Content uploaded by Karolina Krolikowska
Author content
All content in this area was uploaded by Karolina Krolikowska on Jun 25, 2016
Content may be subject to copyright.
Zielona Infrastruktura
Studium przypadku Domaszków-Tarchalice
Pod red. dr Karoliny Królikowskiej
Centrum Rozwiązań Systemowych
Wrocław, 2015
2
Autorzy:
Karolina Królikowska (rozdział 1, 3, 4, 5) - doktor nauk o Ziemi w zakresie geografii, specjalność
ochrona środowiska. Pracuje w CRS w programie „Współpraca, środowisko, społeczeństwo” oraz w
Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu, Katedra Turystyki i Rekreacji. Uczestniczyła w europejskich
programach badawczych, autorka publikacji krajowych i międzynarodowych.
Albert Malinger (rozdział 2) - kierownik Centrum Modelowania Powodzi i Suszy w Poznaniu,
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy.
Radosław Pasiok (rozdział 2) - specjalista od modelowania, Centrum Modelowania Powodzi i Suszy
w Poznaniu, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy.
Redakcja: Karolina Królikowska
Copyright © 2015 by Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych
Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych
ul. Stefana Jaracza 80b/10, 50-305 Wrocław
tel. 71 718 85 36
www.crs.org.pl
e-mail: biuro@crs.org.pl
ISBN 978-83-64365-04-1
3
Spis treści
Wstęp ...................................................................................................................................................... 4
1. Charakterystyka obszaru i inwestycji .............................................................................................. 4
2. Model przepływu wód powodziowych ........................................................................................... 5
3. Usługi ekosystemów ..................................................................................................................... 11
4. Raport ze spotkania ...................................................................................................................... 15
5. Obecny stan inwestycji ................................................................................................................. 21
Literatura .............................................................................................................................................. 23
4
Wstęp
Studium przypadku Domaszków-Tarchalice było elementem międzynarodowego projektu
Catalysing Green Infrastructures - Increasing green space in flood prone areas (Wzmacnianie zielonej
infrastruktury - Zwiększanie obszarów zielonych w obszarach powodziowych) realizowanego w
ramach europejskiego konsorcjum Climate Knowledge and Innovation Community. Celem tego
projektu było wypracowanie użytecznych metod partycypacyjnego rozwoju zielonej infrastruktury na
obszarach zagrożonych powodzią. Zielona infrastruktura może stanowić alternatywę lub przynajmniej
uzupełnienie dla tradycyjnych, technicznych (“szarych”) metod ochrony przeciwpowodziowej.
Ponadto dostarcza ona wielu ważnych usług ekosystemów, jak retencja wody i wpływ na klimat. Dzięki
zielonej infrastrukturze przestrzeń i krajobraz stają się bardziej przyjazne dla mieszkańców i atrakcyjne
dla turystyki i rekreacji, co może wspomagać lokalną gospodarkę.
1
W ramach studium przypadku
Domaszków-Tarchalice wykonano analizę usług ekosystemów, modelowanie przepływu wód
powodziowych oraz zorganizowano warsztatowe spotkanie z interesariuszami poświęcone kierunkom
rozwoju tego obszaru w oparciu o zieloną infrastrukturę i usługi ekosystemów.
1. Charakterystyka obszaru i inwestycji
Celem inwestycji prowadzonej na obszarze wybranego studium przypadku Domaszków-Tarchalice
było odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry. Przedsięwzięcie to było
realizowane na terenie rozciągającym się na prawym brzegu rzeki między Domaszkowem a
Tarchalicami (gmina Wołów w województwie dolnośląskim). W wyniku realizacji tej inwestycji miały
być osiągnięte następujące cele
2
:
Renaturaryzacja typowych dla doliny rzeki Odry siedlisk, poprzez odtworzenie naturalnego
charakteru zalewów (przywrócenie wylewów rzeki na dawny obszar zalewowy), co ma
kluczowe znaczenie dla dobrego funkcjonowania obszaru Natura 2000 „Łęgi Odrzańskie”.
Poprawa ochrony przeciwpowodziowej poprzez zlikwidowanie obecnego przewężenia dla
przepływu wielkich wód oraz zmniejszenie ryzyka przerwania obwałowań i zalania
miejscowości Domaszków i Tarchalice.
Odtworzenie retencji przeciwpowodziowej tego fragmentu doliny Odry polegało na odsunięciu wału
przeciwpowodziowego od brzegów rzeki na odcinku Odry pomiędzy Domaszkowem i Tarchalicami.
