Content uploaded by Mehmet Akif Özçoban
Author content
All content in this area was uploaded by Mehmet Akif Özçoban on May 26, 2016
Content may be subject to copyright.
Obsesif Kompülsif Bozukluğun EEG Ölçümüne Dayalı
Fourier Dipol Yaklaşımı Yöntemi ile İncelenmesi
Investigation of Obsessive Compulsive Disorder with FFT
Dipol Approximation by Means of EEG
Mehmet Akif Özçoban 1,Serap Aydın 2, Sadık Kara 3, Oğuz Tan 4
1 İstanbul Gedik Üniversitesi
Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Bölümü
mehmetakifozcoban@gmail.com
2 Bahçeşehir Üniversitesi
Biyomedikal Mühendislik Bölümü, İstanbul
drserapaydin@hotmail.com, serap.aydin@eng.bahcesehir.edu.tr
3Fatih Üniversitesi
Biyomedikal Mühendislik Enstitüsü, İstanbul
s.kara@fatih.edu.tr
4Üsküdar Üniversitesi, Nöropsikiyatri Araştırma ve Uygulama Merkezi, İstanbul
oguz.tan@uskudar.edu.tr
Özetçe
Nöropsikiyatrik bir hastalık olan Obsesif Kompulsif
Bozukluğun (OKB), patofizyolojik araştırmalarında EEG
analizi kullanılmaktadır. Önceki yıllarda gerçekleştirilen
EEG tabanlı OKB araştırmalarında beyin korteksinde
anormal fonksiyonlar gözlenmiştir. Kaynak lokalizasyonu
amacıyla kullanılan ve konvansiyonel Hızlı Fourier
Dönüşümü (HFD) Yöntemine göre daha iyi sonuçlar
verdiği bilinen HFD Dipol Yaklaşımı (HFDDY) Yöntemi,
EEG senkronizasyon seviyelerinin ölçülmesi amacıyla
kullanılabilmektedir. Bu çalışmada; HFDDY yöntemi
kullanılarak beyin korteksinde gerçekleşen nöral
osilasyonlar arasındaki faz farkları hesaplanmıştır.
Uluslar-arası 10-20 elektrot sistemine göre ölçülen 19
kanal EEG sinyalinin analizi sonucunda OKB hastalarında
Theta frekans bandının faz senkronizasyonunda azalma
tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler — obsesif kompulsif bozukluklar
(OKB); EEG; hızlı fourier dönüşümü dipol yaklaşım
yöntemi (HFDDYY)
Abstract
EEG analysis has been used in pathophysiological
research of Obsessive Compulsive Disorder (OCD) that is
one of the neuropsychiatric disease. EEG abnormalities
was observed in brain cortex of patients with OCD. Fast
Fourier Transform (FFT) Dipol Approximation Method
(FFTDA), used for source localization and superior to
conventional FFT method, has also been used for
measurement of the level of EEG synchronization. In this
research, phase differences between cortical neural
oscillations was computed by using FFTDA.
Then, analysis of 19 channel EEG series, collected with
international 10-20 electrode placement system, shows the
loss of Theta band phase synchronization in patients with
OCD.. -
Keywords — obsessive compulsive disorders (OCD);
EEG; FFT Dipol Approximation Method
1. Giriş
Obsesif Kompulsif Bozukluklar (OKB); insanın düşünmek
istemediği halde zihnini sürekli meşgul eden düşünce,
imge, şüphe ve duyguların kompulsif davranışları
tetiklemesi sonucu oluşan nöropsikiyatrik bir hastalıktır. Bu
davranışların ritüellerin halinde defalarca tekrar etmesi,
depresyona kadar sürükleyen bir anksiyete bozukluğuna
neden olmaktadır. Düşünce ve davranış bozukluğu olarak
da nitelendirilebilen bu hastalık, toplum genelinde %2-%4
arasında bir “sıklıkta görülmekte iken psikiyatrik
hastalıkların içinde 10.sırada yer almaktadır [1]. OKB
hastalarının hikayelerinde en fazla şikayet edilen
semptomlardan bazılarına; kirlenme kaygısıyla bazı
nesnelere dokunamamak (para, kapı kolu vs) veya bıktırıcı
derecede tekrarlanan kontroller örnek olarak verilebilir [2].
OKB semptomlarının patofizyolojisini araştırabilmek için
bazı nöro-görüntüleme tekniklerinden yararlanılmıştır.
