Ölmezçiçek (Helichrysum Mill.)

Full text

16 bağbahçe 58 (mart-nisan) 2015
 Bilimseladıolan,“Helichrysum”;
Yunanca,“helios”(güneş)ve“krysos”
(altın) kelimelerinden türetilmiştir.
Çiçeklerinin, “izosalipurpozit” adlı
bir çalkon (bir nevi flavonoit) ne-
deniyle,altınsarısırengindeolduğu
belirtilir.İpekböcekleri,dutyap-
rağınınyanısıraölmezçiçeğibit-
kisinin çiçekleriyle beslendiğinde,
elde edilen ipeğin rengi sarıya dö-
ner.Bumalzeme,Sardunya’dayerel
kumaşlarınüretimindekullanılmak-
tadır.
 Balkaymak(Helichrysum italicum
[Roth.]Don.),30-70 cmboyunda,
haziran-temmuz aylarında çiçek-
lenen,kurakçılçalımsıbirbitkidir.
 MÖ3.yüzyıldayaşamışolan
Theophrastus,“Historia Plantarum”
adlıeserinde,ölmezçiçekbitkisini
halusinasyonyapantürlerarasın-
da kaydeder ve ölmezçiçekle ka-
rıştırılmışbalın,yaraveyanıkları
tedaviettiğinibelirtir.
 MS1.yüzyıldayaşamışolan
Yaşlı Plinius, bitkinin keskin ko-
kusundanvegiysilerigüvedenko-
ruduğundan bahseder. Aynı yüz-
yılda yaşamış olan Dioskorides,
ölmezçiçekilehazırlanantıbbişa-
rabın, eklem rahatsızlıkları ve si-
yatiğeiyigeldiğindensözetmiştir.
 Afrika’da yetişen ölmezçiçek
türlerinin de psikotropik kullanı-
mı vardır. Esrar dışında ilk defa,
afrika ölmezçiçeği (Helichrysum
umbraculigerumLess.)’nden,non-
psikotropik bir kannabinoit olan
‘kannabigerol’ (CBG) izole edil-
miştir.
 16.yüzyıldayaşamış İtalyan
Botanikçi Castore Durante, bal-
kaymak çiçeklerinden hazırlanan
tıbbi şarabın, karaciğer rahatsız-
lıklarını iyileştirdiğinden ve bit-
kinin dekoksiyonunun nezle için
yararlıolduğundanbahseder.
(Helichrysum Mill.)
Ölmezçiçek
Ölmezçiçek (Helichrysum Mill.), Papatyagiller (Asteraceae)
familyasından, çiçekleri kurutulduğunda bile rengini ve kokusunu
kaybetmeyen otsu bitkilerin dahil olduğu bir cinstir. Dünyada
500’ü aşkın türü tanımlanmıştır. Gen merkezleri olarak, Akdeniz
havzası ve Güney Afrika ile Avustralya belirtilmiştir. Türkiye
florasında, 20 tür ve 26 takson ile temsil edilir.
Fotoğraf:SalihSercanKanoğlu

17
bağbahçe 58 (mart-nisan) 2015
 İtalya’da bitki çayı olarak,
safra söktürücü (kolagog) özel-
liğinden dolayı kullanılır. Ayrı-
ca zeytinyağında bekletildiğinde,
güneş ve ateş yanıklarının teda-
visinde ve yara iyileştirici olarak
kullanılmaktadır. Veterinerlikte,
eşeklerinöksürüğünüveeşeklerle
atlarıneklemhastalıklarını iyileş-
tirdiğigözlemlenmiştir.
 Ölmezçiçek bitkisinin çi-
çekleri, köri benzeri koku-
sundan dolayı, Avrupa mut-
fağında çeşni olarak yer alır.
Balkaymak, soğan (Allium sp.),
biberiye(Rosmarinussp.),rezene
(Foeniculum vulgareMill.),kaya
kekiği (Thymus vulgaris L.) ve
kedi nanesi (Nepeta cataria L.)
ileoluşturulankarışım,‘akdeniz
körisi’ adıyla bilinir. Balkayma-
ğınbira,alkollüiçkivelikörlerin
aromatize edilmesinde kullanıl-
dığıbilinmektedir.Balkaymağın,
Balkanlar’da,SardunyaveKorsi-
kaadalarındatarımıyapılmakta-
dır.
 Akdeniz bölgesinde yetişen
muhtelif türlerinden elde edilen
uçucu yağlar, birara Avrupa’da
tütünün aromatize edilmesinde
kullanılmıştı. Günümüzde uçucu
yağı,eczacılıktavearomaterapide
kullanılırken, parfümeride abso-
lüsü tercih edilmektedir. Taze öl-
mezçiçek bitkisinden elde edilen
uçucu yağda, verim çok düşük-
tür(% 0,1). Bu nedenle, ölmezçi-
çek uçucu yağı oldukça pahalıdır
(yaklaşık2000Euro/kg).
 İtalya’nın Tiren bölgesinde
yetişenbalkaymağın,uçucuyağı-
nınbileşiminde;% 25-45oranın-
danerilesterler(asetat,izobutirat,
izovalerat),%10-20oranındases-
kiterpenler (kurkumen, bisabolan
gibibisabolantürevleriilerozifo-
liolgibiödesmanalkolleriveitali-
senler)bulunmuştur.
 Balkanlarda ve Türkiye’de
yetişenölmezçiçektürlerininuçu-
cu yağında, ana bileşikler genel-
liklepinenlerdir.
 Fransa’da yetişen bir kültür
formununuçucuyağında, yüksek
miktardakurkumen(%20)bulun-
muştur.Bazıölmezçiçektürlerinin
uçucu yağlarında, bol miktarda
diketonlar(italidionlar)dabulun-

