Content uploaded by Ignacy Kardel
Author content
All content in this area was uploaded by Ignacy Kardel on Mar 07, 2016
Content may be subject to copyright.
GLOBALNE PARTNERSTWO DLA WODY
GLOBAL WATER PARTNERSHIP
MAàA RETENCJA
PLANOWANIE, REALIZACJA, EKSPLOATACJA
Warszawa, 2011
Wydano ze Ğrodków Globalnego Partnerstwa dla Wody
Recenzenci: Prof. dr hab. Stefan Ignar
Mgr inĪ. Tomasz Hryniewicki
Projekt okáadki: Michaá Wasilewski
Przygotowanie do druku: Ignacy Kardel, Waldemar Mioduszewski
Zespóá autorów:
Dr inĪ. Ignacy Kardel
! Wydziaá Budownictwa i InĪynierii ĝrodowiska SGGW
Mgr Paulina Kupczyk
! adwokat, Ochrona ĝrodowiska i DziaáalnoĞü Inwestycyjna
! Konsulting
Prof. dr hab. Waldemar Mioduszewski
! Instytut Technologiczni-Przyrodniczy
Mgr inĪ. Anna Mitraszewska-Ostapowicz
! GWP
Dr hab. Tomasz Okruszko, prof. SGGW
! Wydziaá Budownictwa i InĪynierii ĝrodowiska SGGW
Dr Marcin Pchaáek
! URS Scott Wilson
Copyright by Globalne Partnerstwo dla Wody, 2011
ISBN 83-923215-3-7
Wydawnictwo BIGRAF
Edward Jurewicz
02-776 Warszawa, Nugat 7/51
tel. 601825770; wb.bigraf@onet.pl
Druk:
PrzedsiĊbiorstwo PoligraÞ czne "GryÞ s"
05-092 àomianki, ul. Kolejowa 121
tel. 22 751 09 60 do 64
gryÞ s@gryÞ s.com.pl
SPIS TREĝCI
1 WPROWADZENIE ...................................................................................................... 5
2 ROLA I ZNACZENIE MAàEJ RETENCJI ................................................................ 7
2.1 DeÞ nicja i rodzaj maáej retencji ............................................................................ 7
2.2 Wpáyw maáej retencji na strukturĊ bilansu wodnego ............................................ 9
2.3 Rola maáej retencji w Ğrodowisku przyrodniczym .............................................. 10
3 PLANOWANIE I PROGRAMY MAàEJ RETENCJI ................................................ 13
3.1 Programy rozwoju maáej retencji .......................................................................... 13
3.2 Uwarunkowania przyrodnicze ............................................................................... 14
3.3 Wybór lokalizacji budowli .................................................................................... 17
3.4 Dobór rozwiązaĔ technicznych ...............................................................................18
3.5 Analiza ekonomiczna ............................................................................................ 19
4 ROZWIĄZANIA KONSTRUKCYJNE URZĄDZEē MAàEJ RETENCJI ............... 21
4.1 Uwagi wstĊpne ...................................................................................................... 21
4.2 Zbiorniki wodne .................................................................................................... 22
4.3 Budowle piĊtrzące na ciekach ............................................................................... 26
4.4 Regulowanie odpáywu z systemów drenarskich ................................................... 31
4.5. Retencjonowanie wody na obszarach zurbanizowanych ...................................... 32
4.6 Renaturyzacja cieków i zdegradowanych mokradeá ............................................. 34
4.7 ZaáoĪenia do projektowania proekologicznych budowli piĊtrzących ................... 38
5 TRYB POSTĉPOWANIA PRZY REALIZACJI INWESTYCJI WODNYCH ........... 41
5.1 Wprowadzenie ...................................................................................................... 41
5.2 Tryb uzyskiwania decyzji w procesie inwestycyjnym .......................................... 45
5.2.1 Decyzja o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach ............................................... 45
5.2.2 Decyzja lokalizacyjna ...................................................................................... 51
5.2.3 Decyzja zezwalająca na usuniĊcie drzew i krzewów ...................................... 53
5.2.4 Pozwolenie wodnoprawne ............................................................................... 54
5.2.5 Decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach cennych
przyrodniczo ..................................................................................................... 57
5.2.6 Pozwolenie na budowĊ i zgáoszenie budowy .................................................. 58
5.2.7 Decyzja o zezwoleniu na realizacjĊ inwestycji w zakresie budowli
przeciwpowodziowych .................................................................................... 61
5.2.8 Pozwolenie na uĪytkowanie/zawiadomienie o zakoĔczeniu budowy .............. 63
5.3 Inwestycje mogące znacząco negatywnie oddziaáywaü na obszar Natura 2000 ... 64
6 ZAKRES OPRACOWAē WYMAGANYCH PRZY REALIZACJI INWESTYCJI
WODNYCH ................................................................................................................. 67
6.1 Wprowadzenie ....................................................................................................... 67
6.2 Raport oceny oddziaáywania na Ğrodowisko ......................................................... 67
6.3 Operat wodnoprawny ............................................................................................ 69
6.4 Instrukcja gospodarowania wodą .......................................................................... 71
6.5 Projekt budowlany ................................................................................................. 73
7
EKSPLOATACJA I UTRZYMANIE URZĄDZEē I BUDOWLI MAàEJ RETENCJI .....
75
7.1 Wprowadzenie ....................................................................................................... 75
7.2 Zbiorniki retencyjne ............................................................................................... 76
7.3 Budowle piĊtrzące ................................................................................................. 78
7.4 BezpieczeĔstwo budowli i monitoring .................................................................. 79
7.5 JakoĞü wody ........................................................................................................... 80
LITERATURA ..................................................................................................................... 85
Wprowadzenie1
Termin #maáa retencja$, jako specyÞ czna metoda gromadzenia (retencjonowania) wody,
wystĊpuje jedynie w jĊzyku polskim. WyraĪenie to jest nieprzetáumaczalne na inne jĊzyki.
MoĪna wiĊc powiedzieü, Īe #maáa retencja$ jest polskim wynalazkiem. Najprawdopodob-
niej pierwszym, który uĪyá tego zwrotu w latach 70. ubiegáego stulecia byá prof. Zbigniew
DziewoĔski, wykáadowca na ówczesnej Akademii Rolniczej we Wrocáawiu. Intencją
prof. DziewoĔskiego byáo wydzielenie niewielkich zbiorników wodnych z ogóáu planowa-
nych do realizacji w tych latach i przypisanie im szczególnej roli na obszarach wiejskich.
Byáa to w pewnym stopniu realizacja poglądów, Īe istnieje #maáa woda$ przypisana rolnictwu
i #duĪa woda$, której podlegają wiĊksze rzeki, kanaáy, energetyka itp.
Z czasem do maáej retencji zaczĊto zaliczaü równieĪ inne (poza zbiornikowe) formy gro-
madzenia wody. Dzisiaj za maáą retencjĊ uznajemy wszystkie formy retencjonowania wody
metodami inwestycyjnymi i nie inwestycyjnymi, które charakteryzują siĊ niewielkimi roz-
miarami i w wiĊkszoĞci wypadków wzbogacają Ğrodowisko przyrodnicze.
Fakt trudnoĞci przetáumaczenia na jĊzyk polski #maáej retencji$ nie oznacza jednak bra-
ku zainteresowaĔ innych krajów tą problematyką. Na Ğwiecie podejmowanych jest szereg
róĪnych dziaáaĔ dla poprawy struktury bilansu wodnego metodami, które zaliczamy do maáej
retencji. Natomiast te róĪnorodne dziaáania nie są obejmowane jednym zwrotem.
W wielu krajach, szczególnie tych o maáych zasobach wodnych, upo
wszechniono re-
tencjonowanie wód deszczowych pod hasáem #water harvesting$
(zbiór wody). Pod pojĊ-
ciem #water harvesting$ rozumie siĊ m.in. przechwytywanie wód opadowych spáywających
z dachów i powierzchni uszczelnionych dla celów komunalnych. #Zbiór wody$ to równieĪ
gromadzenie wody dla celów rolniczych (nawodnieĔ) w niewielkich zbiornikach lub bez-
poĞrednio w porach gleby. Jest to wiĊc retencjonowanie wód opadowych spáywających
z naturalnych zlewni lub sztucznych szczelnych powierzchni. Niektórzy specjaliĞci uwaĪają,
Īe jedynie #water harvesting$ jest w stanie zaspokoiü przyszáoĞciowe potrzeby wodne rolni-
ctwa w krajach rozwijających siĊ.
W latach 70-tych ubiegáego stulecia w Stanach Zjednoczonych pod hasáem #no netto less
wetlands$ podejmowane byáy szerokie dziaáania ukierunkowane na poprawĊ stosunków wod-
nych i zwiĊkszenia biologicznej róĪnorodnoĞci obszarów wiejskich. Dziaáania te polegaáy
gáównie na budowie niewielkich zbiorników wodnych. Interesujący jest sposób przeprowa-
dzenia tej akcji. Pierwszym krokiem byáo zapewnienie przez Kongres odpowiednich Ğrod-
ków Þ nansowych. NastĊpnie opracowano róĪnego typu materiaáy informacyjne zachĊcające,
gáównie farmerów, do wybudowania zbiornika. Pomoc PaĔstwa obejmowaáa pokrycie czĊĞci
kosztów budowy zbiornika oraz bezpáatne zapewnienie doradztwa merytorycznego i admini-
stracyjno-prawnego. Wszystkie sprawy formalno-prawne związane z budową zbiornika zaáa-
twiane byáy w imieniu farmera przez Soil Conservation Service. W ciągu kilku lat w ramach
wspomnianej inicjatywy wybudowano kilkadziesiąt tysiĊcy maáych zbiorników wodnych.
Natomiast w kraju, jako dobry przykáad moĪna wskazaü opracowanie wojewódzkich
programów rozwoju maáej retencji, które pomimo pewnych uchybieĔ, uznaü moĪna za duĪe
osiągniecie planistyczne, którym moĪemy siĊ szczyciü na arenie miĊdzynarodowej. Przykáa-
dem dziaáania w dobrym kierunku jest Porozumienie z dnia 21.12.1995 roku pomiĊdzy Mini-
strem Rolnictwa a Ministrem ĝrodowiska dotyczące wspóápracy w zakresie programu maáej
5
retencji. Natomiast problemem jest realizacja programu i wdroĪenie inwestycyjnych planów.
Ze wzglĊdu na brak Ğrodków Þ nansowych zostają one zazwyczaj na papierze, a realizacja
obejmuje jedynie niewielki procent planowanych dziaáaĔ.
Niniejszy #Poradnik$ jest pewną próbą przeáamania tych nie najlepszych tradycji.
Autorzy poradnika nie zapewniają Ğrodków Þ nansowych. Intencją napisania tej ksiąĪeczki
jest pokazanie praktycznych moĪliwoĞci realizacji obiektów maáej retencji. Pokazanie indy-
widualnym inwestorom, którzy nie są fachowcami w zakresie hydrotechniki, jakie dziaáania
mogą byü podejmowane dla zgromadzenia wody, zarówno dla potrzeb gospodarczych, jak
i estetycznych, i przyrodniczych. Przedstawiono informacje dotyczące planowania maáej
retencji, moĪliwych do zastosowania prostych rozwiązaĔ konstrukcyjnych, ale równieĪ opi-
sano tok postĊpowania przy realizacji inwestycji, a nastĊpnie zasady eksploatacji budowli
i urządzeĔ.
W roku 2003 na wniosek Ministerstwa ĝrodowiska zostaá opracowany i wydany porad-
nik #Maáa Retencja. Ochrona zasobów wodnych i Ğrodowiska$ (autor W. Mioduszewski).
Niniejsza ksiąĪeczka jest w pewnym stopniu kontynuacją publikacji z 2003 r. Znacznie rozsze-
rzono zakres moĪliwych dziaáaĔ dla poprawy struktury bilansu wodnego. Zamieszczono teĪ
rozdziaáy dotyczące problematyki prawnej związanej z realizacją obiektów maáej retencji.
6
Rola i znaczenie maáej retencji2
DeÞ nicja i rodzaj maáej retencji2.1
Akceptowany jest powszechnie pogląd, Īe Polska posiada bardzo maáe zasoby wodne
w stosunku do innych krajów europejskich. Ponadto zasoby te charakteryzują siĊ duĪą zmien-
noĞcią czasową i przestrzenną. Inaczej mówiąc, na danym obszarze wystĊpują zarówno po-
wodzie jak i dáugotrwaáe susze. Oczywistym jest wiĊc, Īe od niepamiĊtnych czasów czáowiek
podejmowaá dziaáania dla ograniczenia niekorzystnych skutków zarówno braku jak i nad-
miaru wody. Byáy to gáównie dziaáania techniczne, jak na przykáad systemy odwadniające
i nawadniające, duĪe zbiorniki wodne, kanaáy, waáy przeciwpowodziowe itp. Pozwoliáy one
na zwiĊkszenie produkcji ĪywnoĞci, przyczyniáy siĊ w duĪym stopniu do rozwoju cywiliza-
cyjnego, ale spowodowaáy równieĪ wiele szkód w Ğrodowisku przyrodniczym. Dlatego teĪ
poszukiwane są metody retencjonowania wód, które nie wywieraáyby niekorzystnego efektu
na faunĊ i ß orĊ. NajbliĪsze temu ideaáowi są dziaáania maáej retencji.
Fot. 1. ħródáo antropogeniczne?
(fot. P. Nawalany)
Maáą retencją w najszerszym ujĊciu są wszelkie dziaáania, zarówno inwestycyjne, jak
i nieinwestycyjne, ograniczające szybki spáyw wód opadowych poprzez gromadzenie (reten-
cjonowanie) wody na powierzchni terenu (np. niewielkie zbiorniki), jak równieĪ w warstwach
geologicznych (wody podziemne) oraz w glebie (wilgoü glebowa). Do dziaáaĔ bez inwesty-
cyjnych powiĊkszających zdolnoĞci retencyjne zlewni zalicza siĊ odpowiednie ksztaátowanie
i uĪytkowanie zlewni jak np. zalesienia, tworzenie odpowiedniego ukáadu pól ornych, lasów
i uĪytków zielonych, stosowanie wáaĞciwych zabiegów agrotechnicznych. SpecyÞ czną i ra-
czej nie stosowaną metodą ograniczenia szybkiego spáywu wód wiosennych jest gromadzenie
Ğniegu w miejscach zacienionych. Topnienie Ğniegu nastĊpuje wówczas póĨniej, juĪ po spáy-
wie wód wielkich.
7
W dalszej czĊĞci poradnika przedstawione zostaáy gáównie metody inwestycyjne, które wy-
magają wykonania specjalistycznych urządzeĔ wodnych. KlasyÞ kując urządzenia techniczne
maáej retencji niezbĊdne jest ograniczenie ich wielkoĞci, np. wysokoĞci piĊtrzenia. PrzyjĊto za-
sadĊ, Īe za maáe budowle uwaĪane bĊdą takie urządzenia, które mogą byü wykonane sposobem
gospodarczym, ich ewentualna awaria nie stwarza niebezpieczeĔstw dla Īycia ludzi, a ich wyko-
nanie stanowi element wzbogacający biologiczną róĪnorodnoĞü Ğrodowiska przyrodniczego.
Do urządzeĔ technicznych maáej retencji, omawianych w Poradniku zaliczono:
Zbiorniki (stawy) kopane zasilane wodami podziemnymi% lub doprowadzanymi z innych
Ĩródeá. Są to stawy o powierzchni do 5 ha, Ğredniej gáĊbokoĞci do 1,5 m i pojemnoĞci mniej-
szej od 100 000 m3. Do tej grupy zalicza siĊ niewielkie oczka wodne (o powierzchni lustra
wody kilkadziesiąt-kilkaset m2), budowane dla celów ozdobnych lub jako miejsca rozrodu
páazów.
Zbiorniki zaporowe powstające w wyniku przegrodzenia koryta rzeki i doliny budowlą piĊ-%
trzącą. Są to mikrozbiorniki o pojemnoĞci poniĪej 100 000 m3 i piĊtrzeniu (róĪnica poziomu
wody górnej i dolnej) nie wiĊkszym jak 1,50 m. RozróĪnia siĊ zbiorniki staáe lub okresowo
(tzw. suche) piĊtrzące wodĊ. Zbiornik moĪe byü utworzony poprzez przegrodzenie doliny
cieku stale lub okresowo prowadzącego wodĊ. Retencjonowana moĪe byü takĪe woda spáy-
wająca po powierzchni terenu.
Budowle piĊtrzące, które tworzą tzw. zbiorniki korytowe, gdy woda spiĊtrzona nie wystĊ-%
puje powyĪej powierzchni terenu. Rozpatrywane są budowle o piĊtrzeniu poniĪej 1,5 m
wykonane na ciekach o szerokoĞci w dnie nie wiĊkszej niĪ 6,0 m. WyróĪnia siĊ budowle
piĊtrzące o staáym progu oraz wyposaĪone w urządzenia upustowe pozwalające na regu-
lowanie poziomu wody i natĊĪenia przepáywu.
Retencja mokradáowa, wynikająca z renaturyzacji przesuszonych obszarów bagiennych, %
poprzez likwidacjĊ rowów, budowĊ róĪnego typu przetamowaĔ na sieci rowów odwadnia-
jących. Nie ogranicza siĊ powierzchni obszaru renaturyzowanego oraz wielkoĞci budowli.
Fot. 2. PozostaáoĞü po máynie wodnym ( fot. W. Mioduszewski )
Meandryzacja (przebudowa) cieku. Do maáej retencji zalicza siĊ meandryzacjĊ cieków%
o szerokoĞci w dnie poniĪej 6,0 m. Mogą byü stosowane róĪne metody, jeĞli ich efektem
jest spowolnienie odpáywu, a tym samym podwyĪszenie poziomu wód powierzchniowych
i podziemnych.
8
Retencja systemów drenarskich wynikająca z zainstalowania w studzienkach drenarskich %
urządzeĔ regulujących poziom wody i natĊĪenie odpáywu z systemu odwadniającego.
Retencja na obszarach zurbanizowanych, wynikająca z odprowadzenia wód opadowych%
i roztopowych ze szczelnych powierzchni na tereny inÞ ltracyjne lub do zbiorników reten-
cyjnych.
Wpáyw maáej retencji na strukturĊ bilansu wodnego
2.2
Naturalnym zjawiskiem jest nierównomierny w czasie rozkáad opadów atmosferycznych,
a tym samym duĪe zróĪnicowanie dostĊpnoĞci do zasobów wodnych. Ta naturalna nierów-
nomiernoĞü ulegáa zwiĊkszeniu w wyniku gospodarczej dziaáalnoĞci czáowieka. Budowa sys-
temów odwodnieĔ rolniczych i obiektów budowlanych, regulacja rzek i budowa obwaáowaĔ
przeciwpowodziowych, wylesienia i odwodnienia mokradeá, ujednolicenie krajobrazu i two-
rzenie powierzchni nieprzepuszczalnych spowodowaáo przyĞpieszenie odpáywu wód, a tym
samym nastąpiáo zwiĊkszenie zagroĪeĔ powodziowych oraz wydáuĪenie okresów suszy. Na te
dziaáania antropogeniczne nakáadają siĊ zmiany globalne klimatu. WiĊkszoĞü prognoz prze-
widuje zwiĊkszenie opadów w póároczu zimowym, a zmniejszenie w okresie letnim. Istnieją
uzasadnione obawy, Īe nastąpi wzrost czĊstotliwoĞci wystĊpowania zjawisk ekstremalnych,
jakimi są powodzie i susze.
Biorąc powyĪsze pod uwagĊ oczywistym jest, Īe podstawowym dziaáaniem dla ograni-
czenia niekorzystnych zjawisk hydrologicznych jest hamowanie (regulowanie) odpáywu wód
z obszarów zlewni w okresach wystĊpowania wiĊkszych opadów atmosferycznych. ZwiĊk-
szenie zdolnoĞci retencyjnych zlewni moĪe w duĪym stopniu ograniczyü niekorzystne skut-
ki zarówno zmian klimatycznych jak i wczeĞniej wykonanych inwestycji przyspieszających
odpáyw wody ze zlewni.
Fot. 3. Roztapiający siĊ gwaátownie Ğnieg przy maáej zdolnoĞci retencyjnej zlewni
moĪe spowodowaü powódĨ (fot. W. Dembek)
Budowa pojedynczych obiektów maáej retencji w niewielkim stopniu wpáywa na natĊ-
Īenie przepáywów w wiĊkszym cieku. Natomiast powszechne stosowanie metod inwestycyj-
nych i nieinwestycyjnych moĪe mieü istotny wpáyw na obieg wody w zlewni.
9
Maáe zbiorniki wodne, pomimo niewielkiej objĊtoĞci, mogą stanowiü element systemu
ochrony przeciwpowodziowej, szczególnie na ciekach charakteryzujących siĊ duĪym natĊ-
Īeniem przepáywu, ale mniejszym czasem trwania wysokich stanów wód. Takie zbiorniki
muszą mieü odpowiednio zaprojektowane budowle upustowe, przechwytujące jedynie wody
ze szczytowej czĊĞci fali wezbraniowej.
Fot. 4. Dolina zalewowa Biebrzy to duĪy zbiornik retencyjny
(fot. W. Mioduszewski)
Maáa retencja odgrywa niezmiernie waĪną rolĊ w ograniczeniu niekorzystnych skutków
susz. Zgromadzenie wody w proÞ lu glebowym i podwyĪszenie poziomu wód gruntowych jest
skorelowane ze zwiĊkszeniem zasobów páytkich wód podziemnych. Utrzymanie wysokich
stanów wody w ciekach i zbiornikach powoduje, Īe zwiĊksza siĊ dostĊpnoĞü wody dla roĞlin.
W pewnym stopniu poprawia siĊ równieĪ moĪliwoĞü poboru wód dla celów gospodarczych
(nawodnieĔ, komunalnych).
Rola maáej retencji w Ğrodowisku przyrodniczym2.3
Zakáada siĊ, Īe dziaáania w zakresie maáej retencji są przyjazne Ğrodowisku naturalne-
mu. Nie oznacza to, Īe poprzez realizacjĊ Ĩle zlokalizowanych inwestycji nie moĪna tego
Ğrodowiska zniszczyü. Przykáadowo, wykonanie nawet niewielkiego zbiornika kopanego na
obszarze wystĊpowania cennych gatunków ß ory i fauny powoduje degradacjĊ lub caákowite
zniszczenie cennych siedlisk. Podobnie, niekorzystne jest wykonanie przegrody w rzece unie-
moĪliwiającej przemieszczenie siĊ organizmów wodnych. Dlatego teĪ nawet przy niewielkich
inwestycjach niezbĊdna jest rozwaga i uwzglĊdnienie uwarunkowaĔ przyrodniczych.
Wieloletnia gospodarcza dziaáalnoĞü czáowieka m.in. spowodowaáa obniĪenie poziomu
wód powierzchniowych i podziemnych. Doprowadziáo to do degradacji, a niekiedy i zaniku
wielu cennych ekosystemów mokradáowych. PodwyĪszenie poziomu wód gruntowych w wy-
niku realizacji urządzeĔ maáej retencji stanowi zazwyczaj podstawowy element rewitalizacji
zdegradowanych obszarów mokradáowych.
