ArticlePDF Available

De ontwikkeling van teacher design teams: anders denken en anders doen

Authors:
Jo Tondeur at Vrije Universiteit Brussel
Jo Tondeur
Natalie Pareja Roblin at University of Amsterdam
Natalie Pareja Roblin
Heleen Becuwe at Ghent University
Heleen Becuwe
Els Castelein
Els Castelein
Els Castelein
  • This person is not on ResearchGate, or hasn't claimed this research yet.
Show all 5 authorsHide
Download full-text PDF
Read full-text
Download citation
Content uploaded by Jo Tondeur
Author content
All content in this area was uploaded by Jo Tondeur on Mar 10, 2021
Content may be subject to copyright.
Vernieuwingen in de praktijk
edere lerarenopleider maakt het mee: je gaat naar
een nascholing en leert er iets bij, maar een echte
transfer naar je praktijk blijft achterwege. Nochtans
is het doel van dergelijke nascholingen juist om de
kwaliteit van de onderwijspraktijk te verbeteren. Professio-
nele ontwikkeling moet, met andere woorden, een tandem
vormen van anders denken én doen (Tondeur, Pareja, Van
Braak, Fisser, & Voogt, 2013) en veronderstelt dan ook méér
dan enkel het volgen van een nascholing. Het gaat boven-
dien vaak om een individuele aangelegenheid; in veel instel-
lingen is nog geen sprake van een collectief professionalise-
ringsbeleid (Van Veen, Zwart, Meirinck, & Verloop, 2010).
Onderzoek toont aan dat professionele ontwikkeling voor
leraren(opleiders) effectief is wanneer ze gelinkt is aan
de praktijk, ingebed in de professionele gemeenschap, en
duurzaam en schaalbaar is (Whitcomb, Borko, & Liston,
2009). Dergelijke condities zijn helaas vaak afwezig zijn bij
‘one shot-nascholingen’. We moeten dan ook evolueren naar
een meer vraaggestuurd professioneel groeimodel (Tondeur
& De Smet, 2004), waarbij de vraag het aanbod bepaalt.
Hoe kunnen we de professionele ontwikkeling van leraren-
opleiders best aanpakken? Het inrichten van teacher design
teams biedt een mogelijk antwoord. Zo’n team bestaat uit
docenten (meestal vier tot zes) die gezamenlijk curriculum-
materialen (her)ontwerpen: lessen, lessenreeksen, projecten
(Handelzalts, 2009).
Door dat samen te doen treden ze meteen ook in discussie
met collega’s over hun vak, denkbeelden, noden en wensen.
Zo ontwikkelen ze een eigen professionele identiteit en ook
relaties binnen het team en (in dit geval) de lerarenoplei-
ding. Zo vergroot de betrokkenheid van de lerarenopleider
en neemt de kans op veranderingen in de praktijk toe. Tea-
cher design teams kunnen, met andere woorden, de verbin-
ding tussen ‘denken’ en ‘doen’ tot stand brengen.
De teams zullen bij het ontwerpen veelal de basisstappen
volgen van een eenvoudig ontwerpmodel (zie ook figuur 1):
Hoe kun je de professionele ontwikkeling van lerarenopleiders het beste aanpakken? Het inrichten van ‘teacher
design teams’ biedt een mogelijk antwoord. In zo’n team werken vier tot zes docenten samen aan de ontwikkeling van
curriculummaterialen. ‘Daardoor treden ze meteen ook in discussie met collega’s over hun vak, denkbeelden, noden en
wensen.’
Anders denken én anders doen
Jo Tondeur, Heleen Becuwe, Natalie Pareja Roblin, Els Castelein & Jeroen Thys
I
De ontwikkeling van teacher design teams
Research Foundation Flanders, Universiteit Gent, UC Leuven-Limburg
Het probleem is dat
lerarenopleiders vaak zelf
niet beslagen zijn
in de inzet van ICT in
onderwijsleerprocessen
TH MA 5-14
74
Hoger onderwijs
Vernieuwingen in de praktijk
•Analyse: het definiëren van de eigen behoefte en het
ontwerpprobleem.
