Content uploaded by Paul Ponsaers
Author content
All content in this area was uploaded by Paul Ponsaers on Feb 09, 2016
Content may be subject to copyright.
De toekomstpolitie
Toekomstpolitie.indd 1 18/05/15 17:24
maklu
Toekomstpolitie.indd 2 18/05/15 17:24
maklu
De toekomstpoltie
Triggers voor een voldragen debat
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman,
Marleen Easton & André Lemaître
(red.)
Maklu
Antwerpen | Apeldoorn
Toekomstpolitie.indd 3 18/05/15 17:24
maklu
De Reeks Veiligheidsstudies is de voortzetting van de Reeks Cahiers Integrale Veiligheid en de
Reeks Politiestudies.
Eerder verschenen:
A. What’s in a name? Identiteitsfraude en -diefstal / W. Bruggeman, R. van Eert, A. van Veldhoven
(red.)
B. Diefstal in woningen / S. Christiaensen, A. Dormaels, S. Van Daele (red.)
C. Integrale veiligheid in de haven van Antwerpen / M. Cools, G. Reniers, M. Easton, E. Van
den Herrewegen, A. De Boeck
D. Opleiden in veiligheid / K. Van Geystelen, E. De Pauw, W. Bruggeman (red.)
1. Salduz – Bijstand van advocaten bij verhoren / M. Bockstaele, E. Devroe, P. Ponsaers (red.)
2. A swelling culture of control? (De GAS-wet) / E. Devroe
3. Police investigative interviewing / L. Smets
4. De politierol bekeken door de bril van de burger / I. Verwee
5. Evoluties in verhoortechnieken / M. Bockstaele, P. Ponsaers (red.)
6. Cameratoezicht in de openbare ruimte / J. Mortelé, H. Vermeersch, E. De Pauw, W. Hardyns,
F. Deprins
7. De wijk achter de botsing / C. Liedenbaum, L. Descheemaeker, M. Easton, J. Noppe,
P. Ponsaers, J. Terpstra, G. Vande Walle, A. Verhage
8. Discretionaire ruimte bij de Belgische lokale politie / F. Gilleir
9. Naar een vrijwillige opschaling van de lokale politie / P. Ponsaers (red.), B. de Ruyver,
J. Janssens, K. Verbist, D. Keyenberg, S. Schuddinck, L. Avaux
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître (red.)
De toekomstpolitie. Triggers voor een voldragen debat
Antwerpen/Apeldoorn
Maklu
2015
400 pag. – 24 x 16 cm
ISBN 978-90-466-0769-5
D 2015/1997/35
NUR 824
© 2015 Maklu-Uitgevers nv en de auteurs
Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag
niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens
-
bestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande
en schriftelijke toestemming van de auteurs en van de uitgever.
Hoewel bij de realisatie van deze uitgave een zo groot mogelijke nauwkeurigheid en cor-
rectheid werd nagestreefd, kan voor de aanwezigheid van eventuele fouten, van welke aard
dan ook, onvolkomen- en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden noch de
auteurs, noch de uitgever hiervoor enige aansprakelijkheid.
