Content uploaded by Mustafa Emre Gürlek
Author content
All content in this area was uploaded by Mustafa Emre Gürlek on Apr 03, 2016
Content may be subject to copyright.
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
March 19-20, 2016, Kilis
308 | P a g e
www.icnase16.com
ICNASE’16
A Preliminary Research on Freshwater Malacofauna of Adıyaman
Province
Mustafa Emre Gürlek
Süleyman Demirel Üniversitesi, Su Enstitüsü, Isparta
Cemil Kara
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Biyoloji Bölümü, Kahramanmaraş
ABSTRACT
This study, in order to determine freshwater malacofauna of Adıyaman between july 2012-
December 2013. As a consequence of the study, 8 Gastropoda species belong to Gastropoda
(Pseudobithynia sp., Theodoxus anatolicus, Melanopsis buccinoidea, Lymnaea stagnalis, Galba
truncatula, Planorbis planorbis, Gyraulus sp., Oxyloma elegans) and 3 species belong to Bivalvia
(Dreissena polymorpha, Dreissena caputlacus, Unio terminalis), totally 11 mollusc species were
identified. All identified species are new records for studying area except Dreissena polymorpha,
Dreissena caputlacus and Unio terminalis.
Keywords: Malacofauna, Gastropoda, Bivalvia, Adıyaman
Adıyaman İli Tatlısu Malakofaunası Üzerine Bir Ön Çalışma
ÖZET
Bu çalışma Adıyaman ili tatlısu malakofaunasını belirlemek amacıyla Temmuz 2012-Aralık 2013
tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda bölgeden, Gastropoda sınıfına ait 8
(Pseudobithynia sp., Theodoxus anatolicus, Melanopsis buccinoidea, Lymnaea stagnalis, Galba
truncatula, Planorbis planorbis, Gyraulus sp., Oxyloma elegans) ve Bivalvia sınıfına ait 3 tür (Dreissena
polymorpha, Dreissena caputlacus, Unio terminalis) olmak üzere toplam 11 mollusk türü tespit
edilmiştir. Dreissena polymorpha, Dreissena caputlacus ve Unio terminalis dışında bulunan tüm türler
araştırma alanından ilk defa bildirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Malakofauna, Gastropoda, Bivalvia, Adıyaman.
1 GİRİŞ
Mollusklar, sucul ekosistemlerin makrobentik faunasında sık rastlanan canlılardır. Bu canlılar besin
zincirinde önemli yere sahip olup balıkların, çeşitli su kuşlarının, samur, fok gibi su memelilerinin
besinlerini oluştururlar. Yine Mollusklar biyoindikatör canlılar olmaları sebebiyle çeşitli ekolojik
çalışmalarda belirleyici rol üstlenmektedirler. Balık, tavuk gibi bazı hayvan çiftliklerinde yem olarak
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
309 | P a g e
www.icnase16.com
kullanılmakla birlikte kabukları bir çok eşyanın ham maddesini oluşturmaktadır. Son yıllarda özellikle
Gastropod çiftlikleri kurulup insanların bu canlıları besin olarak tüketimi yaygınlaşmaktadır. Mollusklar
ayrıca dünyanın jeolojik gelişimlerinin belirlenmesinde de oldukça önemlidirler. Mollusk fosilleri tortul
oluşumunda ana maddelerdendir [1]. Gastropod’lar birçok önemli hastalığın bulaşmasında dolaylıda olsa
önemli bir role sahiptir. Parazit yassı solucanların (Trematoda) yaşam döngülerinde zorunlu ara
konakçılık yapan pek çok Gastropod türü vardır [2].
Türkiye’de bugüne kadar yapılmış malakolojik çalışmalara bakıldığında, bilinen en eski çalışma
Recluz (1841)’in yaptığı çalışmadır [3]. Bu tarihten itibaren birçok bilim adamı çeşitli çalışmalar yapmış,
fakat bu çalışmalar ülkemizin batı, güney ve iç bölgelerde yoğunlaşmıştır [4,5,6,7,8].