10
Fot. 5. Zbiorniki maáej retencji to naturalne siedlisko páazów
(fot. A. Mitraszewska-Ostapowicz)
Dziaáania takie jak budowa piĊtrzeĔ na rzekach, szczególnie na odcinkach wyprostowa-
nych i wyerodowanych, hamowanie odpáywu wód z terenów bagiennych oraz przywróce-
nie meandryzacji koryta rzeki prowadzą nie tylko podwyĪszenia poziomu zwierciadáa wody
w cieku, ale przede wszystkim podwyĪszenia poziomu zwierciadáa wód gruntowych w do-
linie rzeki. Zasadniczo, są to dziaáania przyjazne Ğrodowisku przyrodniczemu, poprawiają-
ce kondycjĊ i stan ekosystemów od wód zaleĪnych. Z drugiej jednak strony konsekwencją
zwiĊkszenia retencyjnoĞci zlewni moĪe byü niekiedy pogorszenie warunków wilgotnoĞcio-
wych optymalnych dla roĞlin uprawowych.
Budowa piĊtrzeĔ na obszarach leĞnych moĪe spowodowaü nadmierne uwilgotnienie
z uwagi na wystĊpujące gatunki drzew. Liczyü siĊ wiĊc naleĪy z przebudową drzewostanu
w kierunku siedlisk wilgotnych. Są to zazwyczaj korzystne kierunki zmian z uwagi na walory
przyrodnicze lasu. Lasy wilgotne charakteryzują siĊ wiĊkszą biologiczną róĪnorodnoĞcią.
Zbiorniki naturalne i antropogenicznego pochodzenia stanowią cenny element krajobrazu
rolniczego. DuĪa liczba tych niewielkich akwenów zostaáa z róĪnych powodów zlikwidowa-
na. Zatem, budowĊ zbiorników w ramach programu maáej retencji moĪna rozpatrywaü jako
swoiste odtworzenie istniejących wczeĞniej zasobów wód powierzchniowych. Obserwacje
wykazują, Īe juĪ po kilku miesiącach od wykonania zbiornika są one zasiedlane przez roĞlin-
noĞü wodną, a czĊsto równieĪ przez cenne gatunki zwierząt, w tym ptactwa. Prawidáowo
wykonany zbiornik maáej retencji, ze skarpami o róĪnych nachyleniach i zróĪnicowanych gáĊ-
bokoĞciach, urozmaica krajobraz obszarów wiejskich i zwiĊksza biologiczną róĪnorodnoĞü
ekosystemów, a w szczególnoĞci ! monokultur ! rolnych i leĞnych.
Dobrze zaplanowane dziaáania zwiĊkszające potencjaá retencyjny zlewni są zazwyczaj
dziaáaniami przyczyniającymi siĊ do poprawy jakoĞci wód powierzchniowych i podziem-
nych. Związki biogenne zatrzymane w glebie, w wyniku spowolnienia obiegu wody w zlewni,
mogą byü w wiĊkszym stopniu wykorzystane przez roĞlinnoĞü. Badania wykazują równieĪ,
Īe w maáych zbiornikach, jeĞli czĊĞü ich powierzchni pokryta jest roĞlinnoĞcią, nastĊpuje
redukcja związków biogennych.
PrzyjĊcie zaáoĪenia, Īe dziaáania maáej retencji są przyjazne dla Ğrodowiska przyrodni-
czego, wymusza podkreĞlenia pewnych ograniczeĔ realizacji inwestycji. Zakáada siĊ, Īe:
11
dziaáania realizowane na obszarze parków narodowych i rezerwatów, z natury prawa wy-%
nikają tylko i jedynie z potrzeb ochrony walorów przyrodniczych, a zakres dziaáaĔ maáej
retencji jest ustalony w planie ochrony;
na obszarze Natura 2000 podejmowane są tylko takie dziaáania, które nie zagraĪają ga-%
tunkom i siedliskom, dla ochrony których ustanowiony zostaá obszar ochronny, a jedno-
czeĞnie dziaáania te wzbogacają walory przyrodnicze, tworząc warunki dla zwiĊkszenia
biologicznej róĪnorodnoĞci; w przypadku stwierdzenia zagroĪeĔ rezygnuje siĊ z realizacji
inwestycji; nie ma podstaw dla uzasadnienia spoáecznego znaczenia inwestycji;
na pozostaáych obszarach inwestycje realizowane są zgodnie z obowiązującymi prze-%
pisami; przy planowaniu i realizacji inwestycji zwraca siĊ uwagĊ nie tylko na ochronĊ
istniejących walorów przyrodniczych, ale na moĪliwoĞci poprawy stanu tego Ğrodowi-
ska, poprzez tworzenie warunków dla rozwoju cennych gatunków ß ory i fauny; czĊsto
zasadniczym celem dziaáaĔ maáej retencji jest renaturyzacja zniszczonych ekosystemów
i zdegradowanych rzek.
Maáa retencja w powszechnym rozumieniu jej zakresu obejmuje równieĪ budowĊ obiek-
tów (gáównie zbiorników) z przeznaczeniem na dziaáalnoĞü gospodarczą (rekreacja, nawod-
nienia, towarowa hodowla ryb itp.). Niniejszy Poradnik nie dotyczy tego typu zbiorników.
Muszą byü one projektowane przez specjalistów z odpowiednimi uprawnieniami i speániaü
wszystkie warunki wymagane prawem.
Fot. 6. Zarastające jeziorko zmniejsza swoje
potencjalne pojemnoĞci retencyjne
(fot. W. Mioduszewski)
Fot. 7. Sztuczne oczko wodne na polanie leĞnej
szybko staáo siĊ waĪnym miejscem
rozrodu páazów (fot. W. Mioduszewski)
12
Planowanie i programy maáej retencji
3
Programy rozwoju maáej retencji3.1
W grudniu 1995 r. Ministrowie Rolnictwa i ĝrodowiska podpisali porozumienie w spra-
wie wspóápracy w zakresie rozwoju maáej retencji, w którym sprecyzowali zasady inten-
syÞ kacji dziaáaĔ na rzecz poprawy stanu, odbudowy oraz powiĊkszenia zasobów wodnych
kraju. Wskazano róĪne formy retencjonowania wody oraz podkreĞlono, Īe nowe inwestycje
maáej retencji powinny byü efektywne ekonomicznie, a dyspozycyjna woda wykorzystywana
przede wszystkim do nawodnieĔ rolniczych. Ponadto, w zaleĪnoĞci od lokalnych potrzeb
powinny one speániaü funkcje przeciwpowodziowe, sáuĪyü hodowli ryb, ochronie przeciw-
poĪarowej, zaopatrzeniu w wodĊ, produkcji energii elektrycznej oraz podnoszeniu walorów
krajobrazowych, estetycznych i ekologicznych Ğrodowiska.
Fot. 8. Rów melioracyjny ze stale podniesioną zastawką prowadzi do nadmiernego odwodnienia
i zmniejszenia zasobów wodnych (fot. W. Mioduszewski)
Porozumienie z grudnia 1995 r. zobowiązywaáo marszaáków województw do opracowania
spójnego dokumentu, okreĞlającego kierunki rozwoju maáej retencji. Opracowane na podstawie
zaleceĔ pokontrolnych wojewódzkie programy rozwoju maáej retencji obejmowaáy:
wykaz istniejących obiektów przewidzianych do modernizacji ze wzglĊdu na stan techniczny lub
koniecznoĞü dostosowania ich do wymagaĔ ekologicznych;
wykaz obiektów przewidzianych do budowy;
potrzeby rewitalizacji i renaturyzacji cennych i rzadkich ekosystemów mokradáowych;
nietechniczne metody zwiĊkszania retencyjnoĞci zlewni rolniczych;
terminy budowy lub modernizacji obiektów i urządzeĔ maáej retencji;
potencjalne Ĩródáa Þ nansowania dziaáaĔ z zakresu maáej retencji.
Przy opracowywaniu programów przyjĊto zaáoĪenie, Īe obok celów związanych z popra-
wą stosunków wodnych w skali lokalnej, obiekty maáej retencji mogą peániü takie funkcje jak:
rekreacyjna, gospodarcza (hodowla ryb, produkcja energii elektrycznej), przyrodnicza (two-
13
rzenie siedlisk). Zwraca siĊ uwagĊ, Īe programy rozwoju maáej retencji powinny byü zgodne
z obowiązującymi aktami prawny regulującymi kwestie związane z gospodarowaniem wo-
dami, a w szczególnoĞci dotyczy to takich uregulowaĔ prawnych, jak: ustawa Prawo wodne,
Ustawa o ochronie przyrody, Prawo ochrony Ğrodowiska, Ustawa o udostĊpnianiu informacji
o Ğrodowisku i jego ochronie, udziale spoáeczeĔstwa w ochronie Ğrodowiska oraz o ocenach
oddziaáywania na Ğrodowisko.
Fot. 9. Sztuczny staw w aglomeracji miejskiej przy zastosowaniu odpowiednich urządzeĔ
separujących zanieczyszczenia moĪe byü zasilany deszczówką (fot. I. Kardel)
Planowanie i budowĊ obiektów maáej retencji na szczeblu regionalnym warunkowaü
mogą dokumenty programowo-planistyczne, jak np.:
Projekt polityki wodnej paĔstwa do 2030 r. (faza konsultacji spoáecznych),í
Plany gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy,í
Warunki korzystania z wód regionu wodnego oraz warunki korzystania z wód zlewni í
(dokumenty w trakcie opracowania, te ostatnie opracowywane są w miarĊ potrzeb).
Ponadto, planowanie rozwoju maáej retencji w skali lokalnej, a szczególnie lokalizacji
nowych inwestycji, powinno byü spójne z nastĊpującymi dokumentami szczebla regionalne-
go i lokalnego:
wojewódzkimi i lokalnymi programami ochrony Ğrodowiska,í
wojewódzkimi programami udroĪnienia rzek dla ryb wĊdrownych,í
regionalnymi planami operacyjnymi,í
miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.í
Uwarunkowania przyrodnicze3.2
Dziaáania z zakresu maáej retencji prowadzą do spowolnienia lub ograniczenia odpáy-
wu wód powierzchniowych i opadowych. Planując obiekty maáej retencji szczególną uwagĊ
zwraca siĊ na dziaáania ukierunkowane na zatrzymanie wód wáasnych w zlewni, w tym rów-
nieĪ poprzez dziaáania zwiĊkszające naturalną retencjĊ glebową, wykorzystanie ekosystemów
14
wodno-báotnych, starorzeczy, oczek wodnych itp. Celem maáej retencji jest równieĪ zacho-
wanie biologicznej róĪnorodnoĞci siedlisk silnie związanych z zasobami wodnymi, w tym
siedlisk i gatunków przyrodniczo cennych.
Podczas opracowywania dokumentacji projektowej obiektów maáej retencji naleĪy dąĪyü
do wykorzystania naturalnych warunków Ğrodowiska przyrodniczego, tak aby ograniczyü do
minimum ewentualne niekorzystne zmiany. Wykorzystanie naturalnych uwarunkowaĔ po-
zwala na ograniczenie kosztów realizacji i eksploatacji urządzeĔ wodnych.
Fot. 10. Próg kamienny na potoku charakteryzuje siĊ niewielkim potencjaáem retencyjnym
(fot. W. Mioduszewski)
SpoĞród caáej gamy róĪnorodnych form maáej retencji szczególny niepokój ! z uwagi
na ochronĊ Ğrodowiska przyrodniczego ! wzbudzają zbiorniki wodne i budowa piĊtrzeĔ na
ciekach naturalnych. Niniejszy Poradnik dotyczy bardzo maáych zbiorników, które nie wywie-
rają znaczącego negatywnego wpáywu na stan ß ory i fauny, a wprost przeciwnie ! zazwyczaj
są to obiekty sprzyjające zwiĊkszaniu róĪnorodnoĞci biologicznej, urozmaiceniu krajobrazu
rolniczego, bĊdące czynnikiem zapewniającym utrzymanie odpowiedniego uwilgotnienia
ekosystemów od wód zaleĪnych. W Poradniku nie uwzglĊdnia siĊ równieĪ takich obiektów,
jak hodowlane towarowe stawy rybne, czy piĊtrzenia dla maáych elektrowni wodnych.
UwzglĊdniając, Īe podstawowe formy maáej retencji obejmują zbiorniki i budowle
piĊtrzące przegradzające cieki, szerzej omówiono obiekty tego typu, przedstawiając ich za-
sadnicze ujemne i pozytywne strony.
Maáe zbiorniki oraz niewielkie piĊtrzenia na ciekach zazwyczaj oddziaáywają pozytyw-
nie na otoczenie poprzez:
zwiĊkszenie retencji wodnej gleb i podwyĪszenie poziomu wód gruntowych,%
zahamowanie procesu obniĪania siĊ poziomu wód gruntowych w okresach suchych,%
wspomaganie procesów samooczyszczania wód w ciekach,%
áagodzenie mikroklimatu w bezpoĞrednim sąsiedztwie zbiorników,%
zwiĊkszenie róĪnorodnoĞci biologicznej poprzez tworzenie nowych siedlisk,%
poprawĊ walorów krajobrazowych.%
15
NiewáaĞciwie zaplanowane, wykonywane lub eksploatowane zbiorniki mogą przyczy-
niaü siĊ do powstawania szeregu zagroĪeĔ dla Ğrodowiska przyrodniczego, jak na przykáad:
degradacja (zniszczenie) cennych obszarów przyrodniczych, np. w wyniku niedopuszczal-%
nego zalania torfowisk lub usuniĊcia warstwy torfu przy budowie zbiornika kopanego,
eliminacja zalewów cennych siedlisk áĊgowych,%
zmiana reĪimu hydrologicznego cieku prowadzącego do niekorzystnych przeksztaáceĔ %
ekosystemu wodnego,
zwiĊkszenie ewapotranspiracji prowadzące niekiedy do zmniejszenia przepáywów niskich %
w ciekach,
problemy z nadmiarem i niezadawalającą jakoĞcią wód w okresie jesiennym, np. w wyni-%
ku zrzutu wody ze stawów rybnych,
ograniczenie moĪliwoĞci migracji organizmów wodnych ! dotyczy budowli piĊtrzących%
i zbiorników powstających w wyniku przegrodzenia koryta cieku.
Przedstawione wyĪej zagroĪenia dla Ğrodowiska dotyczą gáównie wiĊkszych zbiorników
wodnych. W przypadku maáych zbiorników i piĊtrzeĔ budowanych na ciekach realne są tylko
zagroĪenia wynikające z utrudnieĔ w migracji ryb oraz niebezpieczeĔstwo zniszczenia cen-
nego ekosystemu w wyniku niewáaĞciwej lokalizacji inwestycji. Oba te zagroĪenia są stosun-
kowo áatwe do unikniĊcia.
Szczególnym przykáadem zbiorników retencyjnych są zagáĊbienia terenowe ze stale lub
okresowo stagnującą wodą. Są to na przykáad naturalne lub sztuczne Ğródpolne i ĞródleĞne
oczka wodne. Oczka wodne wraz z roĞlinnoĞcią brzegową wpáywają pozytywnie na bez-
poĞrednie otoczenie stabilizując poziom wód gruntowych i áagodząc mikroklimat. W wielu
przypadkach stanowią cenne miejsca rozrodu páazów.
Fot. 11. Przepáawka w Kampinoskim Parku Narodowym pracuje tylko przy duĪych przepáywach
(fot. Z. Kowalewski)
Cennymi akwenami o znacznie wiĊkszych moĪliwoĞciach retencyjnych są jeziora, któ-
re zarówno w stanie naturalnym jak i podpiĊtrzone przez czáowieka odgrywają duĪą rolĊ
w obiegu wody. W wielu wypadkach piĊtrzenie jeziora pozwala na dodatkowe wyrównanie
odpáywu wody z jeziora oraz podnosi poziom wód podziemnych. Z uwagi na potrzebĊ zacho-
16
wania naturalnych ekosystemów wodnych i mokradáowych wykorzystanie piĊtrzeĔ jezior dla
zwiĊkszenia retencji w zlewni jest ograniczone. Natomiast, juĪ sama regulacja odpáywu wody
w granicach naturalnej amplitudy wahaĔ zwierciadáa wody moĪe w istotny sposób poprawiü
strukturĊ bilansu wodnego.
Wybór lokalizacji budowli3.3
Budowle maáej retencji wykonywane są w wiĊkszoĞci przypadków przez wáaĞciciela
gruntu lub inwestora reprezentującego instytucjĊ paĔstwową. Niekiedy podstawowym kry-
terium budowy, szczególnie zbiornika, są korzyĞci ekonomiczne lub spoáeczne. Stąd pro-
blematyka przyrodnicza moĪe byü uwaĪana jako drugorzĊdna. Takie podejĞcie jest jednak
niedopuszczalne, poniewaĪ wiĊkszoĞü z planowanych inwestycji wymaga uzyskania pozwo-
lenia na budowĊ i przeprowadzenia procedury oceny oddziaáywania na Ğrodowisko. Zatem,
najlepiej juĪ na etapie planowania wybór lokalizacji zleciü ekspertom. Lokalizacja zbiornika
powinna wynikaü z planu zagospodarowania gminy lub znajdowaü siĊ w wojewódzkim pro-
gramie maáej retencji. UwzglĊdnienie inwestycji w dokumentach programowo-planistycz-
nych daje moĪliwoĞü ubiegania siĊ o doÞ nansowanie jej realizacji ze Ğrodków UE. WiĊkszoĞü
województw posiada opracowane programy rozwoju maáej retencji. W programach tych wy-
znaczono potencjalne lokalizacje budowli wraz z podstawowymi parametrami techniczny-
mi. Przykáadowo, w Programie Maáej Retencji dla Województwa Mazowieckiego z 2008 r.
obok wskazania potencjalnych rozwiązaĔ przeprowadzono waloryzacjĊ potrzeb i moĪliwoĞci
retencjonowania wód. Jej podstawą byáy czynniki przyrodnicze (klimat, hydrologia, hydro-
geologia, Þ zjograÞ a) i uwarunkowania gospodarcze (uĪytkowanie terenu). Analiza pilnoĞci
realizowania obiektów maáej retencji obejmowaáa áącznie 12 wskaĨników (cech) charaktery-
zujących:
warunki klimatyczne (klimatyczny niedobór opadów oraz czĊstoĞü wystĊpowania opadów í
niĪszych od 50& wartoĞci Ğredniej wieloletniej);
warunki hydrologiczne (wielkoĞü odpáywu jednostkowego dla przepáywu Ğredniego ni-í
skiego z wielolecia, stosunek wysokich do niskich przepáywu, powierzchnia obszarów
intensywnie zagospodarowanych znajdujących siĊ w streÞ e zalewów powodziowych);
warunki hydrogeologiczne (retencja wodna gleb, moduá zasobów odnawialnych wód pod-í
ziemnych);
zagospodarowanie terenu (udziaá lasów, udziaá powierzchni jezior i sztucznych zbiorni-í
ków wodnych, udziaá obszarów zurbanizowanych, udziaá sadów i upraw warzywniczych,
udziaá gruntów ornych w powierzchni scalonych czĊĞci wód).
Przeprowadzona analiza pozwoliáa na opracowanie mapy potrzeb retencji dla wojewódz-
twa, na której wyznaczono trzy typy obszarów dla nastĊpujących przedziaáów: poĪądane dla
rozwoju retencji, korzystne dla rozwoju retencji, bez potrzeb rozwoju retencji.
Zwraca siĊ uwagĊ, Īe w przypadku planowania konkretnych lokalizacji na przykáad
budowli piĊtrzących w korycie rzeki naleĪy uszczegóáowiü analizy i dodatkowo uwzglĊd-
niü potrzeby innych uĪytkowników wód, zlokalizowanych poniĪej zabudowywanego cieku.
RównieĪ rozpatrzona powinna byü koniecznoĞü zachowania przepáywu nienaruszalnego,
utrzymanie droĪnoĞci dla ryb dwuĞrodowiskowych, potrzeby wodne siedlisk poáoĪonych
w streÞ e oddziaáywania budowli itp.
17
Fot. 12. Jaz na rzece piĊtrzy wodĊ dla nawodnieĔ uĪytków zielonych
(fot. W. Mioduszewski)
Fot. 13. Zasilanie zbiornika wodami podziemnymi z naturalnych Ĩródeá
(fot. Z. Kowalewski)
Dobór rozwiązaĔ technicznych3.4
W programach rozwoju maáej retencji w skali województwa wskazuje siĊ na po-
trzebĊ budowy pewnego typu budowli, które mają speániaü okreĞlone funkcje hydro-
logiczne i przyrodnicze. Nie wskazuje siĊ jednak szczegóáowych rozwiązaĔ technicz-
nych (rodzaju konstrukcji, wykorzystywanych materiaáów). Rozwiązania konstrukcyj-
ne mogą posiadaü kluczowe znaczenie dla realizacji inwestycji. Decydują one bowiem
o kosztach realizacji przedsiĊwziĊcia, jego trwaáoĞci i kosztach utrzymania. Przy wy-
borze rozwiązaĔ technicznych najlepiej skonsultowaü siĊ ze specjalistą, z uwagi na
duĪą iloĞü czynników mających wpáyw na funkcjonalnoĞü, trwaáoĞü, bezpieczeĔstwo
i wygląd obiektu maáej retencji.
Generalne zalecenia odnoĞnie projektowania budowli piĊtrzących są nastĊpujące:
dostosowanie trwaáoĞü obiektu do prĊdkoĞci wody i charakteru cieku,%
18
wykorzystanie materiaáów lokalnego pochodzenia ! przede wszystkim drewno, kamieĔ, %
ziemia,
dąĪenie do minimalizacji niekorzystnych oddziaáywaĔ na Ğrodowisko ! na przykáad przez %
wybór zbiorników bocznych zamiast zaporowych,
preferowanie konstrukcji bezobsáugowych,%
zaplanowanie rozwiązaĔ umoĪliwiających migracjĊ ryb.%
W przypadku lokalizacji budowli na obszarze chronionym przy wyborze rozwiązaĔ tech-
nicznych naleĪy uwzglĊdniü wymagania wynikające ze specyÞ ki obszaru.
Analiza ekonomiczna3.5
KaĪdy program i plan dziaáaĔ, a w szczególnoĞci wniosek o pozyskanie Ğrodków pomo-
cowych z funduszy unijnych, powinien zawieraü analizĊ ekonomiczną kosztów oraz korzyĞci
spoáeczno-ekonomicznych i Ğrodowiskowych realizacji przedsiĊwziĊcia, a w niektórych wypad-
kach takĪe analizĊ skutków spowodowanych przez zaniechanie inwestycji. Analiza ekonomicz-
na uwzglĊdnia koszty:
wynikające z opracowania dokumentacji technicznej projektu,%
wykupu gruntu,%
materiaáów i robocizny,%
koszty Ğrodowiskowe związane z przeksztaáceniem Ğrodowiska w efekcie realizacji obiek-
%
tu oraz zmianami w Ğrodowisku przyrodniczym, powstającymi w trakcie jego eksploatacji
(np. potencjalne zmiany skáadu gatunkowego biocenoz, zagroĪenia dla ryb wĊdrownych),
koszty zewnĊtrzne, które dotyczą np. strat, które ponoszą uĪytkownicy tej samej wody %
umiejscowieni poniĪej planowanego zbiornika zaporowego.
Pojedynczy projekt wymaga opracowania szczegóáowego kosztorysu. Natomiast przy
planowaniu inwestycji w skali województwa lub kraju koszty są szacowane na podstawie
ostatnio zrealizowanych podobnych inwestycji.
