ArticlePDF Available

Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty. Głos w dyskusji / The dispute over the future of the Białowieża Forest: myths and facts. A voice in the discussion

May 2016

Authors:

Tomasz Wesołowski

University of Wrocław

Anna Kujawa

Polish Mycological Society

Andrzej Bobiec

Rzeszów University

Adam Bohdan

Fundacja Dzika Polska

Show all 14 authorsHide

No caption available

…

Figures - uploaded by Robert W. Mysłajek

Content may be subject to copyright.

Content uploaded by Robert W. Mysłajek

Content may be subject to copyright.

AKTUALNOŚCI

Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (2): 83–99, 2016

Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty.

Głos w dyskusji

The dispute over the future of the Białowieża Forest: myths and

facts. A voice in the discussion

TOMASZ WESOŁOWSKI1, ANNA KUJAWA2, ANDRZEJ BOBIEC3, ADAM BOHDAN4, LECH BUCHHOLZ5,

PRZEMYSŁAW CHYLARECKI6, JACEK ENGEL7, MICHAŁ FALKOWSKI8, JERZY M. GUTOWSKI9,

BOGDAN JAROSZEWICZ10, SABINA NOWAK11, ANNA ORCZEWSKA12, ROBERT W. MYSŁAJEK13,

WIESŁAW WALANKIEWICZ14

1 Pracownia Biologii Lasu

Uniwersytet Wrocławski

50–335 Wrocław, ul. Sienkiewicza 21

e-mail: tomasz.wesolowski@uwr.edu.pl

2 Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN

60–809 Poznań, ul. Bukowska 19

e-mail: anna.kujawa@isrl.poznan.pl

3 Katedra Agroekologii

Wydział Biologiczno-Rolniczy

Uniwersytet Rzeszowski

35–601 Rzeszów, ul. Ćwiklińskiej 1a

e-mail: a_bobiec@ur.edu.pl

4 Fundacja „Dzika Polska”

01–917 Warszawa, ul. Petoﬁego 7/18

e-mail: adam.bohdan@wp.pl

5 Polskie Towarzystwo Entomologiczne

e-mail: ampedus@poczta.onet.pl

6 Muzeum i Instytut Zoologii PAN

00–679 Warszawa, ul. Wilcza 64

e-mail: pch@miiz.waw.pl

7 Fundacja Greenmind

04–367 Warszawa, ul. Kaleńska 7/33

e-mail: jacek.engel@greenmind.pl

8 Mazowiecko-Świętokrzyskie

Towarzystwo Ornitologiczne

26–760 Pionki, ul. Radomska 7

e-mail: mfzuraw@wp.pl

Artykuł ukazał się 1.03.2016 r. w „Forest Biology” www.forestbiology.org (2016), Ar�cle 1: 1–12,

przedrukowany za zgodą Autorów.

9 Zakład Lasów Naturalnych

Instytut Badawczy Leśnictwa

17–230 Białowieża, ul. Park Dyrekcyjny 6

e-mail: J.Gutowski@ibles.waw.pl

10 Białowieska Stacja Geobotaniczna

Wydział Biologii

Uniwersytet Warszawski

17–230 Białowieża, ul. Sportowa 19

e-mail: b.jaroszewicz@uw.edu.pl

11 Stowarzyszenie dla Natury „WILK”

34–324 Lipowa, Twardorzeczka 229

e-mail: sabina.nowak@polskiwilk.org.pl

12 Katedra Ekologii

Wydział Biologii i Ochrony Środowiska

Uniwersytet Śląski

40–007 Katowice, ul. Bankowa 9

e-mail: anna.orczewska@us.edu.pl

13 Instytut Genetyki i Biotechnologii, Wydział Biologii

Uniwersytet Warszawski

02–106 Warszawa, ul. Pawińskiego 5a

e-mail: robert.myslajek@igib.uw.edu.pl

14 Instytut Biologii

Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny

w Siedlcach

08–110 Siedlce, ul. Prusa 12

e-mail: wieslaw.walankiewicz@uph.edu.pl

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

W ostatnich miesiącach odżyły wieloletnie

spory pomiędzy zwolennikami ingerencji w na-

turalne procesy zachodzące w lasach Puszczy

Białowieskiej oraz prowadzenia w niej gospo-

darki leśnej a rzecznikami traktowania Puszczy

jako lasu unikalnego, bezcennego skarbu natury,

postulującymi zwiększenie zakresu jego ochro-

ny. Domagając się utrzymania obecnie obowią-

zujących ograniczeń w gospodarce leśnej, jeste-

śmy stroną tego sporu. Poniżej przedstawiamy

w skrócie najważniejsze kwestie sporne, a także

obalamy mity i korygujemy półprawdy, regular-

nie pojawiające się w niektórych mediach.

Czym jest las?

Podstawą sporu o kształt ochrony Puszczy

jest różnica w rozumieniu słowa LAS. Dla zwo-

lenników użytkowania Puszczy las to przede

wszystkim obiekt działalności gospodarczej,

w którym prowadzi się różne zabiegi w celu

osiągnięcia jak najlepszego efektu, pozyska-

nia cennego ekonomicznie surowca drzewne-

go. Zatem las jest przede wszystkim zgrupowa-

niem drzew na określonej powierzchni (drze-

wostanem). Ponieważ drewno różnych gatun-

ków drzew ma różną wartość rynkową, prefe-

rowane są gatunki przynoszące największe do-

chody (np. dęby, sosny, świerki), kosztem in-

nych, o małej wartości ekonomicznej, takich

jak osiki, graby czy lipy. Uwaga gospodarzy sku-

pia się na drzewostanach, najbardziej pożąda-

nych (cennych) gatunków, w wieku umożliwia-

jącym ich obecne lub przyszłe gospodarcze wy-

korzystanie. Ochrona tak rozumianego lasu po-

lega na zapobieganiu wszystkim zjawiskom,

które mogą uszczuplić przyszłe plony. A zatem

wszystkie organizmy, które spowalniają wzrost

cennych gatunków drzew lub powodują ich

przedwczesną śmierć stają się „szkodnikami”,

które należy „zwalczać”. Osiągnięcie celów eko-

nomicznych wymaga przejęcia przez człowieka

kontroli nad procesami zachodzącymi w lesie

i ciągłej ingerencji w ich przebieg.

Dla rzeczników ochrony przyrody las –

jak formułował to w latach 50. XX wieku prof.

nauk leśnych Jan J. Karpiński – to „dynamicz-

ny twór przyrody, w którym układem zależno-

ści, powiązań i wzajemnych wpływów zespolo-

ne są w niepodzielną całość: określona roślin-

ność z przeważającym udziałem form drzewia-

stych, związane z nią zwierzęta oraz wykorzy-

stywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geo-

logiczne, gleba, woda i klimat”. Wszystkie or-

ganizmy są tam równocenne, nie ma gatunków

mniej i bardziej „wartościowych”, nie ma też

pożytecznych i szkodliwych. Nie ma lepszych

i gorszych procesów. Rozwój lasu jest wyni-

kiem zjawisk naturalnych i nie wymaga inter-

wencji człowieka.

Słowo „las” używane w tak diametralnie róż-

nych znaczeniach traci swą wartość komunika-

cyjną, dlatego też w dalszej części tego tekstu

– dla uniknięcia niejasności – używamy dwóch

terminów: las „gospodarczy (uprawiany)” na

określenie lasu znajdującego się pod kontro-

lą człowieka i poddanego jego stałej ingeren-

cji i las „naturalny”, w którym człowiek nie

ingeruje w przebieg procesów naturalnych –

przy czym nie ma tu znaczenia, czy w przeszło-

ści jakieś formy użytkowania miały w takim le-

sie miejsce, bo las „naturalny” nie jest tożsamy

z „pierwotnym”. Te dwie formy istnienia lasu

(gospodarczy i naturalny) wzajemnie się wyklu-

czają, w jednym miejscu i czasie może istnieć

tylko jedna z nich. Osiągalne jest jednak ich roz-

dzielenie w przestrzeni; lasy „uprawiane” i „na-

turalne” mogą zajmować różne części tego sa-

mego kompleksu leśnego.

Kim są strony sporu?

Spór o ochronę Puszczy Białowieskiej jest

najczęściej publicznie przedstawiany jako

konﬂikt między „leśnikami” a „ekologami”.

Część mediów konsekwentnie kreuje obraz

„ekologa”, „zielonego”, „ekooszołoma” jako oso-

by nawiedzonej, niezrównoważonej, niekom-

petentnej. Takie zaszuﬂadkowanie osób mają-

cych odmienne zdanie stawia je już na wstępie

na przegranej pozycji. Odbiorca dowiaduje się,

że racjonalnie działającym fachowcom (leśni-

kom), z jakichś nieczystych powodów rzuca-

ją kłody pod nogi irracjonalni dyletanci. Czyli

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

wszystko jasne, nie trzeba dalej czytać/oglądać,

od razu wiadomo kto ma rację.

Kim więc są ci „ekolodzy”? Tym mia-

nem określane są wszystkie osoby/organizacje

domagające się, by Puszcza Białowieska była

chroniona jako las „naturalny”, które sprzeci-

wiają się planom drastycznego zwiększenia wy-

rębów w Puszczy. Są to między innymi:

Państwowa Rada Ochrony Przyrody – or-

gan doradczy przy Ministrze Środowiska, gru-

pujący wybitnych specjalistów od ochrony

przyrody i środowiska (PROP 2015).

Komitet Ochrony Przyrody PAN – działają-

cy do roku 2015 samodzielny organ Polskiej Aka-

demii Nauk, składający się z wybranych przez

społeczność uczonych reprezentantów, grupu-

jący międzynarodowe autorytety w dziedzinie

ochrony przyrody (KOP PAN 2008, 2015).

Naukowcy z kilkunastu uczelni, instytu-

tów i organizacji pozarządowych, autorzy doku-

mentu „Dlaczego martwe świerki są potrzeb-

ne w Puszczy Białowieskiej”, w tym kilka osób

z Zespołu do spraw Puszczy Białowieskiej przy

Prezydencie RP z 2006 roku (Bobiec i in. 2016).

Rada Wydziału Biologii i Ochrony Środo-

wiska Uniwersytetu Śląskiego (Rada UŚ 2016).

Rada Wydziału Nauk Biologicznych Uni-

wersytetu Wrocławskiego (Rada UWr 2016).

Rada Naukowa Białowieskiego Parku

Narodowego (Rada BPN 2015).

Poza tym, już od ponad 20 lat Rady Wy-

działów Biologicznych Uniwersytetów w Ło-

dzi i Poznaniu domagają się wstrzymania wy-

rębów we fragmentach Puszczy pochodzenia

naturalnego i objęcia całej Puszczy ochroną

w parku narodowym.

Pod tymi postulatami podpisuje się wielu

przedstawicieli nauk leśnych, w tym z tytuła-

mi profesorskimi.

Przeciw intensyﬁkacji wyrębów w Puszczy

i zachowania jej jako lasu naturalnego zgodnie

występują też najważniejsze przyrodnicze or-

ganizacje społeczne, np. Greenmind (Green-

mind 2015, Stanowisko 2016a), Greenpeace

(Greenpeace 2015, Stanowisko 2016a), Klub

Przyrodników (Klub Przyrodników 2015a, b),

Polskie Towarzystwo Etologiczne (Polskie Towa-

rzystwo Etologiczne 2016), Polskie Towarzystwo

Ochrony Przyrody „Salamandra” (PTOP „Sala-

mandra” 2016), Polskie Towarzystwo Ochrony

Ptaków wraz z 13 innymi towarzystwami orni-

tologicznymi (PTOP 2016), Pracownia na rzecz

Wszystkich Istot (Pracownia 2016, Stanowisko

2016a), Stowarzyszenie dla Natury „Wilk” (Sto-

warzyszenie dla Natury „Wilk” 2015), WWF

(Stanowisko 2016a, WWF 2016), jak również

współwłaściciele Puszczy – obywatele Polski,

z których większość domaga się lepszej ochrony

Puszczy, a nie zwiększenia jej eksploatacji. Pod

apelem do pani Premier Beaty Szydło podpisa-

ło się 140 045 osób (stan w dniu 18 IV 2016 r.,

Kocham Puszczę 2016).

