Διδακτική της Σύγχρονης Τέχνης ακολουθώντας τις διαδρομές του βλέμματος

Abstract

Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει μια πρόταση για διδασκαλία της σύγχρονης τέχνης με την χρήση έργων που δημιουργήθηκαν με την βοήθεια ενός eye tracker, ενός μηχανισμού που καταγράφει την κίνηση του βλέμματος. Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύονται δύο βασικοί άξονες: (α) τα έργα που δημιουργήθηκαν με την αναδυόμενη τεχνολογία καταγραφής του βλέμματος αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους συμμετέχοντες, που είναι μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και (β) η προσπάθεια του εκπαιδευτή, ο οποίος -σε στενή συνεργασία με τους μαθητές- δημιουργεί μια νέα διδακτική προσέγγιση της τέχνης εφαρμόζοντας τις αρχές της μεθοδολογίας συνεργατικού σχεδιασμού. Οι μαθητές αποκωδικοποιούν τα έργα τέχνης, αναλαμβάνουν έναν ενεργό ρόλο στην διαδικασία, καταθέτουν την άποψή τους και εκφράζονται δημιουργικά. Ακόμη, θα παρουσιαστούν τα στάδια διδασκαλίας της τέχνης, όπως αυτά διαμορφώθηκαν για το παρόν άρθρο.

Full text

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ
Αβραμίδου Καλλιφρόνη, Φιλόλογος, Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Πατρών
& Παναγιώτα Ψυχογυιοπούλου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Αχαΐας
Μετασχηματίζουσα μάθηση και Νεοελληνική Λογοτεχνία: η γυναίκα στην Ελλάδα του
19ου αιώνα
Η παρακάτω διδακτική πρόταση βασίζεται στη “Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από
την Τέχνη”. Βασικός σκοπός της είναι αφενός η ανάπτυξη των κριτικών και
δημιουργικών ικανοτήτων των μαθητών και αφετέρου, μέσω της εμβάθυνσης σε
κοινωνικά θέματα, η ανατροπή στερεοτύπων.
Ως μορφή τέχνης επιλέγεται η Λογοτεχνία και, συγκεκριμένα, τα κείμενα της Ελισάβετ
Μουτζάν – Μαρτινέγκου «Αυτοβιογραφία» και της Ρέας Γαλανάκη «Η μεταμφίεση»,
από το εγχειρίδιο της Γ΄ Γυμνασίου. Αξιοποιούνται οι τέσσερις φάσεις του μοντέλου
του Perkins καθώς και η δημιουργική γραφή, αλλάζοντας την οπτική γωνία της
αφήγησης, καταργώντας ή προσθέτοντας εναλλακτικά στοιχεία που δεν υπάρχουν στο
κείμενο. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρείται η ολιστική προσέγγιση δύο έργων που
προσφέρουν μια εξαιρετική αφορμή για προβληματισμό στο θέμα των στερεότυπων
ρόλων και τον κοινωνικό ρατσισμό που υφίσταται η Ελληνίδα γυναίκα στην κοινωνία
του 19ου αιώνα ενώ ερευνάται και η εξέλιξη των θυγατέρων ευγενών ή εύπορων
γυναικών, οι οποίες είχαν τη δυνατότητα να μορφωθούν.
Οι μαθητές αντιλαμβάνονται το γνωστικό αντικείμενο, αναπτύσσουν ερευνητική
διάθεση, ενδυναμώνουν την παρατήρηση, καλλιεργούν τη στοχαστική ικανότητα, τη
δημιουργική σκέψη και εξελίσσουν την αισθητική τους αντίληψη (Μέγα, 2011). Στην
τελευταία φάση, που έχει ολιστικό χαρακτήρα, οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες,
καλούνται να παρουσιάσουν το κείμενο με τον δικό τους τρόπο, αξιοποιώντας ποικίλα
φύλλα εργασίας σχετικά με τη δημιουργική γραφή και, συγκεκριμένα, μέσα από το
μαθησιακό αντικείμενο «Λογογραφήματα», εκπαιδευτική εφαρμογή στην οποία
παρέχονται διαμορφωμένα περιβάλλοντα παραγωγής λόγου και προτείνονται
δραστηριότητες για την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού κειμένου
Αγγελόπουλος Νίκος, Φιλόλογος, ΓΕΛ Κρεστένων Ηλείας, Η αξιοποίηση του
κινηματογράφου στη διδακτική των φιλολογικών μαθημάτων
Η εισήγηση προτείνει την αξιοποίηση του κινηματογράφου στη διδακτική των
φιλολογικών μαθημάτων, ειδικότερα της Ν. Γλώσσας Α’ και της Φιλοσοφίας Β’
Λυκείου. Στόχος δεν είναι η απλή προβολή μιας ταινίας, ως αφόρμηση ή προέκταση
της διδασκαλίας, αλλά η οργανική ένταξή της στη μαθησιακή διαδικασία, ώστε να
ενεργοποιηθεί το σύνολο των μαθητών και η γνώση να προκύψει μέσα από βιωματική
και ομαδική εργασία. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η χρήση εργαλείων ΤΠΕ.
Ως προς την Ν. Γλώσσα, προτείνεται η επεξεργασία του θέματος «τρίτη ηλικία» και η
εμπέδωση της θεωρίας της αφήγησης με τη συνδρομή των ταινιών: «Τι είναι αυτό;»
του Κ. Πιλάβιου (2007) και «Γάμος στο Περιθώριο» του Β. Κεσίσογλου (1998). Οι
μαθητές ανά ομάδες καταγράφουν στοιχεία για την τρίτη ηλικία που προκύπτουν από
τις ταινίες και εντοπίζουν αφηγηματικές τεχνικές. Στη συνέχεια περνούν σε
δημιουργικό στάδιο: αφηγούνται ψηφιακά, με χρήση σχετικού λογισμικού, μία μικρή
ιστορία για την τρίτη ηλικία, ακολουθώντας τις τεχνικές αφήγησης που εντόπισαν.
Ως προς τη Φιλοσοφία, προτείνεται η βιωματική προσέγγιση της ενότητας της Ηθικής
με την αξιοποίηση της ταινίας «The most» («Η γέφυρα»,2003), όπου ο ήρωας

αντιμετωπίζει το ηθικό δίλημμα να σώσει το γιο του ή τους επιβάτες ενός τρένου. Οι
μαθητές εμπλέκονται συναισθηματικά αλλά επίσης στέκονται κριτικά απέναντι στην
ταινία εφαρμόζοντας τις θεωρίες του ωφελιμισμού και του Καντ αλλά και καταθέτοντας
τη δική τους άποψη. Η εργασία τους διεξάγεται ομαδικά και καταγράφεται ψηφιακά σε
νοητικό χάρτη.
Αγγελοπούλου Ελένη, Φιλόλογος, Γυμνάσιο Κουτσοποδίου Αργολίδος
Αξιοποιώντας την τέχνη στη διδακτική της Οδύσσειας
Η παρούσα εργασία επιδιώκει τη διδακτική προσέγγιση της 5ης ενότητας της Ομήρου
Οδύσσειας της Α΄ τάξης Γυμνασίου μέσω της αξιοποίησης διάφορων μορφών τέχνης.
Λαμβάνοντας υπόψη τους διδακτικούς στόχους της ενότητας όπως αναφέρονται στο
αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών (βιβλίο καθηγητή) επιδιώκεται κατ’ αρχάς η
κατανόηση της προσωπικότητας της ομηρικής Πηνελόπης και η στάση της απέναντι
στον αγνοούμενο άντρα της και τους μνηστήρες συσχετίζοντας το ομηρικό κείμενο με
σύγχρονα τραγούδια (Πασχαλίδης, Νάμα) που έχουν ως θέμα τους την ηρωίδα και
πίνακα ζωγραφικής(Waterhouse J.W., 1912). Στη συνέχεια οι μαθητές καλούνται να
γνωρίσουν την κοινωνική θέση του αοιδού , τη σχέση με τους ακροατές του και το
περιεχόμενο των τραγουδιών του με τη χρήση της τεχνικής «ανίχνευση της σκέψης του
άλλου» του εκπαιδευτικού δράματος. Έτσι οι μαθητές σε προφορικό λόγο καλούνται
να αποκαλύψουν τις ανομολόγητες σκέψεις του Φήμιου. Τελευταίο αλλά βασικότερο
μέλημα είναι να επισημανθεί η αλλαγή στην συμπεριφορά του Τηλέμαχου προς τους
μνηστήρες και την Πηνελόπη μετά το διάλογό του με την Αθηνά- Μέντη. Οι μαθητές
δραματοποιούν την σκηνή. Μέσω της διαφωνίας – αντιπαράθεσης διαγράφεται η
ψυχολογία ενός εφήβου που ανδρώνεται αλλά και η πολύπλοκη πολιτική κατάσταση
που έχει διαμορφωθεί στην Ιθάκη εξαιτίας της μακρόχρονης απουσίας του Οδυσσέα.
Μέσω της χρήσης ποικίλων μορφών τέχνης επιδιώκεται η δραστηριοποίηση όλων των
μαθητών και η ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Τα παιδιά με καταμερισμό έργου
και σε ομάδες συνεργάζονται με την διακριτική καθοδήγηση και ενθάρρυνση του
καθηγητή (scaffolding) με στόχο να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να οικοδομήσουν
νέες γνώσεις μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Αθανασέκου Μαρία, Δρ Φιλόλογος, & Συμεών Νικολιδάκης, Φιλόλογος, ΜΑ,
Ανοικτό Ίδρυμα Εκπαίδευσης, Η συμβολή της τέχνης και του μουσείου στη διδακτική της
Ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Η Ιστορία της Τέχνης είναι ο κλάδος των ανθρωπιστικών σπουδών που εστιάζει στην
καταγραφή και ερμηνεία, την ένταξη στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής,
κάθε δημιουργίας τέχνης. Κατά μια έννοια η Ιστορία της Τέχνης μελετά τις
οπτικοποιημένες ιδέες και συναισθήματα, την αισθητική και την επικοινωνία του
καλλιτέχνη που τους δίνει μορφή μέσω της δημιουργικής διαδικασίας της τέχνης. Ο
Αριστοτέλης είχε πει ότι η ψυχή δεν σκέπτεται χωρίς εικόνα (Περί ψυχής ΙΙΙ, 431a 14-
17). Η δημιουργία εικόνων νοερά μπορεί να βοηθήσει στην απομνημόνευση και ακόμη
περισσότερο η μελέτη εικόνων που έχουν ήδη φιλοτεχνηθεί, μπορεί να λειτουργήσει
θετικά στη διδασκαλία της ιστορίας. Η αξιοποίηση της Ιστορίας της Τέχνης και η
εξοικείωση των μαθητών με αυτήν, μπορεί να συνεισφέρει στην επίτευξη όλων των
στόχων, όπως αυτοί διαγράφονται στο διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο του προγράμματος
σπουδών της διδασκαλίας της Ιστορίας. Ακόμη, βοηθά στην οπτικοποίηση της
Ιστορίας, στο να γίνει ορατή, εύληπτη και απτή, πιο ελκυστική στα παιδιά, ενώ,

παράλληλα, η χρήση εικόνων έργων τέχνης μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια της
αισθητικής και της φιλοτεχνίας των μαθητών.
Απαραίτητη είναι η εξοικείωση των εκπαιδευτικών με σύγχρονα μεθοδολογικά
εργαλεία προσέγγισης της Ιστορίας, όπου το μουσείο δεν παρουσιάζεται ως
αποσπασματικός τόπος, αλλά αντίθετα εντάσσεται στην κατασκευή του «ιστορικού
κόσμου». Με τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο χώρο του μουσείου
αναδεικνύεται ο ιστορικός λόγος με τις πολλές και τις διαφορετικές του διαστάσεις
μέσα από συνδυασμούς στοιχείων, που ανταποκρίνεται στην τυπική ή άτυπη
διαπραγμάτευση ιστορικών ταυτοτήτων. Η συστηματική διερεύνηση των μουσειακών
χώρων μετασχηματίζει σκέψεις, διαμορφώνει εμπειρίες και προβάλλει κριτικά τα
ιστορικά συμβάντα.
Αθανασοπούλου Ζαφειρία, Εικαστικός & Ιωακείμ Γεωργούδας, Πληροφορικός,
Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης, Εικαστικές και ψηφιακές
παραλλαγές σε ένα πορτραίτο
Στο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Αμπελοκήπων, στο πλαίσιο του μαθήματος της Β' Λυκείου
“Εργαστήρι πολυμεσικών εφαρμογών” (συνδιδασκαλία, ενός καθηγητή εικαστικών και
ενός καθηγητή πληροφορικής), επιχειρήθηκε η σύμπραξη των εικαστικών τεχνών με
την ψηφιακή δημιουργία κινούμενης εικόνας. Στόχος ήταν η διεύρυνση των εικαστικών
επιλογών των μαθητών, η συνεργασία μεταξύ τους, η καλλιέργεια της κρίσης τους, η
αποδέσμευσή τους από μονότροπες λογικές και η απαγκίστρωση τους από παράτυπες
πρακτικές απόκτησης και εγκατάστασης εφαρμογών. Στη διδακτική διαδικασία
ενσωματώθηκαν web2.0 εργαλεία, όπως η πλατφόρμα υπολογιστικού νέφους dropbox,
για την ασφαλή ανταλλαγή ψηφιακών αρχείων και το διαδικτυακό εργαλείο
παρουσιάσεων prezi, για την οργάνωση θεματικών ενοτήτων. Αυτές περιλάμβαναν
βασικές γνώσεις ψηφιακής εικόνας και βίντεο, δημιουργία ισοτόπου με τη χρήση της
ελεύθερης εφαρμογής διαχείρισης περιεχομένου Wordpress και παρουσίαση
προσωπικών δημιουργιών των μαθητών στο διαδίκτυο και τύπους αδειών πνευματικών
δικαιωμάτων, με σκοπό την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας των μαθητών.
Ειδικότερα πηγή έμπνευσης στάθηκε ο ιστότοπος του designer, Pierro Fornasetti με τα
πολλαπλά πορτραίτα που δημιούργησε και τις εφαρμογές τους στο χώρο της
διακόσμησης. Σε πρώτο στάδιο όλοι οι μαθητές/τριες σχεδίασαν από ένα φανταστικό
πρωτότυπο πορτρέτο, το φωτοτύπησαν σε πολλά αντίτυπα και επενέβησαν σχεδιαστικά
σε κάθε ένα ξεχωριστά με χρώμα, μελάνι ή και κολλάζ. Οι δημιουργοί αντάλλαξαν ιδέες
πειραματίστηκαν με υλικά, μελέτησαν τις ανθρώπινες αναλογίες προσώπου και έτσι
από το αρχικό τους σχέδιο προέκυψαν πολλά διαφορετικά πορτρέτα. Το εικαστικό
υλικό που προέκυψε ήταν ποικίλο και έλαβε έναν ενιαίο δυναμικό χαρακτήρα όταν
ψηφιοποιήθηκε και μετατράπηκε σε κινούμενη εικόνα, με τη χρήση τόσο
εμπορικών/κλειστών (Adobe Photoshop) όσο και ελεύθερων/ανοικτού κώδικα (Gimp)
λογισμικών επεξεργασίας εικόνας και παρουσιάστηκε στο διαδίκτυο με τη μορφή .gif.
Ακριτίδου Παρασκευή, Φιλόλογος, Γυμνάσιο Καρδαμύλης, Κατ’ εικόνα … : Η
διδασκαλία της μεταφοράς στη Νεοελληνική Γλώσσα της Γ΄ Γυμνασίου με την αξιοποίηση
υπερρεαλιστικών ζωγραφικών έργων τέχνης
Στην παρούσα εισήγηση κατατίθεται μια διδακτική πρόταση η οποία στηρίζεται σε
ζωγραφικά έργα τέχνης. Συγκεκριμένα, αφορά τη διδασκαλία του σχήματος της
γλωσσικής μεταφοράς στη Νεοελληνική Γλώσσα της Γ΄ Γυμνασίου με την αξιοποίηση
πινάκων του σύγχρονου Ρώσου ζωγράφου Vladimir Kush. Ο ζωγράφος αυτός, αν και

θεωρείται υπερρεαλιστής, ο ίδιος αναφέρεται στο στυλ του χαρακτηρίζοντάς το ως
«μεταφορικό ρεαλισμό». Στους πίνακές του ο καλλιτέχνης φέρνει σε επαφή δύο
περισσότερο ή λιγότερο μακρινές πραγματικότητες – σύμφωνα με το υπερρεαλιστικό
πρότυπο δημιουργίας μεταφορικών εικόνων – και επινοεί για τα έργα του τίτλους, οι
οποίοι πολλές φορές «κρύβουν» σε συνδυασμό με την απεικονιζόμενη παράσταση ένα
μεταφορικό νόημα. Επομένως, η ερμηνεία των έργων του συνιστά ερμηνεία πότε μιας
καθαρά οπτικής και πότε μιας λεκτικής μεταφοράς, η οποία υποστηρίζεται από την
αναπαριστώμενη σκηνή. Αναδεικνύεται έτσι η στενή σχέση και «συνομιλία» της
Γλώσσας (λεκτικών μεταφορών) και της «γλώσσας» της Τέχνης (οπτικών μεταφορών).
Αυτό το γεγονός καθιστά κατάλληλο το έργο του, προκειμένου να ανιχνευθούν
μεταφορικά νοήματα, μέσω των οποίων οι μαθητές θα κατανοήσουν το φαινόμενο και
την έννοια της μεταφοράς όχι μόνο ως χαρακτηριστικό της γλώσσας αλλά και της ίδιας
της ανθρώπινης σκέψης εν γένει. Για την ερμηνεία των έργων ακολουθείται μια
παραλλαγή των τεσσάρων φάσεων της στοχαστικής προσέγγισης ενός έργου τέχνης
σύμφωνα με τον Perkins.
Αναγνωστοπούλου Κρίνα, Φιλόλογος, Ειδικού ΓΕΛ Ιλίου, «Στου μύθου τα φτερά» ένα
καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές με αναπηρία
Από τον Οκτώβρη του 2013 μέχρι τον Ιούνιο του 2014, στο Ειδικό Λύκειο Ιλίου σε
συνεργασία με άλλα δύο σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τυπικής ανάπτυξης και
ειδικούς στα διάφορα πεδία της τέχνης, υλοποιήθηκε ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα με ποικίλες δράσεις και με θέμα μύ-θους, παραμύθια και μουσική υπό τον
τίτλο «Στου μύθου τα φτερά». Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος,
αξιοποιήθηκε η τέχνη σε διάφορες μορφές, όπως ζωγραφική, θέατρο, χορός, αφήγηση,
αλλά και δημιουργία παραμυθιών. Με όχημα την τέχνη, στις ποικίλες της μορφές και
μεθοδολογικά εργαλεία την ομαδοσυνεργατική, ερευνητική μάθηση, τον κα-ταιγισμό
ιδεών, το παιγνίδι ρόλων και τη δημιουργική γραφή, οι μαθητές εκφράστηκαν
δημιουργικά, εξοικειώθηκαν με το γνωστικό αντικείμενο και σε μεγάλο βαθμό
κέρδισαν τόνωση της αυτοεκτίμη-σής τους και της αυτοεικόνας τους.
Οι στόχοι του προγράμματος επετεύχθησαν με απόλυτη επιτυχία .
Πραγματοποιήθηκε: έκθεση μαθητικών έργων-κατασκευών, θεατρική (θεά-τρικό
αναλόγιο) και χορευτική παράσταση, δημιουργήθηκαν έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό
(παραμύθι, αφίσα, video), κατασκευάστηκαν σελιδοδείκτες (χειροποίητοι), και
επιπλέον, διδακτική επίσκεψη στο αρχαίο Ίλιον - σημερινό Τσανάκ Καλέ, στα
Δαρδανέλια. Στον τόπο διεξαγωγής του Τρωικού πολέμου, στο Αρχαίο Θέατρο του
Ιλίου, τα παιδιά, σαν άλλοι ραψωδοί αφηγήθηκαν σκηνές από το μεγαλειώδες παραμύθι
της Ιλιάδας. Το εγχείρημα πέτυχε και απέδωσε πλούσιους καρπούς σε όλα τα πεδία των
στόχων που τέθηκαν εξαρχής. Μετά της τελική του αξιολόγηση, αποφασίστηκε από
τους συντελεστές του να συνεχιστεί και να εμπλουτισθεί περαιτέρω.
Αντωνοπούλου Σοφία, Γαλλικής, Σύρος Ένταξη μορφών τέχνης στο μάθημα των
Γαλλικών
Στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών (ΑΠΣ) για τη διδασκαλία της
γαλλικής γλώσσας στο Γυμνάσιο, μια από τις προτεινόμενες θεματικές ενότητες
ορίζεται ως «Τέχνες και πολιτισμός» (11η). Επιπρόσθετα, αν αναλογιστούμε το
γενικότερο στόχο του σχολείου για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των
μαθητών, μέσα από τη διαθεματική προσέγγιση των γνωστικών αντικειμένων, και
στηριχθούμε παράλληλα στη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Gardner,

αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντική είναι η ένταξη των ποικίλων μορφών τέχνης στη
μαθησιακή διαδικασία, προκειμένου να ικανοποιηθούν τόσο οι γενικοί όσο και οι
ειδικοί στόχοι της διδασκαλίας μας ανά ενότητα του σχολικού εγχειριδίου. Αφού
προηγηθεί μια πολύ σύντομη θεωρητική παρουσίαση της αναγκαιότητας της
ενσωμάτωσης των τεχνών στην εκπαιδευτική πρακτική, θα ακολουθήσει διεξοδική
ανάλυση ενός παραδείγματος ένταξης διαφόρων μορφών τέχνης-πολιτισμού
(ζωγραφική, τραγούδι, βίντεο, μαθητικές κατασκευές, θεατρικό δρώμενο), με
διαθεματική διάσταση, το οποίο βασίζεται στην 5η διδακτική ενότητα του σχολικού
εγχειριδίου των γαλλικών Action.fr-gr I που διδάσκεται στους μαθητές της Β΄
Γυμνασίου.
Αργυρού Ελευθερία, ΕΚΦΕ Θήρας & Νεκτάριος Μήλιος, Χημικός, Γυμνάσιο Θήρας
Όταν έχεις το μικρόβιο των …τεχνών
Στην παρούσα εργασία προτείνεται η διδασκαλία της θεματικής ενότητας που
αναφέρεται στους παθογόνους μικροοργανισμούς, στις ασθένειες που αυτοί προκαλούν
στον άνθρωπο και στους μηχανισμούς άμυνας που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός,
έτσι ώστε οι Φυσικές Επιστήμες να γίνουν ακόμα πιο ελκυστικές για τους μαθητές και
τις μαθήτριες.
Η συγκεκριμένη διδακτική προσέγγιση αποτελεί μια ολοκληρωμένη παιδαγωγική
δραστηριότητα στη σχολική τάξη και είναι μια πρόταση που απευθύνεται στους
μαθητές και τις μαθήτριες της Β΄ τάξης του Γυμνασίου. Ο προβλεπόμενος
απαιτούμενος χρόνος είναι οι 10 διδακτικές ώρες.
Στην προτεινόμενη διδακτική πρακτική αξιοποιούνται διάφορες μορφές τέχνης όπως η
ζωγραφική, η φωτογραφία, η γλυπτική και τα κόμικς. Επιπροσθέτως, χρησιμοποιούνται
οι τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών (ΤΠΕ), καθώς και το σχολικό
εργαστήριο Φυσικών Επιστημών.
Τα έργα τέχνης που αξιοποιούνται είναι γνωστών καλλιτεχνών και επιστημόνων, αλλά
δημιουργούνται και νέα ως αποτέλεσμα της συμμετοχής των μαθητών και των
μαθητριών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο εκπαιδευτικός παράγει φύλλα εργασίας
ώστε να συζητήσει τις εναλλακτικές ιδέες των μαθητών και των μαθητριών, αλλά και
για να θέσει ορισμένους από για τους διδακτικούς στόχους, τόσο τους γνωστικούς, όσο
και τους συναισθηματικούς – ψυχοκινητικούς. Οι μαθητές και οι μαθήτριες,
συνεργάζονται σε ανομοιογενείς ομάδες, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ή/και τη
βιβλιοθήκη για την ανεύρεση πληροφοριών σχετικών με το αντικείμενο της μελέτης
τους, αξιοποιούν τα σχολικά μικροσκόπια για να αποτυπώσουν ζωγραφίζοντας ή/και
φωτογραφίζοντας κύτταρα και κυτταρικές δομές. Επίσης, χρησιμοποιούν λογισμικά για
να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα των μελετών τους στους συμμαθητές και τις
συμμαθήτριές τους (λογισμικά παρουσιάσεων), αλλά και για να τα κοινοποιήσουν στο
ευρύ κοινό (ιστολόγιο).
Αρκουλή Ελένη & Χρυσούλα Κοσμά, φιλόλογοι, Γυμνάσιο Πάρου Διδακτικές
προτάσεις με αφορμή ένα πρόγραμμα φιλαναγνωσίας
Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Α΄και της Β΄τάξης του Γυμνασίου που συμμετέχουν
στο πρόγραμμα μας, γνωρίζουν μια μεγάλη ποικιλία κλασικών και μη λογοτεχνικών
έργων, τους λογοτέχνες, τον τόπο και τις ιστορικές συνθήκες της δημιουργίας τους και
έπειτα προχωρούν στη δική τους δημιουργία χρησιμοποιώντας την ίδια την
αφηγηματική ύλη ή μετασχηματίζοντάς την, ανάλογα με την έμπνευσή τους. Για την
υλοποίηση του σεναρίου αξιοποιούνται διάφορα λογισμικά (για παράδειγμα τα

λογισμικά storyboardthat ή pixton για την κατασκευή πολυτροπικών κειμένων σε
μορφή κόμικς, η διαδραστική αφίσα padlet, και άλλα). Το ζητούμενο είναι να δοθεί η
ευκαιρία στους μαθητές να απολαύσουν τη λογοτεχνία και παράλληλα να ασκηθούν
στην αναπαράσταση εικόνων ή σκηνών από τα λογοτεχνικά κείμενα εξοικειωνόμενοι
με διάφορους κώδικες που μπορεί να οργανώσουν ή να μεταπλάσουν την αφηγηματική
ύλη.
Βαραμέντη Στάθυ, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Διοικητικής και Οικονομικής
Υποστήριξης, Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Νοτίου Αιγαίου & Καραγιάννης
Βασίλης, Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Νοτίου Αιγαίου, Από τους
εκπαιδευτικούς στα στελέχη και τους συντονιστές της διαδικασίας της μάθησης «Η
περίπτωση της επιμόρφωσης των στελεχών και εκπαιδευτικών της ΠΔΕ Ν. Αιγαίου στην
εφαρμογή εξατομικευμένης διδασκαλίας και μάθησης μέσω της χρήσης νέων
τεχνολογιών».
Τον Απρίλιο του 2016 στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus+
(http://goo.gl/aDNXUX) μέσα από εγκεκριμένο σχέδιο της Διεύθυνσης
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου με γενικό τίτλο «Επιμόρφωση σε
αξιολόγηση μαθητών και ψηφιακές εφαρμογές» συμμετείχε και η ΠΔΕ Ν. Αιγαίου στο
πρόγραμμα με τίτλο: «Από τους εκπαιδευτικούς στα στελέχη και τους συντονιστές της
διαδικασίας της μάθησης, μια επιμόρφωση πάνω στην εφαρμογή εξατομικευμένης
διδασκαλίας και μάθησης μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών». Οι στόχοι του
προγράμματος παρουσιάστηκαν μέσα από τέσσερεις ενότητες που περιελάμβαναν την
αξιοποίηση των ΤΠΕ σε παιδαγωγικό και διοικητικό επίπεδο, εστιάζοντας σε
εφαρμογές on line εργαλείων που είναι χρήσιμες σε εξατομικευμένη χρήση από τους
μαθητές.
Ο κεντρικός άξονας που βασίστηκε το σεμινάριο ήταν η flipped classroom η ανάστροφη
ή αλλιώς με κυριολεκτική μετάφραση η «αναποδογυρισμένη» τάξη, που ουσιαστικά
είναι η υποκατάσταση της συνήθους τεχνικής της διάλεξης στην τάξη για την εισαγωγή
των μαθητών σε ένα γνωστικό αντικείμενο, από την εξατομικευμένη εισαγωγή του κάθε
μαθητή στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο στο σπίτι του, μέσω της χρήσης ΤΠΕ. Και
έχει να κάνει με την προετοιμασία των μαθητών σε εξατομικευμένο επίπεδο πάνω σε
όλους τους τομείς μαθημάτων με την χρήση κατάλληλα διαμορφωμένων βίντεο ή
άλλων εργαλείων των ΤΠΕ. Στη συνέχεια o εκπαιδευτικός μέσα στην σχολική τάξη σε
δεύτερο χρόνο αντί για μάθημα διάλεξη, με περισσότερο προσωπική καθοδήγηση και
αλληλεπίδραση να βοηθάει τους μαθητές στην εμπέδωση της γνώσης. Τις εμπειρίες
αυτής της μορφής μάθησης και των βασικών εργαλείων της δίνουμε συνοπτικά στην
συγκεκριμένη παρουσίαση κάνοντας μια προσπάθεια εφαρμογής αυτών των εργαλείων
της τεχνολογίας, στο υλικό που είχε διατεθεί φέτος στην διαχείριση της ΠΔΕ από το
ΥΠΠΟ σχετικό με την Ιστορία της γέννησης της Γραφής.
Βελαλοπούλου Άννα & Σοφία Κολοβού, Παιδικός Σταθμός Τήνου Διαθεματικό σχέδιο
εργασίας: «με ένα καΐκι»
Η θεματική ενότητα που θέλουμε να σας παρουσιάσουμε, έχει τίτλο, «…με ένα καΐκι».
Οργανώθηκε και υλοποιήθηκε στον Παιδικό Σταθμό Δήμου Τήνου. Πρόκειται για ένα
διαθεματικό σχέδιο εργασίας που αναλύθηκε διεξοδικά αγγίζοντας διάφορες μορφές
τέχνης και κάλυψε όλους τους εκπαιδευτικούς τομείς των ημερήσιων προγραμμάτων
του Παιδικού μας Σταθμού. Απευθύνθηκε σε παιδιά 2,5-5 ετών και διήρκησε 2 μήνες.
Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε σε ανοιχτή για το κοινό εκδήλωση, με ένα ταξίδι γεμάτο

καλλιτεχνικά δρώμενα, όπου διαδραματίστηκε στο λιμάνι του νησιού μας τον
περασμένο Ιούλιο (2015).
Σκοπός του προγράμματός μας ήταν να συνταξιδέψουμε και με μέσο ένα καΐκι να
γνωρίσουμε την ναυτική μας παράδοση και το ναυτικό μας πολιτισμό. Τα παιδιά
βίωσαν το θέμα μας μέσα από διάφορες μορφές τέχνης, που προσαρμόζονταν κάθε
φορά στον κάθε εκπαιδευτικό τομέα καλύπτοντας τους εκπαιδευτικούς μας στόχους.
Έτσι το πρόγραμμά μας αποκτούσε καλλιτεχνικό ενδιαφέρον και παρουσιαζόταν στα
παιδιά με βιωματικό, προσιτό και ευχάριστο τρόπο.
Αναφορικά μερικές από τις τέχνες που μας βοήθησαν να προσεγγίσουμε το θέμα μας
ήταν: η αρχιτεκτονική τοπίου (φάροι, λιμάνια….), η ζωγραφική και η Αγιογραφία, η
μουσική και η χορογραφία, η θεατρική έκφραση, η παραδοσιακή τέχνη (μέσα από
έντεχνη παραδοσιακή μουσική και αναβιώνοντας το νησιώτικο γλέντι), η ποίηση και η
λογοτεχνία ,η τέχνη της νησιώτικης κουζίνας, η ξυλοτεχνία (τεχνίτες, καραβομαραγκοί
κτλ), η τέχνη των ψαράδων μας. Οι τέχνες γίνονται εργαλείο μας να επεξεργαστούμε
και άλλες ενότητες του προγράμματος μας όπως τις επιστήμες , τη μουσειακή αγωγή,
τη λαογραφία, την περιβαλλοντική και κοινωνική αγωγή, τη συναισθηματική
νοημοσύνη, τη διαπολιτισμικότητα και την τεχνολογία.
Βλάμη Μάγδα, Φιλόλογος, ΜΑ, 3ο Γυμνάσιο Νίκαιας, Πρόταση διδασκαλίας της
Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας της Γ΄ Γυμνασίου με αξιοποίηση διαφόρων μορφών
τέχνης
Τίτλος : «Η ματαιότητα του πολέμου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών»
Μάθημα: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Γ΄ Γυμνασίου (Ελένη του Ευριπίδη)-Α΄
στάσιμο.
Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία –
ΘέατροΛογοτεχνία-Μουσική-Ζωγραφική-Κινηματογράφος-Χορός.
Στόχος είναι οι μαθητές να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία
οικοδομώντας οι ίδιοι για λογαριασμό τους τη γνώση και τον τρόπο παρουσίασης της,
να αναπτύξουν συνεργατικότητα μέσα από την ένταξη τους στις ομάδες και κυρίως να
ενισχυθεί η αίσθηση της λυρικότητας του κειμένου μέσα από την τέχνη (μουσική,
θέατρο, ζωγραφική) και γενικότερα, με τον συσχετισμό του στάσιμου με οποιαδήποτε
μορφή τέχνης π.χ. ο θρήνος του χορού συσχετίζεται με τα μοιρολόγια και τα
πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου. Το σενάριο υλοποιείται με την εργασία σε ομάδες
και τη συζήτηση και παρουσίαση των φύλλων εργασίας στην ολομέλεια. Με τον τρόπο
αυτό οι μαθητές θα ασκήσουν τις δεξιότητές τους στην αυτοκατευθυνόμενη –με μικρή
καθοδήγηση του διδάσκοντα- οικοδόμηση της γνώσης και από την άλλη στη
συνεργασία και την ανάληψη πρωτοβουλιών στο πλαίσιο μιας ομάδας. Σε όλες τις
φάσεις του σεναρίου ο ρόλος του διδάσκοντα είναι διακριτικά καθοδηγητικός. Ως
βασική προϋπόθεση τίθεται οι απαντήσεις στα φύλλα εργασίας να συμπεριλαμβάνουν
τη χρήση κάποιας μορφής τέχνης που οι ίδιοι οι μαθητές επιλέγουν π.χ γράφουν ένα
μικρό ποίημα και το μελοποιούν, δημιουργούν ένα σύντομο βίντεο κλπ.
Βλάχου Μαρία, Μαθηματικός – Πληροφορικός, 4ο ΓΕΛ Κορυδαλλού & Ζώης
Βλάχος, Μαθηματικός, Γυμνάσιο Κορώνης Μεσσηνίας, Ανακαλύπτοντας
Μαθηματικές έννοιες μέσα από την τεχνική του κολλάζ
Το διδακτικό σενάριο έχει υλοποιηθεί με επιτυχή αποτελέσματα στο Λύκειο Μελιγαλά
Μεσσηνίας την σχολική περίοδο 2014-2015 και στο 4ο ΓΕΛ Κορυδαλλού τη σχολική
περίοδο 2015-2016 και αφορά το γνωστικό αντικείμενο των Μαθηματικών της Α και Β

Λυκείου. Συνδυάζει το μάθημα της Γεωμετρίας της Β Λυκείου, αλλά και της Άλγεβρας
της Α Λυκείου στα αντίστοιχα κεφάλαια Εμβαδού Επίπεδων Σχημάτων από τη μία και
της Γεωμετρικής Προόδου από την άλλη, με την αξιοποίηση της τεχνικής του κολλάζ.
Οι μαθητές, στα πλαίσια ενός δίωρου μαθήματος μέσα στην αίθουσα, καλούνται να
κατασκευάσουν το χαλί του Sierpinski. Το χαλί του Sierpinski είναι ένα
αυτοομοιόμορφο σχήμα, ένα fractal, το οποίο προκύπτει ως εξής: στην αρχή έχουμε
ένα τετράγωνο, το οποίο το χωρίζουμε φέρνοντας δύο οριζόντια και δύο κατακόρυφα
παράλληλα ευθύγραμμα τμήματα, σε ίσες αποστάσεις μεταξύ τους, προς τις πλευρές
του τετραγώνου, ώστε να προκύψουν 9 νέα τετράγωνα, αφαιρώντας το μεσαίο από
αυτά. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται για τα νέα τετράγωνα που προέκυψαν και κάθε
φορά αφαιρείται το μεσαίο από αυτά.
Οι μαθητές πάνω σε προσχεδιασμένες ταμπλέτες που τους δίνονται έτοιμες από τον
καθηγητή κολλούν τετράγωνα αυτοκόλλητα πλευράς 2 εκατοστών, δύο διαφορετικών
χρωμάτων με σκοπό να φτιάξουν ένα μικρό χαλί του Sierpinski. Ξεκινώντας από το
πρώτο βήμα δημιουργούν την πρώτη επανάληψη. Κατόπιν κολλούν μεταξύ τους 8
ταμπλέτες, τη μία δίπλα στην άλλη με διαφορετικά χρώματα, με τέτοιο τρόπο ώστε να
δημιουργήσουν μία πανομοιότυπη με τη μικρή αρχική ταμπλέτα, σε μεγαλύτερο
μέγεθος. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να συμπληρωθούν 6 βήματα. Η
παιδαγωγική αξία του παραπάνω εγχειρήματος θεωρείται σπουδαία, καθώς εμπλέκει
τους μαθητές σε διαφορετικά πεδία της Μαθηματικής επιστήμης δια μέσου της
κονστρουκτιβιστικής θεωρίας.
Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι στο παραπάνω εγχείρημα ενεργοποιήθηκαν ακόμη
και οι «αδύναμοι» στα Μαθηματικά μαθητές, καθώς και ότι τα σχόλια όλων των
μαθητών για το «εναλλακτικό» αυτό μάθημα ήταν ενθουσιώδη
Βογιατζή Ειρήνη, Κασσάνδρα Μπεϊκάκη & Μαρία Μανιουδάκη, Φιλόλογοι,
Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου, Σκηνικό Δοκίμιο (διδακτική τεχνική και διδακτική
εφαρμογή σε φιλολογικά μαθήματα)
Το σκηνικό δοκίμιο είναι μια τεχνική μεταφοράς ενός αφηγηματικού κειμένου, πεζού
ή ποιητικού, από την οριζόντια θέση του, ως γραπτού κειμένου, στην κάθετη πάνω στη
σκηνή. Δεν αποτελεί μια απλή δραματοποίηση αλλά προβάλλει κυρίως συναισθήματα,
που προκαλούνται από την ανάγνωση του κειμένου, αφού έχει προηγηθεί μια
διανοητική διεργασία από τον αναγνώστη, ώστε να αναδείξει κυρίως όσα δεν γίνονται
αντιληπτά με την πρώτη ανάγνωση. Η μεταφορά του δοκιμίου στην σκηνή μπορεί να
γίνει μέσα στην τάξη με αφαιρετικό τρόπο και με ανατρεπτικούς όρους ανάλογα με ποια
στοιχεία του έχει προσλάβει ο αναγνώστης του και θέλει να τα αναδείξει. Γίνεται
κυρίως με το σώμα και δεν απαιτεί άλλα υλικά μέσα. Υπάρχει δράση εξωτερική, η
οποία όμως υποκινείται από μια εσωτερική συναισθηματική διέγερση.
Ο στόχος της πρακτικής αυτής είναι να ζωντανέψει το κείμενο με ένα παραστατικό και
δημιουργικό τρόπο και ταυτόχρονα να φωτιστούν πλευρές του κειμένου, ιδέες,
νοήματα που ίσως περνούν απαρατήρητα, ειδικά από τους μαθητές, με μια απλή
ανάγνωση, ακόμα κι αν την ακολουθεί μια κλασική ανάλυση.
Για την ολοκλήρωση του εργαστηρίου απαιτείται περίπου μιάμιση ώρα. Κατά τη
διάρκεια του εργαστηρίου, αφού δοθούν κάποια θεωρητικά στοιχεία για το τι είναι
σκηνικό δοκίμιο, θα παρουσιαστεί με powerpoint στους συμμετέχοντες ένα
παράδειγμα της τεχνικής, που έχει εφαρμοστεί μέσα στην τάξη. Στη συνέχεια και
ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων θα γίνει ο χωρισμός τους σε ομάδες
(ιδανικός αριθμός τέσσερις ομάδες των πέντε ατόμων) και θα μοιραστεί σε κάθε ομάδα
ένα δοκίμιο πεζό ή ποιητικό. Αφού δοθούν κάποιες βασικές οδηγίες, η κάθε ομάδα θα