Oprócz oceny kosztów warto równieĪ oszacowaü korzyĞci, które mogą wyniknąü ze
zrealizowanej inwestycji. Do korzyĞci gospodarczych (ekonomicznych) z retencjonowania
wody moĪna zaliczyü, przykáadowo:
Fot. 14. Zalewane w dolinie áąki to !rezerwa
powodziowa", ale równieĪ straty rolnicze,
gdy zalanie ma miejsce w okresie letnim
(fot. W. Mioduszewski)
Fot. 15. Zniszczona drewniana budowla
piĊtrząca (fot. Z. Kowalewski)
19
zapas retencjonowanej wody na potrzeby gospodarcze (np. do nawodnieĔ)
% ,
obniĪenie kosztów pojenia zwierząt,%
wzrost plonów w wyniku nawodnieĔ,%
dochody wynikające z prowadzenia gospodarki rybackiej,%
pozyskanie energii elektrycznej,%
unikniĊcie lub ograniczenie szkód powodziowych lub wynikających z lokalnych podtopieĔ,
%
obniĪenie strat wywoáanych poĪarami,%
poprawa warunków wypoczynku. %
Niektóre z wyĪej wymienionych korzyĞci są trudne do liczbowego oszacowania lub
wrĊcz niewymierne. Ocena korzyĞci Ğrodowiskowych i spoáecznych wymaga stosowania
specjalnych metod obliczeniowych.
Dziaáania z zakresu maáej retencji wodnej mogą byü Þ nansowane zarówno ze Ğrodków
krajowych, pochodzących m.in. z dotacji i kredytów Narodowego Funduszu Ochrony ĝrodo-
wiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy, a takĪe budĪetu jednostek samo-
rządu terytorialnego, Ğrodków wáasnych inwestorów, jak równieĪ ze Ĩródeá zagranicznych.
W celu pozyskania dodatkowych informacji moĪna skontaktowaü siĊ z nastĊpującymi insty-
tucjami odpowiedzialnymi za gospodarowanie wodami:
Urząd Marszaákowski,
Narodowy Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej,
Wojewódzki Fundusz Ochrony ĝrodowiska i Gospodarki Wodnej,
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej,
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej,
Wojewódzki Zarząd Melioracji i UrządzeĔ Wodnych.
Podczas opracowania niniejszego Poradnika w trakcie realizacji są nastĊpujące programy,
które miĊdzy innymi mają za zadanie wspieraü maáą retencjĊ:
program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013 ! dziaáanie: poprawianie i rozwi-
janie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leĞnictwa ! sche-
mat 2: gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi,
regionalny program operacyjny województw w priorytecie Ğrodowisko, zapobieganie za-
groĪeniom, energetyka,
szereg innych samorządowych instrumentów wsparcia rozwoju uchwalonych w sejmikach
poszczególnych województw dotyczących wspierania budowy maáych zbiorników itp.
Fot. 16. Stary jaz bez konserwacji jest bezuĪytecznych
(fot. Dorota Pusáowska-Tyszewska)
20
Rozwiązania konstrukcyjne urządzeĔ maáej4
retencji
Uwagi wstĊpne4.1
Bogata literatura dotycząca budowli hydrotechnicznych zazwyczaj poĞwiĊcona jest wiĊk-
szym obiektom, dla których w ramach projektu wykonuje siĊ niekiedy bardzo záoĪone oblicze-
nia hydrologiczne, hydrauliczne i statyczne.
W Poradniku ograniczono siĊ do przedstawienia najprostszych typów konstrukcji, dla
których nie jest niezbĊdne prowadzenie obliczeĔ statycznych. Wymiary przyjmowane są za-
zwyczaj z duĪym zapasem, co wynika m.in. z uwarunkowaĔ technologicznych.
Fot. 17. Podnoszona do góry zasuwa nie pozwala na precyzyjne regulowanie
poáoĪenia zwierciadáa wody, szczególnie przy maáym natĊĪeniu przepáywu
(fot. W. Mioduszewski)
Inwestycje z zakresu maáej retencji wykonywane są na niewielkich ciekach, na których
nie są prowadzone Īadne obserwacje hydrologiczne. Dlatego problemem jest okreĞlenie prze-
páywów miarodajnych, niezbĊdnych na przykáad do wymiarowania urządzeĔ upustowych.
Maáe, tanie budowle wykonywane są czĊsto bez wáaĞciwego rozpoznania geotechniczne-
go. Jest to o tyle zrozumiaáe, Īe wykonanie rzetelnej ekspertyzy geotechnicznej i hydrologicz-
nej moĪe kosztowaü wiĊcej niĪ wykonanie budowli. Pomimo tego zaleca siĊ przynajmniej
orientacyjnie okreĞliü warunki gruntowe i glebowe oraz przeprowadziü wywiad wĞród lokal-
nej ludnoĞci o napeánieniach ! wiosennych lub po duĪych opadach atmosferycznych ! cieku,
na którym planuje siĊ wykonanie obiektu. Brak wáaĞciwego rozpoznania podáoĪa i warunków
hydrologicznych moĪe w konsekwencji spowodowaü zniszczenie niewielkich, niewáaĞciwie
zaprojektowanych budowli lub obiektu w okresie przejĞcia wód wezbraniowych.
PodkreĞliü naleĪy, Īe przedstawione w dalszej czĊĞci Poradnika propozycje konstrukcji
budowli nie wyczerpują wszystkich moĪliwych rozwiązaĔ. Ograniczono siĊ tu gáównie do
21
Fot. 18. ĝluza na kanale Augustowskim, cenny zabytek historyczny,
ale do peánienia swej funkcji zuĪywa duĪe iloĞci wody
(fot. I. Kardel)
prostych, niezawodnych konstrukcji. InĪynier ! projektant moĪe zaproponowaü wiele innych
rozwiązaĔ. Starano siĊ równieĪ przedstawiü rozwiązania przyjazne Ğrodowisku, konstrukcje,
w których materiaáem podstawowym jest kamieĔ i drewno. Omówiono równieĪ mocniejsze
konstrukcje z betonu, gabionów lub wzmocnione geowáókniną, które zaleca siĊ, gdy jest to
niezbĊdne z uwagi na zapewnienie bezpieczeĔstwa budowli.
Zbiorniki wodne4.2
Podstawowym zagadnieniem przed przystąpieniem do projektowania zbiornika wodne-
go jest wybór lokalizacji i ustalenie Ĩródeá jego zasilania. Ze wzglĊdu na sposób zasilania
zbiorniki moĪna podzieliü na:
zasilane z przepáywów bieĪących cieku (zbiorniki zaporowe lub w dolinie rzeki);
zasilane wodami ze spáywów powierzchniowych ! spáywającymi po naturalnym gruncie,
lub z powierzchni szczelnych (ulice, place, dachy);
Fot. 19. Jaz na kanale àasica w Kampinoskim Parku Narodowym pomaga utrzymaü
wysokie uwilgotnienie obszarów mokradáowych (fot. Z. Kowalewski)
22
zasilane wodami gruntowymi (podziemnymi) ! w wyniku wysokiego poáoĪenia poziomu
wód gruntowych, wypáywającymi ze Ĩródeá naturalnych lub wodami inÞ ltracyjnymi;
zasilane wodami z systemów drenarskich lub innych systemów odwadniających (drenaĪe
rolnicze i budowlane, odwodnienia dróg itp.).
W przypadku zbiorników zasilanych z przepáywów bieĪących cieku najczĊĞciej pobór
wody nastĊpuje na skutek przegrodzenia koryta rzeki i doliny budowlą piĊtrzącą (zbiorniki
zaporowe ! Rys. 1). Wodami z rzeki mogą byü zasilane zbiorniki kopane poáoĪone w dolinie
(Rys. 2).
W przypadku awarii, zbiorniki zaporowe mogą stanowiü duĪe zagroĪenie dla bezpie-
czeĔstwa ludzi i ich mienia. Dlatego teĪ nawet zbiorniki o niewielkim piĊtrzeniu powinny byü
projektowane i wykonywane przez specjalistów z odpowiednimi uprawnieniami.
Zbiorniki zasilane wodami pochodzącymi ze spáywu powierzchniowego (Rys. 3) naj-
czĊĞciej buduje siĊ na drodze tego spáywu, a lokalizacjĊ wybiera siĊ na podstawie obserwacji
spáywu wód po powierzchni terenu podczas wiĊkszych opadów atmosferycznych lub teĪ na
podstawie szczegóáowego planu sytuacyjnego.
Budowane są równieĪ zbiorniki kopane, do których spáywa woda roztopowa i pochodząca
z opadów atmosferycznych (Rys. 4).
Rys. 1. Ideowy schemat zbiornika zaporowego: a) plan sytuacyjny zbiornika, b) plan sytuacyjny zlewni,
c) przekrój podáuĪny przez zaporĊ, d) przekrój poprzeczny przez zaporĊ; 1 # granica zlewni rzecznej,
2 # linia brzegowa zbiornika, 3 # zapora ziemna, 4 # budowla upustowa, 5 # przelew stokowy,
6 # normalny poziom piĊtrzenia (NPP), 7 # maksymalny poziom piĊtrzenia (MPP)
Rys. 2. Schemat zbiornika poáoĪonego w dolinie rzeki
23
Dla ograniczenia strat wody w zbiorniku niekiedy niezbĊdne jest wykonanie uszczelnienia
zapory (grobli) oraz/lub dna zbiornika. Uszczelnienie jest stosunkowo drogim zabiegiem,
dlatego wykonuje siĊ je jedynie w sytuacjach szczególnych. NajczĊĞciej stosowane są
tworzywa sztuczne (np. folia).
Rys. 3. Widok ogólny zbiornika zasilanego spáywami powierzchniowymi
Rys. 4. Retencjonowanie spáywu powierzchniowego
Praktycznie kaĪdy zbiornik powinien byü wyposaĪony w urządzenia umoĪliwiające
odpáyw wody. W przypadku maáych zbiorników moĪe to byü zastawka lub ! gdy okreso-
we opróĪnianie zbiornika nie jest niezbĊdne ! próg staáy. W zbiornikach zaporowych stosu-
je siĊ specjalne konstrukcje budowli upustowych. NajczĊĞciej są to tzw. mnichy. Przykáadową
konstrukcjĊ prostego mnicha przedstawiono na Rys. 5. W budownictwie stawowym czĊsto
stosowane są mnichy drewniane.
WraĪliwym punktem konstrukcji mnicha jest poáączenie elementu pionowego (stojaka)
z poziomym (leĪakiem), które musi mieü odpowiednią wytrzymaáoĞü i byü szczelne. Nieza-
leĪnie od rodzaju gruntu na leĪaku instaluje siĊ koánierz przeciwÞ ltracyjny.
24
Rys. 5. Mnich z rur metalowych lub tworzywa sztucznego ze stojakiem poza korpusem zapory
(wg US Soil Conservation Service)
W zbiornikach zaporowych budowanych na ciekach o duĪej amplitudzie wahaĔ prze-
páywu wykonuje siĊ dodatkowe budowle upustowe, przeznaczone jedynie do przepuszczania
wód wielkich. Wykonanie tej dodatkowej budowli w maáym zbiorniku jest szczególnie waĪ-
ne, gdy dysponujemy jedynie przybliĪonymi informacjami hydrologicznymi. Wody wielkie
przelewające siĊ przez koronĊ grobli zazwyczaj powodują jej zniszczenie. ĩeby do tego nie
dopuĞciü buduje siĊ tzw. upusty terenowe, czyli umocnione kanaáy w zboczu przylegającym
do zapory (Rys. 6). W przypadku maáych cieków nizinnych zazwyczaj stosuje siĊ proste
umocnienie przelewu z kanaáem odprowadzającym. MoĪe to byü obsiew trawami bezpoĞred-
nio na podáoĪu lub na podáoĪu wzmocnionym geowáókniną. W wyjątkowych przypadkach
moĪna zastosowaü dodatkowe wzmocnienie za pomocą narzutu kamiennego lub bruku.
Fot. 20. Mnich budowla upustowa
(fot. D. Pusáowska-Tyszewska)
25
Rys. 6. Schemat przelewu stokowego: a) widok w planie, b) przekrój podáuĪny A-A,
c) przekrój poprzeczny B-B, 1 # zapora, 2 # kanaá wlotowy, 3 # próg, pozioma czĊĞü kanaáu,
4 # kanaá wylotowy, 5 # granica zalewu przy NPP, 6 # poziom wody przy przepáywie wód wielkich
Budowle piĊtrzące na ciekach4.3
W celu podwyĪszenia dna wyerodowanego koryta, ograniczenia prĊdkoĞci przepáywu
wody lub podniesienia jej poziomu w korycie cieku oraz podniesienia poziomu wód grun-
towych na terenach przylegáych wykonuje siĊ budowle piĊtrzące ze staáym progiem, tj. bez
moĪliwoĞci bieĪącej regulacji poziomu wody. Tego typu budowle moĪna równieĪ stosowaü
w celu regulowania odpáywu z oczek wodnych, stawów kopanych itp.
Istnieje wiele róĪnych typów i rodzajów progów staáych i stopni piĊtrzących. Najprost-
szymi stopniami piĊtrzącymi mogą byü progi lub bystrotoki usypane w korycie rzeki, zbudo-
wane z kamieni lub kamieni wzmocnionych faszyną (Rys. 7). JeĞli prĊdkoĞci przepáywu wody
są dosyü duĪe, groblĊ kamienną moĪna usypaü na geowáókninie.
Bardziej záoĪoną konstrukcjĊ, wykonaną z kamieni i Ğcianek szczelnych, pokazano na
Rys. 8. Tego typu rozwiązania stosowano do piĊtrzeĔ na ciekach w Puszczy Biaáowieskiej.
Obie opisane budowle (Rys. 7 i Rys. 8) mogą byü stosowane tylko do bardzo niewielkich
26
piĊtrzeĔ. W przypadku wyĪszych piĊtrzeĔ konstrukcje tego typu muszą byü rozbudowane
o nieckĊ wypadową.
Rys. 7. Przykáady progów piĊtrzących wykonanych z kamieni: a) próg z kamieni i faszyny,
b) próg kamienny, c) próg kamienny na geowáókninie; 1 # kamieĔ o wymiarach 10-20 cm,
2 # faszyna, 3 # uszczelnienie workami i gliną, 4 # geowáóknina
Rys. 8. Schemat progu # bystrotoku
CzĊsto stosuje siĊ róĪnego typu progi z drewna i faszyny w postaci palisady z bali drew-
nianych lub metalowej (opcjonalnie drewnianej) Ğcianki szczelnej (Rys. 9).
27
Rys. 9. Przykáadowe progi dla niskich piĊtrzeĔ na maáych ciekach: a) wykonany
z drewnianych pali i faszyny, b) palisada z drewnianych pali,; 1 # pale drewniane, Z=0,1 m,
2 # wypeánienie gaáĊziami, nieporastająca faszyną, kamieniami, 3 # kiszka faszynowa
W szczególnych przypadkach, próg moĪe byü zbudowany z drewnianych pali i ze Ğwie-
Īej, odrastającej wikliny.
Jako podstawowy element konstrukcyjny progów przy wiĊkszych prĊdkoĞciach wody
moĪna stosowaü geowáókninĊ lub worki wypeánione piaskiem. Proste budowle piĊtrzące
moĪna wykonaü z worków z geowáókniny wypeánionych w 3/4 miejscowym gruntem lub
w warunkach wyĪszych piĊtrzeĔ ! piaskiem z domieszką cementu, a nawet betonem
(Rys. 10).
Rys. 10. Przykáady wykorzystania worków do budowy progów piĊtrzących:
1 # Ğcianka szczelna, 2 # worki, 3 # geowáóknina
28
Zaletą przedstawionych rozwiązaĔ jest moĪliwoĞü wykonywania ich pod wodą, w bardzo
krótkim czasie. Budowle te moĪna równieĪ traktowaü jako tymczasowe, poniewaĪ ich roze-
branie i usuniĊcie z koryta cieku (np. na okres zimowy i do przepuszczenia wód wiosennych)
nie jest trudne.
Materiaáem konstrukcyjnym znajdującym duĪe uznanie w budownictwie wodnym są tzw.
gabiony, które mogą byü stosowane na ciekach o duĪych przepáywach i wiĊkszych piĊtrze-
niach. Są to skrzynie (pojemniki), wykonane z nierdzewnego drutu lub tworzywa sztuczne-
go, wypeánione materiaáem gruboziarnistym (kamieĔ, táuczeĔ). UmoĪliwiają konstruowanie
praktycznie dowolnej budowli piĊtrzącej, w kaĪdych warunkach gruntowo-wodnych. Są to
konstrukcje bardzo pewne i wytrzymaáe, ich wadą jest natomiast duĪy koszt.
Obiekty maáej retencji mogą byü w caáoĞci wykonane z gabionów (Rys. 11) lub wzmoc-
nione Ğciankami szczelnymi (Rys. 12). Gabiony umoĪliwiają formowanie bystrotoku
(Rys. 11a i Rys. 12a) lub kaskady niewielkich zbiorników (Rys. 11b i Rys. 12b).
Rys. 11. Masywne budowle piĊtrzące wykonane z gabionów;
a) forma bystrotoku, b) forma kaskady
Rys. 12. Przykáady budowli piĊtrzących wykonanych z gabionów i Ğcianek szczelnych:
a) prosta budowla piĊtrząca, b) budowla tworząca kaskadĊ basenów
Budowle wodne, szczególnie piĊtrzące wodĊ, muszą speániaü warunki bezpieczeĔstwa.
Budowle Ĩle wykonane ulegają zniszczeniu podczas przejĞcia wód wielkich. Nawet jeĞli te
awarie, ze wzglĊdu na maáy rozmiar budowli, nie powodują zagroĪeĔ dla czáowieka i Ğrodo-
29
wiska, to stanowią ewidentną stratĊ siá i Ğrodków wydanych na ich budowĊ. Przy projektowa-
niu i wykonawstwie naleĪy zwróciü szczególną uwagĊ na nastĊpujące aspekty:
Woda przelewająca siĊ przez przegrodĊ posiada duĪą siáĊ, co prowadzi do powstania du-x
Īego wyboju poniĪej budowli. Przy duĪych przepáywach i wiĊkszych spadkach niezbĊdne
jest wykonanie tzw. niecki wypadowej (umocnionego odcinka koryta poniĪej piĊtrzenia)
dla wygaszenia energii.
Bardzo czĊsto obserwuje siĊ zniszczenia skarp cieku nad budowlą, co prowadzi do caáko-x
witego rozmycia brzegów i strugi wody omijają wówczas budowlĊ piĊtrzącą. Zwraca siĊ
wiĊc uwagĊ na koniecznoĞü umocnienia skarp, np. przez uáoĪenie geowáókniny z obsie-
wem trawą lub umocnienie skarp narzutem kamiennym;
W wielu przypadkach wody wielkie páyną caáą szerokoĞcią doliny, zatapiając budowle;
x
moĪe okazaü siĊ wówczas koniecznym umocnienie terenu w bezpoĞrednim otoczeniu
obiektu.
Fot. 21. Niewielkie piĊtrzenie pod mostem (fot. W. Mioduszewski)
SpiĊtrzenie wody powoduje wzrost prĊdkoĞci Þ ltracji przez podáoĪe gruntowe, co czĊsto x
prowadzi do zjawiska sufozji, czyli wymywania drobnych cząstek podáoĪa, a w konse-
kwencji do awarii. Aby zabezpieczyü przed sufozją naleĪy zapewniü, aby droga Þ ltracji
wymuszona nieprzepuszczalnymi elementami budowli byáa co najmniej 6-8 razy dáuĪsza
od wysokoĞci piĊtrzenia. Na przykáad, przy piĊtrzeniu 0,5 m minimalna gáĊbokoĞü wbicia
Ğcianki szczelnej, z uwagi na sufozjĊ, wynosi 1,5 m.
NatĊĪenia przepáywów w maáych ciekach podlegają znacznym wahaniom. WystĊpowaü x
mogą duĪe przepáywy, których budowla upustowa nie jest w stanie pomieĞciü. Stąd teĪ na
kaĪdym zbiorniku zaporowym niezbĊdne jest wykonanie przelewu na wody wielkie. Prze-
lew ten projektuje siĊ z duĪym zapasem bezpieczeĔstwa. Brak przelewu moĪe spowodo-
waü przelanie siĊ wody, np. przez zaporĊ ziemną, powodując jej zniszczenie i stwarzając
zagroĪenie dla ludzi, mienia i Ğrodowiska przyrodniczego poáoĪonego poniĪej obiektu.
30
Regulowanie odpáywu z systemów drenarskich4.4
Drenowanie gruntów ornych jest najczĊĞciej stosowaną techniką odwodnieĔ gleb nad-
miernie uwilgotnionych z punktu widzenia potrzeb rolnictwa. W Polsce ponad 4 mln ha grun-
tów rolnych wyposaĪonych jest w systemy drenarskie. Zabieg ten przyspiesza odpáyw wody,
a tym samym umoĪliwia wczeĞniejsze rozpoczynanie wiosennych prac agrotechnicznych
i przedáuĪa okres wegetacyjny. W wielu przypadkach, systemy drenarskie odprowadzają jed-
nak nie tylko niepoĪądany dla ro Ğli n uprawnych nadmiar wody, ale niepotrzebnie zmniej-
szają równieĪ zasoby wody, która mogáaby byü wykorzystana przez roĞliny w okresach su-
szy. Urządzenia regulacyjne, zainstalowane w zbieraczu lub studzience drenarskiej (Rys. 13),
umoĪliwiają odprowadzenie nadmiaru wody, a jednoczeĞnie nie dopuszczają do nadmiernego
obniĪenia zwierciadáa wód gruntowych, które w tradycyjnym systemie obniĪane jest do pozio-
mu zaáoĪenia drenów (1,2-1,5 m).
Rys. 13. Schemat urządzeĔ do regulacji odpáywu wody z sieci drenarskiej; 1 - doprowadzenie wody,
2 - lewar, 3 - páywak, 4 - szandory, 5 - odpáyw
Fot. 22. Wylot z drenaĪu budowlanego moĪe byü wykorzystany
do napeánienia zbiornika wodnego (fot. Z. Kowalewski)
31
Fot. 23. Przejazd na drodze leĞnej piĊtrzący wodĊ w niewielkim cieku
(fot. W. Mioduszewski)
Fot. 24. Zbiornik zasilany wodami podziemnymi z systemu drenarskiego
(fot. W. Mioduszewski)
Regulowanie odpáywu wody ma szczególnie istotne znaczenie w latach suchych i po
bezĞnieĪnych zimach, gdy objĊtoĞü wód roztopowych jest maáa. Woda zgromadzona w gle-
bie na skutek zahamowania odpáywu moĪe byü wykorzystana przez roĞlinnoĞü w okresie
wegetacyjnym. Spowolnienie odpáywu ogranicza równieĪ áadunek wynoszonych związ-
ków pokarmowych z gleby. Przyczynia siĊ wiĊc do ochrony jakoĞci wód powierzchniowych
i podziemnych.