Kim są „leśnicy”? Są to osoby/organiza-

cje bezpośrednio lub pośrednio zainteresowa-

ne ﬁnansowo utrzymaniem gospodarki leśnej

i zwiększeniem ilości pozyskiwanego z Pusz-

czy drewna. Są to przedstawiciele administra-

cji lasów państwowych, reprezentanci zakła-

dów przeróbki drewna, część urzędników Mi-

nisterstwa Środowiska oraz część przedstawi-

cieli nauk leśnych (przedstawiciele nauk le-

śnych niepodzielający tych poglądów stają się

automatycznie „ekologami). We własnym in-

teresie ekonomicznym grupa ta będzie wynaj-

dować wszystkie „powody” i uzasadnienia dla

zwiększenia intensywności wyrębów.

Należy zauważyć, że w gronie „ekologów”

jest wielu absolwentów wydziałów leśnych, jak

też osób ze stopniami naukowymi w zakre-

sie nauk leśnych. Tak więc spór o Puszczę to-

czy się nie między „leśnikami” i „ekologami”,

a między grupowymi interesami osób/organi-

zacji zaangażowanych w eksploatację zasobów

drzewnych Puszczy a organizacjami naukowy-

mi, społecznymi i dużą częścią obywateli RP

domagających się ochrony Puszczy jako lasu

naturalnego.

Ochrona przyrody w Puszczy Białowieskiej

– stan aktualny

Puszcza Białowieska to zwarty kompleks le-

śny na granicy Polski i Białorusi, o światowej

wartości przyrodniczej. Cała część białoru-

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

ska, z przedpolem, objęta jest parkiem narodo-

wym, a część polska (ok. 62 tys. ha) podzielona

jest na park narodowy (10,5 tys. ha), rezerwa-

ty przyrody (ok. 12 tys. ha) oraz pozostałe lasy

(ok. 39,5 tys. ha).

Puszcza Białowieska jest w całości uznana

za jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy świa-

towego dziedzictwa UNESCO, powołany ze

względu na spełnianie kryterium IX („wyjątko-

wy reprezentatywny przykład trwających pro-

cesów ekologicznych i biologicznych, istotnych

w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespo-

łów zwierzęcych i roślinnych lądowych”) i kry-

terium X (obiekt obejmuje siedliska natural-

ne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze

dla ochrony in situ różnorodności biologicz-

nej, włączając te, w których występują zagrożo-

ne gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości

z punktu widzenia nauki lub ochrony przyro-

dy). Puszcza jest więc dobrem ponadnarodo-

wym. Uzyskanie tego statusu było możliwe do-

piero po zobowiązaniu się przez nasz kraj do

ochrony spontanicznych procesów zachodzą-

cych w lasach, wstrzymaniu się od wyrębów

również we fragmentach pochodzenia natu-

ralnego na terenie lasów gospodarczych.

Część polska Puszczy Białowieskiej uzna-

na jest także za: zintegrowany obszar specjalnej

ochrony ptaków i specjalny obszar ochrony sie-

dlisk Natura 2000 (PLC 200004), międzynaro-

dową ostoję ptaków IBA (Important Bird Area)

(PL046), Obszar Chronionego Krajobrazu (pra-

wie w całości), Rezerwat Biosfery UNESCO,

Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza Biało-

wieska”.

Co decyduje o światowej randze przyrodniczej

i kulturowej Puszczy Białowieskiej?

1. Puszcza Białowieska zawiera najlepiej za-

chowane fragmenty nizinnych lasów liściastych

i mieszanych na Niżu Europejskim, jakie nie-

gdyś pokrywały nasz kontynent od wybrzeży

Atlantyku do Uralu (Faliński 1986, Wesołowski

2007, Askins 2014).

2. Na znacznym obszarze Puszczy przebie-

gają niezakłócone bezpośrednią ingerencją czło-

wieka procesy przyrodnicze. Pod ich wpływem

znajdują się wszystkie składniki lasu, od roślin

przez roślinożerców i drapieżców po organizmy

rozkładające martwe szczątki. Przykładami ta-

kich procesów są wieloletnie rytmy produkcji

nasion drzew (np. dębu, grabu i klonu), cyklicz-

ne masowe pojawy owadów (np. piędzika przed-

zimka, kornika drukarza) i gryzoni, regula-

cja liczebności populacji zwierząt przez zmien-

ne zasoby pokarmowe i drapieżnictwo, powol-

ne zamieranie drzew i długotrwały rozkład ich

szczątków (przegląd w Okołów i in. 2009).

3. Puszcza jest jednym z niewielu miejsc

w Europie, gdzie bardzo dobrze zachowały się

zespoły organizmów charakterystyczne dla na-

turalnych lasów i występujących w nich śro-

dowisk i substratów. Występują tu niezubożo-

ne zespoły mchów, grzybów i porostów roz-

wijające się na starych drzewach i rozkładają-

cych się kłodach; zespoły owadów i roślin za-

siedlające wykroty i leżące kłody; naturalne ze-

społy ssaków, w tym pełny (pięć gatunków) ze-

spół ssaków kopytnych; zespoły drapieżników

i ich oﬁar; pasożytów i ich gospodarzy i wiele

innych (Gutowski, Jaroszewicz 2001).

4. Puszczę charakteryzuje dobrze zacho-

wana, zwłaszcza w obszarach już chronionych,

struktura gatunkowa, wiekowa (w tym zamiera-

jące fragmenty) i przestrzenna drzewostanów.

Obecność i istotny udział w drzewostanach ga-

tunków drzew niewystępujących (lub występu-

jących sporadycznie) w innych kompleksach

leśnych Polski: lipy, wiązu, klonu. Cechy te czę-

sto warunkują obecność bardzo rzadkich orga-

nizmów oraz kompletność tworzonych przez

nie zespołów.

5. Olbrzymia liczba występujących tu ga-

tunków żywych organizmów czyni z Puszczy

Białowieskiej centrum różnorodności w ska-

li europejskiej – ok. 1070 gat. roślin naczynio-

wych, ok. 260 gat. mszaków (Faliński 1986)

i ok. 4000 gat. grzybów, w tym ponad 400 gat.

porostów (Cieśliński, Czyżewska 2002), ponad

10 000 gat. owadów, 180 gat. ptaków gniazdu-

jących i 58 gat. ssaków, w tym największy lądo-

wy ssak Europy – żubr (Gutowski, Jaroszewicz

2001). Wiele z żyjących tu gatunków (zwłasz-

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

cza bezkręgowców, porostów i grzybów) to ga-

tunki reliktowe, zagrożone wymarciem w ska-

li globalnej, związane z ekosystemem pierwot-

nych lasów (np. zależne od rozległych skupisk

kilkusetletnich drzewostanów, dużych ilości

rozkładających się kłód itp. (przegląd w Gu-

towski i in. 2004).

6. Zachowanie pierwotnego – wynikającego

z ewolucji – sposobu życia wielu organizmów

(Tomiałojć i in. 1984; Wesołowski 1983, 2007;

Jędrzejewska, Jędrzejewski 1998).

7. Najliczniejsza na świecie wolno żyjąca

populacja żubra, największego ssaka lądowe-

go naszego kontynentu. Puszcza Białowieska,

dzięki dobrze zachowanym – poprzez kilkuset-

letnią celową ochronę – ekosystemom leśnym

stała się matecznikiem żubra i mogła być miej-

scem jego restytucji po wytępieniu go podczas

I wojny światowej (Krasińska, Krasiński 2004).

8. 600-letnia tradycja celowej i skutecznej

ochrony całego ekosystemu leśnego. Puszcza

od XV wieku do końca I Rzeczypospolitej była

chroniona jako dobra królewskie, a w XIX wie-

ku – jako obszar łowiecki carów Rosji. Wy-

pracowany przez kilka stuleci (XV–XVIII wiek)

system ochrony Puszczy przy udziale licznych,

dobrze uposażonych lokalnych służb jest uni-

kalnym w skali Europy i świata przykładem sku-

tecznej ochrony lasów z ich najcenniejszymi ga-

tunkami zwierząt (przegląd w Samojlik 2005).

Wymienione wyżej wartości przyrodnicze

Puszczy Białowieskiej sprawiają, że jest ona bez-

cennym matecznikiem różnorodności gatun-

kowej i genetycznej, żywym laboratorium,

unikalnym wzorcem dla nauk biologicznych

i leśnych, ochrony przyrody i zarządzania za-

sobami naturalnymi, niezastąpionym mode-

lem i punktem odniesienia przy wszelkich po-

równaniach ze środowiskami bardziej prze-

kształconymi przez człowieka (Hunter 1996;

Angelstam 1996; Rebane i in. 1997; Angermeier

2000; Stutchbury, Morton 2001; Wesołowski

1983, 2005).

Ze względu na swe walory Puszcza przycią-

ga tysiące turystów i setki naukowców z całego

świata. Nie dlatego, że są tam ładne świerczyny,

ale dlatego że można zobaczyć tu unikalne ga-

tunki zwierząt, roślin i grzybów oraz różnorod-

ne gatunki drzew w kolejnych fazach wzrostu,

bujnego rozwoju i zamierania. Dlatego, że moż-

na badać reakcje, zależności i związki pomiędzy

organizmami leśnymi w niepowtarzalnych wa-

runkach lasów zbliżonych do naturalnych.

Najważniejsze zagrożenia dla wartości

przyrodniczych i kulturowych Puszczy Biało-

wieskiej:

1. Wyręby lasów naturalnych, rozpoczęte na

skalę przemysłową w 1915 roku, na znacznym

obszarze Puszczy trwają do dziś, a pozyskanie

drewna było utrzymywane na bardzo wysokim

poziomie do roku 2012. Przez ostatnie 100 lat

wycięto w Puszczy wiele milionów metrów sze-

ściennych drewna. Wyręby starych drzewosta-

nów pochodzenia naturalnego i zastępowanie

ich nowymi nasadzeniami drzew powodują za-

sadniczą zmianę przebiegu procesów przyrod-

niczych, gwałtowny spadek rodzimej różnorod-

ności przez ubywanie gatunków, zwłaszcza re-

liktów puszczańskich oraz ograniczanie ilości

substratów (np. rozkładającego się drewna) kry-

tycznych dla rozwoju leśnej różnorodności bio-

logicznej (Kimmins 2004, Wesołowski 2005).

2. Cięcia sanitarne (usuwanie zamierają-

cych drzew) i inne formy zwalczania „szkod-

ników” prowadzące (podobnie jak w przypad-

ku wyrębu starodrzewu) do znacznego zabu-

rzenia naturalnych procesów oraz zubożania

różnorodności biologicznej w lasach.

Co stałoby się, gdyby propozycje Nadleśnictwa

Białowieża zostały zrealizowane?

W październiku 2015 Nadleśnictwo Biało-

wieża wystąpiło z wnioskiem o zatwierdzenie

aneksu do Planu Urządzenia Lasu na lata 2016–

–2021. Co stałoby się, gdyby propozycje te

(Dokumentacja 2015) zostały zrealizowane?

W ciągu zaledwie sześciu lat wycięto by dodat-

kowo 318 tys. m3 drewna, pozyskiwanego z po-

wierzchni 6922 ha. Pozyskanie drewna i in-

ne działania gospodarcze byłyby w tych latach

prowadzone na ok. 60% powierzchni nadle-

śnictwa (poza rezerwatami przyrody), również

na – obecnie wyłączonych z interwencji – ob-

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

szarach starodrzewów pochodzenia natural-

nego (w tym wyrąb 200-letnich drzew), a tak-

że w lasach na gruntach podmokłych i bagien-

nych. W efekcie powierzchnia najcenniejszych

przyrodniczo starodrzewów (ponad 100-let-

nich) zmniejszyłaby się aż o 20%! W lutym

2016 roku administracja leśna zmieniła zda-

nie i złożyła w Regionalnej Dyrekcji Ochrony

Środowiska w Białymstoku kolejny wniosek

o zezwolenie na pozyskanie 188 000 m3 w latach

2012–2021 (TVP Białystok 2016), czyli o moż-

liwość wycięcia dodatkowych ok. 120 000 m3

w ciągu sześciu lat. Wyręby miałyby się jednak

nadal koncentrować w najstarszych drzewosta-

nach. Głównym obiektem eksploatacji były-

by – szczególnie ważne dla utrzymania proce-

sów biologicznych charakterystycznych dla la-

sów naturalnych – duże i stare oraz zamierają-

ce i martwe drzewa. Usunięcie w krótkim cza-

sie tysięcy takich drzew w zasadniczy sposób

pogorszyłoby warunki życia wszystkich wyspe-

cjalizowanych gatunków wnętrza starych la-

sów. Obsadzenie powstałych zrębów wybrany-

mi gatunkami drzew tylko powiększyłoby stra-

ty przyrodnicze. Na jedno potężne zaburzenie

– gradację kornika – odpowiedziano by nie-

proporcjonalnie większym zaburzeniem, wiel-

koskalową ingerencją w naturalny rozwój lasu.