διαβάσει το δοκίμιο και θα προσπαθήσει να το αναπαραστήσει με τον δικό της τρόπο.
Τέλος κάθε ομάδα θα παρουσιάσει το έργο της στις υπόλοιπες, θα γίνει αξιολόγηση,
θα επιχειρηθεί μια στοιχειώδης ερμηνεία αυτού που παρουσιάστηκε από τις ομάδες που
το παρακολούθησαν και θα ακολουθήσει συζήτηση και αναστοχασμός.
Βογιατζή Ειρήνη, Φιλόλογος, Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Κρήτης,
Ξενοφώντας, ο διάσημος youtuber. Δημιουργική εικονική αναπαράσταση της ιστορικής
αφήγησης
Η εργασία παρουσιάζει την εικονοποιημένη αφήγηση «της ναυμαχίας στους Αιγός
ποταμούς» από τους μαθητές χωρίς τη χρήση ΤΠΕ ως παράδειγμα που αναδεικνύει την
τέχνη σε διαμεσολαβητικό εργαλείο γνωστικής ανάπτυξης και καλλιέργειας κριτικού
γραμματισμού. Το πολυτροπικό κείμενο που δημιούργησαν με το χέρι προσεγγίζει την
τέχνη όχι μόνο ως μέσο οπτικού γραμματισμού αλλά και ως μεταμόρφωση και έκφραση
της πραγματικότητας των δημιουργών που αναπτύσσει δεξιότητες νέας αντίληψης του
εαυτού στην αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον σε όλες τις μορφές του. Ο
επικοινωνιακός χαρακτήρας της τέχνης επιτυγχάνεται με τις επιλογές και τους
συνδυασμούς των σημειωτικών πόρων- λόγος, σχέδιο, χρώμα, γραμματοσειρά-
υποστηρίζοντας την αναπαραστατική μεταλειτουργία (αφηγηματική αναπαράσταση),
τη διαπροσωπική μεταλειτουργία(προοπτική, οπτική γωνία κ.α) και την κειμενική
μεταλειτουργία (χωροταξική κατανομή της εικόνας, πλαισίωση κ.α). Η εργασία
εξετάζεται υπ’ αυτή την έννοια μέσα από το πρίσμα των κοινωνικοπολιτισμικών
θεωριών μάθησης και αξιοποιεί το θεωρητικό πλαίσιο της Θεωρίας δραστηριότητας. Οι
μαθητές χρησιμοποιώντας ως γνωστικά τεχνουργήματα την αφήγηση και τη ζωγραφική
δημιούργησαν ένα πολυμορφικό κείμενο αναπτύσσοντας δεξιότητες ενεργής
ανάγνωσης και αναδεικνύοντας τον ρόλο που έχουν ως κοινωνικά υποκείμενα στη
δημιουργία νοήματος και σημασίας. Αξιοποιεί, επίσης, τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις
της βιωματικής και συνεργατικής μάθησης, της αναπλαισίωσης της γνώσης, της
θεωρίας πολλαπλής νοημοσύνης, προσεγγίσεις που συνάδουν με τις σύγχρονες απόψεις
για τη διδακτική η οποία επιδιώκει την ενεργό συμμετοχή του μαθητή στην
εκπαιδευτική διαδικασία και την αξιοποίηση του πολιτισμικού του κεφαλαίου.
Βουτσά Στέλλα, Δρ Φιλόλογος Γυμνασίου Καλυθιών Ρόδου, Αξιοποίηση των
εικαστικών τεχνών στη διδακτική της Λογοτεχνίας
Η ανακοίνωσή μου αποτελείται από δύο μέρη. Αρχικά, θα επιχειρήσω έναν ορισμό της
επιστήμης που ονομάζεται «Συγκριτική Λογοτεχνία». Στη συνέχεια θα κάνω μια
σύντομη ιστορική αναδρομή από της απαρχές της Συγκριτικής Λογοτεχνίας μέχρι
σήμερα, δίνοντας όμως έμφαση στις τελευταίες τάσεις και προτάσεις των θεωρητικών
της. Στο δεύτερο μέρος διατυπώνω κάποιες προσωπικές απόψεις κατά πόσο η
συγκριτολογική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων, τόσο στο πλαίσιο της
διακειμενικότητας (σύγκριση και αντιπαραβολή παράλληλων κειμένων από ελληνική
και ξένες λογοτεχνίες), όσο και στο ευρύτερο πλαίσιο των Πολιτισμικών
Σπουδών/Cultural Studies (σύγκριση λογοτεχνικού κειμένου με άλλες μορφές
δημιουργικής έκφρασης του ανθρώπινου πνεύματος, όπως κινηματογράφος, πλαστικές
τέχνες, μουσική, κ.α.) μπορεί να εφαρμοστεί στην εκπαιδευτική διαδικασία,
εμπλουτίζοντας τη διδασκαλία και μελέτη της λογοτεχνίας.
Συγκεκριμένα, θα επικεντρωθώ στο πώς μπορεί να διδαχτεί στην τάξη -για παράδειγμα,
στη Γ΄ Γυμνασίου- ένα λογοτεχνικό κείμενο σχετικό με τον πόλεμο (του Αντώνη

Σαμαράκη, του Στράτη Μυριβήλη, κ.λ.π.) και να δοθεί το αντιπολεμικό μήνυμα
αξιοποιώντας παράλληλα τις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο.
Βραχιονίδου Μαρία, Δρ, Γλωσσολόγος, Κέντρο Ερεύνης των Νεοελληνικών
Διαλέκτων και Ιδιωμάτων, Ακαδημία Αθηνών, Ο κύκλος του αίματος: η γενιά των
Ατρειδών: Ένα παράδειγμα για τη διδακτική της αρχαίας τραγωδίας μέσα από την τέχνη
της αφήγησης (storytelling)
Ο μύθος της «Ορέστειας» αποτελεί ασφαλώς μια ιστορία που έχει εμπνεύσει τις
μεγαλύτερες αρχαιοελληνικές τραγωδίες, έχει απασχολήσει τις μεγαλύτερες παραγωγές
του παγκόσμιου θεάτρου και τα γραπτά των διασημότερων κλασικών φιλολόγων. Κι
ωστόσο, εξακολουθεί να μένει άγνωστη σε πολλές λεπτομέρειές της και αδιάγνωστη
στους άξονες των συμβολικών της επιπέδων για τους περισσότερους. Ειδικά για τους
εφήβους, που έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με τα κλασικά κείμενα των τραγωδιών
συνήθως μέσα από μια παραδοσιακή σχολική προσέγγιση, παρατηρείται ότι πολύ
συχνά δεν αποκτούν μια σαφή εικόνα ούτε για την πορεία του μύθου που τις πλαισιώνει
αλλά ούτε και για τη μέγιστη, και στο σήμερα, συμβολική αξία του μύθου αυτού.
Στο σημείο αυτό, επιχείρησα μέσα από την τέχνη της αφήγησης (storytelling) να
προσεγγίσω με ένα νέο τρόπο το γνωστό υλικό της τραγωδίας, αίροντας αυτή την
ασάφεια και ανανεώνοντας το ενδιαφέρον του κοινού για το μυθολογικό της πλαίσιο.
Το κείμενο αλλά και η ίδια η παράσταση αφήγησης (με συνοδεία μουσικής) που
δημιούργησα γύρω από το μυθολογικό κύκλο της Ορέστειας, με τίτλο «Ο κύκλος του
αίματος: η γενιά των Ατρειδών», είχε ως βασικότερο αφηγηματικό στόχο να αποδοθεί
μια τόσο γνωστή ιστορία ‘σαν παραμύθι’, επικεντρώνοντας στα λιγότερο γνωστά
επεισόδια που την πλαισιώνουν και ωστόσο φωτίζουν την ερμηνεία της, Η παράσταση
πρωτοπαρουσιάστηκε σε ενήλικο κοινό στη 13η Γιορτή Παραμυθιών στην Κέα, τον
Ιούλιο του 2015 και στη συνέχεια, σε μια σειρά παραστάσεων στην Αθήνα, τον
Οκτώβρη του 2015. Η απήχηση όμως που είχε στο εφηβικό κοινό, οδήγησε εμένα και
τους συνεργάτες μου στη μεταφορά της και σε σχολικό περιβάλλον και έτσι στις 11
Νοεμβρίου 2015 παρουσιάστηκε στο 1ο ΓΕΛ Ταύρου. Στην ανακοίνωση
περιγράφονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι, και η μεθοδολογία που πλαισίωσαν τη
συγκεκριμένη δράση. Παρουσιάζεται βίντεο με τμήμα της παράστασης και
σχολιάζονται οι λόγοι για την αποδοχή που έτυχε από το εφηβικό κοινό. Ως εκ τούτου,
προτείνεται ως καλή διδακτική πρακτική που αρμόζει στο όραμα ενός σύγχρονου
σχολείου που συνδυάζει τη διδακτική με τις τέχνες.
Βυτινιώτη Δήμητρα, Γαλλικής, 1ο Γυμνάσιο Κιάτου Κορινθίας, Το αυθεντικό
τηλεοπτικό υλικό ως κίνητρο μάθησης της Γαλλικής γλώσσας σε μαθητές και μαθήτριες
γυμνασίου
Η γενικότερη έλλειψη κινήτρου και ενδιαφέροντος για το σχολείο από την πλευρά των
μαθητών επηρεάζει και τη διδασκαλία / εκμάθηση της ξένης γλώσσας.
Εξετάζονται οι τρόποι που θα συμβάλλουν στην αλλαγή της αρνητικής ή παθητικής
στάσης των μαθητών ώστε να αυξηθεί το κίνητρο τους για την εκμάθηση των
γαλλικών. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ιδιαίτερα η τηλεόραση είναι πανταχού
παρόντα στη σημερινή κοινωνία και επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των μαθητών με
καθοριστικό τρόπο. Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας εκπέμπει αδιαλείπτως οπτικά και
ηχητικά μηνύματα και επιδρά στις γνώσεις, τα συναισθήματα, τις στάσεις και τις
συμπεριφορές των νέων. Η εικόνα και ο ήχος οδηγούν το μαθητή στην αντίληψη του
νοήματος διαμέσου των οπτικών και ηχητικών μη λεκτικών στοιχείων που περιέχονται

σε ένα αυθεντικό τηλεοπτικό υλικό. Η εισαγωγή ενός τέτοιου τηλεοπτικού υλικού στη
διδασκαλία / μάθηση ευνοεί την επαφή του μαθητή με την πραγματικότητα της ξένης
γλώσσας και της κουλτούρας του λαού αυτού. Η χρήση του ήχου (θόρυβοι, μουσική,
λόγια κ.α. ), της εικόνας (π.χ. η εξωτερική εμφάνιση των ομιλητών, ), καθώς και η
χρήση της τηλεοπτικής «γλώσσας» (τα πλάνα, το μοντάζ, το κάδρο, η γωνία λήψης, η
κίνηση της κάμερας κ.λ.π.) συμμετέχουν στη μετάδοση μηνυμάτων αρκεί οι μαθητές
να εκπαιδευτούν στην πληρέστερη αποκωδικοποίηση της σημειολογίας του
τηλεοπτικού υλικού ώστε από παθητικοί δέκτες μηνυμάτων να γίνουν ενεργοί θεατές.
Η αξιοποίηση αυτού του υλικού μέσω ποικίλων δραστηριοτήτων συμβάλλει στην
ανάπτυξη διαφορετικών επικοινωνιακών και γνωστικών δεξιοτήτων. Η πρακτική αυτή
εφαρμόστηκε σε δημόσιο σχολείο (1ο Γυμνάσιο Κιάτου) και βασίστηκε στο τηλεοπτικό
είδος των ρεπορτάζ (αυθεντικό υλικό διδασκαλίας).
Γατσωτής Παναγιώτης, Δρ, Φιλόλογος ΓΕΛ Νάξου, Διδακτικές προσεγγίσεις του
Ολοκαυτώματος με αξιοποίηση έργων τέχνης
Με την εισήγηση αυτή προσεγγίζεται από την σκοπιά της Διδακτικής της Ιστορίας ένα
ιστορικό γεγονός κομβικής σημασίας, το Ολοκαύτωμα (κατά την διάρκεια του Β΄
Παγκοσμίου Πολέμου), μέσα από την διδακτική αξιοποίηση σχετικών έργων τέχνης
(εικαστικών, λογοτεχνικών, μουσικών), όπως αυτά έχουν αποτυπωθεί σε γραπτές,
εικονιστικές, ηχητικές ή/και κινηματογραφικές πηγές. Η επεξεργασία τέτοιων
«πηγών» προσελκύει ευκολότερα το ενδιαφέρον των μαθητών-τριών, κινητοποιεί
μεθόδους ενεργητικής μάθησης, ευνοεί τις διαθεματικές προσεγγίσεις και την
καλλιέργεια του οπτικού, καλλιτεχνικού και λογοτεχνικού γραμματισμού, εντάσσει την
παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου σε ένα πλαίσιο ανάπτυξης πολλαπλών
νοητικών δεξιοτήτων, ευαισθητοποιεί μαθητές-τριες σε ζητήματα ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, αφυπνίζει και ενισχύει την ενσυναίσθησή τους. Επιπλέον, η προσέγγιση
του Ολοκαυτώματος –με την συμβολή της Παιδαγωγικής της Ειρήνης, της
Αντιρατσιστικής Εκπαίδευσης, της βιογραφικής προσέγγισης κ.ά. αναλυτικών
εργαλείων– δημιουργεί ένα καίριας σημασίας πεδίο διδακτικών δραστηριοτήτων που
συνάδουν με τον βασικό σκοπό της εκπαίδευσης, την προετοιμασία υπεύθυνων
πολιτών. Για τους λόγους αυτούς, η παρούσα πρόταση συμβάλλει «σε μια ουσιωδώς
ενταξιακή εκπαίδευση». Πιο συγκεκριμένα, η εισήγηση εστιάζει στην –αναγκαστικά
επιλεκτική– διδακτική αξιοποίηση ενός πολυδιάστατου δείγματος πρωτογενών και
δευτερογενών «πηγών» (ενδεικτικά: προπαγανδιστικές αφίσες των Ναζί, «Το
Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», το αφηγηματικό «Μάουτχάουζεν» του Ιάκωβου
Καμπανέλλη, τον κύκλο τραγουδιών «Μάουτχάουζεν» του Μίκη Θεοδωράκη, τον
«Μεγάλο Δικτάτορα» του Charlie Chaplin, γλυπτά και άλλα έργα τέχνης in memoriam),
τα οποία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές οπτικές (θυμάτων και θυτών, σύγχρονων και
μεταγενέστερων) και στιγμιότυπα του Ολοκαυτώματος (τι προηγήθηκε, κατά την
διάρκεια, τι ακολούθησε). Ως βασικοί στόχοι τίθενται η ευαισθητοποίηση και ο
εφοδιασμός των εκπαιδευτικών με υλικό και ιδέες, ώστε να είναι σε θέση να
προσεγγίσουν υπεύθυνα και δημιουργικά το Ολοκαύτωμα, ιδιαίτερα δε τις τραυματικές
και ανθρωπιστικές πτυχές του.
Γεωργίου Ιωάννης & Ελένη Καρρά, εκπαιδευτικοί Πληροφορικής, 1ο ΓΕΛ Πύργου,
Αξιοποιώντας τις τέχνες στη διδακτική της Πληροφορικής
Η παρούσα διδακτική πρακτική αφορούσε την αξιοποίηση έργων τέχνης με σκοπό να
αντιληφθούν οι μαθητές τη σημασία της χρήσης του φωτός και των σκιών στις εικόνες,

ώστε αργότερα να προβούν σε πρακτική εφαρμογή των συμπερασμάτων τους με χρήση
ενός προγράμματος επεξεργασίας εικόνας. Η εφαρμογή πραγματοποιήθηκε στο τμήμα
Εφαρμογών Υπολογιστών της Α’ τάξης, στο 1ο ΓΕΛ Πύργου, στο χώρο του σχολικού
εργαστηρίου πληροφορικής.
Η ανάπτυξη της πρακτικής στηρίχθηκε στις θεωρίες του εποικοδομισμού και στις
κοινωνικοπολιτιστικές θεωρήσεις του Vygotsky, όπου δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη
μαθησιακή διαδικασία, στα γνωστικά εργαλεία που διαμεσολαβούν, στην
αλληλεπίδραση μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, καθώς και στο
κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που λαμβάνει χώρα.
Επιδιώχθηκε να γίνει η διδασκαλία ενδιαφέρουσα με την ενεργητική συμμετοχή των
μαθητών, ώστε να μάθουν μέσω της ανακάλυψης, του πειραματισμού και της
διερεύνησης (ανακαλυπτική μάθηση). Οι μαθητές συνεργάστηκαν μεταξύ τους
προκειμένου να βρουν τις βασικές έννοιες-άξονες του θέματος. Κατά τη διάρκεια της
ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και μάθησης, τα παιδιά συζήτησαν, ανάλυσαν,
διατύπωσαν απορίες ,επίλυσαν προβλήματα.
Για την υλοποίηση των εργασιών ακολουθήθηκε το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο που
βοηθά στον πειραματισμό και την διαλεκτική αντιπαράθεση. Επιλέξαμε να
ακολουθήσουμε ένα μοντέλο διδασκαλίας ερευνητικό - ανακαλυπτικό όπου ο
εκπαιδευτικός βοηθά και ωθεί τους μαθητές στο να ερευνήσουν και να ανακαλύψουν
νέα δεδομένα.
Γεωργούση Ακριβή, Σχολική Σύμβουλος Κοινωνιολόγων, Βασιλική Καραλή,
Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων & Αναστασία Καρελά, Πτυχιούχος ΠΤΔΕ, Ο
κινηματογράφος στη διαδικασία της μάθησης. Η «συνανάγνωση» της ταινίας του
Wolfgang Becker “Good Bye Lenin (2003) με την ταινία του Bakhtyar Khudojnazarov
“Shik” (2003)
Στην εποχή μας η παγκόσμια επικοινωνία γίνεται κατά κύριο λόγο μέσα από
πολυτροπικά κείμενα. Οι μαθητές/τριες σε πολλούς και διαφορετικούς χώρους έρχονται
σε επικοινωνία με διάφορους τύπους πολυτροπικών κειμένων. Τα κείμενα αυτής της
νέας επικοινωνιακής πραγματικότητας δομούνται με τη σύζευξη διαφορετικών
επικοινωνιακών κωδίκων και σημειωτικών πόρων και για τη διαδικασία κατανόησής
τους, εξήγησης και ερμηνείας απιτείται η γνώση της ιδιαίτερης γραμματικής
τους.Σημαντικές τεχνολογικές αλλαγές στο σύγχρονο επικοινωνιακό τοπίο και
εξελίξεις στο χώρο της παιδαγωγικής του γραμματισμού υπαγορεύουν την ανάγκη για
μια συστηματική διδασκαλία και μάθηση και των επιστημονικών αντικειμένων με
εργαλεία και μέσα πολυτροπικότητας. Ο κινηματογράφος, κατεξοχήν πολυτροπικό
κείμενο γιατί συνδυάζει πολλούς και διαφορετικούς σημειωτικούς τρόπους εικοινωνίας
(modes), το κείµενο, την εικόνα, τη γλώσσα του σώµατος, τους ήχους, κ.ά.,
κατασκευάζοντας αναπαραστάσεις του κόσµου,αφηγήσεις, διαλέγεται µε την έννοια
των πολυγραµµατισµών. Στην εκπαιδευτική διαδικασία μας ενδιαφέρει ο κόσμος του
κινηματογράφου τόσο ως προς τη «συγγραφή», ως µία διαδικασία δηµιουργίας
νοήµατος, όσο και ως προς την «ανάγνωση»,ως µια διαδικασία διαπραγµάτευσης
νοηµάτων.Η αξιοποίηση των τεσσάρων στοιχείων που προτείνει η παιδαγωγική των
πολυγραμματισμών μέσα σε μαθησιακό περιβάλλον διαλόγου και συνομιλίας,
συνάγνωσης και σύγκρισης κειμένων, προβληματοποίησης μιας κατάστασης,
αποτελούν τον πυρήνα της πρότασής μας για το σχεδιασμό μιας διαδασκαλίας με θέμα
την ανατροπή (οικονομική, κοινωνική,πολιτική,...) ή τις ανατροπές στη ζωή των
ανθρώπων, όπως τη διαπραγματεύεται ο σκηνοθέτης Wolfgang Becker στην ταινία
Good Bye Lenin!(2003) και ο Bakhtyar Khudojnazarov στην ταινία Shik(2003).

Γιακουμάτου Τερέζα, Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων ΔΔΕ Δ΄ Αθήνας, Πολιτιστικά
Προγράμματα Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ένας θεσμός σε κρίση
Στόχος της εργασίας είναι η κριτική ανασκόπηση και η εξέταση των καινοτόμων
χαρακτηριστικών του θεσμού των πολιτιστικών προγραμμάτων. Διερευνώνται οι
καινοτόμες παράμετροι των πολιτιστικών προγραμμάτων, τα προβλήματα που
αναδύονται μέσα από την εφαρμογή των καινοτόμων δράσεων και συνδέονται με τη
φιλοσοφία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, και γίνονται προτάσεις σχετικά
με τη βελτίωση των εν λόγω δράσεων. Τα πολιτιστικά προγράμματα διαμορφώνουν στο
σχολείο νησίδες διαφορετικού μαθησιακού ήθους, που όμως η όποια ανανεωτική τους
λειτουργία δεν ξεπερνά τα όρια της ομάδας του προγράμματος. Η ανάπτυξη
εκπαιδευτικού περιεχομένου επιτρέπει στα άτομα από παθητικοί καταναλωτές
πληροφοριών να γίνουν και οι ίδιοι δημιουργοί περιεχομένου. Επισημαίνεται ότι τα
πολιτιστικά προγράμματα προάγουν μια σειρά από καινοτομίες που αν προωθηθούν
ορθά και αξιοποιηθούν κατάλληλα, μπορούν να επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στο
σύνολο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Γκανάτσιου Παρασκευή, Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Κέρκυρας &
Ονούφριος Παυλογιάννης, Δρ, Διευθυντής 2ου Γυμνασίου Κέρκυρας, Τέχνη και
Διαπολιτισμική Αγωγή στα σχολεία μέσα από την αξιοποίηση μουσείων και χώρων
πολιτισμού. Παραδείγματα εφαρμογής στο ιστορικό κέντρο της Κέρκυρας
Το σύγχρονο σχολείο, το οποίο αναζητά ένα καινούργιο ευέλικτο πρόσωπο σε μια
εποχή συνεχούς προσφοράς εκπαιδευτικών εργαλείων και διδακτικών μεθόδων,
εντάσσει συχνά την τέχνη στη διδασκαλία των μαθημάτων. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα
επιτεύγματα της τέχνης διαθέτουν ένα πλεονέκτημα έναντι κάποιων της επιστήμης:
χαρακτηρίζονται από μία αέναη αξία καθώς συνδέονται με νέες αναγνώσεις και
αφηγήσεις σε κάθε διαφορετική εποχή , τόπο και κοινό στην προσπάθεια του κάθε
ατόμου να ερμηνεύσει τον κόσμο του, να συναντήσει τον εαυτό του και να προσδιορίσει
την πολιτισμική του ταυτότητα μέσα σε ένα παγκόσμιο πολυπολιτισμικό τοπίο.
Επιπλέον, η ανάγκη διαπολιτισμικής αγωγής και οι δυνατότητες αξιοποίησης της
μουσειοπαιδαγωγικής επιστήμης οδηγούν σε μουσειοεκπαιδευτικά προγράμματα για
ανοιχτούς και κλειστούς χώρους πολιτισμού. Τέτοιες εφαρμογές αποτελούν έρευνες
στο πεδίο με αξιοποίηση της βιωματικής και ανακαλυπτικής μεθόδου μέσα από
λειτουργία ομάδων. Επιπλέον οι δράσεις αναπτύσσονται σε μία παιγνιώδη
συλλογιστική και τέλος το εγχείρημα αξιολογείται με τη χρήση ερωτηματολογίων
αξιολόγησης. Κατά κύριο λόγο, στα παραδείγματα εφαρμογής που αναφέρονται στην
παρούσα έρευνα αξιοποιούνται, οι εικαστικές τέχνες, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική
σε χώρους πολιτισμού στην Κέρκυρα (μουσεία, καντούνια, πλατείες, φρούρια) καθώς
και καλλιτεχνικές δημιουργίες των μαθητών ( τέχνη του κολάζ, εικαστικά έργα κ. ά. ).
Οι στόχοι καλύπτουν το τρίπτυχο: μάθηση, επικοινωνία, ψυχαγωγία. Εκτός από
μαθησιακούς στόχους μεγάλου διαθεματικού εύρους, ως απώτερος στόχος τίθεται η
καλλιέργεια μίας θετικής στάσης των μαθητών για το «διαφορετικό» και μία νέας
σχέσης με το «οικείο». Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός πολύ μακρινού
πολιτισμού που ζει στην καρδιά της παλιά πόλης μέσα από τα εκθέματα του
Σινοϊαπωνικού Μουσείου Κέρκυρας. Ως εκ τούτου, τα μουσεία ως κατεξοχήν χώροι
τέχνης και ιστορικής αφήγησης αποτελούν έναν ιδανικό περιβάλλον δράσης για το
σύγχρονο σχολείο.

Γκριτζάλα Αθηνά, Φιλόλογος-Φωτογράφος, 3ο ΓΕΛ Γλυφάδας, Ο Εαυτός: αυτό το
πράγμα που δημιουργεί: μια εφαρμοσμένη απόπειρα διερεύνησης της σχέσης Φιλοσοφίας
και Τέχνης
Περί τίνος πρόκειται: Σχεδιασμός και υλοποίηση Προγράμματος Σχολικών
Δραστηριοτήτων, κατά τη διάρκεια του οποίου διερευνώνται φιλοσοφικές έννοιες,
καθώς συνδυάζονται με καλλιτεχνικές δράσεις Ποια είναι τα εργαλεία μας:
Το βιβλίο Αρχές Φιλοσοφίας, Στέλιος Βιρβιδάκης, Βασίλης Καρασμάνης, Χαρινέλα
Τουρνά και συγκεκριμένα το 5ο κεφάλαιο ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΝΟΥ, ενότητα
4η, Το πρόβλημα της προσωπικής ταυτότητας
Η Τέχνη και η τεχνική της Φωτογραφίας
Η δημιουργική γραφή με συνοδά κειμενικά είδη το ημερολόγιο, τα ποιήματα χαϊκού,
την ελεύθερη έκφραση- αυτόματη γραφή, την αφήγηση- περιγραφή Η Τέχνη της
Περφόρμανς Πού, πώς, πότε:
Τόπος διεξαγωγής του προγράμματος το εργαστήριο Η/Υ του 3ου Λυκείου Γλυφάδας,
αίθουσες Τέχνης(Ena), μουσεία(Κυκλαδικής Τέχνης, έκθεση Επέκεινα και Μουσείο
Δελφών), ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών, το μουσείο θυμάτων ναζισμού στο
Δίστομο, η Μονή του Οσίου Λουκά στη Φωκίδα
Διάρκεια προγράμματος: η σχολική χρονιά 2014-2015
Αριθμός συμμετεχόντων/συμμετεχουσών μαθητριών και μαθητών: 16
Διαθεματικότητα- παρουσίαση:
Το πρόγραμμα διευρύνθηκε κατά τη διοργάνωση Ημερίδας Φιλοσοφίας με θέμα: Ο
ένσαρκος νους: Το πρόβλημα της προσωπικής ταυτότητας από το σχολείο στο δημοτικό
κινηματοθέατρο Γλυφάδας Μελίνα Μερκούρη
Επιχειρήθηκε μια διαθεματική προσέγγιση, τόσο από τις φυσικές επιστήμες, όσο και
από την κοινωνιολογία και την ψυχολογία. Επίσης, υπήρξαν αναφορές στην Τέχνη,
καθώς και επί σκηνής δρώμενα και καλλιτεχνικές εκφράσεις από τους μαθητές Στην
προσπάθειά τόσο για «άνοιγμα» του σχολείου στην κοινότητα, όσο και για γνωριμία
και εξοικείωση με τις βασικές αρχές και προβληματισμούς της Φιλοσοφίας, εκτός από
τους μαθητές του σχολείου, στην εκδήλωση προσκλήθηκαν και οι γονείς τους, καθώς
και συνάδελφοι με μαθητές τους από σχολεία της περιοχής http://3lyk-
glyfad.att.sch.gr/site/?p=305
Η συνέχεια: ΦΩΤΟΓΕΦΥΡΕΣ
Δημιουργία διαδικτυακής έκθεσης φωτογραφίας (http://3lyk-glyfad.att.sch.gr/photos/)
Δεληκάρη Παρασκευή, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Κυκλάδων & Γιάννης
Χανιωτάκης, Φιλόλογος, ΜΑ, Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Περιστερίου
Στο κείμενο αυτό, ερευνούμε τα όρια της σωματικότητας και τους όρους με τους
οποίους αυτή συγκροτείται στο πλαίσιο δυο διαφορετικών θεσμών: της τέχνης με τη
μορφή των performances και του εκπαιδευτικού θεσμού, όπως αυτός εκφράζεται στα
εξεικονισμένα σχολικά εγχειρίδια. Αξιοποιούμε ενδεικτικά ως εμπειρικό υλικό την
εικαστική διαπραγμάτευση των σωμάτων από το μη κερδοσκοπικό οργανισμό Atopos,
Contemporary Visual Culture, του Βασίλη Ζηδιανάκη, και τους εικαστικούς
προβληματισμούς του σχετικά με την έννοια του «ανθρώπινου» και του «τερατώδους».
Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, «η Atopos, ονομασία εμπνευσμένη από την αρχαία
ελληνική λέξη «άτοπος», δηλώνει το παράδοξο, το ανοίκειο, το εκκεντρικό και
αταξινόμητο, είναι τόπος συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών της εικόνας».
Παράλληλα, αξιοποιούμε επιλεκτικά εικόνες από σύγχρονα σχολικά εγχειρίδια
διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων προκειμένου να στηρίξουμε την υπόθεσή μας.

Σύμφωνα με την ερευνητική μας υπόθεση, τα εικαστικά υποκείμενα του Atopos,
συνιστούν προσλήψεις της σωματικότητας «ετεροφιλικές», φιλικές προς την
«ετερότητα», καθώς προβληματοποιούν, αμφισβητούν, υπονομεύουν κυρίαρχες
αναπαραστάσεις σωματικότητας που διατρέχουν, για παράδειγμα τα εκπαιδευτικά
εγχειρίδια και τις εκπαιδευτικές μας εμπειρίες. Έτσι μας επικοινωνούν και μας
εξοικειώνουν με εναλλακτικές εικόνες και εναλλακτικές συνθήκες σωματικότητας.
Τα σχολικά εγχειρίδια, υπηρετώντας στοχεύσεις του εκπαιδευτικού θεσμού
προβάλλουν κανονιστικές αναπαραστάσεις σωματικότητας, παραπέμποντας σχεδόν
αποκλειστικά σε ετεροσεξουαλικά και αρτιμελή κοινωνικά υποκείμενα. Ενώ, σε πολλές
περιπτώσεις ο εξεικονισμός τους παραπέμπει σε «ασώματες κεφαλές», διάνοιες χωρίς
σώμα.
Στις προθέσεις μας είναι να αντιπαραβάλλουμε τους διαφορετικούς τρόπους
πρόσληψης της σωματικότητας, στην τέχνη και στο σχολείο, προκειμένου να
αναδείξουμε όρια στις διαδικασίες ταυτοποίησης των μαθητών και μαθητριών που
εκτίθενται συστηματικά και μακροχρόνια στις αναπαραστάσεις αυτές.
Διπλάρη Χριστίνα, Δρ, Γαλλικής, Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Πατρών, Η
εκπαίδευση μέσα από την τέχνη: προσεγγίζοντας τα δικαιώματα του παιδιού στο μάθημα
των Γαλλικών
Η σημερινή πραγματικότητα διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο μορφωτικών και
κοινωνικών αναγκών στη σύγχρονη κοινωνία της γνώσης. Ο παραδοσιακός ρόλος του
σχολείου μεταβάλλεται με τις συνθήκες διαμόρφωσης των γνωστικών δεδομένων να
γίνονται πολύτροπες και πολυποίκιλες (ΔΕΠΠΣ, 2003). Στα πλαίσια ενός «ανοιχτού
σχολείου», η εκπαίδευση μέσω της τέχνης, αλλά και η αξιοποίηση της τέχνης στην
εκπαίδευση γίνεται ολοένα και πιο συστηματική τα τελευταία χρόνια (Βρεττός,1999).
Και αυτό γιατί μέσα από την τέχνη παρέχονται ιδιαίτερες δυνατότητες νοητικής και
συναισθηματικής ανάπτυξης. Χάρη σε αυτήν, ο μαθητής ενισχύει τη δημιουργικότητα
και την κριτική του σκέψη, αναπτύσσοντας όλα τα είδη νοημοσύνης. Γενικότερα,
αποκτά δεξιότητες που τον καθιστούν έναν ευαίσθητο δέκτη και πομπό εικαστικών
μηνυμάτων στον σύγχρονο πολιτισμό όπου κυριαρχεί η εικόνα, προσεκτικό
παρατηρητή καθώς και στοχαστικό άνθρωπο (Eaton – Moore, 2002).
Η παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην ανάδειξη της σημασίας της δημιουργικής
μάθησης μέσα από την τέχνη, αξιοποιώντας την θεωρητική προσέγγιση του
μετασχηματισμού των προβληματικών αντιλήψεων. Ειδικότερα, βασίζεται σε
διδακτική παρέμβαση που υλοποιήθηκε στο μάθημα της Γαλλικής Γλώσσας, κατά το
σχολικό έτος …, σε ομάδα μαθητών ηλικίας 15 ετών (Γ Γυμνασίου) του … για τη θέση
του παιδιού στο σύγχρονο κόσμο, αναδεικνύοντας το πρόβλημα της παιδικής εργασίας
και της πρόσβασης των παιδιών στο δικαίωμα της μόρφωσης. Στόχος της διδακτικής
παρέμβασης υπήρξε, αρχικά, η διερεύνηση της στάσης των μαθητών απέναντι στο
πρόβλημα και, κατόπιν, ο κριτικός στοχασμός τους, ώστε να αποκτήσουν μια πιο
συνειδητοποιημένη στάση απέναντι στη θέση του παιδιού στις σύγχρονες κοινωνίες· η
διδακτική πρόταση βασίστηκε στην θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης και
αξιοποιήθηκε υλικό από το χώρο των τεχνών (ζωγραφική και φωτογραφία).
Δουρή Μοσχούλα-Καλλιρόη, ΜΑ, Οικονομολόγος, 2ο ΓΕΛ Μοσχάτου, Οι μαθητές
μαθαίνουν δημιουργώντας
Στο πλαίσιο της 12ετούς θητείας μου στα Δημόσια Σχολεία, έχω έρθει αντιμέτωπη
αρκετές φορές με μαθητές που, εξαιτίας προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην

καθημερινότητα τους, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σχολικού
προγράμματος. Παρακολουθώντας τις προσπάθειες άλλων σε συνέδρια, σεμινάρια και
βιβλιογραφία, επιχείρησα να εμπλέξω την τεχνολογία. Επιστράτευσα ότι γνώσεις είχα,
τις οποίες προσπαθώ να εμπλουτίζω διαρκώς: power point, φωτογραφίες, βίντεο, κ.α
συχνά χωρίς αποτέλεσμα. Οι μαθητές μου ειδικά μια χρονιά είχαν σοβαρό θέμα με την
Ελληνική γλώσσα. Σε σημείο που ακόμα και οι προσπάθειες μεταγλώττισης στην
Αγγλική, έπεφταν στο κενό. Ψάχνοντας διαπίστωσα ότι έχει χρησιμοποιηθεί η τέχνη
του θεάτρου στην εκπαίδευση, κυρίως για τη διδασκαλία φιλολογικών
1
και
λογοτεχνικών3 μαθημάτων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αλλά και
ενσωμάτωση ανάλογων τεχνικών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση για Θετικά
μαθήματα4: Δεν εντόπισα ανάλογο υλικό για τα μαθήματα της ειδικότητας μου και έτσι
επιχείρησα μέσω μιας μικρής Έρευνας Δράσης, ξεκινώντας από το μάθημα Αρχές
Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων που διδάσκεται στην Α΄ΕΠΑΛ, να αξιοποιήσω
τις τέχνες και ιδιαίτερα τη θεατρολογία και την παραγωγή οπτικού υλικού.
Μεθοδολογία: Έδωσα στους μαθητές, αντί για παράδοση, ένα θέμα: Δημιουργία
επιχείρησης. Έπρεπε να επιλέξουν το είδος της επιχείρησης και ανάλογα με αυτό να
προχωρήσουν στην επιλογή του κατάλληλου χώρου, του ανάλογου προσωπικού, κλπ,
δραματοποιώντας τμήματα της διαδικασίας.
Στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης που δόθηκε στους μαθητές στο τέλος, οι απαντήσεις
κατέδειξαν ικανοποιητική κατανόηση των εννοιών και επιπλέον μέσα από μια
ρουμπρίκα αξιολόγησης της διαδικασίας διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ανάπτυξη
γνωσιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων.
Ελευθερίου Εύη, Φιλόλογος ΜΑ, Ιδιωτική εκπαίδευση, Το μάθημα των Αρχαίων
Ελληνικών στο Λύκειο ως αφορμή για πολιτιστική δράση: το παράδειγμα της Αντιγόνης
Η παρούσα διδακτική πρόταση αφορά το αντικείμενο της διδασκαλίας των Αρχαίων
Ελληνικών στο Λύκειο και αποτέλεσε τμήμα εργασίας για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα
σπουδών «Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Έργου». Συγκεκριμένα
προτείνεται η διδασκαλία της Αντιγόνης του Σοφοκλή με την αξιοποίηση σύγχρονου
θεατρικού λόγου, ώστε να εφαρμοστούν αρχές της κριτικής παιδαγωγικής. Η Κριτική
Παιδαγωγική στην παρούσα πρόταση αξιοποιείται ως μια παιδαγωγική που είναι
ταυτόχρονα πολιτιστική δράση και μαθαίνει στους μαθητές να διερευνούν την κυρίαρχη
κουλτούρα, να τη θέτουν σε δοκιμασία, να αναγνωρίζουν την ισχύ της πειθούς της και
να τη μετασχηματίζουν. Ενώ, στο βαθμό που αξιοποιείται, ο κριτικός γραμματισμός
προτείνει τρόπους επεξεργασίας αυθεντικών κειμένων, δίνοντας έμφαση στο πώς τα
κείμενα λειτουργούν σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα, τι ιδεολογικές θέσεις
μεταδίδουν, τι υπονοούν κ.ά. Οι διδακτικές μέθοδοι που επιλέγονται καλλιεργούν
κριτικό πνεύμα και δημιουργούν κλίμα διερεύνησης. Εφαρμόζεται λοιπόν κατά την
διδασκαλία η δραματοποίηση, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και η διαθεματική
προσέγγιση της γνώσης μέσα από το μάθημα της Έκθεσης, της Λογοτεχνίας και των
σύγχρονων τεχνολογιών. Συγκεκριμένα στη διδασκαλία της ενότητας οι μαθητές μέσω
του κριτικού γραμματισμού εντοπίζουν και σχολιάζουν τους θεματικούς κώδικες του
κειμένου, επεξεργάζονται κριτικά παράλληλες μεταφράσεις του αρχαίου λόγου με
διαφορετικό ύφος και στόχευση, αξιοποιούν το ηθικό δίλλημα της τραγωδίας και το
μεταφέρουν στην παρούσα ιστορικό-κοινωνική συγκυρία με την αξιοποίηση του
ημερήσιου τύπου, επιχειρούν τη συγγραφή και δραματοποίηση μονόπρακτου με
αφορμή τα σύγχρονα ηθικά διλλήματα και τον τρόπο που η κοινωνία τα θεσμοθετεί και

τέλος μελετούν κριτικά αντίστοιχες μεταφορές του έργου από άλλους συγγραφείς (Μ.
Μπρέχτ, Ζαν Ανουίγ, Η. Βενέζης, Γ. Ρίτσος).
Ευαγγέλου Αθανάσιος, ΚΕΠΛΗΝΕΤ Καστοριάς, Μαρία Μουστάκα, Γεωλόγος, ΜΑ,
3ο Γυμνάσιο Καστοριάς, Κωνσταντίνα Μουστάκα, Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό
Κοινωνικών Λειτουργών, ΜΑ, ΚΕΔΔΥ Εύβοιας & Ελένη Μουστάκα, Πληροφορικής,
Μsc, «Το διαδίκτυο στη ζωή μας – Η ζωή μας στο διαδίκτυο» Μια βιωματική προσέγγιση
με την αξιοποίηση τεχνικών εκπαιδευτικού δράματος και με τη βοήθεια της πλατφόρμας
LAMS. Μελέτη περίπτωσης: εθισμός στο διαδίκτυο
Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια εκπαιδευτικής βιωματικής προσέγγισης
του εθισμού στο διαδίκτυο, με την αξιοποίηση τεχνικών εκπαιδευτικού δράματος και
τη βοήθεια της πλατφόρμας LAMS.
Σκοπός της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι να εμπλέξει τους μαθητές σε
ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, που διαπραγματεύονται το πρόβλημα του εθισμού
στο διαδίκτυο. Οι μαθητές, υποδυόμενοι ρόλους καλούνται να βιώσουν υποθετικές
καταστάσεις, περνώντας σταδιακά από την εμπειρία του πραγματικού κόσμου στον
εικονικό και αντιστρόφως. Βασική επιδίωξη είναι οι μαθητές να έχουν ταυτόχρονα στο
μυαλό τους τον πραγματικό και το φανταστικό-εικονικό κόσμο του δράματος, και
εβρισκόμενοι σε κατάσταση μέθεξης (metaxis), δηλαδή ταυτόχρονης συμμετοχής
στους δύο κόσμους, να αξιοποιούν την ελευθερία που τους προσφέρει το δραματικό
πλαίσιο του φανταστικού κόσμου ώστε να διαμορφώσουν στάσεις και συμπεριφορές
στον πραγματικό κόσμο. Συγκεκριμένα, να μπορούν να ασκήσουν την
αυτοπαρατήρηση, να γίνουν θεατές του εαυτού τους, να οικοδομήσουν τη γνώση, να
καλλιεργήσουν και να αναδείξουν τις ιδιαίτερες κλίσεις και δεξιότητες των μελών της
ομάδας, να συνδέσουν την γνώση με αυθεντικές καταστάσεις, να ενισχύσουν την
κριτική ικανότητα.
Η δομή και η εφαρμογή της συγκεκριμένης διδακτικής προσέγγισης αναλύεται,
περιγράφεται και αναπαριστάται με τη βοήθεια της πλατφόρμας LAMS (Learning
Activity Management System.
Ζαζάνη Ειρήνη, Φιλόλογος, ΜΑ, Γυμνάσιο Τραγαίας Νάξου, «Το δέντρο το μονάχο»:
ένα εγχείρημα διδακτικής και τέχνης, στο πλαίσιο της Λογοτεχνίας της Α΄ Γυμνασίου
Τη φετινή χρονιά στην Α΄ Τάξη Γυμνασίου Τραγαίας, στο διδακτικό αντικείμενο των
Νεοελληνικών Κειμένων, εντάξαμε την ανάγνωση και μελέτη ενός ολόκληρου
λογοτεχνικού βιβλίου, τα αντίτυπα του οποίου ανέλαβε τα δωρίσει σε 46 μαθητές και
μαθήτριες η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη στο Φιλώτι της Νάξου. Επιλέξαμε το μυθιστόρημα
της Μαρίας Παπαγιάννη, «Δέντρο το Μονάχο», που, μέσα που τους χαρακτήρες του σε
ένα απομονωμένο χωριό της Κρήτης, αποτυπώνει την Ελλάδα του καλού και του κακού,
των θρύλων και των προκαταλήψεων, της παράδοσης, αλλά και του σύγχρονου τρόπου
ζωής. Στο πλαίσιο της τοπικής ιστορίας, οι μαθητές μας επιχείρησαν να βρουν το δικό
τους «μονάχο δέντρο» στη Νάξο, δηλαδή να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τον ίδιο τους
τον τόπο και, κατ’ επέκταση, την ίδια τους την ταυτότητα. Με έμπνευση το βιβλίο, τα
παιδιά, ατομικά αλλά και σε ομάδες, ασχολήθηκαν με τις λογοτεχνικές τεχνικές και
ανέπτυξαν τη φιλαναγνωσία τους, αλλά και ερεύνησαν τον πολιτισμό και τη λαογραφία
του τόπου τους, όπως τα υφαντά, διάφορα παραδοσιακά φαγητά και τραγούδια
(κοτσάκια), καθώς και την ιστορία τους, προλήψεις, τοπικά ονόματα της Παναγίας και
θρύλους γύρω από τους ναούς της, σπήλαια της Νάξου, κ.λπ. Παράλληλα, ενεπλάκησαν
κι άλλα διδακτικά αντικείμενα, όπως τα Θρησκευτικά (δέντρο του καλού και του

κακού, ξεμάτιασμα, κτλ), Μαθηματικά (ρίζα), Νεοελληνική Γλώσσα (π.χ. μεταφορικές
εκφράσεις με το δέντρο), Αρχαία Ελληνικά (άλας, επειδή στο βιβλίο γίνεται αναφορά
στο αλάτι), Όμηρος (π.χ. ύφανση, νεράιδες), Βιολογία (π.χ. ανατομία φυτού), Ιστορία
(π.χ. πώς συνδέεται το αλάτι με το αγγλικό salary, κ.ά.), Αγγλικά (εκφράσεις με το
αλάτι), Οικιακή Οικονομία (παράδοση), Μουσική (τραγούδια σχετικά με το δέντρο),
Καλλιτεχνικά (ζωγραφική με σκηνές από το βιβλίο, κ.ά.), Πληροφορική (παραγωγή
ψηφιακών προϊόντων, όπως κόμικ και βίντεο, αναζήτηση σε ζωγραφικούς πίνακες στο
Google Art project, κ.ά.), κινηματογράφος (ταινιούλες σχετικές με θέματα του βιβλίου),
κτλ. Επιπλέον, οι μαθητές πραγματοποίησαν εκπαιδευτικές επισκέψεις, όπως στο
αποστακτήριο κίτρου στο Χαλκί, στο Δασαρχείο στη Χώρα της Νάξου, κ.ά.
Ζιρώ Όλγα Δρ, Σχολική Σύμβουλος Εικαστικών & Ευστάθιος Ζωγόπουλος, Δρ,
Σχολικός Σύμβουλος Μηχανολόγων, Η μέθοδος «Κρίνε το έργο τέχνης». Εφαρμογή στο
μάθημα της Ερευνητικής Εργασίας ΕΠΑ.Λ
Στην παρούσα εργασία θα αναλυθεί διεξοδικά η εφαρμογή της μεθόδου «Κρίνε το Έργο
Τέχνης» στο μάθημα Ερευνητική Εργασία (Project) ΕΠΑ.Λ., και συγκεκριμένα στο
έργο Τέχνης του Γάλλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Κλ. Μονέ με θέμα «Τρένο μέσα στο
χιόνι» (1875, Μουσείο Μαρμοτάν, Παρίσι).
Το μάθημα Ερευνητική Εργασία (Project) διδάσκεται στην Α΄ Τάξη Επαγγελματικού
Λυκείου και είναι δίωρο. Μια βασική διαφορά σε σχέση με το αντίστοιχο μάθημα που
διδάσκεται στην Α΄ Τάξη Γενικού Λυκείου είναι πως οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν
θέμα από τους επαγγελματικούς τομείς που λειτουργούν στο ΕΠΑ.Λ.
(εγκ.αρ.πρωτ.160985/Γ2/07-10-2014). Έτσι, το συγκεκριμένο έργο μπορούν να το
επιλέξουν μαθητές οι οποίοι θα φοιτήσουν σε κάποια μηχανολογική ειδικότητα. Η
Μέθοδος «Κρίνε το Έργο Τέχνης» είναι μία διδακτική βιωματική προσέγγιση των
Έργων Τέχνης. Επινοήθηκε από την κ. Όλγα Ζιρώ και η εφαρμογή της για τη
συγκεκριμένη παρουσίαση είναι του κ. Στάθη Ζωγόπουλου.
Η Μέθοδος σχεδιάστηκε και διδάχτηκε από την κ. Ζιρώ για 30 και πλέον χρόνια, στο
πλαίσιο της διδακτικής των μαθημάτων της στα Εικαστικά προτείνοντας ένα τρόπο
ώστε το μάθημα της τέχνης στο σχολείο να προσφέρει στο μαθητή μία ολιστική
εκπαιδευτική εμπειρία που αισθητικά και δημιουργικά εμπλέκει όλες τις αισθήσεις. Η
Μέθοδος (μοντέλο) ακολουθεί 6 βήματα: εκκινεί από την κρίση (στερεότυπη σκέψη),
στέκεται στην παρατήρηση, προχωρά στο βίωμα (αισθητηριακή ενσυναίσθηση),
επιστρατεύει την κριτική σκέψη (αναίρεση των στερεοτύπων), κορυφώνεται στη
σύνθεση και στη δημιουργία (επινοητική δράση) και καταλήγει στην αναζήτηση της
γνώσης, που αναδύεται στον εκπαιδευόμενο ως εσωτερική ανάγκη και ως
αναστοχασμός.
Πιο συγκεκριμένα ο εκπαιδευόμενος:
Κρίνει χωρίς αυτο-λογοκρισία το ΄Εργο Τέχνης (στο εξής Ε.Τ.), αιτιολογώντας την
προτίμηση ή την απαρέσκειά του (Βήμα πρώτο).
Παρατηρεί το Ε.Τ. και ονομάζει κάθε μορφική λεπτομέρεια, οδηγούμενος από
ερωτήσεις οπτικού εγγραμματισμού (Βήμα δεύτερο).
Περιγράφει τι θα αισθανόταν αν βρισκόταν «μέσα στο έργο», επιστρατεύοντας τη
φαντασία του (Βήμα τρίτο).
Συνηγορεί υπέρ του Ε.Τ. (ανεξάρτητα από την αρχική θετική ή αρνητική του κρίση) και
το συνδέει με τη σύγχρονη εποχή (Βήμα τέταρτο).
Δημιουργεί ένα δικό του έργο παρεμβαίνοντας ή παραλλάσσοντας το Ε.Τ. και δίνει νέο
τίτλο, που τώρα εκφράζει τις δικές του ιδέες (Βήμα πέμπτο).

Αναστοχάζεται πάνω στο βίωμά του και με αφυπνισμένη περιέργεια διερωτάται και
τέλος, αναζητά ο ίδιος τις πληροφορίες και τις γνώσεις που του χρειάζονται (Βήμα
έκτο).
Ζιώγας Γιάννης, Επίκουρος Καθηγητής, Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών,
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας & Στέλλα Συλαίου Δρ, Αρχαιολόγος, Ερευνήτρια
ΑΠΘ, Διδακτική της τέχνης, περιβάλλον και νέες τεχνολογίες
Η Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες υλοποιείται από το 2007 από το Τμήμα
Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας με
προϊόντα πρωτογενείς εικαστικές δράσεις (http://visualmarch.eetf.uowm.gr/). Η πορεία
στο φυσικό περιβάλλον των Πρεσπών είναι μια πορεία επικοινωνίας τόσο μεταξύ όσων
συμμετέχουν, όσο και με το περιβάλλον που ανακαλύπτουν κατά μήκος της διαδρομής
και αποτελεί αφετηρία για την δημιουργία εικαστικών έργων περιβαλλοντικής τέχνης.
Η παρούσα ανακοίνωση αναφέρεται σε συγκεκριμένα παραδείγματα τόσο στο πλαίσιο
της Εικαστικής Πορείας των Πρεσπών, όσο και ευρύτερα σε άλλες περιοχές, όπως το
Μοσχάτο, Αθηνών, το Μπρούκλυν και το Τέξας των Ηνωμένων Πολιτείων κ.ά.
Παρουσιάζει την χρήση νέων τεχνολογιών για την διερεύνηση του τοπίου, αλλά και την
διδακτική της περιβαλλοντικής τέχνης μέσω τους διαφορετικούς τρόπους βίωσης του
τοπίου και προτείνει τρόπους ενσωμάτωσης στην εκπαιδευτική διαδικασία του
σχολείου.
Θεολογής Ευάγγελος, ΚΕΣΥΠ Ελευσίνας, Ξανθίππη Φουλίδη, Υπεύθυνη
Πολιτιστικών Θεμάτων Ελευσίνας, Κωνσταντίνος Καρακιόζης, ΣΣΝ Ελευσίνας,
Μιχαήλ Λουλάκης, εκπαιδευτικός ΠΕ17, 1ο ΕΠΑΛ Αθηνών, Κωνσταντίνα Φώτου,
ιδιωτική εκπαιδευτικός, Διδακτικές μεθοδολογίες και διδακτικές πρακτικές των
εκπαιδευτικών που είναι επηρεασμένες από διάφορες μορφές τέχνης
Ο χώρος στον οποίο πραγματοποιήθηκε: Η διδακτική ενότητα στην βιωματική
δραστηριότητα ΣΕΠ που αναφέρεται στην «Λήψη Απόφασης» πραγματοποιείται στην
Γ΄ τάξη Γυμνασίου. Η μορφή τέχνης που αξιοποιείται: Κατασκευές με χαρτοκοπτική-
ζωγραφική-θέατρο- ποίηση-τραγούδι.
Διδακτική πρακτική:
Η εφαρμογή στην τάξη ξεκινά με τον χωρισμό των μαθητών/τριών σε έξι ομάδες και
με χαρτοκοπτική. Η κάθε ομάδα κατασκευάζει καπέλα με χαρτόνι συγκεκριμένου
χρώματος , σε όποια μορφή- σχήμα επιθυμούν τα μέλη της. Ακολουθούν στοίχοι –
ποιήματα και θεατρικό δρώμενο έτσι ώστε ανακαλυπτικά να κατανοηθεί η συσχέτιση
των χρωμάτων των καπέλων με τους τρόπους σκέψης για την λήψη απόφασης…
Εμβόλιμα παρουσιάζονται τραγούδια με συνοδεία κιθάρας αλλά και προβολή
videoτραγουδιών. Οι μαθητές/τριες καλούνται στην ομάδα τους να εκφραστούν και να
περιγράψουν πάνω σε χαρτόνι με λέξεις –σχήματα-στοίχους αυτό που κατανόησαν ότι
το καπέλο τους εκφράζει. Από τον αντιπρόσωπο της κάθε ομάδας γίνεται παρουσίαση
της δημιουργίας τους στην ολομέλεια. Κατάθεση από τον/την εκπαιδευτικό στην
ολομέλεια προβληματικών καταστάσεων και επιλογή με ψηφοφορία αυτής που θα
δουλέψουμε. Ακολουθεί διαδικασία λήψης απόφασης με την τεχνική της δημιουργικής
σκέψης των έξι καπέλων που διαχειρίζονται οι έξι ομάδες. Στο τελικό στάδιο ζητάμε
από την ολομέλεια, όποιος/α μαθητής/τρια επιθυμεί, να καταθέσει και να μας
περιγράψει μια λήψη απόφαση που έχει πάρει σε μια προβληματική του κατάσταση
στο παρελθόν με την προϋπόθεση να την παρουσιάσει προσαρμοσμένη με την οπτική
των έξι καπέλων.Για την όσο καλύτερη προετοιμασία της διδακτικής ενότητας με την

δίωρη διάρκεια επιδιώκεται η συνεργασία με συναδέλφους/ισσες που έχουν την
ειδικότητα του/της Μουσικού ή των Θεατρικών ή των Καλλιτεχνικών σπουδών.
Ίσαρη Ασπασία, Τεχνολόγος Γεωπόνος, ΜΑ, Υπεύθυνη ΚΠΕ Αράχθου,
Αντωνοπούλου Ευανθία, Νηπιαγωγός & Σκούρα Χαρούλα, Νηπιαγωγός, μέλη
επιστημονικής ομάδας ΚΠΕ, Παιχνίδια και βιωματικές δραστηριότητες που έχουν στόχο
και σκοπό την μάθηση για το περιβάλλον, το παράδειγμα των περιβαλλοντικών
παιχνιδιών που χρησιμοποιούνται στα προγράμματα του ΚΠΕ Αράχθου
Στην εισήγηση θα παρουσιάσουμε παιχνίδια που χρησιμοποιούμε σε διάφορα
προγράμματα του ΚΠΕ Αράχθου, προσαρμοσμένα ειδικά για τις ανάγκες των παιδιών
και ανάλογα με την τάξη που παρακολουθούν και την ηλικία τους. Οι μαθητές που μας
επισκέπτονται, μέσα από μια πολυμορφία ερεθισμάτων, από μια διαθεματική και
διεπιστημονική προσέγγιση του αντικειμένου και από δραστηριότητες που τους
κινητοποιούν σε επίπεδο γνωστικό, ψυχοκινητικό και συναισθηματικό, αναπτύσσουν
οικολογική συνείδηση, αποκτούν στάσεις σεβασμού και αίσθημα ευθύνης για τη
φύση, βασικές παράμετροι για τη διαμόρφωση περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων
πολιτών στο μέλλον. Οι δραστηριότητες που χρησιμοποιούμε με σκοπό να
προσφέρουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα στους μικρούς μας επισκέπτες είναι η
αφήγηση παραμυθιών, διάφορα παιχνίδια γνωριμίας, δραματοποίηση υποθέσεων
περιβαλλοντικών καταστροφών, το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού, παιχνίδια και
δραστηριότητες δημιουργίας και έκφρασης με ή χωρίς υλικά του δάσους, η εξερεύνηση
της ορνιθοπανίδας και της χλωρίδας της περιοχής, η παρατήρησή της με κιάλια ή
πεδιοσκόπιο, η επίσκεψη σε Μουσεία της περιοχής, ο προβληματισμός, η διατύπωση
υποθέσεων, η αναζήτηση λύσεων, η έρευνα στο πεδίο κ.ά.
Καϊράκη Αφροδίτη, Φιλόλογος, ΜΑ, 4ο Γυμνάσιο Νέας Σμύρνης, Η ταινία μικρού
μήκους ως εποπτικό μέσο διδασκαλίας: μια πρόταση διδακτικής των Οικονομικών
Η διδακτική αυτή πρακτική πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος «Ειδική
διδακτική μεθοδολογία–Διδακτική Οικονομικών Επιστημών» του Προγράμματος
Σπουδών στις Επιστήμες Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΟΠΑ (Μάιος 2014). Στόχος
είναι να δοθούν κίνητρα και ιδέες στους Οικονομολόγους εκπαιδευτικούς ως προς την
αξιοποίηση της τέχνης του κινηματογράφου στα πλαίσια της διδακτικής διαδικασίας.
Η παρουσίαση μπορεί να χωριστεί σε τρία μέρη:
1. Μέσα από ένα πρότυπο διδακτικό σενάριο και χρησιμοποιώντας ως μοντέλο
διδασκαλίας την Ομαδοσυνεργατική Μάθηση θα διδαχθεί η ενότητα 3.3.1. Η ΗΓΕΣΙΑ
και 3.3.2. Η ΠΑΡΑΚΙΝΗΣΗ από το βιβλίο ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ,
Γ’ Λυκείου. Το σενάριο περιλαμβάνει προβολή ταινίας μικρού μήκους (Under Stress,
Π. Πατσουρίδης), σχηματισμό ομάδων και ανάληψη έργου, παρουσίαση εργασιών,
αξιολόγηση.
2. Παρουσίαση και συζήτηση γύρω από μια ενδεικτική φιλμογραφία για την
διδακτική των Οικονομικών.
3. Τα στάδια παραγωγής μίας ταινίας μικρού μήκους: σύντομη παρουσίαση.
Επικρατεί η εντύπωση ότι οι φιλόλογοι είναι εκείνοι που κυρίως εντάσσουν την τέχνη
του κινηματογράφου στην διδασκαλία των μαθημάτων τους. Η αλήθεια είναι ότι τα
διδακτικά μας αντικείμενα σαφώς και εμπνέουν στο μέγιστο βαθμό σε ό,τι αφορά
διαδραστικές με πεδία τέχνης διδασκαλίες. Λογοτεχνικά έργα που διδάσκονται έχουν
μεταφερθεί στον κινηματογράφο, έργα γλυπτικής και ζωγραφικής αναδεικνύουν το

πνεύμα της εκάστοτε ιστορικής περιόδου. Αυτά καθώς και άλλα πλείστα παραδείγματα
αποδεικνύουν ότι οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τον
αρχαίο και νεώτερο πολιτισμό όπως εκείνος αποτύπωνεται ή μπορεί να αποτυπωθεί
μέσα από την τέχνη.
Τι συμβαίνει όμως με τα άλλα μαθήματα, εκεί όπου η έμπνευση σύντομα στερεύει;
Αυτήν την έμπνευση προσπαθήσαμε να δώσουμε σε φοιτητές του προαναφερθέντος
Προγράμματος του Οικονομικού Πανεπιστημίου. Η παρουσίαση είχε των ανωτέρω
άξονα ωστόσο θα μπορούσε να περιοριστεί στο πρώτο μέρος αναλόγως και με τον
χρόνο παρουσίασης.
Καλαθάκη Μαρία, Σχολική Σύμβουλος Φυσικών Δυτικής Κρήτης, Αξίες της
εκπαίδευσης για την παγκόσμια υπηκοότητα: θεατρικό αναλόγιο βασισμένο στα έργα του
Καζαντζάκη
Το άτομο δέχεται, φιλτράρει, δοκιμάζει, επιλέγει και συγκρατεί μηνύματα από το
περιβάλλον που ζει. Έτσι σταδιακά διαμορφώνει αντιλήψεις, γνώμες, απόψεις,
πεποιθήσεις, στάσεις, αξίες, την προσωπικότητά του. Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο
Ανάπτυξη προωθεί κοινές αξίες των λαών, των χωρών, των γενεών, όπως η
υπευθυνότητα, η αλληλεγγύη, η ισότητα, ο αμοιβαίος σεβασμός, η εξάρτηση των
μελλοντικών γενεών από τις παλαιότερες και τις σύγχρονες και από το περιβάλλον. Η
παγκόσμια ηθική της Αειφόρου Ανάπτυξης καλύπτει τις αρχές της κοινωνικής και
οικονομικής δικαιοσύνης ανάμεσα στα έθνη, περιλαμβάνει ισότητα και αρμονία των
φύλων και των λαών, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια, κατανόηση, συνεργασία και
εμπιστοσύνη, επιθυμία για προσφορά και θυσία για το κοινό καλό και συνιστά την
παγκόσμια υπηκοότητα.
Η εκπαιδευτική παρέμβαση επιμόρφωσης εκπαιδευτικών Βθμιας Εκπαίδευσης, η οποία
περιγράφεται παρακάτω πραγματοποιήθηκε στο … στο πλαίσιο ... Είναι ένα θεατρικό
αναλόγιο βασισμένο στα έργα του Ν Καζαντζάκη στο οποίο συμμετείχαν εκπαιδευτικοί
όλων των ειδικοτήτων του σχολείου. Διαβάζονται, με θεατρικό τρόπο, ειδικά
επιλεγμένα αποσπάσματα από τα έργα του Ν Καζαντζάκη, με συγκεκριμένη διαδοχή
ώστε να εξασφαλίζεται η εννοιολογική συνέχεια. Τα κείμενα αυτά υποστηρίζουν
διδακτικά τις αξίες της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη τις οποίες οι
Στρατηγικές της UNESCO και της Ευρωπαϊκής Ένωσης προωθούν στα σχολεία.
Καλέμης Κωνσταντίνος, Δρ, Εκπαιδευτικός ΠΕ & Άννα Κωσταρέλλου, ΜΑ,
Διευθύντρια 1ου Δημοτικού Σχολείου Κρυονερίου, Η Διδασκαλία της Ιστορίας μέσα από
τις αρχές της αυθεντικής μάθησης: Σενάριο διδασκαλίας ενότητας Ε΄ τάξης
Το διδακτικό μας σενάριο, απευθύνεται σε μαθητές της Ε΄τάξης Δημοτικού σχολείου
και αφορά ενότητα στο μάθημα της Βυζαντινής ιστορίας. Με τον όρο αυθεντική
μάθηση, ορίζουμε μια εποικοδομητική προσέγγιση που βασίζεται στην αρχή ότι η
μάθηση οικοδομείται μέσω αυθεντικών καθηκόντων και επιτυγχάνεται μέσω της
συνεργασίας και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων. Προϋποθέτει τη
διασύνδεση της θεωρίας με την πράξη, την εφαρμογή της νέας γνώσης για επίλυση
προβλημάτων του πραγματικού κόσμου Η αυθεντική μάθηση είναι η γεφύρωση του
ρήγματος που υπάρχει μεταξύ της μάθησης στο σχολείο και της πραγματικής ζωής
(Herington, 2001).
Βασική ιδέα του συγκεκριμένου σεναρίου είναι οι μαθητές να διερευνήσουν και να
ανακαλύψουν την ιστορική βυζαντινή περίοδο, να προσεγγίσουν την ιστορία μέσω

διαφόρων οδών, από διαφορετικές οπτικές γωνίες και να «μεταλλάξουν» πολυτροπικά
χρησιμοποιώντας την φαντασία τους, κάθε τι ιστορικό σε μία τελική εικόνα.
Ο εκπαιδευτικός σε όλη αυτήν την διαδικασία παίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο. Ο
ρόλος του θεωρούμε πως διευρύνεται προς την κατεύθυνση του παιδαγωγού –
συμβούλου με παρέμβαση στη μαθησιακή διαδικασία. Όσο μεγαλύτερη είναι η
δεξιοτεχνία, η διορατικότητα, η επιστημονική κατάρτιση και η παιδαγωγική επάρκεια,
τόσο αναβαθμίζεται το επίπεδο και η ποιότητα του παιδευτικού διαλόγου.
(Γ.Ε.Βρεττού, Α.Γ.Καψάλη). Θα αναφερθούμε στην χρήση των «εργαλείων» της
αυθεντικής Αξιολόγησης: (α) Ρουμπρίκα (Rubric), (β) το Πορτοφόλιο (Portfolio), (γ)
την αξιολόγηση από συμμαθητές (Peer Assessment) και (δ) την αυτοαξιολόγηση (Self-
Assessment).
Η εργασία μας ολοκληρώνεται με τα προβλήματα και τις προκλήσεις που
συναντήσαμετός στους εκπαιδευτικούς όσο και στους μαθητές. Το συγκεκριμένο
διδακτικό σενάριο έγινε την σχολική χρονιά 2015 – 2016 στην Ε΄τάξη του 1ου
Δημοτικού Σχολείου Κρυονερίου.
Καλτσά Μαρία, Φιλόλογος-Λαογράφος, ΓΕΛ Τραγαίας Νάξου, Όταν η Αντιγόνη
συναντά την τέχνη… Μια καλλιτεχνική διδακτική πρόταση της Αντιγόνης του Σοφοκλή
Στην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζεται η διδακτική πρακτική που εφαρμόστηκε στο
ΓΕ.Λ. Τραγαίας για τη διδασκαλία της Αντιγόνης του Σοφοκλή στη Β΄ τάξη. Οι
ενεργητικές μέθοδοι διδασκαλίας και η συνδυαστική αξιοποίηση ποικίλων μορφών
τέχνης αποτέλεσαν τους βασικούς πυλώνες της διδακτικής προσέγγισης του
μαθήματος, στα πλαίσια μιας δημιουργικής δυναμικής της τάξης. Η τεχνολογική
υποδομή του σχολείου συντέλεσε στο να υπάρξουν οπτικοακουστικά ερεθίσματα
απαραίτητα για την άσκηση της κριτικής, της επινοητικότητας και της συλλογιστικής
των μαθητών. Η πρόσληψη του αρχαίου ελληνικού κειμένου ήταν μια ευχάριστη
διαδικασία αφού μέσω των καλών πρακτικών που χρησιμοποιήθηκαν, με έμφαση στην
ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και στις εναλλακτικές διδακτικές μεθόδους,
ενεργοποιήθηκε η φαντασία, επιτεύχθηκε η αυτογνωσία, καλλιεργήθηκε η αισθητική
και γενικότερα τέθηκε σε λειτουργία ο μηχανισμός σκέψης των μαθητών.
Συγκεκριμένα αξιοποιήθηκαν οι παρακάτω μορφές τέχνης: Α) Λογοτεχνία: Οι μαθητές
ερχόμενοι σε δημιουργική επαφή με την τέχνη της αρχαίας δραματικής ποίησης
ερμήνευσαν το έργο του Σοφοκλή σε σχέση με την εποχή του αλλά και την εποχή του
αναγνώστη. Β) Θέατρο: Οι μαθητές παρακολούθησαν σε βιντεοσκοπημένη μορφή
θεατρική παράσταση της αρχαίας τραγωδίας σε δύο εκδοχές («παραδοσιακή» και
«μοντέρνα» ), τις οποίες σχολίασαν. Επιδόθηκαν και οι ίδιοι σε θεατρική απόδοση των
διαλόγων του έργου και αναπαράσταση αποσπασμάτων μέσα στη τάξη. Γ)
Κινηματογράφος: Παρακολούθησαν κινηματογραφικό έργο, το οποίο παραλλήλισαν
με τα θεατρικά. Δ) Μουσική: Άκουσαν και σχολίασαν μελοποιημένα χορικά της
Αντιγόνης. Ε) Ζωγραφική: Εκφράστηκαν καλλιτεχνικά ζωγραφίζοντας σκηνές του
έργου. Έδωσαν εικαστική μορφή με κιμωλία στον πίνακα σε σκηνικά. Κατασκεύασαν
και ζωγράφισαν μάσκες κατάλληλες για διάφορους ρόλους.
Η αξιοποίηση του θεάτρου αλλά και των άλλων μορφών τέχνης εμπλούτισε τη
διδασκαλία αναπτύσσοντας ισόρροπα το διανοητικό, το ψυχικό και το αισθητικό
δυναμικό των μαθητών.
Καπνιά Γραμματή, Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Κυκλάδων, Ο σημαντικός ρόλος των
τεχνών στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών στο σύγχρονο σχολείο

Η διδασκαλία των Ξένων Γλωσσών αξιοποιεί και οφείλει να αξιοποιεί τις τέχνες ως
μέσον επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων, προβληματισμού, ψυχαγωγίας και
δημιουργίας στη ξένη γλώσσα και στην κατανόηση διαφορετικών πολιτισμών και
κουλτούρας. Βοηθούν επίσης στην ευκολότερη κατανόηση ενός παγκόσμιου ή
εθνικού ανθρωπιστικού, κοινωνικού, ιστορικού, οικονομικού ή απλού καθημερινού
θέματος και προβληματισμού. Η μουσική για παράδειγμα είναι ένας ευχάριστος τρόπος
διδασκαλίας της ξένης γλώσσας για κάθε ηλικία μαθητών, ο οποίος ενεργοποιεί το
ενδιαφέρον τους αβίαστα, κάνει την γλώσσα να ακούγεται πιο εύκολη μέσα από το
ρυθμό, την επανάληψη του ρεφραίν και μπορεί να απομνημονευθεί με φυσικό τρόπο
και να μαθευτούν ολόκληρες προτάσεις ασυνείδητα. Τα διάφορα είδη τέχνης όπως η
Αρχιτεκτονική, η Γλυπτική, η Ζωγραφική , η Μουσική, η Λογοτεχνία, η Ποίηση, το
Θέατρο, ο Κινηματογράφος, η Φωτογραφία και τα Κόμικς έχουν η καθεμία τα δικά
της εκφραστικά μέσα και μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες πολλών μαθητών με
διαφορετικές διανοητικές και συναισθηματικές ανάγκες και ταλέντα. Στόχος της
εργασίας αυτής είναι να τονίσει την μεγάλη αξία των τεχνών στην διδασκαλία και την
μάθηση όλων των γνωστικών μαθημάτων και ιδιαίτερα των ξένων γλωσσών γιατί είναι
γνωστό ότι οι μαθητές ιδίως στην εφηβεία θέλουν την ποικιλία των διδακτικών πηγών
και μεθόδων και όλοι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να αναζητούν πηγές που θα εμπνέουν
τους μαθητές και μία τέτοια σημαντική πηγή είναι οι διάφορες μορφές τέχνης. Είναι
γνωστό επίσης ότι οι έφηβοι επιζητούν να εκφραστούν καλλιτεχνικά και να βάλουν το
δικό τους στίγμα στην καθημερινότητα του σχολείου, μέσα από οποιαδήποτε μορφή
τέχνης, σαν αποτέλεσμα της εξέλιξης τους προς την ωριμότητά τους. Μπορούν για
παράδειγμα να δημιουργήσουν μία ταινία, ένα θεατρικό δρώμενο, ένα ποίημα, ένα
λογοτεχνικό αφήγημα, μία φωτογράφιση, ένα τραγούδι και να αισθανθούν πραγματικοί
δημιουργοί. Γιατί τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό στη ζωή ενός μαθητή στο σχολείο από
τη στιγμή που θα παρουσιάσει ένα δικό του έργο μόνος του ή θα συμμετέχει σε μία
ομαδική εργασία και θα έχει την ανάλογη αποδοχή από τους συμμαθητές του και τους
καθηγητές του. Είναι μία βιωματική εμπειρία που οδηγεί σε πραγματική μάθηση και
ωρίμανση.
Αναμφίβολα, οι τέχνες είναι γέφυρα επικοινωνίας για την διδασκαλία των Ξένων
Γλωσσών και θα πρέπει να τους δίνετε η ανάλογη παιδαγωγική αξία και έκταση στην
εκπαιδευτική διαδικασία μέσα στο σύγχρονο, δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο.
Καραγεώργου Αργυρούλα, ΜΑ, Διευθύντρια 4ου Δημοτικού Καματερού, Οι
εικαστικές τέχνες ως γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στη διδακτική και την ειδική αγωγή
Από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας η τέχνη χρησιμοποιήθηκε ως μέσο επικοινωνίας
και για θεραπευτικούς λόγους. Χρησιμοποιούμε την τέχνη για να διευκολύνουμε τα
παιδιά που δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να περιγράψουν
βιώματα και προβλήματα με λόγια.
Μέσα από το παιχνίδι, το θέατρο, τη δραματοποίηση, τη ζωγραφική, την ποίηση και τη
μουσική, ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, μέσα από συμβολικούς
τρόπους έκφρασης και αυτοσχεδιασμούς και με συγκεκριμένες ελεύθερες δράσεις, το
παιδί «λέει» αυτά που δεν μπορεί να πει με το στόμα, δείχνει με την έκφραση και τη
γλώσσα του σώματος αυτά που εμποδίζεται να εκδηλώσει με άλλους τρόπους.
Εκφράζει τα συναισθήματά του χωρίς να αισθάνεται φόβο ή απειλή και μαθαίνει
παίζοντας να τα κατανοεί και να τα διαχειρίζεται.
Η έκφραση μέσω των εικαστικών τεχνών μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική για τα
παιδιά, βασιζόμενη στις υποκειμενικές τους ανάγκες. Κατά τη δημιουργία του έργου
τους τα παιδιά προβάλλουν τις εμπειρίες τους με σύμβολα. Χρησιμοποιούν εικόνες,