Maklu-Uitgevers
Somersstraat 13/15, B-2018 Antwerpen, www.maklu.be, info@maklu.be
Koninginnelaan 96, NL-7315 EB Apeldoorn, www.maklu.nl, info@maklu.nl
Toekomstpolitie.indd 4 18/05/15 17:24
maklu
Maklu 5
Inhoudsopgave
Redactioneel 7
PAUL PONSAERS, WILLY BRUGGEMAN, MARLEEN EASTON
& ANDRÉ LEMAÎTRE
1. Een wereld op zoek naar de juiste schalen 19
ERIC CORIJN
2. De toekomst van de politie of de politie van de toekomst 33
RIK PINXTEN
3. De toekomst van Europese Nationale Politiebestellen? 45
PAUL PONSAERS & ELKE DEVROE
4. Toekomstige pluralisering van de politiefunctie?
De kannibalistische reactie van de Belgische politie 85
ELKE DEVROE
5. « Faire » le Plan zonal de sécurité. Analyse comparative de l’usage
d’un dispositif d’action publique 105
ALICE CROQUET
6. Introduction du « modèle EFQM – Police belge » dans la gestion
des services de police locale. Principaux enjeux et essai de typologie
des utilisateurs 117
EMILIE DUPONT
7. HRM bij de Nationale Politie in Nederland 2014-2024.
De toekomst begint vandaag 131
KEES BUIJNINK & ESTER DE KLEER
8. Het managen van innovatie door een netwerkende publieke politie.
De triple-helix als vehikel 151
MARLEEN EASTON
9. Politie, surveillance en technologie in 2025. Wie legt de kaarten? 165
EVELIEN DE PAUW & HANS VERMEERSCH
Toekomstpolitie.indd 5 18/05/15 17:24
maklu
6 Maklu
Inhoudsopgave
10. Nieuwe technologieën en policing:
perfect huwelijk of geboren lat-relatie? 187
JEAN-LOUIS DALLE
11. Wat onthouden na de debatten over de toekomst van de politie? 207
ALAIN DUCHATELET
12. De ontwikkeling van ‘een visie voor de politie in 2025’.
Het gebruik van strategische scenario’s als techniek voor
visieontwikkeling 233
JEROEN MAESSCHALCK, WILLY BRUGGEMAN, KIM LOYENS
& DOMINIQUE VAN RYCKEGHEM
13. Een politie in verbinding. Een visie voor de politie in 2025.
‘The making of’ 251
DOMINIQUE VAN RYCKEGHEM
14. Een visie voor de politie in 2025 257
15. Une vision pour la police en 2025 327
Toekomstpolitie.indd 6 18/05/15 17:24
maklu
Maklu 7
Redactioneel
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
De aanleiding
De Belgische Federale Politieraad legde in juni 2009 haar evaluatierapport neer
inzake ‘10 jaar politiehervorming’. Het rapport bevatte in algemene zin een gematigd
positieve beoordeling van het functioneren van de politie tijdens het decennium
na de politiehervorming van 1998, zij het dat het rapport een vrij lange waslijst aan
verbeterpunten bevatte. Wellicht was precies het feit dat het rapport een omvangrijke
inventaris inhield aan werkpunten er mede de oorzaak van dat het debat in het
Parlement naar aanleiding van het evaluatierapport eigenlijk ondermaats bleef.
De aanslepende lethargie ten gevolge van de toenmalige politieke impasse heeft er
natuurlijk niet toe bijgedragen het thema van de evaluatie hoog op de parlementaire
agenda te krijgen.
Mede door deze omstandigheden besloot het Centre for Policing & Security (CPS
vzw) verschillende studiedagen te wijden aan dit thema. Dit werd mogelijk dankzij
de actieve bijdrage van diverse politiewetenschappers van VUB, KULeuven en
UGent, met een fors besluitend congres
1
ter afronding van de studiereeks. Op
deze afsluitende dag werd trouwens een forum geboden aan verantwoordelijke
ministers en parlementsleden om zich over deze aangelegenheid uit te spreken.
En toch bleef het relatief stil op het besluitvormingsfront, ook na deze studiereeks.
Bij het afsluiten van de reeks verscheen het boek dat de resultaten bundelde uit deze
studiedagen onder de titel ‘Evaluatie van 10 jaar Politiehervorming’ (Bruggeman
et al., 2010). De publicatie kan gezien worden als een tijdsdocument dat in grote
mate − ondanks alles − toch leidinggevend is geweest voor het politiebeleid. We
herinneren eraan dat het rapport uitdrukkelijk centraal stelde: Er ontbreekt een
toekomstgerichte door de overheid gedragen langetermijnpolitievisie die de actuele plannen
(NVP en ZVP) overstijgt en die als kapstok zou kunnen dienen voor alle toekomstige
initiatieven. Bovendien moet de politie mee veranderen met de samenleving. Daarom is
anticiperend en toekomstgericht denken noodzakelijk. Basis voor een langetermijnvisie
is het concept ‘excellente politiezorg’.
1 Een toekomstvisie op de Belgische Politie. Slotdag studiedagenreeks evaluatie van de Evaluatie
van 10 jaar Politiehervorming naar aanleiding van het evaluatierapport van de Federale Politie-
raad. In samenwerking met het Centre D’etudes sur la Police (CEP). 1 februari 2010, auditorium
Lippens, Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel.
Toekomstpolitie.indd 7 18/05/15 17:24
maklu
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
8 Maklu
De opstart en het lopende maatschappelijk debat
Onder impuls van de voorzitter van de Federale Politieraad, Willy Bruggeman,
werd in het verlengde hiervan, eind 2009 door de toenmalige minister van
Binnenlandse Zaken Guido De Padt (Open VLD), een stuurgroep ingesteld die
zich zou bezighouden met het uitwerken van een dergelijke langetermijnvisie2.
De stuurgroep ging aan het werk. Naderhand waren het respectievelijk minister
Annemie Turtelboom (Open VLD) en Joëlle Milquet (CDH) die het mandaat van
de stuurgroep continueerden.