Pozitron Emisyon Tomografisi ile yapılan çalışmalarda
orbitofrontal korteks bölgesinde anormal hareketlilikler
gözlenmiştir[3]. Fonksiyonel Manyetik Rezonans
Görüntüleme tekniği ile gerçekleştirilen bağlılık
analizlerinde farklı beyin bölgeleri arasında konnektivite
bozukluğu tespit edilmiştir [4]. Gerçekleştirilen EEG
analizlerinde ise bu sonuçları destekleyen, çeşitli beyin
bölgelerinde anormallikler tespit edilmiştir [5, 6].
İlk olarak 1986 yılında Lehmann ve arkadaşları
tarafından beyin osilasyonlarının farklı frekans
bandlarındaki eşdeğer kaynaklarının araştırılmasında
978-1-4673-7765-2/15/$31.00 ©2015 IEEE
kullanılan HFDDY Yöntemi [7] daha sonra Alzheimer
hastlarında güç spektral analizi için kullanılmış ve
geleneksel HFD yöntemine göre daha iyi sonuçlar verdiği
gözlenmiştir [8]. Koenig ve arkadaşları tarafından ise HFD
yaklaşımı yöntemini kullanarak EEG osilasyonlarının faz
açılarını belirlemek suretiyle senkronizasyon
belirlenmesinde kullanılmıştır [9]. Bu çalışmada literatürde
HFDDY olarak bilinen yöntem geliştirilerek gözler kapalı
çekilen çok-kanallı yüzeysel EEG sinyallerinin analizine
uyarlanmış ve OKB hastalığının faz senkronizasyonu
açısından oluşturduğu fonksiyon bozuklukları, kontrol
grubu ile kıyaslanarak irdelenmiştir. Sonuçlar, Teta frekans
bandından faz senkronizasyonu açısından kontrol grubu ile
OKB hastaları arasında anlamlı bir fark olduğunu
göstermiştir. Elde edilen bulgu OKB hastalarında global
beyin senkronizasyonunun düştüğü sonucudur. Uygulanan
yöntem ve elde edilen sonuçlar ile yorumlar izleyen
bölümlerde tariflenmiştir.
2. Yöntem
Bir çok çalışmada kaynak lokalizasyonu amacıyla
kullanılan HDF yöntemi, bu çalışmada; uyanık durumdaki
hasta ve kontrol grubundan gözleri kapalı durumda
toplanan kısa süreli yüzeysel EEG sinyallerinin arasındaki
faz senkronizasyon seviyesinin ölçülmesi amacıyla
kullanılmıştır.
Yürütülen çalışmada kullanılan EEG verileri Üsküdar
Üniversitesi, Eğitim ve Araştırma Hastanesinde
kaydedilmiştir. Araştırmaya dahil edilen 15 hastanın
tamamı sağ elini kullanan, sigara içmeyen ve ilaç tedavisi
görmemiş hastalardır. Yaş ve cinsiyet açısından hasta
grubuna yakın seçilen kontrol grubu ise 15 sağlıklı
gönüllüden oluşmaktadır. EEG verilerinin bilgisayar
ortamında analiz edilmesi için Üsküdar Üniversitesi
Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan onay alınmıştır.
2.1. Deneysel Veri: Yüzeysel EEG Ölçümleri
EEG kayıtları, gürültüden ve uyarıcı faktörlerden yalıtılmış
bir odada gönüllü kişilerin gözleri kapalı, dinlenme
durumunda iken alınmıştır. Kayıtlar Şekil 1'de gösterildiği
gibi uluslararası 10-20 elektrot yerleşim sistemine göre 19
adet yüzey elektrotu kullanarak alınmıştır. Her gönüllüden
ortalama 3 dk boyunca aralıksız kayıt alınmıştır. Örnekleme
frekansı 250 Hz dir.