1
http://www.climate-kic.org/projects/catalysing-green-infrastructures/
2
Materiały Dolnośląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, „Domaszków - Tarchalice - odtworzenie
naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry, gm. Wołów”, Wrocław, luty 2014 r.
5
Głównym elementem inwestycji była budowa nowego wału poszerzającego teren międzywala (Rys. 1)
i wykonanie przewałów w istniejącym wale (Rys. 2), w wyniku czego miał powstać teren zalewowy.
Ilość wody zasilającej teren będzie uzależniona od naturalnych wielkości przepływów wody w Odrze.
3
Rys. 1: Budowa nowego wału, czerwiec 2014 r.
Rys. 2: Stary wał przeciwpowodziowy
2. Model przepływu wód powodziowych
Budowa polderu zlokalizowanego na prawym brzegu Odry w km 321+000 – 326+000 (Rys. 3)
wpływa lokalnie na układ zwierciadła wody i prędkości przepływu. Dokonano oceny tego wpływu
poprzez porównanie wyników obliczeń przepływu w warunkach przed i po realizacji inwestycji.
3
Jw.
Rys. 3: Lokalizacja polderu Domaszków-Tarchalice
6
Obliczenia wykonano na dwuwymiarowym (2D) hydrodynamicznym modelu przepływu przy
wykorzystaniu programu HEC-RAS 5.0
4
. Wielkości przepływu odpowiadają hipotetycznej fali
powodziowej o prawdopodobieństwie przewyższenia p = 1% dla wodowskazu Ścinawa, położonego
kilka kilometrów poniżej polderu. Hydrogram fali obliczeniowej przedstawiono na Rys. 4. Objętość fali
obliczona w czasie, gdy przepływ przekracza 1000 m3/s wynosi 400 mln m3.
4
http://www.hec.usace.army.mil/software/hec-ras
Rys. 4: Hydrogram hipotetycznej fali powodziowej o p = 1% dla
wodowskazu Ścinawa
7
Obszar przepływu w modelu, lokalizacja budowli (Rys. 5) i charakterystyczne rzędne budowli,
zaczerpnięte zostały z projektu budowlanego
5
i operatu wodnoprawnego
6
. Zasilanie i odpływ z terenu
polderu odbywa się czterema przewałami o długości od 280m do 380m, których wykonanie polega na
rozbiórce istniejącego wału do rzędnych przyległego terenu. Pojemność retencyjna polderu przy
przejściu fali p = 1% wynosi 12 mln m3.
5
Abramczuk W., Cabala-Plucińska B., Darski T., Czartoryjski J., Domaszków-Tarchalice - odtworzenie naturalnej retencji
przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry, gm. Wołów. Projekt budowlany, Integrated Engineering sp. z o.o., Melwodprojekt
sp. z o.o., Raszyn 2011.
6
Cabala-Plucińska B., Darski T., Napiórkowska M., Supryk R., Domaszków-Tarchalice - odtworzenie naturalnej retencji
przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry, gm. Wołów. Operat wodnoprawny, Integrated Engineering sp. z o.o.,
Melwodprojekt sp. z o.o., Raszyn 2011.
Rys.5: Trasa obwałowania polderu i lokalizacja przewałów w starym wale (ozn. A, B, C, D)
8
Wpływ polderu na układ zwierciadła wody
Na Rys. 6 porównano maksymalne głębokości przepływu na modelu bez polderu (lewa strona) i po
jego budowie (prawa). U dołu rysunku pokazano profile maksymalnej głębokości w korycie Odry dla
obu wariantów. Widoczna jest redukcja rzędnych zwierciadła wody w korycie Odry wywołana
włączeniem polderu do pola przepływu. Odcinek, na którym polder wywiera wpływ na rzędne
zwierciadła rozpoczyna się nieco powyżej polderu (km ok. 318+000) i sięga do końca przewału D (km
326+000). Największe obniżenie zwierciadła, ok. 0.5m, obserwuje się w rejonie przewału B – polder
jest zasilany głównie przez ten przewał.
Redukcja natężenia przepływu
Polder redukuje maksymalne natężenie przepływu w nieznacznym stopniu. Wynika to z niewielkiej
pojemności polderu (12 mln m3) względem objętości fali obliczeniowej (400 mln m3) i tego, że polder
jest wypełniany właściwie od samego początku wezbrania, gdy przepływ w korycie zaczyna
przekraczać 600-800 m3/s. Zatem jego zdolności retencyjne w momencie nadejścia szczytu fali są
znikome.