Ondertussen een stem uit Nederland: ‘De kogel moet door de kerk’
Bij de start van de werkzaamheden van de stuurgroep brachten een aantal Nederlandse
politiewetenschappers een pamflet onder de aandacht van de Nederlandse beleidsma-
kers en van de publieke opinie onder de titel ‘De kogel moet door de kerk – Pamflet over
de toekomst van de politie’ (van Dijk et al., 2010). Auke van Dijk, Bob Hoogenboom,
Frank Hoogewoning, Maurice Punch en Kees van der Vijver braken in hun geschrift
een lans om een aantal knopen door te hakken met betrekking tot het Nederlandse
politiewezen. De hoofdtoon van het document was er één van ‘sense of urgency’,
kortom: het werd tijd om een aantal knopen door te hakken ... en dus moest de
kogel maar eens door de kerk volgens de auteurs.
In hun werkstuk werkten de auteurs vier scenario’s uit voor de toekomst van de
Nederlandse politie. In het model dat de auteurs ontwierpen werd de tijdgeest
gevangen in twee dimensies: eenvoudig versus meervoudig, en ontspannen versus
overspannen. De vier scenario’s die ontstonden door de twee dimensies te kruisen,
stonden voor een mix van enerzijds maatschappelijke ontwikkelingen langs de
dimensies complexiteit en spanning, en anderzijds een beschrijving van de wijze
waarop de politie zichzelf positioneerde of door anderen werd gepositioneerd.
In de figuur werden de scenario’s kort gekarakteriseerd. In ieder kwadrant
stond achtereenvolgens vermeld: (1) Waarop is de politie gericht? Het gaat hier
om: ad hoc taken; toegevoegde waarde; taakopdracht; kerntaken; (2) Waarop
wordt gestuurd? Het gaat hier om: doeltreffendheid; competenties; kwaliteit;
doelmatigheid; (3) Tot welke houding leidt dit, in negatieve zin en in positieve
zin? Het gaat hier om de spanningsvelden opportunistisch/constructief; onzeker/
zelfbewust; verveeld/plichtsgetrouw; opstandig/loyaal; (4) Hoe is de omgang
met conflicten? Het gaat om: toedekken; confronteren; ontlopen; forceren; (5)
Welk motto past hierbij?
2 De eerste vergadering vond plaats op 18 december 2009.
Toekomstpolitie.indd 8 18/05/15 17:24
maklu
Redactioneel
Maklu 9
Het is onmiskenbaar zo dat het werkstuk mede heeft bijgedragen aan het ontwik-
kelen van een nieuw Nederlands politiebestel, dat in sneltempo op 1 januari 2013
werd ingevoerd.
Een Belgisch antwoord: ‘De kerk in het midden houden’
Kort nadat deze tekst naar buiten werd gebracht, onder impuls van de Stichting
Maatschappij en Veiligheid, formuleerden een aantal Belgische wetenschappers
er een antwoord op (Bisschop et al., 2010), onder de titel ‘Politie in de Maatschappij
– Bakens voor de toekomst. De kerk in het midden houden’. In hun werkstuk zetten
ze vijf essentiële bakens voor de toekomst uit, met name: (1) De behoefte aan
een extern evaluatie-instrument van het politie functioneren: Externe evaluaties,
waarbij buitenstaanders worden betrokken, worden gekenmerkt door een grotere
onafhankelijkheid ten opzichte van de organisatie en staan toe met een diversiteit aan
maatschappelijke ontwikkelingen rekening te houden; (2) De nood aan een concrete
operationalisering van de gemeenschapsgerichte politie: Het was de overtuiging van
de auteurs dat COP weliswaar bij de leiding van politiekorpsen haar plaats vond, doch
ze meenden dat er al te weinig doortastend werd nagedacht over de wijze waarop
een dergelijke gemeenschapsgerichte politie daadwerkelijk kan vorm krijgen op
de politiële werkvloer; (3) De dringende nood aan een vernieuwde politieopleiding:
Naast vak- of beroepsbekwaamheden moeten politiemensen beschikken over de
Toekomstpolitie.indd 9 18/05/15 17:24
maklu
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
10 Maklu
nodige dosis maatschappelijke vaardigheden, waarbij aansluiting dient gezocht bij
het regulier onderwijs. De auteurs meenden dat dit zou getuigen van een ruimden-
kende visie op de wijze waarop een aspirant(e) naar de wereld − en dan vooral naar
de burger − dient te kijken; (4) De nood aan herschikking binnen een verkaveld
veiligheidslandschap: De auteurs stelden vast dat de explosie aan toezichthoudende
en handhavende instanties op lokaal vlak een versnippering en fragmentering van
het veiligheidsveld in de hand had gewerkt. De auteurs waarschuwden voor het
risico dat de onderkant van de politiefunctie (de kleine criminaliteit en overlast)
door de politie wordt losgelaten, waardoor de politiefunctie aan de bovenkant
dreigt te verharden; en (5) De nood aan technologische vernieuwing, met respect
voor democratische balans: De auteurs meenden dat de politie van morgen de
uitdagingen van de technologische (r)evolutie dient aan te gaan.