Adıyaman ili, kuzeyinde Anti-Toros dağları, güneyinde ise Fırat nehri ile birlikte ova niteliğindeki
arazileriyle çevrelenmiştir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri arasında iklimsel geçiş
bölgesi olmakla birlikte kısmen Akdeniz bölgesinin özelliklerini de gösterir [9]. Bölgede Schütt (1993) ve
Gürlek ve ark. (2014) dışında yapılmış sucul mollusk faunasını kapsayan bir çalışmaya rastlanmamıştır
[10,11]. Bunların dışında DSİ (2005) hidroelektrik santrallerindeki Zebra midye zararlarını anlattığı
çalışmada türün varlığını Atatürk barajından bildirmiştir [12]. Yapılan bu çalışma ile Adıyaman ili tatlısu
sistemlerinde bulunan bazı lokalitelere gidilmiş ve bölgenin sucul malakofaunasıyla ilgili bir ön çalışma
yapılması amaçlanmıştır.
2 MATERYAL VE METOT
Adıyaman ili tatlısu malakofaunasını belirlemek amacıyla toplam 8 tatlısu habitatında çalışma
yapılmış ve 5 istasyonda örnek tespit edilmiştir. Örnekleme yapılan istasyonlar Şekil 1’de gösterilmiştir.
Mollusk örnekleri çamurlu habitatlarda dip çamurunun sudan alınıp eleklerden geçirilmesi suretiyle, diğer
habitatlardan ise fırça ve pens ile toplanmıştır. Toplanan örnekler plastik örnek şişeleri içerisinde %70 lik
alkolde tespit edilerek laboratuvara getirilmiştir. Burada örneklerin morfometrik ölçümleri 0.01 mm
hassasiyetli dijital kumpas ile ölçülmüş, fotoğrafları ise stereo mikroskopta çekilmiştir. Türlerin teşhisleri
için; Schütt, 1965,1983; Bilgin, 1980; Bilgin ve Şeşen, 1991 literatürlerinden yararlanılmıştır [4,6,13,14].
Şekil 1. Araştırma bölgesi ve çalışma yapılan istasyonlar. (1. Gölbaşı gölü, 2. Sofraz çayı kaynak,
3. Sofraz çayı anakol, 4. Göksu çayı, 5. Çelikhan Mirsu kaynak suyu 6. Atatürk baraj gölü, 7. Ziyaret
deresi 8. Kahta çayı
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
310 | P a g e
www.icnase16.com
3 BULGULAR
Çalışma sonucunda, 8 istasyonun 5’inde mollusk örneği tespit edilmiştir (Çizelge 1). Tespit edilen
türler aşağıda verilmiştir (Şekil 2).
Phylum: Mollusca
Classis: Gastropoda
Subclassis: Prosobranchia
Ordo: Archaeogastropoda
Familia: Neritidae
Theodoxus anatolicus (Recluz, 1841)
İstasyon no: Sofraz çayı kaynak(2. istasyon)
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi [4,6,7,15,16].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:1.65 mm, mak:5.74 mm. n:12.
Ordo: Mesogastropoda
Familia: Hydrobiidae
Pseudobithynia sp.
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi [17,18].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:6.75 mm, mak:8.5 mm. n:12.
Familia: Melanopsidae
Melanopsis buccinoidea (Olivier, 1801)
İstasyon no: 2,3
Habitat: Kaynak suyu (2). Ana kol üzerinde, taban taşlık (3).
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi [6,7,15,19,].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:7.46 mm, mak:14.78 mm. n:35.
Subclassis: Pulmonata
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
311 | P a g e
www.icnase16.com
Ordo: Basommatophora
Familia: Lymnaeidae
Galba truncatula (Müller, 1774)
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu, Karadeniz Bölgesi,
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi [8,15,19,20,21].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:2.87 mm, mak:3.39 mm. n:5.
Lymnaea stagnalis (Linnaeus, 1758)
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi [8,15]
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği 3.87 mm. n:1.
Familia: Planorbidae
Planorbis planorbis (Linnaeus, 1758)
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu, Karadeniz Bölgesi,
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi [5,6,8,15,21,22].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:1.20 mm, mak:2.18 mm. n:7.
Gyraulus sp.
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Akdeniz Bölgesi [8,14].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:2.20 mm, mak:3.20 mm. n:3.
Ordo: Stylommatophora
Familia: Succinidae
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
312 | P a g e
www.icnase16.com
Oxyloma elegans (Risso, 1826)
İstasyon no: 5
Habitat: Kaynak suyu.
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Doğu
Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi [23].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği; 8.26 mm. n:1.