•Ontwerp: het nemen van belangrijke beslissingen en
ontwikkelen van leermiddelen en onderwijsactiviteiten.
•Evaluatie: formatieve en summatieve evaluatie van het
product.
•Implementatie en verspreiding van de materialen.
Om de kwaliteit te waarborgen, krijgen de teams tijdens het
ontwerpproces best ondersteuning van een coach (Huizin-
ga, Nieveen, Handelzalts & Voogt, 2013). Die coach is niet
noodzakelijk de inhoudelijke expert van het team, maar wel
de procesbegeleider. Hij detecteert samen met het team de
professionaliseringsnoden en gaat op zoek naar expertise op
het moment waarop deze noodzakelijk is (Castelein, Thys,
Tondeur, Pareja & Becuwe, 2014).
Het project
Beginnende leraren bezitten vaak onvoldoende kennis over
hoe je ICT op een effectieve manier kunt integreren in de
onderwijspraktijk (Kay, 2006). Een veelgenoemde strategie
om het didactisch gebruik van ICT aan te leren is de lera-
renopleider als rolmodel in te zetten (zie bijvoorbeeld Ton-
deur, van Braak, Sang, Voogt, Fisser, & Ottenbreit-Leftwich,
2012). Het probleem is evenwel dat lerarenopleiders vaak
zelf niet beslagen zijn in de inzet van ICT in onderwijsleer-
processen.
In ons project Teacher Design Teams brachten we leraren-
opleiders in teams samen om te werken aan de integratie
van ICT in het curriculum. De bijeenkomsten van de design
teams bestonden uit verschillende face-to-face-activiteiten
en online momenten, verspreid over een jaar. De teams
vertrokken vanuit een concrete ontwerpopdracht die nauw
aansloot bij de noden van de lerarenopleiding:
1. het ontwerpen van een leerlijn mediawijsheid voor het
curriculum van de opleiding kleuteronderwijs
2. de optimalisering van de digitale cursus mediakunde
3. het ontwerpen van een blended traject voor wereldori-
entatie
4. het ontwerpen van een blended traject voor het leren
maken van lesvoorbereidingen.
Figuur 1: Overzicht van het project #SoETDT Teacher Design Team
TH MA themahogeronderwijs.org
75
Hoger onderwijs
Vernieuwingen in de praktijk
Een coach begeleidde de teams. Bijzonder is dat ook de coa-
ches op hun beurt de gepaste ondersteuning ontvingen via
een coachingstraject. (Deze professionaliseringsmodule is
digitaal beschikbaar via www.teacherdesignteams.be.) Ande-
re belangrijke condities om dergelijke leergemeenschappen
succesvol te laten zijn, worden op dit moment onderzocht
aan de hand van een Delphi-studie, waaraan alle betrokke-
nen meedoen. De eerste resultaten tonen aan dat een ver-
trouwelijke sfeer in een team cruciaal is. Ook het beleid van
het opleidingsinstituut blijkt een belangrijke, ondersteunen-
de rol te spelen. Enerzijds zorgt dat voor de organisatorische
en administratieve omkadering van de bijeenkomsten, maar
het is ook belangrijk om innovaties zoals ICT-integratie aan
te moedigen.
ICT-integratie in onderwijs is doorgaans een drempel voor
de individuele lerarenopleider. Hij beschikt niet altijd over
de benodigde competenties. Eenmalige traditionele nascho-
lingen helpen dan vaak onvoldoende. Als lid van een teacher
design team sta je er niet alleen voor.
De samenwerking tussen lerarenopleiders zorgde er in dit
project niet alleen voor dat teamleden zich ondersteund
voelden om hun ICT-competenties te ontwikkelen en hun
ontwerpactiviteiten te voltooien, het leidde ook tot synergie
tussen de opleiders. Door de aanvullende competenties in
teams en voldoende ondersteuning door een coach werden
krachtigere resultaten bekomen die meteen bruikbaar wa-
ren in de praktijk.