Rys.6: Porównanie głębokości przepływu na modelach przed i po budowie polderu
9
Prędkości przepływu
Dzięki obniżeniu zwierciadła wody wzdłuż polderu obserwuje się tutaj także zmniejszenie się średnich
prędkości przepływu o ok. 0.4 m/s. Jednak powyżej miejsc zasilania polderu, tj. przewałów A i B,
spadek hydrauliczny wzrasta i pociąga to za sobą wzrost prędkości przepływu, miejscami o ok. 0.3 m/s.
Na Rys. 7 i 8 pokazano wartości prędkości i kierunki przepływu w rejonach przewałów zasilających
polder (A, B) i odprowadzających (C, D).
Podsumowanie
Budowa polderu pozwala na obniżenie zwierciadła wody w międzywalu Odry w bezpośrednim
sąsiedztwie i na pewnym odcinku powyżej polderu. Ze względu na samoczynny i przepływowy
charakter budowli – polder nie magazynuje wody w celu jej wydatkowania po przejściu szczytu fali
powodziowej – nie wpływa ona ani na układ zwierciadła wody poniżej ani na kształt fali.
Zatem z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej obiekt ma znaczenie lokalne. Uzyskanie efektu
ścięcia szczytu fali powodziowej, tj. obniżenia szczytowego natężenia przepływu i rozciągnięcia fali w
czasie, można uzyskać, gdy dysponuje się budowlą o znacznie większej objętości, która, co istotne,
pozostaje niewykorzystana do momentu nadejścia szczytu fali. Do tego potrzeba urządzeń sterujących
dopływem wody na teren polderu. Rozmieszczenie kilku polderów przepływowych sąsiadujących ze
sobą o podobnej wielkości, niewyposażonych w urządzenia sterujące przepływem, również nie będzie
miało istotnego wpływu na tereny położone poniżej. Natomiast połączenie polderów równolegle (zob.
Rys. 9) i ich kolejne kaskadowe zasilanie mogłoby teoretycznie taką szansę stwarzać. Należy jednak
nadmienić, że wówczas możemy nie uzyskać tak wyraźnego obniżenia zwierciadła wody w sąsiedztwie
polderów, a wypełnianie objętości polderu wodą może mieć charakter dość gwałtowny.
10
Rys.7 Prędkości i kierunki przepływu w rejonie przewałów A i B w chwili przejścia szczytu fali p = 1%
Rys. 8: Prędkości i kierunki przepływu w rejonie przewałów C i D w chwili przejścia szczytu fali p = 1%
Rys.7 Prędkości i kierunki przepływu w rejonie przewałów A i B w chwili przejścia szczytu fali p = 1%
11
3. Usługi ekosystemów
Na tworzonym terenie zalewowym przeważają lasy, w tym głównie bardzo cenne z przyrodniczego
punktu widzenia łęgi (266,1 ha) i grądy niskie (266,1 ha).
7
Występowanie łęgów związane jest z
okresowym zalewaniem, dlatego typowe łęgi wiązowo-jesionowe występują wyłącznie na terenie
międzywala. Stan wykształcenia łęgów na omawianym odcinku jest bardzo dobry. Znajdują się wśród
nich fragmenty odlesione, zarastające krzewami i drzewami, na zmianę z fragmentami o dominacji
wysokich drzew i dużym zwarciu. Tylko niewielkie partie międzywala zajęte są przez plantacje drzew
użytkowych. Będą one wymagały stopniowej przebudowy poprzez usunięcie drzew dojrzałych po
osiągnięciu wieku rębności i samoodnowienie zrębów. Ten typ gospodarki doprowadził do obecnego,
dobrego stanu wykształcenia się lasów łęgowych.