„Lekarstwo” byłoby gorsze od „choroby”.

Mity i fakty dotyczące ochrony

Puszczy Białowieskiej

Poniżej ustosunkowujemy się do stwier-

dzeń padających w dyskusji na temat ochrony

Puszczy, dostępnych w przestrzeni publicznej.

Nasze komentarze opatrujemy odnośnikami

do źródeł, których spis podajemy na końcu tek-

stu, by każdy czytelnik mógł samodzielnie zwe-

ryﬁkować podawane przez nas wiadomości.

1. Konﬂikt o Puszczę to konﬂikt ideologicz-

ny, a nie merytoryczny (Chałupka 2016).

W niektórych mediach oraz w opiniach pu-

blikowanych na stronach Lasów Państwowych

ignorowane są „niewygodne” merytoryczne

opinie (patrz Kim są „leśnicy”, powyżej). Uwy-

pukla się wypowiedzi emocjonalne, a pomija,

skraca, wyrywa z kontekstu wypowiedzi spe-

cjalistów. Zamiast kontrargumentów używa się

epitetu „ekolodzy” (patrz Kim są „ekolodzy” po-

wyżej). Rzeczywiście, dyskusja na temat ochro-

ny Puszczy jest częściowo sporem o wartości

(co należy chronić), jednak większość pozosta-

łych kwestii dotyczy poddających się weryﬁka-

cji, obserwowalnych zjawisk przyrodniczych.

Jeśli więc na przykład wiadomo, że powstrzy-

manie gradacji kornika drukarza przez wycina-

nie zasiedlonych świerków będzie nieskutecz-

ne (patrz pkt. 2), a mimo to, posługując się kor-

nikiem jako pretekstem, forsuje się olbrzymie

zwiększenie pozyskania drewna, to jest to zde-

cydowanie działanie motywowane ideologicz-

nie (ekonomicznie), a nie merytorycznie.

2. Wycinka drzew to jedyne lekarstwo na

gradację kornika (Kotarski 2015, Fronczak

2015, Hilszczański 2016, RDLP Białystok 2015,

Stanowisko 2016c, Świstak 2016).

Jest to przekonanie nieznajdujące potwier-

dzenia w faktach. Nie stwierdzono, by – w po-

równaniu z obszarami, na których kornika

w ogóle nie zwalczano (rezerwaty ścisłe) – in-

terwencje w lasach gospodarczych (wyręby

„sanitarne”) ograniczyły liczbę i szybkość za-

mierania świerków (Schlyter, Lundgren 1993;

Gutowski, Krzysztoﬁak 2005; Grodzki i in.

2006). Ta metoda mogłaby być skuteczna je-

dynie pod warunkiem, że na obszarze całego

kompleksu leśnego udałoby się wykryć i szybko

(zanim korniki zdążą opuścić drzewa) usunąć

co najmniej 80% zaatakowanych przez owady

świerków (Fahse, Heurich 2011). W Puszczy

Białowieskiej, ze względu na duże obszary re-

zerwatów i park narodowy, takiej możliwości

nie ma, o czym doskonale wiedzą przedstawi-

ciele administracji lasów. Używanie więc hasła

konieczności „walki z kornikiem” jako powo-

du do zwiększenia wyrębów nie ma uzasadnie-

nia merytorycznego. O tym, że jest to tylko wy-

godny pretekst, świadczą również zmiany w żą-

daniach administracji lasów. W październiku

2015 Lasy Państwowe twierdziły, że dla ograni-

czenia liczebności kornika konieczne jest wy-

rąbanie dodatkowych 318 tys. m3 drewna. Po

czterech miesiącach (luty 2016) okazuje się, że

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

– by osiągnąć ten sam efekt – wystarczy wy-

ciąć już tylko ok. jednej trzeciej tych drzew, po-

nadto nie ma żadnej konieczności prowadzenia

wyrębów „sanitarnych” w lasach podmokłych

i bagiennych (patrz wyżej „Co stałoby się…”).

Czyżby przez te cztery miesiące liczba korni-

ków tak gwałtownie spadła, a korniki przesta-

ły zasiedlać świerki w łęgach i olsach? Jeśli gra-

dacja rzeczywiście już się samoistnie załamuje,

to jedyny „powód” intensyﬁkacji wyrębów tra-

ci rację bytu.

3. Jeżeli jako leśnicy i ekolodzy nie zareagu-

jemy i pozwolimy na przenoszenie się korników

na następne powierzchnie zdrowych drzew, do-

prowadzimy do takiej sytuacji, że gatunki dzię-

ciołów, szczególnie dzięcioł trójpalczasty, stra-

cą swoje miejsce występowania, gniazdowania

i pożywienia (Hilszczański 2016, Goździewska

2016a).

Wprost przeciwnie, dzięcioł trójpalczasty

jest czterokrotnie rzadszy w gospodarczo użyt-

kowanej części Puszczy, w której usuwano mar-

twe świerki prowadząc walkę z kornikiem, niż

w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku

Narodowego, i to mimo niskiego udziału świer-

ka w parkowych drzewostanach (Walankiewicz,

Czeszczewik 2010). Unika on fragmentów lasu

objętych pracami gospodarczymi i pielęgnacyj-

nymi, nawet wówczas, gdy prace te obejmują

niewielkie powierzchnie i niedużą liczbę drzew

(Kajzer, Sobociński 2012).

4. Gwałtowne przerwanie istnienia i roz-

pad drzewostanów [świerkowych] na tak du-

żych powierzchniach trudno nazwać inaczej

niż wielką tragedią/klęską dla puszczy (Mucha,

Liziniewicz 2013; Fronczak 2015; Kotarski

2015; Niedzielski 2015; RDLP Białystok 2015;

Goździewska 2016a). Trwająca obecnie gra-

dacja kornika drukarza jest z pewnością wiel-

koskalowym zaburzeniem. Jest ona wynikiem

splotu różnych czynników, wśród których nie-

bagatelny udział mają popełnione przed kilku-

dziesięcioma laty błędy (obsadzenie świerkami

znacznych powierzchni lasu). W wyniku tego

powstały na dużych obszarach jednowiekowe

drzewostany świerkowe, obecnie atakowane

przez korniki (patrz pkt. 10). Nie jest to jednak

najsilniejsza z zarejestrowanych w Puszczy gra-

dacji (Mokrzecki 1923), przetrwa ją 80–90%

świerków (patrz pkt. 6).

5. Gdy uschną świerki, w Puszczy w krótkim

czasie pojawią się ogromne otwarte powierzch-

nie, pokryte trawami, malinami, paprociami.

Potem z czasem pewnie pojawią się na nich pio-

nierskie gatunki drzew, takie jak wierzba, brzoza

czy osika. Tego rodzaju drzewostany pod wzglę-

dem przyrodniczym i estetycznym nie będą się

jednak wiele różniły od wczesnych stadiów suk-

cesji lasu, jakie obecnie często można obserwo-

wać na porzuconych gruntach porolnych, np.

w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy (Kotarski

2015, RDLP Białystok 2015, Goździewska 2016b,

LOP 2016, Świstak 2016).

Po pierwsze, nie pojawią się ogromne otwar-

te powierzchnie, gdyż łącznie zamieranie świer-

ka obejmie nie więcej niż 2–3% obszaru Puszczy.

Po drugie, najnowsze badania w obszarach gór-

skich przed wielu laty dotkniętych gradacjami

kornika (pogranicze niemiecko-czeskie) wska-

zują, że w lukach po zamarłych świerkach po-

jawiają się w wyniku naturalnej regeneracji

ogromne ilości młodych świerków, które szyb-

ko zastępują te martwe. Wszelkie pionierskie

gatunki drzew (wierzba, brzoza czy osika), któ-

re zdołały wykiełkować i podrosnąć w lukach,

wkrótce ustępują bujnie rozwijającym się świer-

kom (Zeppenfeld i in. 2015). Występowanie

gatunków pionierskich prowadzi do okreso-

wego zwiększenia różnorodności biologicz-

nej Puszczy. To naturalne zjawisko w dynamice

lasu naturalnego (Begon i in. 2006).

6. Świerka w Puszczy ubywa i to jest źle;

Świerk zniknie z Puszczy Białowieskiej, jeśli

nie podejmie się działań ochronnych (= wy-

cięcia drzew zasiedlonych przez korniki) (LOP

2016, Radio Maryja 2016, RDLP Białystok

2015, Świstak 2016). Dopóki nie zmieni się kli-

mat, świerki będą występować w Puszczy, tak

jak występowały przez ostatnie tysiąclecia.

Obecna gradacja spowodowała dotąd śmierć

ok. 10% świerków. Nawet gdyby do końca gra-

dacji zginęło ich drugie tyle, to i tak 80% świer-

ków przeżyje. Mówienie więc o tym, że świerk

z Puszczy zniknie, gdy nie będzie się wycinać

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

drzew zasiedlonych, jest nieprawdą. Ponadto

w pozostawionych bez ingerencji rezerwatach

przyrody i w częściach Białowieskiego Parku

Narodowego, w miejsce zabitych w czasie po-

przedniej gradacji (lata 2001–2003) świerków,

pojawiły się bujnie rosnące młode świerki, osią-

gające już dziś wysokość kilku metrów (ryc. 1).

Obecnie świerk jest w gospodarczej części

Puszczy nadmiernie reprezentowany w wyni-

ku promowania (sadzenia w nadmiarze) tego

gatunku w przeszłości. Więc zamarcie i powol-

ny rozkład części z nich może mieć wręcz efekt

pozytywny, gdyż otworzy drogę do wykształce-

nia się bardziej zróżnicowanych lasów.

7. Bez ingerencji człowieka Puszcza zginie

(Goździewska 2016a, Stanowisko 2016c). Leśni-

cy chcą uratować Puszczę (Sasin 2014, Fronczak

2015, Niedzielski 2015, Chałupka 2016, Goź-

dziewska 2016a, Hilszczański 2016, Stanowisko

2016c, Świstak 2016).

Puszcza, w odróżnieniu od upraw rolnych,

nie jest dziełem człowieka. Drzewa skolonizo-

wały ten obszar samorzutnie, po ustąpieniu lo-

dowca i – mimo wielu zaburzeń – pokrywają ten

teren nieprzerwanie do dzisiaj. W obecnych wa-

runkach klimatycznych Polski nie jest możliwe,

by las gdziekolwiek wyginął. Wręcz odwrotnie,

raczej jest kłopot z utrzymaniem terenów otwar-

tych w stanie bezleśnym. Bez aktywnego prze-

ciwdziałania zarastaniu, obszary takie zosta-

ją w krótkim czasie skolonizowane przez drze-

wa (Falińska 1996). Obecny model „lasu upra-

wianego”, ponoć niezbędny dla istnienia Puszczy

Białowieskiej, wprowadzili do Puszczy dopiero

niemieccy okupanci 100 lat temu (w 1915 r.).

Ponieważ Puszcza nie ginie, nie ma potrze-

by jej ratować. To, czego faktycznie ubywa, to

fragmentów lasu naturalnego, zamienianego na

las uprawny, sadzony zgodnie z wyobrażenia-

mi człowieka o tym, jak las powinien wyglądać.