Classis: Bivalvia
Ordo: Venorida
Familia: Dreissenidae
Dreissena polymorpha (Pallas, 1771)
İstasyon no: 6
Habitat: Baraj gölü, litoral bölge.
Türkiye’deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Batı Karadeniz, Doğu
Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi [12].
Kavk ölçümleri: Kabuk uzunluğu min:3.95 mm, mak:9.94 mm. n:5.
Dreissena caputlacus (Schütt, 1993)
İstasyon no: 1
Habitat: Doğal göl, bentos çamuru içinde.
Türkiye’deki dağılımı: Endemik, Adıyaman Gölbaşı gölü [10].
Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:10.25 mm, mak:25.21 mm. N:12.
Ordo: Unionoida
Familia: Unionidae
Unio terminalis (Bourguignat, 1852)
İstasyon no: 1
Habitat: Doğal göl, litoral bölge.
Türkiye’deki dağılımı: Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi [11].
Kavk ölçümleri: Kabuk uzunluğu min:61.07 mm, mak:103.48 mm. N:49.
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
313 | P a g e
www.icnase16.com
Çizelge 1. Tespit edilen türlerin istasyonlara göre dağılımı.
Türler
1. ist.
2. ist.
3. ist.
4. ist.
5. ist.
6. ist.
7. ist.
8. ist.
Theodoxus anatolicus
+
Pseudobithynia sp.
+
Melanopsis buccinoidea
+
+
Lymnaea stagnalis
+
Galba truncatula
+
Planorbis planorbis
+
Gyraulus sp.
+
Oxyloma elegans
+
Dreissena polymorpha
+
Dreissena caputlacus
+
Unio terminalis
+
Şekil 2. Araştırma sahasında tespit edilen türler: a. Theodoxus anatolicus b. Pseudobithynia sp. c.
Melanopsis buccinoidea d. Lymnaea stagnalis e. Galba truncatula f. Planorbis planorbis g. Gyraulus sp.
h. Oxyloma elegans i. Dreissena polymorpha j. Dreissena caputlacus k. Unio terminalis
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
314 | P a g e
www.icnase16.com
4 SONUÇ
Prosobranch salyangozlar belirli ekolojik koşullarda yaşayabilen canlılardır. Bu nedenle farklı
bölgelerde oluşturdukları üreme birlikleriyle büyük ölçüde türleşme ve alt türleşme göstermektedirler.
Palearktik bölgede önemli bir konumda olan ülkemiz, bulundurduğu Prosobranchia türleri ile de önemli
bir yer tutmaktadır [7]. Çalışma alanında Prosobranch türlerden Theodoxus anatolicus, Pseudobithynia
sp. ve Melanopsis buccinoidea türleri tespit edilmiştir. Theodoxus anatolicus çalışma alanında 2 no’lu
istasyonda kaynak suyunda, Pseudobithynia sp. 5 no’lu istasyonda kaynak suyunda ve M. buccinoidea
ise 2 no’lu istasyonda kaynak suyunda, 3 no’lu istasyonda ise akarsu ana kolu üzerinde bulunmuştur. Bu
üç türde genellikle kaynak suları, temiz akan akarsu kolları ve göl sistemlerini tercih etmektedirler
[16,24].
Basommatophora ordosuna dahil salyangozlar (Gastropoda: Pulmonata) genellikle çeşitli ekolojik
faktörlere uyumlu canlılardır. Yine bu tatlısu Pulmonat’ları, Trematod’ların ara konakçısı olmalarıyla da
önem taşırlar [8,25]. Çalışma bölgesinde bu ordo, Lymnaea stagnalis, Galba truncatula, Planorbis
planorbis ve Gyraulus sp. türleriyle temsil edilmektedir. Tüm bu Pulmonat türler 5 No’lu istasyonda
tespit edilmiştir. Bu istasyon tür çeşitliliği açısından tüm istasyonlar arasında en verimli istasyondur.
