçe, 2009). Araştırmada, coğrafya eğitiminin değerlendirilmesine yönelik bulgulara
paralel olarak öğretmen adaylarının yaklaşık %60’ı kendilerini coğrafi bilgi
düzeyi/yeterliliği bakımından orta, kötü ve çok kötü olarak değerlendirmektedir. Saarinen,
MacCabe ve Morehouse, (1988) tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde Tucson
(Arizona) şehrinde yapılan çalışmada da öğrencilerin coğrafya derslerine ve kendi coğrafi
bilgi yeterliliklerine ilişkin benzer sonuçlara rastlanılmıştır. Yapılan bu çalışmada ayrıca,
öğretmen adayları harita kullanma ve yararlanma konusundaki kendilerini %40 oranında
kötü ve çok kötü şeklinde değerlendirdikleri belirlenmiştir.
Özellikle harita konusundaki yetersizliğin nedeni olarak, derslerde harita
uygulamarına yeterince yer verilmemesi gösterilebilir, zira araştırmaya katılan öğretmen
adaylarından yaklaşık %70,8’i coğrafya eğitimi aldıkları sürece haritalara nadiren coğrafya
derslerinde yer verildiğini dile getirmişlerdir. Yine öğretmen adaylarının çoğunluğunun
coğrafya ile ilgili süreli yayınları takip etmediği, ancak belgesel ve gezi programlarını takip
ettikleri anlaşılmaktadır. Cin (2008) tarafından da belirtildiği gibi öğrenciler coğrafya ile
ilgili konulardan çok, coğrafya derslerinin işleniş biçimi ve içerik yoğunluğuna bağlı olarak
coğrafyaya karşı olumsuz tutuma sahip olabilmektedirler. Öğretmen adaylarının coğrafi
bilgi kaynaklarının oluşumunda etkili usurlara bakıldığında; seyahatlerin, ortaöğretimdeki
derslerin, televizyonun, filmlerin, belgesellerin ve televizyonların önemli yeri olduğu
anlaşımaktadır. Bunun yanında dergilerin, gazetelerin, oyunların, hobilerin ise etkinliğinin
düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Saarinen, MacCabe ve Morehouse (1988)’un
çalışmasında da seyahatlerin, derslerin, televizyon ve kitapların coğrafi bilgi kaynaklarının
oluşumunda önemli derecede etken olduğuna ilişkin bulgulara rastlanmıştır. Ancak sınıf
öğretmenliği öğretmen adaylarıyla yapılan bu çalışmada, Saarinen, MacCabe ve
Morehouse, (1988)’un çalışmalarından farklı olarak, atlasların ve diğer insanlarla
etkileşimin önemli ölçüde etkin; kitap ve gazetelerin etkinliğinin düşük olduğunun
belirlendiği söylenebilir.
Öğretmen adaylarının zihin haritalarının genel olarak kıtaları ve kıtalar üzerinde
yer alan ülkeleri doğru konumlandırma becerisi açısından değerlendirildiğinde başarılı
olamadıkları tespit edilmiştir. Bulgular bölümünde ayrıntılı olarak sunulduğu gibi,
öğretmen adaylarının çizdikleri zihin haritalarında kıtaları ve ülkeleri göstermede birçok
hata yaptıkları, dünya gerçeğiyle (haritasıyla) kıyaslandığında kabul edilebilir doğrulukta
çizimler yapamadıkları anlaşılmıştır. Öğretmen adaylarının yaklaşık %60’ı beşten az kıtaya
ve 20’den az ülkeye haritalarında yer verdikleri (çok eksik ve eksik kategorilerinde) tespit
edilmiştir. %30’nun ise önemli konum, şekil ve boyut hataları içeren 20-30 arası ülkeye
yer veren haritalar çizdikleri görülmüştür. Sadece 4 (%4,2) öğretmen adayının doğru
sayılabilecek konum ve boyutta kıtaların tamamını ve 30-40 arasında ülkeye zihin
haritalarında yer verdikleri tespit edilmiştir. Üniversite öğrencileriyle yapılan, yaşanılan
şehre ( Aliağaoğlu, 2007; Temurçin ve Keçeli, 2015 ), belirli bölgelere (Tuncel, 2002;
Südaş ve Gökten 2012) ve dünyaya (Saarinen, MacCabe ve Morehouse, 1988; Wise ve
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 219
Heckly Kon,1990; Kong vd., 1994; Chiodo,1997) ilişkin algılarının ve imajlarının tespitine
yönelik çalışmalarda da öğrencilerin zihin haritalarında önemli eksiklerin tespit edildiği
çalışmalara rastlanmaktadır.