Jo Tondeur
is verbonden aan de Research Foundation Flanders en Uni-
versiteit Gent
Heleen Becuwe en Natalie Pareja Roblin
zijn verbonden aan Universiteit Gent
Els Castelein en Jeroen Thys
zijn verbonden aan UC Leuven-Limburg
Referenties
Castelein, E., Thys, J., Tondeur, J., Pareja, N. & Becuwe, H. (2014). Samen sterk! Een
pleidooi voor de inzet van teacher design teams met het oog op ICT-integratie in de
lerarenopleiding. Tijdschrift voor lerarenopleiders, 35 (4), 67-70.
Kay, R. H. (2006). Evaluating strategies used to incorporate technology into preservice
education: A review of the literature. Journal of Research on Technology in Education, 38
(4), 383-408.
Tondeur, J., Braak, J. van, Sang, G., Voogt, J., Fisser, P. & Ottenbreit-Leftwich, A. (2012).
Preparing pre-service teachers to integrate technology in education: A synthesis of
qualitative evidence. Computers & Education, 59(1), 134-144.
Tondeur, J., & De Smet, M. (2004). Naar een breder nascholingsbegrip voor ICT-integratie
in de klaspraktijk. ICT en onderwijsvernieuwing, 8, 47-61.
Tondeur, J., Pareja, N., van Braak, J., Fisser, P., & Voogt, J. (2013). Praktijkvoorbeelden als
bron voor professionalisering. In 4W: Weten Wat Werkt en Waarom. Stichting Kennisnet,
Kennisnet, Zoetemeer.
Van Veen, K., Zwart, R., Meirink, N., & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van
leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van
leraren. Reviewstudie in opdracht van en gesubsidieerd door NWO-PROO. Leiden:
ICLON/Expertisecentrum Leren van Docenten.
Whitcomb, J., Borko, H., & Liston, D. (2009). Growing Talent. Journal of Teacher Education,
60(3), 207-212.
De eerste resultaten
tonen aan dat een
vertrouwelijke sfeer
in een team cruciaal is
TH MA 5-14
76
Hoger onderwijs
... According to TPACK (Mishra & Koehler, 2006), teachers should combine technological, pedagogical and content knowledge in order to effectively integrate ICT into their teaching practice. One way to achieve this, and implement this development pro-file in practice is by setting up design teams (Becuwe, Tondeur, Pareja Roblin, Thys & Castelein, 2016;Tondeur, Becuwe, Pareja Roblin, Castelein & Thys, 2015). ...
Strengthening teacher trainers´ICT competencies through ICT design teams: lessons learned
Article
Full-text available
  • Feb 2018
In order for teacher trainers to effectively integrate ICT in their teaching practice and serve as a model to their pre-service teachers, teacher training should consist of technological, pedagogical and content knowledge. One way to achieve this is by setting up collaborative (design) teams. In this contribution four cases of ICT design teams are presented, each starting from a different perspective. The functioning of the design teams is assessed by making use of two recently developed frameworks. The team leaders are vital for the functioning of their team, and all teams succeed (at least to some extent) in designing learning materials and strengthening the ICT competences of the team members. Other success factors are the networked nature of the design teams and the personal interest of the team members; whereas time and duration of the project were the limiting factors. The project ran over two academic years; limiting the activities of the design team to one school-year might have led to fewer drop-outs and more involvement.
View
... According to TPACK (Mishra & Koehler, 2006), teachers should combine tech- nological, pedagogical and content knowledge in order to effectively integrate ICT into their teaching practice. One way to achieve this, and implement this development pro- afrika focus -Volume 31, Nr. 1 [ 36 ] b. pynoo file in practice is by setting up design teams (Becuwe, Tondeur, Pareja Roblin, Thys & Castelein, 2016;Tondeur, Becuwe, Pareja Roblin, Castelein & Thys, 2015). ...
View
... According to TPACK (Mishra & Koehler, 2006), teachers should combine technological, pedagogical and content knowledge in order to effectively integrate ICT into their teaching practice. One way to achieve this, and implement this development pro-file in practice is by setting up design teams (Becuwe, Tondeur, Pareja Roblin, Thys & Castelein, 2016;Tondeur, Becuwe, Pareja Roblin, Castelein & Thys, 2015). ...