Şekil 1: Uluslararası 10-20 elektrot sistemine göre
elektrot yerleşimi [10]
2.2. Hızlı Fourier Dönüşümü Dipol Yaklaşımı
HDFDY yönteminin EEG kayıtlarına uygulanmasından
önce izlenen ilk adım, kayıt süresi 3 dk olan tek kanal
ölçümlerinin 2 saniyelik dilimlerle pencerelenmesi
işlemidir. HDFDY algoritması, 2 saniyelik bölütlenmiş 19-
kanal EEG kayıtlarına uygulanmıştır. EEG sinyali Delta (0-
4 Hz), Theta (4-8 Hz), Alpha (8-16 Hz), Beta (16-20 Hz) ve
Gamma (20-32 Hz) alt frekans bantlarına ayrılır. HDFDY
uygulanan her bir kısa süreli EEG bölütünün tüm kafa
üzerindeki beş frekans bandına ait faz senkronizasyonunu
ölçen bir ölçüt elde edilmektedir. Gerçel ve sanal bileşenleri
olan bu ölçütün uygulanmasında, bu bileşenleri temsil eden
sinüs ve kosinüs fonksiyonlarının katsayıları, Sinus-
Cosinus diyagramı adı verilen 2-Boyutlu (2-B) kartezyen
sisteme yerleştirilmektedir. Sinus-Cosinus katsayıları her
bir elektrot yerleşim bölgesini temsilen 2-B bir nokta ile
gösterilmekte iken, referans elektrot ise sistemin orjin
noktasıdır [7, 11]. Kayıtlar bütün beyin bölgeleri için 19
kanallı EEG sisteminden alındığı için Sinus-Cosinus
diyagramında 19 nokta yer alacaktır. Bu 19 noktanın
sisteme yerleşim şekli bize, beyin osilasyonlarına hakim
olan faz açıları hakkında bilgi sağlamaktadır. Noktalar
eliptik şekilde dağılmış ise osilasyonlarda hakim olan ortak
bir fazdan söz edilmez, ancak noktalar yatay bir çizgiye ne
kadar benzeşirse ortak fazlılıktan söz edilebilmektedir.
Sinus-Cosinus diyagramında bulunan noktaların saçılım
durumunu matematiksel olarak ifade ederek istatistiksel test
uygulayabilmek için, noktaların dikey konumdan
sapmalarını tespite yarayan y eksenine göre aldığı değerler
toplanarak kanal sayısına bölünür (ortalamaları alınır). Bu
değere ‘saçılım değeri (SD)’ adı verilerek yeni bir
parametre oluşturulmuştur.
𝑆𝐷 =|∑ 𝑠𝑎𝑛𝑎𝑙 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑙𝑒𝑟|
19 (1)
3. Sonuçlar
Beyin faaliyetleri sırasında ortaya çıkan osilasyonlar, EEG
işareti şeklinde görüntülenebilmektedir ve bu işaretlerin faz
açıları incelendiğinde bir baskın fazlılık bulunması sağlıklı
bir beynin özellikleri arasında değerlendirilmektedir. Beyin
bölgelerini etkileyen önemli bir hastalık olan OKB’nin
incelendiği çalışmamızda, faz açılarını karşılaştırabilmek
için HFDDY yönteminden yararlanılmıştır. Bu yöntem de
her bir elektrot bağlı bulunduğu beyin bölgesinin
işaretlerine ait bilgileri taşır ve sinüs-kosinüs diyagramında
tek bir nokta ile gösterilir.
Şekil 2: Hasta grubunun Sinus-Cosinus diyagramı
Şekil 2’de OKB datasının HFDDY yöntemine göre analizi
gösterilmektedir.. Noktalar çok dağınık ve eliptik bir
yörüngede dağıldığı için SD parametresi çok yüksek
bulunmuştur. Bu sonuç senkronizasyon kaybı olarak
değerlendirilecektir.
Şekil 3: Kontrol grubunun Sinus-Cosinus diyagramı
Şekil-3’de ise sağlıklı bir beyine ait EEG analizi
gösterilmiştir.Noktalar yataya yakın açılarla yerleştiğinden
dolayı SD değeri düşük bulunmuştur. Bu data için bir
eşfazlılıktan söz edilebilmektedir.
Şekil 4: Hasta ve kontrol grubunun analiz sonuçları
Şekil 4’ de 15 kontrol ve 15 OKB hastasında alınan veriler
bütün beyin bölgeleri için analiz edilmiştir. SD
değerlerinden oluşan sonuçlar bağımsız örnek (independent
sample t-test) ile analiz edildiğinde Theta frekans bandında
hastalara ait SD ile sağlıklı kontrol grubuna ait SD arasında
0.001 önemlilik derecesinde anlamlı bir fark bulunmuştur.
4. Tartışma ve Yorum
Tıbbi görüntüleme teknolojisinde ki gelişmelere paralel
olarak elektrofizyolojik ve patofizyolojik araştırma olanağı
sağlayan EEG tekniği, fonksiyonel ve kognitiv konularda
da geniş bilgi sağlamaktadır [12]. Yürütülen çalışmada
OKB hastalarına ait EEG dataları bir ortak fazlılık kriteri
olarak bulunan SD parametresi açısından, sağlıklı datalarla
karşılaştırılmış ve teta frekans bandı için anlamlı bir fark
gözlenmiştir. EEG dalgalarında görülen senkronizasyon
kaybı, fonksiyonel bağlantı düşüşü şekilnde
yorumlanabilmektedir [13-15]. Teta frekans bölgesi ile
ilgili olarak yapılan çalışmlarda, teta frekansının kısa süreli
hafıza ile ilgili çok önemli bilgiler verdiğini
göstermiştir[16]. Buna ek olarak teta frekansında global
senkronizasyon azalışı, kısa süreli hafıza fonksiyonunda
bozulma olduğu şeklinde yorumlanmıştır [9].