όπως πόρτες, παράθυρα, κλειδιά, πύλες, μάσκες, καταφύγια, σπίτια, κ.α. γνωρίζοντας
ότι τα σύμβολα είναι ένας φυσικός τρόπος ψυχικής έκφρασης.
Το θέατρο έχει αποδειχτεί ότι είναι ο πιο άμεσος και αληθινός τρόπος
ευαισθητοποίησης για τις ανάγκες και τις ικανότητες των αποκλεισμένων ομάδων.
Επίσης δίνει ελπίδα στα αποκλεισμένα άτομα που παρακολουθούν παραστάσεις
πείθοντας όσο κανένας άλλος τους γονείς τους ότι μπορούν να εξελιχθούν τα παιδιά
τους:
α) σε ισότιμα μέλη της κοινωνίας και
β) να μπορούν επάξια να συμμετέχουν στις κοινωνικές και εργασιακές δραστηριότητες.
Καραμπέτσου Βασιλική, Φιλόλογος ΜΑ, Εισηγήτρια ΙΕΠ, & Χαρίκλεια Λιάκου,
Εκπαιδευτικός ΠΕ, Δημοτικό Σχολείο Κύθνου, Μια μέρα στην Προϊστορική Κύθνο
Στην εισήγηση περιγράφεται μία Εκπαιδευτική Δράση που χρησιμοποίησε τις Τέχνες
ως εργαλείο μάθησης και στόχευσε στην εξοικείωση με την τοπική ιστορία των
προϊστορικών χρόνων των μαθητών του Δημοτικού και του Γυμνασίου-Λυκείου
Κύθνου κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2012-2013. Για τη Δράση οι
εκπαιδευτικοί συνεργάστηκαν με τη φιλόλογο κ. Καραμπέτσου και τον
ερευνητήαρχαιολόγο κ. Ν. Κορρέ.
Περιγράφονται τα στάδια οργάνωσης και εκπόνησης της Δράσης και στις δύο βαθμίδες
εκπαίδευσης καθώς και τα αποτελέσματα που αποτυπώθηκαν στη δημιουργία ενός
ψηφιακού παραμυθιού με τίτλο « Φορωνέας και Γλαυκονόμη: Μία μέρα στην
προϊστορική Κύθνο» με ήρωες μορφές της Προϊστορίας. Ειδικότερα παρουσιάζεται η
εφαρμογή στην Γ’ Τάξη του Δημοτικού σχολείου.
Η Δράση εντάχθηκε στο πολιτιστικό πρόγραμμα της Ευέλικτης Ζώνης της Γ’ τάξης
του Δημοτικού Σχολείου Κύθνου. Τίτλος του προγράμματος ήταν: «Γνωρίζοντας την
προϊστορία» και είχε άμεση σύνδεση με το μάθημα της Ιστορίας, το οποίο αποτέλεσε
το έναυσμα και την αφορμή για την υλοποίηση αυτής της θεματολογίας, καθώς οι
μαθητές ήρθαν σε επαφή, γνώρισαν και επεξεργάστηκαν πώς ήταν η καθημερινή ζωή
των προϊστορικών ανθρώπων στο ίδιο τους το νησί. Επιπροσθέτως, το πρόγραμμα
συνδεόταν με τα διδακτικά αντικείμενα της Γλώσσας, της Μελέτης Περιβάλλοντος, των
Εικαστικών (εικονογράφηση ιστορίας) και της Θεατρικής Αγωγής (δραματοποίηση της
ιστορίας). Στην εισήγηση παρουσιάζεται το ψηφιακό παραμύθι καθώς και στοιχεία του
βιωματικού εργαστηρίου δραματοποίησης στην τάξη. Τέχνες που χρησιμοποιήθηκαν:
Εικαστικά, Τεχνικές της Δραματικής Τέχνης στην εκπαίδευση, Οπτικοακουστικές
εφαρμογές.
Καρρά Κατερίνα, Δρ, Φιλόλογος-Θεατρολογος, 4ο Γυμνάσιο Παλαιού Φαλήρου, Ποια
Ελένη; Αρχαία τραγωδία με παιγνιώδη τρόπο. Μια εφαρμογή στη διδασκαλία της
Ελένης της Γ΄ Γυμνασίου
Βασικός σκοπός της εισήγησης είναι να προσεγγιστεί η διδασκαλία της αρχαίας
ελληνικής τραγωδίας μέσω θεατρικών τεχνικών που χρησιμοποιούνται για την
ανάλυση ενός θεατρικού έργου. Αφετηρία αποτελεί η Ελένη του Ευριπίδη που
διδάσκεται στη Γ΄ Γυμνασίου. Μέσω της χρήσης συγκεκριμένων θεατρικών τεχνικών
ο μαθητής βελτιώνεται σε τομείς όπως: δημιουργική γραφή, αυτοπαρουσίαση, γλώσσα
του σώματος, ένταξη στην ομάδα και υποκριτική. Η εισήγηση αναδεικνύει πως ο
μαθητής προσεγγίζει το κείμενο ως θεατρικό έργο, γίνεται ένας υποψιασμένος θεατής
ο οποίος με την εμπειρία της σκηνικής πράξης μπορεί να αναθεωρήσει την ερμηνεία
του κειμένου (θέμα, χαρακτήρες, γλώσσα, λειτουργία του χορού). Η συγκεκριμένη

διδακτική πρακτική πραγματοποιήθηκε στο 4ο Γυμνάσιο Παλαιού Φαλήρου τη σχολική
χρονιά 2013-2014 και οδήγησε σε θεατρική παράσταση στο τέλος της σχολικής
χρονιάς. Στη συνέχεια στο πλαίσιο της ίδιας διδακτικής μεθοδολογίας
χρησιμοποιήθηκαν θεατρικές τεχνικές στη διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων με
αποτέλεσμα μια αντίστοιχη εργασία με τίτλο Διδάσκοντας λογοτεχνία με χρήση
θεατρικών τεχνικών. Μια εφαρμογή στη διδασκαλία των λογοτεχνικών κειμένων της Α΄
Γυμνασίου. που παρουσιάστηκε στο 2ο Forum Νέων Επιστημόνων «Θέατρο και
θεατρικές τεχνικές στην Αγωγή και την Εκπαίδευση» το 2014. Στην ανακοίνωση θα
γίνει σύντομη αναφορά και σε αυτή τη δράση.
Κίζιλη Βασιλική, Φιλόλογος Πειραματικού Γυμνασίου Πατρών & Παναγιώτα
Ψυχογυιοπούλου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Αχαΐας, Ένα ταξίδι στην τέχνη της
γραφής μέσα από τα ίχνη της γραφής
Η εισήγηση αυτή αναφέρεται στο σχεδιασµό, στην οργάνωση και την εφαρµογή του
εκπαιδευτικού προγράµµατος (μουσειοσκευής) με θέμα «Στα ίχνη της Γραφής: η
ιστορία της Γραφής και της Γλώσσας στον ελλαδικό χώρο» στο Πειραματικό Γυμνάσιο
Πατρών. Με άξονα το µάθηµα της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄, Β΄ & Γ΄ Γυµνασίου
επιχειρήθηκε η διαθεµατική διάχυση στη Λογοτεχνία, τα Θρησκευτικά, την
Πληροφορική και την Αισθητική Αγωγή. Στόχος ήταν να συνειδητοποιήσουν οι
µαθητές/τριες την επικοινωνιακή και εκπαιδευτική διάσταση του µουσείου. Μέσα από
την παιδαγωγική αξιοποίηση της µουσειοσκευής οι µαθητές/τριες είχαν την ευκαιρία
να παρατηρήσουν, να σκεφτούν, να ερευνήσουν, να παίξουν και να δηµιουργήσουν. Τα
αντίγραφα των εκθεµάτων ενέπνευσαν στους µαθητές µαθησιακές δράσεις και
ενθάρρυναν τη διαθεµατική, εξατοµικευµένη και ευέλικτη γνώση. Στο πλαίσιο αυτό,
δημιουργήθηκαν φύλλα εργασίας δημιουργικής γραφής με τα οποία καλλιεργήθηκε ο
προφορικός και ο γραπτός λόγος. Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο Αρχαιολογικό
Μουσείο Πατρών το οποίο μέσα από συγκεκριμένα εκθέματα του Μουσείου αποτέλεσε
πηγή έμπνευσης των μαθητών/τριών έτσι ώστε να προσεγγίσουν την τέχνη της γραφής
μέσα από τη ματιά του δημιουργού-συγγραφέα και εν τέλει να έχουν τη δυνατότητα για
προσωπική έκφραση και δημιουργία.
Κιτσάκη Βασιλική, Σχολική Σύμβουλος ΠΕ Λευκάδας, Η ζωή και το έργο του
ζωγράφου Θεόφιλου και η διδακτική της αξιοποίηση ενάντια στη σχολική βία
Η διδακτική πρόταση «Η ζωή και το έργο του ζωγράφου Θεόφιλου» αποτελεί
αναγνωρισμένη καλή πρακτική και είναι ήδη αναρτημένη στον ιστότοπο του
Υπουργείου Παιδείας στις καλές πρακτικές ενάντια στη σχολική βία.
Είναι μια διαθεματική προσέγγιση αντιμετώπισης του φαινομένου βασισμένη στην
τέχνη (ζωγραφική), στη δημιουργική γραφή και στα μηνύματα ενάντια στη βία που
μεταδίδονται στους μαθητές μέσα από την αποδοχή της διαφορετικότητας της ζωής και
του έργου του ζωγράφου. Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε με βάση και τα πορίσματα της
μουσειολογίας και στοχεύαμε να εξακτινωθεί και σε επισκέψιμους μουσειακούς τόπους
στο νομό Λευκάδας.
Το πρόγραμμα αυτό υλοποιήθηκε στην 1η εκπαιδευτική περιφέρεια ΠΕ Λευκάδας κατά
το σχολικό έτος 2014-2015, ως ακολούθως:
Εστάλη έγγραφο – πρόσκληση στις σχολικές μονάδες για υλοποίηση του προγράμματος
«Η τέχνη ενάντια στη βία – Η ζωή και το έργο του ζωγράφου Θεόφιλου» με
δεκαπενθήμερη εφαρμογή από 18 έως και 29 Μαΐου στην τοποθεσία του Αι Γιάννη
Ατζούση, που είναι μια πανέμορφη παραθαλάσσια τοποθεσία. Τα σχολεία κλήθηκαν να

εκτυπώσουν το πρόγραμμα από το ιστολόγιο σε δυο αντίτυπα (ένα για κάθε τμήμα που
θα παρακολουθήσει και ένα για τον εκπαιδευτικό της τάξης) και τους πίνακες του
Θεόφιλου που τους έστειλα και τους οποίους θα έφερναν μαζί τους. Το πρόγραμμα ήταν
τετράωρης διάρκειας με επιλεγμένες δράσεις. Τα σχολεία μπορούν και την επόμενη
σχολική χρονιά να υλοποιήσουν το πρόγραμμα εις ολόκληρο σε διάστημα 3 ή 6 μηνών
ή και σε ετήσια βάση με επισκέψεις σε μουσεία. Το πρόγραμμα προσκλήθηκα να το
υλοποιήσω και σε δημοτικό σχολείο του Χολαργού στα τρία τμήματα της Α΄ τάξης.
Κοζιώρη Βαρβάρα, Αγγλικής, ΜΑ, 2ο Γυμνάσιο Παραλίας Πατρών, Η χώρα μου μέσα
από τη ζωγραφική (My country through painting)
Το έργο αυτό εκπονήθηκε κυρίως με τους μαθητές/τριες της Β΄ και της Γ΄ Τάξης του
2ου Γυμνασίου Παραλίας Πατρών, στο πλαίσιο προγράμματος ηλεκτρονικής
αδελφοποίησης σχολείων (eTwinning) κατά το σχολικό έτος 2010-2011.
Eίχε ως αντικείμενο την παρουσίαση και ανάδειξη των χωρών των συνεργαζόμενων
σχολείων μέσα από πίνακες ζωγραφικής γνωστών και λιγότερο γνωστών ζωγράφων των
αντίστοιχων χωρών. Για το σκοπό αυτό έγινε επιλογή, εξέταση και ανάδειξη
ζωγραφικών πινάκων από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης. Οι πίνακες αυτοί
εξετάστηκαν με βάση 4 άξονες, ήτοι: τη χρονολογία δημιουργίας τους, το δημιουργό
τους, το περιεχόμενό τους και την τεχνοτροπία τους.
Το έργο αυτό βραβεύτηκε τόσο με εθνική όσο και με ευρωπαϊκή ετικέτα ποιότητας
eTwinning. Η επιτυχία του βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στις ΤΠΕ. Με τη βοήθειά τους
προωθήθηκε η επικοινωνία των συνεργαζόμενων σχολείων, μαθητών και
εκπαιδευτικών άμεσα και απρόσκοπτα. Οι μαθητές γνώρισαν σημαντικά ιστορικά και
γεωγραφικά στοιχεία κάποιων όχι και τόσο γνωστών περιοχών της Ευρώπης που δεν
θα μπορούσαν να έχουν μάθει και γνωρίσει με τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας
μέσα στη σχολική τάξη. Έτσι έγινε ένα μεγάλο και ουσιαστικό βήμα προς την απόκτηση
εκ μέρους των μαθητών και των εκπαιδευτικών μιας κοινής Ευρωπαϊκής ταυτότητας
ενώ παράλληλα νιώσαμε ιδιαίτερα περήφανοι για την πατρίδα μας και τις ομορφιές της.
Επιπλέον, ευαισθητοποιηθήκαμε ως προς την πολυπολιτισμικότητα, τη
διαφορετικότητα και την αρμονική συνεργασία προς ένα κοινό ευρωπαϊκό μέλλον.
Ιστότοπος του έργου: https://countrythrupainting.wordpress.com/
Κοντζίνου Ιωάννα, Αγγλικής, ΜΑ, ΚΕΣΥΠ Κορωπίου, Διαμόρφωση οράματος
προσωπικής επαγγελματικής ανάπτυξης με την αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας
H μέθοδος της Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσα από την Αισθητική Εμπειρία, όπως
προτάθηκε από τον Αλέξη Κόκκο (2009), διακρίνεται σε έξι στάδια. Το πρώτο στάδιο,
αποτελείται από τον προσδιορισμό της ανάγκης για κριτική εξέταση των στερεότυπων
παραδοχών των συμμετεχόντων που αφορούν ένα συγκεκριμένο θέμα.
Στο δεύτερο στάδιο, οι συμμετέχοντες εκφράζουν τις παραδοχές τους για το θέμα. Στο
τρίτο στάδιο, ο εκπαιδευτής εξετάζει τις απαντήσεις και εντοπίζει τα υπο-θέματα που
θα πρέπει να προσεγγιστούν ολιστικά και κριτικά προκειμένου να επανεξεταστούν οι
απόψεις που διατυπώθηκαν. Στο τέταρτο στάδιο ο εκπαιδευτής επιλέγει διάφορα έργα
τέχνης, τα μηνύματα των οποίων συνδέονται με τα υποθέματα, και θα χρησιμοποιηθούν
ως ερέθισμα για την επεξεργασία των υποθεμάτων. Στο πέμπτο στάδιο ο εκπαιδευτής
διευκολύνει μια διεργασία προσέγγισης των υποθεμάτων από διαφορετικές οπτικές
γωνίες, προκειμένου να αποκαλυφθούν στους συμμετέχοντες όσο το δυνατόν
περισσότερες διαστάσεις και να τους προσφερθεί η ευκαιρία να επανεξετάσουν τις
αρχικές τους παραδοχές. Ο εκπαιδευτής παρουσιάζει διαδοχικά διάφορα έργα τέχνης.

Κάθε έργο αναλύεται και συνδέεται κριτικά με τα υποθέματα. Οι συμμετέχοντες
εκφράζουν τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους. Στο, τελευταίο, έκτο
στάδιο γίνεται σύνθεση, παρουσιάζονται οι διαφορές των παραδοχών που προέκυψαν
συγκριτικά με τις αρχικές παραδοχές των συμμετεχόντων και αντλούνται
συμπεράσματα.
Στην παρούσα εργασία εξετάστηκαν τα υποθέματα: α) Το υποστηρικτικό περιβάλλον
και β) Η συμβολή της παιδείας, στην διαμόρφωση οράματος προσωπικής –
επαγγελματικής ανάπτυξης. Αξιοποιήθηκαν αποσπάσματα από το κινηματογραφικό
έργο του Trufffaut Francois, «Τα τετρακόσια χτυπήματα» (1959), εικαστικά έργα του
σύγχρονου Κορεάτη εικαστικού Do Myoung, Kim, και ένα εικαστικό έργο του
Duverger Theophile –Emmanuel (1821-1901).
Κοντογούλα Ερμιόνη, Φυσικός, Θεατρολόγος & Ειρήνη Τσουραμάνη,
Θεατρολόγος, Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο με Λυκειακές Τάξεις Γέρακα, «Το πανίσχυρο
άτομο»: Μια εφαρμογή στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών μέσω θεατρικών
δραστηριοτήτων
Στο πλαίσιο συνεργασίας του Τομέα των Φυσικών Επιστημών και του Τομέα Θεάτρου
του Καλλιτεχνικού Γυμνασίου με Λυκειακές Τάξεις Γέρακα μαθητές της Α΄
Λυκείου διερεύνησαν και παρουσίασαν στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς
της Αθήνας αφηγηματικές και θεατρικές δράσεις που οπτικοποιούν σημαντικούς
σταθμούς της ανθρώπινης σκέψης και γνώσης γύρω από την ατομική θεωρία και τα
ατομικά φαινόμενα. Τα θέματα αυτά εμπεριέχονται στα διδακτικά αντικείμενα των
φυσικών επιστημών από τη Β΄ τάξη του γυμνασίου μέχρι και τη Γ΄ τάξη του Λυκείου.
Αφετηρία για τη δράση αποτέλεσαν κείμενα από τα παρακάτω δύο βιβλία :
α) «Η ελληνική κληρονομιά στην επιστήμη» από το βιβλίο «Το φάντασμα της όπερας»
του Στέφανου Τραχανά το οποίο αναφέρεται στην ατομική υπόθεση του Δημόκριτου,
δηλαδή στο θεμελιώδες ερώτημα «από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος; » και στις πρώτες
προσεγγίσεις του συγκλονιστικού αυτού ερωτήματος.
β) «Το πανίσχυρο άτομο» από το βιβλίο «Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν) »
του Bill Bryson, που αποτελεί μια ενδιαφέρουσα αφήγηση της ιστορίας της επιστήμης
γύρω από την ατομική θεωρία.
Μία σύντομη περίληψη της δραματοποιημένης αφήγησης των μαθητών καταγράφεται
παρακάτω:
Ένας εξωγήινος παρακολουθεί τον Δημόκριτο και τον Einstein να παίζουν σκάκι και
εκφράζει την απορία του σχετικά με την ύπαρξη ή μη κανόνων στο παιχνίδι. Ο R.
Feynman συνομιλεί με τον W. Shakespeare, τον E. Presley και έναν άνθρωπο από το
μέλλον για το άφθαρτο της ύλης. Ο Ε. Rutherford εξηγεί στο κοινό το ιστορικό πείραμά
του, ενώ ο Ν. Bohr μιλά για κβαντικά άλματα ηλεκτρονίων. Ηλεκτρόνια
περιστρέφονται με αντίθετο spin και στο «Καφέ Κβαντομηχανική» οι W. Heisemberg,
E. Shcroedinger, L. De Broglie, W. Pauli συζητούν διαβάζοντας εφημερίδα, λίγο πριν
την έκρηξη της ατομικής βόμβας.
Κοσεγιάν Χαρά, Δρ, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Δωδεκανήσου, Η τέχνη στο
σχολείο: Εντάσσοντας δημιουργική γραφή και ανάγνωση στη διδακτική της Γλώσσας και
της Λογοτεχνίας
Δεδομένου ότι η καλλιέργεια της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών είναι στο κέντρο
των ενδιαφερόντων των φιλολόγων, η ένταξη της δημιουργικής γραφής και των
δεξιοτήτων δημιουργικής ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων είναι η σύγχρονη

πρόταση προκειμένου να ξεπεράσουμε τη στενωπό της αποστήθισης, της στείρας
αναπαραγωγής, της άνευ νοήματος, ειρμού και συχνά -ακόμα και – δομής, συρραφής
κειμένων, που τοσο συχνά παρατηρούμε στα παραγόμενα από τους μαθητές μας έργα
λόγου.
Αλλά και για να μπορέσουμε να εισάγουμε στις σχολικές αίθουσες την αισθητική, την
απόλαυση, τη χαρά, τη λύτρωση και την απελευθέρωση που δίνει η δυνατότητα
κατάθεσης της προσωπικης άποψης, η δυνατότητα της έκφρασης, η εύρεση διεξόδου
στην ανάγκη...
Κοταδάκη Μαριάνθη, Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Ηλείας, Μετασχηματίζοντας
αντιλήψεις, στάσεις και εμπειρίες των εκπαιδευτικών μέσα από την αισθητική εμπειρία:
μια άλλη οπτική της επιμόρφωσης
Η φθίνουσα εφαρμογή της εισαγωγικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών προκαλεί είτε
την ελλιπή προετοιμασία των νέων εκπαιδευτικών για τις προκλήσεις της σύγχρονης
τάξης, είτε τη διαιώνιση παγιωμένων μεθοδολογικών πρακτικών, μη συμβατών προς τα
νέα εκπαιδευτικά δεδομένα, παράγοντες με διαβρωτικές συνέπειες για την ποιότητα του
εκπαιδευτικού έργου. Σημαντικός φορέας επίγνωσης, εμπλουτισμού και
εκσυγχρονισμού του έργου αυτού αποτελεί ο Σχολικός Σύμβουλος, ο οποίος καλείται
να παράσχει στους εκπαιδευτικούς το επιστημονικό και παιδαγωγικό υπόβαθρο που θα
τεκμηριώνει θεωρητικά τις των διδακτικές τους ενέργειες και θα διασφαλίζει την
παιδαγωγική τους επάρκεια και ποιότητα. Με αφετηρία την κοινή αναγνώριση του
πρωταγωνιστικού ρόλου του εκπαιδευτικού στην εξέλιξη της ατομικής και συλλογικής
ανάπτυξης και της διττής συμβολής του ως επιστήμονα και παιδαγωγού, σχεδιάστηκε
και εφαρμόστηκε επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Αγγλικής γλώσσας Ηλείας, στους
άξονες του θεωρητικού μοντέλου της μετασχηματίζουσας μάθησης μέσα από την
αισθητική εμπειρία. Ποικίλες μορφές τέχνης αξιοποιούνται στην επιμορφωτική
διαδικασία για να αναδειχθούν και να αποτιμηθούν οι θετικές και αρνητικές πτυχές της
επαγγελματικής συμπεριφοράς του εκπαιδευτικού με απώτερο στόχο το βιωματικό
μετασχηματισμό της επαγγελματικής του προσωπικότητας. Η τέχνη ωθεί τους
συμμετέχοντες σε μια εμπειρία προσωπικής εμβάθυνσης, μέσα από την οποία
αντιπαρατίθενται οι ουσιώδεις θετικές ιδιότητες και οι επιζήμιες πτυχές της
επαγγελματικής του συμπεριφοράς και με αυτόν τον τρόπο τονίζεται ο καταλυτικός του
ρόλος στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών.
Κοτσιαφίτου Αναστασία, ΚΕΣΥΠ Πατησίων, Διδακτική Πρόταση: η Λογοτεχνία ως
μέσο πρόληψης και αντιμετώπισης της σχολικής βίας
Η επιμορφωτική πρόταση εφαρμόστηκε ως βασικός άξονας επιμόρφωσης
εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης οι οποίοι είχαν αναλάβει να εφαρμόσουν
δράσεις στα Σχολεία τους με σκοπό την πρόληψη και αντιμετώπιση φαινομένων βίας
και εκφοβισμού. Συμμετείχαν 20 εκπαιδευτικοί διαφόρων ειδικοτήτων που υπηρετούν
σε δημόσια Σχολεία Γυμνάσια, Γενικά και Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ) της
Περιφέρειας Α΄ Αθήνας και πραγματοποιήθηκε στην έδρα του Κέντρου
Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού Πατησίων. Έγινε μια
προσπάθεια αξιοποίησης της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την
Αισθητική Εμπειρία», και ως στόχοι της διδακτικής παρέμβασης τέθηκαν οι εξής: Να
βοηθήσουμε τους εκπαιδευτικούς να ευαισθητοποιηθούν και να προσεγγίσουν το
φαινόμενο του βίας μέσω διαφόρων μορφών Τέχνης, να γνωρίσουν εναλλακτικές
μεθόδους διδασκαλίας και να πιστεύουν ότι μπορούν να τις εφαρμόσουν, να

στοχαστούν και να αναστοχαστούν πάνω στις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, να
αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας (να μοιράζονται τις δυσκολίες, αλλά και τις καλές
πρακτικές με συναδέλφους της ίδιας ή διαφορετικής ειδικότητας).
Οι εκπαιδευτικοί φάνηκαν ιδιαίτερα θετικοί στην αξιοποίηση μορφών τέχνης στη
διδακτική των διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων. Επιλέχτηκαν δύο λογοτεχνικά
έργα: α)«Η φωνή του Δράκου» Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη β)«Αναφορά στον Γκρέκο»
Νίκου Καζαντζάκη, Κεφ. Ε΄. «Δημοτικό Σχολειό» (Ηράκλειο Κρήτης, 18 Φεβρουαρίου
1883 – Φράιμπουργκ Γερμανίας, 26 Οκτωβρίου 1957).
Κρητικού Σοφία, Φυσικός ΜΑ, Διευθύντρια 2ου Γυμνασίου Νάξου, Διδακτική
πρόταση: Πώς να «ανακαλύψεις» ένα ιστορικό μνημείο του τόπου σου: μια μελέτη
περίπτωσης: το Κάστρο της Νάξου
Στην εργασία αυτή, θα παρουσιαστεί η διδακτική διαδικασία κατά την οποία μία
μαθητική ομάδα θα οδηγηθεί στην ανακάλυψη ενός μνημείου της περιοχής που ζει. Οι
μαθητές ομαδοσυνεργατικά, αξιοποιώντας μορφές της τέχνης όπως ζωγραφική,
μουσική, χορό, κινηματογράφο, φωτογραφία και χειροτεχνία ανακαλύπτουν και
αναδεικνύουν, το Κάστρο στη χώρα της Νάξου. Πραγματοποιούν Καλλιτεχνική
Έκθεση Φωτογραφίας. Δημιουργούν το φάκελο «Γνωρίζω το Κάστρο της Νάξου» που
περιλαμβάνει : α) ηχόραμα (ψηφιακή έκθεση φωτογραφίας), β) μικρή ταινία
ντοκιμαντέρ με πληροφορίες για τα μνημεία του Κάστρου γ) χάρτη ξενάγησης, δ) καρτ
ποστάλ. Προχωρώντας ένα επιπλέον βήμα και συμμετέχοντας έτσι ακόμη περισσότερο
στην ανάδειξη και την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς κάνουν πρόταση
Μαθητικού Τουρισμού την οποία και εφαρμόζουν κατά την επίσκεψη του Γυμνασίου
Αλίμου, την ίδια σχολική χρονιά.
Η εργασία αρχικά υλοποιήθηκε το σχολικό έτος 2012-13 στο 2ο Γυμνάσιο Νάξου, στο
πλαίσιο των προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων, ως πρόγραμμα
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα Τα μνημεία της περιοχής του Κάστρου με
αειφορική ματιά. Εδώ παρουσιάζεται η διδακτική πρόταση, προσαρμοσμένη στο χρόνο
και το περιεχόμενο του μαθήματος των Βιωματικών Δράσεων και συγκεκριμένα στις
ενότητες : Τοπική Ιστορία ή Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Η
συγκεκριμένη πρόταση περιέχει γενικά βήματα και μεθοδολογία ώστε να μπορεί να
εφαρμοστεί για οποιοδήποτε μνημείο ενός τόπου που βρίσκεται πλησίον στους
μαθητές.
Λαγού Μαρίνα, ΜΑ, Φιλόλογος, Γυμνάσιο Ραχών Ικαρίας, Διδάσκοτνας την τέχνη και
την ιστορία της
Η εισήγηση πραγματεύεται ζητήματα σχετικά με τη διδασκαλία της ιστορίας και
θεωρίας της τέχνης και παραθέτει βασικά μεθοδολογικά εργαλεία για την προσέγγιση
του αντικειμένου. Προσεγγίζει διάφορους ορισμούς της τέχνης και της ιστορίας της και
αναφέρει στη συνέχεια τις βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις του έργου τέχνης από
τη μορφολογική και εικονολογική ανάλυση έως τις σύγχρονες κοινωνιολογικές,
μαρξιστικές, ψυχαναλυτικές και φεμινιστικές προσεγγίσεις. Στη συνέχεια
παρουσιάζεται το σχολικό εγχειρίδιο, τους βασικούς στόχους του και τη δομή του,
παραθέτει χρήσιμα ψηφιακά εργαλεία και προτάσεις καινοτόμου διδασκαλίας της
ιστορίας της τέχνης όχι μόνο στη σχολική αίθουσα αλλά και στους χώρους στους
οποίους παράγεται και εκτίθεται: σε εργαστήρια καλλιτεχνών, σε σχολές καλών τεχνών,
σε μουσεία και εκθεσιακούς χώρους αλλά και χώρους έκθεσης εκτός των
παραδοσιακών και καθιερωμένων. Έπειτα αναφέρονται τρόποι αξιοποίησης των

βιβλιογραφικών πηγών στη συγγραφή θεωρητικών κειμένων και ολοκληρώνεται με τη
προτάσεις για δημιουργία πρωτότυπων έργων από τους μαθητές μέσω διάφορων
καλλιτεχνικών μορφών και εικαστικών παρεμβάσεων στο χώρο.
Λάζου-Μπαλτά Καλυψώ, Φιλόλογος, 6ο ΓΕΛ Ν. Σμύρνης, Τα μονοπάτια της τέχνης:
διδακτική αξιοποίηση της τέχνης ως μεθόδου ανάπτυξης του κριτικού γραμματισμού των
εφήβων
Η παρούσα εισήγηση περιγράφει μια διδακτική πρόταση, που προωθεί την διδακτική
αξιοποίηση της Τέχνης, ως μεθόδου ανάπτυξης του κριτικού γραμματισμού των
εφήβων κι αφορά την ενότητα Παραδοσιακή και Μοντέρνα Ποίηση της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας Α Λυκείου. Προτείνει τη διδασκαλία των καλλιτεχνικών κινημάτων ως
ολικών φαινομένων, που δεν βρίσκουν εφαρμογή μόνο στην τέχνη του λόγου, αλλά
επεκτείνονται σε ποικίλα σημειωτικά συστήματα. Συνιστούν έτσι μια κειμενική
ετεροτοπική γεωγραφία, η οποία προσεγγίζει τη σκέψη και την έκφραση της
καθολικότητας του ανθρώπινου, διδάσκει αισθητική κι αποτελεί φορέα ήθους
ανθρωπιστικού. Ποιητικά κείμενα, θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες και
πίνακες ζωγραφικής επιστρατεύονται, με την επικουρία του ψηφιακού γραμματισμού,
και μελετώνται παράλληλα προκειμένου οι μαθητές να μυηθούν στα μυστικά του
Ρομαντισμού, του Σουρεαλισμού, του Ρεαλισμού, του Νατουραλισμού, ως ολικών
καλλιτεχνικών φαινομένων.
Στο πλαίσιο αυτό, η γνωριμία, για παράδειγμα, με το κίνημα του Σουρεαλισμού
επιτυγχάνεται με τη βοήθεια α) του μανιφέστου του Μπρετόν , β) τη ζωγραφική των S.
Dali, G. de Chirico, J. Miro και Ν. Εγγονόπουλου, γ)τις ταινίες Ανδαλουσιανός Σκύλος
κι η Εποχή του Χρυσού σε σκηνοθεσία Louis Bunuel,Το κοχύλι κι ο κληρικός σε σενάριο
A. Artaud δ) το ποιητικό έργο του Α. Εμπειρίκου και Ν. Εγγονόπουλου, ε) τα θεατρικά
έργα Ubu Τύραννος του A. Jarry κι οι Μαστοί του Τειρεσία του G. Apollinaire.
Μέσα από τη φθίνουσα καθοδήγηση οι μαθητές καλούνται να επισημάνουν τα
χαρακτηριστικά του σουρεαλισμού και να τα εντοπίσουν στα μελετώμενα κείμενα κι
έργα. Αντιλαμβάνονται έτσι την καθολικότητα της καλλιτεχνικής φόρμας, η οποία
συνιστά έναν τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος συνειδητοποιείται κι οικοδομεί τις
σχέσεις του με τον κοινωνικό και φυσικό του περίγυρο με κριτήρια αισθητικά.
Λαμπάκη Ελένη, Φιλόλογος, Γυμνάσιο Τήνου, Από το τραγούδι των Σειρήνων στα
τραγούδια του Οδυσσέα: Εισαγωγή στην έννοια της διακειμενικότητας και των
λογοτεχνικών συμβόλων, με αφορμή τραγούδια εμπνευσμένα από την Οδύσσεια
Ένας από τους γενικούς σκοπούς της διδασκαλίας της Οδύσσειας είναι η διαπίστωση
της επίδρασης του ομηρικού έργου στη λογοτεχνία και την τέχνη. Η παρούσα διδακτική
πρόταση εστιάζει σε τραγούδια εμπνευσμένα από τον οδυσσειακό μύθο, όχι ως απλό
ακρόαμα, όπως συμβαίνει συνήθως στην τάξη, αλλά με συστηματική εξέταση των
στίχων. Προτείνονται τα τραγούδια, αντί των γνωστών ποιημάτων όπως η Ιθάκη του
Καβάφη ή ο Οδυσσέας του Tennyson, με το σκεπτικό ότι ο συνδυασμός λόγου και
μουσικής προσελκύει ευκολότερα το ενδιαφέρον των μαθητών και κάνει το κείμενο πιο
προσιτό από τον ποιητικό λόγο μεγάλων δημιουργών, με τον οποίο οι μαθητές της Α΄
Γυμνασίου δεν είναι ακόμα εξοικειωμένοι. Το τραγούδι επιπλέον επιτρέπει σε
διδάσκοντες και μαθητές να οδηγηθούν ευκολότερα σε προσωπικές αναγνώσεις, χωρίς
να δεσμεύονται από τους ερμηνευτικούς περιορισμούς των μελετών που συνοδεύουν
τα κείμενα του λογοτεχνικού κανόνα. Το σώμα των τραγουδιών είναι ποικίλο, με
κυρίαρχη τη μορφή του Οδυσσέα και σε μικρότερο βαθμό της Πηνελόπης. Κάποια

προέρχονται από δημοφιλείς καλλιτέχνες του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού (όπως
η Πηνελόπη του Μίλτου Πασχαλίδη, η Δίψα του Νίκου Πορτοκάλογλου, ο Εφιάλτης
του Οδυσσέα από το Ρόδο του Ανέμου) ενώ άλλα είναι έργα δόκιμων ποιητών
(Πηνελόπη του Μιχάλη Γκανά, ο κύκλος τραγουδιών από την Οδύσσεια του Κώστα
Καρτελιά ή ο Οδυσσέας του Ιάκωβου Καμπανέλλη). Οι προτεινόμενες δραστηριότητες
επιδιώκουν να αναδείξουν τους συμβολισμούς των προσώπων και γεγονότων της
Οδύσσειας και να εισαγάγουν τους μαθητές στην έννοια του ποιητικού συμβόλου και
της διακειμενικότητας, σαν πρώτη αφετηρία για τη συστηματικότερη μελέτη τους στις
επόμενες τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου.
Λαμπροπούλου Παρασκευή, Δρ Πληροφορικής, Σταυρούλα Τσάκωνα, Γεωλόγος,
ΓΕΛ Ζαχάρως & Μαγδαληνή Βλάμη, Φιλόλογος, 3ο Γυμνάσιο Νίκαιας,
Αλληλεπίδραση ερευνητικής εργασίας και τέχνης
Στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών που εφαρμόζεται από τον Σεπτεμβρίου του 2011 η
ερευνητική εργασία αποτελεί ένα σημαντικό μάθημα. Μέσα από την ερευνητική
εργασία οι μαθητές έχουν την δυνατότητα να μάθουν να διερευνούν ένα θέμα, να
συλλέγουν πληροφορίες και να τις επεξεργάζονται. Παράλληλα, αναπτύσσουν την
ικανότητα τους να συνεργάζονται. Η ερευνητική εργασία αλληλεπιδρά με την τέχνη σε
τρεις βασικούς άξονες, στα μεθοδολογικά εργαλεία που προκύπτουν από την τέχνη, την
θεματολογία και τις μορφές των πονημάτων.
Το μάθημα της ερευνητικής εργασίας προσφέρεται όσο κανένα άλλο να ενσωματώσει
μεθοδολογικά εργαλεία που οι βάσεις τους βρίσκονται στο χώρο των τεχνών. Τέτοια
εργαλεία είναι το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, η παντομίμα και άλλα. Μέσα
από την χρήση του θεατρικού παιχνιδιού δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές για
σωματική έκφραση, για αυτοσχεδιασμό, για ενεργή και καθολική συμμετοχή στη
διαδικασία με αποτέλεσμα την καλύτερη κατανόηση του θέματος και την
αποτελεσματικότερη αφομοίωση των γνώσεων.
Όσον αφορά την θεματολογία των ερευνητικών εργασιών η τέχνη μπορεί να αποτελέσει
τόσο την κύρια πηγή θεμάτων όσο και μια βασική συνιστώσα σε σχέση με άλλα
γνωστικά αντικείμενα, όπως οι φυσικές επιστήμες, οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές
επιστήμες και άλλα.
Με την ολοκλήρωση της ερευνητικής εργασίας μπορούν να προκύψουν πονήματα από
τον χώρο της τέχνης όπως μικρά θεατρικά έργα, ταινίες μικρού μήκους , κολάζ , αφίσες
και άλλα.
Λισγάρα Αγγελική, Φιλόλογος, Ιδιωτικό σχολείο Πολύτροπη Αρμονία, Η ειρήνη και ο
πόλεμος μέσα από τη γλώσσα της τέχνης
Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ΄ Γυμνασίου και
συγκεκριμένα της πέμπτης ενότητας με θεματικό άξονα «Ειρήνη- Πόλεμος», οι μαθητές
προσέγγισαν αυτό το επίκαιρο και συνάμα διαχρονικό θέμα με την πολύτιμη αρωγή της
τέχνης (λογοτεχνίας – ζωγραφικής – φωτογραφίας) στο διάστημα των έξι διδακτικών
ωρών.Πιο συγκεκριμένα, ακολουθώντας την ομοαδοσυνεργατική μέθοδο οι μαθητές
απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικές με το περιεχόμενο και τη δομή του κειμένου (Το
ημερολόγιο της Άννας Φρανκ). Κατέγραψαν τα αίτια και τις συνέπειες του πολέμου
μέσα από τις περιγραφές της ηρωίδας, αλλά και σχολίασαν τη γλώσσα, τον τρόπο
οργάνωσης του κειμένου. Την ίδια διαδικασία ακολούθησαν με όχημα την ποίηση
(Ειρήνη, Γ. Ρίτσος) διαπιστώνοντας τα πολύτιμα αγαθά της ειρήνης, αλλά και
προσεγγίζοντας την τέχνη της ποίησης. Στη συνέχεια, η λογοτεχνία έδωσε τη θέση της