De outcome
Intussen werkte de stuurgroep verder aan haar visie 2025. Tijdens de wissel van
de wacht, bij het aantreden van minister Jan Jambon (N-VA), legde de stuurgroep
uiteindelijk haar rapport neer (Bruggeman et al., 2014)3. De stuurgroep heeft er dus
wel behoorlijk wat tijd voor uitgetrokken om tot dit resultaat te komen. Gezien haar
samenstelling is het een document geworden met eerder een visie ‘voor de politie’
en niet zozeer ‘van de politie’. De tekst werd kort na de neerlegging voorgesteld
aan de pers en bekend gemaakt aan de beleidsmakers op 30 juni 2014. Voorlopig
heeft het document nog niet systematisch voorwerp uitgemaakt van een bespreking
in het Parlement.
Vanuit de bekommernis het thema bespreekbaar te maken en voorwerp van
maatschappelijk debat te laten zijn, organiseerde het Centre for Policing & Security
(CPS vzw) in samenwerking met de stuurgroep ‘Visie 2025’ en een aantal acad-
emische partners een reeks van seminars vanaf januari 2015. Zo ging er een
studiedag door op initiatief van het Leuvens Instituut voor Criminologie (LINC)
over ‘Overheidsbeleid verbeteren door toekomstonderzoek’; een besloten seminar
in samenwerking met de onderzoeksgroep CRiS (Crime & Society) van de Vrije
Universiteit Brussel over ‘Bestuurlijke politie in 2025: de inspecteur aan het woord’;
en een studienamiddag op initiatief van het Centre de Recherche et d’Interventions
Sociologiques (CRIS) van de Universiteit Luik over ‘La managérialisation de la
police belge’. De onderzoeksgroep GaPS (Governing & Policing Security) van de
Universiteit Gent organiseerde in samenwerking met het Innovatiecentrum voor
Veiligheid (INNOS vzw
4
), gastheer Barco en het Centre for Policing & Security
3 Leden waren: Dirk Allaerts, Alain Barbier, Willy Bruggeman (voorzitter), Mark Crispel, Lode De
Witte, Marleen Easton, André Lemaître, Kim Loyens, Jeroen Maesschalck, Ann Massei, Thierry
Maurer, Paul Ponsaers, Marcel Simonis, Marc Van Den Broeck, Dominique Van Ryckeghem en
Hans Wanderstein. Dominique Van Ryckeghem verzorgde de eindredactie van het rapport.
4 www.innos-center.be
Toekomstpolitie.indd 10 18/05/15 17:24
maklu
Maklu 11
Redactioneel
(CPS vzw) een studiedag over ‘Innovatie, technologie en Veiligheid’. Uiteindelijk
werd deze reeks van 4 initiatieven besloten met een CPS conferentie onder de
titel ‘De toekomst van de politie’ in de lokalen van de federale politie te Gent op
5 februari 2015. Ter gelegenheid van deze studiedag werd een bijzonder Cahier
Politiestudies gewijd aan het thema, getiteld ‘De toekomst van de politie in België
en Nederland’ (Devroe et al., 2014). Een aantal van de lezingen die aan bod kwamen
tijdens deze initiatieven werden in voorliggende publicatie opgenomen, samen
met de visietekst zelf.
De inhoud van dit boek
De samenstellers van dit boek hebben het in vier onderdelen opgedeeld. Een eerste
deel gaat over ‘De toekomstige samenleving’.
In zijn bijdrage gaat Eric Corijn
5
in op ‘Een wereld op zoek naar de juiste schalen’.
Hij benadrukt dat de mondialisering de maatschappelijke orde verstoort. Beide
registers functioneren op verschillende schalen, die niet of slecht op elkaar zijn
afgestemd. Het zoeken naar nieuwe democratische ordeningsprincipes gebeurt
volgens Corijn het beste daar waar beide lagen verknoopt worden, en dat zijn volgens
hem de grootstedelijke knooppunten. Daar worden de mondiale uitdagingen lokaal
politieke kwesties. Hij besluit met een sterk statement: de stedelijke metropool is
het laboratorium voor de toekomstpolitie.
Rik Pinxten6 heeft het in zijn bijdrage ‘De toekomst van de politie of de politie
van de toekomst’ over de veranderingen in de samenstelling van de populatie in
de regio waarin wij leven en waarin politie ook morgen zal moeten functioneren.