4.5 Retencjonowanie wody na obszarach zurbanizowanych
Coraz wiĊcej obszarów jest uszczelnianych (ulice, place), z których woda szybko odpáy-
wa do rzeki, znacznie zwiĊkszając przepáywy powodziowe i powodując duĪe straty gospodar-
cze. Dla zachowania naturalnego reĪimu hydrologicznego celowe jest retencjonowanie tych
wód oraz umoĪliwienie przesiąkania do niĪej poáoĪonych warstw geologicznych. Temu celo-
32
wi mogą sáuĪyü stawy inÞ ltracyjne, jak np. schematycznie przedstawione na Rys. 14. Mogą to
byü proste zbiorniki kopane (Rys. 14a) lub rozbudowane o warstwĊ Þ ltracyjną (Rys. 14b). Je-
Ğli wody niosą wiĊkszy áadunek osadów i związków chemicznych, korzystne jest wykonanie
podwójnych stawów. W pierwszym nastĊpuje sedymentacja cząstek staáych i wstĊpne oczysz-
czenie wody (zbiornik typu bioÞ ltr, ale z uszczelnionym dnem). WstĊpnie oczyszczona woda
przepáywa do drugiego, wáaĞciwego stawu, z którego inÞ ltruje w podáoĪe. PoniewaĪ stawy
inÞ ltracyjne są napeániane jedynie w okresach deszczowych lub po roztopach, w mniejszym
stopniu są naraĪone na kolmatacjĊ (zatykanie szczelin miĊdzy ziarnami materiaáu dennego),
szczególnie te, w których moĪliwy jest wzrost i rozwój traw.
Rys. 14. Schematy stawów inÞ ltracyjnych a) naturalna niecka, b) warstwa Þ ltracyjna,
c) staw inÞ ltracyjny ze wstĊpnym osadnikiem; 1 # gleba, 2 # warstwa Þ ltracyjna,
3 # uszczelnienie folią, 4 # przelew (rurociąg)
Fot. 25. Przepusty drogowe czĊsto są wykorzystane do piĊtrzenia wody
(fot. I. Kardel)
Innym typem konstrukcji są zbiorniki liniowe (wykorzystanie rowów odwadniających).
Schemat rowów inÞ ltracyjnych przedstawiono na Rys. 15.
33
Rys. 15. Schemat rowów inÞ ltracyjnych: a), b), c) przekroje poprzeczne, d) przekrój podáuĪny
dla rowu a) i c); 1 # materiaá Þ ltracyjny (Īwir, kamienie), 2 # drenaĪ rurowy w obsypce Þ ltracyjnej,
3 # darnina, 4 # progi przelewowe, 5 # podáoĪe naturalne (sáaboprzepuszczalne lub nieprzepuszczalne)
lub uszczelnienie folią
4.6 Renaturyzacja cieków i zdegradowanych mokradeá
Renaturyzacja cieków i odtworzenie zdegradowanych (odwodnionych) mokradeá przy-
czynia siĊ w duĪym stopniu do poprawy struktury bilansu wodnego maáych zlewni.
Fot. 26. PoroĞniĊty roĞlinnoĞcią strumieĔ (fot. A. Mitraszewska-Ostapowicz)
Przywrócenie meandrów w korycie (meandryzacja) wyprostowanego cieku zwiĊksza
jego dáugoĞü, a tym samym zmniejsza spadek hydrauliczny. W konsekwencji moĪe to do-
34
prowadziü do zwiĊkszenia zarastania koryta i podniesienia zwierciadáa wody w rzece. Me-
andryzacja polega zazwyczaj na zasypaniu istniejącego liniowego koryta i udroĪnieniu stare-
go, którego pozostaáoĞci bardzo czĊsto pozostają widoczne w dolinie. Zdarza siĊ jednak, Īe
konieczne jest zaprojektowanie, a nastĊpnie wykonanie nowej trasy. Jest to trudne zadanie,
wymagające wiedzy o hydraulice koryt rzecznych i powinno byü wykonane przez specjalistĊ
inĪyniera hydrotechnika.
Nie zawsze warto jest przeprowadzaü peáną meandryzacjĊ. W wielu przypadkach moĪ-
liwe jest zastosowanie prostszych metod dla poprawy stanu przyrodniczego koryta rzeki
(rowu). Do takich metod zalicza siĊ m.in.:
uáoĪenie w dnie rzeki wiĊkszych kamieni (gáazów) o Ğrednicy w granicach 0,4 - 0,8 m; ka-x
mienie te stanowiü bĊdą przegrody wymuszające powstanie meandrującego nurtu wody;
zbudowanie przeszkód w postaci ostróg usytuowanych z jednej lub obu stron koryta rzeki; x
ostrogi te odbijając nurt na przeciwlegáy brzeg powodują jego erozjĊ, a tym samym zapo-
czątkowanie procesu meandryzacji;
wykonanie lokalnych zatok, poszerzeĔ koryta, które urozmaicają stan przyrodniczy kory-x
ta; páytkie #zatoczki$ porastają roĞlinnoĞcią i stanowią cenne enklawy dla fauny wodnej;
zwraca siĊ jednak uwagĊ, Īe dziaáania te, choü przypisywane do maáej retencji, w bardzo
niewielkim stopniu wpáywają na zmianĊ struktury bilansu wodnego.
Istotne znaczenie dla poprawy zdolnoĞci retencyjnych maáych zlewni posiadają obszary
mokradáowe, szczególnie torfowiska. Systemy odwadniające prowadzące do degradacji tych mo-
kradeá przyczyniają siĊ jednoczeĞnie do znacznego ograniczenia ich pojemnoĞci retencyjnych.
Fot. 27. Budowla piĊtrząca wkomponowana w krajobraz zimowy (fot. I. Kardel)
Wydawaáoby siĊ, Īe najprostszą metodą renaturyzacji zdegradowanych mokradeá jest
zahamowanie odpáywu z odwadniającej sieci melioracyjnej i drenarskiej, na przykáad przez
zasypanie rowów i likwidacjĊ drenów. NaleĪy jednak uwzglĊdniü warunki Ğrodowiskowe
i ekonomiczne, które zazwyczaj uniemoĪliwiają tego typu przedsiĊwziĊcie. Ograniczenia
wynikają z kosztu materiaáów (zaleca siĊ wypeánienie rowów materiaáem rodzimym), trans-
portu (czĊsto konieczna byáaby budowa dróg), zagroĪone byáyby równieĪ istniejące siedliska,
czĊsto o znaczących walorach przyrodniczych. Dlatego jako prostsze rozwiązanie stosuje siĊ
35
na przykáad przegrody punktowe spowalniające bądĨ hamujące odpáyw wody z obszarów
podmokáych.
Najbardziej naturalną budowlą piĊtrzącą byáaby szeroka grodza ziemna wykonana w ko-
rycie cieku. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne, jeĞli na danym cieku nie wystĊpują wiĊksze
przepáywy. Prawie w kaĪdym przypadku, gdy woda bĊdzie páynąü po tak wykonanej grodzy
ziemnej, nastąpi jej szybkie rozmycie. Aby temu zapobiec, zaleca siĊ umocnienie grodzy oraz
pasa terenu po obu stronach tej budowli geowáókniną lub biowáókniną. Zazwyczaj geowáók-
ninĊ przysypuje siĊ humusem i obsiewa mieszanką traw. Tak wykonane umocnienie korony
grobli zabezpieczy jej statecznoĞü przy okresowo wystĊpujących wodach wielkich.
Fot. 28. Jaskier wodny (fot. A.Dembek)
CzĊĞciej stosowane są przegrody punktowe (jak wyĪej, lecz o niewielkiej szerokoĞci)
w postaci progów piĊtrzących o staáej koronie. Zasady projektowania tego typu konstrukcji
są podobne jak opisanych wczeĞniej budowli piĊtrzących.
W wielu przypadkach, gdy mokradáo jest nadal uĪytkowane przez rolników, niezbĊdne
są budowle pozwalające na regulowanie poziomu wody. Mogą to byü róĪnego typu zastawki.
CzĊsto stosuje siĊ proste zastawki drewniane (Rys. 16). Poziom wody reguluje siĊ za pomocą
szandorów (deseczek drewnianych) wsuwanych w odpowiednio przygotowane wciĊcia. Za-
stawki mogą byü równieĪ wykonywane z metalu, betonu, a nawet tworzyw sztucznych. Nie
zaleca siĊ stosowania zastawek z jedną zasuwą, która podnoszona jest do góry w celu obni-
Īenia poziomu wody (woda przepáywa poniĪej zasuwy). Są to typowe zastawki stosowane na
obiektach melioracyjnych, a ich zasadniczą wadą jest to, Īe juĪ niewielkie podniesienie zasu-
wy pozwala na odpáyw praktycznie caáej objĊtoĞci wody. Bardziej przydatne są zamkniĊcia,
w których woda przepáywa górą powyĪej zamkniĊcia.
36
Rys. 16. Widok ogólny zastawki drewnianej (wg US Soil Conservation Service)
Na gruntach organicznych o maáej wytrzymaáoĞci stosuje siĊ specjalne rozwiązania kon-
strukcyjne zastawek. Na Rys. 17 pokazano przykáadowe konstrukcje zastawki drewnianej
oraz metalowej.
Rys. 17. Przykáady zastawek stosowanych na gruntach organicznych: a) wykonane z bali drewnianych,
b) z páyty metalowej; 1 # bale drewniane, 2 # páyta metalowa, 3 # worki wypeánione piaskiem
lub piaskiem wymieszanym z torfem
Do regulowania odpáywu wody z obiektu moĪliwe jest wykorzystanie przepustów dro-
gowych. W tym celu od strony wody dopáywającej dobudowuje siĊ specjalne prowadnice
pozwalające na umieszczenie szandorów.
37
4.7 ZaáoĪenia do projektowania proekologicznych budowli
piĊtrzących
Zakáada siĊ, Īe dziaáania maáej retencji są przyjazne dla Ğrodowiska przyrodniczego, wzbo-
gacają biologiczną róĪnorodnoĞü dolin i obszarów mokradáowych. ZaáoĪenie to stawia szcze-
gólne wymagania w zakresie konstrukcji i wykonawstwa budowli i urządzeĔ stanowiących
istotny element technicznych rozwiązaĔ maáej retencji. Zakáada siĊ, Īe budowle te muszą byü
zharmonizowane z naturalnym otoczeniem (ekosystemem leĞnym, doliną rzeczną), nie mogą
nadmiernie ograniczaü moĪliwoĞci przemieszczania siĊ zwierząt, szczególnie ryb. Z drugiej
natomiast strony urządzenia techniczne muszą zapewniaü prawidáową eksploatacjĊ budowli
z zachowaniem peánego bezpieczeĔstwa. Budowle muszą byü odporne na destrukcyjne dzia-
áanie silnego prądu wody. Zazwyczaj do wykonania budowli hydrotechnicznych, szczególnie
na obszarach cennych przyrodniczo, stosuje siĊ materiaáy naturalne, jak kamienie i drewno,
oraz ogranicza wielkoĞü piĊtrzenia tak, aby nie utrudniaü wĊdrówki ryb. Przy wiĊkszych piĊ-
trzeniach i duĪych przepáywach niezbĊdne jest wzmocnienie konstrukcji np. geowáókniną lub
elementami betonowymi. Sztuczne materiaáy bardzo czĊsto są maskowane, przykrywane ma-
teriaáami naturalnymi.
Fot. 29. Stara XIX-wieczna budowla piĊtrząca (fot. Z. Kowalewski)
Szczególnym problemem, który powinien byü brany pod uwagĊ przy projektowaniu bu-
dowli piĊtrzących, jest przyjĊcie takich rozwiązaĔ, które nie ograniczają nadmiernie prze-
mieszczania siĊ ryb i innych organizmów wodnych. Przy budowlach piĊtrzących z regulo-
wanymi zamkniĊciami zazwyczaj niezbĊdne jest wykonanie przepáawki. Natomiast budowle
piĊtrzące za staáym progiem mogą byü tak wykonane, Īe same stanowią formĊ przepáawki.
Najkorzystniejszym rozwiązaniem konstrukcyjnym budowli ze staáym progiem, pozwa-
lającej na swobodne przemieszczanie siĊ ichtiofauny, są specjalnie uformowane bystrza, jak
przedstawiono to na Rys. 18. Typowe bystrze, nawet wykonane z kamieni (Rys. 18a), ze wzglĊ-
du na duĪe prĊdkoĞci wody bardzo czĊsto stanowi duĪą przeszkodĊ dla ryb. W przypadku wiĊk-
szych spadów i dáuĪszych bystrzy nawet ryby áososiowate nie są w stanie pokonaü tej przeszko-
dy. Mniejsze prĊdkoĞci wody wystĊpują na bystrzach ze zwiĊkszoną szorstkoĞcią (Rys. 18b).
38
Fot. 30. Staw na bazie starorzecza (fot. W. Mioduszewski)
Natomiast gdy kamienie są uáoĪone w ten sposób, Īe tworzone są niewielkie zbiorniczki
(Rys. 18c), to pomimo duĪej dáugoĞci bystrza i wysokiego spadu są one pokonywane przez ryby
bez wiĊkszego problemu
.
Rys. 18. Przykáadowe konstrukcje bystrotoków: a) typowy bystrotok, b) ze zwiĊkszona szorstkoĞcią,
c) tworzący mikrobaseny [Fish passes..., 2002]
Na rysunkach 10, 11 i 12 przedstawiono wybrane rozwiązania urządzeĔ piĊtrzących,
które pozwalają na swobodne przemieszczanie siĊ ryb i innych organizmów wodnych. Przy-
káadowo, istnieje moĪliwoĞü takiego uáoĪenia gabionów (Rys. 11b i Rys. 12b ), Īe utwo-
rzona zostaje kaskada niewielkich zbiorniczków. Podobny efekt przy niĪszych piĊtrze-
niach uzyskaü moĪna stosując w miejsce gabionów worki jutowe lub z geowáókniny wy-
peánione do ¾ piaskiem (Rys. 10) lub kamienie uáoĪone pomiĊdzy palisadami (Ğciankami
39
szczelnymi). Dobrym rozwiązaniem jest równieĪ przykrycie worków warstwą (minimum
10-15 cm) kamieni. Tworzy siĊ wówczas szorstkie podáoĪe obniĪające prĊdkoĞü przepáywu
wody.
Fot. 31. Niski próg kamienny zagospodarowany przez dziaákowców
(fot. D. Pusáowska-Tyszewska)
Fot. 32. Dlaczego woda nie mieĞci siĊ w kanalizacji deszczowej? MoĪe za szybko do niej spáywa
i powinna byü zagospodarowana czĊĞciowo na terenie osiedla? (fot. I. Kardel)
40
Tryb postĊpowania przy realizacji inwestycji 5
wodnych
Wprowadzenie5.1
Biorąc pod uwagĊ uwarunkowania przedstawione w rozdziale 4, inwestycje stanowiące
przedmiot niniejszego poradnika moĪemy podzieliü na cztery grupy1:
bĊdące przedsiĊwziĊciami mogącymi znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko 2 i w związku
z tym wymagające uzyskania decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach,
niebĊdące przedsiĊwziĊciami mogącymi znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko,
niebĊdące przedsiĊwziĊciami mogącymi znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko, ale mogą-
ce znacząco oddziaáywaü na obszar Natura 2000,
nie wymagające uzyskania decyzji i zezwoleĔ w zakresie ocen Ğrodowiskowych lub po-
zwolenia na realizacjĊ inwestycji.
Tab. 1. Podziaá inwestycji na grupy3
1 Podstawa prawna: ustawa z dnia 3 paĨdziernika 2008 r. o udostĊpnianiu informacji o Ğrodowisku
i jego ochronie, udziale spoáeczeĔstwa w ochronie Ğrodowiska oraz o ocenach oddziaáywania na Ğrodo-
wisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z póĨn. zm., dalej powoáywana jako u.o.o.Ğ.).
2 PrzedsiĊwziĊcia zaliczane do mogących znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko zostaáy wymienione
w rozdziale 5.2.1.
3 Podziaáu przedsiĊwziĊü dokonano na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada
2010 r. w sprawie przedsiĊwziĊü mogących znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko (Dz. U. 2010, Nr 213,
poz. 1397, dalej powoáywane jako r.p.o.Ğ.).
Inwestycja Grupa*
Rurociągi wodociągowe magistralne do przesyáania wody oraz przewody wodociągowe
magistralne doprowadzające wodĊ od stacji uzdatniania do przewodów wodociągowych
rozdzielczych, z wyáączeniem ich przebudowy metodą bezwykopową
B
Zapory wodne lub inne urządzenia do piĊtrzenia i staáego retencjonowania wody nie
mniej niĪ 10 mln m3 nowej lub dodatkowej masy wody
A
Budowle piĊtrzące wodĊ o wysokoĞci piĊtrzenia nie mniejszej niĪ 5 m A
Inne niĪ wskazane powyĪej budowle piĊtrzące wodĊ:
zlokalizowane na obszarach objĊtych wybranymi formami ochrony przyrody (parki
narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu,
obszary Natura 2000, pomniki przyrody, uĪytki ekologiczne, zespoáy przyrodniczo-
krajobrazowe) lub w otulinach parków narodowych i krajobrazowych oraz rezerwa-
tów przyrody, z wyáączeniem budowli piĊtrzących wodĊ na wysokoĞü mniejszą niĪ
1 m realizowanych na podstawie planu ochrony, planu zadaĔ ochronnych lub zadaĔ
ochronnych ustanowionych dla danej formy ochrony przyrody,
piĊtrzące wody cieków naturalnych, na których nie istnieją budowle piĊtrzące wodĊ,
planowane w miejscu, gdzie w promieniu mniejszym niĪ 5 km na tym samym cieku
lub cieku z nim poáączonym znajduje siĊ inna budowla piĊtrząca wodĊ,
o wysokoĞci piĊtrzenia nie mniejszej niĪ 1 m
B
Urządzenia do przerzutu wody w celu zwiĊkszenia zasobów wodnych innych cieków na-
turalnych, kanaáów, jezior oraz innych zbiorników wodnych, w iloĞciach nie mniejszych
niĪ 100 mln m3 na rok
A
41
Inwestycja Grupa*
Pozostaáe urządzenia do przerzutu wody w celu zwiĊkszenia zasobów wodnych innych
cieków naturalnych, kanaáów, jezior oraz innych zbiorników wodnych
B
Stawy kopane typu karpiowego:
produkcja ryb nie przekracza 4 tony ryb z 1 ha powierzchni uĪytkowej stawuí C
produkcja ryb przekracza 4 tony ryb z 1 ha powierzchni uĪytkowej stawuí B
Stawy kopane typu pstrągowego:
produkcja ryb nie przekracza 1 tony ryb przy poborze 1 l wody na sekundĊ w miejscu ujĊcia í
wody
C
produkcja ryb przekracza 1 tonĊ ryb przy poborze 1 l wody na sekundĊ w miejscu ujĊcia í
wody
B
Elektrownie wodne B
Kanaáy (rozumiane jako sztuczne koryta prowadzące wodĊ w sposób ciągáy lub okreso-
wy, o szerokoĞci dna co najmniej 1,5 m przy ich ujĞciu lub ujĊciu)
Budowle przeciwpowodziowe (z wyáączeniem wybranych technologii przebudowy waáów
przeciwpowodziowych) a takĪe regulacja wód lub ich kanalizacja rozumiana jako zago-
spodarowanie wód umoĪliwiające ich wykorzystanie do celów Īeglugowych
A
Gospodarowanie wodą w rolnictwie (z wyáączeniem stawów rybnych, kanaáów odkrytych,
rurociągów magistralnych do przesyáania wody, przewodów wodociągowych magistralnych
doprowadzających wodĊ od stacji uzdatniania do przewodów rozdzielczych) polegające na:
melioracji áąk, pastwisk lub nieuĪytków
melioracji terenów znajdujących siĊ na obszarach objĊtych wybranymi formami
ochrony przyrody (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary
chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, uĪytki ekologicz-
ne, zespoáy przyrodniczo-krajobrazowe) lub
w otulinach parków narodowych i kraj-
obrazowych oraz rezerwatów przyrody,
innej melioracji na obszarze nie mniejszym niĪ 2 ha, jeĪeli w odlegáoĞci nie wiĊkszej niĪ
1 km od granicy projektowanego obszaru meliorowanego w ciągu ostatnich 5 lat zmelio-
rowano obszar o powierzchni nie mniejszej niĪ 1 ha oraz áączna powierzchnia projekto-
wanego obszaru zmeliorowanego w ciągu ostatnich 5 lat wyniesie nie mniej niĪ 5 ha
innej melioracji na obszarze nie mniejszym niĪ 5 ha
budowie zbiorników wodnych lub stawów o powierzchni nie m mniejszej niĪ 0,5 ha
na terenach gruntów innych niĪ orne znajdujących siĊ w granicach wskazanych po-
wyĪej obszarach ochrony przyrody
budowie stawów o gáĊbokoĞci nie mniejszej niĪ 3 m, innej niĪ wskazana powyĪej
B
Utrzymywanie urządzeĔ wodnych i urządzeĔ melioracji wodnych C
Odprowadzanie wody opadowej z dachów na powierzchnie trawiaste C
* ObjaĞnienie
A ! inwestycje bĊdące przedsiĊwziĊciami mogącymi zawsze znacząco oddziaáywaü na Ğrodo-
wisko; do przedsiĊwziĊü tego typu zalicza siĊ równieĪ przedsiĊwziĊcia polegające na rozbudowie,
przebudowie lub montaĪu przedsiĊwziĊü realizowanych lub zrealizowanych, jeĞli rozbudowa, prze-
budowa lub montaĪ spowoduje osiągniĊcie lub osiąga progi dla danej grupy
B ! inwestycje bĊdące przedsiĊwziĊciami mogącymi potencjalnie znacząco oddziaáywaü na Ğro-
dowisko; do przedsiĊwziĊü tego typu zalicza siĊ równieĪ przedsiĊwziĊcia polegające na rozbudowie,
przebudowie lub montaĪu przedsiĊwziĊü realizowanych lub zrealizowanych, jeĞli rozbudowa, prze-
budowa lub montaĪ spowoduje osiągniĊcie lub osiąga progi dla danej grupy
C ! inwestycje nie wymagające uzyskania decyzji lub zezwoleĔ
Zaliczenie przedsiĊwziĊcia do przedsiĊwziĊü niebĊdących przedsiĊwziĊciami mogącymi znaczą-
co oddziaáywaü na Ğrodowisko, ale mogących znacząco oddziaáywaü na obszar Natura 2000 zaleĪy od
konkretnego stanu faktycznego sprawy i jest dokonywane w postĊpowaniu w sprawie wydania danej
decyzji administracyjnej.
42
Uzyskania decyzji i zezwoleĔ nie wymaga utrzymywanie urządzeĔ wodnych oraz
urządzeĔ melioracji wodnych niezaliczonych do urządzeĔ wodnych4 w celu zachowania ich
funkcji, a takĪe odprowadzanie wody z dachów na powierzchnie trawiaste.