Öğrencilerin başta çevresine ait sahip olduğu bilişsel yapıların yeterliliği, coğrafya
ve sosyal bilgiler derslerinde kazandıkları bilgi ve becerilerin, cinsiyetin, yaşanılan
çevrenin, takip edilen yayınların, medyanın bu sonuç üzerinde etkili olduğu söylenebilir.
Zihin haritalarımızın temeli oluşturan verilerin farklı kaynaklara dayalı olarak, yaşadığımız
sosyal ve fiziksel çevreden elde edildiği ve bu sürecin karmaşık olduğu birçok araştırmacı
tarafından dile getirilmiştir (Saarinen, MacCabe ve Morehouse, 1988; Kong ve diğ., 1994).
Öğretmen adaylarının zihinlerindeki gerçek dünya ile ilgili imajlarının sınırlı olması,
dünya üzerindeki kıta ve ülkelere ilişkin coğrafi bilgilerindeki eksiklikler zihin haritalarında
ortaya çıkan eksiklik/hataların nedenleri arasında gösterilebilir. Bu sonuca bağlı olarak
vurgulanması gereken önemli noktalardan biri de: Öğretmen adaylarının, haritaların temel
ders materyali olması sebebiyle yoğun olarak kullanılması beklenen sosyal bilgiler ve
coğrafya derslerinde, taslak harita çizimleri gibi harita çalışmalarına ve etkinliklere ne
düzeyde katıldıklarının sorgulanmasıdır. Taslak harita çizimleri konusunda yeterli
deneyimle sahip olunmamasının, bilişsel olarak sahip olunan coğrafi bilgilerin zihin
haritalarına yansıtılmasında olumsuz etkilerinin olabileceği düşünülmektedir. Özdemir
(2014) tarafından sosyal bilgiler öğretmen adayları ile birlikte yaptığı çalışmada,
araştırmaya katılanların zihin haritası tekniğiyle ilk kez karşılaştıklarını ve bu yüzden çok
başarılı olamadıklarını ifade ettikleri aktarılmıştır. Yine aynı çalışmada mekânsal
algılama/düşünme becerisi ve harita becerisine sosyal bilgiler ve coğrafya öğretim
programında yer verilmesine karşılık, programın uygulamasında öğretmenlerin beceri
eğitime deneyimlerine göre önemli farklılıkların olduğu vurgulanmaktadır. Literatürde
zihin haritalarını geliştirmeye dönük etkinliklere yer verilmesinin öğrencilerin zihin
haritalarının gelişmesine katkı sağladığı belirtilmektedir (Blades,1990; Wise ve Kon,1990;
Cruz ve Bermudez, 2000; Comenetz, 2005; Özdemir, 2014).