στην τέχνη της ζωγραφικής. Μέσα από την «ανάγνωση» των πινάκων του Picasso (Το
κορίτσι με το περιστέρι – Γκουέρνικα) οι μαθητές εκφράστηκαν, εκδήλωσαν τα
συναισθήματά τους κι έπειτα μυήθηκαν στον κόσμο της λογοτεχνίας γράφοντας τη
δική τους ιστορία / ποίημα. Εκείνοι, ωστόσο, που (εκ)δήλωσαν το ενδιαφέρον τους για
τη ζωγραφική, ζωντάνεψαν τις σκέψεις τους ζωγραφίζοντας. Στο τρίτο στάδιο της
διδακτικής πρότασης οι μαθητές προσέγγισαν αυτό το θέμα μέσα από τα μάτια ενός
φωτογράφου. Παρατήρησαν και σχολίασαν διάφορες φωτογραφίες (κυρίως από τον
πόλεμο στη Συρία) εστιάζοντας στο βαθύτερο νόημά τους. Τέλος, βγαίνοντας από τη
σχολική τάξη κλήθηκαν να γίνουν για λίγο φωτογράφοι, απαθανατίζοντας «ειρηνικές
και πολεμικές σκηνές» της καθημερινής ζωής.
Λυκούρη Μαρουλίνα, Φιλόλογος Ιδιωτική εκπαιδευτικός, «Σύγχρονη Παιδεία»
Μύκονος, Αξιοποιώντας την τοπική ιστορία στη διδακτική της Λογοτεχνίας
Στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου και με αφορμή τη
θεματική ενότητα «Τα φύλα στη Λογοτεχνία», ανέθεσα στους μαθητές μια εργασία με
λογοτεχνικό και λαογραφικό ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, επέλεξα διηγήματα από το
έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά, «Όρτσ’ αλα μπάντα», το οποίο περιέχει ιστορίες και
αφηγήσεις που αναφέρονται στη ζωή των Μυκονιατών κατά τον 19ο και 20ο αιώνα και
που προβάλλουν – όπως τονίζει ο ίδιος ο συγγραφέας – « το ήθος του τόπου και των
ανθρώπων του».
Κάθε μαθητής έπρεπε να μελετήσει το διήγημα που του είχα δώσει και να ανατρέξει σε
λεξικό του Μυκονιάτικου Ιδιώματος για να βρει τη σημασία λέξεων που συναντούσε
στο διήγημα. Στη συνέχεια έπρεπε να γράψει την περίληψη, να δημιουργήσει ένα μικρό
γλωσσάρι με μυκονιάτικες λέξεις και να καταγράψει τα συμπεράσματά του σχετικά με
τη θέση του άνδρα και της γυναίκας την εποχή εκείνη και τα ήθη και έθιμα της Μυκόνου
που αναφέρονταν στο διήγημα. Επίσης του ζητούσα να αφηγηθεί ο ίδιος από τη σκοπιά
ενός από τους ήρωες της ιστορίας και στο τέλος να παραθέσει τα συναισθήματα που
του δημιουργήθηκαν λόγω της μελέτης του κειμένου με το έντονο μυκονιάτικο
στοιχείο. Οι παρουσιάσεις των εργασιών έγιναν με την αξιοποίηση του power point. Τα
αποτελέσματα αυτής της εργασίας ήταν πολύ θετικά αφού όλοι οι μαθητές
δραστηριοποιήθηκαν με προθυμία και ενθουσιασμό. Στο τέλος εξέφρασαν την
ικανοποίησή τους που γνώρισαν καλύτερα τον τόπο τους και που είχαν την ευκαιρία να
μάθουν κάποιες λέξεις της ντοπιολαλιάς της Μυκόνου.
Μαραγκού Γεωργία, Μαθηματικός, 1ο Γυμνάσιο Σκάλας Ωρωπού, Ταιριάζοντας τότε
και τώρα… γύρω από την Αρπεδόνη
Με επιτακτική την ανάγκη παροχής γνώσης στους μαθητές παρόλο που κατακλύζονται
από πληροφόρηση καθημερινά, η εκπαίδευση πρέπει να είναι ουσιαστική και
ταυτόχρονα ελκυστική. Στην ευρύτερη λοιπόν προσπάθεια της ερευνητικής
εκπαιδευτικής κοινότητας να αμβλυνθεί η σχέση μεταξύ Μαθηματικών και Τέχνης με
εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας, τις τέσσερις προηγούμενες σχολικές χρονιές στο
1ο Γυμνάσιο Σκάλας Ωρωπού, παράλληλα με τη διδασκαλία του μαθήματος στήθηκε
και ένα Μαθηματικό Εργαστήρι , στο οποίο οι μαθητές μου σχεδίαζαν και
κατασκεύαζαν για μήνες διάφορα αντικείμενα εμπνευσμένα από τα Μαθηματικά τα
οποία εκτός από πλούτο γεωμετρικών είχαν και αξιοσημείωτο αισθητικό ενδιαφέρον.
Στο εργαστήρι αυτό έγινε κατ’ αρχάς από τη διδάσκουσα, προσπάθεια για εμβάθυνση
των γνώσεων των μαθητών σχετικά με την αμφίδρομη σχέση Μαθηματικών και Τέχνης
και στη συνέχεια ενεργοποιήθηκε το ενδιαφέρον και η δημιουργικότητά τους αφού

είχαν αντιληφθεί πόσο διέφεραν τα Μαθηματικά στο εργαστήρι, από αυτό που είχαν να
αντιμετωπίσουν καθημερινά στην τάξη. Με το να υπάρξουν λοιπόν εναλλαγές στη
διδακτική πρακτική και με την αξιοποίηση της Τέχνης ώστε να είναι αρωγός στη
συγκρότηση της γνώσης , φανερώθηκαν στους μαθητές κρυμμένες ομορφιές των
Μαθηματικών κι εκείνοι, ανέπτυξαν κριτήρια και μεθόδους κριτικής και αυτοκριτικής,
ώστε να εθιστούν κατά τη διάρκεια των δράσεων αυτών και με την πάροδο του χρόνου,
σε διαδικασίες αυτοελέγχου. Τελικά οι μαθητές μέσα από την ομορφιά της Τέχνης και
την αυστηρότητα των Μαθηματικών είχαν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τη
δημιουργική τους ικανότητα και κυρίως να αποδεχτούν τη χρησιμότητα των
Μαθηματικών και ιδιαίτερα της Γεωμετρίας στην καθημερινή τους ζωή. Έτσι ήταν
ολοφάνερος και ο ρόλος της Τέχνης στην υλοποίηση του οράματος για μια βιωματικά
ανθρωπιστική εκπαίδευση αφού αποτέλεσε στην πράξη εργαλείο αντιμετώπισης της
μαθητικής διαρροής και του σχολικού εκφοβισμού.
Μάρκου Πανδώρα, Φιλόλογος, ΓΕΛ Νέας Βύσσας Ορεστιάδας, & Μιχάλης
Τουραμπέλης, Αγγλικής, Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Ηρακλείου Κρήτης, Οι
εικαστικές τέχνες ως δίαυλος επικοινωνίας, έκφρασης και πολιτισμού: μια διαθεματική
διδακτική πρόταση
Η παρούσα διδακτική πρόταση αφορά στην παρουσίαση ενός διαθεματικού και
διεπιστημονικού σχεδίου εργασίας που υλοποιήθηκε το σχολικό έτος 2013-2014 σε
σχολική μονάδα του Νομού Ηρακλείου με τη μέθοδο της παράλληλης διδασκαλίας των
μαθημάτων της Ιστορίας της Τέχνης της Γ' Λυκείου και της Αγγλικής Γλώσσας και
έχει ως θέμα τη μελέτη της ζωής και του έργου του ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο. Στο
μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης τίθενται ως πρωταρχικοί στόχοι η βιογραφική
προσέγγιση έργων τέχνης του καλλιτέχνη αξιοποιώντας τα βιογραφικά στοιχεία του ως
«κλειδί» για την κατανόησή τους, όπως και η διάκριση των διαφορετικών περιόδων στις
οποίες χωρίζεται το ζωγραφικό του έργο αναγνωρίζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
της καθεμίας. Στην Αγγλική Γλώσσα τίθενται ως κύριοι στόχοι η καλλιέργεια και
ανάπτυξη μιας σειράς γλωσσικών, και επικοινωνιακών δεξιοτήτων μέσω της
παρατήρησης και της κριτικής επεξεργασίας κατάλληλα επιλεγμένων έργων μέσα από
ένα ευρύ φάσμα τεχνοτροπιών και ρευμάτων που ανιχνεύονται στο έργο του
καλλιτέχνη. Η μελέτη/προσέγγιση έργων τέχνης με τη χρήση βιωματικών
ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων, παράλληλα με την καλλιέργεια της αισθητικής
αντίληψης-έκφρασης και της κριτικής σκέψης, προσφέρει μια πρωτοπόρα μαθησιακή
εμπειρία, καθώς ενισχύει τον αναστοχασμό βιωμάτων και παραδοχών, την αυτενέργεια,
και την ενσυναίσθηση. Γενικότερα συμβάλλει στην ανάπτυξη της κριτικής και
ταυτόχρονα δημιουργικής σχέσης των μαθητών με το σύγχρονο κοινωνικό και
πολιτισμικό περιβάλλον, με απώτερο στόχο τη μετατροπή τους σε ενεργούς πολίτες
και παραγωγούς πολιτισμού.
Ματσούκας Παναγιώτης, Καλλιτεχνικών, ΜΑ, Γυμνάσιο Σχοινούσας, Διδακτική
εφαρμογή της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία»:
Αξιοποίηση της αρχαιοελληνικής γλυπτικής της πρώιμης κλασσικής και κλασσικής
περιόδου και βασικών αρχών της μουσειολογίας
Η εργασία επιχειρεί να διερευνήσει τρόπους εφαρμογής της μεθόδου
«μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» στη Β/θμια
Εκπαίδευση, μέθοδο που ανέπτυξε ο Α. Κόκκος για την εκπαίδευση ενηλίκων. Η
μέθοδος στοχεύει στην ενσωμάτωση της αισθητικής εμπειρίας, βοηθώντας τους

μαθητές να αναπτύξουν κριτικό στοχασμό. Η συνεισφορά της εργασίας έγκειται στην
προσαρμογή της μεθόδου στην τυπική εκπαίδευση και συγκεκριμένα στα μαθήματα
καλλιτεχνικής παιδείας. Παρουσιάζεται διδακτικό σενάριο, με θέμα ‘Το Μουσείο και
Εγώ’. Το διδακτικό σενάριο ακολουθεί τα έξι (6) στάδια της μεθόδου. Εξελίσσεται σε
τέσσερις (4) διδακτικές ώρες, ως εξής: ανάγκη διερεύνησης της αντίληψής μας για τον
πολιτιστικό μας πλούτο και τη διαχείρισή του. Έκφραση των απόψεων των μαθητών
(45’).Προσδιορισμός υποθεμάτων και κριτικών ερωτημάτων. Επιλογή έργων τέχνης
και συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα. Επεξεργασία έργων τέχνης και συσχέτισή
τους με τα κριτικά ερωτήματα (90’). Κριτικός αναστοχασμός (45 λεπτά).
Μελισσινόπουλος, Σταύρος, Αρχιτέκτονας-Μηχ/κός ΕΜΠ, 17ο Γυμνάσιο Αθηνών,
Από τις θεωρητικές προϋποθέσεις για ένα Α.Π.Σ. για το μάθημα του Σχεδίου μέχρι την
αποτύπωσή του στον Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό
Στο πλαίσιο του ευρύτερου επιχειρήματος περί της συμβολής της τέχνης στη
δημιουργία της νόησης, η εισήγηση αναφέρεται στην πρόσφατη διαδικασία ριζικού
ανασχεδιασμού ενός υφιστάμενου μαθήματος του Γενικού Λυκείου – του Γραμμικού
(αρχιτεκτονικού) Σχεδίου – καθώς και σε χαρακτηριστικά στοιχεία του τελικού
αποτελέσματος. Από τις θεωρητικές προϋποθέσεις και τη φιλοσοφία του μαθήματος
που αναθεωρήθηκαν εκ βάθρων, μέχρι τη σύνταξη συγκεκριμένης διδακτικής
πρότασης, όπως αυτή αποτυπώθηκε σε έναν Οδηγό για τον εκπαιδευτικό,
παρουσιάζονται τα κομβικά στοιχεία τόσο της διαδικασίας σχεδιασμού του μαθήματος,
όσο και της προτεινόμενης παιδαγωγικο-διδακτικής προσέγγισης.
Κάθε εκπαιδευτική πρακτική συνδέεται, είτε ρητά είτε άρρητα, με μια θεωρία. Η
υποκείμενη θεωρία είναι πάντα αξιακά φορτισμένη. Η εκπαίδευση των σχεδιαστικών
μαθημάτων του γενικού λυκείου δεν αποτελεί εξαίρεση: τα προγράμματα τους, όπως
και κάθε άλλος εκπαιδευτικός σχεδιασμός, στηρίζονται σε αξιακές παραδοχές και
τελικά σε επιλογές σχετικά με τη φύση των ανθρώπων, την αξία συγκεκριμένων
μορφών περιεχομένου, τις κατάλληλες μορφές διδασκαλίας, και το πλαίσιο ευκαιριών
μάθησης που παρέχονται στους μαθητές.
Με αυτά τα δεδομένα, η πρόταση για το νέο μάθημα εδράστηκε σε ένα συνδυασμό από
μη-γνωσιακές (non-cognitive) και σύγχρονες γνωσιακές (cognitive) θεωρίες, θέτοντας
ως στόχους τη σύνδεση με την πραγματική ζωή και την πολυπλοκότητά της, σε
υπέρβαση των τυπικών ορίων των τεχνικών μαθημάτων δεξιότητας που κινούνται στα
πλαίσια της γνώσης του “να”. Πιο συγκεκριμένα, τέθηκε η απαίτηση το μάθημα να
λειτουργήσει ως ένα πολιτιστικό-παιδαγωγικό εργαλείο που θα καλλιεργήσει στους
μαθητές το στοχασμό γύρω από την κοινωνική και πολιτισμική ζωή, θα ενισχύει την
κριτική και την ενεργό συμμετοχή στους προβληματισμούς της δημόσιας σφαίρας και
ακόμα τον αναστοχασμό πάνω στις διαδικασίες σχηματισμού της γνώσης. Το
εργαστήριο του Γραμμικού Σχεδίου μπορεί να ειδωθεί τότε ως ο τόπος όπου η
προτεινόμενη παιδαγωγική προσέγγιση βοηθά να σχηματίσουν οι μαθητές
κοσμοθεωρία, αξίες, έθος (συμπεριφορές) και τελικά συνείδηση της υποκειμενικότητας
και της ταυτότητάς τους.
Κατά συνέπεια, το μάθημα επιδιώκει να συμβάλλει στη δημιουργία νοήματος,
ενισχύοντας την κατανόηση και την άρθρωση στοιχείων ταυτότητας των νέων
ανθρώπων-μαθητών, αλλά και την κριτική κατανόηση του πώς το, κυρίαρχο στις μέρες
μας, “τεχνικό” σχετίζεται με το "κοινωνικό" και το “πολιτισμικό”.

Μέντη Δώρα, Δρ, Φιλόλογος & Χριστίνα Παπαδάκη, Εικαστικός, ΜΑ, Γυμνάσιο
Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, Όσα φέρνει ο Ταχυδρόμος: Ο λόγος, η ζωγραφική και η
τέχνη της επικοινωνίας,
Στο πλαίσιο της συνεργασίας της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης με τα Ελληνικά
Ταχυδρομεία προκηρύχθηκε τη φετινή σχολική χρονιά (Οκτ. 2015-Φεβρ. 2016) ο
Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Διηγήματος «Όσα φέρνει ο ταχυδρόμος».
Περιμένοντας την πανελλήνια συγκομιδή του γραπτού λόγου, στο σχολείο μας
αναπτύξαμε μια σχετική εκπαιδευτική δραστηριότητα. Η καθηγήτρια εικαστικών, σε
συνεννόηση με τη φιλόλογο, ανέθεσε τον Φεβρουάριο στους μαθητές της Α΄ και Β΄
Γυμνασίου να ζωγραφίσουν το αντίστοιχο θέμα στη διάρκεια του μαθήματος. Την
εργασία αυτήν των μαθητών θα παρουσιάσουμε στην παρούσα εισήγηση,
αναφερόμενες ειδικότερα στο πλαίσιο της συνεργασίας, τους στόχους και τα
αποτελέσματα. Ως προς το εικαστικό μέρος, αξιοποιήθηκαν οι τεχνικές του
Νέοιμπρεσιονισμού, Διαιρετισμού ή Πουαντιγισμού που εισήγαγε ο Ζωγράφος Georges
Seurat, τα σχέδια του οποίου ήταν επηρεασμένα από την παρατήρηση του φωτός. Οι
μαθητές εργάστηκαν δύο διδακτικές ώρες στη διάρκεια των οποίων προβλήθηκαν έργα
του καλλιτέχνη και εικόνες σχετικές με το θέμα μας (γράμμα, γραμματοκιβώτιο,
ταχυδρόμος). Στόχος των προβολών αυτών ήταν να ενεργοποιηθεί η φαντασία των
μαθητών προκειμένου να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν τις δικές τους συνθέσεις.
Τα ποικιλόμορφα έργα των παιδιών ανέδειξαν στη συνέχεια τις πολλαπλές δεξιότητες
και τα ταλέντα τους, ενδυναμώνοντας τη διαλεκτική ανάμεσα στην τέχνη του λόγου,
της εικόνας και των χρωμάτων, καθώς 25 από αυτά θα κοσμήσουν την έκδοση των
διηγημάτων Όσα φέρνει ο ταχυδρόμος που θα κυκλοφορήσουν τα ΕΛΤΑ εντός του
2016.
Μήλιος Νεκτάριος, Δρ Χημικός, Γυμνάσιο Θήρας & Γεώργιος Ρούσσος, Μουσικός,
Υποδιευθυντής Γυμνασίου Θήρας, Η κρυμμένη μουσική των χημικών αντιδράσεων:πώς
η διδακτική πρακτική αναδεικνύει τη στενή σχέση Χημείας και Μουσικής
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συμβολή στην ανάπτυξη και εφαρμογή καλών
πρακτικών με πεδίο εφαρμογής τη διδακτική των Φυσικών Επιστημών οι οποίες έχουν
επηρεαστεί δημιουργικά και διαμορφωθεί καινοτόμα, από το χώρο των τεχνών και
συγκεκριμένα από τη Μουσική.
Η ενδεικτική πρόταση αφορά τη διδακτική προσέγγιση του αντικειμένου της Χημείας
και συγκεκριμένα την ενότητα της «χημικής αντίδρασης». Η διδακτική μεθοδολογία
που προτείνεται και χρησιμοποιείται είναι η μέθοδος των αναλογιών. Οι επιμέρους
στόχοι αφορούν το γνωστικό αλλά και τον συναισθηματικό, ψυχοκινητικό τομέα της
κατά Bloom ταξινομίας, ώστε να ικανοποιούνται και κάποιες από τις απαιτήσεις της
Εκπαίδευσης για την Αειφορία. Η προσέγγιση γίνεται διαθεματικά με στόχο να συνάδει
με τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου αναλυτικού προγράμματος, με στόχο τη σύνδεση και
με την καθημερινή ζωή.
Σε μία χημική αντίδραση κάποιες ουσίες «αλληλεπιδρούν», χαρακτηριστικό το οποίο
δεν εμφανίζεται μόνο στην επιστήμη της Χημείας αλλά και σε άλλες επιστήμες,
προσαρμοσμένο στις απαιτούμενες από την κάθε μία ερμηνευτικές διαστάσεις. Η τέχνη
της Μουσικής είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο «αλληλεπιδράσεων», με ευρύτερα
του γνωστικού τομέα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Η διδακτική μέθοδος που προτείνεται αξιοποιεί αναλογίες όπως ενδεικτικά οι
παρακάτω: χημικά στοιχεία-μουσικές νότες, χημικές ενώσεις-συγχορδίες, χημική
αντίδραση-αρμονία.

Η διδακτική ενότητα που αφορά τις χημικές αντιδράσεις-αλληλεπιδράσεις, κρίνεται
κατάλληλη όχι μόνο λόγω των υφιστάμενων εύστοχων και εύχρηστων αναλογιών με
την Μουσική, αλλά και διότι οι μαθητές διαπιστωμένα δυσκολεύονται στην προσέγγιση
και κατανόηση αυτών των εννοιών στο μάθημα της Χημείας, ιδιαίτερα μάλιστα στις
μικρότερες τάξεις.
Ο χώρος εφαρμογής της μεθόδου είναι το Γυμνάσιο Θήρας και η πρόταση αφορά
μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Επισημαίνεται ότι η μέθοδος μπορεί να
εφαρμοστεί, κατάλληλα προσαρμοσμένη, σε όλες τις τάξεις Γυμνασίου και Λυκείου,
ανάλογα με το γνωστικό επίπεδο των μαθητών καθώς και της διδακτέας ύλης.
Επιπροσθέτως, η ερευνητική ομάδα έχει την πρόθεση και την ανάλογα τροποποιημένη
πρόταση διδακτικής πρακτικής ώστε να επιτευχθούν παράλληλα και στόχοι που
αφορούν ενότητες και των άλλων Φυσικών Επιστημών (Φυσική, Βιολογία) στη
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, αλλά και προς την κατεύθυνση της διδακτικής των
Θεωρητικών της Μουσικής κάτι το οποίο μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο
παρουσίασης σε επόμενη περίοδο.
Μηνιώτη Μαρία, Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Δωδεκανήσου, Η τέχνη στην
εκπαίδευση: Γλώσσα, ζωγραφική και Συμβολισμός, μια πρόταση για δημιουργία
εκπαιδευτικού υλικού
Υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη τάση στην εκπαιδευτική κοινότητα σε διεθνές επίπεδο
για προτάσεις καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που χαρακτηρίζονται από
συνέργειες και συμπληρωματικότητες γνωστικών αντικειμένων. Η πρόταση αυτή
αφορά στην συνεργασία ανάμεσα στην Τέχνη και στην Αγγλική Γλώσσα και
Λογοτεχνία. Ο γενικός σκοπός της πρότασης είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών
στην καλλιτεχνική έκφραση και η ενεργοποίηση της στοχαστικότητας. Οι Επιμέρους
Στόχοι ως προς το γνωστικό αντικείμενο και ως προς τη μαθησιακή διαδικασία
αφορούν στην: γνωριμία με την Ελληνική και Ευρωπαική Ζωγραφική, τα καλλιτεχνικά
ρεύματα και τις τάσεις, ανάπτυξη κριτικής σκέψης, απόκτηση συνεργατικής δυναμικής
και ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, δυνατότητα χρήσης αγγλικών όρων που αφορούν
στην Τέχνη, δυνατότητα μεταφοράς του μαθήματος έξω από τη σχολική τάξη σε
χώρους πολιτισμού και καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως μουσεία, γκαλερί και
εργαστήρια. Για την εκπαιδευτική διαδικασία χρησιμοποιήθηκε ψηφιακό υλικό : ο
πίνακας «Τhe Αwakening Consience» του William Holman Hunt απο την συλλογή Tate
Gallery, London. Η παρουσίαση εστιάζει στα βασικά σημεία-ενότητες του έργου με
ερωτήσεις και σχολιασμό του συμβολισμού που εμπεριέχει. Η στοχαστική παρατήρηση
που επιχειρείται είναι βασισμένη στο ‘μοντέλο’ του D. Perkins. Στο μοντέλο Perkins
δεν προβλέπονται ενδεικτικά ερωτήματα, καθώς πρόκειται περισσότερο για μια
εσωτερική διεργασία κατά την οποία ο μαθητής συνθέτει τη δική του εκτίμηση για το
έργο και εκφράζει την αίσθηση που αποπνέει το έργο. Ωστόσο, μερικά κατευθυντήρια
ερωτήματα στην αρχή της κάθε φάσης θα δοθούν σε έντυπη μορφή για να βοηθήσουν
τους μαθητές να μάθουν πως να σκέφτονται και να εξοικειωθούν με τη διαδικασία. Η
διαδικασία είναι ομαδική-συνεργατική.
Μήτση-Αναγνώστου Μαρία, Δρ, Φιλόλογος, 3ο ΓΕΛ Αιγάλεω, Ταξίδι στον
ελληνιστικό κόσμο με όχημα την τέχνη
Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μια πρόταση για την αξιοποίηση της τέχνης στη
διδασκαλία της Ιστορίας και ειδικότερα της Ιστορίας του Αρχαίου Κόσμου της Α΄ τάξης
Γενικού Λυκείου. Στο πλαίσιο της προτεινόμενης διδακτικής πρακτικής, τα παιδιά

καλούνται να ανιχνεύσουν τα χαρακτηριστικά μιας ιστορικής περιόδου, εν προκειμένω
της ελληνιστικής εποχής, μέσα από την επαφή που αποκτούν με αντιπροσωπευτικά
έργα της ελληνιστικής τέχνης, ενώ συγχρόνως επιχειρείται η διεύρυνση της ιστορικής
τους αντίληψης, μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης της ιστορικής γνώσης που
επιτυγχάνεται με τη βοήθεια της τέχνης. Κατόπιν μίας συνοπτικής παρουσίασης, σε
αρχείο Power Point, των κύριων ελληνιστικών πνευματικών κέντρων (χάρτες, εικόνες,
εικονικές αναπαραστάσεις, videos), οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες
και αναλαμβάνουν να εκπονήσουν σύντομες ερευνητικές εργασίες, σε μία προσπάθεια
να διερευνήσουν όψεις διαφορετικών ιστορικών περιόδων, μέσα από μία αμφίδρομη
«κίνηση» στον ιστορικό χρόνο και χώρο με όχημα την τέχνη και σημείο «εκκίνησης»
την ελληνιστική εποχή. Εκτός από την κινητοποίηση του μαθησιακού ενδιαφέροντος,
την ανάπτυξη της παρατηρητικότητας και της κριτικής ικανότητας, καθώς επίσης την
ενίσχυση της αυτενέργειας και της διάδρασης στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας,
απώτερος στόχος του παρόντος διδακτικού σχεδίου είναι η αλλαγή της στάσης των
μαθητών/τριών απέναντι στο μάθημα της Ιστορίας. Σε αυτήν ακριβώς την επιδίωξη
προσανατολίζεται η αξιοποίηση της τέχνης, ως εργαλείου, στο μάθημα της Ιστορίας και
η συνειδητοποίηση, εκ μέρους διδασκόντων και διδασκομένων, της αξίας της ως του
ορατού τμήματος της Ιστορίας.
Μητσοπούλου Χρυσούλα, Φιλόλογος, 2ο ΓΕΛ Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης
Ελληνικού, Διδάσκοντας Φιλοσοφία με αξιοποίηση κινηματογραφικού υλικού
Η ανακοίνωσή μου θα έχει ως θέμα τη διδασκαλία της φιλοσοφικής ενότητας Το
πρόβλημα του κακού, μέσα από την παρακολούθηση αποσπασμάτων της ταινίας
«Χάννα Άρεντ». Η διδακτική αυτή ενότητα θα μπορούσε να μοιραστεί σε δύο
μαθήματα: στο πρώτο θα γίνει ανάλυση της έννοιας της θεοδικίας και συνοπτική
παρουσίαση των βασικών κοσμοαντιλήψεων που έχουν αρθρωθεί γύρω από τη φύση
και την πηγή του ηθικού κακού. Θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην έννοια του
μανιχαϊσμού και θα παρουσιαστεί η θεώρηση του Καντ, από την οποία εξάλλου εκκινά
και η θεώρηση της Άρεντ. Στη συνέχεια θα δοθούν βασικές πληροφορίες για τη
φιλόσοφο και τη στιγμή στη ζωή και τη σκέψη της στην οποία αναφέρεται η εν λόγω
ταινία.
Παράλληλα θα παρουσιαστεί το φύλλο εργασίας που θα δοθεί στους μαθητές, οι
ερωτήσεις του οποίου θα βοηθήσουν να δομηθεί η ανάλυση της ταινίας, που θα
ακολουθήσει στο δεύτερο μάθημα.
Στο δεύτερο μάθημα θα γίνει καταρχάς προσπάθεια να κατανοηθεί η απόσταση που
χωρίζει τη θέση της Άρεντ από άλλες θεωρήσεις, όπως και η διαφορά της δικής της
έννοιας του «ριζικού κακού» από την έννοια του Καντ. Στη συνέχεια θα κληθούν οι
μαθητές να ανασυγκροτήσουν τη θετική πλευρά της θέσης της, η οποία περιστρέφεται
γύρω από την πολυσυζητημένη έννοια «κοινοτοπία του κακού». Τέλος, θα γίνει
συζήτηση γύρω από τα όρια της θεώρησης της Άρεντ και τα ερωτήματα που αφήνει
ανοιχτά. Θα δοθούν ερωτήσεις και εργασίες που, εκτός των άλλων, παραπέμπουν σε
μια προσπάθεια να γίνει συσχέτιση με τον τρόπο με τον οποίο τα θέματα αυτά έχουν
αναδειχθεί από τη λογοτεχνία.
Μιχάλη Μαρία, Φιλόλογος, 4ο Γυμνάσιο Αγίου Δημητρίου Αττικής, Η Γκουέρνικα
ταξιδεύει στο χωροχρόνο
Η ανακοίνωση έχει ως θέμα μία διδακτική πρόταση αξιοποίησης των εικαστικών
τεχνών και συγκεκριμένα ενός οπτικού εικαστικού έργου της Γκουέρνικα του Πικάσο.

Υλοποιήθηκε σε μαθητές/ριες της Γ΄ Γυμνασίου στο μάθημα της Νεοελληνικής
Γλώσσας στην ενότητα «Ειρήνη - Πόλεμος» στην οποία και περιλαμβάνεται ο σχετικός
πίνακας.
Είναι αναμφισβήτητο ότι οι εικαστικές τέχνες παίζουν σημαντικό ρόλο στην
εκπαίδευση, καθώς ενεργοποιούν τη φαντασία, την εφευρετικότητα και τη
δημιουργικότητα των μαθητών/ριών, καλλιεργώντας συγχρόνως τον οπτικό
γραμματισμό. Μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες (εικαστικές και παραγωγής
λόγου) οι μαθητές/ριες έρχονται αντιμέτωποι με πολλαπλές επιλογές έκφρασης λόγου
και συναισθημάτων χωρίς το φόβο του λάθους, καθώς σε τέτοιου είδους
δραστηριότητες δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις. Κάθε δημιουργική
δραστηριότητα είναι προσωπική και φέρνει στην επιφάνεια κάτι από το ίδιο το παιδί.
Στη συγκεκριμένη πρόταση, η Γκουέρνικα λειτουργεί ως έναυσμα δημιουργικών
δραστηριοτήτων και συνδέεται με σκίτσα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, όπως το
γνωστό σκίτσο «Η Γκουέρνικα του Αιγαίου» του Βούλγαρου σκιτσογράφου Jovcho
Savov https://goo.gl/Td4sjj. Πιο συγκεκριμένα, σε λογισμικό παρουσίασης
προβάλλεται, αρχικά ολόκληρος και στη συνέχεια τμηματικά, ο πίνακας του Πικάσο.
Οι μαθητές/ριες με την εκπαιδευτικό αναφέρονται στα ιστορικά γεγονότα, στο λόγο που
δημιουργήθηκε, εντοπίζουν σύμβολα, διακρίνουν μορφές (μητέρα, ταύρος, λάμπα,
πολεμιστής, άλογο, αποκόμματα εφημερίδων, κ.ά.). Τονίζεται η επικαιρότητα του
πίνακα και στη συνέχεια προβάλλεται το σκίτσο του Jovcho Savov «Η Γκουέρνικα του
Αιγαίου». Στη φάση αυτή οι μαθητές/ριες ασχολούνται με δημιουργικές δραστηριότητες
παραγωγή λόγου και έκφρασης (π.χ. τι μεταφέρουν στις βαλίτσες, τι σκέφτονται καθώς
ταξιδεύουν, γράμμα σε ένα συνομήλικο παιδί που βρίσκεται στη βάρκα, δημιουργία της
δική τους Γκουέρνικα με ξυλομπογιές, κολάζ κι άλλα υλικά).
Μουστάκα Μαρία, Γεωλόγος, Θεατρολόγος, ΜΑ, 3ο Γυμνάσιο Καστοριάς &
Αθανάσιος Ευαγγέλου, ΚΕΠΛΗΝΕΤ Καστοριάς, «Φτιάχνω το δικό μου μύθο και
εξηγώ…» Βιωματική προσέγγιση της γεωμυθολογίας, με στοιχεία αφήγησης και τεχνικών
δράματος, βασισμένη στη μεθοδολογία «Storyline»
Η Γεωμυθολογία αποτελεί μια σύνθετη οπτική της παρατήρησης γεωλογικών και
περιβαλλοντικών φαινομένων σε συνδυασμό με τους μύθους που εδρεύουν σε κάθε
περιοχή. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια βιωματική προσέγγιση της
γεωμυθολογίας με στοιχεία αφήγησης και τεχνικών δράματος, βασισμένη στη
μεθοδολογία storyline. Η αφήγηση είναι το μέσο με το οποίο δίνεται ώθηση στο δράμα,
το οποίο και συνιστά μια εφαρμογή της βιωματικής προσέγγισης της γνώσης αφού
τοποθετεί το μαθητή στο επίκεντρο της δραστηριότητας και τον εμπλέκει ενεργά σε
υποθετικές καταστάσεις μέσα από τη βίωση ρόλων και την αλληλεπίδραση με την
ομάδα. Τα βασικά στοιχεία της μεθοδολογίας storyline είναι η δημιουργία ενός
σκηνικού που αναφέρεται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, η εισαγωγή χαρακτήρων,
μια ιστορία από την καθημερινή ζωή που θα προκύψει από τη σύνδεση των χαρακτήρων
και ένα πρόβλημα προς λύση. Πριν ξεκινήσει το θέμα, ο εκπαιδευτικός διαμορφώνει
ένα οργανόγραμμα, που τον βοηθάει να οργανώσει το πλαίσιο των δραστηριοτήτων
του. Μέσα από κατάλληλες ερωτήσεις-κλειδιά καθορίζει μια σειρά από επεισόδια, η
διάταξη των οποίων δίνει δομή και συνοχή στην ιστορία. Στη συνέχεια, καθορίζει τους
στόχους, με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα, προτείνει σχετικές δραστηριότητες,
φροντίζει την οργάνωση της τάξης, υποδεικνύει τις πηγές και τα υλικά που θα
χρησιμοποιηθούν. Η εξέλιξη της ιστορίας, επειδή προκύπτει από τη συμμετοχή των
μαθητών, τους διευκολύνει να αποκτήσουν γνώσεις, δεξιότητες και συμπεριφορές μέσα
σε ένα πλαίσιο που έχει νόημα γι’ αυτούς.