Obecnie usychają świerki opanowane przez

kornika drukarza. Jeśli pozostawi się je w lesie,

to martwe i rozkładające się drzewa będą pełnić

jeszcze przez dziesiątki lat ważną funkcję bio-

logiczną, zapewnią miejsca bytowania licznym

gatunkom organizmów, powoli oddając do śro-

dowiska materię zgromadzoną w swoich tkan-

kach, użyźniać będą glebę, ułatwią wzrost no-

wego pokolenia drzew. Ich wycinanie i wywo-

żenie z lasu jest bardzo szkodliwe przyrodniczo,

prowadzi do znacznego zubożenia całego eko-

systemu leśnego (Gutowski i in. 2004; Bobiec

i in. 2016). Puszcza będzie trwała tak długo, do-

póki pozwoli się puszczańskim drzewom natu-

ralnie umierać i rozkładać się, a młodym drze-

wom naturalnie wzrastać.

8. W przypadku skomplikowanych ekosyste-

mów leśnych tzw. ochrona bierna prowadzi do

ich faktycznego rozpadu i likwidacji walorów

przyrodniczych, które są przedmiotem ochrony

i mają być trwale zachowane (Chałupka 2016).

Las pozostawiony sam sobie (procesom na-

turalnym) miałby się jakoby rozpadać. To po-

gląd zaiste zdumiewający. Absurdalność tego

twierdzenia zobaczymy wyraźnie, gdy uświa-

domimy sobie, że człowiek (Homo sapiens) po-

jawił się na Ziemi ok. 200 tys. lat temu, gospo-

darka leśna w obecnej postaci dopiero w koń-

cu XVIII wieku, a jej metody zaczęto stosować

w Puszczy Białowieskiej zaledwie 100 lat temu.

Tymczasem lasy, te najbardziej skomplikowa-

ne układy biologiczne jakie występują na lą-

dach, wykształciły się setki milionów lat temu

i – nie rozpadając się – przetrwały bez udzia-

łu człowieka wszelkie katastrofy geologiczne.

Również tropikalne lasy deszczowe porastające

od kilkudziesięciu milionów lat baseny Konga

i Amazonki dawały sobie doskonale radę bez

„pomocy” człowieka. To człowiek, karczując

i wypalając, stanowi dla nich obecnie najwięk-

sze zagrożenie.

9. Puszcza pozbawiona aktywnych zabie-

gów ochronnych traci swoją bioróżnorodność;

w miejscach, gdzie człowiek zaprzestał swojej

działalności, na terenie Puszczy następują różne

procesy pogorszenia stanu zachowania siedlisk,

które są cenne i priorytetowe. Obiekt ochrony,

dla którego wyłączano z działań ludzkich frag-

menty Puszczy, przestaje istnieć (Fronczak 2015;

Hilszczański 2016; Radio Maryja 2016; RDLP

Białystok 2015; Goździewska 2016a; Świstak

2016; Brzeziecki i in. 2016).

Różnorodność biologiczna (bioróżnorod-

ność) jest pojęciem niejednoznacznym, odno-

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

szącym się do wielu poziomów zróżnicowa-

nia. Aby mówić sensownie o jej utracie, trzeba

wpierw wyjaśnić, o czym dokładnie jest mowa.

Wycięcie fragmentu starodrzewu pochodzenia

naturalnego i posadzenie na jego miejscu mło-

dych drzew wiąże się zawsze z drastyczną re-

dukcją różnorodności gatunków oraz proce-

sów i struktur. Organizmy zależne od obecno-

ści wielkich i zamierających drzew tracą miej-

sca do życia. Zróżnicowany las WWW (wielo-

gatunkowy, wielowarstwowy, wielopokolenio-

wy) zostaje zastąpiony uproszczonym lasem JJJ

(jednowarstwowym, jednowiekowym, często

jednogatunkowym). Tak więc zachowanie zróż-

nicowania typowego dla lasu naturalnego wy-

maga powstrzymania się od interwencji w za-

chodzące w nich procesy.

Gospodarka ludzka zwiększa natomiast róż-

norodność przez tworzenie nowych, nieistnieją-

cych wcześniej w Puszczy typów siedlisk, głów-

nie nieleśnych (pola, łąki, poręby, polany, dro-

gi itd.). Umożliwia to kolonizację organizmom

wymagającym terenów otwartych oraz gatun-

kom obcym. Zwiększa to ogólną liczbę gatun-

ków występujących na obszarze Puszczy, ale

wiele z nich to gatunki niebędące naturalnymi

jej mieszkańcami, a niektóre z nich, z uwagi na

inwazyjność, nawet tym rodzimym zagrażają.

Przetrwanie takich siedlisk wymaga ciągłej ak-

tywności człowieka, zapobiegania ich zarasta-

niu krzewami i drzewami. Takie tereny antro-

pogeniczne zajmują jednak mniej niż 5% obsza-

ru Puszczy (Faliński 1986). Na 95% pozostałe-

go obszaru zaprzestanie działalności gospodar-

A B

C D

Ryc. 1. Co się dzieje, gdy człowiek nie interweniuje; jak procesy naturalne „radzą” sobie z gradacją kornika druka-

rza. A: Świerki zaatakowane przez kornika zamierają i zostają w lesie (fot. G. Hebda); B: Martwe świerki przewraca-

jąc się, tworzą osłonę dla młodych drzewek (fot. G. Hebda); C: Miejsce zabitych dużych świerków zajmują młode

świerczki i drzewa liściaste (fot. A. Bohdan); D: Takie zmiany zachodzą w ciągu mniej niż dziesięciu lat od śmierci du-

żych drzew (fot. A. Bohdan)

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

czej doprowadziłoby do wzrostu zróżnicowania

biologicznego.

10. To źle, że skład drzewostanów Puszczy

się upraszcza, zmiany w drzewostanach pusz-

czańskich są niekorzystne (Sasin 2014; Goź-

dziewska 2016b; Kruczek 2016; Brzeziecki i in.

2016).

Las naturalny to znacznie więcej niż drzewo-

stany. Główną przyczyną upraszczania struktu-

ry drzewostanów jest gospodarka leśna, zastępo-

wanie zróżnicowanych fragmentów pochodze-

nia naturalnego przez uprawy składające się tylko

z jednego lub kilku faworyzowanych gatunków

drzew, wytwarzających pożądany gospodarczo

surowiec (patrz „Czym jest las?”, wyżej i pkt. 17).

11. Dąb nie odnawia się w Puszczy (Vera

2000; Antczak 2009; Program ochrony 2011;

Brzeziecki i in. 2016).

Zgodnie ze swoją strategią życiową, młode

dęby rzadko kiedy pojawiają się pod okapem

starych drzew (w tym dębów), dlatego nie nale-

ży się ich tam spodziewać. Młode dęby wyrasta-

ją w lukach tworzonych przez zamierające drze-

wa, bardzo licznie na odsłoniętych w wyniku

gradacji kornika drukarza, porośniętych trawą

i maliną obszarach (Bobiec i in. 2011; Bobiec,

Bobiec 2012).

12. W Puszczy będzie dominował grab i to

jest źle (Sasin 2014, Goździewska 2016b, Hilsz-

czański 2016, Kruczek 2016, Winiecki 2016).

Grab jest podstawowym gatunkiem grądów,

co oznacza jego naturalny, znaczny udział w roz-

wijających się spontanicznie zbiorowiskach grą-

dowych przeważających w Puszczy. Ponieważ

gatunek ten nie wytwarza wartościowego surow-

ca drzewnego, był on w lasach gospodarczych

eliminowany na rzecz cenniejszych ekonomicz-

nie gatunków. Naturalną reakcją na wcześniej-

sze zniekształcenia jest – po ustąpieniu presji

człowieka – wzrost liczebności grabów w lesie.

W grądach w rezerwacie ścisłym BPN, w któ-

rym od prawie 100 lat nie było żadnej ingerencji

w procesy, grab pozostaje jednak tylko jednym

z wielu współwystępujących gatunków drzew.

13. Na terenie zagospodarowanej części pusz-

czy dąb i sosna, gatunki bardzo ważne, m.in. dla

utrzymania tego, co nazywamy „puszczańskim

charakterem” drzewostanów, były celowo odna-

wiane. Dlatego ich aktualny stan i struktura de-

mograﬁczna wyglądają tam znacznie korzyst-

niej (Goździewska 2016b).

W lasach naturalnych nie można mó-

wić o „korzystnej strukturze” demograﬁcznej.

W zależności od fazy rozwoju lasu, ta struktura

będzie różnie wyglądała i nie powinna być war-

tościowana. Mówienie o „korzystniejszej struk-

turze demograﬁcznej drzewostanów” w lasach

użytkowanych gospodarczo to typowy przy-

kład hodowlanego, a nie przyrodniczego spoj-

rzenia. Drzewa są usuwane z lasu gospodarcze-

go, gdy przestają szybko przyrastać, po osią-

gnięciu przez nie jednej trzeciej, góra poło-

wy wieku biologicznego. Istnienia starszych

osobników przepisy nie przewidują. Czy, gdy-

by w populacji ludzkiej nie było w ogóle osób

starszych niż 30 lat, uznalibyśmy strukturę de-

mograﬁczną takiej populacji za korzystną?

14. Do takich problemów, a na pewno nie na

taką skalę, by jednak nie doszło, gdyby w pusz-

czy przebił się proponowany przez leśników

kompromisowy, półnaturalny model zarządza-

nia, który pozwala godzić różne funkcje lasu,

a przede wszystkim dbać o trwałość lasu, ciągłość

jego istnienia, stabilność procesów. Odrzucenie

tego modelu przez decydentów doprowadziło

do dzisiejszej katastrofy (Goździewska 2016b,

Polskie Radio Wnet 2016).

Jaka jest rzeczywista skala zaburzeń poka-

zano wyżej (patrz pkt. 6). Trwałości Puszczy,

lasu, który powstał bez udziału człowieka i da-

wał sobie dotąd radę z wszelkimi zaburzenia-

mi, nic nie zagraża. On da sobie radę i teraz,

tylko nie należy mu przeszkadzać (patrz pkt.

7). Twierdzenie, że dokonywanie intensyw-

nych ingerencji w przebieg procesów (wyręby,

uprawy, prace pielęgnacyjne) jest formą dbało-

ści o ich stabilność, jest wewnętrznie sprzeczne.

Ciągłość procesów naturalnych wyklucza z de-

ﬁnicji ludzką ingerencję.

15. Obecny katastrofalny stan części gospo-

darczej Puszczy Białowieskiej jest wynikiem

chaotycznych działań poprzedniego Minister-

stwa Środowiska i wpływowego lobby „zielo-

nych” wynikającego z biernego „punktowego”

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

lub obiektowego podejścia do jej ochrony (Cha-

łupka 2016, Hilszczański 2016).

Obecny stan części gospodarczej Puszczy

Białowieskiej jest przede wszystkim wynikiem

decyzji podejmowanych w ciągu stuletnich już

działań przemieniających krok po kroku las na-

turalny w las uprawiany, z jednogatunkowymi,

jednowiekowymi płatami drzewostanów. Stan

Puszczy nie jest jednak katastrofalny (patrz

pkt. 7). Jeśli zostaną zahamowane zaburzenia

powodowane gospodarką ludzką, las ma szan-

sę się zregenerować.

16. Leśnicy-naukowcy i praktycy, dyspo-

nując odpowiednią wiedzą, doświadczeniem

i częściowym oglądem ekosystemu leśnego, po-

traﬁą zatrzymać niekorzystne procesy. Poprzez

formy ochrony czynnej potraﬁą zarówno za-

chować, jak i dokonać restytucji lasu zdewasto-

wanego przez różnorodne czynniki (Chałupka

2016). W ochronie procesów naturalnych nie

wartościuje się ich na korzystne i niekorzyst-

ne. Gdyby restytucja lasu naturalnego była tak

prosta, to cała Europa zachodnia już dawno

byłaby pokryta takimi lasami. A jednak wciąż

Niemcy, Holendrzy, Francuzi, Brytyjczycy i in-

ni przyjeżdżają do Puszczy Białowieskiej, do

Białowieskiego Parku Narodowego, żeby zoba-

czyć i badać las naturalny.

17. Poprzednie kierownictwo Ministerstwa

Środowiska zmniejszyło leśnikom z nadleśnictw

puszczańskich możliwości aktywnej ochrony

lasu poprzez drastyczne obniżenie możliwości

pozyskiwania biomasy. Decyzja ta poskutkowa-

ła chaotycznym rozwojem populacji owadów

(korników, ogłodków i innych) (Goździewska

2016a, b; Świstak 2016).