Öğretmen adaylarının zihin haritalarında en fazla yer verdikleri kıtaların Asya
(%87,5) ve Kuzey Amerika (%82,3) olduğu tespit edilmiştir. En az yer verilen kıtaların
ise Antarktika (%60,4) ve Afrika (%76) olduğu tespit edilmiştir. Farklı ülkelerde yapılan
çalışmalarda yaşanılan ülkeye yakın kıtaların zihin haritalarında daha fazla yer aldığı
belirtilmektedir (Saarinen, MacCabe ve Morehouse, 1988; Kong ve diğ.,1994;
Nishimoto,2012). Öğretmen adaylarının Avrupa ve Afrika kıtasıyla Kuzey Amerika ve G
Amerika aynı oranda zihin haritalarında yer verdikleri tespit edilmiştir. Bu durumun
Avrupa ile Afrika’nın Asya ile birlikte bir bütün olarak algılanması, kıtalararası coğrafi
sınırların açık olmaması, ancak K. ve G. Amerika kıtasının bağımsız coğrafi yapısının bu
kıtaların zihinde yapılandırma açısından kolaylık sağlamasına bağlı olarak oluşabileceği
düşünülmektedir.
Öğretmen adaylarının zihin haritlarında, dünya siyasetinde önde olan, uluslararası
arenada sürekli gündemde olan, geniş yüzölçümü ve fazla nüfusuyla bilenen ülkelere
daha fazla yer verdikleri görülmüştür. Bu bağlamda Rusya (%71,8), Çin (%51), ABD
(%50), Avustralya (%54), Kanada (%47,6) Japonya (%43,7) Hindistan (% 40,6) gibi
ülkeler zihin haritalarında sıklıkla yer verilen ülkeler olmuştur. Medyada sıklıkla yer alan
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
220 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
ve farklı özellikleri (gelişmişlik, nüfus, uluslararası politikadaki etkinliği vb) ile bu
ülkelerin zihin haritalarında yer alma düzeyinin değişebileceği, birçok çalışmada da ABD,
Çin ve Hindistan gibi ülkelerin sıklıkla yer aldığına ilişkin sonuçlara rastlanmaktadır
(Nishimoto; 2012; Kong vd., 1994 ).
Bunun yanında öğretmen adaylarının zihin haritalarında sıklıla yer alan ülkelerden
bazılarının ise, Tükiye’nin komşuları olan Suriye (%50), İran (%47,6) Irak (%43,7)
olduğu belirlenmiştir. Gürcistan ve Ermenistan komşularımız arasında en az gösterilen
ülkeler olmuştur. Yapılan çalışmalarda da öğrencilerin komşu ülkelere, kendi ülkeleri yakın
siyasi, ekonomik ilişkileri bulanan ve yine kültürel, tarihi bağları olan ülkelere zihin
haritalarında daha fazla yer verdikleri belirtilmektedir (Saarinen, MacCabe ve Morehouse,
(1988; Kong ve diğ., 1994; Nishimoto, 2012; Chiodo,1997). Öğretmen adaylarının zihin
haritalarında, bağımsız Türk Cumhuriyetleri içinden en fazla Azerbaycan (%42,7) ve
Türkmenistan (%17,8) gösterilmiş, diğerlerini gösterenlerin oranı %15’ten azdır. Öğretmen
adaylarının yakın akarabalık bağlarının olduğu bu ülkelere yönelik zihinlerindeki dünya
algısında yeterince yer vermemiş oldukları söylenebilir. Yine öğretmen adaylarının en az
yer verdikleri kıtanın Afrika kıtası olduğu tespit edilmiştir. Bu kıtadaki ülkelerin medayada
çok yer almaması (Kong ve diğ., 1994), öğrencilerin ilgilerini çekecek uluslararası
organizasyonlara evsahipliği yapan ülkelerin sınırlı olması, bu ktadaki ülkelerle ilgili
öğretmen adaylarının imajların sınırlı olmasında etkili olabilir.
Araştırma sonucunda coğrafi bilgi bakımından kendilerini yeterli görme durumu
ile taslak harita çizimlerindeki başarıları arasında anlamlı farklılık olduğu tespit edilmiştir.