Τα Γεωμυθολογικά μονοπάτια, εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΚΠΕ Στυλίδας,
αποτέλεσαν το αρχικό ερέθισμα για το σχεδιασμό της συγκεκριμένης προσέγγισης. Η
πρότασή μας εφαρμόστηκε σε πέντε σεμινάρια του ΚΠΕ Στυλίδας.
Μπαμπαλώνα Ελένη, Σχολική Σύμβουλος Πληροφορικής Ανατολικής Μακεδονίας,
Θράκης, Διαδικτυακή έρευνα στο μάθημα της Λογοτεχνίας
Η εργασία αφορά μία Διαδικτυακή έρευνα στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Περιλαμβάνει
τη δημιουργία ερωτηματολογίου και μία μελέτη και ερμηνεία αποτελεσμάτων. Οι
στόχοι της εργασίας είναι η εξοικείωση των μαθητών με καινοτόμες μεθόδους έρευνας,
η χρήση ΤΠΕ στο μάθημα της Λογοτεχνίας, η παραγωγή πρωτότυπου υλικού για να
πλαισιώσει την συμμετοχή μας σε ανοιχτή εκδήλωση, η ανάδειξη δημιουργικών τρόπων
αξιοποίησης των Social Media, η επίτευξη ουσιαστικής γνώσης για την εργοβιογραφία
του ποιητή, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και η γνωριμία με εργαλεία κατασκευής
διαδικτυακών ερωτηματολογίων. Η έρευνα έγινε από τους μαθητές της Β’ Λυκείου.
Συμμετείχαν 167 άτομα. Η διάχυση του ερωτηματολογίου: έγινε με τα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης ( κυρίως Facebook). Η έρευνα διήρκησε δύο εβδομάδες. Η επιλογή των
ερωτήσεων και των πιθανών απαντήσεων έγινε από τους μαθητές μέσα από συζήτηση
στα πλαίσια του μαθήματος της Λογοτεχνίας. Το εργαλείο κατασκευής
ερωτηματολογίου είναι το Google Forms. Συμμετείχε πολύ μικρός αριθμός μαθητών
της Β’ Λυκείου, προκειμένου να μην υπάρξει αλλοίωση των αποτελεσμάτων. Υπήρξε
Διαθεματική προσέγγιση περισσοτέρων του ενός αντικειμένων: Λογοτεχνία,
Πληροφορική, Νεοελληνική Γλώσσα.
Μπεϊκάκη Κασσάνδρα, Φιλόλογος, Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου, Μια…
Πινακοθήκη στο σχολείο μας
Το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης διδάσκεται στη Γ’ Λυκείου ως μάθημα επιλογής.
Σε γενικές γραμμές στοχεύει «να φέρει το μαθητή σε επαφή με τις σημαντικότερες
περιόδους της Τέχνης και τα έργα της, ώστε να καταστεί ικανός να αντιληφθεί τη σχέση
της καλλιτεχνικής δημιουργίας με τη γενικότερη πολιτισμική εξέλιξη κάθε περιόδου».
Σε αυτό το πλαίσιο ο μαθητής καλείται να εμπλουτίσει τις παραστάσεις του, να
καλλιεργήσει την καλλιτεχνική ευαισθησία του, να συνδυάσει την καλλιτεχνική
δημιουργία με τις παραμέτρους των εποχών που την παρήγαγαν και να αποτιμά με
επιστημονικούς όρους ένα έργο τέχνης. Παράλληλα με τα παραπάνω, ο μαθητής είναι
δυνατόν –με την αξιοποίηση μεθόδων των Τεχνών– να εμπλακεί πιο ενεργά στην
εκπαιδευτική διαδικασία. Ο παραπάνω στόχος επιχειρήθηκε να επιτευχθεί το τρέχον
σχολικό έτος με την συνδρομή τεχνικών των Τεχνών (θέατρο, μουσική κ.ά.)
Η εισήγηση, λοιπόν, αφορά στην παρουσίαση της διαδικασίας, με την οποία στο
σχολικό χώρο δημιουργήθηκε μια περιοδική και ανανεούμενη Πινακοθήκη, από τους
ίδιους τους μαθητές. Η πινακοθήκη εκτείνεται σε πολλές σχολικές αίθουσες και
συσχετίστηκε τόσο με άλλες Τέχνες όσο και με άλλα διδακτικά αντικείμενα
(διαθεματικότητα).
Η διδακτική μας πρόταση ακολουθεί κυρίως κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης
αλλά και τις θεωρίες οικοδόμησης της γνώσης. Διαμορφώνει συνθήκες
εμπλαισιωμένης μάθησης, η οποία συνδέεται με τα ενδιαφέροντα, την πρότερη γνώση
και την κουλτούρα των μαθητών, υποστηρίζει τη συμμετοχή τους με ενεργό και
συνεργατικό τρόπο και προωθεί ως μέθοδο την ομαδοσυνεργατική. Η πρόταση δίνει
μεγάλη βαρύτητα στη βιωματικότητα, καλλιεργεί τις προφορικές δεξιότητες
επικοινωνίας και ευνοεί τη δημιουργική σκέψη των μαθητών, με αναφορές στη

σύγχρονη πραγματικότητα και τα αισθητικά τους κριτήρια. Τέλος, η πρόταση
αναδεικνύει τη συνεισφορά των σημειωτικών μέσων (γλωσσικών, ηχητικών, οπτικών)
στη διαμόρφωση του νοήματος.
Μπεχλικούδη Δήμητρα, Δρ, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Αγγλικής Πειραιά, Η
κοινωνική και ιστορική διάσταση της Διδασκαλίας της Λογοτεχνίας
Με βάση το νέο πολυνομοσχέδιο για την Παιδεία, η Νεοελληνική λογοτεχνία
εξαιρέθηκε από τις Πανελλαδικές εξετάσεις και μειώθηκαν οι ώρες διδασκαλίας. Το
δίωρο μάθημα στη Γ΄ Λυκείου περιορίζεται σε μια ώρα εβδομαδιαίως προκειμένου στη
θέση του να διδαχθούν οι μαθητές Ιστορία των Κοινωνικών Επιστημών. Στο πλαίσιο
αυτής της αλλαγής εντάθηκαν οι φωνές όσων την κρίνουν επιζήμια, αντιλέγοντας στην
άποψη ότι «η προσθήκη του μαθήματος της Ιστορίας των Κοινωνικών Επιστημών θα
συμβάλει στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης και θα δώσει ευκαιρίες και ερεθίσματα
προβληματισμού στους νέους και νέες λίγους μήνες πριν από την απόκτηση του
δικαιώματος της ψήφου».
Η παρούσα εισήγηση στοχεύει να αναδείξει τη συμβολή της Λογοτεχνίας ως μορφής
τέχνης στη διαμόρφωση της ιστορικής και κοινωνικής συνείδησης των νέων ανθρώπων,
πράγμα που αποδεικνύει την αδιαμφισβήτητη συσχέτισή της με τη διδασκαλία των
Κοινωνικών Επιστημών και της Ιστορίας. Θα επιχειρήσει επίσης να καταδείξει τους
τρόπους με τους οποίους η συνομιλία με τα λογοτεχνικά κείμενα διευρύνει τους
νοητικούς και συναισθηματικούς ορίζοντες των νέων και πέρα από τη διδασκαλία της
ως αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο και πως μπορεί να λειτουργεί συμπληρωματικά,
καλλιεργώντας το γλωσσικό αισθητήριο, τις αναλυτικές κριτικές ικανότητες και την
ιστορική αίσθηση των νέων. Θα διατυπώσει, τέλος, προτάσεις που θα μπορούσαν να
αξιοποιηθούν για το άνοιγμα ενός δημιουργικού διαλόγου μεταξύ Κοινωνικών
επιστημών και λογοτεχνικού κειμένου στη καθημερινή διδακτική πρακτική.
Μπολιεράκη Κλειώ, Εικαστικός, ΜΑ, Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο με Λυκειακές Τάξεις
Γέρακα, Η τέχνη συναντά την εκπαίδευση μέσα από τη δυναμική της ομάδας
Η τέχνη συνδεδεμένη με τα τρία χαρακτηριστικά του ανθρώπου -τα συναισθήματα, τις
σκέψεις, τις πράξεις- αποτελεί σε όλη την ιστορία του και τη διαδικασία της κοινωνικής
του ζωής ένα από τα βασικά θεμέλια της ευρείας κουλτούρας του. Είναι αυτή που
αποδεσμεύει την ικανότητα του για έκφραση, δημιουργία, επικοινωνία. Όπως αναφέρει
ο Χρ. Χρήστου «είναι η γέφυρα από άνθρωπο σε άνθρωπο και από εποχή σε εποχή».
Και όταν αυτή αποτελεί μέσο αγωγής και συναντά την εκπαιδευτική διαδικασία
διαμορφώνει, διαμορφώνεται και λειτουργεί.
Θα παρουσιάσουμε ομαδικές εργασίες που στο σύνολο τους δίνουν έμφαση στη
δυναμική της ομάδας, στο σεβασμό της διαφορετικότητας και στη συνειδητοποίηση της
αξίας του περιβάλλοντός μας. Η ομάδα είναι μια ξεχωριστή πραγματικότητα, δηλαδή
ένα σύνολο με τη δική του ζωή, που είναι κάτι διαφορετικό και μεγαλύτερο από το
άθροισμα των μελών του. Μέσα από την ομαδική εργασία που καλλιεργεί την
πεποίθηση είμαι σημαντικός για την ομάδα μου τα παιδιά μαθαίνουν να συνεργάζονται,
να επικοινωνούν, να σέβονται το ένα το άλλο, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν την
φαντασία, την παρατηρητικότητα και τη δημιουργικότητα τους. Οι δεξιότητες
αποτελεσματικής επικοινωνίας που αναπτύσσονται τόσο για την εκπλήρωση του κοινού
έργου, όσο των εκπαιδευτικών στόχων αλλά και την ομαλή λειτουργία της σχολικής
ομάδας γίνονται παιδαγωγικά εργαλεία που οδηγούν στο βασικό σκοπό της

εκπαίδευσης για το σχολείο του 21ου αιώνα που είναι οι μαθητές: να μάθουν πώς να
μαθαίνουν, να μάθουν να ενεργούν/ να πράττουν, να μάθουν να συνεργάζονται.
Μπολιεράκη Κωνσταντίνα, Εικαστικός ΜΑ, Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο με Λυκειακές
Τάξεις Γέρακα, Η καλλιτεχνική διάσταση της εικαστικοπαιδαγωγικής διαδικασίας
Στα μέσα του 20ου αιώνα μετατοπίζεται το ενδιαφέρον από το έργο στην διαδικασία
δημιουργίας του. Ειδικότερα, στη δεκαετία του 1970 εμφανίζεται η κοινωνιολογική
τέχνη, που φιλοδοξεί, με κοινωνιολογικές μεθόδους, να ερευνήσει κριτικά τις σχέσεις
ανάμεσα στην τέχνη και την κοινωνία. Ο καλλιτέχνης επιδιώκει να αλλάξει την
συνείδηση του ατόμου.
Γύρω στο 1990 η ιδέα της σχεσιακής αισθητικής είναι ότι η τέχνη είναι μια μορφή
κοινωνικής ανταλλαγής. Ο καλλιτέχνης «ό,τι παράγει, πρώτα απ 'όλα, είναι οι σχέσεις
μεταξύ των ανθρώπων, μέσω των αισθητικών αντικειμένων»
(http://en.wikipedia.org/wiki/Relational_art,
http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09528820701433323)
Η τέχνη δεν ανήκει μόνο στη σφαίρα της αισθητικής και της θεωρίας. Σιγά-σιγά
μετατρέπεται σε μέσο αγωγής, γίνεται παιδαγωγική πράξη, με πολλαπλά
αποτελέσματα. Η εικαστικοπαιδαγωγική διαδικασία συναντά την τέχνη, αντίστοιχα,
όταν αντικειμενικές αξίες με τη μορφή των μορφωτικών αγαθών κωδικοποιούνται και
γίνονται υποκειμενική πρακτική στον μαθητή. Κάθε διδασκαλία είναι ένα εν δυνάμει
καλλιτέχνημα.
Η παρούσα πρόταση επιχειρεί να συσχετίσει την εκπαίδευση περί της τέχνης με την
τέχνη και την καλλιτεχνική δημιουργία. Θα αναφερθούμε σε μια σειρά από
παραδείγματα εικαστικοπαιδαγωγικού χαρακτήρα που έχουν εφαρμοστεί στο
Καλλιτεχνικό Σχολείο Γέρακα και αφορούν σε εργασίες εικαστικής έκφρασης,
ομαδοσυνεργατικής, βιωματικής και διερευνητικής δράσης που παρουσιάζουν το έργο
ως αντικείμενο με στόχο τόσο την προσωπική ανάπτυξη όσο και την περιβαλλοντική
ενεργοποίηση. Αλλά και εργασίες που αναδεικνύουν μια νέα ιεράρχηση στοιχείων,
όπως έρευνα, δράση, συμμετοχή όπου ο θεατής γίνεται μέρος του έργου που με την
χρήση των ΤΠΕ αποκτάει παγκόσμια διάσταση. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουμε
ένα ζωντανό νοητό άξονα σχολείου-κοινωνίας, συνδέοντας τη θεωρία με την πράξη.
Νεραντζής Ιωάννης, Δρ, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Αιτωλοακαρνανίας,
Οπτικές Πηγές της Ιστορίας - Έργα Τέχνης ως Ιστορική Μαρτυρία
Η εκπαιδευτική χρήση τής Τέχνης ως ‘‘οπτικής πηγής της ιστορίας’’ δεν είναι αφ’
εαυτής αυτονόητη: η μαθητιώσα νεολαία χρειάζεται καθοδήγηση για την ανάγνωση και
ανθρωπιστική ερμηνεία των Έργων Τέχνης. Συγκεκριμένα, είτε πρόκειται για την
κατανόηση τών ιστορικών γεγονότων και την ιστορική μεθερμήνευση αυτών υπό τών
μαθητών, είτε για την εκπόνηση «σχεδιασμένης μαθητικής εργασίας (project)», είναι
αναγκαίον να ασκείται η μαθητιώσα νεολαία να χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο
ένα ευρύ φάσμα τεκμηρίων στο οποίο οι εικόνες - {εικαστικοί πίνακες, πορτραία, αλλά
και έτερες μορφές Τέχνης} - έχουν τη δική τους θέση δίπλα στα γραπτά κείμενα και τις
προφορικές μαρτυρίες.
Πρωτίστως, η ιδιαίτερη αξία των Έργων Τέχνης ως ιστορικής μαρτυρίας, έγκειται στο
ότι προσφέρουν τα αποδεικτικά στοιχεία για ορισμένες πτυχές τής κοινωνικής
πραγματικότητας, στοιχεία που συνήθως μένουν εκτός κειμένου, για κάποιους τόπους
και χρόνους τουλάχιστον. Τοιουτοτρόπως, καθίσταται η μαθητιώσα νεολαία ικανή να
διευρύνει τα ιστορικά ενδιαφέροντά της, με δυνατότητα –κατά την ερμηνευτική

εικαστικού έργου - αναφοράς σε όλα τα ιστορικά πεδία: στην Πολιτική Ιστορία, την
Οικονομική Ιστορία (μελέτη οικονομικών τάσεων), την Κοινωνική Ιστορία (μελέτη
κοινωνικών δομών), την Ιστορία των νοοτροπιών, την Ιστορία τής καθημερινής ζωής,
την Ιστορία τού Υλικού Πολιτισμού, την Ιστορία τού σώματος, κ.λπ.
Προτεινόμενη μεθοδολογία – διδακτική πορεία: «Κοινωνιολογική ερμηνευτική
μέθοδος ‘‘ανάγνωσης’’ των εικαστικών έργων ως ιστορικής μαρτυρίας». Στο πλαίσιο
αυτό, ο μαθητής καλείται να κατανοήσει τη χρήση, α) τών εικόνων-εικαστικών έργων
και β) τών πορτραίτων, ως ιστορικών μαρτυριών, ασκούμενος στη χρήση μεθόδου
αποκωδικοποίησης του σημαινομένου ενός έργου Τέχνης, διά της παράλληλης, βέβαια,
μελέτης αντίστοιχων βιβλίων Ιστορίας τής Τέχνης, γραμμένων, πάντως, με βάση μια
κοινωνιολογική ερμηνευτική μέθοδο των Έργων Τέχνης.
Οικονομάκου Γιώτα, Κοινωνιολόγος, ΚΕΣΥΠ Ιλίου, Εφαρμόζοντας τη μέθοδο της
μετασχηματίζουσας μάθησης μέσα από την αισθητική εμπειρία στο πλαίσιο των
ερευνητικών εργασιών (project)
Στην εργασία αυτή θα επιχειρηθεί να περιγραφεί η εφαρμογή της μεθόδου της
Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσα από την Αισθητική Εμπειρία στο πλαίσιο της
ερευνητικής εργασίας (project) σε μαθητές/τριες Γ’ Γυμνασίου, Α’ ή Β’ Λυκείου σε
χρονικό διάστημα πέντε ωρών διδασκαλίας. Στην πρόταση παρουσιάζεται η αξιοποίηση
της τεχνικής του David Perkins για τα βασικά στάδια προσεκτικής παρατήρησης ενός
εικαστικού έργου τέχνης. Σκοπός της παρέμβασης είναι η ευαισθητοποίηση των
μαθητών/τριών για τον τρόπο με τον οποίο ο παράγοντας φύλο επηρεάζει την
εκπαιδευτική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία, προκειμένου να απαλλαγούν από
τους στερεοτυπικούς περιορισμούς του φύλου στις εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και
προσωπικές τους επιλογές.
Ειδικότερα, περιγράφεται το θέμα του αντικειμένου διδασκαλίας πάνω στο οποίο θα
αναπτυχθεί η κριτική σκέψη, καταγράφονται οι απόψεις των μαθητών/τριών,
αναλύονται τα κριτικά θέματα και τα υποερωτήματα τα οποία συσχετίζονται με έργα
τέχνης και επιχειρείται μια ουσιώδης επεξεργασία τους και σύνδεσή τους με τις ιδέες
που θα προκύψουν από τη μαθησιακή διαδικασία. Στο τέλος, διατυπώνεται ο
αναστοχασμός και η αποτίμηση της ανάπτυξης της ικανότητας των μαθητών/τριών για
δημιουργική σκέψη.
Στη διδακτική πρακτική προτείνεται να αξιοποιηθεί η συζήτηση, η εργασία σε ομάδες,
η επεξεργασία και ο σχολιασμός δυο αποσπασμάτων ταινιών και ενός πίνακα
ζωγραφικής (χρήση της τέχνης με κινηματογραφικές ταινίες και πίνακες ζωγραφικής).
Πανοπούλου Χαρίκλεια, Φιλόλογος, Διευθύντρια 4ου ΓΕΛ Αλίμου, Οι συνεκτικοί
δεσμοί της τέχνης και του πολιτισμού με το Πρόγραμμα Σπουδών και τις εξωδιδακτικές
δραστηριότητες στο Γενικό Λύκειο. 4ο Λύκειο Αλίμου : Ένα βιωματικό οδοιπορικό στην
τέχνη & τον πολιτισμό μέσα από τα Προγράμματα Σχολικών Δραστηριοτήτων
Αν ένα από τα κορυφαία ζητούμενα για τα σχολειά μας στις μέρες μας είναι η
πνευματική καλλιέργεια των νέων ανθρώπων, το άνοιγμα του νου, η απλωσιά της
σκέψης, η ανοιχτή γραμμή των οριζόντων, το φτερούγισμα της ψυχής τους στις
πολιτείες του κόσμου με λογισμό & με όνειρο, ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό
ουσιαστικά στο σημερινό Γενικό Λύκειο δεν είναι άλλος από την εμπλοκή τους στην
υλοποίηση προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων.
Ενδεχομένως παρόμοιες δυνατότητες μπορεί να παρέχονται & από άλλες διδακτικές
οδούς, όπως το διδακτικό αντικείμενο του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας, της

καλλιτεχνικής παιδείας ως μάθημα επιλογής κ.α. Ωστόσο ο φόρτος της εργασίας στο
Γενικό Λύκειο & για τους μαθητές αλλά & για τους εκπαιδευτικούς, όταν συχνότατα
δεν παρέχεται σε αμφότερους η δυνατότητα της προσωπικής επιλογής, απομακρύνει
από την ουσία των πραγμάτων & τα πάντα τείνουν να αποκτήσουν χαρακτήρα
διεκπεραίωσης. Η παρούσα εισήγηση θα εστιάσει στα Προγράμματα Σχολικών
Δραστηριοτήτων που υλοποιήθηκαν από τις Παιδαγωγικές Ομάδες του 4ου ΓΕΛ Αλίμου
κατά τα έτη 2014-2016 & θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί η σχέση τους με το Αναλυτικό
Πρόγραμμα Σπουδών του Λυκείου καθώς & η προστιθέμενη αξία η οποία προκύπτει
από την όλη διαδικασία υπέρ των μαθητών.
Παπαγιάννη Σωτηρία, Μαθηματικός, 41ο ΓΕΛ Αθηνών, Διδακτική των Μαθηματικών
και θέατρο
Ετοιμάζω με τους μαθητές μου της Α' Λυκείου ένα θεατρικό πού θα παρουσιάσουμε
στο σχολείο μας τον Μάϊο πριν τις εξετάσεις, με θέμα τα τετράπλευρα. Συγγραφέας
είναι ο Κορδώσης και ο τίτλος είναι: «Καλλιστεία τετραπλεύρων». Κατά την διάρκεια
της παράστασης θα προβάλλονται τα σχήματα πού αναφέρονται και οι αντίστοιχες
ιδιότητες, με PowerPoint, σε οθόνη, εργασία η οποία έγινε από μαθητή της τάξης. Στις
πρόβες εξηγήσαμε την θεωρία των τεραπλεύρων, συζητήσαμε απορίες πάνω στο
κείμενο και οι μαθητές έμαθαν διασκεδάζοντας. Επίσης, ο κάθε μαθητής ανέλαβε να
κατασκευάσει το σχήμα που υποδύεται, σε χαρτόνι πού θα κολλήσει πάνω στην
μπλούζα του, για να εμφανιστεί στην σκηνή, έτσι ώστε να αναγνωρίζεται από τους
θεατές.
Παπαδάκης Σπύρος, Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής Αιτωλοακαρνανίας &
Ελένη Χάντζου-Sangnier, Σχολική Σύμβουλος Γαλλικής, Ψηφιακές δραστηριότητες
αυτοαξιολόγησης μαθητών στη Γαλλική γλώσσα με αξιοποίηση έργων τέχνης
Η αξιολόγηση των μαθητών για την ανίχνευση του γλωσσικού επιπέδου γνώσεων μέσα
από ελκυστικές μαθησιακές δραστηριότητες αποτελεί ζητούμενο για τη σχολική
ξενόγλωσση εκπαίδευση στο Ελληνικό σχολείο. Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται μία
πρόταση σχεδιασμού και ανάπτυξης ενός διαβαθμισμένου ψηφιακού τεστ
αυτόαξιολόγησης της Γαλλικής Γλώσσας από επίπεδο Α1 έως Β1 με βάση το
Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις ξένες γλώσσες, στο λεξιλογικό πεδίο και την
ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων, την κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου,
καθώς και την κατανόηση προφορικού λόγου με αξιοποίηση έργων τέχνης. Ειδικότερα,
αξιοποιείται οπτικοακουστικό υλικό α) από το Μουσείο Orsay (1 minute au mysee.
Suivez Raphael, Mona et Nabi & Petites phrases, grandes histoires), β) από την ταινία
Billy Elliot (scene finale) και γ) από την ταινία “Chocolat”, καθώς και δ) αποσπάσματα
γαλλικών ποιημάτων με τη χρήση προηγμένων τεχνολογικών συστημάτων διαχείρισης
μαθησιακών δραστηριοτήτων. Ο μαθητής, μέσα από την έκθεση του σε ψηφιακό
πολυμορφικό υλικό έργων τέχνης και κατάλληλες μαθησιακές δραστηριότητες οι
οποίες λαμβάνουν υπόψη το μαθησιακό του στυλ αναμένουμε ότι θα έχει την ευκαιρία
να αναδείξει τις γνώσεις του και να προσδιοριστεί με ακρίβεια το επίπεδο του. Ειδική
μέριμνα έχει δοθεί για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες μέσα από εναλλακτικές
διαβαθμισμένες μαθησιακές δραστηριότητες αξιολόγησης.
Παπαδάκης Σπύρος, Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής Αιτωλοακαρνανίας &
Ιωσήφ Φραγκούλης, Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ, Επιμόρφωση εκπαιδευτικών
για την αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση με την υποστήριξη ΤΠΕ

Στην τυπική εκπαίδευση η τέχνη μπορεί να αποτελέσει ένα εναλλακτικό εργαλείο
ανάπτυξης του στοχασμού, καθώς εμπλέκει τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές του/της
σε μια «περιπέτεια αναζήτησης και κατανόησης» όχι μόνο εκείνων που ενδεχομένως
θα ήθελε να εκφράσει ο δημιουργός του έργου τέχνης αλλά και ιδεών, συναισθημάτων,
αξιών πάνω σε κριτικά ερωτήματα τα οποία έχουν τεθεί και ζητούν απαντήσεις.
Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής περιγράφεται η εμπειρία μας από τον σχεδιασμό, την
υλοποίηση και αξιολόγηση τεσσάρων (4) βιωματικών παράλληλων εργαστηρίων
επιμόρφωσης σε μεικτά τμήματα Εκπαιδευτικών Ειδικοτήτων και Δασκάλων στην
Π/θμια Εκπαίδευση της Αιτωλοακαρνανίας, με θέμα «Αξιοποίηση της Τέχνης στην
Εκπαίδευση με τη μέθοδο του Perkins» τον Μάρτιο του 2016.
Από την παρατήρηση και αξιολόγησης των τεσσάρων φάσεων (Χρόνος για
Παρατήρηση, Ανοικτή και περιπετειώδης παρατήρηση, Αναλυτική και βαθιά παρατήρηση,
Ανασκόπηση της διεργασίας), με τήρηση της διαδοχής τους και περιθώρια ελευθερίας
ως προς τον τρόπο εφαρμογής τους, με ή και χωρίς την υποστήριξη της τεχνολογίας
διαπιστώνουμε ότι οι εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων μπορούν επιμορφωθούν και
να αξιοποιήσουν την τέχνη ως ένα δραστικό στοχαστικό εργαλείο, με βάση το
«μοντέλο» παρατήρησης – ανάλυσης έργων τέχνης που ανέπτυξε ο Perkins στα
αντικείμενα της ειδικότητας τους αλλά και σε επιμέρους έννοιες και θεματικές ενότητες
με διαθεματική προσέγγιση.
Παπαδημητρίου Σοφία, Δρ, εκπαιδευτικός Πληροφορικής, Εκπαιδευτική
Ραδιοτηλεόραση ΥΠΠΕΘ, Γιατί βίντεο στο σχολείο
Το βίντεο στο σχολείο αποτελεί έναν πυρήνα επικοινωνίας με τους μαθητές δίνοντας
πλούσιες δυνατότητες να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον τους, να ακολουθήσουν
τον προσωπικό τους ρυθμό μάθησης και να δημιουργήσουν. Το βίντεο μπορεί να
υποστηρίξει εξατομικευμένη ή συνεργατική μάθηση μέσα σε σύγχρονα φυσικά,
εικονικά ή μικτά περιβάλλοντα μάθησης. Συνδυάζοντας μεθόδους και εργαλεία, οι
μαθητές αποκτούν ψηφιακές δεξιότητες, συνεργάζονται σε ομάδες δια ζώσης, στο
διαδίκτυο ή συνδυαστικά και έτσι ενισχύονται η δημιουργικότητα και η συνεργατική
δημιουργικότητα.
Οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν τις εξαιρετικές δυνατότητες που προσφέρει το βίντεο όμως
αντιμετωπίζουν δυσκολίες για την αποτελεσματική χρήση του, την ενοποίησή του με
αλλά μέσα διδασκαλίας και κυρίως την ένταξή του στην καθημερινή διδακτική πράξη.
Στο άρθρο παρουσιάζονται καλές πρακτικές αξιοποίησης του βίντεο στη μάθηση, οι
οποίες στοχεύουν στην αντιμετώπιση του πλήρους φάσματος των μαθησιακών αναγκών
και φιλοδοξιών των μαθητών του 21ου αιώνα.
Η αξιοποίηση του βίντεο είναι ακόμα στην αρχή και οι καλές πρακτικές για μάθηση
υποστηριζόμενη από βίντεο (video-based learning) είναι αναγκαίο να επεκταθούν και
να διαδοθούν. Οι καλές πρακτικές δείχνουν ότι υπάρχει αφθονία διαθέσιμων πόρων,
άρα είναι εύκολο να αναζητηθούν και να προσπελαστούν ώστε να υποστηρίξουν
πλούσια περιβάλλοντα μάθησης ανταποκρινόμενα στις προσδοκίες των μαθητών. Αυτό
που λείπει είναι η δημιουργία των συνθηκών για την πλήρη αξιοποίηση των διαθέσιμων
πόρων με έμφαση στη συστηματική οργάνωση της επαγγελματικής ανάπτυξης των
εκπαιδευτικών.
Παπαζήση Ελένη, Σχολική Σύμβουλος ΠΕ Αρκαδίας, Παναγιώτης Αντωνίου,
Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΔΠΘ, Ελιζάνα
Πολλάτου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού

ΔΠΘ & Νικόλαος Βερναδάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής Αγωγής και
Αθλητισμού ΔΠΘ, Πρόταση για μια οργανωμένη διαθεματική διδακτική παρέμβαση:
Όταν η Φυσική Αγωγή, οι εικαστικές τέχνες και οι ΤΠΕ συνομιλούν
Τόσο στην τέχνη όσο και στην επιστήμη, είναι πανάρχαια η αναζήτηση νέων τρόπων
αναπαράστασης της πραγματικότητας (Arthur Miller, 2002). Όταν η μάθηση λαμβάνει
χώρα σε καταστάσεις που μοιάζουν με τις πραγματικές, αυξάνεται η πιθανότητα να
εφαρμόσουν οι μαθητές στην πραγματική ζωή αυτά που μαθαίνουν. Σύμφωνα με το
Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) στη Φυσική Αγωγή
(Φ.Α.) προτεραιότητα έχει η ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων των μαθητών και
µέσω αυτών η καλλιέργεια των φυσικών τους ικανοτήτων και η ενίσχυση της υγείας
τους. Στη διδασκαλία της Φ.Α. ένα εικαστικό έργο Τέχνης μπορεί να αποτελέσει για
τους μαθητές εργαλείο και μέσο αφόρμησης, ενεργοποίησης του ενδιαφέροντός τους,
αύξησης της συστηματικής παρατήρησης, διαθεματικής και διερευνητικής προσέγγισης
της γνώσης και καλλιέργειας δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Παράλληλα με τη
χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ, όπου η πληροφορία οπτικοποιείται, ενισχύεται η
μάθηση.
Στην παρούσα εργασία προτείνεται μία οργανωμένη διαθεματική διδακτική παρέμβαση
για τη Φ.Α., με άξονα το τρίπτυχο τέχνη-κίνηση-χορός, που πραγματοποιήθηκε σε
μαθητές της Στ΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου. Συγκεκριμένα εφαρμόστηκε η
στοχαστική προσέγγιση ενός εικαστικού έργου τέχνης σύμφωνα με το μοντέλο του
Perkins, με την παράλληλη αξιοποίηση των ΤΠΕ. Το μοντέλο Perkins περιλαμβάνει
τέσσερις φάσεις με σχεδιασμένες διδακτικές δράσεις και ενέργειες. Η πρώτη φάση
είναι ο χρόνος για παρατήρηση του εικαστικού έργου, η δεύτερη φάση είναι η ανοικτή
και περιπετειώδης παρατήρησή του, η τρίτη φάση είναι η αναλυτική και βαθιά
παρατήρηση και τέλος η τέταρτη φάση είναι η ανασκόπηση της διεργασίας. Από την
αποτίμηση της διδακτικής παρέμβασης διαπιστώθηκε η καλύτερη κατανόηση της
έννοιας της κίνησης και η διαμόρφωση θετικότερης στάσης για φυσική δραστηριότητα
από τους μαθητές.
Παπαλεξίου Ιωάννα, Αγγλικής ΜΑ, 1ο Εσπερινό ΕΠΑΛ Αχαρνών, «Αγαλματάκια
ακούνητα;» Μια διδακτική πρόταση περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με τη χρήση
θεατρικών τεχνικών στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας
Πώς νιώθουν η Φεύγουσα Κόρη, ο Αντίνοος, η Κιστοφόρος Καρυάτιδα, ο Κούρος, όταν
ζωντανεύουν και βγαίνοντας από το Αρχαιολογικό Μουσείο, αντικρίζουν τη σύγχρονη
βιομηχανική Ελευσίνα; Πώς αντιδρούν στις αλλαγές στην πόλη και το τοπίο; Πώς
αλληλεπιδρούν με τους σημερινούς κατοίκους; Τι μήνυμα θέλουν να τους αφήσουν πριν
επιστρέψουν στο βάθρο τους; Η διδακτική αυτή παρέμβαση για μαθητές
Δευτεροβάθμιας που εκπονούν Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,
σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ως βιωματικό θεατρικό εργαστήριο στο επιμορφωτικό
σεμινάριο του Κ.Π.Ε. Ελευσίνας «Ο Αρχαιολογικός χώρος και τα μνημεία της
Ελευσίνας ως πεδίο εκπαίδευσης για την Αειφορία» (14/3/2014). Βασικός της στόχος
είναι να ευαισθητοποιήσει στην ανάγκη αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος, το
οποίο αντιμετωπίζεται ολιστικά. Χρησιμοποιώντας το θεατρικό παιχνίδι και τον
αυτοσχεδιασμό in situ, επιτρέπει στους συμμετέχοντες να απεκδυθούν την οπτική του
ανθρώπου του 21ου αιώνα και κάνοντας ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, να εξετάσουν τη
σύγχρονη πόλη χωρίς να θεωρούν δεδομένες τις αλλοιώσεις και την περιβαλλοντική
επιβάρυνση που έχουν επιφέρει η οικιστική και βιομηχανική ανάπτυξη. Για το σκοπό
αυτό, τα αρχαιολογικά εκθέματα προσεγγίζονται όχι απλώς ως αντικείμενα με ιστορική

και αισθητική αξία, αλλά και ως ζωντανοί οργανισμοί - φορείς πολιτισμού και αξιών
απέναντι στο περιβάλλον, που συνδιαλέγονται και αντιπαρατίθενται γόνιμα με το
σήμερα. Παρουσιάζονται ένα σύντομο θεωρητικό πλαίσιο για την ολιστική αντίληψη
του περιβάλλοντος και τη χρήση θεατρικών τεχνικών στην περιβαλλοντική εκπαίδευση,
παρατίθενται η φιλοσοφία και οι στόχοι της πρότασης, τα στάδια υλοποίησης, οι
επιμέρους τεχνικές, το διδακτικό υλικό, τα αποτελέσματα και η αξιολόγησή από τους
συμμετέχοντες. Τέλος, γίνονται κάποιες μεθοδολογικές επισημάνσεις για τον
εκπαιδευτικό – εμψυχωτή.
Παπαμανώλη Ελευθερία. Φιλόλογος, 1ο Γυμνάσιο Λαυρίου, «Καστραφέντη, δεν είσαι
μόνος..»: βιωματική προσέγγιση του μαθήματος της Ιλιάδας με ενσωμάτωση τεχνών
Στην παρούσα διδακτική πρόταση, που είναι αποτέλεσμα μιας τρίμηνης έρευνας
δράσης σε ένα τμήμα της Β Γυμνασίου του 1ου Γυμνασίου Λαυρίου, η Ιλιάδα
αντιμετωπίζεται ως λογοτεχνικό κείμενο και με βάση τη θεωρία της πρόσληψης.
Επιπλέον, καθώς βασικός στόχος υπήρξε η ενίσχυση των πολυγραμματισμών,
επιδιώκεται να αξιοποιηθούν δημιουργικά η ζωγραφική, το κόμικ, η μουσική, η τεχνική
της δημιουργίας βίντεο και αφίσας, το θέατρο, το κουκλοθέατρο, και φυσικά η
παγκόσμια και ελληνική ποίηση και λογοτεχνία. Η σύνδεση του κειμένου της Ιλιάδας
με τις διάφορες μορφές τέχνης γίνεται μέσα από τη θεματική “ειρήνη – πόλεμος” και
από τη δική τους οπτική. Οι μαθητές επιλέγουν ελεύθερα να εκφράσουν την άποψή
τους πάνω σε ένα σχετικό, ως προς τη θεματική, ερώτημα( και με αναφορά στο κείμενο
της Ιλιάδας) που θέτει συμμαθητής που έχει το ρόλο ερευνητή, με όποιο τρόπο θέλουν:
γκραφιτι, σχέδιο,, μουσική, φωτογραφία, θέατρο, κόμικ, κείμενο, ποίημα, αφίσα. Τα
αποτελέσματα πλαισιώνουν το ερώτημα σε ιδιαίτερο σημείο της τάξης- όταν αυτά είναι
κειμενα, κόμικ, αφίσες, φωτογραφίες, σχέδια ή γίνονται βίντεο με μουσική και
δρώμενα. Όλα μαζί ως συνδημιουργία και κατάθεση άποψης για το υπό συζήτηση κάθε
φορά θέμα αναρτώνται στο ιστολόγιο του σχολείου σε μορφή βίντεο για ευρύτερη
συζήτηση με τη σχολική κοινότητα.
Παυλογιάννης Ονούφριος, Διευθυντής 2ου Γυμνασίου Κέρκυρας, Δρ & Παρασκευή
Γκανάτσιου, Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Κέρκυρας, Όταν η τέχνη
συναντά την ιστορία του αθλητισμού. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τον Αθλητικό
Ναυτικό Όμιλο Κέρκυρας (ΝΑΟΚ)
Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, ανεξαρτήτως διδακτικών μεθόδων και εργαλείων,
αποβλέπει στην προετοιμασία των νέων για την ένταξή τους όχι μόνο σε ένα
πολιτικοοικονομικό – παραγωγικό περιβάλλον αλλά και στο κοινωνικό – πολιτισμικό
πλαίσιο στο οποίο θα εκτυλίξουν τη δραστηριοποίησή τους ως πολίτες του μέλλοντος.
Ο αθλητισμός και η τέχνη αποτελούν τομείς έκφρασης με ενοποιητικό χαρακτήρα
παγκοσμίως και ανά τους αιώνες. Επιπλέον, οι ανάγκες των παιδιών για παιχνίδι,
άθληση και ψυχαγωγία παραμένουν στην πρώτη γραμμή για την ομαλή ψυχοκοινωνική
τους ανάπτυξη. Η Κέρκυρα, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα ανοιχτού
τύπου μουσείο, διαθέτει το μοναδικό προνόμιο πολλών αθλητικών χώρων ιστορικού
χαρακτήρα εντός του ιστορικού της κέντρου. Ο Ναυτικός Αθλητικός Όμιλος Κέρκυρας
(Ν.Α.Ο.Κ.), με χρόνο ζωής ογδόντα χρόνια, ακουμπισμένος στα άκρα της προέκτασης
της οχύρωσης του Παλαιού Φρουρίου δεν αποτελεί μόνο έναν ζωντανό χώρο άθλησης
σήμερα αλλά και ένα ζωντανό κύτταρο του μνημειακού τοπίου της παλιάς πόλης.
Αξιοποιώντας τις σύγχρονες μεθόδους της εκπαίδευσης σχεδιάστηκε ένα εκπαιδευτικό
πρόγραμμα μέσα από την ιστορία του Ν.Α.Ο.Κ., το οποίο ενσωματώνει την τοπική