Strengthening teacher trainers ́ICT competencies through ICT design teams: lessons learned
Article
Full-text available
  • Aug 2018
In order for teacher trainers to effectively integrate ICT in their teaching practice and serve as a model to their pre-service teachers, teacher training should consist of technological, pedagogical and content knowledge. One way to achieve this is by setting up collaborative (design) teams. In this contribution four cases of ICT design teams are presented, each starting from a different perspective. The functioning of the design teams is assessed by making use of two recently developed frameworks. The team leaders are vital for the functioning of their team, and all teams succeed (at least to some extent) in designing learning materials and strengthening the ICT competences of the team mem- bers. Other success factors are the networked nature of the design teams and the personal interest of the team members; whereas time and duration of the project were the limiting factors. The project ran over two academic years; limiting the activities of the design team to one school-year might have led to fewer drop-outs and more involvement. Key words : teacher training, ICT-competencies, community of practice, blended learning, ICT design team
View
Samen leren innoveren met ICT Ervaringen met grensoverschrijdende multidisciplinaire leergemeenschappen bestaande uit basisonderwijs, lerarenopleiding en onderzoek
Article
Full-text available
  • Dec 2015
Ervaringen met grensoverschrijdende multidisciplinaire leergemeenschappen bestaande uit basisonderwijs, lerarenopleiding en onderzoek Marijke van Vijfeijken, Irma van der Neut, Dana Uerz & Marijke Kral iXperium/Centre of Expertise Leren met ICT, Faculteit Educatie HAN Leraren, leraren-in-opleiding, lerarenopleiders, ICT-experts en onderzoekers hebben samen in multidisciplinaire leergemeenschappen, ICT-rijke leerarrangementen ontwikkeld en beproefd voor onderwijs dat recht doet aan verschillen. Beoogd wordt om met deze multidisciplinaire leergemeenschappen bij te dragen aan onderwijsinnovatie met ICT in het basisonderwijs en aan een verbeterde opleiding van toekomstige leraren. In dit artikel presenteren we de uitkomsten van het evaluatieonderzoek naar de vorm-geving, de opbrengsten en verbetermogelijkheden van de multidisciplinaire leergemeen-schappen. Uit het onderzoek blijkt dat de ontwerpgerichte en onderzoeksmatige aanpak van de multidisciplinaire leergemeenschappen ICT-rijke leerarrangementen opleveren die aansluiten bij de behoefte van de scholen. In de leergemeenschappen wordt van en met elkaar geleerd. Er zijn effecten op het niveau van individuele professionalisering. De grensoverschrijdende samenwerking leidt vooralsnog niet tot innovatieve leerarrange-menten en tot onderwijsinnovatie op de basisscholen en de lerarenopleiding. Het blijkt dat de deelnemers tijd nodig hebben om invulling te geven aan de nieuwe rollen die van hen verwacht worden. Daarnaast is vanuit de betrokken organisaties onvoldoende aan-dacht geweest voor de leergemeenschappen. De bevindingen hebben geleid tot maat-regelen voor de aanscherping van de werkwijze van de multidisciplinaire leergemeen-schappen. De twee belangrijkste zijn: (1) meer aandacht voor het ontwerpproces in de leergemeenschappen door toepassing van de methodiek van design thinking, (2) meer aandacht voor de verbinding tussen de multidisciplinaire leergemeenschappen en de scholen door het team al in de beginfase te betrekken bij het formuleren van de praktijk-vraag, het uitproberen en evalueren van ontwikkelde prototypes. Inleiding Onderwijsvernieuwingen met ICT hebben een complex en multi-dimensioneel karakter (Hargraeves & Fullan, 2012). De inzet van ICT in het onderwijs wordt doorgaans gekoppeld aan doelen als flexibeler onderwijs dat beter recht doet aan verschillen tussen leerlingen. Gedif-ferentieerd onderwijs met behulp van ICT stelt eisen aan leraren. Van hen wordt verwacht dat zij nieuwe routines, opvattingen en competenties ontwikkelen, zoals het ontwerpen en arrange-ren van hun onderwijs en een onderzoekende houding (Voogt,
View
Samen leren innoveren met ICT
Article
Full-text available
  • Jan 2016
View
Praktijkvoorbeelden als bron voor professionalisering
Article
Full-text available
  • Sep 2013
Iedereen kent ze: de filmpjes die 'ter leering ende vermaeck' op studiedagen worden getoond; filmpjes die de levensechte praktijk aanschou-welijk maken, zoals leraren die een nieuwe ict-toepassing demonstreren. Over dit soort praktijkvoorbeelden gaat dit artikel. Want als deze praktijkvoorbeelden aan bepaalde voorwaarden voldoen, kunnen zij een prima middel zijn om leraren aan te zetten ict te integreren in de dage-lijkse onderwijspraktijk.