Obowiązujące od 2012 roku plany urządze-

nia lasu (dokumenty, według których prowadzi

się gospodarkę leśną) rzeczywiście ogranicza-

ją możliwość wyrębów, wyłączając z nich naj-

cenniejsze przyrodniczo fragmenty lasu. Nie

ma to jednak żadnego związku z obecną grada-

cją (patrz pkt. 2) kornika drukarza. Duże nasi-

lenie pojawów tego gatunku jest po części wy-

nikiem wcześniejszej działalności gospodar-

czej. Wieloletnie zastępowanie wielogatunko-

wych lasów naturalnych przez uprawy świer-

ków spowodowało powstanie nadreprezenta-

cji świerczyn w Puszczy. O ile seria suchych lat,

osłabiając świerki umożliwiła ich opanowywa-

nie przez korniki, o tyle wielka podaż świerków

w lesie stworzyła idealne warunki do wzrostu

liczebności tych owadów. „Aktywna ochrona

lasu” polegająca na wycince, to odpowiedź na

jedno zaburzenie jeszcze większym zaburze-

niem, o bardzo negatywnych skutkach przy-

rodniczych (patrz wyżej, „Co stałoby się…”,

pkt. 2 i ryc. 2).

18. Dzięki temu, że leśnicy mądrze gospo-

darowali, mamy 12 tys. ha rezerwatów i ponad

1500 pomników przyrody na terenie nadle-

śnictw gospodarujących w Puszczy Białowieskiej

(Goździewska 2016a).

Jest to tylko częściowa prawda. Większość

rezerwatów w Puszczy Białowieskiej utworzo-

no dla ochrony lasów naturalnych, by unik-

nąć prowadzenia w nich zabiegów gospodar-

czych i zapobiec ich przekształcaniu w lasy

uprawiane. Tworzenie rezerwatów i ograni-

czanie w nich wyrębów odbywało się częścio-

wo z inicjatywy leśników, niejednokrotnie jed-

nak (niestety) odbywało się wbrew aktywnemu

oporowi tej grupy zawodowej. To, że w Pusz-

czy Białowieskiej istnieje zaledwie 1500 po-

mników przyrody nie jest powodem do chwa-

ły, a wskazuje na skalę ubytku walorów Puszczy

spowodowanych gospodarką leśną. Gdyby nie

prowadzone przez ostatnie 100 lat wyręby, sa-

mych dębów pomnikowych o obwodzie prze-

kraczającym 4 m w Puszczy powinno rosnąć

ponad 15 tysięcy. Tymczasem jest ich tam za-

ledwie ok. trzy tysiące, z czego większość

w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku

Narodowego, w którym gospodarki leśnej nie

prowadzono. W części zagospodarowanej „lu-

dzie, którzy Puszczę użytkowali” usunęli 85–

–90% pomnikowych dębów (Korbel, Niechoda

2016; TVP Białystok–Wielkie drzewa 2014),

Trudno to uznać za „zasługę”.

19. W Puszczy marnuje się wiele metrów sze-

ściennych martwego drewna; formułowane też

jako: w lesie gnije drewno (Mucha, Liziniewicz

2013; Hilszczański 2016; Polskie Radio 2016;

Radio Maryja 2016).

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

Jeśli wartość drzewa w lesie sprowadzić je-

dynie do wartości rynkowej uzyskanych z niego

desek, to rzeczywiście pozostawianie go w le-

A B

C D

E F

sie byłoby marnotrawstwem. Jednak martwe

drzewo w lesie ma jeszcze inne bardzo ważne

funkcje do spełnienia i pozostawianie „gnijące-

Ryc. 2. „Czynna ochrona lasu”, sposoby radzenia sobie z gradacją kornika drukarza przez gospodarkę le-

śną. A: Świerki zaatakowane przez kornika są wycinane w ramach zabiegów „sanitarnych” (fot. G. Hebda),

B: Zaatakowanie przez korniki jest uzasadnieniem dla wycinania nawet najstarszych i najpotężniejszych

świerków (ponad 250 lat, 40 m wysokości) (fot. autor nieznany); C: Wycięte świerki są wywożone z Puszczy

(fot. A. Korbel); D: Oprócz świerków usuwane są też inne drzewa, przygotowuje się grunt pod uprawę

(fot. A. Bohdan); E: Sadzone są młode drzewka, obszar uprawy otaczany jest płotem z siatki (fot. A. Bohdan);

F: Po kilku latach w zagrodzie wyrasta młodnik (tutaj sosnowy) (fot. W. Walankiewicz)

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

go” drewna w lesie nie jest wcale rozrzutnością,

ale kluczowym warunkiem zapewniającym du-

żej liczbie organizmów możliwości przeżycia

(Gutowski i in. 2004; Bobiec i in. 2016).

20. Przez ograniczenie rozmiaru cięć lokal-

ne społeczności mają problem z dostępem do

drewna opałowego (Mucha, Liziniewicz 2013;

Radio Maryja 2016).

Ilość pozyskiwanego drewna zaplanowana

na lata 2012–2021 powinna z nadwyżką pokryć

lokalne zapotrzebowanie na drewno nie tylko

opałowe, ale również konstrukcyjne i na inne

potrzeby. W 2014 roku trzy puszczańskie nad-

leśnictwa sprzedały na rynek lokalny 31 847 m3

drewna, natomiast pozyskały 67 706 m3 drew-

na (Pismo… 2015). Tak więc jeśli na rynku lo-

kalnym brakuje drewna, to jest to skutek nie-

właściwej jego dystrybucji – sprzedaży poza re-

gion, a nie wysokości pozyskania ustalonego

w planach urządzenia lasu.

21. Objęcie ochroną większych obszarów

Puszczy zamknie ludziom dostęp do lasu („zie-

loni chcą wypędzić ludzi z lasu”) (Kruczek 2016).

Twierdzenie niemające oparcia w faktach. Nikt

nie zamierzał i nie zamierza zamknąć Puszczy

przed mieszkańcami i turystami. Po powięk-

szeniu Białowieskiego Parku Narodowego duża

część nowo przyłączonego obszaru została udo-

stępniona do zwiedzania oraz zbioru jagód

i grzybów. Podobnie wszelkie projekty powięk-

szenia Parku Narodowego na cały obszar Pusz-

czy przewidują udostępnienie większości (ok.

80%) obszaru odwiedzającym, z możliwością

zbierania jagód i grzybów. Już obecnie dyna-

miczny wzrost zapotrzebowania na usługi tury-

styczne, gastronomiczne i edukację ekologicz-

ną jest bardzo ważnym czynnikiem pobudza-

jącym rozwój puszczańskich gmin. Wystarczy

porównać aktualną liczbę hoteli, pensjonatów,

kwater agroturystycznych i restauracji na tere-

nie Puszczy z ich liczbą sprzed 20 lat, gdy po-

większano Białowieski PN.

Dlaczego to piszemy

W oparciu o dane naukowe, zaczerpnię-

te z literatury dotyczącej powyższych zagad-

nień, staraliśmy się obalić pojawiające się

w niektórych mediach mity i przekłamania.

Pozostawiamy czytelników z tą lekturą, licząc

jednocześnie, że wyposażeni w ową wiedzę,

będą mogli z większą pewnością kształtować

swoje poglądy na to, czy potrzebujemy natural-

nych puszczańskich lasów, czy nie. Trzeba pa-

miętać, że lasy Puszczy Białowieskiej, o które

toczy się dziś ów spór, stanowią zaledwie 0,7%

obszarów leśnych w naszym kraju. Postulujemy

objęcie ich trwałą ochroną, tak by – jak my dziś

– kolejne pokolenia mogły być dumne z tego,

że wrażliwość i mądrość ich przodków umożli-

wiła przetrwanie tych unikalnych i niezmiernie

cennych przyrodniczo lasów naturalnych.

PIŚMIENNICTWO

Antczak A. 2009. Puszcza Białowieska i okolice, wyd.

3, poprawione. Agencja Benkowski, Białystok.

Angelstam P. 1996. Ghost of forest past – natural

disturbance regimes as a basis for reconstruc-

tion of biologically diverse forests in Europe. W:

DeGraﬀ R.I., Miller R.I. (red.). Conservation of

faunal diversity in forested landscapes. Chap-

man and Hall, London: 287–336.

Angermeier P.L. 2000. e natural imperative for

biological conservation. Conservation Biology

14: 373–381.

Askins R.A. 2014. Saving the world’s deciduous for-

ests. Yale University Press, New Haven.

Begon M., Townsend C.R., Harper J.L. 2006. Ecolo-

gy. From Individuals to Ecosystems; 4th edition.

Blackwell Publishing.

Bobiec A., Bobiec M. 2012. Wpływ masowego za-

mierania świerka w drzewostanach Białowie-

skiego Parku Narodowego na odnowienie natu-

ralne dębu. Sylwan 156 (4): 243–251.

Bobiec A., Buchholz L., Churski M., Chylarecki P.,

Fałtynowicz W., Gutowski J.M., Jaroszewicz B.,

Kuijper D.P.J., Kujawa A., Mikusek R., Mysła-

jek R.W., Nowak S., Pawlaczyk P., Podgórski T.,

Walankiewicz W., Wesołowski T., Zub K. 2016.

Dlaczego martwe świerki są potrzebne w Pusz-

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

czy Białowieskiej [http://www.polskiwilk.org.pl/

download/PuszczaBialowieska_Swierki.pdf ];

dostęp: 15.02.2016 r.

Bobiec A., Jaszcz E., Wojtunik K. 2011. Oak (Quercus

robur L.) regeneration as a response to natural dy-

namics of stands in European hemiboreal zone. Eu-

ropean Journal of Forest Research 130: 785–797.

Brzeziecki B., Pommerening A., Miścicki S., Droz-

dowski S., Żybura H. 2016. A common lack of

demographic equilibrium among tree species in

Białowieża National Park (NE Poland): evidence

from long-termplots. Journal of Vegetation Sci-

ence, Doi: 10.1111/jvs.12369.

Chałupka W. 2016. Puszcza Białowieska – zderzenie

rzeczywistości z ideologią [http://www.bialowie-

za.bialystok.lasy.gov.pl/documents/62676/539

952/Instytut+Dendrologii+PAN+ws+Puszczy-

+Bia%C5%82owieskiej.pdf/7d2279b0-108c-

-46f9-8a5e-586e1bfa77f2]; dostęp: 20.02.2016 r.

Cieśliński S., Czyżewska K. 2002. Porosty Puszczy

Białowieskiej na tle innych kompleksów leśnych

w Polsce północno-wschodniej. Kosmos 51: 443–

–451.

Dokumentacja na potrzeby sporządzenia aneksu

do Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Biało-

wieża zawierająca ocenę stanu lasu oraz okre-

ślająca zakres niezbędnych działań gospodar-

czo-ochronnych dla zachowania drzewostanów

świerkowych. 2015. Biuro Urządzania Lasu i Geo-

dezji Leśnej Oddział w Białymstoku [http://bip.

lasy.gov.pl/pl/bip/px_dg~rdlp_bialystok~doku

mentacja_do_aneksu_pul_bialowieza.pdf?pa-

ge_opener=http%3A%2F%2Fbip.lasy.gov.pl

%2Fpl%2Fbip%2Fdg%2Frdlp_bialystok%2F

plan_urzadzenia_lasu]; dostęp: 26.02.2016 r.

Fahse L., Heurich M. 2011. Simulation and analysis

of outbreaks of bark beetle infestations and their

management at the stand level. Ecological Mod-

elling 222: 1833–1846.

Falińska K. 1996. Ekologia roślin. Wydawnictwo Na-

ukowe PWN, Warszawa.

Faliński J.B. 1986. Vegetation dynamics in temperate

lowland primeval forest. Dr. W. Junk Publishers.

Dordrecht–Boston–Lancaster.

Fronczak K. 2015. Świerki umierają w ciszy. Echa le-

śne 3: 51–54 [https://issuu.com/lasypanstwowe/

docs/echa_lesne_2015_03]; dostęp: 20.02.2016 r.