ιστορία (οχυρώσεις, μνημεία, ιστορικά ντοκουμέντα, βίντεο) με αφηγητή την τέχνη. Οι
τέχνες μέσω των οποίων οι μαθητές επικοινωνούν με το χώρο είναι εκείνες των
εικαστικών έργων, της αρχιτεκτονικής και της φωτογραφίας, ενώ παράλληλα
προβαίνουν και οι ίδιοι οι νέοι σε καλλιτεχνικές πράξεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο
παρέχεται η δυνατότητα για μία άλλου είδους διδασκαλία, το σχολείο συναντά την
πραγματικότητα και οι μαθητές/μαθήτριες διαμορφώνουν σταδιακά την κοινωνική και
αισθητική τους ταυτότητα.
Παυλοπούλου Κάλλια, Δρ Μαθηματικών & Τάσος Πατρώνης, Επίκουρος
Καθηγητής, Τμήμα Μαθηματικών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Διδασκαλία Μαθηματικών
μέσα από τη μυθοπλασία: Συνεργατική γραφή λογοτεχνικού κειμένου και δημιουργία
παιγνιδιού σε σχέση με τους πρώτους αριθμούς
Με στόχο την πρόκληση του ενδιαφέροντος, την ανάγνωση με κατανόηση, αλλά και
τη δημιουργία κειμένων, οργανώσαμε μια ομάδα δραστηριοτήτων με μαθητές/τριες της
Α΄ και Β΄ τάξης του Πρότυπου Γυμνασίου Αναβρύτων, στο πλαίσιο του ομίλου
«Παραμύθι και Μαθηματικά». Δημιουργήσαμε μια φιγούρα που έχει ένα πάθος για τους
πρώτους αριθμούς, τον κ. Ακρίδα, και προτρέψαμε τους μαθητές/τριες να γράψουν οι
ίδιοι ιστορίες με αυτό τον χαρακτήρα, καθώς και να επινοήσουν επιτραπέζια παιχνίδια
που, ο ήρωάς μας φαντάστηκε τάχα την αρχική τους μορφή.
Οι δραστηριότητες που θα παρουσιάσουμε είναι οι εξής:
1. «Ο κύριος Ακρίδας και οι πρώτοι αριθμοί» ένα συλλογικό έργο που αποτελείται
από επτά κεφάλαια, που είναι το αποτέλεσμα της συνεργατικής γραφής 21
μαθητών/τριών. Με αφορμή τις περιπέτειες του κ. Ακρίδα οι μαθητές κατάφεραν να
ασχοληθούν με τους πρώτους αριθμούς, αλλά και να αναφέρουν σχετικές πληροφορίες
μέσα στα κείμενά τους. Επιπλέον, επινόησαν έναν καινούριο χαρακτήρα, τον κ. Αψίδα,
ο οποίος είχε πάθος για τους σύνθετους αριθμούς και ήταν σε συνεχή διαμάχη με τον
αρχικό μας ήρωα! Η κοινωνική ευαισθησία των παιδιών τους οδήγησε ακόμα στη
δημιουργία ενός τρίτου ήρωα, του κ. Α, ο οποίος βοηθάει με έναν αριστουργηματικό
τρόπο στη συμφιλίωση των δύο αντιπάλων, επινοώντας μια σειρά γρίφων που τους
βάζει να επιλύσουν.
2. Μια σειρά από επιτραπέζια παιχνίδια, όπως: «Ένας διαφορετικός πύργος της
Πίζας», «Οι μπάλες των πρώτων» και «Το φιδάκι του κ. Ακρίδα». Αυτά είναι
ευφάνταστα παιχνίδια, ακόμα και τριών διαστάσεων, που κατασκεύασαν ομάδες
μαθητών/τριών με κανόνες που σχετίζονται με τους πρώτους και τους σύνθετους
αριθμούς. Αυτή η δραστηριότητα προωθεί τη μαθηματική σκέψη των παιδιών, αφού
για τον καθορισμό των κανόνων πρέπει να προβλεφθούν όλες οι δυνατές περιπτώσεις
που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια ενός επινοημένου παιχνιδιού.
Πλάτσκου Στέλλα, Δρ, Σχολική Σύμβουλος εκπαιδευτικών Αγγλικής, ΠΔΕ Κρήτης,
με έδρα τα Χανιά, Αξιοποιώντας θεατρικές τεχνικές στην προσέγγιση της ποίησης: η
εκμάθηση σωστής εκφοράς του λόγου
Το παρόν βιωματικό εργαστήριο απευθύνεται κυρίως σε δασκάλους, φιλολόγους
(ελληνικής ή ξένων γλωσσών), αλλά και κάθε εκπαιδευτικό που ενδιαφέρεται να
βελτιώσει τη δεξιότητα σωστής εκφοράς του λόγου, με εφαρμογή στην εκφορά του
ποιητικού λόγου. Στοχεύει στην παροχή κάποιων εργαλείων με τα οποία οι
συμμετέχοντες θα μπορέσουν: Να διδάξουν στους μαθητές τον τρόπο αναπνοής τους
κατά την εκφορά του λόγου. Να τους μάθουν πώς να «επεξεργάζονται» ένα ποίημα
προκειμένου να το «κάνουν δικό τους» και στη συνέχεια να το αποδώσουν με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο. Να τους εμφυσήσουν την αγάπη για την ποίηση και την
απαγγελία μέσα από τη βαθύτερη κατανόηση και ανάπτυξη των προσωπικών
εκφραστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους.
Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας της
Καλλιθέας και έχουν επίσης δοκιμαστεί στην Π/βάθμια και τη Δ/βάθμια Εκπ/ση
(Αθήνα και Χανιά). Υποστηρίζεται ότι η υιοθέτηση τους είναι δυνατό να αναδείξει
αθέατες πλευρές των ικανοτήτων κάποιων μαθητών και να βελτιώσει τις δεξιότητες
άλλων, έτσι ώστε η μαθησιακή διαδικασία να γίνει όχι μόνο μια ευχάριστη και γόνιμη
εμπειρία για όλους, αλλά ταυτόχρονα να δρα αποκαλυπτικά, συμβάλλοντας σε
αυξανόμενη αυτοεκτίμηση των λιγότερο ενεργών μαθητών. Το εργαστήριο μπορεί να
περιλαμβάνει χρήση τεχνικών χαλάρωσης, ασκήσεις διαφραγματικής αναπνοής και
ορθοφωνίας, και πρακτική εφαρμογή απαγγελίας ποιημάτων.
Πετρίδης, Τριαντάφυλλος, Φιλόλογος, 1ο ΓΕΛ Παλαιού Φαλήρου, Ιστορία για όλους:
το εκπαιδευτικό υλικό του Προγράμματος για την εκπαίδευση των παιδιών της
μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη για το μάθημα της Ιστορίας στο Γυμνάσιο
Στο πλαίσιο του Προγράμματος για την εκπαίδευση των παιδιών της μουσουλμανικής
μειονότητας στη Θράκη παρήχθησαν εκπαιδευτικά υλικά για το μάθημα της ιστορίας
στο γυμνάσιο, τα οποία αποτελούνται από τρία (03) βιβλία (από ένα για κάθε τάξη) και
συμπληρωματικά φυλάκια με ποικίλο υλικό. Βασικός στόχος των νέων αυτών βιβλίων
είναι ο ιστορικός γραμματισμός των μαθητών/μαθητριών μέσα από τη δημιουργία
ερωτημάτων και την αναζήτηση απαντήσεων. Αντικείμενο της ανακοίνωσης είναι ο
τρόπος που είναι οργανωμένα τα υλικά αυτά και ειδικότερα οι τρόποι διδακτικής
προσέγγισης της τέχνης. Τα επιμέρους ερωτήματα που διερευνώνται σχετίζονται με την
ιστορία της τέχνης και τη διδακτική της, τις σχέσεις μεταξύ της τέχνης και της εποχής
της, τις διδακτικές στρατηγικές που προτείνονται για την αξιοποίηση και τη μελέτη της
τέχνης ως πηγής/μαρτυρίας μιας ιστορικής περιόδου στην κατεύθυνση της ενεργητικής
άσκησης των μαθητών/μαθητριών στην αποκρυπτογράφηση κωδίκων διαφορετικού
είδους και στο συνδυασμό πληροφοριών από διαφορετικού τύπου ιστορικές πηγές,
δεξιότητες απαραίτητες για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Σακκά Βασιλική, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Μεσσηνίας, Κινηματογραφική
Tέχνη και σχολείο. Η κινηματογραφική εικόνα ως μέσο επικοινωνίας και ανάπτυξης
κριτικής σκέψης: Φιλμ και διαθεματικές προσεγγίσεις στη Γλώσσα – Ιστορία - Πολιτική
Επιστήμη. Η έννοια των συνόρων
Η κινηματογραφική γλώσσα αξιοποιείται όλο και περισσότερο στη διδακτική πράξη,
με στόχο την ανάδειξη της βιωματικότητας και διαθεματικότητας στις προσεγγίσεις των
μαθησιακών αντικειμένων - συχνά όμως προσχηματικά ή χωρίς κατάλληλη
προετοιμασία. Η αξιοποίηση εικόνας και λόγου λειτουργεί προσθετικά στη μαθησιακή
διαδικασία6 και καλλιεργεί τον κριτικό γραμματισμό, ενώ η κριτική ανάγνωση των
εικόνων είναι ζήτημα διεπιστημονικής προσέγγισης (επικοινωνιακές μέθοδοι, ιστορία
τέχνης, φιλοσοφία, γλώσσα, κοινωνία, πολιτική κλπ) με στόχους τον ιστορικό, τον
οπτικό και τον μιντιακό γραμματισμό (visual & media literacy). Άλλωστε «η όραση
έρχεται πριν από τις λέξεις» και είναι αυτή που «εγκαθιδρύει τη θέση μας στον κόσμο»,
ενώ «η σχέση ανάμεσα σε αυτό που βλέπουμε και σε αυτό που γνωρίζουμε δεν είναι ποτέ
ξεκαθαρισμένη»7. Η συστηματική προσέγγιση της κινηματογραφικής γλώσσας
υπακούσει σε συγκεκριμένες πειθαρχίες και προτείνεται για τους μαθητές του Λυκείου

μέσα από ένα συνδυασμό μαθησιακών αντικειμένων με όχημα τον ελεύθερο χώρο
δράσης των ερευνητικών εργασιών και με θέμα τα σύνορα κάθε μορφής.
Σακκά Κωνσταντίνα, Σχολική Σύμβουλος Μουσικής Δυτικής Ελλάδος,
Ανακαλύπτοντας με διαφορετική προσέγγιση τον άγνωστο κόσμο της κλασικής μουσικής
Επειδή η «κλασσική μουσική» είναι μια μουσική άγνωστη στο μαθητικό δυναμικό και
ακούγεται ως «σοβαρή» «παλιά» κ.α. προσπάθησα να την γνωρίσω στους μαθητές/τριες
ως εξής: Χρησιμοποιώντας κομμάτια γνωστά όπως «Μικρή νυχτερινή μουσική» του
Μότσαρτ, «Κάρμινα Μπουράνα» του Κάρλ Όρφ, «Εποχές» του Βιβάλντι και αμέσως
διαπιστώθηκε η «χρήση» της σε διαφημίσεις και πολιτικά κόμματα κ.α. Μιλήσαμε γιατί
να γίνεται επιλογή τέτοιας μουσικής, την εποχή που γράφτηκε η μουσική, την
αντιμετώπιση που είχαν οι συνθέτες το ότι δεν ήταν προνόμιο όλου του λαού όπως είναι
σήμερα και βγήκαν πολύ όμορφες ιδέες. Άλλη επιλογή ήταν ακρόαση της 6ης
συμφωνίας του Μπετόβεν σε συνδυασμό με ζωγραφική.
Τα προαναφερόμενα είναι προσωπικές απόπειρες, προκειμένου να προσελκύσω το
ενδιαφέρον του μαθητικού δυναμικού να «προβληματιστούν» στον τρόπο που θα
πρέπει να επιλέγουν τη μουσική καθώς δεν «διαφημίζεται» η ποιότητα στην τέχνη και
να έχουν μια «σφαιρική» αντίληψη στα είδη μουσικής. Επειδή στην περιοχή μας το
2008 είχαμε τις πυρκαγιές μέσα από τη θεματική “ ΔάSOS Πράσινος Πλανήτης»
διοργανώνοντας μαθητικό φεστιβάλ , τα παιδιά εκφράστηκαν με ποιήματα(για τους 65
που κάηκαν), χορογραφίες (πράσινα δέντρα και καμμένα), στίχους προσαρμοσμένους
σε μελωδία γνωστού τραγουδιού και μιλώ για συμμετοχή 300 μαθητών/τριών. Πάντα
ανάλογα με το μαθητικό δυναμικό υπάρχει πρόκληση ανεύρεσης μεθοδολογίας και
πρακτικής προσέγγισης.
Σεπυργιώτη Μαρία, Αγγλικής, 1ο Γυμνάσιο Αμαρουσίου, Οι τέχνες στην πράξη και
στην τάξη: προτάσεις για εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης μέσα από
την τέχνη, με αφορμή ένα πρόγραμμα ERASMUS
Στόχος μου είναι να αναδείξω και να μοιραστώ με τους συναδέλφους μου τις διδακτικές
προσεγγίσεις που έχω εφαρμόσει στο σχολείο μου και οι οποίες αξιοποιούν διάφορες
μορφές τέχνης. Για κάθε διδακτική πρακτική θα υπάρχουν βιντεοσκοπημένα
αποσπάσματα και παραδείγματα από την εφαρμογή τους στην πράξη.
Θεατρικό παιχνίδι:”Act it out as if...”,
Δραματοποίηση: Μετατρέποντας ένα κείμενο σε δημιουργικό διάλογο
Θεατρικό έργο: Το θέατρο σαν “παιδαγωγικό εργαλείο”, με αποσπάσματα σχολικών
θεατρικών παραστάσεων
Graffitι : αισθητική παρέμβαση στο περιβάλλον του σχολείου
Rap song: η μουσική διάσταση στην εκπαίδευση, με τον μαθητή στη θέση του
δημιουργού/στιχουργού
Cartoons: Οι ιδέες και οι γνώσεις παίρνουν μορφή με την αξιοποίηση των ψηφιακών
μέσων και των τεχνικών δεξιοτήτων του μαθητή
Ποίηση: ψηφιακή παρουσίαση ποιήματος με επιλογή έργων ζωγραφικής ή
φωτογραφίας
Φωτογραφία: έκθεση φωτογραφίας πάνω σε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες Η
γλώσσα της εικόνας : Επιλογή και αξιοποίηση εικαστικών έργων για την παρουσίαση
θεματικών ενοτήτων στη συνολική εκπαιδευτική διαδικασία
Αναπαράσταση έργου ζωγραφικής : με σωματική έκφραση, οι μαθητές ζωντανεύουν
έναν πίνακα ζωγραφικής

Το Power Point στην υπηρεσία του μαθήματος : εμπειρίες μάθησης και διδακτικό υλικό
με τη χρήση εικόνων αναφοράς διαφόρων μορφών τέχνης
Αφίσες και διαφήμιση: Μέσα από τα οπτικοακουστικά σύμβολα του σύγχρονου
πολιτισμού, γλώσσα και τέχνη συμβαδίζουν για βιωματική μάθηση στο σχολείο.
Σούλη Αλεξάνδρα, Σχολική Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών Δ.Ε., Ηπείρου, Κριτικός
αναστοχασμός μεθόδων και διδακτικών πρακτικών στην πολύμορφη σχολική τάξη με
βάση τη Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσω της τέχνης του κινηματογράφου
Η παρούσα εργασία αφορά σε επιμόρφωση συνολικής διάρκειας 3 1/2 ωρών με τη
μορφή βιωματικού εργαστηρίου στο εργαστήριο Πληροφορικής του1ου ΓΕΛ Άρτας,
στις 12/12/2014. Την ομάδα στόχο αποτελούσαν εκπαιδευτικοί Φυσικών Επιστημών
σχολικών μονάδων του νομού Άρτας και εκπαιδευτικοί οι οποίοι δίδασκαν τα
αντικείμενα των Ερευνητικών Εργασιών και των Βιωματικών Δράσεων στις σχολικές
μονάδες παιδαγωγικής ευθύνης της γράφουσας τη σχολική χρονιά 2014-2015. Το
εργαστήριο υλοποιήθηκε με βάση τη μέθοδο: Μετασχηματίζουσα Μάθηση Μέσα από
την Τέχνη. Ως μέσο ανάπτυξης κριτικού στοχασμού, χρησιμοποιήθηκαν επιλεκτικά
αποσπάσματα, διάρκειας μιας ώρας, από τη γαλλική κινηματογραφική ταινία:
«Ανάμεσα στους τοίχους» του Λοράν Καντέ.
Η επεξεργασία του κινηματογραφικού έργου έγινε με την τεχνική Visible Thinking, η
οποία βασίζεται σε συγκεκριμένη σειρά ερωτήσεων τις «ρουτίνες μάθησης». Γενικός
σκοπός του εργαστηρίου, ήταν, να συνειδητοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί την
αναγκαιότητα αναθεώρησης στερεότυπων συμπεριφορών και να αναγνωρίσουν τη
συνθετότητα και τις απαιτήσεις του ρόλου τους.
Οι στόχοι αφορούσαν:
 στον κριτικό αναστοχασμό της συμπεριφοράς τους στην πολύμορφη σχολική
τάξη ώστε να αναθεωρήσουν εσφαλμένες μεθόδους και διδακτικές πρακτικές. Μια
συμπεριφορά η οποία συσχετίστηκε με τα περιθώρια ανάπτυξης ουσιαστικού διαλόγου
και επικοινωνίας με τους μαθητές τους.
 στη διερεύνηση των πεποιθήσεών τους αναφορικά με την ισότιμη
αντιμετώπιση, τον αλληλοσεβασμό της ποικιλότητας και την αναγκαιότητα της
διαφοροποίησης των πρακτικών τους ανάλογα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των
μαθητών τους.
Σπυροπούλου Βασιλική, ΜΑ, Φιλόλογος, Θεατρολόγος, Ιδιωτικό «Νέα Γενιά
Ζηρίδη», Μία συνανάγνωση κωδίκων τέχνης : η ιδεαλιστική μετεγγραφή ενός ιστορικού
γεγονότος σε ποίηση (Δ. Σολωμού, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι») και σε ζωγραφική ( Θ.
Βρυζάκη, «Έξοδος του Μεσολογγίου»)
Μετά τη διδασκαλία του Δ. Σολωμού, και μάλιστα αποσπασμάτων από τους
«Ελεύθερους Πολιορκημένους», και ιδιαίτερα του 9ου Αποσπ, Β΄ Σχεδιάσματος των
«Ελ. Πολιορκημένων», προβάλλεται ο πίνακας του Θ. Βρυζάκη, «Η Έξοδος του
Μεσολογγίου», οπότε οι μαθητές καλούνται να αποκωδικοποιήσουν τις ψυχικές,
πνευματικές, ιδεολογικές και λοιπές εμπειρίες της ιστορικής ζωγραφικής και να τις
συνδυάσουν με τις αντίστοιχες της ποιητικής του Δ. Σολωμού.
Σκοπός της διδασκαλίας είναι να παρακολουθήσουν και να κατανοήσουν οι μαθήτριες
και οι μαθητές τη μετεγγραφή ενός ιστορικού γεγονότος σε δύο κώδικες Τέχνης, την
ποίηση και τη ζωγραφική, καθώς και την ομόλογη ιδεολογική «προκατάληψη» των
καλλιτεχνών τους.

Επιμέρους στόχοι είναι α) να κατανοήσουν τα επίπεδα των πολλαπλών αντιθέσεων της
ποιητικής του Σολωμού και μάλιστα τη σχέση σώματος – ψυχής. Προπάντων να
συλλάβουν την ακεραιότητα της «ηθικής Παραδείσου» που καθαγιάζει τους Εξοδίτες
ήρωες και κατανικά τα εξωτερικά ενάντια, β) να διερευνήσουν ανάλογες αντιθέσεις
στο ζωγραφικό έργο του Θ. Βρυζάκη και μάλιστα να εντοπίσουν την αναλογία /
ιδεολογική ομοιότητα με τον Δ. Σολωμό (στο θέμα της απόδοσης σώματος και ψυχής)
με την αποκωδικοποίηση των συμβολισμών του πίνακα, γ) να έρθουν σε μία πρώτη
επαφή με το κίνημα του Ρομαντισμού / Ιδεαλισμού, και να ερευνήσουν τα
χαρακτηριστικά του στην Τέχνη. Να προσπαθήσουν να εφαρμόσουν τους
συμβολισμούς που έμαθαν σε ανάλογες απεικονίσεις, δ) Να αναρωτηθούν για τα
σύγχρονα γεγονότα και την πιθανή ζωγραφική ή άλλου είδους απεικόνισή τους
(εστίαση σε σύγχρονα σκίτσα που σχολιάζουν επίκαιρα ιστορικά γεγονότα)
Στίγκα Καλλιόπη, Δρ, Μουσικολόγος, ΙΕΠ & Όλγα Τσαγκούρη, Ιστορικός, ΜΑ,
ΙΕΠ, Μελετώ τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία μέσα από μια μελωδία…
Ο διακεκριμένος Έλληνας μουσικολόγος Γεώργιος Αμαργιανάκης (1938- 2003) στο
έργο του Εισαγωγή στην ελληνική δημοτική μουσική (Αθήνα, 1999) υποστηρίζει ότι
«η μουσική των δημοτικών τραγουδιών λόγω της προφορικής παράδοσής τους,
παρουσιάζει μεγαλύτερη αντίσταση στις επιρροές, τις αλλοιώσεις και τις προσαρμογές
σε σχέση με το ποιητικό κείμενο το οποίο υφίσταται συνεχή επεξεργασία στο στόμα
του λαού και προσαρμόζεται στα ιδεολογικο-πολιτιστικά δεδομένα της εκάστοτε
εποχής». Με βάση την παραπάνω θέση και στο πλαίσιο της προώθησης και ανάπτυξης
της «ολιστικής μάθησης», προτείνεται η ακόλουθη διδακτική προσέγγιση: Μελετώ την
σύγχρονη ελληνική Ιστορία μέσα από μια μελωδία…, στους εκπαιδευτικούς Φιλολόγους
και Μουσικούς, οι οποίοι επιθυμούν να εφαρμόσουν μια ιδιαίτερη διδακτική πρακτική
στους μαθητές της Γ’ Γυμνασίου. Το διδακτικό εγχείρημα επιδιώκει να αναδείξει τη
σχέση των ιδιαίτερων χαραχτηριστικών διαφορετικών ιστορικών περιόδων μέσω του
δημοτικού τραγουδιού καθώς αυτό εκφράζει επιδιώξεις, όνειρα, επιθυμίες και
απογοητεύσεις του φαντασιακού μιας ιστορικής κοινότητας. Συγκεκριμένα,
αντικείμενο μελέτης θα αποτελέσουν τα δημοτικά τραγούδια: Κάτω στου Βάλτου τα
χωριά, Σαμιώτισσα και Πότε θα κάνει ξαστεριά; τα οποία μετασχηματίστηκαν και
τροποποιήθηκαν μέσα στο χρόνο διατρέχοντας κομβικά ιστορικά σημεία. Καθόλα
διαφορετικές χρονικές περίοδοι από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα που φαίνεται να μην
έχουν κανένα κοινό χαραχτηριστικό στοιχείο έρχονται να ενωθούν, να φανερώσουν τις
ομοιότητες και τα παρόμοια γνωρίσματά τους μέσα από την ίδια μελωδία. Σκοπός της
εν λόγω διδακτικής πρακτικής είναι αρχικά οι μαθητές να διερευνήσουν, να
αφουγκραστούν και να κατανοήσουν τα βαθύτερα χαραχτηριστικά των εν λόγω
ιστορικών περιόδων αλλά κυρίως να αντιληφθούν τις «γέφυρες επικοινωνίας» μεταξύ
κοινωνίας και τέχνης.
Συλαίου Στέλλα, Δρ, Αρχαιολόγος, Ερευνήτρια ΑΠΘ, Λεωνίδας Γκέλος, Στέγη
Τεχνών Σκόδρας & Γιάννης Ζιώγας, Επίκουρος Καθηγητής, Εικαστικών και
Εφαρμοσμένων Τεχνών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Διδακτική της Σύγχρονης
Τέχνης: ακολουθώντας τις διαδρομές του βλέμματος
Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει μια πρόταση για διδασκαλία της σύγχρονης
τέχνης με την χρήση έργων τέχνης που δημιουργήθηκαν με την βοήθεια ενός eye
tracker, ενός μηχανισμού που καταγράφει την κίνηση του βλέμματος. Πιο
συγκεκριμένα, αναδεικνύονται δύο βασικοί άξονες: (α) τα έργα που δημιουργήθηκαν

με την αναδυόμενη τεχνολογία καταγραφής του βλέμματος αποτελούν πηγή έμπνευσης
για τους συμμετέχοντες, που είναι μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και (β) η
προσπάθεια του εκπαιδευτή, ο οποίος -σε στενή συνεργασία με τους μαθητές-
δημιουργεί μια νέα διδακτική προσέγγιση της τέχνης εφαρμόζοντας τις αρχές της
μεθοδολογίας συνεργατικού σχεδιασμού. Οι μαθητές αποκωδικοποιούν τα έργα τέχνης,
αναλαμβάνουν έναν ενεργό ρόλο στην διαδικασία, καταθέτουν την άποψή τους και
εκφράζονται δημιουργικά. Ακόμη, θα παρουσιαστούν τα 6 στάδια διδασκαλίας της
τέχνης: 1. προπαρασκευή και ανάκληση παλαιότερων εμπειριών και προγενέστερων
γνώσεων, εστίαση στην φυσιολογία του ματιού (με αναφορές από το μάθημα της
Βιολογίας της 1ης Λυκείου), 2. παρουσίαση εικαστικών έργων τα οποία έγιναν με την
χρήση λογισμικού καταγραφής του βλέμματος, παράθεση επιστημονικής και εικαστικής
ορολογίας, παρατήρηση και επεξηγηματικός διάλογος του εκπαιδευτή με τους μαθητές, 3.
σύγκριση και σύνδεση των γνώσεων και των εμπειριών με τα έργα, 4. δημιουργία νέας
γνώσης με την δυνατότητα εναλλακτικών νοηματοδοτήσεων, αναφορές σε έργα που
έγιναν μέσα στα πλαίσια εικαστικών δράσεων, 5. αυτενέργεια και δημιουργία νέων
καλλιτεχνικών έργων, 6. αυτόνομες και συνεργατικές παρουσιάσεις των νέων έργων και
των διαδικασιών τους, διάλογος επάνω στις διαφορετικές διαδρομές του βλέμματος και
στην χρήση του eye tracker στην σύγχρονη τέχνη.
Σχοινά Κατερίνα, Φιλόλογος, ΔΔΕ Ροδόπης, Από τη Λογοτεχνία στις εικαστικές τέχνες:
η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου
Η θεματική ενότητα «Τα φύλα στη λογοτεχνία» (Μάθημα Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας
Α΄ τάξης Γενικού Λυκείου) μπορεί να συμπεριλάβει, μεταξύ άλλων, στα αντικείμενα
μελέτης της το αμφιλεγόμενο θέμα της γυναικείας γραφής. Η περίπτωση της ποιήτριας
Μάτσης Χατζηλαζάρου είναι, στην κατεύθυνση αυτή, ιδιάζουσα και γι’αυτό
ενδιαφέρουσα: η γυναικεία σωματική γραφή της Χατζηλαζάρου διαρρηγνύει τα
στεγανά της λογοτεχνίας των ομοφύλων της και εμπλουτίζεται, επιπλέον, με την
εικαστική γλώσσα που η ποιήτρια διδάχθηκε κυρίως από τον Ανδρέα Εμπειρίκο, από
τον ζωγράφο Χαβιέ Βιλατό, καθώς και από την επαφή της με την πλούσια παρισινή
καλλιτεχνική σκηνή των μέσων του εικοστού αιώνα. Η παρούσα εισήγηση επιχειρεί τη
συνεξέταση επιστολών της Χατζηλαζάρου από την αλληλογραφία της με τον Εμπειρίκο
μαζί με αποσπάσματα από το σύνολο του ποιητικού της έργου, με σκοπό να
αποκαλυφθεί έτσι η ιδιαίτερη λογοτεχνική διαδρομή της ποιήτριας: αφενός από το
προσωπικό βίωμα στην καθολικότητα, αφετέρου από την ποίηση στη ζωγραφική, αλλά
και στην Τέχνη εν γένει.
Σωτήρχου Φωτεινή, Δρ Θεατρολόγος & Κωνσταντίνα Σωτήρχου, Φιλόλογος
ιδιωτικής εκπαίδευσης, Διδακτική της τέχνης, περιβάλλον και νέες τεχνολογίες
Η Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες υλοποιείται από το 2007 από το Τμήμα
Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας με
προϊόντα πρωτογενείς εικαστικές δράσεις (http://visualmarch.eetf.uowm.gr/). Η πορεία
στο φυσικό περιβάλλον των Πρεσπών είναι μια πορεία επικοινωνίας τόσο μεταξύ όσων
συμμετέχουν, όσο και με το περιβάλλον που ανακαλύπτουν κατά μήκος της διαδρομής
και αποτελεί αφετηρία για την δημιουργία εικαστικών έργων περιβαλλοντικής τέχνης.
Η παρούσα ανακοίνωση αναφέρεται σε συγκεκριμένα παραδείγματα τόσο στο πλαίσιο
της Εικαστικής Πορείας των Πρεσπών, όσο και ευρύτερα σε άλλες περιοχές, όπως το
Μοσχάτο, Αθηνών, το Μπρούκλυν και το Τέξας των Ηνωμένων Πολιτείων κ.ά.
Παρουσιάζει την χρήση νέων τεχνολογιών για την διερεύνηση του τοπίου, αλλά και την

διδακτική της περιβαλλοντικής τέχνης μέσω τους διαφορετικούς τρόπους βίωσης του
τοπίου και προτείνει τρόπους ενσωμάτωσης στην εκπαιδευτική διαδικασία του
σχολείου.
Τουρνά Χαρινέλλα, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Δ΄ Αθήνας, Δρόμοι, ανδρείκελα
και το μήλο που δεν είναι μήλο σ΄ ένα σχολικό βιβλίο φιλοσοφίας
Πρόσφατες τάσεις στις περιοχές της φιλοσοφικής ανθρωπολογίας και των πολιτισμικών
σπουδών γενικότερα ορίζουν νέους προσανατολισμούς για τη διδασκαλία της
φιλοσοφίας. Πρόκειται για τη διερεύνηση των ανθρωπολογικών αναγκών στις οποίες
ανταποκρίνεται η φιλοσοφία. Οι πολιτισμικές σπουδές θεωρούν ως αντικείμενό τους
όλους τους τρόπους με τους οποίους συγκροτούνται οι πολιτισμικές μας ταυτότητες.
Διαπιστώθηκε ότι τα σχολικά εγχειρίδια γενικά δεν «ανοίγονται» αρκετά σε όλους τους
τύπους σημαίνουσας γραφής, γι αυτό η συγγραφική ομάδα του παρόντος σχολικού
βιβλίου φιλοσοφίας συμπεριέλαβε σύντομα αποσπάσματα από κινηματογραφικά έργα,
συνθήματα σε τοίχο, γελοιογραφίες, πίνακες ζωγραφικής από τη Metaphyka pittura
κ.λπ. γιατί αναρωτήθηκε: Αρκεί ο παραδοσιακός σκοπός της ιστορικής συγκρότησης της
πολιτισμικής ταυτότητας του μαθητή μέσα από κείμενα του «φιλοσοφικού κανόνα» ή είναι
σκόπιμο να βοηθηθεί ο μαθητής να συγκροτήσει την κοινωνική του ταυτότητα και μέσα
από σύγχρονα φιλοσοφικά κείμενα ή οιονεί φιλοσοφικά;
Το εικαστικό υλικό του συγκεκριμένου βιβλίου έχει σημαντικό λειτουργικό χαρακτήρα.
Κρίθηκε απαραίτητο το εποπτικό υλικό να περιέχει το στοιχείο της διδακτικής
λειτουργικότητας. Αυτό σημαίνει ότι μεταξύ του κειμένου και του εποπτικού υλικού
υπάρχει αμφίδρομη σχέση και παραπεμπτικότητα: το κείμενο θα καταλήγει ή και θα
προεκτείνεται στην οικεία εικόνα και, αντιστρόφως, η εικόνα θα ενθαρρύνει την
επιστροφή στο κείμενο με σκοπό τη βαθύτερη κατανόησή του
Αν θέλουμε να υπομνηματίσουμε ή να σχολιάσουμε εικαστικά τη φιλοσοφική στάση
ζωής μπορούμε να δείξουμε ως διδακτικό παράδειγμα στους μαθητές/τριες μας ή να
χρησιμοποιήσουμε ως αφόρμηση τον πίνακα του Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, Το αίνιγμα του
χρησμού, 1910. Ένα δόκιμο εργαλείο ανάλυσης και ερμηνείας ζωγραφικής είναι το
εικονολογικό μοντέλο ανάλυσης του Έρβιν Πανόφσκι, σύμφωνα με το οποίο σε κάθε
έργο τέχνης μπορούμε να διακρίνουμε τρεις αναβαθμούς.
Το έργο τέχνης, ως μια διανοητική περιπέτεια και ως δημιουργικό «κατασκεύασμα»
που διαθέτει τους δικούς του βαθμούς ελευθερίας, αποτελεί έναν ανασχηματισμό της
πραγματικότητας και έτσι συναντάται με τη φιλοσοφία σ’ ένα κοινό πεδίο δρώσας
σκέψης.
Τριβυζά Βασιλική, Εικαστικός, 4ο Γυμνάσιο Ελευσίνας, Ιστορία τέχνης και νέες
τεχνολογίες
Η Ιστορία της Τέχνης αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο για την ιστορική ακολουθία της
ίδιας της Τέχνης, αλλά και ένα µέσο αισθητικής εξέλιξης, πηγή δηµιουργικών
ερεθισµάτων και µια συνεχής αναφορά σε ατοµικά και κοινωνικά πρότυπα και
πληροφορίες ανά τους αιώνες. Στον αντίποδα της ιστορικής µνήµης βρίσκεται η
διαχείριση και η προσβασιµότητα σ’ αυτή που γίνεται µέσω των νέων τεχνολογιών.
Συνεπώς, οι δυο βασικοί άξονες είναι εκείνοι του γνωστικού αντικειµένου και του
µέσου προσέγγισης µε µοναδικό σκοπό το βιωµατικό αποτύπωµα της γνώσης στον
µαθητή µέσω της κριτικής και αισθητικής του καλλιέργειας και εν τέλει συνέπειας. Σ’
αυτό το πλαίσιο ανέπτυξα ένα πρότυπο παρουσίασης σε ηλεκτρονική µορφή και
παρουσίαση µε tablet των εικαστικών κινηµάτων µέσα από το οποίο οι µαθητές

έρχονται σε επαφή σταδιακά µε: Ι. Το κίνηµα (αναφορά στην ετυµολογία, τον χρόνο,
τον χώρο ανάπτυξης και τα χαρακτηριστικά αυτού) ΙΙ. Επιλογή κύριων εκπροσώπων
του κινήµατος (συνοπτικό βιογραφικό του καλλιτέχνη και παρουσίαση έργων του ) ΙΙΙ.
Οι µαθητές (σ’ αυτό το σηµείο παρουσιάζονται έργα µαθητών περασµένων ετών). Μ’
αυτόν τον τρόπο, οι µαθητές προσλαµβάνουν µια θεωρητική πληροφορία που
µετουσιώνεται σε οπτικό ερέθισµα από τα έργα των καλλιτεχνών και εν συνεχεία µια
σχετική ταύτιση µέσα από την προσέγγιση έργων συµµαθητών τους. Αυτός ο
συγκεκριµένος τρόπος, όσο απλός κι αν φαίνεται, έχει µια συγκεκριµένη δοµή, που
εµπλουτίζει τα αισθητικά κριτήρια των µαθητών µε στοχευµένη πληροφορία,
αναπτύσσει την κριτική τους σκέψη µε επιχειρηµατολογία, τι είναι αυτό που τους
αρέσει ή όχι και γιατί σε σχέση µε τις θέσεις και τον σκοπό του κινήµατος. Τέλος,
ενθαρρύνεται η δηµιουργικότητά τους καθώς παρατηρούν ότι µε κάποιους
δηµιουργικούς περιορισµούς και κανόνες µπορούν να εκφραστούν και παράλληλα να
κατανοήσουν και να βιώσουν τη γνώση.
Τσέκου Μαρίνα, Ιστορικός Τέχνης, Επιμελήτρια Εκπαίδευσης (ΕΜΣΤ), Χαρά
Μπρίντεζη, Βιβλιοθηκονόμος MSc., Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης Ιδρύματος Ευγενίδου &
Κατερίνα Πετροπούλου, Βιβλιοθηκονόμος Ιδρύματος Ευγενίδου, Σχεδιάζοντας ένα
βιωματικό εργαστήριο για την ανάπτυξη ερευνητικής εργασίας με θέμα τη σχέση της
Σύγχρονης Τέχνης με την Επιστήμη και την Τεχνολογία - Μια συνεργασία της
Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ευγενίδου (ΒΙΕ) με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
(ΕΜΣΤ)
Η Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου (ΒΙΕ) σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο
Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) έχει σχεδιάσει και προτείνει στους/στις εκπαιδευτικούς ένα
βιωματικό εργαστήριο, το οποίο αξιοποιεί έργα σύγχρονης τέχνης από τις συλλογές του
ΕΜΣΤ, με σκοπό την εξοικείωση των μαθητών και μαθητριών με τη μεθοδολογία
έρευνας που απαιτεί μια ερευνητική εργασία. Το θέμα συνδέεται άμεσα με τις
«Βιωματικές δράσεις» του Γυμνασίου.
Το εργαστήριο αναπτύσσεται ως εξής: αρχικά οι μαθητές, μέσα από επιλεγμένα έργα
σύγχρονης τέχνης, προσεγγίζουν βιωματικά τις έννοιες «Σύγχρονη Τέχνη»,
«Επιστήμη», «Τεχνολογία» και διακρίνουν τη μεταξύ τους σχέση. Παράλληλα,
εντοπίζουν πώς η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν επηρεάσει την τέχνη, ως προς τα
μέσα που οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν, ως προς τη θεματολογία των έργων και ως
προς τη σχέση θεατή – έργου τέχνης.
Στη συνέχεια, αξιοποιώντας τη δυναμική της ομάδας και με τη διαδικασία της
ανατροφοδότησης, οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να απαντήσουν σε
συγκεκριμένα ερωτήματα, χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που ήδη άκουσαν για το
θέμα, καθώς και επιπλέον σχετικές πληροφορίες που θα εντοπίσουν από την ποικιλία
πληροφοριακών πηγών που τους προσφέρει η βιβλιοθήκη. Με αυτόν τον τρόπο, οι
μαθητές αναπτύσσουν δεξιότητες που απαιτούνται για να καταστούν δια βίου
πληροφοριακά εγγράμματοι, αφού εισάγονται σε βασικές ενότητες Πληροφοριακής
Παιδείας (Information literacy): εισαγωγικά σημεία μεθοδολογίας έρευνας, εξοικείωση
με τον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης μιας σύγχρονης βιβλιοθήκης, αναζήτηση
πληροφοριών από αξιόπιστες πηγές βάσει του θέματος, διασταύρωση και αξιολόγηση
ηλεκτρονικών και έντυπων πηγών πληροφόρησης, εξοικείωση με θέματα πνευματικών
δικαιωμάτων, σύνταξη και συγγραφή της εργασίας και της συνοδευτικής βιβλιογραφίας
της.