Lasy łęgowe pełnią bardzo ważną rolę w dolinach rzecznych i dostarczają znacznej liczby usług
ekosystemów, głównie regulacyjnych i wspierających, m.in.:
- są ważnymi elementami składowymi korytarza ekologicznego doliny rzecznej,
- udział w procesie glebotwórczym (m.in. tworzenie próchnicy o większej zdolności retencyjnej aniżeli
piaszczyste aluwia),
- generowanie wyjątkowo dużej różnorodności gatunkowej,
- retencjonowanie wód,
- wydłużanie obiegu (zatrzymywanie) wody w krajobrazie,
7
Świerkosz K., Netzel P., Dunajski A., Bańkowski J., Stan obecny siedlisk i potencjalne zmiany w szacie roślinnej po
przywróceniu zalewów wskutek planowanego odsunięcia wałów na odcinku Domaszków – Tarchalice, Uniwersytet
Wrocławski&Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu
Rys. 9: Poldery w układzie szeregowym i równoległym
12
- zmniejszanie zagrożenia powodziowego,
- wyrównywanie poziomu wód gruntowych w czasie suszy,
- oczyszczanie wód powierzchniowych i podziemnych,
- kształtowanie mikroklimatu,
- zatrzymywanie rumowiska rzecznego,
- działalność przeciwerozyjna,
- tworzenie strefy buforowej między terenami intensywnego rolnictwa a rzeką (redukcja spływu
biogenów, w tym azotanów),
- produkcja drewna (potencjalna produkcja drewna sięga 6–6,5 m3 rocznie z 1 ha),
- ważny element naturalnych krajobrazów dużych rzek nizinnych,
- walory edukacyjne.
Grądy na omawianym terenie pochodzą głównie z nasadzeń, lecz ograniczenie intensywnej
gospodarki leśnej pozwoliło w wielu ich partiach na wykształcenie się typowo grądowego runa oraz
warstwy podszytu
8
. Odsunięcie wałów nie powinno spowodować zagrożenia dla tych lasów. Grądy
mogą pełnić następujące funkcje:
- podstawowa ostoja eutroficznych gatunków, również znaczna liczba gatunków mszaków, porostów
i grzybów,
- stabilizacja klimatu,
- regulacja obiegu wody, np. spływu wód,
- ochrona gleby przed erozją wietrzną,
- walory rekreacyjne (spacery/łowiectwo/turystyka),
- walory edukacyjne,
- produkcja drewna na siedliskach grądu (produktywność waha się od ok. 6 do nawet 9 m3 drewna/ha
rocznie),
- grzyby/owoce leśne,
- zwierzyna łowna.
Lasy gospodarcze na omawianym terenie przedstawiają się następująco:
- uprawy sosnowe i sosnowo - dębowe (355,73 ha),
- uprawy liściaste (70,62 ha).
9
W przypadku przywrócenia zalewów należy spodziewać się szybkiego zamierania obcych dla terasy
gatunków drzew.
Sztuczne uprawy leśne dostarczają takich usług, jak:
8
Jw.
9
Jw.
13
- produkcja drewna,
- grzyby/owoce leśne,
- zwierzyna łowna,
- walory rekreacyjne (spacery/łowiectwo/turystyka),
- stabilizacja klimatu,
- regulacja obiegu wody, np. spływu wód,
- ochrona gleby przed erozją wietrzną.
Na terenie projektowanego polderu występuje wiele ekosystemów podmokłych, w tym
starorzecza z widocznym lustrem wody, szuwary właściwe i turzycowe oraz zarośla wierzbowe
10
.
Licznie występujące tu starorzecza przyjmują postać od małych śródleśnych oczek zarastających
roślinnością, aż po znacznej wielkości starorzecza z zespołem lilii wodnych i strefowym układem
roślinności wokół brzegów. Zatem można tu znaleźć prawie wszystkie typy starorzeczy – od otwartych
i połączonych z Odrą (międzywale po stronie zach.) aż po wypłycone i zarastające szuwarami lub
trzcinowiskiem. Bardzo różnorodny zespół starorzeczy jest jedną z największych wartości
przyrodniczych omawianego terenu. Usługi ekosystemów dostarczane przez starorzecza to m.in.:
- miejsce bytowania specyficznej malakofauny, entomofauny, ichtiofauny i ornitofauny,
- retencjonowanie wód,
- wydłużanie obiegu (zatrzymywanie) wody w krajobrazie,
- są ważnymi elementami składowymi korytarza ekologicznego doliny rzecznej,
- istotny walor krajobrazowy,
- użytkowane jako obszary rekreacyjne (kąpieliska, obszary uprawiania sportów wodnych oraz
wędkarstwa),
- walory edukacyjne.
Ponadto są to zbiorowisko o znacznej wartości z gospodarczego punktu widzenia. Mogą być
użytkowane jako lokalne ujęcia wód lub wykorzystane do prowadzenia planowej gospodarki rybackiej
(charakteryzują się wysoka produkcją rybacką).