Dla pozostaáych rodzajów inwestycji konieczne bĊdzie uzyskanie decyzji, pozwoleĔ lub
co najmniej dokonanie zgáoszenia, w związku z czym proces inwestycyjny dla kaĪdej z grup
bĊdzie przebiegaá nieco inaczej. I tak dla przedsiĊwziĊü mogących znacząco oddziaáywaü na
Ğrodowisko, w procesie inwestycyjnym wymagane bĊdzie uzyskanie nastĊpujących decyzji:
decyzja o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach;1)
decyzja o lokalizacji przedsiĊwziĊcia ! w przypadku, gdy dla danego obszaru nie obowią-2)
zuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego5;
uzyskanie niezbĊdnych decyzji i pozwoleĔ, w zaleĪnoĞci od zakresu projektowanego 3)
przedsiĊwziĊcia, jak na przykáad:
decyzja zezwalająca na usuniĊcie drzew i krzewów ! jeĪeli w czasie realizacji inwe-a)
stycji mają zostaü usuniĊte drzewa lub krzewy,
pozwolenie wodnoprawne,b)
decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz c)
budowie waáów przeciwpowodziowych, a takĪe robót melioracyjnych, odwodnieĔ
budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na tere-
nach o szczególnych wartoĞciach przyrodniczych, zwáaszcza na terenach, na których
znajdują siĊ skupienia roĞlinnoĞci o szczególnej wartoĞci z punktu widzenia przyrod-
niczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych
lĊgów ptactwa, wystĊpowania skupieĔ gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk,
przepáawek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych6 ! jeĪeli
inwestycja bĊdzie prowadzona na takich cennych przyrodniczo terenach;
pozwolenie na budowĊ/zgáoszenie robót4) 7;
decyzja o pozwoleniu na realizacjĊ inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodzio-5)
wych ! jeĪeli inwestycja stanowi budowlĊ przeciwpowodziową w rozumieniu specusta-
wy powodziowej;
pozwolenie na uĪytkowanie/zawiadomienie o zakoĔczeniu budowy.6)
Z kolei dla przedsiĊwziĊü niebĊdących przedsiĊwziĊciami mogącymi znacząco
oddziaáywaü na Ğrodowisko w toku procesu inwestycyjnego wymagane bĊdzie uzyskanie:
decyzji o lokalizacji przedsiĊwziĊcia ! w przypadku, gdy dla danego obszaru nie 1)
obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego;
niezbĊdnych decyzji i pozwoleĔ, takich jak:2)
4 W przedmiocie urządzeĔ wodnych oraz urządzeĔ melioracji wodnych zob. rozdziaá 5.2.4.
5 W przypadku, gdy inwestycja stanowi budowlĊ przeciwpowodziową w rozumieniu ustawy o szcze-
gólnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych
(Dz. U. Nr 143, poz. 963, dalej powoáywana jako specustawa powodziowa) decyzjĊ lokalizacyjną za-
stĊpuje decyzja o pozwoleniu na realizacjĊ inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (dalej
okreĞlana równieĪ jako decyzja realizacyjna).
6 Dalej decyzja ta bĊdzie okreĞlana jako decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach
cennych przyrodniczo.
7 W przypadku, gdy inwestycja stanowi budowlĊ przeciwpowodziową w rozumieniu specustawy po-
wodziowej decyzjĊ o pozwoleniu na budowĊ zastĊpuje decyzja realizacyjna.
43
decyzja zezwalająca na usuniĊcie drzew i krzewów ! jeĪeli z realizacją a)
przedsiĊwziĊcia wiąĪe siĊ usuniĊcie drzew lub krzewów,
pozwolenie wodnoprawne,b)
decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach cennych przyrodniczo c)
! jeĪeli roboty budowlane mają byü wykonywane na takich terenach,
pozwolenie na budowĊ/zgáoszenie robót budowlanych;d)
pozwolenia na uĪytkowanie (a jeĪeli nie jest ono wymagane ! zawiadomienie o za-3)
koĔczeniu budowy).
Fot. 33. ĝcieĪka edukacyjna przez obiekt maáej retencji (fot. I. Kardel)
Nieco inaczej wygląda reĪim decyzyjny dla przedsiĊwziĊü niebĊdących przedsiĊwziĊ-
ciami mogącymi negatywnie oddziaáywaü na Ğrodowisko, ale mogących znacząco
negatywnie oddziaáywaü na obszar Natura 2000. Wymagane bĊdzie tutaj uzyskanie:
decyzji wymaganych przed rozpoczĊciem realizacji przedsiĊwziĊcia: 1)
decyzja zezwalająca na usuniĊcie drzew i krzewów ! jeĪeli z realizacją przedsiĊwziĊ-a)
cia wiąĪe siĊ koniecznoĞü usuniĊcia drzew lub krzewów,
pozwolenie wodnoprawne, b)
decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach cennych przyrodniczo, c)
Fot. 34. Budowa zbiornika kopanego w dolinie rzeki
(fot. W. Mioduszewski)
44
pozwolenia na budowĊ,2)
pozwolenia na uĪytkowanie/zawiadomienie o zakoĔczeniu budowy.3)
PoniĪej omówiony zostanie tryb postĊpowania związany z uzyskiwaniem poszczegól-
nych decyzji w procesie inwestycyjnym, a nastĊpnie wskazane najwaĪniejsze z punktu wi-
dzenia inwestora aspekty związane z realizacją inwestycji mogących znacząco oddziaáywaü
na obszar Natura 2000.
Tryb uzyskiwania decyzji w procesie inwestycyjnym5.2
Decyzja o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach5.2.1
Zgodnie z u.o.o.Ğ. uzyskanie decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach nastĊpuje
przed wydaniem nastĊpujących decyzji inwestycyjnych:
decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,%
decyzja o pozwoleniu na budowĊ, decyzja o zatwierdzeniu projektu budowlanego oraz %
decyzja o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych,
decyzja o pozwoleniu na realizacjĊ inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych,
%
pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeĔ wodnych,%
decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach cennych przyrodniczo.%
Uzyskanie decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach jest równieĪ wymagane przed
dokonaniem zgáoszenia budowy lub wykonania robót budowlanych oraz zgáoszenia zmiany
sposobu uĪytkowania obiektu budowlanego lub jego czĊĞci.
W przypadku inwestycji objĊtych zakresem niniejszego Poradnika uzyskanie tej decyzji
konieczne bĊdzie w przypadku, gdy przedsiĊwziĊcia te mogą znacząco oddziaáywaü na Ğro-
dowisko8. Ma to miejsce, gdy mogą one zostaü zakwaliÞ kowane jako9:
elektrownie wodne (§ 3 ust. 1 pkt 5 r.p.o.Ğ.),x
budowle przeciwpowodziowex 10, z wyáączeniem przebudowy waáów przeciwpowodzio-
wych polegającej na doszczelnieniu korpusu waáów i ich podáoĪa, w celu ograniczenia
moĪliwoĞci ich rozmycia i przerwania w czasie przechodzenia wód powodziowych,
a takĪe regulacja wód lub ich kanalizacja rozumiana jako zagospodarowanie wód umoĪ-
liwiające ich wykorzystanie do celów Īeglugowych (§ 3 ust. 1 pkt 65 r.p.o.Ğ.),
budowle piĊtrzące wodĊ o wysokoĞci piĊtrzenia nie mniejszej niĪ 5 m (§ 2 ust. 1 pkt 36 x
r.p.o.Ğ.),
8 PrzedsiĊwziĊcia mogące znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko dzieli siĊ na przedsiĊwziĊcia mogące
zawsze znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko oraz przedsiĊwziĊcia mogące potencjalnie znacząco od-
dziaáywaü na Ğrodowisko. Dla tych pierwszych zawsze wymagane jest przeprowadzenie oceny oddzia-
áywania na Ğrodowisko, natomiast dla drugich o koniecznoĞci przeprowadzenia oceny rozstrzyga organ
prowadzący postĊpowanie w drodze postanowienia.
9 Zob. r.p.o.Ğ.
10 W rozumieniu art. 2 pkt 1 specustawy powodziowej przez budowle przeciwpowodziowe naleĪy
rozumieü: kanaáy ulgi, poldery przeciwpowodziowe, stopnie wodne i zbiorniki retencyjne posiadające
retencjĊ powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, waáy przeciwpowodziowe, wrota przeciw-
sztormowe, wrota przeciwpowodziowe, kierownice w ujĞciach rzek do morza oraz budowle ochrony
przed powodzią morską ! wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie.
45
budowle piĊtrzące wodĊ inne, niĪ o wysokoĞci piĊtrzenia nie mniejszej niĪ 5 m lub inne x
niĪ zapory i inne urządzenia przeznaczone do zatrzymywania i staáego retencjonowania
(gromadzenia) nie mniej niĪ 10 mln m³ nowej lub dodatkowej masy wody:
na obszarach parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych ż
oraz ich otulin, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000, uĪytków
ekologicznych i zespoáów przyrodniczo-krajobrazowych ! z wyáączeniem budowli
piĊtrzących wodĊ na wysokoĞü mniejszą niĪ 1 m realizowanych na podstawie planu
ochrony, planu zadaĔ ochronnych lub zadaĔ ochronnych realizowanych dla danej for-
my ochrony przyrody,
jeĪeli piĊtrzenie dotyczy cieków naturalnych, na których nie istnieją budowle piĊtrzące wodĊ,
ż
jeĪeli w promieniu mniejszym niĪ 5 km na tym samym cieku lub cieku z nim poáączo- ż
nym znajduje siĊ inna budowla piĊtrząca wodĊ,
na wysokoĞü nie mniejszą niĪ 1 m (§ 3 ust. 1 pkt 66 r.p.o.Ğ.), ż
kanaáy, rozumiane jako sztuczne koryta prowadzące wodĊ w sposób ciągáy lub okresowy, x
o szerokoĞci dna co najmniej 1,5 m przy ich ujĞciu lub ujĊciu (§ 3 ust. 1 pkt 67 r.p.o.Ğ.),
przedsiĊwziĊcia ochrony brzegów morskich oraz zabezpieczające przed wpáywami mo-x
rza, a takĪe inne przedsiĊwziĊcia powodujące zmianĊ strafy brzegowej, w tym waáy,
mola, pirsy, z wyáączeniem ich odbudowy (§ 3 ust. 1 pkt 69 r.p.o.Ğ.),
urządzenia do przerzutu wody w celu zwiĊkszania zasobów wodnych innych ciekówx
naturalnych, kanaáów, jezior oraz innych zbiorników w iloĞciach mniejszych niĪ
100 mln m³ rocznie (§ 3 ust. 1 pkt 72 r.p.o.Ğ.),
gospodarowanie wodą w rolnictwie polegające na:x
melioracji áąk, pastwisk lub nieuĪytków, ż
melioracji terenów znajdujących siĊ na obszarach parków narodowych, rezerwatów przy-
ż
rody, parków krajobrazowych oraz ich otulin, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów
Natura 2000, uĪytków ekologicznych i zespoáów przyrodniczo-krajobrazowych,
innych melioracjach na obszarze nie mniejszym niĪ 2 ha, jeĪeli w odlegáoĞci nie wiĊk- ż
szej niĪ 1 km od granicy projektowanego obszaru meliorowanego w ciągu ostatnich
5 lat zmeliorowano obszar o powierzchni nie mniejszej niĪ 1 ha oraz áączna powierzch-
nia projektowanego obszaru meliorowanego oraz obszaru zmeliorowanego w ciągu
ostatnich 5 lat wyniesie nie mniej niĪ 5 ha,
innej niĪ ww. melioracji na obszarze mnie mniejszym niĪ 5 ha, ż
budowle zbiorników wodnych lub stawów, o powierzchni nie mniejszej niĪ 0,5 ha na ż
terenach gruntów innych niĪ orne, znajdujących siĊ na obszarach parków narodowych,
rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych oraz ich otulin, obszarów chronionego
krajobrazu, obszarów Natura 2000, uĪytków ekologicznych i zespoáów przyrodniczo
-krajobrazowych,
budowie stawów o gáĊbokoĞci nie mniejszej niĪ 3 m, innych niĪ ww. (§ 3 ust. 1 pkt 88 ż
r.p.o.Ğ.),
chów lub hodowla ryb w stawach typu karpiowego, jeĪeli produkcja ryb bĊdzie wiĊksza x
niĪ 4 tony z 1 ha powierzchni uĪytkowej stawu, oraz chów lub hodowla ryb w stawach
typu pstrągowego, jeĪeli produkcja ryb bĊdzie wiĊksza niĪ 1 t przy poborze 1 l wody na
sekundĊ w miejscu ujĊcia wody (§ 3 ust. 1 pkt 105 r.p.o.Ğ.),
przedsiĊwziĊcia polegające na rozbudowie, przebudowie lub montaĪu realizowanego
x
lub zrealizowanego przedsiĊwziĊcia naleĪącego do ww. przedsiĊwziĊü ! z wyáączeniem
46
przypadków, w których przedsiĊwziĊcie powstaáe w wyniku rozbudowy, przebudowy lub
montaĪu nie osiąga progów okreĞlonych dla ww. przedsiĊwziĊü (§ 3 ust. 2 pkt 2 r.p.o.Ğ.),
przedsiĊwziĊcie nieosiągające progów okreĞlonych dla ww. przedsiĊwziĊü ! jeĪeli po zsumowa-
x
niu parametrów charakteryzujących to przedsiĊwziĊcie z parametrami realizowanego lub zreali-
zowanego przedsiĊwziĊcia tego samego rodzaju znajdującego siĊ na terenie jednego zakáadu lub
obiektu, osiągnie ono progi okreĞlone dla ww. przedsiĊwziĊü (§ 3 ust. 2 pkt 3 r.p.o.Ğ.).
JeĪeli planowane przedsiĊwziĊcia są powiązane technologicznie, kwaliÞ kuje siĊ je jako
jedno przedsiĊwziĊcie i wydaje siĊ dla niego jedną decyzjĊ o Ğrodowiskowych uwarunko-
waniach. Jedną decyzjĊ wydaje siĊ równieĪ w sytuacji, gdy dla tego samego przedsiĊwziĊ-
cia wymagane jest uzyskanie wiĊcej niĪ jednej z kolejnych decyzji inwestycyjnych lub gdy
wnioskodawca uzyskuje odrĊbnie kolejne decyzje inwestycyjne dla poszczególnych etapów
realizacji tego przedsiĊwziĊcia.
Organem wáaĞciwym do wydania decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach bĊdzie
co do zasady wójt, burmistrz lub prezydent miasta11; jedynie dla przedsiĊwziĊü realizowanych
w caáoĞci lub czĊĞci na terenie zamkniĊtym12 oraz dla przedsiĊwziĊü polegających na realizacji
inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych decyzjĊ wydawaá bĊdzie regionalny
dyrektor ochrony Ğrodowiska13.
Wniosek o wydanie decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach naleĪy záoĪyü na pi-
Ğmie. Powinien on wskazywaü wnioskodawcĊ i jego adres, okreĞlaü Īądanie oraz byü opa-
trzony podpisem wnoszącego. Formularze wniosków zazwyczaj umieszczone są na stronach
internetowych organów wydających decyzje14. Do wniosku trzeba doáączyü:
poĞwiadczoną przez wáaĞciwy organ kopiĊ mapy ewidencyjnej obejmującej przewidywa-1)
ny teren, na którym bĊdzie realizowane przedsiĊwziĊcie, oraz obszar, na który to przed-
siĊwziĊcie bĊdzie oddziaáywaü;
dla przedsiĊwziĊü realizowanych w caáoĞci lub czĊĞci na terenach zamkniĊtych ! wypis 2)
i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeĪeli plan ten zostaá
uchwalony, albo informacjĊ o jego braku;
wypis z ewidencji gruntów obejmujący przewidywany teren, na którym bĊdzie realizowane
3)
przedsiĊwziĊcie oraz obejmujący obszar, na który bĊdzie oddziaáywaü przedsiĊwziĊcie;
dowód uiszczenia opáaty skarbowej od wniosku;4)
11 JeĪeli przedsiĊwziĊcie jest realizowane przez gminĊ, wáaĞciwy do wydania decyzji o Ğrodowisko-
wych uwarunkowaniach jest organ tej gminy, na którego obszarze wáaĞciwoĞci przedsiĊwziĊcie jest
realizowane. Z kolei jeĪeli przedsiĊwziĊcie wykracza poza obszar jednej gminy, decyzjĊ o Ğrodowisko-
wych uwarunkowaniach wydaje wójt, burmistrz, prezydent miasta, na którego obszarze wáaĞciwoĞci
znajduje siĊ najwiĊksza czĊĞü terenu, na którym ma byü realizowane to przedsiĊwziĊcie, w porozumie-
niu z zainteresowanymi wójtami, burmistrzami, prezydentami miast.
12 Tereny zamkniĊte to tereny o charakterze zastrzeĪonym ze wzglĊdu na obronnoĞü i bezpieczeĔstwo
paĔstwa, okreĞlone przez wáaĞciwych ministrów i kierowników urzĊdów centralnych, np. tereny woj-
skowe, niektóre tereny kolei.
13 JeĪeli przedsiĊwziĊcie wykracza poza obszar jednego województwa, decyzjĊ o Ğrodowiskowych
uwarunkowaniach wydaje ten regionalny dyrektor, na obszarze wáaĞciwoĞci którego znajduje siĊ naj-
wiĊksza czĊĞü terenu, na którym ma byü realizowane to przedsiĊwziĊcie, w porozumieniu z regional-
nymi dyrektorami ochrony Ğrodowiska, na obszarze wáaĞciwoĞci których poáoĪona jest pozostaáa czĊĞü
przedsiĊwziĊcia.
14 Nie są to jednak formularze urzĊdowe, których wzór jest okreĞlony w jakimĞ akcie prawnym.
W związku z tym formularz moĪna zmodyÞ kowaü w zaleĪnoĞci od potrzeb inwestora.
47
kartĊ informacyjną przedsiĊwziĊcia (w trzech egzemplarzach, wraz z jej zapisem w for-5)
mie elektronicznej), która zawiera podstawowe informacje o planowanym przedsiĊwziĊ-
ciu, w szczególnoĞci o:
rodzaju, skali i usytuowaniu przedsiĊwziĊcia,•
powierzchni zajmowanej nieruchomoĞci, a takĪe obiektu budowlanego oraz dotych-•
czasowym sposobie ich wykorzystywania i pokryciu nieruchomoĞci szatą roĞlinną,
rodzaju technologii,•
wariantach przedsiĊwziĊcia,•
przewidywanej iloĞci wykorzystywanej wody, surowców, materiaáów, paliw oraz •
energii,
rozwiązaniach chroniących Ğrodowisko,•
rodzajach i przewidywanej iloĞci wprowadzanych do Ğrodowiska substancji lub ener-•
gii przy zastosowaniu rozwiązaĔ chroniących Ğrodowisko,
moĪliwym transgranicznym oddziaáywaniu na Ğrodowisko,•
obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. •
o ochronie przyrody15, znajdujących siĊ w zasiĊgu znaczącego oddziaáywania przed-
siĊwziĊcia, takich jak: parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary Natu-
ra 2000, obszary chronionego krajobrazu, uĪytki ekologiczne, zespoáy przyrodniczo-
krajobrazowe, strefy ochrony zwierząt i stanowisk roĞlin lub grzybów, stanowiska
dokumentacyjne.
Po otrzymaniu kompletnego wniosku16, organ prowadzący postĊpowanie w sprawie wy-
stĊpuje do paĔstwowego powiatowego inspektora sanitarnego oraz regionalnego dyrektora
15 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z póĨn. zm., dalej powoáywana jako u.o.p.
16 JeĪeli wniosek nie jest kompletny, organ prowadzący postĊpowanie wezwie do uzupeánienia braków
formalnych wniosku. Uzupeániając braki naleĪy dokáadnie zastosowaü siĊ do wymagaĔ organu, ponie-
waĪ niewáaĞciwe uzupeánienie moĪe zostaü przez organ potraktowane jako brak uzupeánienia. W takim
przypadku wniosek zostanie pozostawiony bez rozpoznania. Co jednak istotne, pozostawienie wniosku
bez rozpoznania nie wyklucza moĪliwoĞci ponownego wystąpienia przez inwestora z wnioskiem o wy-
danie decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach.
Fot. 35. Zbiornik szybko jest zasiedlany przez ß orĊ i faunĊ wodną
(fot. W. Mioduszewski)
48
ochrony Ğrodowiska17 o opiniĊ w przedmiocie koniecznoĞci przeprowadzenia oceny oddzia-
áywania na Ğrodowisko. NastĊpnie organ wydaje postanowienie o koniecznoĞci lub braku
koniecznoĞci przeprowadzenia oceny oddziaáywania na Ğrodowisko.
JeĪeli organ stwierdzi, Īe przeprowadzenie oceny oddziaáywania jest konieczne, w po-
stanowieniu okreĞla jednoczeĞnie zakres raportu oddziaáywania na Ğrodowisko i zawiesza
postĊpowanie do czasu przedáoĪenia przez wnioskodawcĊ tego raportu18. Po przedáoĪeniu
raportu, organ podejmuje postĊpowanie i wystĊpuje do regionalnego dyrektora ochrony Ğro-
dowiska19 o uzgodnienie warunków realizacji przedsiĊwziĊcia oraz do paĔstwowego powia-
towego inspektora sanitarnego o wydanie opinii. Organ prowadzący postĊpowanie zapewnia
teĪ udziaá spoáeczeĔstwa w tym postĊpowaniu, umoĪliwiając mu záoĪenie uwag i wniosków
dotyczących realizacji przedsiĊwziĊcia.
Natomiast w sytuacji, gdy organ uzna, Īe przeprowadzenie oceny oddziaáywania nie
jest konieczne, to od razu po wydaniu postanowienia o braku koniecznoĞci przeprowadze-
nia oceny wydaje decyzjĊ o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach. W tym wypadku decyzja
o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach, wbrew swojej nazwie, nie okreĞla uwarunkowaĔ Ğro-
dowiskowych ! stwierdza ona jedynie brak koniecznoĞci przeprowadzenia oceny oddziaáy-
wania na Ğrodowisko.
Z kolei w decyzji wydanej po przeprowadzeniu oceny oddziaáywania na Ğrodowisko organ:
okreĞla warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji lub uĪytkowa-1)
nia przedsiĊwziĊcia (ze szczególnym uwzglĊdnieniem koniecznoĞci ochrony cennych
wartoĞci przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciąĪliwo-
Ğci dla terenów sąsiednich) oraz wymagania dotyczące ochrony Ğrodowiska konieczne do
uwzglĊdnienia w dokumentacji wymaganej do wydania kolejnych decyzji inwestycyj-
nych, w tym w szczególnoĞci w projekcie budowlanym,
nakáada obowiązek zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaáywania 2)
przedsiĊwziĊcia na Ğrodowisko lub stwierdza koniecznoĞü wykonania kompensacji przy-
rodniczej ! gdy potrzeba taka wynika z oceny oddziaáywania na Ğrodowisko,
przedstawia stanowisko o koniecznoĞci przeprowadzenia ponownej oceny oddziaáywania 3)
na Ğrodowisko, wraz z uzasadnieniem tego stanowiska;
moĪe naáoĪyü na wnioskodawcĊ obowiązek przedstawienia analizy porealizacyjnej, okre-4)
Ğlając jej zakres i termin przedstawienia20,
moĪe stwierdziü koniecznoĞü przeprowadzenia powtórnej oceny w postĊpowaniu w spra-5)
wie wydania pozwolenia na budowĊ, jeĪeli:
dane na temat przedsiĊwziĊcia lub elementów przyrodniczych Ğrodowiska objĊtych a)
zakresem przewidywanego oddziaáywania przedsiĊwziĊcia na etapie wydawania
decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach nie pozwalają wystarczająco oceniü
jego oddziaáywania na Ğrodowisko;
17 Wymogu uzyskania opinii regionalnego dyrektora nie stosuje siĊ, jeĪeli prowadzi on postĊpowanie.
18 Raport oddziaáywania na Ğrodowisko skáada siĊ w trzech egzemplarzach wraz z jego zapisem
w formie elektronicznej.