Hij beklemtoont dat een diep individualiseringsproces optreedt, gekoppeld aan de
brede verstedelijking in Europa. Dat laatste impliceert ook een verkleuring van de
steden door immigratie in de voorbije generaties. Beide aspecten samen leiden er
volgens hem toe dat de burger van vandaag en morgen veel meer een gediversifieerde
gebruiker dan een bezitter van de publieke ruimte wordt. Ordehandhaving door de
politie in die ruimte moet daardoor ook van inhoud veranderen: de vaardigheden die
vereist zijn van politie hebben dan meer te maken met interdisciplinair verkennen
en samen met de burgers organiseren van dat gebruik.
Het tweede deel van dit boek behandelt ‘De toekomstige politie’. Vijf bijdragen werden
in dit deel opgenomen.
5 Hoogleraar stadsstudies VUB, stichter onderzoeksgroep Cosmopolis.
6 Emeritus hoogleraar Cultuurantropologie, UGent.
Toekomstpolitie.indd 11 18/05/15 17:24
maklu
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
12 Maklu
In hun paper ‘De toekomst van Europese Nationale Politiebestellen?’ bespreken
Paul Ponsaers
7
en Elke Devroe
8
een onderzoek naar Europese politiesystemen. Het
onderzoek geeft een inzichtelijk kader dat gebaseerd is op eigen werkdefinities van
essentiële karakteristieken van verschillende nationale politiebestellen. De auteurs
onderscheiden in Europa drie verschillende types van bestellen. Onder de ‘territoriale
politiebestellen’ komen, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Zwitserland aan bod.
Onder de bestellen met een eenheidspolitie worden de Europese politiebestellen
samengebracht die één nationale politie kennen. Het gaat dan om Denemarken,
Nederland en Schotland. Het stuk wordt afgesloten met een beschouwing over
de toekomst van Europese nationale politiebestellen in het licht van het groeiend
belang van metropolitane gebieden en glocalisering.
In haar bijdrage heeft Elke Devroe het over de ‘Toekomstige pluralisering van de
politiefunctie?’ Zij benadrukt de evolutie van ‘government’ naar ‘governance’ in
Europa en brengt het ontstaan van een grote variëteit aan politiële partnerships en
de pluralisering van de reguliere politiefuncties onder de aandacht. In dit artikel
spitst de auteur zich toe op de organisatie van de Belgische reguliere politie en het
doorschuiven van specifieke functies naar andere − zowel private als publieke −
partners en actoren. De situatie na de politiehervorming in 1998 wordt geanalyseerd
en de onderzoeksbevindingen worden in de bredere context van veranderingen
in politiesystemen geplaatst. In het besluit opent de auteur de discussie omtrent
de specifieke plaats die de reguliere politie inneemt, die hier de ‘kannibalistische
politie’ genoemd wordt, in het brede veiligheidslandschap.
Alice Croquet
9
traite dans ‘Faire le Plan zonal de sécurité de la mise en œuvre d’un
dispositif d’action publique en matière de sécurité − le Plan zonal de sécurité − au
sein de deux zones de police locale. En examinant le rôle des documents élaborés
dans le cadre de la politique de sécurité étudiée tout au long de leur « carrière »
dans l’organisation policière, l’analyse interroge les pratiques, les mécanismes
organisationnels ainsi que les « formes » de connaissance développés autour de
l’implémentation du dispositif en question. Ecartant une approche objectiviste ou
déterministe de la technologie, l’article montre que l’introduction du Plan zonal de
sécurité donne lieu à des usages différenciés dans les zones de police qui, par ce
fait, transforment la contrainte imposée en une ressource pour leurs organisations
respectives.
7 Emeritus hoogleraar Universiteit Gent, voorzitter Centrum voor Politiestudies.
8 Hoofddocent Universiteit Leiden, Instituut voor Bestuurskunde, Crisis & Security Master, Cam-
pus Den Haag en hoofdredacteur Cahiers Politiestudies.
9 Recherche réalisée dans le cadre du projet PAI ‘Justice & Populations’ (PVII/22), Politique scien-
tifique fédérale.
Toekomstpolitie.indd 12 18/05/15 17:24
maklu
Redactioneel
Maklu 13
La contribution de Emilie Dupont10 est basée sur une approche empirique. Dans
‘Introduction du « modèle EFQM − Police belge » dans la gestion des services de
police locale: principaux enjeux et essai de typologie des utilisateurs’ elle étudie
l’introduction et la diffusion d’un instrument de management, le modèle EFQM
− Police belge, au sein des zones de police locale. Partant des appropriations
dont ce référentiel fait l’objet par les chefs de Corps, l’analyse met en lumière les
principaux enjeux liés à sa mobilisation. Par-delà l’éclatement de ces pratiques, le
papier propose une typologie des utilisateurs s’articulant autour de quatre profils,
depuis les chefs de zone « croyants, fervents pratiquants » jusqu’aux « mécréants »,
en passant par les « croyants, pratiquant à la carte » et les « athées ». Finalement,
les variables explicatives orientant les chefs de Corps vers l’un ou l’autre de ces
profils seront identifiées.