Podobne do starorzeczy funkcje regulacyjne dla systemu dolin rzecznych pełnią pozostałe siedliska
podmokłe. Dodatkowo szuwary właściwe dostarczają zasobu jakim jest trzcina. Szuwary na badanym
obszarze są zaklasyfikowane, jako grunty nieleśne, nieużytki ewentualnie grunty rolne.
11
Po
przywróceniu zalewów zajmowana przez nie powierzchnie może się trochę zwiększyć, gdyż
zwiększeniu ulec powinna powierzchnia starorzeczy i terenów podmokłych, z którymi są związane.
10
Jw.
11
Jw.
14
Zarośla wierzbowe są przedostatnim typem siedliska w sukcesji od starorzecza do lasu łęgowego i
występują w rozproszeniu na całym obszarze. Należy się spodziewać, że w przyszłości zaczną tworzyć
bardziej zwarte skupienia, szczególnie na zarastających starorzeczach położonych w centralnej części
polderu.
12
Głównym zasobem dostarczanym przez zarośla wierzbowe jest wiklina. Ponadto pełnią one
następujące funkcje:
- wierzby Salix alba i S. fragilis są używane m.in. do stabilizowania nasadzeń wiatrochronnych,
fitomelioracji oraz urozmaicania otwartych przestrzeni,
- udział w procesie glebotwórczym (m.in. tworzenie próchnicy o większej zdolności retencyjnej aniżeli
piaszczyste aluwia),
- generowanie wyjątkowo dużej różnorodności gatunkowej,
- retencjonowanie wód,
- wydłużanie obiegu (zatrzymywanie) wody w krajobrazie,
- zmniejszanie zagrożenia powodziowego,
- wyrównywanie poziomu wód gruntowych w czasie suszy, - oczyszczanie wód powierzchniowych
i podziemnych,
- kształtowanie mikroklimatu,
- zatrzymywanie rumowiska rzecznego,
- działalność przeciwerozyjna,
- tworzenie strefy buforowej między terenami intensywnego rolnictwa a rzeką (redukcja spływu
biogenów, w tym azotanów),
- element krajobrazu dolin rzecznych,
- walory edukacyjne.
Pola uprawne, obszary porolne i zdegenerowane pastwiska zajmują na omawianym terenie 96,43 ha.
W przypadku przywrócenia zalewów należy spodziewać się szybkich zmian w tych typach siedlisk
(opuszczenie pól, zarastanie obszarów porolnych) prowadzących do stopniowej regeneracji siedlisk
typowych dla doliny rzecznej.
Ponad 30 ha zajmują tu również łąki świeże, okresowo zalewane, których bogate florystycznie,
regularnie koszone płaty występują w okolicy Domaszkowa i Tarchalic. Ich dalsze utrzymywanie zależy
od regularnego koszenia (2-3 pokosy rocznie), jednak w przypadku umożliwienia regularnego
zalewania możliwe jest ich dalsze przekształcanie się w łąki zalewowe, należące do ginących w skali
kraju i bardzo rzadkie także w Europie. Płaty takie, o niewielkich powierzchniach występują już obecnie
w pobliżu Domaszkowa. W ich przypadku odsunięcie wałów, przy utrzymaniu wykorzystania
12
Jw.
15
gospodarczego, mogłoby więc znacznie wzbogacić walory przyrodnicze terenu.
13
Podstawowym
zasobem dostarczanym przez łąki jest trawa/siano. Ponadto stanowią one ważny element krajobrazu
kulturowego, są siedliskiem dla bioróżnorodności, pełnią funkcje glebotwórcze oraz chronią gleby
przed erozją.
Omówione powyżej potencjalne funkcje ekosystemów występujących na obszarze Domaszków-
Tarchalice stanowiły podstawę pracy warsztatowej na opisanym poniżej spotkaniu z interesariuszami.
4. Raport ze spotkania
W dniu 5 czerwca 2014r. Centrum Rozwiązań Systemowych (CRS) wraz ze Stowarzyszeniem
Lokalna Grupa Działania „Kraina Łęgów Odrzańskich” zorganizowało w Wołowie spotkanie dotyczące
zadania „Domaszków - Tarchalice- odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki
Odry, gm. Wołów”. Miało ono charakter warsztatowy, a jego celem była wspólna identyfikacja
możliwości rozwoju lokalnego w gminie Wołów oraz dyskusja na temat korzyści wynikających z
lokalnych wartości przyrodniczych rzeki Odry wraz z otoczeniem.