19 Wymogu uzyskania uzgodnienia regionalnego dyrektora nie stosuje siĊ, jeĪeli prowadzi on postĊ-
powanie.
20 W analizie porealizacyjnej dokonuje siĊ porównania ustaleĔ zawartych w raporcie oddziaáywania na
Ğrodowisko i w decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach z rzeczywistym oddziaáywaniem przed-
siĊwziĊcia na Ğrodowisko i dziaáaniami podjĊtymi dla jego ograniczenia.
49
ze wzglĊdu na rodzaj i charakterystykĊ przedsiĊwziĊcia oraz jego powiązania z in-b)
nymi przedsiĊwziĊciami istnieje moĪliwoĞü kumulowania siĊ oddziaáywaĔ przedsiĊ-
wziĊü znajdujących siĊ na obszarze, na który bĊdzie oddziaáywaü przedsiĊwziĊcie;
istnieje moĪliwoĞü oddziaáywania przedsiĊwziĊcia na obszary wymagające specjal-c)
nej ochrony ze wzglĊdu na wystĊpowanie gatunków roĞlin i zwierząt lub ich siedlisk
lub siedlisk przyrodniczych objĊtych ochroną, w tym obszary Natura 2000 oraz po-
zostaáe formy ochrony przyrody.
Odmówiü ustalenia Ğrodowiskowych uwarunkowaĔ moĪna wyáącznie, gdy:
lokalizacja przedsiĊwziĊcia jest niezgodna z ustaleniami miejscowego planu zagospoda-1)
rowania przestrzennego (nie dotyczy to przedsiĊwziĊü polegających na realizacji budowli
przeciwpowodziowych w rozumieniu specustawy powodziowej),
z oceny oddziaáywania na Ğrodowisko wynika zasadnoĞü realizacji przedsiĊwziĊcia2)
w wariancie innym, niĪ proponowany przez wnioskodawcĊ, a wnioskodawca nie wyraziá
zgody na wskazanie w decyzji wariantu dopuszczonego do realizacji przez organ,
z oceny oddziaáywania na Ğrodowisko wynika, Īe przedsiĊwziĊcie moĪe znacząco nega-3)
tywnie oddziaáywaü na obszar Natura 2000, a za realizacją przedsiĊwziĊcia nie przema-
wiają wymogi nadrzĊdnego interesu publicznego.
DecyzjĊ o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach moĪna przenieĞü na inny podmiot. Doáącza
siĊ ją do wniosku o wydanie wskazanych na wstĊpie decyzji administracyjnych, przy czym
záoĪenie wniosku o ich wydanie powinno co do zasady nastąpiü w terminie 4 lat od dnia,
w którym decyzja o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach staáa siĊ ostateczna21. JeĪeli przed
upáywem tych 4 lat strona (lub podmiot, na który przeniosáa ona decyzjĊ) uzyska postanowienie
organu22, który wydaá decyzjĊ o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach stwierdzające, Īe
21 Decyzja jest ostateczna, jeĪeli nie przysáuguje od niej odwoáanie w administracyjnym roku instan-
cji (np. jeĪeli w terminie 14 dni od dnia dorĊczenia decyzji stronom nie wniosą one odwoáania od tej
decyzji).
22 Na postanowienie to przysáuguje zaĪalenie.
Fot. 36. Pozostawione pnie drzew w czaszy zbiornika nie najlepiej Ğwiadczą o inwestorze
(fot. Z. Kowalewski)
50
realizacja planowanego przedsiĊwziĊcia przebiega etapowo oraz nie zmieniáy siĊ warunki
okreĞlone w decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach, moĪe wystąpiü z wnioskiem
o wydanie kolejnych decyzji administracyjnych w terminie 6 lat od dnia, w którym decyzja
o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach staáa siĊ ostateczna.
Decyzja lokalizacyjna5.2.2
W przypadku, gdy dla danego terenu nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania
terenu, realizacja przedsiĊwziĊü maáej retencji, jako zmieniająca zagospodarowanie terenu
wymagaáa bĊdzie uzyskania jednej z dwóch decyzji lokalizacyjnych: decyzji o warunkach
zabudowy lub decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego. Ta ostatnia wydawana bĊdzie
wyáącznie, jeĪeli zaplanowana inwestycja ma na celu:
budowĊ i utrzymywanie publicznych urządzeĔ sáuĪących do zaopatrzenia ludnoĞci%
w wodĊ, gromadzenia, przesyáania, oczyszczania i odprowadzania Ğcieków,
budowĊ oraz utrzymywanie obiektów i urządzeĔ sáuĪących ochronie Ğrodowiska, zbiorni-%
ków i innych urządzeĔ wodnych sáuĪących zaopatrzeniu w wodĊ, regulacji przepáywów
i ochronie przed powodzią,
regulacjĊ i utrzymywanie wód oraz urządzeĔ melioracji wodnych, bĊdących wáasnoĞcią %
Skarbu PaĔstwa lub jednostek samorządu terytorialnego.
JeĪeli przedsiĊwziĊcie maáej retencji polega na realizacji budowli przeciwpowodziowej
w rozumieniu art. 2 pkt 1 specustawy powodziowej23 wydawana jest dla niego nie decyzja
o lokalizacji inwestycji celu publicznego, a decyzja realizacyjna.
Wydanie decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego wymagane jest wyáącznie
dla tych robót budowlanych, które wymagają pozwolenia na budowĊ lub powodują zmianĊ
sposobu zagospodarowania terenu i uĪytkowania obiektu budowlanego oraz zmieniają jego
formĊ architektoniczną, a takĪe są zaliczone do przedsiĊwziĊü wymagających przeprowadzenia
oceny oddziaáywania na Ğrodowisko. Z kolei decyzja o warunkach zabudowy musi byü wydana
przy kaĪdej zmianie zagospodarowania terenu (nawet, gdy roboty budowlane nie wiąĪą siĊ
z koniecznoĞcią uzyskania pozwolenia na budowĊ), za wyjątkiem jednorazowej tymczasowej
zmiany, trwającej do 1 roku.
Organem wáaĞciwym do wydania decyzji jest wójt, burmistrz, prezydent miasta, a w od-
niesieniu do inwestycji realizowanych na obszarach zamkniĊtych wojewoda. Wydaje on
decyzjĊ lokalizacyjną wyáącznie na wniosek inwestora, który powinien zawieraü:
okreĞlenie granic terenu objĊtego wnioskiem, przedstawionych na kopii mapy zasadni-1)
czej lub, w przypadku jej braku, na kopii mapy katastralnej, przyjĊtych do paĔstwowego
zasobu geodezyjnego i kartograÞ cznego, obejmujących teren, którego wniosek dotyczy,
i obszaru, na który ta inwestycja bĊdzie oddziaáywaü, w skali 1:500 lub 1:1.000, a w sto-
sunku do inwestycji liniowych równieĪ w skali 1:2.000;
23 Jak juĪ wskazywano wczeĞniej, do takich budowli zalicza siĊ kanaáy ulgi, poldery przeciwpowo-
dziowe, stopnie wodne i zbiorniki retencyjne posiadające retencjĊ powodziową, suche zbiorniki prze-
ciwpowodziowe, waáy przeciwpowodziowe, wrota przeciwsztormowe, wrota przeciwpowodziowe, kie-
rownice w ujĞciach rzek do morza oraz budowle ochrony przed powodzią morską ! wraz z obiektami
związanymi z nimi funkcjonalnie.
51
charakterystykĊ inwestycji, obejmującą:2)
okreĞlenie zapotrzebowania na wodĊ, energiĊ oraz sposobu odprowadzania lub a)
oczyszczania Ğcieków, a takĪe innych potrzeb w zakresie infrastruktury technicznej,
a w razie potrzeby równieĪ sposobu unieszkodliwiania odpadów,
okreĞlenie planowanego sposobu zagospodarowania terenu oraz charakterystyki za-b)
budowy i zagospodarowania terenu, w tym przeznaczenia i gabarytów projektowa-
nych obiektów budowlanych, przedstawione w formie opisowej i graÞ cznej,
okreĞlenie charakterystycznych parametrów technicznych inwestycji oraz dane cha-c)
rakteryzujące jej wpáyw na Ğrodowisko.
Po otrzymaniu tego wniosku, wáaĞciwy organ dokonuje analizy stanu faktycznego i prawne-
go terenu, a takĪe warunków jego zagospodarowania wynikających z przepisów odrĊbnych. Or-
gan nie bada tytuáu prawnego wnioskodawcy do wáadania nieruchomoĞcią, poniewaĪ na etapie
decyzji lokalizacyjnej wnioskodawca nie musi posiadaü tytuáu prawnego do nieruchomoĞci.
NastĊpnie organ uzgadnia decyzjĊ m. in. z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki
wodnej24, dyrektorem parku narodowego (jeĪeli inwestycja jest lokalizowana w granicach
parku narodowego lub jego otuliny), regionalnym dyrektorem ochrony Ğrodowiska (jeĪeli
inwestycja jest lokalizowana na innym niĪ park narodowy obszarze objĊtym obszarową formą
ochrony przyrody) oraz organami wáaĞciwymi w sprawach ochrony gruntów rolnych i le-
Ğnych oraz melioracji wodnych ! w odniesieniu do gruntów wykorzystywanych na cele rolne
i leĞne w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomoĞciami. Po dokonaniu niezbĊdnych
uzgodnieĔ wydawana jest decyzja lokalizacyjna, w której okreĞla siĊ:
rodzaj inwestycji;1)
warunki i szczegóáowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy wynikające 2)
z przepisów odrĊbnych, a w szczególnoĞci w zakresie:
warunków i wymagaĔ ochrony i ksztaátowania áadu przestrzennego,a)
ochrony Ğrodowiska i zdrowia ludzi oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz b)
dóbr kultury wspóáczesnej,
obsáugi w zakresie infrastruktury technicznej i komunikacji,c)
wymagaĔ dotyczących ochrony interesów osób trzecich,d)
ochrony obiektów budowlanych na terenach górniczych;e)
linie rozgraniczające teren inwestycji, wyznaczone na mapie w odpowiedniej skali.3)
Decyzja lokalizacyjna wydawana jest bezterminowo i wiąĪe organ wydający pozwolenie
na budowĊ. JednakĪe organ, który wydaá decyzjĊ stwierdza jej wygaĞniĊcie jeĪeli inny
wnioskodawca uzyskaá pozwolenie na budowĊ albo dla tego terenu uchwalono plan miejscowy,
którego ustalenia są inne niĪ wydanej decyzji (nie dotyczy to sytuacji, gdy zostaáa wydana
ostateczna decyzja o pozwoleniu na budowĊ).
24 Dla przedsiĊwziĊü wymagających uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, do wydania którego or-
ganem wáaĞciwym jest marszaáek województwa lub dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej,
lub w odniesieniu do obszarów naraĪonych na niebezpieczeĔstwo powodzi, okreĞlonych w studium
ochrony przeciwpowodziowej sporządzonym przez regionalnego dyrektora zarządu gospodarki wodnej,
a w przypadku braku tego studium w studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzen-
nego gminy, w zakresie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.
52
Decyzja zezwalająca na usuniĊcie drzew i krzewów5.2.3
UsuniĊcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomoĞci moĪe nastąpiü po uzyskaniu
zezwolenia wydanego na wniosek posiadacza nieruchomoĞci lub po wydaniu przez dyrektora
regionalnego zarządu gospodarki wodnej lub starostĊ decyzji nakazującej usuniĊcie drzew.
Wyjątkiem jest sytuacja usuwania drzew lub krzewów znajdujących siĊ na nieruchomoĞciach
objĊtych decyzją realizacyjną (z wyáączeniem drzew i krzewów znajdujących siĊ na
nieruchomoĞci wpisanej do rejestru zabytków), których usuniĊcie nie wymaga zezwolenia
(jest ono takĪe wolne od opáat).
Pierwsza ze wskazanych decyzji wydawana jest przez wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta, z tym, Īe jeĪeli nieruchomoĞü jest wpisana do rejestru zabytków, zezwolenie wydaje
wojewódzki konserwator zabytków. W odniesieniu do nieruchomoĞci bĊdących wáasnoĞcią
gminy zezwolenie wydaje starosta. Wydanie zezwolenia na usuniĊcie drzew lub krzewów
na obszarach objĊtych ochroną krajobrazową w granicach parku narodowego albo rezerwatu
przyrody wymaga uzyskania zgody odpowiednio dyrektora parku narodowego albo regio-
nalnego dyrektora ochrony Ğrodowiska. Natomiast zezwolenie na usuniĊcie drzew w obrĊbie
pasa drogowego drogi publicznej, z wyáączeniem obcych gatunków topoli, wydaje siĊ po
uzgodnieniu z regionalnym dyrektorem ochrony Ğrodowiska25.
Zezwolenie nie jest natomiast wymagane m.in. dla usuniĊcia drzew lub krzewów
owocowych (z wyáączeniem rosnących na terenie nieruchomoĞci wpisanej do rejestru
zabytków oraz w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody) oraz takich, których
wiek nie przekracza 10 lat. Nie jest ono równieĪ wymagane dla usuniĊcia drzew lub krzewów
usuwanych na podstawie decyzji dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej,
nakazującej usuniĊcie drzew i krzewów z obszarów poáoĪonych miĊdzy linią brzegu a waáem
przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasĊ waáu
przeciwpowodziowego, na podstawie decyzji starosty nakazującej usuniĊcie drzew i krzewów
z waáów przeciwpowodziowych i terenów w odlegáoĞci mniejszej niĪ 3 m od stopy waáu
albo usuwanych na podstawie decyzji wáaĞciwego organu ze wzglĊdu na potrzeby związane
z utrzymaniem urządzeĔ melioracji wodnych szczegóáowych. W pozostaáych wypadkach
naleĪy záoĪyü wniosek o wydanie zezwolenia, w którym:
wskazuje siĊ imiĊ, nazwisko i adres albo nazwĊ i siedzibĊ posiadacza oraz wáaĞciciela x
nieruchomoĞci,
wskazuje siĊ przeznaczenie terenu, na którym roĞnie drzewo lub krzew, x
przyczynĊ i termin zamierzonego usuniĊcia drzewa lub krzewu, x
wielkoĞü powierzchni, z której zostaną usuniĊte krzewy oraz nazwĊ gatunku drzewa lub x
krzewu i obwód pnia drzewa mierzonego na wysokoĞci 130 cm.
Do wniosku naleĪy zaáączyü tytuá prawny do wáadania nieruchomoĞcią, a w przypadku
gdy wnioskodawca nie jest wáaĞcicielem albo uĪytkownikiem wieczystym nieruchomoĞci
! zgodĊ wáaĞciciela na usuniĊcie drzew lub krzewów. Konieczne jest równieĪ przedáoĪenie
rysunku lub mapy okreĞlającej usytuowanie drzewa lub krzewu w stosunku do granic
nieruchomoĞci i obiektów budowlanych istniejących lub budowanych na tej nieruchomoĞci.
25 JeĪeli w terminie 30 dni od dnia otrzymania projektu zezwolenia regionalny dyrektor nie wyrazi
stanowiska, uznaje siĊ, Īe uzgodniá zezwolenia.
53
Przepisy ustawy nie wskazują kryteriów wydania zezwolenia, a zatem nie wskazują ja-
kimi przesáankami powinien kierowaü siĊ organ, jakie okolicznoĞci wziąü pod uwagĊ przy
kwaliÞ kowaniu konkretnego drzewa do usuniĊcia czy teĪ zachowania w zasobach przy-
rodniczych. Stąd teĪ orzeczenia w tym przedmiocie mają walor uznaniowy. Oznacza to, Īe
w przypadku uznania przez organ, iĪ wnioskowane do usuniĊcia drzewa nie kwaliÞ kują siĊ do
wyciĊcia z uzasadnionych wzglĊdów, ma on prawo odmówiü wydania zezwolenia26. Wydanie
zezwolenia moĪna teĪ uzaleĪniü od przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane
przez organ albo zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami, w liczbie nie mniejszej niĪ
liczba usuwanych drzew lub krzewów.
Co istotne, przed wydaniem zezwolenia wáaĞciwy organ jest obowiązany do przeprowa-
dzenia oglĊdzin w zakresie wystĊpowania w obrĊbie zadrzewieĔ gatunków chronionych.
Zezwolenie na usuniĊcie drzew i krzewów okreĞla:
opáaty za usuniĊcie drzew lub krzewów oraz x
termin usuniĊcia albo przesadzenia tych drzew lub krzewów, albo termin posadzenia x
innych drzew lub krzewów.
Opáaty nalicza i pobiera organ wáaĞciwy do wydania zezwolenia na usuniĊcie drzew lub
krzewów, a ustala siĊ je na podstawie stawki zaleĪnej od obwodu pnia oraz rodzaju i gatunku
drzewa27. W przypadku, gdy zezwolenie przewiduje przesadzenie drzew lub krzewów na
inne miejsce lub zastąpienie ich innymi drzewami lub krzewami, opáatĊ za usuniĊcie drzew
lub krzewów odracza siĊ na 3 lata od dnia wydania zezwolenia. W sytuacji bowiem, gdy
przesadzone albo posadzone w zamian drzewa lub krzewy zachowaáy ĪywotnoĞü po upáywie
3 lat od dnia ich przesadzenia albo posadzenia lub nie zachowaáy ĪywotnoĞci z przyczyn
niezaleĪnych od posiadacza nieruchomoĞci, naleĪnoĞü z tytuáu ustalonej opáaty za usuniĊcie
drzew lub krzewów podlega umorzeniu. JeĪeli natomiast przesadzone albo posadzone inne
drzewa lub krzewy nie zachowaáy ĪywotnoĞci w okresie do 3 lat od dnia przesadzenia lub
posadzenia, posiadacz nieruchomoĞci jest obowiązany niezwáocznie do uiszczenia opáaty za
usuniĊcia drzew.
Ponadto opáatĊ za wyciĊcie drzew moĪna rozáoĪyü na raty (na okres maksymalnie 3
lat), na wniosek záoĪony w terminie 14 dni od dnia, kiedy decyzja o wymierzeniu staáa siĊ
ostateczna.
Co istotne, decyzji w sprawie ustalenia wysokoĞci opáaty nie moĪna wydaü, jeĪeli od
koĔca roku, w którym usuniĊto drzewa lub krzewy, upáynĊáo 5 lat.
Pozwolenie wodnoprawne5.2.4
Realizacja inwestycji objĊtych zakresem niniejszego poradnika wymagaáa bĊdzie uzy-
skania pozwolenia wodnoprawnego. Stosownie do przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.
! Prawo wodne28 pozwolenie wodnoprawne jest wymagane m. in. na:
wykonanie, odbudowĊ, rozbudowĊ, przebudowĊ lub rozbiórkĊ urządzeĔ wodnych; 1)
26 Zob. uzasadnienie wyroku WSA w Warszawie z 9.07.2008 r., IV SA/Wa 694/08, publ. CBOSA.
27 Stawki ustala Minister ĝrodowiska; podlegają one corocznej waloryzacji.
28 Tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm. W treĞci opracowana uwzglĊdniono zmiany
wprowadzone ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. ! o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych
ustaw; Dz. U. Nr 32, poz. 159. Wskazane zmiany wchodzą w Īycie od dnia 15 marca 2011 r.
54
wykonanie, odbudowĊ, rozbudowĊ, przebudowĊ lub rozbiórkĊ urządzeĔ melioracji wod-2)
nych niezaliczonych do urządzeĔ wodnych;
regulacjĊ wód oraz zmianĊ uksztaátowania terenu na gruntach przylegających do wód, 3)
mającą wpáyw na warunki przepáywu wody;
gromadzenie Ğcieków,4)
szczególne korzystanie z wód, polegające na:5)
poborze wód powierzchniowych lub podziemnych w iloĞci powyĪej 5 m³ na dobĊ,a)
odprowadzaniu wód powierzchniowych lub podziemnych,b)
wprowadzaniu Ğcieków do wód lub do ziemi,c)
piĊtrzeniu oraz retencjonowaniu Ğródlądowych wód powierzchniowych.d)
CzynnoĞci takie, jak wydobywanie kamienia, Īwiru, piasku, innych materiaáów oraz
wycinanie roĞlin w związku z utrzymywaniem wód, szlaków Īeglownych oraz remontem
urządzeĔ wodnych29, odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych, jeĪeli zasiĊg
leja depresji nie wykracza poza granice terenu, którego zakáad jest wáaĞcicielem, rybackie
korzystanie ze Ğródlądowych wód powierzchniowych, czy pobór wód powierzchniowych lub
podziemnych w iloĞci nieprzekraczającej 5 m3 na dobĊ nie wymagają uzyskania pozwolenia
wodnoprawnego.
Pozwolenie wodnoprawne na wykonanie, rozbudowĊ, przebudowĊ lub rozbiórkĊ urzą-
dzeĔ wodnych wydawane jest m.in. dla nastĊpujących urządzeĔ sáuĪących ksztaátowaniu za-
sobów wodnych oraz korzystaniu z nich:
budowle piĊtrzące, upustowe i regulacyjne, a takĪe poldery przeciwpowodziowe, kanaáy 1)
i rowy (nowelizacja z dnia 5 stycznia 2011 r. za urządzenia wodne uznaje wszystkie
budowle przeciwpowodziowe30, nie tylko poldery),
zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych,2)
stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania Ğcieków, rekreacji lub innych 3)
celów,
obiekty sáuĪące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,4)
obiekty energetyki wodnej,5)
wyloty urządzeĔ kanalizacyjnych sáuĪące do wprowadzania Ğcieków do wód lub urzą-6)
dzeĔ wodnych oraz wyloty urządzeĔ sáuĪące do wprowadzania wody do wód lub urzą-
dzeĔ wodnych,
staáe urządzenia sáuĪące do poáowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych,
7)
mury oporowe, bulwary, nabrzeĪa, pomosty, przystanie, kąpieliska,8)
staáe urządzenia sáuĪące do dokonywania przewozów miĊdzybrzegowych.9)
JeĪeli chodzi o urządzenia melioracji wodnych, niezaliczające siĊ do urządzeĔ wodnych,
to naleĪą do nich m. in. drenowania oraz ! o ile nie mogą one zostaü zaklasyÞ kowane jako
urządzenia wodne ! groble na obszarach nawadnianych.
Co do pozwolenia wodnoprawnego na regulacjĊ wód, to jest ono wymagane dla przedsiĊ-
wziĊü, których zakres wykracza poza dziaáania związane z utrzymywaniem wód, a w szcze-
29 Na terenach niebĊdących terenami bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią.
30 Nowelizacja Prawa wodnego z dnia 5 stycznia 2011 r. wprowadza do art. 9 ust. 1 pr. wod. pkt 1a,
w którym deÞ niuje budowle przeciwpowodziowe jako #kanaáy ulgi, kierownice w ujĞciach rzek do mo-
rza, poldery przeciwpowodziowe, zbiorniki retencyjne posiadające rezerwĊ powodziową, suche zbior-
niki przeciwpowodziowe, waáy przeciwpowodziowe wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie
oraz wrota przeciwpowodziowe i przeciwsztormowe$.