In hun artikel ‘HRM bij de Nationale Politie in Nederland 2014-2024’ gaan Kees
Buijnink
11
en Ester De Kleer
12
in op de HRM functie bij de Nederlandse Nationale
Politie, en in het bijzonder op de basis ervan, namelijk een groot verkennend
onderzoek (‘De toekomst begint vandaag’) met als uitkomst de contouren van een
strategische personeelsplanning, gericht op de komende 10 jaar. Het kapitaal om de
politiefunctie vorm te geven in zo’n personeelsintensief bedrijf als de politie zijn de
medewerkers. Wat betekent 10 jaar vooruitkijken aan mogelijke maatschappelijke
ontwikkelingen, de rol van de politie daarin en de eisen die dat aan medewerkers
stelt en die medewerkers aan de organisatie stellen? In hun artikel bieden de auteurs
een antwoord op deze vragen.
Het derde deel van deze bundel zoomt in op ‘Politie en Technologie van Morgen’.
Vier bijdragen komen hier aan bod.
In ‘Het managen van innovatie door een netwerkende publieke politie: de triple-helix
als vehikel’ gaat Marleen Easton13 in op de keuze die de stuurgroep ‘Visie 2025’
maakte ten voordele van een netwerkende politie. Deze keuze impliceert volgens de
auteur dat verder moet nagedacht worden over de wijze waarop die netwerkende poli-
tie concreet gestalte kan krijgen en wat daar de implicaties van zijn. In deze bijdrage
wordt een denkoefening gemaakt in relatie tot het thema innovatie, technologie en
veiligheid. De stelling wordt verdedigd dat de triple-helix als vehikel kan gehanteerd
worden om op een netwerkende manier hedendaagse veiligheidsvraagstukken in
samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen aan te pakken.
10 Chercheure doctorale, Université de Liège, Centre de Recherche et d’Interventions Sociologiques
(CRIS).
11 Kees Buijnink MCM is adviseur bij de Nederlandse Nationale Politie.
12 Drs. Ester de Kleer is Programmamanager HRM Strategie bij de Nederlandse Nationale Politie.
13 Hoofddocent vakgroep ‘Publieke Governance, Management & Financiën’ en directeur onder-
zoeksgroep ‘Governing & Policing Security’ (www.gaps-ugent.be), Faculteit Economie, Universi-
teit Gent. Voorzitter van het Innovatiecentrum voor Veiligheid (www.innos-center.be).
Toekomstpolitie.indd 13 18/05/15 17:24
maklu
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
14 Maklu
In deze bijdrage wordt deze stelling beargumenteerd maar wordt er ook aandacht
besteed aan nieuwe uitdagingen die daarmee samengaan.
Evelien De Pauw & Hans Vermeersch14 vragen zich af: ‘Politie, surveillance
en technologie in 2025. Wie legt de kaarten?’ In hun bijdrage staan ze stil bij de
opportuniteiten die nieuwe technologieën kunnen bieden. Indien men kijkt vanuit
een interactief kader of vanuit de politie als netwerkende instantie, bieden deze
technologieën heel wat opportuniteiten. Indien de doelmatigheid van de inzet op
een goede wijze wordt geformuleerd, kan technologie een grote meerwaarde zijn
ter ondersteuning of versterking van het politiewerk. Technologie zal de mens
echter nooit vervangen, maar kan voor bepaalde doeleinden wel heel nuttig zijn.
Misschien wordt er door de burgers wel te weinig vanuit deze bril gekeken en zien
zij een ANPR camera louter als een middel om boetes op te leggen. Een camera
die verkeerstromen analyseert en zo het fileleed kan doen verminderen, daar heeft
iedereen baat bij, aldus de auteurs.