Bu durum farklı öğretim kademlerine devam eden öğrencilerin, yaşadıkları dünyayı doğru
algılamaları algılamalarında, coğrafya derslerinde kazandıkları bilgi, beceri ve deneyimin
ne derece önemli olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına bağlı olarak,
coğrafya derslerinde zihin haritalarına yönelik etkinliklere sıklıkla yer verilmesi
önerilmektedir. Bu etkinlikler yoluyla bir taraftan öğrenciler coğrafi bilgilerinin gelişimini
ve kendi eksiklerini görme, diğer yandan da öğretmenler de kendi öğretim uygulamalarını
değerlendirme fırsatı bulabilirler.
Wise ve Kon, (1990) tarafından ifade edildiği gibi coğrafya eğitimcileri için
öğrencilerin dünyayı nasıl algıladıklarının bilinmesi öğretimin planlanması ve
değerlendirmesi açısından önemlidir ve zihin haritaları öğrencilerin zihinlerindeki dünya
ilişkin en belirgin özelliklere genel bakış açısı sunar ve bu fırsatı diğer testlerden elde
etmek oldukça güçtür.
Bunun yanında farklı öğretim kademelerinde bulunan öğrencilerin, yakın
çevrelerinden dünya ölçeğine farklı mekanlara yönelik zihin haritalarının inceleneceği
çalışmaların ülkemizde yaygınlaşmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Taslak
çizimlerle birlikte yürütülecek mülakatlarla, bireylerin farklı mekanlara ilişkin algıları
derinlenmesine incelenebilir. Daha sonraki çalışmalarda zihin haritalarını geliştirmeyi
hedef alan etkinliklerin hazırlanıp uygulanmasına ve test edilmesine yönelik deneysel
çalışmaların yapılmasının ilgili alana önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 221
Kaynaklar
Aliağaoğlu, A. (2007). Davranışsal coğrafyaya bir örnek: Öğrenci merkezli Balıkesir şehir
imajı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 17–44.
Akınoğlu, O. (2005). Coğrafya eğitiminin etkililiği ve sorunları. Marmara Coğrafya
Dergisi, 12, 77-96.
Aydın, F. (2011) Ortaöğretim öğrencilerinin coğrafya dersine yönelik akademik benlik
düzeylerinin değerlendirilmesi. Turkish Studies - International Periodical For The
Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 6(1), 661-677.
Bednarz, S. W. (2002). Using action research to implement the national geography
standards: Teachers as researchers. Journal of Geograph, 101(3), 103-111.
Blades. M. (1990). The reliability of data collected from sketch maps. Journal of
Environmental Psychology, 10,327-339.
Bell. S. 1999. Children’s comprehension of spatial location in different spaces. Research In
Geographic Education, 1 (2), 94-118.
Chiodo J. J. (1993). Mental map: Preservice teacher’s awereness of the world. Journal of
Geography. 92 (3), 110-117.
Chiodo J. J. (1997). Improving the cognitive development of students' mental maps of the
world. Journal of Geography. 96 (3), 153-163.
Cin, M (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının yaşadıkları yere göre coğrafya dersine karşı
tutumlarındaki farklılıklar. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16 (1), 185-190
Coluccia. E.. G., Iosue. G. ve Brandimonte. M. A (2007). The relationship between map
drawing and spatial orientation abilities: a study of gender differences. Journal of
Environmental Psychology , 27,135–144.
Comenetz. J. (2005). Mental mapping: A lesson that creates itself. Journal of Geography
104 (3), 113- 118.
Cruz. B. C. ve Bermudez, P. R.(2000). Teaching ideas: Mapping the Caribbean region.
Social Education 64 (2), 83-87.
Erözkan,A. (2007)Bilimsel araştırmalarda yöntemler, Ekiz, D. (Ed.) Bilimsel Araştırma
Yöntemler, İstanbul: lisans yayıncılık.
Gillespie, C. A. (2010). How culture constructs our sense of neighborhood: Mental maps
and children’s perceptions of place. Journal of Geography 109, 18–29.