55
gólnoĞci polegających na ksztaátowaniu przekroju podáuĪnego i poprzecznego oraz ukáadu
poziomego koryta cieku.
NaleĪy podkreĞliü, Īe kaĪda z czynnoĞci wymagających pozwolenia wodnoprawnego
stanowi samodzielny podmiot tego pozwolenia. PoniewaĪ pozwolenie wydawane jest na
wniosek, wiĊc zakres udzielonego pozwolenia powinien odpowiadaü zakresowi wniosku
o jego udzielenie. Nie ma natomiast przeszkód aby objąü jednym wnioskiem wszystkie
przedsiĊwziĊcia wymagające uzyskania kilku rodzajów pozwoleĔ. Sytuacja taka bĊdzie miaáa
miejsce np. w przypadku realizacji budowli piĊtrzącej na rzece, gdzie wymagane bĊdzie nie
tylko pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego, ale równieĪ pozwolenie
wodnoprawne na piĊtrzenie wód powierzchniowych.
JeĪeli chodzi o dokumenty niezbĊdne do uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, to
oprócz wniosku o udzielenie pozwolenia organowi naleĪy przedáoĪyü:
operat wodnoprawny,1)
decyzjĊ lokalizacyjną ! w przypadku wniosku o wydanie pozwolenia wodnoprawnego na 2)
wykonanie urządzenia wodnego,
opis prowadzenia zamierzonej dziaáalnoĞci sporządzony w jĊzyku nietechnicznym,3)
projekt instrukcji gospodarowania wodą ! w przypadku wniosku o wydanie pozwolenia 4)
wodnoprawnego na piĊtrzenie wód powierzchniowych.
Nowelizacja Prawa wodnego z dnia 5 stycznia 2011 r. wymaga takĪe, aby do wniosku
doáączyü opis urządzenia wodnego, w tym poáoĪenie za pomocą wspóárzĊdnych geograÞ cznych
oraz podstawowe parametry charakteryzujące to urządzenie i warunki jego wykonania oraz
charakterystykĊ odbiornika Ğcieków objĊtego pozwoleniem wodnoprawnym.
W przypadku przebudowy cieku naturalnego poprzez poszerzenie jego koryta, budowĊ
caákowicie nowego meandrującego koryta lub odtworzenie historycznego przebiegu trasy rze-
ki, wnioskodawca powinien dodatkowo dostarczyü projekt rozgraniczenia gruntów pokrytych
wodami od gruntów przylegáych ! dla tego rodzaju przedsiĊwziĊü konieczne bĊdzie bowiem
ustalenie linii brzegu. PostĊpowanie w tej sprawie przeprowadza siĊ áącznie z postĊpowaniem
w sprawie wydania pozwolenia wodnoprawnego.
Wniosek o wydanie pozwolenia wodnoprawnego wraz z zaáącznikami naleĪy záoĪyü do
starosty31, a w przypadku gdy szczególne korzystanie z wód lub wykonywanie urządzeĔ wod-
nych odbywa siĊ na terenach zamkniĊtych lub jest związane z przedsiĊwziĊciem realizowa-
nym w czĊĞci na takich terenach ! do dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej.
JeĪeli natomiast pozwolenie wodnoprawne dotyczy korzystania z wód lub wykonania urzą-
dzeĔ wodnych zaliczanych do przedsiĊwziĊü mogących zawsze znacząco oddziaáywaü na
Ğrodowisko albo udzielane jest na wykonanie urządzeĔ zabezpieczających przed powodzią,
na przerzuty wody i wykonanie niezbĊdnych do tego urządzeĔ wodnych lub na wydobywa-
nie z wód powierzchniowych kamienia, Īwiru, piasku oraz innych materiaáów organem wáa-
Ğciwym do jego wydania jest marszaáek województwa. Po przeprowadzeniu postĊpowania
w sprawie, organ ten wydaje pozwolenie wodnoprawne, w którym ustala cel i zakres korzy-
stania z wód, warunki wykonywania uprawnienia oraz obowiązki niezbĊdne ze wzglĊdu na
ochronĊ zasobów Ğrodowiska, interesów ludnoĞci i gospodarki, jak np.:
31 Podobnie, jak przy decyzjach o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach równieĪ w przypadku pozwoleĔ
wodnoprawnych na stronach urzĊdów moĪna znaleĨü formularze wniosków o wydanie pozwoleĔ; nie są
to jednak formularze wiąĪące dla inwestora.
56
sposób gospodarowania wodą, w tym charakterystyczne rzĊdne piĊtrzenia oraz przepáywy
1) ;
ograniczenia wynikające z koniecznoĞci zachowania przepáywu nienaruszalnego;2)
iloĞü, stan i skáad Ğcieków wprowadzanych do wód, do ziemi lub do urządzeĔ kanaliza-3)
cyjnych;
usytuowanie i warunki wykonania urządzenia wodnego;4)
wykonanie urządzeĔ zapobiegających szkodom lub zmniejszających negatywne skutki 5)
wykonywania tego pozwolenia wodnoprawnego;
niezbĊdne przedsiĊwziĊcia ograniczające negatywne oddziaáywanie na Ğrodowisko.6)
W pozwoleniu wodnoprawnym zatwierdza siĊ takĪe instrukcjĊ gospodarowania wodą na
korzystanie z wód powierzchniowych za pomocą urządzeĔ do jej piĊtrzenia.
Pozwolenie wodnoprawne wydaje siĊ na czas okreĞlony, za wyjątkiem pozwolenia na
wykonanie urządzeĔ wodnych, które jest wydawane bezterminowo32. Pozwolenie nie moĪe
naruszaü ustaleĔ warunków korzystania z wód regionu wodnego lub warunków korzystania
z wód zlewni, ustaleĔ miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a w razie
braku planu ! ustaleĔ decyzji lokalizacyjnych, a takĪe wymagaĔ ochrony zdrowia ludzi,
Ğrodowiska33 i dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków oraz wynikających z odrĊbnych
przepisów. JeĪeli projektowany sposób korzystania z wody narusza ustalenia wymienionych
dokumentów albo nie speánia wskazanych wyĪej wymagaĔ, stanowi to postawĊ do odmowy
wydania pozwolenia wodnoprawnego.
Decyzja ustalająca warunki prowadzenia robót na terenach5.2.5
cennych przyrodniczo
Prowadzenie robót polegających m. in. na regulacji wód, robót melioracyjnych oraz
innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne34 na terenach o szczególnych
wartoĞciach przyrodniczych, zwáaszcza na terenach, na których znajdują siĊ skupienia
roĞlinnoĞci o szczególnej wartoĞci z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach
krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lĊgów ptactwa, wystĊpowania skupieĔ
gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepáawek i miejsc masowej migracji ryb
i innych organizmów wodnych, nastĊpuje na podstawie decyzji ustalającej warunki
prowadzenia robót, wydawanej przez regionalnego dyrektora ochrony Ğrodowiska. Wydanie
tej decyzji musi nastąpiü przed wydaniem pozwolenia na budowĊ.
32 Pozwolenie to wygasa, jeĪeli przed upáywem 2 lat od dnia kiedy pozwolenie staáo siĊ ostateczne
zakáad nie przystąpiá do wykonania urządzeĔ wodnych; nowelizacja z dnia 5 stycznia 2011 r. wydáuĪa
ten termin do 3 lat.
33 Chodzi tutaj nie tylko o wymagania wynikające z decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach.
Tytuáem przykáadu wskazaü moĪna na wynikający z przepisów Prawa wodnego obowiązek takiego
projektowania, wykonywania i utrzymywania urządzeĔ wodnych, aby umoĪliwiaáy one migracjĊ ryb
(o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami Ğrodowiska).
34 Zmiana stosunków wodnych wywoáanych #innymi robotami ziemnymi$, musi byü trwaáa, istotna
i stanowiü podstawowy cel robót ziemnych ! zob. wyrok WSA w Warszawie z 6.12.2006 r., IV SA/Wa
1710/06, LEX nr 337801.
57
Ustawa nie przewiduje tutaj szczególnych wymogów w stosunku do wniosku o wydanie
przedmiotowej decyzji. Powinien on zatem speániaü wymogi wskazane w ustawie z dnia 14
czerwca 1960 r. ! Kodeks postĊpowania administracyjnego35, a mianowicie powinien:
zostaü wniesiony na piĞmie, x
wskazywaü osobĊ, od której pochodzi oraz jej adres,x
zawieraü okreĞlenie Īądania wniosku,x
zostaü podpisane przez wnioskodawcĊ.x
Do wniosku naleĪy zaáączyü dowód uiszczenia opáaty skarbowej.
Pozwolenie na budowĊ i zgáoszenie budowy5.2.6
Zasadą jest, Īe wykonanie robót budowlanych moĪe nastąpiü dopiero po uzyskaniu przez
inwestora ostatecznego pozwolenia na budowĊ. Zgodnie z ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo
budowlane36, niektóre kategorie inwestycji nie wymagają jednak uzyskania pozwolenia na
budowĊ. Na potrzeby niniejszego poradnika wymieniü tutaj trzeba:
przedsiĊwziĊcia polegające na budowie:1)
obiektów budowlanych piĊtrzących wodĊ i upustowych o wysokoĞci piĊtrzenia po-a)
niĪej 1 m poza rzekami Īeglownymi oraz poza obszarem parków narodowych, rezer-
watów przyrody i parków krajobrazowych oraz ich otulin;
przydomowych basenów i oczek wodnych o powierzchni do 30 mb) 2;
pomostów o dáugoĞci caákowitej do 25 m i wysokoĞci, liczonej od korony pomostu c)
do dna akwenu, do 2,50 m, sáuĪących do uprawiania wĊdkarstwa,
opasek brzegowych oraz innych sztucznych, powierzchniowych lub liniowych umoc-d)
nieĔ brzegów rzek i potoków górskich, niestanowiących konstrukcji oporowych37;
obiektów przeznaczonych do czasowego uĪytkowania w trakcie realizacji robót bu-e)
dowlanych, poáoĪonych na terenie budowy, oraz ustawianie barakowozów uĪywa-
nych przy wykonywaniu robót budowlanych, badaniach geologicznych i pomiarach
geodezyjnych;
wykonywaniu urządzeĔ melioracji wodnych szczegóáowych, z wyjątkiem: melioracji 2)
wodnych szczegóáowych usytuowanych w granicach parków narodowych, rezerwatów
przyrody i parków krajobrazowych oraz ich otulin;
wykonywaniu ujĊü wód Ğródlądowych powierzchniowych o wydajnoĞci poniĪej 3)
50 m3/h.
PrzedsiĊwziĊcia te są realizowane na podstawie zgáoszenia budowy/robót budowlanych.
NaleĪy jednak podkreĞliü, Īe jeĪeli dane przedsiĊwziĊcie moĪe zostaü zakwaliÞ kowane jako
mogące znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko38 lub teĪ mogące znacząco negatywnie oddzia-
áywaü na obszar Natura 2000, zawsze wymagaáo bĊdzie ono uzyskania pozwolenia na bu-
35 Tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.
36 Tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., Nr 156, poz. 118 ze zm.
37 Uwaga: budowa urządzeĔ przeciwpowodziowych (z wyáączeniem ich konserwacji i przebudowy)
wymaga uzyskania pozwolenia na budowĊ.
38 A zatem dla przedsiĊwziĊcia zostaáa wydana decyzja o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach.
58
dowĊ (przedsiĊwziĊcia zaliczane do przedsiĊwziĊü mogących potencjalnie znacząco oddzia-
áywaü na Ğrodowisko są realizowane na podstawie zgáoszenia robót). Obowiązek uzyskania
pozwolenia na budowĊ moĪe zostaü naáoĪony równieĪ w drodze decyzji, jeĪeli budowa lub
realizacja robót budowlanych moĪe naruszaü ustalenia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego lub spowodowaü m. in. zagroĪenie bezpieczeĔstwa ludzi lub mienia, pogor-
szenie stanu Ğrodowiska oraz wprowadzenie, utrwalenie bądĨ zwiĊkszenie ograniczeĔ lub
uciąĪliwoĞci dla terenów sąsiednich.
PostĊpowanie w sprawie pozwolenia na budowĊ
Pozwolenie na budowĊ moĪe byü wydane wyáącznie temu, kto záoĪyá wniosek w tej
sprawie w okresie waĪnoĞci decyzji lokalizacyjnej (jeĪeli jest ona wymagana) oraz záoĪyá
oĞwiadczenie, pod rygorem odpowiedzialnoĞci karnej, o posiadanym prawie do dysponowania
nieruchomoĞcią na cele budowlane. Organem wáaĞciwym do jego wydania jest:
wojewoda ! dla budowli hydrotechnicznych piĊtrzących, upustowych, regulacyjnych, x
melioracji podstawowych oraz kanaáów i innych obiektów sáuĪących ksztaátowaniu
zasobów wodnych i korzystaniu z nich, wraz z obiektami towarzyszącymi,
starosta ! w stosunku do pozostaáych przedsiĊwziĊü maáej retencji.x
Wniosek o pozwolenie na budowĊ skáada siĊ na wzorze okreĞlonym w rozporządzeniu
Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie wzorów: wniosku o pozwolenie
na budowĊ, oĞwiadczenia o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomoĞcią na cele
budowlane i decyzji o pozwoleniu na budowĊ39. Do wniosku naleĪy doáączyü:
4 egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami1)
i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczególnymi (przeciwpoĪarowy-
mi, sanitarnymi, ochrony Ğrodowiska, ochrony zabytków, itp.)40 oraz zaĞwiadczeniem
wydanym przez wáaĞciwą izbĊ samorządu zawodowego o wpisie na listĊ jej czáonków,
aktualnym na dzieĔ opracowania projektu;
oĞwiadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomoĞcią na cele budowlane
2)
41,
aktualną decyzjĊ lokalizacyjną (w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowa-3)
nia przestrzennego),
specjalistyczną opiniĊ wydaną przez osobĊ Þ zyczną lub jednostkĊ organizacyjną wska-4)
zaną przez wáaĞciwego ministra ! w przypadku obiektów, których projekty budowlane
zawierają nowe, niesprawdzone w krajowej praktyce, rozwiązania techniczne, nie znaj-
dujące podstaw w przepisach i Polskich Normach,
pozwolenia, uzgodnienia lub opinie innych organów, a takĪe inne dokumenty, wymagane 5)
przepisami szczególnymi (np. wymagane przez u.o.p. decyzje zezwalające na odstĊpstwo
od zakazów obowiązujących w ramach ochrony gatunkowej grzybów, roĞlin i zwierząt).
39 Dz. U. Nr 120, poz. 1227 z póĨn. zm.
40 Nie dotyczy to o uzgodnieĔ i opinii uzyskanych w ramach oceny oddziaáywania na Ğrodowisko albo
oceny oddziaáywania na obszar Natura 2000.
41 Przez prawo dysponowania nieruchomoĞcią na cele budowlane naleĪy rozumieü tytuá prawny wy-
nikający z prawa wáasnoĞci, uĪytkowania wieczystego, zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego
albo stosunku zobowiązaniowego, przewidującego uprawnienia do wykonywania robót budowlanych.
W przypadku gdy prawem do nieruchomoĞci dysponuje wiĊcej niĪ jedna osoba Þ zyczna lub prawna
wymagana jest zgoda wszystkich tych osób
59
Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowĊ organ sprawdza m.in. zgodnoĞü pro-
jektu budowlanego z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
albo decyzji lokalizacyjnej, a takĪe wymaganiami ochrony Ğrodowiska, w szczególnoĞci
okreĞlonymi w decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach, a takĪe kompletnoĞü projektu
budowlanego i posiadanie wymaganych opinii, uzgodnieĔ, pozwoleĔ i sprawdzeĔ. W razie
stwierdzenia naruszeĔ w tym zakresie, organ nakáada postanowieniem obowiązek usuniĊcia
wskazanych nieprawidáowoĞci, okreĞlając termin ich usuniĊcia. Po bezskutecznym upáywie
tego terminu wydaje decyzjĊ o odmowie udzielenia pozwolenia na budowĊ. JeĪeli jednak
wszystkie wymagania są speánione, organ nie moĪe odmówiü wydania decyzji o pozwoleniu
na budowĊ.
W postĊpowaniu w sprawie pozwolenia na budowĊ moĪe równieĪ zostaü przeprowa-
dzona ponowna ocena oddziaáywania na Ğrodowisko. Przeprowadza siĊ ją, jeĪeli koniecz-
noĞü taka wynika z decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach, wnioskuje o nią inwestor
albo jeĪeli organ wáaĞciwy do wydania pozwolenia na budowĊ stwierdzi, Īe we wniosku
o wydanie decyzji zostaáy dokonane zmiany w stosunku do wymagaĔ okreĞlonych w decyzji
o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach.
JeĪeli ponowna ocena przeprowadzana jest na wniosek inwestora, to razem z wnioskiem
o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowĊ skáada on raport oddziaáywania na Ğrodowisko.
W pozostaáych przypadkach, organ prowadzący postĊpowanie w sprawie pozwolenia na
budowĊ wydaje postanowienie o koniecznoĞci przeprowadzenia ponownej oceny i okreĞla
w nim zakres raportu oddziaáywania na Ğrodowisko.
Raport skáada siĊ organowi prowadzącemu postĊpowanie w sprawie pozwolenia na bu-
dowĊ, jednak organem przeprowadzającym ocenĊ oddziaáywania na Ğrodowisko jest regio-
nalny dyrektor ochrony Ğrodowiska. Do czasu wydania przez niego postanowienia w sprawie
uzgodnienia warunków realizacji przedsiĊwziĊcia (tj. do czasu zakoĔczenia oceny), postĊpo-
wanie w sprawie wydania pozwolenia na budowĊ jest zawieszone.
Wydana decyzja o pozwoleniu na budowĊ wygasa, jeĪeli budowa nie zostaáa rozpoczĊta
przed upáywem 3 lat od dnia, w którym decyzja ta staáa siĊ ostateczna lub budowa zostaáa
przerwana na czas dáuĪszy niĪ 3 lata.
PostĊpowanie w sprawie zgáoszenia budowy/robót budowlanych
Podobnie, jak w przypadku pozwolenia na budowĊ, organem wáaĞciwym do przyjĊcia
zgáoszenia jest wojewoda lub starosta. Zgáoszenie musi zawieraü okreĞlenie rodzaju, zakresu i
sposobu wykonywania planowanych robót budowlanych oraz termin ich rozpoczĊcia. NaleĪy
do niego doáączyü:
oĞwiadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomoĞcią na cele budowlane,
1)
odpowiednie szkice lub rysunki, 2)
pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odrĊbnymi przepisami. 3)
W razie koniecznoĞci uzupeánienia zgáoszenia organ naáoĪy na zgáaszającego obowiązek
uzupeánienia brakujących dokumentów i wyznaczy do tego odpowiedni termin. W przypadku
nieuzupeánienia tych dokumentów organ wnosi sprzeciw (w drodze decyzji). Sprzeciw jest
wnoszony równieĪ, jeĪeli:
zgáoszenie dotyczy budowy lub wykonywania robót objĊtych obowiązkiem uzyskania x
pozwolenia na budowĊ,
60
budowa lub wykonywanie robót budowlanych objĊtych zgáoszeniem narusza ustalenia x
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub ustalenia wynikające z innych
przepisów.
Inwestor musi dokonaü zgáoszenia przed terminem zamierzonego rozpoczĊcia robót
budowlanych. Do wykonywania robót budowlanych moĪe on przystąpiü, jeĪeli w terminie
30 dni od dnia dorĊczenia zgáoszenia organ nie wniesie sprzeciwu i nie póĨniej niĪ po upáywie
2 lat od okreĞlonego w zgáoszeniu terminu ich rozpoczĊcia.
Decyzja o zezwoleniu na realizacjĊ inwestycji w zakresie 5.2.7
budowli przeciwpowodziowych
Uzyskanie decyzji realizacyjnej jest równoznaczne z uzyskaniem decyzji lokalizacyj-
nej oraz decyzji o pozwoleniu na budowĊ (decyzja realizacyjna nie zastĊpuje jednak decyzji
o pozwoleniu na uĪytkowanie). Decyzja realizacyjna wydawana jest dla budowli przeciw-
powodziowych rozumianych jako kanaáy ulgi, poldery przeciwpowodziowe, stopnie wodne
i zbiorniki retencyjne posiadające retencjĊ powodziową, suche zbiorniki przeciwpowodziowe,
waáy przeciwpowodziowe, wrota przeciwsztormowe, wrota przeciwpowodziowe, kierownice
w ujĞciach rzek do morza oraz budowle ochrony przed powodzią morską ! wraz z obiektami
związanymi z nimi funkcjonalnie42.
Co istotne, w sprawach o wydanie decyzji realizacyjnej nie stosuje siĊ przepisów o pla-
nowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ani o ochronie gruntów rolnych i leĞnych.
Przed záoĪeniem wniosku o wydanie decyzji realizacyjnej inwestor43 powinien uzyskaü
opinie m. in.:
ministra wáaĞciwego do spraw zdrowia ! w odniesieniu do inwestycji realizowanychx
w uzdrowiskach lub na obszarach ochrony uzdrowiskowej,
dyrektora wáaĞciwego urzĊdu morskiego ! w odniesieniu do obszarów pasa techniczne-x
go, pasa ochronnego, portów i przystani morskich,
wáaĞciwego organu nadzoru górniczego ! w odniesieniu do terenów górniczych,x
dyrektora wáaĞciwej regionalnej dyrekcji Lasów PaĔstwowych ! w odniesieniu do grun-x
tów leĞnych Skarbu PaĔstwa, bĊdących w zarządzie PaĔstwowego Gospodarstwa LeĞne-
go Lasy PaĔstwowe,
wáaĞciwego miejscowo zarządu województwa, zarządu powiatu oraz wójta (burmistrza, x
prezydenta miasta), o ile nie reprezentują inwestora,
dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, o ile nie jest inwestorem, x
dyrektora parku narodowego ! w odniesieniu do obszarów poáoĪonych w granicachx
parku narodowego lub jego otuliny.
42 Obiektami powiązanymi funkcjonalnie bĊdą obiekty stanowiące caáoĞü techniczno-uĪytkową z bu-
dowlami przeciwpowodziowymi, a takĪe inne obiekty niezbĊdne do funkcjonowania budowli przeciw-
powodziowych.
43 Zgodnie z art. 2 pkt 2 specustawy powodziowej przez inwestora naleĪy rozumieü regionalny zarząd
gospodarki wodnej, urząd morski, województwo, powiat, gminĊ lub partnera prywatnego w rozumieniu
ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100
z póĨn. zm.).
61
Wymienione opinie powinny zostaü wydane w terminie 14 dni od dnia otrzymania przez
wáaĞciwy organ wniosku o wydanie opinii (niewydanie opinii w tym terminie traktuje siĊ jako
brak zastrzeĪeĔ do wniosku). ZastĊpują one uzgodnienia, pozwolenia, zezwolenia, zwolnie-
nia, opinie bądĨ stanowiska wáaĞciwych organów wymagane odrĊbnymi przepisami i naleĪy
je zaáączyü do wniosku o wydanie decyzji realizacyjnej. Do wniosku tego naleĪy zaáączyü
równieĪ pozwolenie wodnoprawne (jeĪeli jest ono wymagane) i decyzjĊ o Ğrodowiskowych
uwarunkowaniach.