Goździewska K. 2016a. Puszcza bez człowieka zgi-

nie. Z Andrzejem Koniecznym, wiceministrem

środowiska, rozmawia Karolina Goździewska.

Nasz Dziennik [http://www.naszdziennik.pl/pol-

ska-kraj/152091,puszcza-bez-czlowieka-zginie.

html]; dostęp: 20.02.2016 r.

Goździewska K. 2016b. Puszcza nie przetrwa bez

człowieka. Rozmowa z prof. Bogdanem Brzeziec-

kim, kierownikiem Katedry Hodowli Lasu Szko-

ły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warsza-

wie [http://wp.naszdziennik.pl/2016-02-172344

19, puszcza-nie-przetrwa-bez-czlowieka.html];

dostęp: 20.02.2016 r.

Greenmind. 2015. Uwagi Fundacji Greenmind

[http://

greenmind.pl/wp-content/uploads/2015/

12/ UwagiFundacjiGreenmind_AneksPULNadl

Bialowieza.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

Greenpeace. 2015. Puszcza zagrożona. Czy Minister

Szyszko zmieni Puszczę Białowieską w zwykłą

plantację drzew? Komentarz Greenpeace Polska,

Greenmind, Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot

i WWF Polska [http://www.greenpeace.org/po-

land/pl/wydarzenia/polska/Puszcza-zagrozona-

-Czy-Minister-Szyszko-zmieni-Puszcze-Bialo-

wie ska-w-zwykla-plantacje-drzew/]; dostęp:

15.02.2016 r.

Grodzki W., Jakus J., Lajzova E., Sitkova Z., Maczka

T., Škvarenina J. 2006. Eﬀects of intensive versus

no management strategies during an outbreak of

the bark beetle Ips typographus (L.) (Col.: Cur-

culionidae, Scolytinae) in the Tatra Mts. in Po-

land and Slovakia. Annals of Forest Science 63:

55–61.

Gutowski J.M., Bobiec A., Pawlaczyk P., Zub K. 2004.

Drugie życie drzewa. WWF Polska, Warszawa

– Hajnówka.

Gutowski J.M., Jaroszewicz B. 2001. Katalog fauny

Puszczy Białowieskiej. Instytut Badawczy Le-

śnictwa, Warszawa.

Gutowski J.M., Krzysztoﬁak L. 2005. Directions and

intensity of migration of the spruce bark beetle

and accompanying species at the border between

strict reserves and managed forests in north-

eastern Poland. Ecological Questions 6: 81–92.

Hilszczański J. 2016. Ograniczenie cięć w Puszczy

to strzał w stopę [http://www.bialystok. lasy.gov.

pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/

ograniczenie-ciec-w-puszczy-to-strzal-w-sto-

pe#.VtBJjn3hDUJ]; dostęp: 20.02.2016 r.

Hunter M.L. 1996. Benchmarks for managing eco-

systems: are human activities natural? Conser-

vation Biology 10 (3): 695–697.

Jędrzejewska B., Jędrzejewski W. 1998. Predation in

vertebrate communities. e Białowieża Primeval

Forest as a case study. Springer-Verlag, Berlin.

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

Kajzer K., Sobociński W. 2012. Raport końcowy

podsumowujący temat badawczy „Określenie

czynników determinujących populacje dzięcioła

białogrzbietego Dendrocopos leucotos i dzięcioła

trójpalczastego Picoides tridactylus w Puszczy

Białowieskiej”. DGLP, Warszawa.

Kimmins J.P. 2004. Forest Ecology. A foundation for

Sustainable Forest Management and Environ-

mental Ethics in Forestry. Prentice Hall.

Klub Przyrodników. 2015a. Koniec ochrony Puszczy

Białowieskiej przez Lasy Państwowe? [http://

www.kp.org.pl/index.php?option=com_conten-

t&task=view&id=1035&Itemid=594]; dostęp:

15.02.2016 r.

Klub Przyrodników. 2015b. Uwagi do projektu anek-

su do Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Bia-

łowieża [http://www.kp.org.pl/pdf/stanowiska/

ktg/2015-11-30_KP%20stanowisko%20wobe-

c%20proj%20aneksu%20PUL%20Bia%C5%82o

wieza.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

Kocham Puszczę 2016. Powstrzymajmy niszczenie

Puszczy Białowieskiej! [http://kochampuszcze.

pl/]; dostęp: 5.03.2016 r.

KOP PAN. 2008. Stanowisko Komitetu Ochrony Przy-

rody Polskiej Akademii Nauk w sprawie Puszczy

Białowieskiej [http://www.botany.pl/kop-pan/sta-

nowiska/PuszczaBialow.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

KOP PAN. 2015. Stanowisko Komitetu Ochrony

Przyrody Polskiej Akademii Nauk w sprawie pla-

nów intensyﬁkacji użytkowania rębnego Puszczy

Białowieskiej [http://www.botany.pl/kop-pan/sta-

nowiska/Puszcza_Bialowieska_2.pdf]; dostęp:

15.02.2016 r.

Korbel J., Niechoda T. 2016. Drzewa Białowieskiego

Parku Narodowego [http://www.drzewa.pusz-

cza-bialowieska.eu/index.php5?dzial=dab]; do-

stęp: 20.02.2016 r.

Kotarski R. 2015. Polimaty: „Po co leśnik w lesie? PLUS”

[http://vod.pl/programy-tv/polimaty-po-co-

lesnik-w-lesie-plus/yqy0lp#]; dostęp: 15.02.2016 r.

Krasińska M., Krasiński Z.A. 2004. ŻUBR – mono-

graﬁa przyrodnicza, SFP Hajstra, Białowieża.

Kruczek A. 2016. Puszcza w oparach utopii. Nasz

Dziennik [http://www.naszdziennik.pl/polska-

-kraj/151627,puszcza-w-oparach-utopii.html];

dostęp: 26.02.2016 r.

LOP. 2016. Stanowisko Ligi Ochrony Przyrody

w sprawie kornika drukarza w Puszczy Białowie-

skiej [http://www.lop.org.pl/index.php?option=

com_content&view=article&id=525:stanowi-

sko-ligi-ochrony-przyrody-w-sprawie-kornika-

-drukarza-w-puszczy-biaowieskiej&catid=5:

wiadomosci&Itemid=17]; dostęp: 20.02.2016 r.

Mokrzecki Z. 1923. Sprawozdanie z walki z korni-

kiem w Puszczy Białowieskiej w 1922. Las Polski

4 (9–10): 297–307.

Mucha W., Liziniewicz J. 2013. Czy sejm uratuje

puszczę? Gazeta Polska [http://gpcodziennie.pl

/23827-czy-sejm-uratuje-puszcze.html#.VtCn-

tH3hDUI]; dostęp: 26.02.2016 r.

Niedzielski W. 2015. Katastrofalne skutki gradacji kor-

nika. Głos Białowieży 10–11/2015: 20–21 [http://

www.bialowieza.gmina.pl/ﬁles/Glos_Bialowie-

zy_10-11.2015.pdf]; dostęp: 26.02.2016 r.

Okołów C., Karaś M., Bołbot A (red.). 2009. Biało-

wieski Park Narodowy. Poznać – Zrozumieć

– Zachować. Białowieski Park Narodowy, Bia-

łowieża.

Pismo RDLP Białystok znak DR.0172.11.2015 z dnia

15.07.2015 r.

Polskie Radio 2016. Sygnały dnia, 1 lutego 2016 – za-

pis rozmowy z Janem Szyszko [http://www.pol-

skieradio.pl/7/129/Artykul/1577416]; dostęp:

15.02.2016 r.

Polskie Radio Wnet. 2016. Poranek 9 lutego 2016

[http://www.radiownet.pl/publikacje/poranek-

-9-lutego-2016]; dostęp: 20.02.2016 r.

Polskie Towarzystwo Etologiczne. 2016. Stanowisko

Polskiego Towarzystwa Etologicznego w sprawie

planów intensyﬁkacji użytkowania rębnego Pusz-

czy Białowieskiej [http://ptetol.nencki.gov.pl/Sta-

nowiskoPTETOL.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

Pracownia na rzecz Wszystkich Istot. 2016. Stano-

wisko w kwestii zwiększenia pozyskania drewna

w Puszczy Białowieskiej [http://pracownia.org.

pl/aktualnosci,1220]; dostęp: 15.02.2016 r.

Program ochrony… 2011. Program ochrony przyro-

dy i wartości kulturowych w Leśnym Komplek-

sie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres

1.01.2002-31.12.2011. Regionalna Dyrekcja La-

sów Państwowych, Białystok.

PROP 2015. OPINIA PROP w sprawie projektu anek-

su do Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Biało-

wieża [http://prop.info.pl/wp-content/uploads/

2016/01/PROP-15-13_aneks-PUL-Nadlesnic-

twa-Bialowieza.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

PTOP 2016. Stanowisko środowiska ornitologiczne-

go w sprawie Puszczy Białowieskiej [http://www.

ptop.org.pl/images/stories/news/Apel_ws_Pu

szczy_Bw.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

PTOP „Salamandra”. 2016. Leśnicy groźniejsi od

kornika? [http://www.salamandra.org.pl/compo-

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 72, zeszyt 2, 2016

nent/content/article/35-natura2000/1023-kor-

nik-w-puszczy.html]; dostęp: 26.02.2016 r.

Rada BPN. 2015. Stanowisko Rady Naukowej Biało-

wieskiego Parku Narodowego z dnia 4 grudnia

2015 roku w sprawie Aneksu do planu urządze-

nia lasu Nadleśnictwa Białowieża [http://green-

peace.pl/kochampuszcze/ Rada_BPN_stanowi-

sko.pdf]; dostęp: 15.02.2016 r.

Rada UŚ. 2016. Stanowisko Rady Wydziału Biologii

i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego

w Katowicach w sprawie planowanego zwiększe-

nia wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej przy-

jęte w dniu 22 stycznia 2016 r. [http://www.wbios.

us.edu.pl/tl_ﬁles/dzialalnosc/2016-01_stanowi-

sko-rw-wbios-wsprawie-puszczy.pdf.]; dostęp:

15.02.2016 r.

Rada UWr. 2016… Uchwała Nr 42/2016 Rady Wydzia-

łu Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocław-

skiego z dnia 25 lutego 2016 r. w sprawie ochrony

Puszczy Białowieskiej [http://www.biol.uni.wroc.

pl/czyz/las/images/pracownicy/tw/doc/uchwaa_

rady_wydziau_nauk_biol_uwr.pdf.]; dostęp:

26.02.2016 r.

Radio Maryja. 2016. Minister Szyszko: sytuacja

w Puszczy Białowieskiej jest poważna [http://

www.radiomaryja.pl/informacje/minister-szysz-

ko-sytuacja-w-puszczy-bialowieskiej-jest-powa-

zna/]; dostęp: 20.02.2016 r.

RDLP Białystok. 2015. Puszcza Białowieska potrze-

buje ratunku [http://www.lasy.gov.pl/informa-

cje/aktualnosci/puszcza-bialowieska-potrzebu-

je-ratunku]; dostęp: 15.02.2016 r.

Rebane M., Waliczky Z., Turner R. 1997. Boreal and

temperate forests. W: Tucker G.M., Evans M.I.

(red.). Habitats for birds in Europe: a conserva-

tion strategy for the wider environment. BirdLi-

fe International, Cambridge, United Kingdom:

203–238.

Samojlik T. (red.). 2005. Conservation and hunting.

Białowieża Forest in the time of kings. Mammal

Research Institute, Białowieża.

Sasin B. 2014. Wizyta w Nadleśnictwie Hajnówka.

Związek Leśników Polskich w Rzeczypospoli-

tej Polskiej [http://zlpwrp.pl/blog/2014/07/18/

wizyta-w-nadlesnictwie-hajnowka/]; dostęp:

15.02.2015 r.

Schlyter F., Lundgren U. 1993 Distribution of a bark

beetle and its predator within and outside old

growth reserves: no increase of hazard near re-

serves. Scandinavian Journal of Forest Research

8: 246–256.

Stanowisko organizacji pozarządowych. 2016a. Sta-

nowisko w kwestii zwiększenia pozyskania drew-

na w Puszczy Białowieskiej [http://pracownia.

org.pl/pliki/2016-puszcza-bialowieska-stanowi-

sko-ngo-ws-zwiekszenia-pozyskania-drewna.

pdf]; dostęp: 20.02.2016 r.