In ‘Nieuwe technologieën en policing: perfect huwelijk of geboren latrelatie?’
gaat Jean-Louis Dalle
15
in op de vaststelling dat de technologische evolutie niet los
van de maatschappelijke evolutie mag gezien worden. Vergrijzing, veranderende sociale
cohesie, globalisering van onze maatschappij, ecologische bewustwording en ten slotte de
financiële crisis, hebben volgens hem ook een rechtstreekse of onrechtstreekse impact op
de rol van de politie in onze maatschappij. Dalle stelt duidelijk dat het investeren in en
het gebruiken van nieuwe technologieën zeker geen doel op zich mag zijn. Technologie is
‘slechts’ een tool, een steunmiddel om de strategische en operationele doelstellingen van
de organisatie te bereiken. De politie moet er dan ook over waken dat de technologie niet
de ‘leiding’ krijgt. ‘Technology-led policing’ lijkt hem eerder een gesel dan wel een zegen.
Verder behandelt de auteur tien concrete voorbeelden van mogelijke impact via
technologische vernieuwing en sluit hij af met een belangwekkende reeks van
aanbevelingen voor de toekomst.
In een laatste bijdrage in dit deel doet Alain Duchatelet
16
verslag van de stu-
diebijeenkomsten, seminars en conferenties die door het CPS samen met tal van
andere partners werden georganiseerd naar aanleiding van de Visietekst 2025. Hij
voegt er niet minder dan 20 kanttekeningen en bedenkingen aan toe die betrekking
hebben op de visietekst in zijn huidige vorm.
Het vierde deel van dit volume gaat over ‘De visietekst 2025’ als zodanig, ‘Een politie
in verbinding. Een visie voor de politie in 2025’.
14 Evelien De Pauw & Hans Vermeersch zijn beiden als onderzoeker verbonden aan de VIVES Ho-
geschool, Expertisecentrum Sociale Innovatie, onderzoeksgroep Maatschappij & Veiligheid.
15 Hoofdcommissaris, Beleidsadviseur Federale Gerechtelijke Politie.
16 Directeur Centre for Policing & Security (CPS).
Toekomstpolitie.indd 14 18/05/15 17:24
maklu
Redactioneel
Maklu 15
In een eerste bijdrage ‘De ontwikkeling van ‘een visie voor de politie in 2025’:
Het gebruik van strategische scenario’s als techniek voor visieontwikkeling’ gaan
Jeroen Maesschalck
17
, Willy Bruggeman
18
, Kim Loyens
19
en Dominique Van
Ryckeghem20 in op de methodologische vraagstukken waarmee de stuurgroep te
maken kreeg. De bijdrage vangt aan met een korte beschrijving van de praktische
organisatie van de activiteiten, i.e. de projectorganisatie. Vervolgens wordt de
keuze voor strategische scenario’s inzake politiebeleid toegelicht. Het volgend deel
gaat in op de twee grote stappen die werden gezet in deze visieontwikkeling: het
uitwerken van de scenario’s en vervolgens het uitwerken van een visie op basis van
die scenario’s. De bijdrage rondt af met enkele concrete lessen voor de praktijk,
geformuleerd als succesfactoren, en een eindreflectie over het nut van de oefening.
De uiteindelijke teksten in het Nederlands en het Frans worden integraal opge-
nomen in deze uitgave. Met de opname van de tekst in beide landstalen in deze
bundel wensen de editoren deze publicatie te markeren als centraal referentiewerk
in verband met de toekomst van de politie in België. Ze worden vooraf gegaan
door een korte persoonlijke introductie vanwege Dominique Van Ryckeghem
die beklemtoont dat een langetermijnvisie geen overbodige luxe is voor welke
maatschappelijke problematiek ook. De visie blijft bijvoorbeeld een leidraad voor
actuele discussies over optimalisatie, politietaken of ‘outsourcing’. Ze merkt op
dat de ‘houdbaarheidsdatum’ van een langetermijnvisie beperkt is en er nieuwe
oefeningen zullen moeten volgen. De auteur trekt een aantal belangrijke lessen uit
het gevolgde parcours door de stuurgroep ‘Visie 2025’ voor de toekomst.
De inhoud van de visietekst
De uitgewerkte toekomstvisie is het product van een stuurgroep aangeduid
door de Minister. De opdracht bestond erin één van de aanbevelingen van het
‘Evaluatierapport 10 jaar politiehervorming’ over een langetermijnvisie voor de politie
concreet vorm te geven. De stuurgroep ontwikkelde deze visie aan de hand van een
methodologie voor scenario-ontwikkeling. Vier mogelijke strategische scenario’s
werden afgetast en de stuurgroep opteerde finaal voor een meer netwerkende politie
maar op diverse punten gecorrigeerd met elementen uit de andere scenario’s.
Deze keuze werd gemaakt in het licht van de uitdagingen die zich aanbieden
maar ook binnen de grenzen van wat de stuurgroep niet wilde veranderd zien: de
geïntegreerde structuur op twee niveaus, de gemeenschapsgerichte politiezorg als
werkingsfilosofie en de drie rollen van de politie in de samenleving (handhaver,
dienstverlener en de politie als beroepsgroep).