Do uczestnictwa w spotkaniu zaproszone zostały następujące instytucje: Dolnośląski Urząd
Wojewódzki, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, Dolnośląski Zarząd Melioracji i
Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska we Wrocławiu, EIT+, nadleśnictwo Wołów, starostwo powiatowe w Wołowie,
miasto i gmina Wińsko, WWF, Centrum Edukacji Archeologicznej w Tarchalicach, Centrum Edukacji
Ekologicznej pod Dębnem. Spotkanie odbyło się w czwartek 5 czerwca br. w godzinach 10:00- 13:00 w
Urzędzie Miasta i Gminy Wołów, ul. Rynek 34, Wołów w sali sesyjnej.
Spotkanie rozpoczął dr Piotr Magnuszewski z Centrum Rozwiązań Systemowych przedstawiając cel i
przebieg spotkania oraz założenia projektu Catalysing Green Infrastructure. Następnym etapem była
wspólna praca warsztatowa nad możliwościami rozwoju lokalnego. Praca ta polegała na tworzeniu
przy pomocy flipcharta i karteczek samoprzylepnych „mapy koncepcyjnej” (Rys. 10), która następnie
została przeniesiona przez organizatorów do formy elektronicznej (Rys. 11). Elektroniczna wersji mapy
została jeszcze przez organizatorów CRS uporządkowana i uzupełniona na podstawie dostępnych
materiałów (Rys. 12).
13
Jw.
16
Rys.10 Mapa koncepcyjna przedstawiająca możliwości rozwoju lokalnego w oparciu
o zasoby przyrodnicze związane z inwestycją Domaszków-Tarchalice
Rys. 11: Mapa koncepcyjna w formie elektronicznej
17
Rys. 12: Mapa koncepcyjna w formie elektronicznej po uporządkowaniu
W centrum mapy organizatorzy umieścili elementy składające się na system techniczno-przyrodniczy,
które zidentyfikowano na podstawie inwentaryzacji przyrodniczej WWF oraz materiałów
udostępnionych przez DZMiUW. Następnie uczestnicy mogli dopasować do tych elementów korzyści
z przyrody (tzw. usługi ekosystemów) wraz z podmiotami czerpiącymi te korzyści. Jedną z
najważniejszych korzyści z inwestycji odsunięcia wałów jest ochrona przeciwpowodziowa, z której
korzystają instytucje zajmujące się gospodarka wodną, samorządy oraz mieszkańcy. Teren ten jest
także źródłem drewna dla Lasów Państwowych, ryb dla wędkarzy oraz możliwości użytkowania łąk dla
rolników. Najwięcej czasu jednak uczestnicy poświęcili analizie propozycji produktów i usług
turystycznych związanych z lokalnym zasobami. Powstała w ten sposób wstępna koncepcja produktu
turystycznego, która obejmuje:
- żeglugę turystyczną,
- ofertę edukacyjną związaną z dawnym hutnictwem,
- agroturystykę,
- produkty lokalne,
- szlaki rowerowe.
Zwrócono też uwagę na konieczność połączenia oferty z Lubiążem i Krzydliną Małą oraz na możliwe
negatywne skutki rozwoju turystyki.
18
W drugiej części warsztatu uczestnicy pracowali w grupach nad pomysłami na biznes/projekt
rozwijanymi w oparciu o lokalne zasoby. Pomocniczym narzędziem w tym zadaniu były szablony
modelu biznesowego przygotowane wcześniej przez CRS. Pierwszy z opracowanych pomysłów
dotyczył rozwoju ścieżek rowerowych (Rys. 13 i 14), a drugi rozwoju ekoturystyki w oparciu o lokalne
produkty typu zioła, czy nabiał (Rys. 15 i 16).
Rys. 13: Model biznesowy – ścieżki rowerowe
Rys. 14: Model biznesowy – ścieżki rowerowe w formie elektronicznej
19
Rys.15 Model biznesowy – ekoturystyka i produkty lokalne
Rys. 16: Model biznesowy – ekoturystyka i produkty lokalne w formie elektronicznej
W trakcie prezentacji oraz prazy warsztatowej pojawiło się wiele kwestii dyskusyjnych i
wątpliwości, które można podzielić na tematy techniczne, przyrodnicze, turystyczne i społeczne.