Stanowisko Stowarzyszenia Ruch Obrony Lasów

Polskich. 2106b. Stanowisko Stowarzyszenia

Ruch Obrony Lasów Polskich w sprawie Puszczy

Białowieskiej [http://www.bialystok.lasy.gov.pl/

documents/62605/0/ROLP+Skan+stanowiska.

pdf/8c0045f4-e636-4279-90b9-a87c4b238da7];

dostęp: 20.02.2016 r.

Stanowisko Związku Leśników Polskich w Rzeczy-

pospolitej Polskiej. 2016c. Stanowisko Związku

Leśników Polskich w Rzeczypospolitej Polskiej

w sprawie Puszczy Białowieskiej [http://zlpwrp.pl/

blog/2016/02/08/stanowisko-zwiazku-lesnikow-

-polskich-w-rzeczypospolitej-polskiej-w-spra-

wie-puszczy-bialowieskiej/]; dostęp: 15.02.2016 r.

Stowarzyszenie dla natury „Wilk”. 2015. Plany zwięk-

szenia cięć w Puszczy Białowieskiej w latach

2016–2021 [http://www.polskiwilk.org.pl/pusz-

cza-bialowieska]; dostęp: 15.02.2016 r.

Stutchbury B.J.M., Morton E.S. 2001.Behavioral eco-

logy of tropical birds. Academic Press, London.

Świstak C. 2016. Co się dzieje w Puszczy Białowie-

skiej? [http://www.hajnowka.bialystok.lasy. gov.

pl/aktualnosci/-/asset_publisher/5Tvh/content/

co-sie-dzieje-w-puszczy-bialowieskiej-#.VtA_

nX3hDUI]; dostęp: 20.02.2016 r.

omas P.A., Packham J.R. 2007. Ecology of wood-

lands and forests. Cambridge University Press,

Cambridge.

Tomiałojć L., Wesołowski T., Walankiewicz W. 1984.

Breeding bird community of a primaeval tem-

perate forest (Białowieża National Park, Poland).

Acta Ornithologica 20: 241–310.

TVP Białystok-Wielkie drzewa. 2014. Czytanie

Puszczy – wielkie drzewa [http://bialystok.tvp.pl

/16926801/wielkie-drzewa]; dostęp: 20.02.2016 r.

TVP Białystok 2016. Bez kantów [http://bialystok.tvp.

pl/24129021/22022016]; dostęp: 28.02.2016 r.

Vera F.W.M. 2000. Grazing ecology and forest histo-

ry. CABI, Wallingford.

Walankiewicz W., Czeszczewik D. 2010. Dzięcioł

trójpalczasty Picoides tridactylus na obszarze

Puszczy Białowieskiej: Rozmieszczenie, dyna-

mika, zagrożenia i perspektywy przetrwania po-

pulacji. Niepublikowany raport dla Pracowni na

rzecz Wszystkich Istot. Białystok (maszynopis).

T. Wesołowski i in. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej

Wesołowski T. 1983. e breeding ecology and be-

haviour of Wrens Troglodytes troglodytes living

under primaeval and secondary conditions. Ibis

125: 499–515.

Wesołowski T. 2005. Virtual conservation: how the

European Union is turning a blind eye on its va-

nishing primeval forests. Conservation Biology

19: 1349–1358.

Wesołowski T. 2007. Primeval conditions – what can

we learn from them? Ibis 149, suppl. 2: 64–77.

Winiecki J. 2016. Chrząszcz pustoszy gąszcz. Polity-

ka. 18.01.2016 r.

WWF 2016. Stanowisko organizacji ekologicznych

w sprawie Puszczy Białowieskiej [http://www.

wwf.pl/fakty_ciekawostki/aktualnosci/?18480/

Stanowisko-organizacji-ekologicznych-w-spra-

wie-Puszczy-Bialowieskiej]; dostęp: 15.02.2016 r.

Zeppenfeld T., Svoboda M., Derose R.J., Heurich M.,

Muller J., Cizkova P. Stary M., Bace R., Donato

D.C. 2015. Response of mountain Picea abies

forests to stand-replacing bark beetle outbreaks:

neighbourhood eﬀects lead to self-replacement.

Journal of Applied Ecology, doi: 10.1111/1365–

–2664.12504.

Implementation of active conservation for butterflies in the faunistic nature reserves of the Białowieża Forest in 1995–2023

Article

Full-text available

Jun 2024

The article deals with the problem of the active conservation of butterflies in the faunistic nature reserves of Białowieża Forest. Białowieża Forest is an extremely valuable and diverse area in which two approaches to nature conservation are used. The first one is passive conservation, a conservative approach whose purpose is to protect natural processes by reducing human intervention. The other one is active conservation, which aims to take steps to protect nature, including by maintaining areas in certain successional stages. Faunistic nature reserves in the Białowieża Forest fit perfectly into this type of consideration. These include four nature reserves: Berezowo, Olszanka Myśliszcze, Przewłoka and Podcerkwa. The aim of their conservation was to preserve the places of occurrence of rare species of butterflies (Lepidoptera, Rhopalocera) for scientific and educational reasons. Butterflies are important flagship taxa for invertebrate conservation. Conservation tasks for nature reserves (Berezowo, Olszanka Myśliszcze, Przewłoka and Podcerkwa) were issued twice, in 2002 and 2003. Currently, there are conservation plans in force for faunistic nature reserves. A total of seven agreements were concluded between the Regional Directorate for Environmental Protection in Białystok and the Białowieża and Hajnówka forest districts. Through the analysis of documentation from 1995 to 2023, the implementation of active protection in these unusual and valuable areas is presented. The analysis was presented both in terms of material and financial aspects. As a result of the agreements, 13 conservation measures were carried out in four nature reserves for a total gross amount of PLN 38.9 thousand. Despite the undeniable needs of active protection in the faunistic nature reserves of the Białowieża Forest, appropriate methods and permanent sources of funding have still not been developed that would enable the protection of these extremely valuable and unique objects. Therefore, the functioning of faunistic nature reserves in the Białowieża Forest in their current form does not bode well for achieving the conservation goal for which they were created.

Białowieża Primaeval Forest – a Conflict between the Polish Government and the European Commission

Article

Full-text available

Dec 2023

The article describes the natural background, the origin, the course and the outcome of the dispute between Poland and the European Commission which was going on in the years 2016–2018 regarding the forest management performed in the Białowieża Forest. The dispute took place on two interrelated levels: natural and legal. The main axis of the dispute between the Polish government and the European Commission was the difference of views as to what actions would prove effective in the fight against the latest gradation of the bark beetle, which occurred with exceptional intensity in the Białowieża Forest in 2015, and what actions would be most beneficial in the context of preserving rare species of birds and insects that make up the fauna of the Białowieża Forest. The article presents extensively the arguments raised by both parties to the conflict in the proceedings before the Court of Justice of the European Union, which were initiated by a complaint filed by the European Commission. As a commentary on these arguments, the views expressed in the scientific literature as to the proper reaction in response to a recurrent infestation of the bark beetle, usefulness and efficacy of the active forest management operations questioned by the European Commission, as well as an impact of these operations on the conservation of natural habitats, insects and birds are presented. The legal dimension of the dispute boiled down to the question of what actions in the situation were allowed, required or prohibited under Polish and EU law.

Oczekiwania środowisk przyrodniczych wobec gospodarki leśnej

Conference Paper

Full-text available

Sep 2019

Andrzej Kepel

Zebrano metodą ankietową i przedstawiono listę 35 postulatów (lub ich grup) najczęściej wysuwanych w stosunku do aktualnej polskiej gospodarki leśnej przez środowiska przyrodników związanych z praktyczną ochroną walorów przyrodniczych.

Późnoholoceńska historia lasów Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego

Chapter

Full-text available

Jul 2017

Przedstawione w tej pracy wyniki badań palinologicznych umożliwiają wgląd w długoterminową dynamikę zbiorowisk leśnych oraz najważniejszych gatunków lasotwórczych w rejonie Rezerwatu Ścisłego BPN – obszaru, na którym dominują siedliska grądowe. W ciągu ostatnich dwóch tysięcy lat lasy Puszczy Białowieskiej rozwijały się w warunkach wielokrotnych zmian klimatu i zróżnicowanej presji antropogenicznej. Najintensywniejsze działania gospodarcze w rejonie Rezerwatu Ścisłego miały miejsce w okresie wpływów rzymskich, kiedy pojawiło się tu osadnictwo kultury wielbarskiej, a następnie w XVII i XVIII wieku, gdy dopuszczono tu szereg przemysłów leśnych. Chociaż materiał do badań pobrano w większości ze stanowisk leżących w sąsiedztwie wielu śladów dawnej działalności człowieka, diagramy pyłkowe wskazują ograniczony wpływ aktywności gospodarczej na lokalne środowisko przyrodnicze. Regeneracja zbiorowisk leśnych zachodziła tu bez znaczącego udziału gatunków pionierskich, prowadząc do stanu sprzed zaburzeń, co świadczy o zachowaniu ciągłości siedlisk leśnych. Na uwagę zasługuje nieznaczny, jak na okres historyczny, udział wskaźników upraw ilustrujący niewielką skalę lokalnego rolnictwa, którego rozwój był przez 400 lat ograniczany przez ustawodawstwo królewskie i carskie. Był to przypuszczalnie główny czynnik, który umożliwił zachowanie ekosystemów Puszczy w kondycji umożliwiającej ich określenie jako „naturalne” według klasyfi kacji przyjętej przez międzynarodowe grono ekspertów zajmujących się terminologią leśną (Buchwald 2005), nie tylko w granicach Rezerwatu Ścisłego.

The Late-Holocene history of forests in the Strict Reserve of Białowieża National Park

Chapter

Full-text available

Jul 2017

The results of palynological research presented here offer an insight into the longterm dynamics of forest communities and the most important forest-forming species in the area of the Białowieża National Park’s Strict Reserve, over the period of the last 2000 years. During this time, the Forest has developed under conditions in which climate change occurred many times, and with levels of anthropogenic pressure also varying. The most intensive human activity in the area of Strict Reserve took place in the Roman Iron Age, as the Wielbark Culture tribes settled here, and then again in the 17th and 18th centuries, when a series of forest industries were permitted. Though material for the study was mostly sampled at sites in close proximity to many archaeological traces of past human activity, the pollen diagrams indicate only a limited infl uence of that activity on the natural environment. The regeneration of forest communities took place here with no more major involvement of pioneer species, and thus led to a return to the situation prior to disturbances, with this attesting to maintained continuity of forest habitats. What is noteworthy are the relatively small proportions (if we consider the period) of indicators of cultivation. This is again suggesting local farming on just a very limited scale what is in accordance with historical documents reporting on about 400-years restrictions imposed on settlement development in Białowieża Forest. This was presumably the main factor allowing ecosystems in the Forest to remain in a condition allowing them to be identifi ed as “natural” in line with the classifi cation of the international group of experts dealing with forest terminology (Buchwald 2005).

Czy cała Puszcza Białowieska powinna być parkiem narodowym? Should the whole Białowieża Forest be a national park?

Article

Apr 2017

In Poland, the stormy discussion on the future of the Białowieża Forest has been ongoing already for a long time. The disputes are mostly focused on seeking answers to two questions: how to protect these unique forest ecosystems and whether forest management threatens their naturalness. The discussion has grown stronger after the recent, enormous outbreak of The Białowieża Forest has been managed for years with no significant negative effect. However, antagonists of foresters blame forest management for degradation of the Forest’s ecosystems, which is caused by favoring the economic value of timber expected to be harvested in keeping with the management plans of 3 forest districts located in the Białowieża Forest. At any rate, such assumption, has nothing to do with reality. During this discussion the idea to extend the national park for all the Białowieża Forest revived. In this paper, we reviewed the economic, social and ecological dimensions which should be taken into consideration before making a decision on extending the Białowieża National Park. It should be underlined that the Park’s area is already under the strict protection; furthermore, 2/3 of the area of neighboring managed forests are under legal protection (the nature reserves, NATURA 2000, the so-called reference forests, etc.). All things considered, we cannot find any reasonable purpose (ecological, financial or social) for expanding the Park’s area from 10 500 ha (present status) to 62 500 ha (after extension). Also, we are convinced that sustainable forest management conducted in managed parts of the Białowieża Forest, which comprises the fulfillment of all forest functions and services, should not be perceived as a signifcant threat to naturalness of the Forest’s ecosystems.