Kaynak suyu niteliğindeki bu lokalitede en ilginç veri Lymnaea stagnalis’in bulunuyor olmasıdır. Daha
önce bu bölgeden kaydı olmayan Lymnaea stagnalis, genellikle durgun suları ve göl sistemlerini tercih
eder. Bu lokalitede yalnızca bir adet bulunması, türün burada devamlı yaşamadığı ve kuşlar gibi dış
faktörlerle taşınabiliyor olduğunu düşündürmektedir. Stylommatophora ordosundan Oxyloma elegans’da
yine 5 no’lu istasyonda tespit edilmiştir. Ülkemizde geniş bir dağılım gösterir ve genellikle su
kenarlarında nemli bölgelerde yaşarlar [23].
Bölgede Bivalvia sınıfından 3 tür tespit edilmiştir. Bunlardan Dreissena polymorpha 6 no’lu
istasyonda, Dreissena caputlacus ve Unio terminalis ise 1 no’lu istasyonda bulunmaktadır. D.
polymorpha ülkemizde birçok doğal göl ve baraj gölünde bulunmaktadır. İnvaziv bir türdür ve kolayca
yayılır. Hidroelektrik santrallere verdiği zararlar sebebiyle istenmeyen bir türdür [12]. D. caputlacus ise
ilk defa 1993 yılında Gölbaşı göllerinden tanımlanmıştır [10]. Çalışmamızda bu tür sadece Gölbaşı
gölünden tespit edilmiş olup halen gölde littoral bölgede bulunmaktadır. Bir diğer tür U. terminalis’in ise
Gölbaşı gölündeki varlığı ilk defa 2014 yılında bildirilmiştir ve türün baskı altında olmadığı belirtilmiştir
[11]. Adıyaman ilinde daha önce yapılan çalışmalar belli lokasyonlarda yapılmış olup bölgede ilk defa
geniş kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Yapılan bu çalışma bölge malakofaunası için genel bir veri
oluştursa da, Fırat havzası ve diğer birçok küçük akarsu havzasını içinde bulunduran bölgede lokalite
sayısı arttırılarak çalışmalar devam etmelidir.
REFERANSLAR
[1] Öktener, A. (2004). A preliminary Research on Mollusca Species of some Freshwaters of Sinop
and Bafra. G.U. Journal of Science (Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi), 17 (2): 21-30. ISSN
1303-9709.
[2] Pechenik, J.A. Omurgasızlar biyolojisi. Altıncı basımdan çeviri. Nobel yayınevi, Ankara (2013).
sf. 228-229 .
[3] Récluz, C.A. (1841). Description de Quelques Espèces de Nérites vivantes (2e partie, suite et fin.).
In: Revue zoologique, par la Société cuviérienne, association universelle, pour l'avancement de la
Zoologie, de l'Anatomie comparée et de la Paleontologie; Journal mensuel; I. Travaux Inédits.
Paris; pp. 337-343.Web-2: http://www.fisher.com/instruments.htm, consulted 18 July 2009.
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
315 | P a g e
www.icnase16.com
[4] Schütt, H. (1965). Zur Systematik und Ökologie Türkischer Süßwassergastropoden. Zoologische
Mededelingen, Rijksmuseum van naturlijke Historie te Leiden, 41 (3): 43-72.
[5] Geldiay, R. Bilgin, F.H., (1969). Türkiyenin Bazı Bölgelerinden Tespit Edilen Tatlı Su
Molluskleri. Ege Üniversitesi, Fen Fakultesi, İlmi Raporlar Serisi. 90: 1-34.
[6] Bilgin, F.H. (1980). Batı Anadolu`nun Bazı Önemli Tatlı Sularından Toplanan Mollusca
Türlerinin Sistematiği ve Dağılışı. T.C. Diyarbakır Univ. Tıp Fakultesi Dergisi, 8 (2),
Supplement, pp. 1-64. Diyarbakır.
[7] Yıldırım, M.Z. (1999). Türkiye Prosobranchia (Mollusca: Gastropoda) Türleri ve Zoocoğrafik
Yayılışları. 1. Tatlı ve Acı Sular. Turkish Journal of Zoology. 23: 877-900.
[8] Yıldırım, M. Z., Gümüş, B. A., Kebapçı, Ü. and Koca, S. B., (2006). The Basommatophoran
Pulmonate Species (Mollusca: Gastropoda) of Turkey. Turkish Journal of Zoology 30: 445-458.
[9] Biçer, T. ve Türkoğlu, İ. (2013). Adıyaman 2012 yılı İl Çevre Durum Raporu. T.C Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı.