17 Leuvens Instituut voor Criminologie, KU Leuven.
18 Voorzitter van de Federale politieraad en als bijzonder geassocieerd hoogleraar verbonden aan de
leerstoel politiewetenschappen aan het Benelux Universitair Centrum.
19 Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap, Universiteit Utrecht en Leuvens Instituut
voor Criminologie, KU Leuven.
20 Beleidsadviseur Commissaris-generaal, Federale Politie.
Toekomstpolitie.indd 15 18/05/15 17:24
maklu
Paul Ponsaers, Willy Bruggeman, Marleen Easton & André Lemaître
16 Maklu
In 2025 heeft de ‘glocalisation’ van de samenleving zich verder doorgezet. Op het
gebied van veiligheid worden de fenomenen internationaler en hebben ook de
oplossingen dikwijls een internationale basis. Maar de gevolgen of de effecten zijn
voelbaar tot op het lokale niveau, vandaar het groeiend belang van lokale overheden
voor het organiseren van het concrete ‘samen leven’. Zij zijn de eersten die gecon-
fronteerd worden met een diversiteit aan (kritische) burgers die een dienstverlening
en politiezorg op maat verwachten. Dit gebeurt in een omgeving waarin alsmaar
meer spelers met elkaar in concurrentie gaan op het veiligheidsterrein. Reken
daarbij de invloed van technologisering en ‘virtualisering’ en het wordt duidelijk
dat ook de politie voor heel wat uitdagingen komt te staan.
In deze context is het beleid meer dan ooit de uiting van een langetermijnvisie
over veiligheids- en politiezorg en het product van een breed overleg. Het beleid is
bijgevolg innovatief en kiest resoluut voor een internationale oriëntatie. Het brede
overleg refereert zowel aan verschillende bestuursniveaus als beleidsdomeinen.
De politieorganisatie die het beleid uitvoert, ziet zich alvast geconfronteerd met een
snel veranderende omgeving en heeft daarom baat bij algemeen regulerende en
essentiële kaders en minder bij heel gedetailleerde regelgeving. Ze gaat maximaal
uit van haar generalistische taakstelling en stelt zich vanuit dat oogpunt flexibel
op. Ze leert schakelen tussen de verschillende niveaus van beleid en/of bestuur.
In de lokale politiediensten vloeien de functionaliteiten in elkaar over en zijn ze
maximaal afgesteld op de doelstellingen. De federale politie maakt komaf met het
onderscheid tussen gerechtelijke en bestuurlijke politie in haar organisatiestructuur.
De politie participeert als vanzelfsprekend in diverse fora en netwerken.
Op technologisch vlak integreren de politiediensten enkel nog die technologie die
in overeenstemming is met de algemeen regulerende kaders maar zonder dat ze
telkens in een specifieke wetgeving wordt gegoten. Het alternatief is een divers
en evenwichtig samengesteld overlegorgaan dat beslist over de opportuniteit van
bepaalde technologische toepassingen. Dergelijk orgaan kan zich laten bijstaan door
een sterk gespecialiseerde ‘research and development’-cel die zich op zijn beurt
richt op de operationaliteit of de bruikbaarheid van deze oplossingen.
In 2025 neemt de politie een informatiepositie in die niet meer gebaseerd is op het
‘informatie is macht’-adagio maar op de bijdrage aan een ‘collaborative intelligence’
met het oog op het bereiken van maatschappelijke doelstellingen. Hiervoor heeft de
politie gekozen voor een informatieconcept dat vooral horizontaal en netwerkend
is ingericht zodat informatie kan circuleren en gedeeld worden, uiteraard met
respect voor privacy. Informatie wordt bij de mensen op het terrein gehaald maar
ook naar hen toe gebracht.
Evaluatie en verantwoording maken deel uit van de bedrijfscultuur en hebben een
zowel individuele als collectieve insteek. Externe controle is een aanvulling op de
Toekomstpolitie.indd 16 18/05/15 17:24
maklu
Redactioneel
Maklu 17
interne verantwoordingssystemen. Het toezicht op de politiediensten is een echt
democratisch toezicht waaraan verschillende geledingen van de maatschappij hun
bijdrage leveren.
Het ‘human resources management’ bereidt zich voor op een fundamentele transitie
waarbij psychologische, sociologische, ecologische en strategische invalshoeken
met elkaar verweven worden. Autonomie en zelfsturing, zelfsturende teams,
leeftijdsbewust handelen, competentie- en talentmanagement, platte structuren en
flexibele designs, ruimte voor structuurzoekers en creatievelingen en duurzame