20
1) Kwestie techniczne: Inwestycja nie rozwiązuje problemu, bo nie pokrywa się z naturalnym
zasięgiem zalewów Odry. Być może lepiej było zapłacić ludziom odszkodowania i przenieść
mieszkańców w inne miejsce, a rzece pozwolić się zupełnie swobodnie rozlewać (czyli głębiej
w teren niż w przypadku inwestycji). Jednak pozostaje pytanie, jakie by były koszty
przesiedlenia i cennej szkółki leśnej, która tam się znajduje. W prezentacji powinna być
nakładka map IMGW na tereny zalewowe, żeby było jasne, co by się stało bez budowanego
obecnie wału. Kolejne wątpliwości to skutek przedsięwzięcia dla wałów powyżej inwestycji,
które nie są zmodernizowane. Ponadto ze zmianami prędkości rzeki mogą być związane
powodzie zatorowe – czy była zrobiona symulacja takiej sytuacji?
2) Kwestie przyrodnicze: Pojawiła się wątpliwość odnośnie wpływu zalewów na grądy, jednak
jeden z uczestników wyjaśnił, że nie będzie negatywnego wpływu w tym miejscu akurat, bo
stare dęby rosną na wyniesieniach i już przeżyły regularne zalewy. Najważniejszy problem
Odry to brak wody – dla żeglugi, dla lasów (będą wysychać te łęgi, które odtworzymy), ale też
dla ryb sytuacja jest mało stabilna. Jakość wody nie jest już obecnie takim problemem. Był
czas, kiedy populacje ryb się załamały, ale już się odnawiają. Koła wędkarskie są aktywne na
polu ochrony środowiska. Generalnie w Polsce woda za szybko spływa, bo brak jest małej
retencji, która by ją zatrzymała w krajobrazie (jak np. u Czechów), chociaż ich infrastruktura
pozostawia wiele do życzenia.
3) Kwestie turystyczne: Powinno mówić się o niebiesko-zielonej infrastrukturze, razem z rzeką,
jako korytarzem, który łączy ten obszar nawet z Berlinem, czy Górnym Śląskiem. Według
niektórych uczestników powinien być nacisk na małe przystanie dla żeglugi turystycznej,
jednak inni uważają, że nie ma miejsca na przystań między Urazem, a Ścinawą. Ponadto nie
powinno się wpuszczać w ten teren zbyt dużo turystów. Ruch turystyczny powinien być
skanalizowany, żeby ludzie nie rozpraszali się w terenie np. ścieżki rowerowe dla turystów
bardziej wymagających i aktywnych, a dla turysty masowego więcej atrakcji w okolicach
Lubiąża (i tam ich zatrzymać). Najważniejsza jest sieć połączeń z innymi miejscami typu Lubiąż,
a nie wpuszczanie dużej ilości osób konkretnie w ten obszar. Głównym atutem Tarchalic jest
starożytne hutnictwo (stanowisko kompletnie niezabezpieczone, mieszkańcy robią tam
ognisko, tablica informacyjna jest kompletnie zniszczona). Można tez pomyśleć o lokalnych
pszczelarzach np. ścieżka pszczelarska w Domaszkowie. Inne opcje to LARP (rodzaj gry w
odgrywanie ról, podczas której uczestnicy fizycznie odgrywają scenariusze, zazwyczaj
posługując się kostiumami oraz rekwizytami) i geocaching (zabawa w poszukiwanie skarbów
za pomocą odbiornika GPS). W trakcie spotkania pojawił się spór o przebieg ścieżek
21
rowerowych – na koronie wału, czy u podnóża lepiej? W każdym razie nowo budowane wały
muszą już spełniać wymogi techniczne pod budowę ścieżek rowerowych.
4) Kwestie społeczne: Koncepcje rozwoju lokalnego rozmijają się z biernością ludności
miejscowej. Takie inwestycje, jak omawiana na spotkaniu są robione przez urzędy i NGO dla
Wrocławia. Czy nacisk na ludność lokalną, jako odbiorców i beneficjentów działań tego typu
nie jest za duży? W Tarchalicach brakuje lidera i raczej nie da się go wyłonić z mieszkańców, a
to uniemożliwia wiele działań. Mieszkańcy to drobni rolnicy, którzy pracują gdzie indziej. W
niektórych wsiach są aktywni sołtysowie i tam jest większa szansa na współpracę. Ogólnie
rzecz biorąc zasoby ludzkie tu są za małe, żeby zbudować firmę i sprzedać produkt (np. lokalny)
– to jest ogólnie bardzo trudne. Mimo licznych programów aktywizacji ludność jest bierna i
postępuje wyludnienie tego typu obszarów. Zatem czy my rzeczywiście dla tej ludności to
robimy? Czy dla bogatych mieszkańców wrocławskich przedmieść, którzy chcę mieć jakieś
sensowne tereny rekreacyjne? Trzeba stworzyć dostępne tereny zielone dla mniej zamożnych
ludzi, którzy wyemigrowali z terenów wiejskich do miast – to jest główna grupa docelowa.