[10]Schütt, H. (1993). Die Gattung im Quartar Anatoliens (Bivalvia: Eulamellibranchiata:
Dreissenacea). Arch. Moll. 122 Frankfurt am Main, 28,2. 323-333.
[11] Gürlek, M.E., Kara, C. ve Kebapçı, Ü. (2014) . Adıyaman Azaplı Gölü'nde Yaşayan Unio
terminalis (Bourguignat, 1852)’ nin Bazı Konkolojik Özellikleri. Yunus Araştırma Bülteni (3):
29-34.
[12] D.S.İ. (2005). Elektrik Santrallerinde Sorun Yaratan Zebra Midye Araştırmaları. Devlet Su İşleri.
Ankara.
[13] Schütt, H. (1983). Die Molluskenfauna der Süßwässer im Einzugsgebiet des Orontes unter
Berücksichtigung benachbarter Flußsysteme. Archiv für Molluskenkunde der Senckenbergischen
Naturforschenden Gesellschaft, 113: 17-91, 225-228. Frankfurt am Main.
[14] Bilgin, F.H. ve Şeşen, R. (1991). The Distribution of Molluscs in some Freshwaters of the
Mersin, Adana and Antakya Regions of Turkey, with Morphometric Notes. Proceedings of the
Tenth International Malacological Congress. (Tübingen 1989), pp. 593-597.
[15] Bilgin, F.H. (1967). İzmir Civarında Yaşayan Gastropod’lar Üzerine Sistematik ve Ekolojik
Çalışmalar. Ege Üniversitesi İlmi Raporlar Serisi, No:36.
[16] Schütt, H. Ve Şeşen, R., (1989). Theodoxus in South-Eastern Anatolia, Turkey (Gastropoda
Prosobranchia, Neritidae). Basteria, 53: 39-46.
[17] Sturany, R. (1904). Kurze Diagnosen Neuer Gastropoden. Sitzung der mathematisch -
naturwissenschaftlichen Klasse vom 21. April 1904. (Sonderabdruck aus dem akademischen
Anzeiger Nr. X) Kaiserliche Akademie der Wissenschaften inWien, 41: 115-119.
[18] Odabaşı, D.A., Kebapçı, Ü. And Akbulut, M., (2013). Description of a New Pseudobithynia n.
sp. (Gastropoda: Bithyniidae) From Northwest Turkey. Journal of Conchology. Vol.41, No.4.
International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16)
316 | P a g e
www.icnase16.com
[19] Paydak, F. (1976). Diyarbakır, Urfa, Mardin illeri Tatlısu Gastropodlarının Sistematik
İncelenmesi. D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, Vol. 5 Sayı 1-2, 243-263
[20] Yıldırım, M.Z., ve Şeşen, R. (1994). Burdur ve Isparta Civarindaki Bazi Tatlisulardan Toplanan
Mollusca (Yumusakca) Türleri Üzerinde Taksonomik Arastirmalar. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi
Bildirileri, Hidrobiyoloji Seksiyonu, 6-8 Temmuz 1994, Edirne. Cilt IV, Hydrobioloji Seksiyonu:
pp. 263-269.
[21] Gürlek, M.E., Kebapçı, Ü., Kara, C., Korkmaz, M. ve Güneş, H. (2013). Ağrı ili Malakofaunası
Üzerine Bir Ön Çalışma. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3 (1) 1-19.
[22] Schütt, H. (1988). The Danubian Character of the Mollusc Fauna of the Sapanca Gölü
(Marmara region, Turkey). Zoology in the Middle East. 2: 79-85. Heidelberg.
[23] Schütt, H. (2005). Turkish Land Snails 1758-2005. 4th, Revised and Enlarged Edition.
Solingen, Verlag Natur & Wissenschaft. 559 pp.
[24] Gürlek, M.E., Kara, C. Ve Kebapçı, Ü. (2012). Kahramanmaraş Kumaşır Gölü’nde Yaşayan
Melanopsis buccinoidea buccinoidea (Olivier, 1801)’nın (Gastropoda:Melanopsidae)
Konkometrik ve Sistematik Özellikleri. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2 (1) 17-
25.
[25] Şeşen, R. ve Yıldırım, M.Z. (1993). Parazitolojik Önemi olan Türkiye Tatlısu Salyangozları
Üzerine bir Çalışma. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 17 (3-4): 138-147. İzmir.