18 bağbahçe 58 (mart-nisan) 2015
muştur.Bunlarmuhtemelen,bitki-
debulunanuçucuolmayanpiron-
larınısılparçalanmaürünleridir.
 Balkaymağın uçucu olma-
yan bileşikleri, açilfloroglusinol
ve piron sınıfı ketidlerdir. Bu bi-
leşikler monomer (mikropiron),
simetrik dimerler (helipiron) ve
karışık dimerler (arzanol) halin-
de bulunur. Arzanol’ün yangılara
karşı etkili (antienflamatuar) ol-
duğu bilinmektedir. Bunu yangı
yapan sitokinleri (TNF-a, IL-1b,
IL-6) bastırarak ve antienflama-
tuarenzimlerin(COX2vemPG2S)
salımını artırarak sağlamaktadır.
Arzanol’ün,MRSA(Metisilin’edi-
rençliStaphylococcusaureus)da-
hilgüçlüantibakteriyalveantiok-
sidanetkileridegösterilmiştir.
 Ölmezçiçekuçucuyağı,özel-
liklekanayanyaralarıntedavisin-
de etkili bulunmuştur. Cilt üze-
rindeki diğer kullanımlarında, bir
sabit yağda seyreltilerek tatbik
edilir.Lavantaveçayağacıyağıile
birlikte karışım halinde, kemote-
rapötikilaçkullanımınınyanetki-
siolanel-ayak sendromu(palmar
plantar erythrodysesthesia) adlı
ciltrahatsızlığınıiyileştirmekteişe
yarar. Ayrıca aynı karışım, yine
kemoterapidenkaynaklananakne-
ninve5-florourasilileirinoteka-
nınsebepolduğu,yüzcildindeto-
zumsupullanmanın(“facepowder”
desquamation)tedavisindekulla-
nılır.
 Yaşlanmayı önleyici etkisin-
den dolayı, kozmetik ürünlerde
kullanımı klinik olarak ispatlan-
mamıştır. Ölmezçiçek dekoksiyo-
nunun sedef (psöriasis) hastalı-
ğında etkili olduğu bir çalışmada
gösterilmiştir. Rusya’da ölmezçi-
çek (Helichrysum arenarium [L.]
Moench.)ilehazırlananbirekstre,
radyasyonyaralarınıntedavisinde
kullanılmaktadır. Balkaymak eks-
treleri, İtalya’da basur (hemoroid)
vevaristedavisiiçinsatılmaktadır.
 Avrupa’da balkaymak ya-
nında kudama (Helichrysum
stoechas [L.] Moench.) ve ölmez-
çiçek (Helichrysum arenarium
[L.] Moench.) türleri kullanılır-
ken, Türkiye’de kudama, ölmez-
çiçek (Helichrysum arenarium),
mantuvar (Helichrysum plicatum
DC.), hencecalik (Helichrysum
graveolens [Bieb.] Sweet), sarı-
solmaz (Helichrysum orientalis
[L.] DC.), kırmızı guddeme
(Helichrysum sanguineum [L.]
Kostel.) türlerinin çiçekleri halk
arasındakullanılmaktadır.
 Balkaymak, ülkemizin Batı
Anadolu bölgesinde yetişmesine
rağmen,kullanımınadairbilgibu-
lunmamaktadır.
 Ülkemizde, ölmezçiçek bit-
kisininçiçeklerinden çay halinde,
idrar-safra sökücü ve kum dökü-
cüolarakyararlanılmaktadır. Ku-
zey Anadolu dağlarında yetişen
kediayağı(Antennaria dioica[L.]
Gaertn.) türü de benzer şekilde
kullanılmaktadır.
K.HüsnüCanBaşer
Prof.Dr.AnadoluÜniv.EczacılıkFak.
Fotoğraflar:MecitVural
Buyazıdabelirtilenifadeler,sadece
bilgilendirmeamaçlıdır;tavsiyeniteliği
taşımaz.Hastalıktatedavinin,mutlakadoktor
kontrolündeyapılmasıgerektiği
unutulmamalıdır.
Fotoğraf:SalihSercanKanoğlu