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
222 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
Gieseking, J.J. (2013). Where we go from here: The mental sketch mapping method and its
analytic components. Qualitative Inquiry, 19 (9),712–724.
Gökçe, N. (2009). Türkiye’de öğretmen yetiştirmede coğrafya eğitiminin sorunları ve
öneriler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory
& Practice, 9 (2), 721-768.
Gökten, C. ve Südaş, İ. (2014). Cognitive maps of Europe: Geographical knowledge of
Turkısh geography students. European Journal of Geography, 6(2), 82-92.
Kitchin R.M., Jacobson, R.D. (1997). Techniques to collect and analyze the cognitive map
knowledge of persons with visual ımpairment or blindness: Issues of validity.
Joumal of Bisuai İmpahunt & Blindtess, 360-376.
Kong, L.,Savage, V.R., Saarinen,T.F. and MacCabe, C. (1994). Mental maps of the
world:the case of singapore students, Journal of Geography, 93(6), 258-263.
Kaptan, S. (1998). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri. Ankara: Bilim Kitap
Kırtasiye Ltd. Şti.
Lynch. K. 1960. The Image of the city. Cambridge: MIT press.
Metz. H. 1990. Sketch map: Helping student get the big picture. Journal of Geography, 89
(3),114-118.
Nishimoto,S. (2012). Evaluating Mental Maps. Unpublished Master Thesis. University of
Oregon, USA.
Özdemir, N. (2014). Öğretmen adaylarının türkiye’nin yeryüzü şekilleri konusundaki zihin
haritalarını geliştirmeye yönelik deneysel bir çalışma, Turkish Studies -
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, 9(5), 1685-1706.
Saarinen. T.F. (1987). Centering of mental maps of the world (Discussion Paper. 85721).
Tucson: Unıversity of Arizona. Department of Geography and Regional
Development. ERIC. ED293738.
Saarinen. T.F.. C.L MacCabe. and B. Morehouse. (1988). Sketch maps of the world as
surrogates for world geographic knowledge (Discussion paper 83-3). Tucson:
University of Arizona. Department of Geography and Regional Development.
Saarinen.T. F. (1999). Eurocentric nature of mental maps of the world. Research In
Geographic Education. 1 (2),136-179.
Saarinen T. F. (2001). World sketch maps: Drawing skills or map knowledge? Research In
Geographic Education. 3 (1&2),32-50.
Pre-Service Elementary Teachers’ Geographic Information Sources and World Images in Their Mental
Maps
Eastern Geographical Review - 36 ● 223
Südaş, I and Gökten,C. (2012). Cognitive maps of Europe: Geographical knowledge of
Turkish geography students, European Journal of Geography.3(1), 41-56.
Tolman. E. C. (1948). Cognitive maps in rats and men. The Psychological Review, 55
(4), 189-208.
Taş, H.İ. (2003). Zihinsel haritalama ve öğrencilerin zihni haritalarını geliştirme yolları,
Marmara Coğrafya Dergisi 8,1-18.
Temurçin, K ve Keçeli, K. (2015). Bir davranışsal coğrafya çalışması: Isparta şehri
örneğinde uluslararası öğrencilerin kentsel mekân algısı. SDÜ Fen Edebiyat
Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 117-138.
Tuan, Y. (1975). Images and mental maps. Annals of the Association of American
Geographers. 65(2), 205-213.
Tunçel, H. (2002). Türk öğrencilerin zihin haritalarında islam ülkeleri, Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 12( 2), 83-103.
Wise. N. and Heckly Kon, J. (1990). Assesing geographic konowledge with sketch map.
Journal of Geography, 89 (3), 123-129.
Yıldırım, A., Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri,
Ankara:Seçkin Yayıncılık.
Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Coğrafi Bilgi Kaynakları ve Zihin Haritalarındaki Dünya
İmajları
224 ● Doğu Coğrafya Dergisi - 36