Çalışmamaızdaki bulgular gelecekte başka senkronizasyon
yöntemleri ile karşılaştırılarak daha da
güçlendirilebilecektir.
Teşekkür
Zürih Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Dietrich
Lehmann ve Bern Psikiyatri Üniversitesi, Psikiyatrik
Nörofizyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Thomas
Koenig'e önerileri ve yorumları ile sağladığı katkılardan
dolayı teşekkür ederiz.
Kaynakça
[1] Saxena, S., and Rauch, S.L.: ‘Functional neuroimaging and
the neuroanatomy of obsessive-compulsive disorder’,
Psychiatric Clinics of North America 23, (3), pp. 563-586,
2000
[2] Tan, O.: ‘Takıntılar’ Sistem matbaacılık, İstanbul, 1994.
[3] Stein, D.J., Arya, M., Pietrini, P., Rapoport, J.L., and
Swedo, S.E.: ‘Neurocircuitry of disgust and anxiety in
obsessive-compulsive disorder: a positron emission
tomography study’, Metabolic brain disease, 21, (2-3), pp.
255-265, 2006.
[4] Cocchi, L., Harrison, B.J., Pujol, J., Harding, I.H., Fornito,
A., Pantelis, C., and Yücel, M.: ‘Functional alterations of
large‐scale brain networks related to cognitive control in
obsessive‐compulsive disorder’, Human brain mapping, 33,
(5), pp. 1089-1106, 2012
[5]Aydin, S., Arica, N., Ergul, E., and Tan, O.: ‘Classification
of Obsessive Compulsive Disorder by EEG Complexity and
Hemispheric Dependency Measurements’, International
journal of neural systems, 25, (03), pp. 1550010, 2015.
[6]Olbrich, S., Olbrich, H., Adamaszek, M., Jahn, I., Hegerl,
U., and Stengler, K.: ‘Altered EEG lagged coherence during
rest in obsessive–compulsive disorder’, Clinical
Neurophysiology, 124, (12), pp. 2421-2430, 2013.
[7] Lehmann, D., Ozaki, H., and Pal, I.: ‘Averaging of
spectral power and phase via vector diagram best fits
without reference electrode or reference channel’,
Electroencephalography and clinical neurophysiology, 64,
(4), pp. 350-363, 1986.
[8] Dierks, T., Ihl, R., Frölich, L., and Maurer, K.:
‘Dementia of the Alzheimer type: effects on the
spontaneous EEG described by dipole sources’, Psychiatry
Research: Neuroimaging, 50, (3), pp. 151-162, 1993.
[9] Koenig, T., Lehmann, D., Saito, N., Kuginuki, T.,
and Kinoshita, T.: ‘Decreased functional connectivity of
EEG theta-frequency activity in first-episode, neuroleptic-
naive patients with schizophrenia:preliminary results’,
Schizophr Research, 50, pp. 55-60, 2001.
[10] http://cogsci.stackexchange.com/questions/1553/do-
the-jungian-cognitive-functions-processes-really-exist)
[11] Michel, C.M., Lehmann, D., and Henggeler, B.:
‘Localization of the sources of EEG delta, theta, alpha and
beta frequency bands using the FFT dipole approximation’,
Electroencephalography and clinical Neurophystology, 82
pp. 38-44, 1992.
[12] Sauseng, P., and Klimesch, W.: ‘What does phase
information of oscillatory brain activity tell us about
cognitive processes?’, Neuroscience & Biobehavioral
Reviews, 32, (5), pp. 1001-1013, 2008.
[13] Friston, K.J., and Frith, C.D.: ‘Schizophrenia: a
disconnection syndrome’, Clin Neuroscience, 3, (2), pp. 89-
97, 1995.
[14] Liddle, P.F.: ‘Functional imaging—
schizophrenia’, British medical bulletin, 52, (3), pp. 486-
494, 1996.
[15] Andreasen, N.C.: ‘Linking mind and brain in the
study of mental illnesses: a project for a scientific
psychopathology’, Science, 275, (5306), pp. 1586-1593,
1997.
[16] Klimesch, W., Freunberger, R., Sauseng, P., and
Gruber, W.: ‘A short review of slow phase synchronization
and memory: evidence for control processes in different
memory systems?’, Brain research, 1235, pp. 31-44, 2008.