View
Samen sterk! Een pleidooi voor de inzet van teacher design teams met het oog op ICT-integratie in de lerarenopleiding
Article
Full-text available
  • Dec 2014
Toenemende diversiteit bij instromende studenten, al dan niet bereikte competenties, stevige werkdruk voor lerarenopleiders: er is meer dan voldoende gesprekstof in docentenkamers van lerarenopleidingen. En dan vermelden we nog niet eens de integratie van digitale middelen die om eenandere manier van onderwijzen vraagt; lerarenopleiders hoeven zich geenszins te vervelen. Als lid van een teacher design team sta je er niet alleen voor. ICT-integratie: droom of daad? Hoe bereiden lerarenopleidingen toekomstige leraren in feite voor met het oog op integratie van digitale middelen in hun onderwijspraktijk? Uit internationaal onderzoek blijkt dat er een behoorlijke kloof bestaat tussen de manier waarop ICT-integratie aan bod komt in de leraren-opleiding en wat van toekomstige leraren verwacht wordt (Kay, 2006; Tondeur et al., 2013). Vlot en effectief ICT-gebruik door leraren is mede afhankelijk van de mate waarin ze ermee tijdens hun opleiding in contact zijn gekomen. Zowel in Nederland als in Vlaanderen heeft men het evenwel moeilijk om digitale middelen te integreren in het curriculum van de lerarenoplei-ding. Een van de redenen daarvoor is dat dat lerarenopleiders er vaak alleen voor staan en er bijgevolg niet in slagen zelf het goede voorbeeld te geven (Tondeur et al., 2010). Werkt nascholing?
View
Growing Talent
Article
Full-text available
  • Jul 2009
  • J TEACH EDUC
View
Evaluating Strategies Used To Incorporate Technology Into Preservice Education: A Review of the Literature
Article
Full-text available
  • Jun 2006
The following paper is based on a review of 68 refereed journal articles that focused on introducing technology to preservice teachers. Ten key strategies emerged from this review, including delivering a single technology course; offering mini-workshops; integrating technology in all courses; modeling how to use technology; using multimedia; collaboration among preservice teachers, mentor teachers and faculty; practicing technology in the field; focusing on education faculty; focusing on mentor teachers; and improving access to software, hardware, and/or support. These strategies were evaluated based on their effect on computer attitude, ability, and use. The following patterns emerged: First, most studies looked at programs that incorporated only one to three strategies. Second, when four or more strategies were used, the effect on preservice teacher’s use of computers appeared to be more pervasive. Third, most research examined attitudes, ability, or use, but rarely all three. Fourth, and perhaps most important, the vast majority of studies had severe limitations in method: poor data collection instruments, vague sample and program descriptions, small samples, an absence of statistical analysis, or weak anecdotal descriptions of success. It is concluded that more rigorous and comprehensive research is needed to fully understand and evaluate the effect of key technology strategies in preservice teacher education. (Keywords: preservice computer technology education review strategies.)
View
View
View
Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. Reviewstudie in opdracht van en gesubsidieerd door NWO-PROO
  • Jan 2010
  • K Van Veen
  • R Zwart
  • N Meirink
  • N Verloop
Van Veen, K., Zwart, R., Meirink, N., & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. Reviewstudie in opdracht van en gesubsidieerd door NWO-PROO. Leiden: ICLON/Expertisecentrum Leren van Docenten.