Sam wniosek o wydanie decyzji realizacyjnej naleĪy záoĪyü do wojewody, bĊdącego
organem wáaĞciwym do wydania decyzji realizacyjnej. Wniosek ten powinien zawieraü:
charakterystykĊ inwestycji okreĞlającą rodzaj budowli przeciwpowodziowej oraz jej x
lokalizacjĊ i parametry techniczne,
mapĊ w skali co najmniej 1:10 000, przedstawiającą projektowany obszar inwestycji, x
z zaznaczeniem podziaáu geodezyjnego nieruchomoĞci oraz terenu niezbĊdnego dla
obiektów budowlanych, oraz istniejące uzbrojenie terenu, a takĪe wskazanie czĊĞci
nieruchomoĞci bĊdących czĊĞcią inwestycji, na której nie bĊdą prowadzone roboty
budowlane,
mapy zawierające projekty podziaáu nieruchomoĞci,x
okreĞlenie zmian w dotychczasowej infrastrukturze zagospodarowania terenu,x
cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z zaĞwiadczeniem wydanym przez x
wáaĞciwą izbĊ samorządu zawodowego o wpisie na listĊ jej czáonków, aktualnym na
dzieĔ opracowania projektu,
wskazanie nieruchomoĞci, w stosunku do których ma nastąpiü wywáaszczenie oraz x
ograniczonych praw rzeczowych ustanowionych na tych nieruchomoĞciach,
wskazanie nieruchomoĞci niezbĊdnych do funkcjonowania inwestycji, korzystaniex
z których musi zostaü trwale ograniczone.
DecyzjĊ realizacyjną wydaje siĊ w terminie 90 dni od dnia záoĪenia wniosku o jej wyda-
nie. Zawiera ona:
okreĞlenie linii rozgraniczających teren i zatwierdzenie podziaáu nieruchomoĞci,x
warunki wynikające z potrzeb ochrony Ğrodowiska, ochrony zabytków i dóbr kultury x
wspóáczesnej oraz potrzeb obronnoĞci paĔstwa;
wymagania dotyczące ochrony uzasadnionych interesów osób trzecich; x
zatwierdzenie podziaáu nieruchomoĞci; x
oznaczenie wedáug katastru nieruchomoĞci: x
nieruchomoĞci lub ich czĊĞci, bĊdących czĊĞcią inwestycji, niezbĊdnych do jej realizacji, x
które stają siĊ wáasnoĞcią Skarbu PaĔstwa albo jednostki samorządu terytorialnego,
nieruchomoĞci lub ich czĊĞci bĊdących czĊĞcią inwestycji, niezbĊdnych do jej funkcjo-x
nowania, które nie stają siĊ wáasnoĞcią Skarbu PaĔstwa albo jednostki samorządu teryto-
rialnego, ale wobec których trwale ogranicza siĊ sposób korzystania;
termin wydania nieruchomoĞci albo wydania nieruchomoĞci i opróĪnienia lokalu oraz x
innych pomieszczeĔ,
zatwierdzenie projektu budowlanego; x
warunki okreĞlone w decyzji o Ğrodowiskowych uwarunkowaniach; x
w razie potrzeby inne ustalenia dotyczące okreĞlenia: x
szczególnych warunków zabezpieczenia terenu budowy i prowadzenia robót budow-o
lanych,
62
czasu uĪytkowania tymczasowych obiektów budowlanych, o
terminów rozbiórki istniejących obiektów budowlanych nieprzewidzianych do dal-o
szego uĪytkowania oraz tymczasowych obiektów budowlanych,
szczegóáowych wymagaĔ dotyczących nadzoru na budowie, o
obowiązku dokonania przebudowy istniejącej sieci uzbrojenia terenu, o
ograniczeĔ w korzystaniu z nieruchomoĞci, z uwzglĊdnieniem obszarów bezpoĞred-o
niego zagroĪenia powodzią oraz obszarów potencjalnego zagroĪenia powodzią, lub
szczególnego zagroĪenia powodzią, o ile zostaáy wyznaczone.
W postĊpowaniu w sprawie wydania decyzji realizacyjnej moĪe zostaü przeprowadzona
ponowna ocena oddziaáywania na Ğrodowisko. Jest ona przeprowadzana na takich samych za-
sadach, jak w postĊpowaniu w sprawie wydania pozwolenia na budowĊ (zob. rozdziaá 5.2.6.).
Pozwolenie na uĪytkowanie/zawiadomienie o zakoĔczeniu 5.2.8
budowy
Pozwolenie na uĪytkowanie
Przed przystąpieniem do uĪytkowania obiektu budowlanego naleĪy uzyskaü ostateczną
decyzjĊ o pozwoleniu na uĪytkowanie, jeĪeli na jego wzniesienie byáo wymagane pozwolenie
na budowĊ i jest on zaliczony do okreĞlonej kategorii obiektów budowlanych albo jeĪeli przy-
stąpienie do uĪytkowania obiektu budowlanego ma nastąpiü przed wykonaniem wszystkich
robót budowlanych. W stosunku do przedsiĊwziĊü naleĪących do maáej retencji obiektami
obowiązek ten moĪe dotyczyü:
zbiorników wodnych i nadpoziomowych,x
budowli hydrotechnicznych piĊtrzących, upustowych i regulacyjnych, jak: zapory, progi x
i stopnie wodne, jazy, Ğluzy waáowe, syfony, kanaáy, opaski i ostrogi brzegowe, rowy
melioracyjne,
ujĊü wód Ğródlądowych. x
Wniosek w sprawie udzielenia pozwolenia na uĪytkowanie skáada siĊ do wojewódzkie-
go inspektora nadzoru budowlanego. NaleĪy do niego doáączyü:
oryginaá dziennika budowy, 1)
oĞwiadczenie kierownika budowy: 2)
o zgodnoĞci wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym i warunkami a)
pozwolenia na budowĊ oraz przepisami,
o doprowadzeniu do naleĪytego stanu i porządku terenu budowy, a takĪe ! w razie b)
korzystania ! drogi, ulicy, czy sąsiedniej nieruchomoĞci;
oĞwiadczenie o wáaĞciwym zagospodarowaniu terenów przylegáych, jeĪeli eksploatacja 3)
wybudowanego obiektu jest uzaleĪniona od ich odpowiedniego zagospodarowania;
protokoáy badaĔ i sprawdzeĔ; 4)
inwentaryzacjĊ geodezyjną powykonawczą5)
oĞwiadczenia o braku sprzeciwu lub uwag ze strony PaĔstwowej Inspekcji Sanitarnej, 6)
PaĔstwowej Inspekcji Pracy oraz PaĔstwowej StraĪy PoĪarnej.
Przed wydaniem pozwolenia na uĪytkowanie wojewódzki inspektor nadzoru budow-
lanego przeprowadza obowiązkową kontrolĊ budowy w celu stwierdzenia prowadzenia jej
zgodnie z ustaleniami i warunkami okreĞlonymi w pozwoleniu na budowĊ. Wniosek inwe-
63
stora o udzielenie pozwolenia na uĪytkowanie stanowi wezwanie do przeprowadzenia kon-
troli. Przeprowadza siĊ ją przed upáywem 21 dni od dnia dorĊczenia wezwania inwestora,
a o terminie zawiadamia inwestora w terminie 7 dni od dnia dorĊczenia wezwania. Inwestor
ma obowiązek uczestniczyü w tej kontroli.
Zawiadomienie o zakoĔczeniu budowy
Przed przystąpieniem do uĪytkowania obiektu budowlanego, na którego wzniesienie wy-
magane byáo pozwolenie na budowĊ, naleĪy záoĪyü zawiadomienie o zakoĔczeniu budowy
do wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego44 lub powiatowego inspektora nadzo-
ru budowlanego45, chyba Īe wymagane jest pozwolenie na uĪytkowanie. Do zawiadomienia
o zakoĔczeniu budowy obiektu budowlanego inwestor jest obowiązany doáączyü:
oryginaá dziennika budowy, 1)
oĞwiadczenie kierownika budowy: 2)
o zgodnoĞci wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym i warunkami a)
pozwolenia na budowĊ oraz przepisami,
o doprowadzeniu do naleĪytego stanu i porządku terenu budowy, a takĪe ! w razie b)
korzystania ! drogi, ulicy, czy sąsiedniej nieruchomoĞci;
oĞwiadczenie o wáaĞciwym zagospodarowaniu terenów przylegáych, jeĪeli eksploatacja 3)
wybudowanego obiektu jest uzaleĪniona od ich odpowiedniego zagospodarowania;
protokoáy badaĔ i sprawdzeĔ; 4)
inwentaryzacjĊ geodezyjną powykonawczą.5)
JeĪeli podczas wykonywania robót dokonano zmian nieodstĊpujących w sposób istotny
od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowĊ, do zawiadomienia naleĪy
doáączyü kopie rysunków wchodzących w skáad zatwierdzonego projektu budowlanego,
z naniesionymi zmianami, a w razie potrzeby takĪe uzupeániający opis. W takim przypadku
oĞwiadczenie kierownika budowy o doprowadzeniu do naleĪytego stanu i porządku terenu
budowy powinno byü potwierdzone przez projektanta i inspektora nadzoru inwestorskiego
(jeĪeli zostaá on ustanowiony).
Do uĪytkowania obiektu budowlanego moĪna przystąpiü, jeĞli wáaĞciwy inspektor nadzoru
budowlanego, w terminie 21 dni od dnia dorĊczenia mu zawiadomienia nie zgáosi sprzeciwu.
Inwestycje mogące znacząco negatywnie oddziaáywaü5.3
na obszar Natura 2000
Organ wydający decyzjĊ inwestycyjną dla przedsiĊwziĊcia maáej retencji, które nie jest
przedsiĊwziĊciem mogącym znacząco oddziaáywaü na Ğrodowisko ma obowiązek rozwaĪenia
wpáywu tego przedsiĊwziĊcia na obszar Natura 2000 ! chyba, Īe realizacja przedsiĊwziĊcia
jest bezpoĞrednio związana z ochroną obszaru Natura 2000 lub wynika z tej ochrony. Obowią-
zek ten nie jest ograniczony wyáącznie do sytuacji, gdy przedsiĊwziĊcie jest zlokalizowane
na obszarze Natura 2000, moĪliwa jest bowiem sytuacja, Īe przedsiĊwziĊcie zlokalizowane
poza obszarem chronionym moĪe wywieraü na niego istotne oddziaáywanie.
44
Wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego jest organem wáaĞciwym dla budowli hydrotechnicz-
nych piĊtrzących, upustowych, regulacyjnych, melioracji podstawowych oraz kanaáów i innych obiek-
tów sáuĪących ksztaátowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, wraz z obiektami towarzyszącymi
45 Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego jest organem wáaĞciwym dla innych przedsiĊwziĊü.
64
JeĪeli organ uzna, Īe przedsiĊwziĊcie moĪe potencjalnie znacząco negatywnie oddziaáywaü
na obszar Natura 2000, nakáada na wnioskodawcĊ w drodze postanowienia, obowiązek
przedáoĪenia wáaĞciwemu miejscowo regionalnemu dyrektorowi ochrony Ğrodowiska:
wniosku o wydanie decyzji, której postĊpowanie dotyczy;1)
karty informacyjnej przedsiĊwziĊcia2) 46;
poĞwiadczonej przez wáaĞciwy organ kopii mapy ewidencyjnej, obejmującej przewidy-3)
wany teren, na którym bĊdzie realizowane przedsiĊwziĊcie oraz obszar, na który bĊdzie
oddziaáywaü przedsiĊwziĊcie;
wypisu i wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeĪeli plan 4)
ten zostaá uchwalony, albo informacji o jego braku (nie dotyczy to przedsiĊwziĊü
realizowanych na podstawie specustawy powodziowej).
Po otrzymaniu tych dokumentów regionalny dyrektor bada, czy przedsiĊwziĊcie moĪe
znacząco oddziaáywaü na obszar Natura 2000. JeĪeli uzna, Īe znaczące oddziaáywanie jest
moĪliwe, wydaje postanowienie o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaáywania przed-
siĊwziĊcia na obszar Natura 2000, w którym zobowiązuje wnioskodawcĊ do przedáoĪenia ra-
portu o oddziaáywaniu przedsiĊwziĊcia na obszar Natura 2000 w dwóch egzemplarzach oraz
w formie elektronicznej i okreĞla zakres tego raportu47. Natomiast jeĪeli regionalny dyrektor
stwierdzi, Īe przedsiĊwziĊcie48 nie bĊdzie znacząco oddziaáywaü na obszar Natura 2000, wy-
daje postanowienie o braku potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaáywania na ten obszar.
Po przedáoĪeniu przez inwestora raportu oddziaáywania na obszar Natura 2000, regional-
ny dyrektor ochrony Ğrodowiska przeprowadza postĊpowanie w sprawie oceny oddziaáywania
na obszar Natura 2000. PostĊpowanie w sprawie wydania decyzji inwestycyjnej zawiesza siĊ
do czasu zakoĔczenia oceny.
W trakcie oceny regionalny dyrektor ochrony Ğrodowiska dokonuje weryÞ kacji rapor-
tu o oddziaáywaniu na obszar Natura 2000 i rozpatruje uwagi i wnioski záoĪone przez spo-
áeczeĔstwo w trakcie konsultacji spoáecznych49. JeĪeli z przeprowadzonej oceny wynika, Īe
przedsiĊwziĊcie bĊdzie negatywnie oddziaáywaáo na obszar Natura 2000 regionalny dyrektor
moĪe uzgodniü warunki realizacji przedsiĊwziĊcia jedynie, gdy áącznie speánione są nastĊpu-
jące przesáanki:
brak jest rozwiązaĔ alternatywnych,x
przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzĊdnego interesu publicznego, w tym wymo-
x
gi o charakterze spoáecznym lub gospodarczym, a jeĪeli oddziaáywanie dotyczy siedlisk
i gatunków priorytetowych50 ! po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej, chyba Īe przed-
46 Zakres karty jest analogiczny, jak w postĊpowaniu w sprawie wydania decyzji o Ğrodowiskowych
uwarunkowaniach.
47 JeĪeli przedsiĊwziĊcie jest realizowane na obszarze morskim o wydaniu postanowienia informuje siĊ
dyrektora urzĊdu morskiego.
48 JeĪeli przedsiĊwziĊcie jest realizowane na obszarze morskim, postanowienie w przedmiocie uzgod-
nienia lub odmowy uzgodnienia wydaje siĊ po uzyskaniu opinii dyrektora urzĊdu morskiego.
49
Organem przeprowadzającym te konsultacje jest organ wáaĞciwy do wydania decyzji inwestycyjnej.
50 Siedliskiem przyrodniczym o znaczeniu priorytetowym jest siedlisko przyrodnicze zagroĪone za-
nikiem na terytorium paĔstw czáonkowskich UE, za którego ochronĊ Wspólnota ponosi szczególną
odpowiedzialnoĞü z powodu wielkoĞci jego naturalnego zasiĊgu mieszczącego siĊ na terytorium tych
paĔstw. Gatunek o znaczeniu priorytetowym to gatunek zagroĪony, w odniesieniu do którego Wspólnota
ponosi szczególną odpowiedzialnoĞü z powodu wielkoĞci jego naturalnego zasiĊgu mieszczącego siĊ
na terytorium paĔstw czáonkowskich UE.
65
siĊwziĊcie ma na celu uzyskanie korzystnych nastĊpstw o pierwszorzĊdnym znaczeniu
dla Ğrodowiska przyrodniczego51,
zostanie zapewnione wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbĊdnej do zapewnienia x
spójnoĞci i wáaĞciwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.
Postanowienie uzgadniające wiąĪe organ wáaĞciwy do wydania decyzji w postĊpowaniu
gáównym, dlatego w decyzji inwestycyjnej uwzglĊdnia siĊ warunki realizacji przedsiĊwziĊcia
okreĞlone w tym uzgodnieniu. Ponadto w decyzji inwestycyjnej organ nakáada na wnioskodawcĊ
obowiązek zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaáywania przedsiĊwziĊcia
na Ğrodowisko lub stwierdza koniecznoĞü wykonania kompensacji przyrodniczej ! jeĪeli
koniecznoĞü taka wynika z oceny oddziaáywania przedsiĊwziĊcia na obszar Natura 2000. W
takiej sytuacji w decyzji, w porozumieniu z zarządcą terenu:
ustala siĊ zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji, stosowanie do skalix
i rodzaju negatywnego oddziaáywania na cele obszaru Natura 2000 oraz
zobowiązuje wnioskodawcĊ do wykonania kompensacji nie póĨniej, niĪ w terminie roz-x
poczĊcia dziaáaĔ powodujących negatywne oddziaáywanie.
Koszty kompensacji przyrodniczej ponosi podmiot realizujący przedsiĊwziĊcie, nato-
miast za utrzymanie siedlisk przyrodniczych, siedlisk roĞlin i zwierząt, utworzonych w ra-
mach kompensacji przyrodniczej, jak równieĪ za monitorowanie ich stanu, odpowiada organ
sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000, na terenie którego zostaáa wykonana kom-
pensacja, a jeĪeli teren ten znajduje siĊ poza obszarem Natura 2000 ! regionalny dyrektor
ochrony Ğrodowiska.
JeĪeli wydawana jest decyzja o pozwoleniu na budowĊ lub decyzja realizacyjna, na inwe-
stora moĪe zostaü naáoĪony dodatkowo obowiązek przedstawienia analizy porealizacyjnej52.
Wtedy w decyzji organ powinien okreĞliü jej zakres i termin przedstawienia.
Fot. 37. Lilia wodna (fot. A. Mitraszewska-Ostapowicz)
51 W przypadku, gdy oddziaáywanie dotyczy siedlisk i gatunków o znaczeniu priorytetowym, za reali-
zacją przedsiĊwziĊcia mogą równieĪ przemawiaü koniecznoĞü ochrony zdrowia i Īycia ludzi oraz za-
pewnienia bezpieczeĔstwa powszechnego. Przesáanki te nie odnoszą siĊ jednak do przedsiĊwziĊü maáej
retencji, których dotyczy Poradnik..
52 W analizie porealizacyjnej, dokonuje siĊ porównania ustaleĔ zawartych w raporcie o oddziaáywa-
niu przedsiĊwziĊcia na obszar Natura 2000 i w decyzji inwestycyjnej z rzeczywistym oddziaáywaniem
przedsiĊwziĊcia na obszar Natura 2000 i dziaáaniami podjĊtymi dla jego ograniczenia.
66
Zakres opracowaĔ wymaganych przy realizacji 6
inwestycji wodnych
Wprowadzenie6.1
PodjĊcie budowy inwestycji wodnych, zgodnie z polskim prawem, wymaga uzyskania
szeregu pozwoleĔ, jak przedstawiono to w rozdziale 5. Pozwolenia te uzyskuje siĊ na podstawie
szeregu dokumentów, z których podstawowymi są:
raport oceny oddziaáywania na Ğrodowisko,
operat wodnoprawny,
instrukcja gospodarowania wodą (dotyczy: budowli piĊtrzących),
projekt budowlany.
Fot. 38. Budowla piĊtrząca wykonana
z gabionów (fot. W. Mioduszewski)
Fot. 39. Kopalnia torfu # nie najlepszy
przykáad budowy (przy okazji) zbiornika
(fot. W. Mioduszewski)
Zakres powyĪszych dokumentów jest ĞciĞle okreĞlony przepisami. Prawidáowe opracowa-
nie tych dokumentów jest bardzo czĊsto warunkiem uzyskania pomyĞlnej dla inwestora decy-
zji. Dlatego teĪ poniĪej przedstawiony zostanie zakres poszczególnych dokumentów z ewen-
tualnymi ! tam gdzie to jest niezbĊdne ! komentarzami. Przy prezentacji zakresu poszczegól-
nych dokumentów wyszczególniono elementy związane z inwestycjami #maáej retencji$.
Raport oceny oddziaáywania na Ğrodowisko6.2
OcenĊ oddziaáywania na Ğrodowisko przeprowadza siĊ na mocy ustawy z 3 paĨdzierni-
ka 2008 r. o udostĊpnianiu informacji o Ğrodowisku i jego ochronie, udziale spoáeczeĔstwa
w ochronie Ğrodowiska oraz o ocenach oddziaáywania na Ğrodowisko (Dz. U. nr 199
poz. 1227, ze zmianami) oraz na mocy ustawy z 27 kwietnia 2001 roku ! Prawo ochrony Ğro-
dowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150) z póĨniejszymi zmianami.
W myĞl przytoczonej ustawy o udostĊpnianiu informacji o Ğrodowisku i jego ochronie, ra-
port o oddziaáywaniu przedsiĊwziĊcia na Ğrodowisko powinien zawieraü nastĊpujące elemen
ty:
67
opis planowanego przedsiĊwziĊcia, w tym charakterystykĊ caáego przedsiĊwziĊcia i warunki
1)
uĪytkowania terenu w fazie budowy i eksploatacji lub uĪytkowania oraz przewidywane ro-
dzaje i iloĞci zanieczyszczeĔ, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsiĊwziĊcia;
opis elementów przyrodniczych Ğrodowiska objĊtych zakresem przewidywanego od-2)
dziaáywania planowanego przedsiĊwziĊcia na Ğrodowisko, w tym elementów Ğrodowiska
objĊtych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpoĞrednim zasiĊgu oddziaáywania planowane-3)
go przedsiĊwziĊcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami;
opis przewidywanych skutków dla Ğrodowiska w przypadku niepodejmowania przed-4)
siĊwziĊcia;
opis analizowanych wariantów (wraz z uzasadnieniem ich wyboru), w tym:
5)
a)
wariantu proponowanego przez wnioskodawcĊ oraz racjonalnego wariantu alternatywnego
,
b) wariantu najkorzystniejszego dla Ğrodowiska;
okreĞlenie przewidywanego oddziaáywania na Ğrodowisko analizowanych wariantów,6)
w tym równieĪ w przypadku wystąpienia powaĪnej awarii przemysáowej, a takĪe moĪli-
wego transgranicznego oddziaáywania na Ğrodowisko;
uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcĊ wariantu, ze wskazaniem jego od-7)
dziaáywania na Ğrodowisko, w szczególnoĞci na:
a)
ludzi, roĞliny, zwierzĊta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodĊ i powietrze,
b) powierzchniĊ ziemi, z uwzglĊdnieniem ruchów masowych ziemi,
c) klimat i krajobraz,
d) dobra materialne,
e) zabytki i krajobraz kulturowy, objĊte istniejącą dokumentacją, w szczególnoĞci reje-
strem lub ewidencją zabytków,
f) wzajemne oddziaáywanie miĊdzy elementami, o których mowa w lit. a-d;
g) opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcĊ oraz opis przewi-
dywanych znaczących oddziaáywaĔ planowanego przedsiĊwziĊcia na Ğrodowisko,
obejmujący bezpoĞrednie, poĞrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, Ğrednio- i dáu-
goterminowe, staáe i chwilowe oddziaáywania na Ğrodowisko, wynikające z: istnienia
przedsiĊwziĊcia, wykorzystywania zasobów Ğrodowiska, emisji;
h)
opis przewidywanych dziaáaĔ mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kom-
pensacjĊ przyrodniczą negatywnych oddziaáywaĔ na Ğrodowisko, w szczególnoĞci na
cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralnoĞü tego obszaru (w przy-