Τσιγκαροπούλου Αθηνά, Δρ, Φιλόλογος, Γενικό Εκκλησιαστικό Λύκειο-Γυμνάσιο
Νεαπόλεως Θεσσαλονίκης, Η αξιοποίηση της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στη διαθεματική
διδακτική προσέγγιση του μαθήματος της Λογοτεχνία. Μελέτη περίπτωσης: Η
μεταβυζαντινή τέχνη ως πολυμέσο ένταξης, μάθησης, ανάπτυξης, θεραπείας
Στο πλαίσιο της εισήγησης αυτής θα αναφερθούμε στην ένταξη του μαθήματος της
Λογοτεχνίας γενικής παιδείας στο πρόγραμμα: «Αγαπάμε την πόλη μας - Υιοθετούμε
τα μνημεία της» και στα παιδαγωγικά και ψυχοσυναισθηματικά οφέλη που
σημειώθηκαν στα πορίσματα της δράσης αυτής. Αρχικά, αφού επιλέξαμε κείμενα από
τα σχολικά βιβλία που αφορούν την πόλη της Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα την
παρουσίαση της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής της, «υιοθετήσαμε» το ναό των
δώδεκα Αποστόλων μέσω του παραπάνω προγράμματος, προκειμένου ταυτόχρονα με
την ανάγνωση των κειμένων να μελετήσουμε τα παραπάνω στοιχεία μέσα και από την
«ανάγνωση» των μνημείων. Στη συνέχεια χωρίσαμε τα παιδιά σε ομάδες που
ασχολήθηκαν με τον εντοπισμό πληροφοριών για την ιστορία και την τέχνη από τα
σχολικά βιβλία, το διαδίκτυο και τη σχετική βιβλιογραφία που τους υποδείξαμε.
Κατόπιν επισκεφτήκαμε το μνημείο προσεγγίζοντάς το ως ζώσα πηγή ανάγνωσης και
μάθησης. Επιτόπου προεκτείναμε τις σκέψεις μας για τις περιπτώσεις που η λογοτεχνία
μιλάει για τα μνημεία, αλλά και για τα μνημεία που «λογοτεχνούν», καθώς η διαδοχή
των παραστάσεων και της θέσης τους στο εικονογραφικό πρόγραμμα ξεδιπλώνει τα
βαθύτερα ιστορικά και θεολογικά μηνύματα αυτών. Η παραπάνω προσπάθεια
ολοκληρώθηκε με την πρόταση ενός αρχαιολογικού περιπάτου στην ευρύτερη περιοχή
του σχολείου μέσα από κείμενα λόγου, αλλά και τη ψυχοσυναισθηματική ωφέλεια και
τη θεραπεία που μας προσφέρουν οι πηγές, είτε οι γραπτές είτε οι εικαστικές,
καταγράφοντας παραδείγματα ήθους στις ψυχές μας.
Φασόη Κατερίνα, Φιλόλογος ΜΑ, Πρότυπο Γυμνάσιο Ιωνιδείου Σχολής Πειραιά,
Βωβός κινηματογράφος και Λογοτεχνία,
Στο προτεινόμενο εργαστήριο θα παρουσιαστεί ένα διδακτικό παράδειγμα αξιοποίησης
των ταινιών του βωβού κινηματογράφου στη διδασκαλία των κειμένων νεοελληνικής
λογοτεχνίας της Β´ Γυμνασίου. Συγκεκριμένα θα αξιοποιηθεί η ταινία του Charlie
Chaplin The immigrant, σε συνδυασμό με λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στο
ζήτημα της μετανάστευσης. Στόχος της διδασκαλίας είναι η παρουσίαση ενός
διδακτικού παραδείγματος συγκριτικής ανάγνωσης ενός κινηματογραφικού και ενός
λογοτεχνικού έργου, παράλληλα με την ανάπτυξη πρακτικών δημιουργικής γραφής, με
βάση ένα έργο του βωβού κινηματογράφου. Στο εργαστήριο ε;iναι δυνατόν να
συμμετέχουν 20 εκπαιδευτικοί. Στη διεξαγωγή της διδασκαλίας θα ακολουθηθεί η
ομαδοσυνεργατική μέθοδος, θα διανεμηθούν Φύλλα Εργασίας με δραστηριότητες, πριν
την παρακολούθηση, κατά την παρακολούθηση και μετά την παρακολούθηση της
ταινίας.
Η διδασκαλία αυτή έχει κατ’ επανάληψη πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του μαθήματος
της Λογοτεχνίας της Β´ Γυμνασίου στο Πρότυπο Γυμνάσιο της Ιωνιδείου Σχολής
Πειραιά. Προτεινόμενη διάρκεια εργαστηρίου: 2 ώρες.
Φατσέα Αδαμαντία, Σχολική Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής Δωδεκανήσου, «Αν
μπορούσαμε να το πούμε, δεν θα υπήρχε ανάγκη να το χορέψουμε» (Γκαρωντύ): ο χορός
στη Φυσική Αγωγή

Ο χορός ως διδακτικό αντικείμενο, εντάσσεται στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής, ήδη
από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, χωρίς όμως να επικεντρώνεται στην κατάκτηση της
τεχνικής αρτιότητας, αλλά χρησιμοποιώντας το σώμα ως «εργαλείο», στοχεύει στο να
δημιουργήσουν οι μαθητές/τριες , να δράσουν και τελικά να επικοινωνήσουν. Κύριος
σκοπός της εισαγωγής του χορού στην εκπαίδευση είναι η ανάπτυξη του ψυχοκινητικού
τομέα του παιδιού, της αισθητικής του εκτίμησης, της προσωπικότητας και της
κοινωνικής του συμπεριφοράς.
Ο χορός, σε κάθε μορφή του, μέσα από την κινητοποίηση όλων των μυϊκών ομάδων
του σώματος γυμνάζει όλο το σώμα, το δυναμώνει, χαρίζει ευλυγισία, μαθαίνει στο
παιδί να στέκεται, να περπατά σωστά, να κατανοεί τη θέση του στο χώρο, να διερευνά
τον εαυτό του, να εκφράζει όσα δεν μπορεί να πει λεκτικά, με αποτέλεσμα να αποκτά
αυτοπεποίθηση. Σε συνδυασμό με τη μουσική, ο χορός συμβάλλει στην ισορροπία της
ψυχής.
Ο μαθητής διδάσκεται να ελέγχει το σώμα του, με αποτέλεσμα να αποκτά αρμονία στην
κίνηση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Susana Noemi Abigador «Το σώμα είναι το
κουκούλι της ψυχής. Πλάθοντας με την κίνηση το περίβλημα, αφήνεις την ψυχή να
πετάξει. Κι εκείνη, επιστρέφοντας, σου προσφέρει βαθιά Αρμονία».
Ο χορός αναπτύσσει και διευρύνει την αισθητική των μαθητών/τριών και τους/ις φέρνει
σε επαφή με ποικίλα πολιτιστικά ιδιώματα του ελληνικού χώρου, αλλά και άλλων
χωρών.
Όμως ο χορός, επιλέγεται ακόμη, ως άσκηση για παιδιά που παρουσιάζουν διάφορα
σωματικά προβλήματα, που τα δυσκολεύουν στην κίνηση όπως είναι η πλατυποδία, η
σκολίωση, η κύφωση ή η λόρδωση.
Ο/Η εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, συνεκτιμώντας τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε
σχολικής μονάδας, τις προτιμήσεις των μαθητών/τριών, την τοπική πολιτιστική
κουλτούρα και τις ιδιαίτερες ικανότητες και γνώσεις που έχει, μπορεί να
προγραμματίσει ανάλογα το περιεχόμενο του μαθήματος με αντικείμενο τον χορό.
Φωτιάδου-Ζαχαρίου Θηρεσία, Σχολική Σύμβουλος Γαλλικής Β΄ Αθήνας & Στέλιος
Μαρκαντωνάκης, Σχολικός Σύμβουλος Γαλλικής Ανατολικής Αττικής, Η αξιοποίηση
του ραδιοφώνου στην ξενόγλωσση τάξη ως μέσον ανάπτυξης
(δια)πολιτισμικής συνείδησης
Οι σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις μιλούν για τη μετάβαση από τη διδασκαλία
στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας με επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τον
μαθητή ως κοινωνικό και πολυπολιτισμικό «δράστη» μέσα σε ένα πλαίσιο
αλληλοκατανόησης και συνέργειας. Ωστόσο, ο παραπάνω σκοπός δεν επιτυγχάνεται με
μια απλή προσομοίωση των συνθηκών ενός πολυγλωσσικού και πολυπολιτισμικού
περιβάλλοντος. Η δημιουργία αυθεντικών περιστάσεων επικοινωνίας και συνεργασίας
με στόχο την ανάπτυξη, όχι μόνο γλωσσικής επάρκειας αλλά και (δια)πολιτισμικής
συνείδησης, είναι ζητούμενο στην καθημερινή πρακτική του εκπαιδευτικού ξένων
γλωσσών.
Σε αυτή την προσπάθεια χρήσης της ξένης γλώσσας μέσα σε αυθεντικές περιστάσεις
επικοινωνίας, η δημιουργία ραδιοφωνικών εκπομπών προσφέρει εξαιρετικές
δυνατότητες ανάπτυξης δεξιοτήτων, τόσο γλωσσικών επικοινωνιακών όσο και
κοινωνικο-πολιτισμικών, που διατρέχουν οριζόντια όλα τα γνωστικά αντικείμενα.
Από μεθοδολογικής πλευράς, η παραγωγή ραδιοφωνικών εκπομπών αναπτύσσει όλες
τις γλωσσικές δεξιότητες προφορικού και γραπτού λόγου συντελώντας ταυτόχρονα
στην ανάπτυξη (δια)πολιτισμικής συνείδησης, μέσα από διερεύνηση και κριτική
ανάγνωση/ανάλυση της πληροφορίας. Στόχοι της συγκεκριμένης εισήγησης είναι:

- η ανάδειξη της προστιθέμενης αξίας που προκύπτει από την αξιοποίηση του
ραδιοφώνου στη διδακτική διαδικασία,
- η παρουσίαση τρόπων σύνδεσης της καινοτόμας αυτής πρακτικής με τους
στόχους και τη φιλοσοφία των Προγραμμάτων Σπουδών για τις ξένες γλώσσες,
- η πρόταση διδακτικών σεναρίων με έμφαση στην παραγωγή ραδιοφωνικού
περιεχομένου και με άξονα τη διάχυση (δια)πολιτισμικών στοιχείων.
Το μαθητικό ραδιόφωνο ως διδακτικό εργαλείο συμβάλλει σε μια ουσιώδη ενταξιακή
εκπαίδευση και προάγει τη δημοκρατική και διαπολιτισμική αγωγή στο σχολείο, καθώς
οι μαθητές έχουν φωνή ως συλλογικότητες, επικοινωνούν και καλλιεργούν δεξιότητες
που τους καθιστούν κριτικά σκεπτόμενους και εν δυνάμει ενεργούς πολίτες.
Χαζάπη Κατερίνα, ΠΕ15, ΜΑ & Δημήτριος Μπιτσόλας, Μαθηματικός, 4ο Γυμνάσιο
Γλυφάδας, Η τέχνη της φωτογραφίας στην υπηρεσία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
και Αγωγής: η εμπειρία των μαθητών
Ύστερα από μια πολυετή ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά πρόγραμμα στις ΔΔΕ
Κυκλάδων και Α΄ Αθήνας, αποφασίσαμε να δώσουμε νέα πνοή στην περιβαλλοντική
εκπαίδευση. Αρνηθήκαμε να μεταλαμπαδεύσουμε στους μαθητές μας στεγνά και
μίζερα τα δυσάρεστα και απαισιόδοξα σενάρια για το μέλλον του πλανήτη.
Καταλήξαμε λοιπόν, ότι μπορούμε να καλλιεργήσουμε την περιβαλλοντική συνείδηση
των παιδιών μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας, πραγματοποιώντας πλήθος
βιωματικών εργαστηρίων περιβαλλοντικής φωτογραφίας στον ελλαδικό χώρο (όπως
στους νομούς Θεσ/κης, Καστοριάς, Φλώρινας, Σερρών, Πιερίας, Ημαθίας, Κοζάνης,
Αττικής). Έτσι, καταφέραμε οι μαθητές μας διαρκώς να αποτυπώνουν, να
προβληματίζονται και να σχολιάζουν τη μαγεία και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος
μέσω του φωτογραφικού τους φακού τους.
Η περιβαλλοντική φωτογραφία μας κατέπληξε ευχάριστα. Καθώς διαθέτει μια
απίστευτη δυναμική, που δεν περιορίζεται στα όρια του σχολείου μας και των
περιβαλλοντικών εκδρομών και συναντήσεών μας, αλλά έχει κυριεύσει ολοκληρωτικά
τη ζωή των μαθητών μας (όπως διακοπές, αργίες, ελεύθερος χρόνος). Η φωτογραφική
μηχανή έχει μετατραπεί σε εργαλείο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και
εγρήγορσης με αισιόδοξο, ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο. Τρανή απόδειξη της
τετράχρονης επιτυχημένης πορείας του περιβαλλοντικού μας προγράμματος είναι ότι
τα τελευταία τρία χρόνια η ίδια ομάδα μαθητών (που αριθμεί περίπου τα 70 μέλη) μάς
ακολουθεί πιστά και ακούραστα από την Α΄ Γυμνασίου. Παράλληλα, διοργανώνουμε
ενδοσχολικούς διαγωνισμούς περιβαλλοντικής φωτογραφίας, στους οποίους
συμμετέχουν σύσσωμοι. Τέλος, στο συνέδριο θα μοιραστούμε μαζί σας την εμπειρία
των μαθητών μας, όπως κατατέθηκε μέσω ενός κατάλληλα διαμορφωμένου
ερωτηματολογίου.
Χάϊτα Σοφία, Εικαστικός, Διευθύντρια Γυμνασίου Λειψών & Γεωργία Λιαράκου,
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Αιγαίου, Η τέχνη γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο
σύγχρονο σχολείο και στην απομακρυσμένη κοινότητα
«Στο σύγχρονο σχολείο προετοιμάζονται οι μαθητές για θέσεις εργασίας που δεν
υπάρχουν ακόμη, στις οποίες θα χρησιμοποιείται τεχνολογία η οποία δεν έχει εφευρεθεί
ακόμα για να λυθούν προβλήματα τα οποία δεν αναγνωρίζουμε ακόμη ως
προβλήματα». Σε αναζήτηση ενός αντίβαρου στις δυσκολίες του σύγχρονου σχολείου
και ειδικότερα στους κινδύνους που διατρέχουν τα σχολεία στις απομακρυσμένες
κοινότητες-οι οποίες απειλούνται λόγω της ραγδαίας μείωσης του πληθυσμού, του

οικονομικού μαρασμού και της αλλοίωσης της πολιτισμικής ταυτότητας μέσω της
παγκοσμιοποίησης-σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε μια γέφυρα επικοινωνίας μέσω των
εικαστικών σε ένα απομονωμένο νησί μεταξύ του σχολείου και της κοινότητας. Η
κριτική παιδαγωγική του τόπου τροφοδότησε τον σκοπό και το περιεχόμενο της
παρέμβασης ενώ η a/r/tography παρείχε το μεθοδολογικό πλαίσιο για τη διερεύνηση
της αειφορίας στο νησί των Λειψών.
Χαρούπιας Αριστείδης, Σχολικός Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης &
Όλγα Ημέλλου, Σχολική Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Η τέχνη ως
‘κεντρικός επεξεργαστής’ στις διεργασίες ένταξης και ισότιμης συνεκπαίδευσης των
μαθητών ‘σε ανάγκη’ στη δευτεροβάθμια υποχρεωτική εκπαίδευση: Αναζητώντας την
ποιότητα και την αποτελεσματικότητα
Το 2012, με καθυστέρηση δεκαοχτώ ετών, εντάχθηκαν στην ελληνική εκπαιδευτική
νομοθεσία οι διατάξεις της Διακήρυξης της Σαλαμάνκα (Unesco, 1994), ενός κειμένου
με την μεγαλύτερη επιρροή στις εκπαιδευτικές εξελίξεις, διεθνώς. Στο πνεύμα της
διακήρυξης αυτής, σε κάθε παιδί και νέο που θεωρείται μαθητής ‘σε ανάγκη’
αναγνωρίζεται το δικαίωμα ιδιαίτερης παιδαγωγικής αντιμετώπισης και γενικότερης
μέριμνας. Οι αλλαγές αυτές αναδεικνύουν νέες προκλήσεις για τη δευτεροβάθμια
υποχρεωτική εκπαίδευση. Ο κύκλος της διεργασίας διδασκαλίαςμάθησης, ο οποίος
υλοποιεί τις κατευθύνσεις της ισότιμης συνεκπαίδευσης (inclusion), αναδεικνύει τα
κύρια σημεία, με την υλοποίηση των οποίων, το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεσμεύεται
να διασφαλίσει εκπαίδευση με όρους ισοτιμίας για όλους τους μαθητές ‘σε ανάγκη’.
Συμπληρωματικά, ο σχολικός θεσμός αναλαμβάνει να διασφαλίσει ένα περιβάλλον
μάθησης πολιτισμένο, δημοκρατικό και ενταξιακό, προκειμένου να γίνει δυνατή η
διασφάλιση της σταδιακής πορείας προς την πραγμάτωση του ποιοτικού και
αποτελεσματικού σχολείου για όλους τους μαθητές. Στα πλαίσια του σχολείου για
όλους, προτείνονται βασικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις στις στρατηγικές και τη
μεθοδολογία, οι οποίες είναι εφικτό να βελτιώσουν άμεσα και σημαντικά την ποιότητα
και την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών παιδαγωγικής και μέριμνας.
Σημαίνοντα ρόλο ανάμεσα στις υποστηρικτικές αυτές παρεμβάσεις μπορεί να
διαδραματίσει η φιλοσοφία του Θεματικού Αναλυτικού Προγράμματος, το οποίο
υλοποιείται με την Θεματική Προσέγγιση (Thematic Approach). Ως ‘κεντρικός
επεξεργαστής’ του Θεματικού Αναλυτικού Προγράμματος μπορεί να λειτουργήσει η
τέχνη, συνεπικουρούμενη από κατάλληλες αλλαγές στην παιδαγωγική φιλοσοφία, στις
στρατηγικές υποστηρικτικής παρέμβασης και στη μεθοδολογία.
Χατζηιερεμίας Συμεών, Διευθυντής Εσπερινού ΕΠΑ.Λ. Σύρου, Σύγχρονες
προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης Ενηλίκων: η μέθοδος της μετασχηματίζουσας μάθησης
μέσα από την αισθητική εμπειρία σε μία εφαρμογή στην επαγγελματική εκπαίδευση
Προσεγγίζουμε το θέμα της «Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσα από την Αισθητική
Εμπειρία» αναφερόμενοι στον Κόκκο (ΕΑΠ 2009-2011), σύμφωνα με τον οποίο η
¨αισθητική εμπειρία¨ που σχετίζεται με την μεθοδική παρατήρηση έργων τέχνης
σχετίζεται άμεσα και με την «μετασχηματίζουσα μάθηση».
Ο τρόπος αυτός προσέγγισης στη μαθησιακή διαδικασία γίνεται σταθερά πιο εμφανής
και επεκτείνεται σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Η αξιοποίηση της τέχνης ως
μεθόδου η οποία βοηθά στην ανάπτυξη του κριτικού στοχασμού και οδηγεί στο στόχο
της μετασχηματίζουσας μάθησης και ο ρόλος της αισθητικής εμπειρίας τονίζεται από
τον Mezirow (2007). Παράλληλα υπάρχουν και νέες τεχνικές που αφορούν στην

αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας και της τέχνης και μπορούν να ομαδοποιηθούν σ΄
αυτές που οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι παράγουν τέχνη και στοχάζονται πάνω σε αυτή
και σ΄ αυτές που εστιάζουν στην επαφή με έργα τέχνης μέσα από οργανωμένες και
στοχευμένες διδακτικές δραστηριότητες. Ο Perkins (1994) επισημαίνει ότι οι
εκπαιδευόμενοι με τη διαδικασία της μεθοδικής παρατήρησης ενός εικαστικού έργου
έρχονται σε επαφή με αυτό και έχουν την ευκαιρία όχι μόνο να εμπλουτίσουν την
αισθητική τους εμπειρία, αλλά και να καλλιεργήσουν μια κριτική στοχαστική διάθεση
απέναντι στα γεγονότα εντός και εκτός του εκπαιδευτικού πλαισίου. (Ακολουθεί
περιγραφή της εφαρμογής).
Χατζηκωντή Όλγα, Σχολική Σύμβουλος Φυσικών Αχαΐας & Ελένη Χάντζου –
Sangnier, Σχολική Σύμβουλος Γαλλικών Δυτικής Ελλάδας, Εκπαίδευση μέσα από την
τέχνη
Στην εργασία αυτή και στο πλαίσιο των διδακτικών μεθοδολογιών και πρακτικών των
εκπαιδευτικών, που είναι επηρεασμένες από διάφορες μορφές τέχνης, επιχειρείται ο
σχεδιασμός και η ανάπτυξη μιας διδακτικής διαθεματικής παρέμβασης στους μαθητές
Γ΄ Γυμνασίου και στα διδακτικά αντικείμενα της Γαλλικής γλώσσας και της Βιολογίας,
αξιοποιώντας την τέχνη ως διδακτικό εργαλείο. Το θέμα της διδασκαλίας είναι «Η
διαφορετικότητα των φυλών και οι προκαταλήψεις γύρω από αυτήν-ρατσισμός» και θα
αναπτυχθεί σε δυο(2) ή τρεις(3) διδακτικές ώρες των 40΄. Σκοπός της εργασίας είναι να
αναδείξει τις συστηματικές απόπειρες των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης να αξιοποιήσουν διάφορες μορφές της τέχνης στη διδακτική των
διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων., με την παραδοχή ότι οι διδακτικές
μεθοδολογίες και πρακτικές μπορούν να συμβάλουν καταλυτικά στην ουσιαστική
ένταξη των μαθητών στον εκπαιδευτικό θεσμό .
Θεωρούμε ότι ένα έργο τέχνης που θα επιλεγεί για διδακτικό σκοπό και είναι
προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις μιας διαδραστικής διδασκαλίας με έμφαση στην
παρατήρηση και την επικοινωνία αλλά και στα ψυχοκοινωνικά ενδιαφέροντα της
ηλικίας, συμβάλλει στην ανάπτυξη κριτικής προσέγγισης, και είναι αποτελεσματικό
εργαλείο ανάλυσης και σύνθεσης.
Απευθυνθήκαμε σε μαθητές αστικού κεντρικού Γυμνασίου και εφαρμόσαμε την
διδακτική παρέμβαση χρησιμοποιώντας: τα γνωστικά στοιχεία του κεφ. 5 , διατήρηση
και συνέχεια της ζωής
και Κεφ. 7. Εξέλιξη, Η εξέλιξη και οι «μαρτυρίες» της, Η εξέλιξη του ανθρώπου από τη
Βιολογία Γ΄ Γυμνασίου
και για το γνωστικό αντικείμενο της Γαλλικής γλώσσας στοιχεία σχετικά από την ύλη
της Γ' Γυμνασίου για τα χρονικά επιρρήματα, παρελθοντικούς χρόνους και λειτουργία
και χρήση των επιθέτων.
Επιλέξαμε τα ακόλουθα έργα τέχνης: Η οικοκένειά μου, Φρίντα Κάλο πίνακας
ζωγραφικής, Το πορτραίτο της Αντουανέττας Γκολσάλβους (1583), πίνακας ζωγραφικής,
η ταινία Maman regarde (4mn), το αντιρατσιστικό τραγούδι Cafe au lait και
απόσπασμα ποιήματος του Μπωντλαίρ για το προπατορικό αμάρτημα.
Η διδακτική παρέμβαση υλοποιήθηκε με την εφαρμογή των μεθόδων D. Perkins και
Visible Thinking, του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.
Συμπερασματικά: Σε κάθε περίπτωση η επιλογή ενός έργου τέχνης για εκπαιδευτικούς
σκοπούς πρέπει να γίνεται προσεκτικά, με στόχο την προστιθέμενη παιδαγωγική και
μαθησιακή αξία.

Χατσίδου Αφροδίτη, Διευθύντρια Ειδικού Επαγγελματικού Γυμνασίου και Λυκείου
Ιωαννίνων
Το Ειδικό σχολείο αποδέχεται το παιδί με τις ιδιαιτερότητές του και του δίνει τη
δυνατότητα να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες διαφοροποιώντας τη διδασκαλία και
προσαρμόζοντας την στις δυσκολίες αλλά και στις δυνατότητες του κάθε παιδιού
Επικρατούσα άποψη στην Ειδ. Αγωγή είναι ότι όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν
ανεξαρτήτως των δυσκολιών που έχουν (νοητικών κοινωνικο-συναισθηματικών,
κινητικών κ.α.) αρκεί να τους δοθούν οι πληροφορίες, με τον τρόπο που αυτά μπορούν
να προσλάβουν και να κατανοήσουν!
Τα εικαστικά μπορούν να διαδραματίσουν πρωτεύοντα ρόλο προς αυτήν την
κατεύθυνση αφενός γιατί μέσα από την διδασκαλία των εικαστικών, μπορούμε να
αξιοποιήσουμε πολλές διαφορετικές δυνατότητες τόσο των μαθητών όσο και της
τέχνης.
Η διδασκαλία μπορεί να γίνει ομαδοσυνεργατική, και να συνδέσει και να συνδυάσει
διαθεματικά πολλά μαθήματα, και να λειτουργήσει καταλυτικά στην προσέγγιση
διδακτικών αντικειμένων.
Πέραν της εκπαιδευτικής, διδακτικής διάστασης η καλλιτεχνική εμπειρία, ή εικαστική
δημιουργική πράξη, αναφερόμενη σε παιδιά και εφήβους με ειδικές ανάγκες, αναπηρία,
μαθησιακά προβλήματα κλπ. από μόνη της έχει και διάσταση θεραπευτική,
αξιοποιώντας την αφυπνιστική, καταλυτική και εγγενή θεραπευτική δύναμη της
Τέχνης, στο να επιτρέπει την έκφραση και την επι-κοινωνία, θεμελιώδεις ανάγκες για
τον Άνθρωπο.
Θεμελιώδης είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού, όσον αφορά στην εξειδικευμένη γνώση
του η οποία θα επιτρέψει μέσα από εμπιστοσύνη, πίστη και σεβασμό να δημιουργηθεί
το θεραπευτικό πλαίσιο με ένα ευρύ φάσμα αποτελεσμάτων. Η εικαστική δημιουργική
πράξη αλλά και ο ενήλικας συντονιστής μπορεί να γίνουν υποδοχείς συναισθημάτων
και «γέφυρα» επι-κοινωνίας όπως καμία άλλη ανθρώπινη λεκτική δραστηριότητα.
Χοχλιούρου Ελπίς, Αγγλικής, ΜΑ, 1ο Γυμνάσιο Πυλαίας & 2ο ΓΕΛ Θέρμης, The
heART of ART: Mona Lisa – η συνθετική δημιουργική εργασία (Project) στo πλαίσιo της
ευρύτερης παιδαγωγικής - μια διαθεματική προσέγγιση της διδακτικής εμπειρίας
Το περιεχόμενο της εισήγησης αναπτύσσεται με κεντρικό πυρήνα ένα έργο τέχνης, τη
Mona Lisa. Μέσω των εργαλείων της συνθετικής δημιουργικής εργασίας γίνεται
πολύπλευρη διερεύνηση της ζωής και του έργου του DaVinci με όχημα τα εικαστικά
και τη δημιουργική γραφή. Στόχος της εισήγησης είναι η παρουσίαση μιας βιωματικής
δράσης όπως διεξήχθη με μαθητές γυμνασίου στο 3ο Γυμνάσιο Θέρμης - Θεσσαλονίκη
με απώτερο στόχο:
- την προσέγγιση και ερμηνεία ενός διάσημου έργου τέχνης μέσω της ευρύτερης
παιδαγωγικής,
- την έρευνα γύρω από τη ζωή και το έργο του μεγάλου ζωγράφου – θεωρίες
σχετικά με την ταυτότητα του μοντέλου, Το χαμόγελο της Mona Lisa, τα αντίγραφα, την
κλοπή, τον βανδαλισμό του πίνακα,
- τη δημιουργία εκ νέου μιας καινούριας Mona Lisa, μια εικαστική προσέγγιση
που αφορά τις εμπειρίες και την καθημερινή ζωή των μαθητών στη σύγχρονη εποχή, -
τη δημιουργική συγγραφή ιστοριών με μυθοπλαστικά στοιχεία εμπνευσμένα από τη
«ζωή» και το μύθο της Mona Lisa,
- την ολοκλήρωση του Project με ένα παιχνίδι θησαυρού που εμπεριέχει το
σύνολο των εργασιών.

Η υλοποίηση της συνθετικής δημιουργικής εργασίας ακολούθησε τις αρχές της μεθόδου
project η οποία μέσα από πολύπλευρες, συνεργατικές και ευέλικτες διδακτικές
δραστηριότητες δίνει τη δυνατότητα πολυτροπικής προσέγγισης του θέματος.
Χριστοπούλου Σοφία, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων, Προϊσταμένη ΕΠΚΑ ΔΕ
Δυτικής Ελλάδας, Όταν η Βαϊμάρη συναντά το δυσοίωνο παρόν: Ο Εξπρεσσιονισμός
κάτω από το πρίσμα των συγκρούσεων που σημάδεψαν τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης
Η τέχνη με τις διάφορες εκφάνσεις της αποτελεί μέρος της καθημερινότητας και της
κουλτούρας των μαθητών. Είναι μέρος της βιωματικής σχέσης που αναπτύσσουν οι
μαθητές μέσα από τη ζωγραφική, τη μουσική, το χορό, τη δραματοποίηση. Σε κάποιες
περιπτώσεις μπορούν να προσεγγίσουν τα έργα τέχνης μέσα από παιδαγωγικές
επισκέψεις σε χώρους πολιτισμικής αναφοράς (μουσεία, γκαλερί κ.ά), πράγμα
σπανιότερο στη διαδικασία του ελληνικού δημόσιου σχολείου. H πλέον συνήθης επαφή
των μαθητών με τα έργα τέχνης είναι μέσω της παρατήρησης - όχι πάντα συστηματικής
και στοχευμένης - των έργων που συναντούν στα σχολικά εγχειρίδια, ειδικά της
Ιστορίας, της Λογοτεχνίας και της Γλώσσας.
Στο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε, μέσα από
την τέχνη και συγκεκριμένα τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, μια απόπειρα διδακτικής
πρακτικής, μίας ιστορικής περιόδου, αυτής της «Δημοκρατία της Βαϊμάρης» (1918-
1933), η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες στην κατανόηση, όντας σχετικά νέα
χρονικά, χωρίς πολλές ιστορικές προσεγγίσεις (συγγράμματα) και εμπεριέχοντας
μεγάλη συναισθηματική φόρτιση λόγω των επιπτώσεων που είχε στη χώρα και τους
ανθρώπους ο ναζισμός.
Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε πώς ένας εκπαιδευτικός, με απλές τεχνικές
μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές του να πλησιάσουν μια δύσκολη, όπως
προαναφέρθηκε ιστορική περίοδο, μέσα από τα έργα τέχνης με τη βοήθεια της
μεθοδικής παρατήρησής τους, η οποία σύμφωνα με τους ερευνητές διεγείρει το
στοχασμό των μαθητών, αλλά και άλλες πτυχές του φάσματος των ικανοτήτων τους.
Χρονοπούλου Γιούλη, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Δ΄ Αθήνας, Η αξιοποίηση των
μνημείων του Β Παγκοσμίου Πολέμου στη διδασκαλία της σχετικής ενότητας στην
Ιστορία. Ο ρόλος τους στη διαχείριση της μνήμης
Η πρόταση αξιοποίησης του εικαστικού υλικού στη διδασκαλία του Β΄ παγκοσμίου
πολέμου στηρίζεται στις δυνατότητες που προσφέρει η χρήση της τέχνης στην
εκπαιδευτική διαδικασία, στη μετασχηματιστική της δύναμη και στην καλλιέργεια του
κριτικού στοχασμού. Από την πληθώρα των εικαστικών αναπαραστάσεων που
σχετίζονται με τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο και μπορούν να αξιοποιηθούν λειτουργικά στη
σχολική τάξη επιλέγουμε για την παρούσα πρόταση ένα τμήμα τους, αυτό των
μνημείων, που εκ των πραγμάτων συνδέεται με την πρόσληψη του ιστορικού γεγονότος
και τη διαχείριση της συλλογικής μνήμης. Δεδομένου ότι τα μνημεία του Β΄
παγκοσμίου πολέμου αγγίζουν όλες τις πτυχές του φαινομένου τόσο σε επίπεδο
γεγονότων (πολεμικά γεγονότα, συνέπειες στους αμάχους, αντίσταση, αντίποινα,
εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας) όσο και στάσεων της κοινότητας (εξύμνηση του
ηρωισμού και της θυσίας, πόνος και τιμή για τα θύματα, το τίμημα και η προσφορά των
αμάχων, το μεγαλείο της Αντίστασης, το αίτημα για ειρήνη, η ανάγκη για διδαχή),
μπορούμε να ανιχνεύσουμε και να αποτιμήσουμε αφενός τα ίδια τα γεγονότα αφετέρου
την κατοπινή τους διαχείριση, ταυτόχρονα με την εικαστική τους διάσταση και το πεδίο
της τέχνης. Πρόκειται για έργα γλυπτικής, που είναι η κατεξοχήν τέχνη των μνημείων

(της μνήμης), η τέχνη του ανοιχτού και του δημόσιου χώρου. Υπηρετεί τη διαχείριση
του ιστορικού παρελθόντος, τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης (τι πρέπει να
θυμόμαστε και πώς) και εντέλει τη δημόσια ιστορία. Οι μαθητές διερευνούν,
προβληματίζονται και συζητούν αυτές τις διαστάσεις (σε ομάδες ανά κατηγορία ή/και
σε ολομέλεια) προσεγγίζοντας ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά μνημεία που έχουν
στηθεί για τον Β΄ παγκόσμιο σε Ελλάδα και εξωτερικό. Το εύρος των εκθεμάτων, η
ποικιλία των θεμάτων και των τεχνοτροπιών λειτουργούν δυναμικά στην εκπαιδευτική
πράξη και συντελούν στην αναστοχαστική διαδικασία και στην άντληση
συμπερασμάτων από πλευράς των μαθητών.
Ψαρρά Ευδοξία, Φιλόλογος, 2ο Γυμνάσιο Νάξου, Όταν η Νάξος συναντά τον Ιάκωβο
Καμπανέλλη
Με την παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η εργασία ενός τμήματος της Γ’ τάξης του
2ου Γυμνασίου Νάξου στο μάθημα Βιωματικές Δράσεις στην ενότητα Τοπική Ιστορία.
Συγκεκριμένα το τμήμα επέλεξε ως θέμα ενασχόλησης και έρευνας το έργο του νάξιου
θεατρικού συγγραφέα Ιάκωβου Καμπανέλλη. Οι μαθητές ανάλογα με τα ενδιαφέροντά
τους χωρίστηκαν σε ομάδες οι οποίες θα προσέγγιζαν το θέμα από διαφορετική σκοπιά.
Έτσι η 1η ομάδα θα συγκέντρωνε πληροφορίες για το πρόσωπο του συγγραφέα και θα
έπαιρνε συνέντευξη από πρόσωπα του νησιού μας που τον γνώριζαν καλά. Η 2η ομάδα
θα δραματοποιούσε σκηνές από το θεατρικό του έργο. Μετά από μια παρουσίαση του
έργου του οι μαθητές επέλεξαν να δραματοποιήσουν σκηνές από την παράσταση Μια
συνάντηση κάπου αλλού, καθώς με δήλωση του ίδιου του συγγραφέα οι σκηνές αυτές
είναι εμπνευσμένες από τα παιδικά του χρόνια στη Νάξο. Η 3η ομάδα ανέλαβε τη
δημιουργία αφίσας για τη συγκεκριμένη παράσταση. Τέλος, η 4η ομάδα θα αναλάμβανε
την ψηφιακή παρουσίαση του υλικού των προηγούμενων ομάδων.
Αρχικά, οι μαθητές τραγούδησαν στίχους του συγγραφέα μελοποιημένους από το
Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη και παρακολούθησαν ντοκιμαντέρ και συνεντεύξεις του.
Οι ιστορικές συγκυρίες στις οποίες έζησε ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, π.χ. το ότι
μεγάλωσε σε φτωχή οικογένεια με εννέα παιδιά, επέζησε από στρατόπεδο
συγκέντρωσης των ναζί, το γεγονός ότι δεν διέθετε καν απολυτήριο γυμνασίου και
σπούδαζε τεχνικό σχέδιο στη νυχτερινή Σιβιτανίδειο Σχολή, προβλημάτισαν τους
μαθητές σχετικά με τις συνθήκες αλλά και τις προϋποθέσεις που επιτρέπουν και
συμβάλλουν στη δημιουργία τέχνης.