Problem polega na tym, że o ile „miejscowi” dbają o swój teren, o tyle „rekreanci” z zewnątrz
np. z Lubina wszystko dewastują. Obecnie aktywizacja wygląda jak „lizak przez szybkę” – są
organizowane jakieś spotkania, których efektem jest uzyskanie informacji i jakaś publikacja,
ale dla ludzi nic realnego z tego nie wynika.
Rezultaty spotkania:
Inwestycja Domaszków-Tarchalice zostanie przedstawiona w projekcie, jako przykład
dobrych praktyk w zakresie zielonej infrastruktury.
Raport zostanie rozesłany do interesariuszy i może być wykorzystany, jako materiał
do dalszych dyskusji i działań. Pomysły na konkretne przedsięwzięcia w tym obszarze
mogą być dalej rozwijane.
5. Obecny stan inwestycji
W październiku 2015 roku dokonano uroczystego odbioru robót związanych z omawianą
inwestycją, na którym obecni byli m.in. przedstawiciele władz lokalnych, WWF, RZGW, Lasów
Państwowych, RDOŚ oraz DZMiUW. W wyniku realizacji przedsięwzięcia obszar ponad 1600 ha oraz
350 osób zostały zabezpieczone przed powodzią. Na nowym wale o długości 6,4 km i średniej
22
wysokości 2,10 m zostały wykonane budowle komunikacyjne z przejazdami wałowymi (7 szt.),
zjazdami i wjazdami (4 szt.) na drogę na koronie obwałowania oraz przepusty wałowe śluzy (2 szt.)
14
.
14
http://www.dzmiuw.wroc.pl/wydarzenia/inwestycje/item/488-domaszk%C3%B3w-tarchalice-odtworzenie-
naturalnej-retencji-przeciwpowodziowej-doliny-rzeki-odry-gm-wo%C5%82%C3%B3w.html
23
Literatura
1. Abramczuk W., Cabala-Plucińska B., Darski T., Czartoryjski J., Domaszków-Tarchalice -
odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry, gm. Wołów. Projekt
budowlany, Integrated Engineering sp. z o.o., Melwodprojekt sp. z o.o., Raszyn 2011.
2. Cabala-Plucińska B., Darski T., Napiórkowska M., Supryk R., Domaszków-Tarchalice -
odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki Odry, gm. Wołów. Operat
wodnoprawny, Integrated Engineering sp. z o.o., Melwodprojekt sp. z o.o., Raszyn 2011.
3. Hydrologic Engineering Centers River Analysis System (HEC-RAS) [online]. Dostępny w
Internecie: http://www.hec.usace.army.mil/software/hec-ras/.
4. Catalysing Green Infrastructures: Increasing green space in flood prone areas. Dostępny w
Internecie: http://www.climate-kic.org/projects/catalysing-green-infrastructures/.
5. Domaszków - Tarchalice - odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki
Odry, gm. Wołów. Dostępny w Internecie:
http://www.dzmiuw.wroc.pl/wydarzenia/inwestycje/item/488-domaszk%C3%B3w-
tarchalice-odtworzenie-naturalnej-retencji-przeciwpowodziowej-doliny-rzeki-odry-gm-
wo%C5%82%C3%B3w.html.
6. Materiały Dolnośląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu,
„Domaszków - Tarchalice - odtworzenie naturalnej retencji przeciwpowodziowej doliny rzeki
Odry, gm. Wołów”, Wrocław, luty 2014 r.
7. Świerkosz K., Netzel P., Dunajski A., Bańkowski J., Stan obecny siedlisk i potencjalne zmiany
w szacie roślinnej po przywróceniu zalewów wskutek planowanego odsunięcia wałów na
odcinku Domaszków – Tarchalice, Uniwersytet Wrocławski & Biuro Urządzania Lasu i
Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu.