Puszcza Białowieska – obiekt światowego dziedzictwa UNESCO – priorytety ochronne

Article

Full-text available

Dec 2016

Despite the fact that only parts of the Białowieża Forest are protected as a national park and nature reserves, the forest is nevertheless as a whole considered a UNESCO Natural Heritage Site, Biosphere Reserve and an integrated Natura 2000 site. In the presently ongoing debate on the conservation priorities regarding the natural value of this forest and the current bark beetle outbreak, two distinct approaches can be recognized: (1) management assumed to involve considerable interference with the forest ecosystems; (2) maintenance of ecological processes and spontaneous restoration of the forest communities. the Białowieża Forest – especially its strictly protected parts – is a “bastion” where species characteristic of ancient forests (including so-called primeval forest relicts) have survived until today. This has been achieved by maintaining the forest’s complexity in areas with considerably reduced human influence, but most of all by maintaining a full spectrum of forest communities, naturally developing forests diverse in age, species composition and spatial structure including stand dieback and breakdown. The following factors need to be taken into account in the protection of the Natural Heritage Site: (1) the internationally recognized value of the Białowieża Forest including its biodiversity, the level of preservation of forest communities and the ongoing natural processes; (2) existing documents and policies concerning nature conservation; (3) research findings from the Białowieża Forest and other natural forest complexes. The key priority is to limit any activities in this forest to an indispensable minimum, mostly concerning security close to roads and tourist tracks as well as collection of fire wood by locals. Without this strict protection, successive and slow anthropogenic transformation will result in the Białowieża Forest sharing the same fate as other forest complexes of the temperate climate zone in Europe or America and lose its globally appreciated value.

Predation in Vertebrate Communities: The Białowieża Primeval Forest as a Case Study

Book

Full-text available

Jan 1998

Predation, one of the most dramatic interactions in animals' lives, has long fascinated ecologists. This volume presents carnivores, raptors and their prey in the complicated net of interrelationships, and shows them against the background of their biotic and abiotic settings. It is based on long-term research conducted in the best preserved woodland of Europe's temperate zone. The role of predation, whether limiting or regulating prey (ungulate, rodent, shrew, bird, and amphibian) populations, is quantified and compared to parts played by other factors: climate, food resources for prey, and availability of other potential resources for predators.

Breeding bird community of a primaeval temperate forest ( Bialowieza National Park, Poland).

Article

Full-text available

Jan 1984
ACTA ORNITHOL

Overall bird densities ranged from 27.4 pairs/10 ha in coniferous to 105.5 p/10 ha in the forest-edge ash-alder stands, with the most frequent values between 50-70 (chiefly in oak-hornbeam stands). The densities of most species did not exceed 3 p/10 ha. Density of hole-nesters was surprisingly low (4.6 in coniferous, 22.3 in oak-hornbeam, and up to 36.2 p/10 ha in riverside forest-edge stands). The structure of bird assemblages was rather similar among various habitats and stable between years. Analysis suggests only a weak correlation between bird densities and food resources available during the breeding season. Very low breeding densities are tentatively explained as a result of an undersaturation of habitats by several bird species and, for those that saturate habitats, by low densities being an adaptation to heavy predatory pressure. -from Authors

Conservation and Hunting. Białowieza Forest in the Time of Kings

Book

Full-text available

Jan 2005

The last fragment of European lowland primeval forests has been preserved only in Białowieża Forest, located in the borderland between Poland and Belarus. This refuge for European bison and many other rare species has survived at the center of the most industrialized continent not by chance, but due to centuries of official and well-measured protection. From the 14th to the end of the 18th century the Forest was a royal property within the Polish-Lithuanian Commonwealth. We refer to this fascinating period as “the time of Kings”. It was then that the Forest’s position and value first became established and measures were taken to protect the Forest against the fate of the neighboring primeval woodlands, whose existence today is known only through historical records. Guide-books, novels and popular literature about Białowieża usually provide information about hunts and royal castles in the Forest. A great deal of this information is, however, based upon legends stemming from the 19th century. Our work is the first attempt to shed light on the unknown aspects of Białowieża Forest history in the time of Kings. The resulting book grounds its evidence in scientific research, and presents significant facts, but is meant to appeal to a general audience. Our intent was to describe real people and events, not legends or hearsay. When we add our own interpretation, we do so explicitly. And when we find a gap in the Forest’s history, we do not attempt to cover it up. Printing a few well-documented pictures of the Forest’s history can be a fascinating product in itself, but in this case is meant to direct the reader’s attention to understanding environmental change, especially that induced by human activity. The relatively new branch of knowledge known as environmental history, which originated in the 1970s in Western Europe and North America, provides the most fertile ground for interpreting these changes. Environmental history combines the research methodologies typical of biology, ecology, and other natural sciences with those of history, archeology, and geography. Its dynamic development is connected with the growing social awareness that the consequences of human activity, and decisions concerning nature, will be visible and fully realized only in the future. We hope that this small book will contribute to an understanding of Białowieża Forest as a unique site of natural and human history. Increased knowledge concerning former modes of protection with limited, well-balanced use of the Forest’s resources may inspire current and future generations to preserve the Forest. This great legacy inherited from our forefathers deserves outstanding care.

Vegetation Dynamics in Temperate Lowland Primeval Forests

Article

Jan 1986

J. B. Faliński

A common lack of demographic equilibrium among tree species in Białowiez˙a National Park (NE Poland): Evidence from long-term plots

Article

May 2016
J VEG SCI

Questions Does the size structure characterizing particular tree species in natural forest stands converge towards a steady state? What is the main reason for departures of observed tree size distributions from equilibrium models? What is the consequence of long‐term strict protection for the demography of tree species and the conservation of associated biota? Location Stands of natural forest in Białowieża National Park (NE Poland) that have been under strict protection for about 90 yr. Methods Data on recruitment, growth and mortality of approximately 10 000 trees representing 11 species (aspen, birch, alder, pine, oak, maple, ash, elm, spruce, lime and hornbeam), from seven replicated surveys of five permanent monitoring plots (total size = 15.44 ha), established in 1936, were used to derive theoretical, species‐specific equilibrium distributions as a basis for evaluating the demographic changes of the species involved. Results Over a monitoring period of 76 yr, there were strong downward trends in the population densities of several tree species of different successional status and light requirements. A vast majority of the conspecific equilibrium curves, modelled on the basis of growth and mortality data, revealed a ‘rotated sigmoid’ shape when plotted in semi‐log plots. In contrast to these equilibrium curves, the observed tree size distributions of most species were unimodal, at both the beginning and the end of the study period. Departures between theoretical and observed distributions increased over time, particularly for shade‐intolerant and intermediate species. Conclusions The populations of several tree species occurring in the Białowieża National Park are demographically unstable – a fact reflected in large and steadily increasing differences between theoretical and actual tree size distributions. The main reason for this are the insufficient recruitment rates typical of most species. Some tree species may very soon disappear almost entirely, and this will certainly lead to far‐reaching changes in the functioning of local forest communities. Among other consequences, the current demographic trends, as observed for Białowieża tree species, are very likely to have a strong effect on the long‐term survival of numerous forest organisms (such as insects, fungi, lichens, etc.), which depend, directly or indirectly, on the presence and balanced demography of particular tree species.

The ghost of forest past — natural disturbance regimes as a basis for reconstruction of biologically diverse forests in Europe

Chapter

Jan 1996

Per Angelstam

Europe stretches from the Atlantic Ocean to the Ural mountains, and the forests of Europe range from the Mediterranean evergreen forests to the temperate deciduous forests in central Europe, and the boreal coniferous forest in the north (Mayer, 1984). The greatest single factor in the evolution of European civilization has been the removal and modification of the forests that once covered most of the European continent (Brouwer et al., 1991; Patterson and Backman, 1988; Thirgood, 1989). However, the uses of the forests of Europe have a very complex history, and the duration of impacts varies greatly among different regions. Alteration, fragmentation and loss of natural forest habitats and landscapes started in the Middle East (Hobbs and Hopkins, 1990). In the central parts of Europe, forests have been thoroughly altered for more than 5000 years (Amman, 1988; Anderberg, 1991; Rackham, 1988; Berglund, 1991; Jahn, 1991) and most of the present agricultural areas were colonized not later than during the medieval period (Birks et al., 1988; Dodgshon, 1988; Jahn, 1991). At the other extreme, the clearing of original forest habitats both for agricultural purposes and for timber is only now being carried out in the boreal forests of northern Russia.

Ecology of Woodlands and Forests: Description, Dynamics and Diversity

Article

Jan 2007

Taking a functional rather than an ecosystem or a utilitarian approach, Thomas and Packham provide a concise account of the structure of woodlands and forests. Using examples from around the world - from polar treelines to savannahs to tropical rain forests - the authors explain the structure of the soil and the hidden world of the roots; how the main groups of organisms which live within them interact both positively and negatively. There is particular emphasis on woodland and forest processes, especially those involving the flow and cycling of nutrients, as well as the dynamics of wooded areas, considering how and why they have changed through geological time and continue to do so. This clear, non-technical, text will be of interest to undergraduates, foresters, ecologists and land managers.

Saving the World's Deciduous Forests: Ecological Perspectives from East Asia, North America, and Europe

Book

Mar 2014

Robert A. Askins

Deciduous forests have been remarkably resilient throughout their history, recovering from major shifts in climate and surviving periods of massive deforestation. But today the world's great forests confront more ominous threats than ever before. This visionary book is the first to examine forests consisting of oaks, maples, hickories, beeches, chestnuts, birches and ecologically similar animals and plants on three continents-East Asia, Europe, and North America-to reveal their common origin back in time, the ecological patterns they share, and the approaches to conservation that have been attempted on their behalf. Although these forests face common problems, threats due to human activities vary. Different land use and agricultural practices on the three continents, as well as different attitudes about what is worth preserving, have led to strikingly different approaches to forest conservation. Robert Askins explores the strengths and weaknesses of conservation efforts across the continents and concludes that the ideal strategy for the future will blend the best ideas from each.

Recent advances in the behavioral ecology of tropical birds

Article

Jan 2008

Tropical birds offer unique opportunities to test ecological and evolutionary theory because their life history traits are so diverse and different from temperate zone models upon which most empirical studies are based. We review recent studies on the behavioral ecology of tropical birds, studies that explore new advances in this field. Life histories and their evolution remain the focus of research on tropical birds. Clutch size manipulations in two species showed that food limitation does not explain small clutch size. In antbirds, enlarged clutches decreased post-fledging survival whereas in thrushes, enlarged broods were costly due to high nest predation. Small clutches may be favored via different ultimate selective forces and shared underlying tradeoffs between the immune, metabolic, and endocrine systems in the body may account for the commonly observed ‘slow pace of life’ in tropical birds. The physiological tradeoff between testosterone and immunocom- petence may explain the evolution of low testosterone levels in tropical passerines where adult survival is paramount. In contrast to life history theory, few studies have explored temperate-tropical differences in terri- toriality, mating systems, and song function. The idea that low breeding synchrony in tropical birds is associated with low levels of extra-pair fertilizations was supported by several new paternity studies conducted on tropical passerines. Seasonally breeding tropical birds have higher testosterone levels than tropical birds with prolonged breeding seasons, although it is unclear if this pattern is driven by mating systems per se or selection from pathogens. Recent work on relations between pair members in permanently paired tropical passerines focuses on the question of mate defense versus territorial defense and the extent of cooperation versus selfish interests in inter-sexual relations.

Ecology of Woodlands and Forests

Book

Jan 2007

Peter Thomas

Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty. Głos w dyskusji / The dispute over the future of the Białowieża Forest: myths and facts. A voice in the discussion

Figures

Recommended publications

Dispute over the future of the Białowieża Forest: myths and facts. A voice in the debate

Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty. Głos w dyskusji

Dlaczego martwe świerki są potrzebne w Puszczy Białowieskiej?

Why the Białowieża Forest needs dead spruces?